KOMENDA GŁÓWNA

PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

Biuro Szkolenia

PROGRAM

SZKOLENIA SPECJALISTYCZNEGO W ZAKRESIE

RATOWNICTWA CHEMICZNEGO I EKOLOGICZNEGO

DLA PODOFICERÓW

PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

Warszawa 2005 r.

Koordynacja prac:
- st. bryg. dr inż. Adam Majka

Nadzór nad opracowaniem:
- st. kpt. mgr inż. Jacek Borowski

Opracował zespół pod kierunkiem mł. bryg. mgr inż. Piotra Guzewskiego
w składzie:
- nadbryg. w st. spocz. Maciej Schroeder
- mł. bryg. inż. Jerzy Ranecki
- st. kpt. mgr inż. Grzegorz Stankiewicz

Opracowanie metodyczne:
- st. bryg. w st. spocz. Piotr Bielicki
- bryg. mgr inż. Elżbieta Pustelnik

Opracowanie redakcyjne:
- bryg. mgr inż. Jarosław Ostrowski

- 2 -

ZATWIERDZAM

Warszawa, dnia stycznia 2005r.

gen. brygadier Teofil JANKOWSKI

Komendant Główny

Państwowej Straży Pożarnej


I. ORGANIZACJA SZKOLENIA

1. Cel szkolenia

Celem szkolenia jest przygotowanie słuchacza do skutecznego i bezpiecznego

prowadzenia działań ratowniczych podczas awarii i katastrof związanych
z obecnością substancji stwarzających niebezpieczeństwo pożaru, wybuchu, zatruć
ludzi i zwierząt oraz skażenia środowiska naturalnego.

2. Wiedza, umiejętności i postawy

W wyniku realizacji szkolenia słuchacz powinien:

a) znać:
- parametry fizykochemiczne, toksyczne, pożarowe i wybuchowe wybranych

niebezpiecznych związków chemicznych,

- podział niebezpiecznych związków chemicznych,
- oddziaływanie niebezpiecznych związków chemicznych na organizmy żywe

i środowisko,

- oznakowanie niebezpiecznych materiałów chemicznych w transporcie,

magazynowaniu i obrocie,

- rodzaje i przyczyny występujących zagrożeń chemiczno-ekologicznych,
- przeznaczenie, budowę i obsługę sprzętu ratowniczego stanowiącego

wyposażenie pododdziału ratownictwa chemicznego i ekologicznego,

- zasady praktycznej obsługi sprzętu chemicznego i ekologicznego,
-

podstawowe warunki eksploatacyjno-użytkowe sprzętu chemicznego

i ekologicznego,

- zasady konserwacji i przechowywania sprzętu chemicznego i ekologicznego,
- zasady

bezpieczeństwa i higieny pracy,

- organizację pracy pododdziałów ratownictwa chemicznego i ekologicznego –

zadania poszczególnych funkcyjnych w pododdziale,

- zagrożenia występujące w toku działań ratowniczych,
- zasady rozpoznawania zagrożeń,
- zasady korzystania z różnych źródeł informacji o niebezpiecznych związkach

chemicznych,

- zasady organizacji akcji ratowniczej,
- zasady zabezpieczania logistycznego na terenie akcji,
- zasady

współpracy z innymi służbami i podmiotami ratowniczymi,

- 3 -

- zasady usuwania skutków zdarzeń,
- zasady przeprowadzania dekontaminacji,
- materiały źródłowe dotyczące zagadnień związanych z ratownictwem chemiczno-

ekologicznym: literatura, programy komputerowe wspomagające dowodzenie na
terenie akcji ratownictwa chemicznego i ekologicznego, itp.

b) umieć:
- zidentyfikować niebezpieczny materiał chemiczny,
- korzystać z różnych źródeł informacji,
- dokonać oceny występujących zagrożeń,
- zabezpieczyć miejsce zdarzenia,
- składać meldunki o rozwoju zdarzeń i z przebiegu działań,
- zastosować podstawowe techniki przeprowadzania działań ratowniczych:
a)

uszczelniających

b)

przepompowywania

c)

neutralizacji

d)

przechowywania

- powiadamiać i ewakuować osoby i zwierzęta z obszarów zagrożonych,
- obsługiwać sprzęt będący na wyposażeniu pododdziału ratownictwa

chemicznego,

- zorganizować punkt dekontaminacji na miejscu akcji ratowniczej,
- stosować zasady bhp podczas prowadzonych działań ratowniczych.

c) mieć ukształtowane postawy:
- odpowiedzialności za życie ludzi,
- odpowiedzialności za stan środowiska naturalnego,
- współodpowiedzialności za bezpieczeństwo swoje i kolegów,
- odpowiedzialności za stan techniczny sprzętu i urządzeń.

3. Warunki przyjęcia kandydatów na szkolenie

1) Kandydat na szkolenie kierowany jest przez właściwego kierownika jednostki

organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej, po złożeniu osobiście i dobrowolnie
pisemnego oświadczenia wyrażającego zgodę na udział w szkoleniu. Ponadto
kandydat powinien posiadać:
a) wykształcenie co najmniej średnie,
b) kwalifikacje przewidziane dla stanowisk podoficerskich związanych

z

prowadzeniem działań ratowniczych,

c) dokument potwierdzający stan zdrowia umożliwiający udział w szkoleniu

z zakresu ratownictwa chemicznego i ekologicznego,

d) aktualne okresowe badania lekarskie.

2) Dopuszcza się udział w szkoleniu osób zatrudnionych w innych jednostkach

ochrony przeciwpożarowej oraz podmiotach ratowniczych włączonych do
Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego realizujących zadania w ramach
ratownictwa chemicznego i ekologicznego oraz ratowników innych jednostek
ratowniczych specjalizujących się w ratownictwie chemicznym i ekologicznym.

- 4 -

Warunkiem przyjęcia na szkolenie jest skierowanie przez właściwego kierownika
tych jednostek oraz posiadanie:
- wykształcenia co najmniej średniego,
- kwalifikacji wymaganych od strażaków Państwowej Straży Pożarnej,
- aktualnych badań lekarskich umożliwiających udział w zajęciach

przewidzianych programem szkolenia.

II. REALIZACJA PROCESU DYDAKTYCZNEGO

1. Organizacja szkolenia

a) Szkolenie należy organizować i realizować w szkołach Państwowej Straży

Pożarnej w systemie skoszarowanym. Dopuszcza się realizację szkolenia
w ośrodkach szkolenia w komendach wojewódzkich PSP pod warunkiem
zabezpieczenia odpowiedniej bazy dydaktycznej, sprzętu oraz kadry

i uzyskania akceptacji Dyrektora Biura Szkolenia KG PSP.

b) Grupa zajęciowa uczestnicząca w szkoleniu może liczyć od 15 do 30 osób.
c) Podstawą organizacji procesu dydaktycznego jest plan nauczania.

Podstawową formą nauczania jest jednostka lekcyjna (lekcja) trwająca 45
minut. Dopuszcza się łączenie tematycznych jednostek lekcyjnych.

Lekcje powinny odbywać się w salach przystosowanych do prowadzenia zajęć
teoretycznych (odpowiadających warunkom higieny szkolnej, odpowiednio
wyposażonych w techniczne środki dydaktyczne) oraz w miejscach
pozwalających na sprawną organizację zajęć praktycznych.

d) Zajęcia dydaktyczne należy organizować od poniedziałku do piątku w ilości

nie przekraczającej 8 godzin lekcyjnych dziennie.
Realizacja zajęć o charakterze teoretycznym powinna być zintegrowana
z zajęciami praktycznymi.

e) Po zrealizowaniu programowych zajęć dydaktycznych należy przeprowadzić:

- egzamin w zakresie wiedzy – egzamin teoretyczny (I etap)
- egzamin w zakresie umiejętności – egzamin praktyczny (II etap).
Możliwość przystąpienia do drugiego etapu egzaminu uwarunkowana jest
otrzymaniem pozytywnej oceny z egzaminu w zakresie wiedzy (I etap).
Ocena końcowa ze szkolenia stanowi średnią ocen pozytywnych uzyskanych
z obydwu etapów egzaminu.

f) Do egzaminu zostają dopuszczeni słuchacze, którzy uczestniczyli minimum

w 80 % jednostek lekcyjnych objętych programem szkolenia.

g) Absolwent kończący szkolenie z oceną pozytywną otrzymuje zaświadczenie,

o ukończeniu szkolenia specjalistycznego w zakresie ratownictwa
chemicznego i ekologicznego, zgodne ze wzorem stanowiącym załącznik nr 1
do niniejszego programu.

h) Zaświadczenie uprawnia absolwenta szkolenia do udziału w działaniach

w zakresie ratownictwa chemicznego i ekologicznego w różnych formacjach
ratowniczych odpowiadających tej specjalizacji.

- 5 -

i) W przypadku otrzymania oceny negatywnej z egzaminu słuchacz otrzymuje

zaświadczenie o uczestniczeniu w szkoleniu specjalistycznym w zakresie
ratownictwa chemicznego i ekologicznego, zgodnie ze wzorem stanowiącym
załącznik nr 2.

j) Ponadto ww. słuchacz może być dopuszczony do powtórnego zdawania

egzaminu na najbliższym szkoleniu organizowanym przez tę samą jednostkę
szkolącą. Wynik tego egzaminu jest ostateczny.

k) Jeśli słuchacz nie uzyskał oceny pozytywnej na drugim egzaminie ma prawo

do ponownego starania się o przyjęcie na szkolnie na warunkach określonych
wcześniej.

l) Na realizację programu szkolenia przewidziano 80 jednostek lekcyjnych,

w tym:

- rozpoczęcie szkolenia – 1 jednostka lekcyjna,
- zajęcia dydaktyczne – 70 jednostek

lekcyjnych,

-

egzamin – 8 jednostek lekcyjnych,

- zakończenie szkolenia – 1 jednostka lekcyjna.

2. Zalecenia i wskazówki metodyczne

a) Podczas realizacji zajęć o charakterze teoretycznym grupę dydaktyczną

stanowi zespół słuchaczy tworzący pluton organizacyjny.

Zajęcia praktyczne

należy prowadzić w grupach dzielonych na zespoły 7 – 10 osobowe.

b) Należy zapewnić warunki do realizacji celów dydaktycznych poprzez

stosowanie różnorodnych form organizacji procesu nauczania. Skuteczność
procesu dydaktycznego wymaga łączenia metod podających z metodami
aktywizującymi. W celu pobudzenia aktywności i samodzielności działania
słuchaczy należy tworzyć warunki umożliwiające wykorzystanie w szerokim
zakresie środków dydaktycznych, technicznych urządzeń dydaktycznych
łącznie z zasobami internetowymi.

c) W procesie nauczania należy uwzględniać obowiązujące zasady nauczania

oraz racjonalnie łączyć różne metody nauczania.

d) W procesie kształtowania umiejętności słuchaczy powinny wystąpić

następujące etapy:

- uświadomienie słuchaczom nazwy i znaczenia danej umiejętności,
- sformułowanie na podstawie opanowanych wiadomości reguł, algorytmów

postępowania,

-

pokaz wykonania danej czynności przez instruktora,

- wykonanie pierwszych czynności przez słuchacza pod stałą kontrolą

instruktora,

- systematyczne i samodzielne wykonywanie przez słuchacza ćwiczeń

odpowiednio rozłożonych w czasie.

e) Podczas planowania zajęć praktycznych należy zwrócić uwagę na ich

właściwą organizację, a w tym w szczególności na zapewnienie:

- niezbędnego sprzętu w ilości pozwalającej na równoczesną pracę co

najmniej połowy stanu liczebnego grupy,

- właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

- 6 -

Ćwiczenia taktyczne prowadzić należy w różnych warunkach terenowych
i atmosferycznych. Przynajmniej jedno z ćwiczeń powinno przebiegać w porze
nocnej.

f) Zajęcia praktyczne należy poprzedzić odprawą instruktorsko-metodyczną,

którą prowadzi kierownik ćwiczeń. Celem odprawy jest zapoznanie
instruktorów z tematyką i celem ćwiczeń oraz omówienie ich przebiegu
zgodnie z opracowanym planem – konspektem realizacji do zajęć
praktycznych.

g) Realizację zajęć praktycznych ze słuchaczami należy poprzedzić instruktażem

wstępnym, w czasie którego instruktor omawia m.in. temat, cel i organizację
ćwiczeń oraz zapoznaje z budową i obsługą sprzętu oraz przepisami bhp.

W czasie trwania ćwiczeń instruktor na bieżąco kontroluje w grupach
poprawność wykonywania zadań i koryguje zauważone błędy
i nieprawidłowości.
Na zakończenie ćwiczeń, w ramach instruktażu końcowego, instruktor
podsumowuje zajęcia, sprawdza stopień przyswojenia wiedzy i umiejętności,
analizuje popełnione w czasie ćwiczeń błędy i przyczyny ich występowania.
Ćwiczenia należy każdorazowo zakończyć czyszczeniem i konserwacją
używanego sprzętu w celu kształtowania u słuchaczy nawyku dbałości
o sprzęt i zaznajomienia z zasadami i sposobami konserwacji sprzętu
pożarniczego.

h) Zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być zintegrowane

z tematyką prowadzonych zajęć. W procesie nauczania należy zwracać
uwagę na istniejące lub mogące wystąpić zagrożenia oraz wskazywać na
sposoby bezpiecznego wykonywania zadań.

i) Do prowadzenia zajęć na szkoleniu uprawnieni są oficerowie i aspiranci PSP

a także inni specjaliści z przygotowaniem kierunkowym z zakresu ratownictwa
chemicznego i ekologicznego.

j) Na uwspółcześnienie treści programowych, w razie ich dezaktualizacji lub

pojawienia się nowych przepisów i zagadnień, można przeznaczyć do 10 %
ogólnej liczby godzin przewidzianych na realizację programu szkolenia.

Z dniem zatwierdzenia, uchyla się „Program szkolenia specjalistycznego

w zakresie ratownictwa chemiczno-ekologicznego prowadzonego przez straże
pożarne” z dnia 6 lipca 1993 r.

- 7 -

3. Plan nauczania

Liczba godzin

Lp.

T e m a t

T P R

1. Rozpoczęcie szkolenia.

1

-

1

2. Podstawy

prawne

organizacji ratownictwa chemicznego i

ekologicznego.

1 - 1

3. Zagrożenia chemiczne i ekologiczne – źródła, przyczyny i

skutki ich występowania.

1 - 1

4.

Parametry fizykochemiczne, toksyczne, pożarowe i
wybuchowe niebezpiecznych związków chemicznych.
Oddziaływanie niebezpiecznych związków chemicznych na
organizmy żywe i środowisko.

4 4 8

5.

Rozpoznawanie zagrożeń - oznakowanie niebezpiecznych
materiałów chemicznych w transporcie, magazynowaniu i
obrocie.

2 - 2

6.

Rozpoznawanie zagrożeń - sprzęt kontrolno-pomiarowy do
oznaczania niebezpiecznych związków chemicznych.

2 2 4

7. Odzież oraz sprzęt ochrony osobistej ratownika.

2

2

4

8.

Zasady doboru i przygotowania ratowników do działań w
ratownictwie chemiczno-ekologicznym. Ćwiczenia w komorze
dymowej.

2 6 8

9.

Sprzęt uszczelniający, armatura pompowa, zbiorniki do
gromadzenia materiałów niebezpiecznych.

4 8 12

10.

Sprzęt do ograniczania rozlewów olejowych na ciekach
wodnych.

4 4 8

11. Taktyka

działań w ratownictwie chemicznym.

4

6

10

12. Taktyka

działań w ratownictwie ekologicznym.

4

6

10

13. Zabezpieczenie

środowiska po zakończeniu działań. 2

-

2

14. Egzamin teoretyczny i egzamin praktyczny.

2

6

8

15. Zakończenie szkolenia.

1

-

1

Razem:

36 44

80

Oznaczenia użyte w tabeli:
T- zajęcia o charakterze teoretycznym
P- zajęcia o charakterze praktycznym
R - razem

- 8 -

III. PODZIAŁ MATERIAŁU NAUCZANIA

1. Rozpoczęcie szkolenia – 1T.

Wprowadzanie do szkolenia. Omówienie programu szkolenia oraz ogólnych
warunków organizacji szkolenia.

2. Podstawy prawne organizacji ratownictwa chemicznego i ekologicznego –

1T.

Pojęcie „ratownictwo chemiczne i ekologiczne”. Rozwój ratownictwa

chemicznego w Polsce od 1967r. Akcje ratownictwa chemicznego i ekologicznego
w świetle statystyki działań ratowniczych. Aktualne przepisy prawne regulujące
organizację i działania ratownictwa chemicznego i ekologicznego.
Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- zdefiniować pojęcie „ratownictwo chemiczno-ekologiczne”,
- wymienić jednostki zobowiązane do przeprowadzania działań w zakresie

ratownictwa chemicznego i ekologicznego,

- przedstawić cel zorganizowania i zakres działania KSRG,
- omówić podstawy prawne organizowania działań ratownictwa chemicznego

i ekologicznego.

3. Zagrożenia chemiczne i ekologiczne – źródła, przyczyny i skutki ich

występowania – 1T.
Źródła zagrożeń chemicznych i ekologicznych oraz ich przyczyny.

Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- rozpoznać źródła zagrożeń chemicznych i ekologicznych,
- wskazać przyczyny zagrożeń chemicznych i ekologicznych,
- omówić skutki, jakie wywierają zagrożenia chemiczne i ekologiczne dla

człowieka,

- omówić jakie niebezpieczeństwa wynikają z aktów terrorystycznych

i sabotażowych,

- omówić sposoby ostrzegania i alarmowania ludności,
- korzystać z uprawnień jednostek organizacyjnych PSP podczas akcji

ratowniczych.

4.

Parametry fizykochemiczne, toksyczne, pożarowe i wybuchowe
niebezpiecznych związków chemicznych. Oddziaływanie niebezpiecznych
związków chemicznych na organizmy żywe i środowisko – 4T, 4P.

Stan skupienia, ciężar właściwy, gęstość względem powietrza, wrzenie cieczy,

rozpuszczalność w wodzie, temperatura krytyczna, DGW i GGW, temperatura
zapłonu, zapalenia i samozapalenia.

Materiały niebezpieczne – podstawowe definicje. Pojęcia: NDS NDSCH, NDSP,

LD

50

, itp. Podział niebezpiecznych związków chemicznych. Czynniki, od których

zależy oddziaływanie ich na organizmy żywe i środowisko. Podział zatruć.

- 9 -

Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- zdefiniować podstawowe parametry materiałów niebezpiecznych,
- dokonać klasyfikacji materiałów niebezpiecznych,
- określić wpływ materiałów niebezpiecznych na organizm ludzki i środowisko,
- określić drogi wnikania substancji szkodliwych do organizmu,
- dokonać podziału zatruć,
- określić czynniki, od których zależy oddziaływanie substancji szkodliwych na

organizm żywy.

5. Rozpoznawanie zagrożeń - oznakowanie niebezpiecznych materiałów

chemicznych w transporcie, magazynowaniu i obrocie – 2T.

Sposoby oznakowania materiałów niebezpiecznych w transporcie

magazynowaniu i obrocie. Oznakowanie rurociągów, butli, opakowań i przesyłek
wg umów międzynarodowych i PN.
Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- omówić zasady i sposoby znakowania materiałów niebezpiecznych w transporcie

drogowym, szynowym, wodnym i powietrznym,

- omówić sposoby znakowania sztuk przesyłek zawierających materiały

niebezpieczne oraz znakowanie materiałów niebezpiecznych dopuszczonych do
obrotu,

- omówić sposoby znakowania rurociągów i butli na sprężone gazy.

6. Rozpoznawanie zagrożeń - sprzęt kontrolno-pomiarowy do oznaczania

niebezpiecznych związków chemicznych – 2T, 2P.

Podział urządzeń przeznaczonych do oznaczania niebezpiecznych związków
chemicznych z uwagi na zasadę pomiaru oraz z uwagi na mierzony czynnik.
Parametry oznaczane z wykorzystaniem mierników. Ogólna budowa detektorów.
Czynniki warunkujące prawidłowość pomiaru. Taktyka pomiarów oraz możliwości
taktycznego wykorzystania mierników w akcjach ratownictwa chemicznego

i ekologicznego.
Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- omówić parametry par i gazów oznaczane na terenie akcji ratownictwa

chemiczno- ekologicznego,

- dokonać podziału urządzeń pomiarowych pod kątem oznaczanego czynnika oraz

budowy urządzenia pomiarowego,

- przedstawić budowę oraz zasadę działania podstawowych urządzeń

pomiarowych,

- wymienić czynniki mające istotny wpływ na wynik pomiaru,
- posługiwać się urządzeniami pomiarowymi oraz znać podstawowe zasady

prowadzenia pomiarów na terenie akcji ratownictwa chemicznego

i ekologicznego,

- przeliczać jednostki stężeń.

- 10 -

7. Odzież oraz sprzęt ochrony osobistej ratownika – 2T, 2P.

Ogólna klasyfikacja sprzętu ochronnego ratownika. Ochrony osobiste

ratownika w działaniach ratownictwa chemicznego i ekologicznego.

Sprzęt ochrony dróg oddechowych; podział, rodzaje, ogólna budowa,

zastosowanie, ogólne warunki bezpiecznej pracy.

Podział oraz ogólna budowa oraz funkcje chemoodpornych ubrań

gazoszczelnych (CUG) oraz ubrań przeciwochlapaniowych (CUP). Fizjologia pracy
w CUG oraz CUP. Zasady doboru urządzeń współpracujących.

Ogólne zasady pracy w ubiorach ochronnych. Budowa tabel odporności

chemicznej – ogólne zasady korzystania z tabel. Postępowanie z ubiorami
przeciwchemicznymi na terenie akcji ratownictwa chemicznego oraz po zakończeniu
działań.
Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- przedstawić ogólny podział sprzętu ochronnego stosowanego przez ratowników

na terenia akcji ratownictwa chemicznego i ekologicznego,

- omówić zakres ochrony zapewnianej przez ubiory ochrony przeciwchemicznej,
- właściwie dobrać urządzenia oraz sprzęt współpracujący z ubiorami ochronnymi,
- posługiwać się tabelą odporności chemicznej,
- omówić i stosować zasady pracy w ubiorach ochronnych przeznaczonych do

działań ratownictwa chemicznego i ekologicznego,

- postępować z ubiorami skażonymi.

8. Zasady doboru i przygotowania ratowników do działań w ratownictwie

chemiczno-ekologicznym. Ćwiczenia w komorze dymowej – 2T, 6P.

Ogólne zasady doboru ratowników przewidzianych do grup ratownictwa
chemicznego i ekologicznego – uwarunkowania psychofizyczne.
W ramach realizacji ćwiczeń - praktyczne sprawdzenie zachowań ratowników
w warunkach symulowanych przez komorę dymową.
Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien określić własne uwarunkowania
psychofizyczne pod kątem przydatności do w/w czynności oraz potrafić zachować się
w warunkach ekstremalnych.

9. Sprzęt uszczelniający, armatura pompowa, zbiorniki do gromadzenia

materiałów niebezpiecznych – 4T, 8P.
Ogólna klasyfikacja i podział pomp oraz armatury pompowej przeznaczonej do

niebezpiecznych materiałów chemicznych. Sprzęt uszczelniający. Sprzęt do
gromadzenia niebezpiecznych materiałów chemicznych na terenie akcji ratownictwa
chemicznego.
Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- wymienić podstawowy sprzęt wchodzący w skład armatury do zbierania

i przesyłania niebezpiecznych mediów,

- wymienić formy gromadzenia niebezpiecznych materiałów chemicznych na

terenie akcji ratownictwa chemicznego,

- 11 -

- sklasyfikować sprzęt pompowy i armaturę przeznaczoną do akcji ratownictwa

chemicznego i ekologicznego,

- omówić ogólną budowę pomp i armatury pompowej,
- dobrać sprzęt pompowy i armaturę do określonych związków chemicznych,
- stosować zasady sprawiania sprzętu i armatury pompowej,
- przedstawić i stosować metody ograniczania oraz likwidowania wycieków mediów

niebezpiecznych z ich naturalnych rezerwuarów,

- stosować zasady doraźnego magazynowania zebranych mediów na terenie akcji

ratownictwa chemicznego,

- wykorzystać podstawowe zasady bezpieczeństwa przy obchodzeniu się

z materiałami niebezpiecznymi.

10. Sprzęt do ograniczania rozlewów olejowych na ciekach wodnych – 4T, 4P.

Sprzęt do ograniczania rozlewów olejowych na ciekach wodnych. Sprzęt do

usuwania substancji niebezpiecznych ze środowiska naturalnego – typy i rodzaje,
ogólna budowa. Zasady obsługi zbieraczy olejowych, separatorów, pomp i innego
sprzętu.

Sprzęt do ograniczania rozlewisk substancji ropopochodnych na akwenach.

Zapory – rodzaje i przeznaczenie. Zasady montażu wszystkich rodzajów zapór.

Warunki bhp podczas obsługi sprzętu. Konserwacja i przechowywanie.

Wymagania dotyczące sprawdzania sprzętu i jego legalizacji.
Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- wymienić rodzaje i przeznaczenie poszczególnych typów zapór,
- rozróżniać elementy składowe poszczególnych typów zapór,
- przygotować do pracy każdy rodzaj zapory,
- przestrzegać zasad bhp podczas stawiania i demontażu zapór,
- omówić ogólną budowę zbieraczy olejowych, separatorów, pomp i chemicznych,
- omówić ogólnie zasady obsługi poszczególnych rodzajów sprzętu,
- obsługiwać poszczególne rodzaje sprzętu,
- przeprowadzić bieżącą konserwację sprzętu,
- stosować zasady bhp podczas obsługi sprzętu.

11. Taktyka działań w ratownictwie chemicznym – 4T, 6P.

Organizacja i kierowanie działaniem ratowniczym. Zasady dysponowania sił

i środków. Dojazd do miejsca zdarzenia i ustawienia pojazdów. Zabezpieczenie
miejsca zdarzenia. Rozpoznanie wstępne i szczegółowe. Elementy rozpoznania
terenu zdarzenia, zagrożenia ludzi i środowiska. Organizacja łączności. Organizacja
patroli rozpoznania zagrożeń. Techniczne środki przeprowadzania rozpoznania.
Składanie meldunków. Ustalenie sił i środków niezbędnych do akcji. Meldunek ze
zdarzenia.

Zastęp, sekcja, pluton. Skład grupy ratownictwa chemicznego. Wyposażenie

zespołu. Zasady tworzenia i normatyw wyposażenia. Zadania funkcyjnych w grupie
ratownictwa chemicznego przy zróżnicowanych liczebnie składach osobowych.

Sposoby ograniczania rozprzestrzeniania się wycieków i emisji.
Budowa stanowiska dekontaminacyjnego.

- 12 -

Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- przyjąć meldunek o zdarzeniu z udziałem materiałów niebezpiecznych

i zadysponować niezbędne siły i środki,

- skorzystać z bazy danych o materiałach niebezpiecznych,
- pozyskiwać informacje dotyczące rodzaju i właściwości materiałów

niebezpiecznych,

- zastosować zasady bezpiecznego dojazdu i ustawienia pojazdów ratowniczych

podczas zdarzeń z udziałem materiałów niebezpiecznych,

- przeprowadzić zabezpieczenie miejsca zdarzenia,
- przeprowadzić rozpoznanie: terenu zdarzenia, zagrożenia ludzi i środowiska,
- zorganizować łączność na terenie akcji ratownictwa chemicznego,
- złożyć meldunek z rozpoznania bezpośredniemu przełożonemu, kierownikowi

akcji ratowniczej oraz do stanowiska kierowania,

- omówić elementy uwzględniane w ocenie sytuacji w rozbiciu na etapy: oceny

stanu aktualnego i przewidywanego rozwoju sytuacji,

- dokonać korekty ocen w przypadku zmian w sytuacji zdarzenia,
- określić ilość środka gaśniczego, neutralizującego, sorbującego niezbędną do

przeprowadzenia działań,

- określić wpływ czynników zewnętrznych na zasięg strefy zagrożenia,
- zastosować zasady podziału terenu akcji na strefy zagrożenia,
- zastosować zasady zabezpieczenia ratowników stosownie do występującego

zagrożenia,

- omówić metody ograniczania i likwidacji emisji substancji niebezpiecznych,
- określić dostępnymi metodami i środkami strefę zagrożenia, w zależności od

warunków atmosferycznych, pionowej stateczności powietrza, ukształtowania
terenu, stanu skupienia i rodzaju substancji,

- oznakować teren akcji ratowniczej z uwzględnieniem podziału na strefy,
- zorganizować stanowisko i przeprowadzić dekontaminację wstępną,
- prowadzić działania ratownicze w zakresie ograniczenia i likwidacji emisji

materiałów niebezpiecznych,

- współdziałać z innymi jednostkami i podmiotami ratowniczymi,
- omówić organizację sekcji, zastępu i plutonu ratownictwa chemicznego,
- omówić podstawowe wyposażenie samochodu ratownictwa chemicznego,
- określić zadania poszczególnych funkcyjnych w grupie ratowniczej,
- omówić funkcje zastępów gaśniczych i specjalnych w grupie ratownictwa

chemicznego,

- zorganizować stanowisko dekontaminacji wstępnej,
- prowadzić działania zgodnie z wymogami bhp.

12. Taktyka działań w ratownictwie ekologicznym – 4T, 6P.

Organizacja i kierowanie działaniem ratowniczym. Zasady dysponowania sił

i środków. Dojazd do miejsca zdarzenia i ustawienia pojazdów. Zabezpieczenie
miejsca zdarzenia. Rozpoznanie wstępne i szczegółowe. Elementy rozpoznania
terenu zdarzenia, zagrożenia ludzi i środowiska. Organizacja łączności. Organizacja
patroli rozpoznania zagrożeń.

- 13 -

Techniczne środki przeprowadzania rozpoznania. Składanie meldunków.

Ustalenie sił i środków niezbędnych do akcji. Meldunek ze zdarzenia.

Źródła zagrożeń ekologicznych. Wpływ substancji ropopochodnych na

środowisko. Charakterystyka cieków i wód stojących. Zachowanie się plam
olejowych na wodach i gruncie. Metody zwalczania rozlewów. Organizacja pól
operacyjnych. Stosowanie zapór i zastawek. Zasady bezpieczeństwa ratowników
podczas akcji.
Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- scharakteryzować źródła zagrożeń ekologicznych,
- określić wpływ substancji ropopochodnych na środowisko naturalne,
- podać charakterystykę cieków i wód stojących,
- omówić zachowanie się plam olejowych na wodach i gruncie,
- zdefiniować elementy i omówić zasady organizacji pola operacyjnego,
- określić metody i fazy likwidacji rozlewów olejowych,
- omówić metody zwalczania rozlewów olejowych w gruncie,
- omówić przeznaczenie poszczególnych typów zapór,
- omówić zasady i stawiać zapory,
- zastosować doraźne metody ograniczenia rozprzestrzeniania się rozlewów

olejowych na wodzie i gruncie,

- przyjąć meldunek o zdarzeniu ekologicznym i zadysponować niezbędne siły

i środki,

- skorzystać z bazy danych o materiałach niebezpiecznych,
- pozyskiwać informacje dotyczące rodzaju i właściwości materiałów

niebezpiecznych,

- zastosować zasady bezpiecznego dojazdu i ustawienia pojazdów ratowniczych

podczas zdarzeń z udziałem materiałów niebezpiecznych,

- przeprowadzić zabezpieczenie miejsca zdarzenia,
- przeprowadzić rozpoznanie: terenu zdarzenia, zagrożenia ludzi i środowiska,
- zorganizować łączność na terenie akcji ratownictwa chemicznego,
- złożyć meldunek z rozpoznania bezpośredniemu przełożonemu, kierownikowi

akcji ratowniczej oraz do stanowiska kierowania,

- omówić elementy uwzględniane w ocenie sytuacji w rozbiciu na etapy: oceny

stanu aktualnego i przewidywanego rozwoju sytuacji,

- dokonać korekty ocen w przypadku zmian w sytuacji zdarzenia,
- określić wpływ czynników zewnętrznych na zasięg strefy zagrożenia,
- współdziałać z innymi jednostkami i podmiotami ratowniczymi,
- omówić organizację sekcji, zastępu i plutonu ratownictwa ekologicznego,
- omówić podstawowe wyposażenie samochodu ratownictwa ekologicznego,
- określić zadania poszczególnych funkcyjnych w grupie ratowniczej,
- omówić funkcje zastępów gaśniczych i specjalnych w grupie ratownictwa

ekologicznego,

- prowadzić działania zgodnie z wymogami bhp.

- 14 -

13. Zabezpieczenie środowiska po zakończeniu działań – 2T.

Gospodarka odpadami po zdarzeniu z substancjami niebezpiecznymi.

Uwarunkowania prawne. Zasady przeprowadzania neutralizacji, odkażania. Rola
wyspecjalizowanych przedsiębiorstw prowadzących rekultywację i recykling oraz
pogotowi ekologicznych.

Posterunek dozorujący miejsce zdarzenia. Zasady przekazywania miejsca

zdarzenia. Dokumentacja z akcji ratowniczej i zasady jej wypełniania. Sporządzanie
szkiców sytuacyjnych. Meldunek o zakończeniu akcji.
Cele szczegółowe:
W wyniku realizacji tematu słuchacz powinien umieć:
- usuwać skutki zdarzeń,
- postępować z odpadami materiałów niebezpiecznych,
- przeprowadzić neutralizację substancji niebezpiecznych i ich odpadów,
- prowadzić odkażanie ludzi i środowiska,
- odpowiednio

postępować w przypadku skażeń masowych,

- ustalać skład osobowy i zestaw sprzętu na posterunku dozorującym miejsce

zdarzenia,

- omówić zasady przekazywania i przekazać miejsce zdarzenia,
- zabezpieczyć dowody rzeczowe dotyczące powstania zdarzenia,
- zebrać informacje i wypełnić obowiązującą dokumentację zdarzenia,
- sporządzać szkic sytuacyjny stosując znaki umowne,
- określać moment zakończenia akcji,
- przekazać meldunek o zakończeniu akcji.

14. Egzamin teoretyczny i praktyczny – 2T, 6P.

Egzamin sprawdzający stopień przyswojenia treści merytorycznych. Egzamin
praktyczny: budowa sprzętu i praktyczne rozwinięcia sprzętowe i taktyczne.

15. Zakończenie szkolenia – 1T

Zakończenie szkolenia połączone z podsumowaniem oraz wnioskami.

Wręczenie zaświadczeń o ukończeniu szkolenia.

- 15 -

IV. BIBLIOGRAFIA

1. Będkowscy E i A., Zwalczanie rozlewów olejowych i chemicznych na wodach

powierzchniowych i gruncie. NOT RW Gdańsk 1984.

2. Cieślak A., Cygler M. (red.), Zapobieganie stratom w przemyśle, cz.1,

Politechnika Białostocka, Białystok 1999.

3. Chudzińska Z., Witan K., Promieniowanie jonizujące, Instytut Wydawniczy CRZZ,

Warszawa 1973.

4. Gołębowski W., Zarys prawa i administracji w ochronie przeciwpożarowej. SA

PSP Poznań brw.

5. Gorczyca R., Wiśniewski K., Pachocki K., Różycki Z., Ochrona radiologiczna w

pracowni rentgenowskiej. Vademecum inspektora ochrony radiologicznej. „EX-
POLON” Warszawa 1997.

6. Guzewski P., Rurki wskaźnikowe w działaniach straży pożarnej. SA PSP Poznań

1999.

7. Guzewski P., Ubiory ochronne, SA PSP Poznań 2004.
8. Guzewski P., Pawłowski R., Dekontaminacja w działaniach ratownictwa

chemicznego jednostek straży pożarnych. SP PSP Opole 1994.

9. Guzewski P., Pawłowski R., Ranecki J., Ubrania ochrony przeciwchemicznej. SA

PSP Poznań 1997.

10.

Hancyk B., Grzegorczyk K., Buchcar R., Transport drogowy materiałów
niebezpiecznych ADR. 2003 .

11. Heidrich Z., Roman M., Tabernackki J., Ochrona wód przed zanieczyszczeniem,

Centralny Ośrodek Doskonalenia Kadr Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej, Dębe 1990.

12.

Indulski J., Zasady i metody oceny toksyczności związków chemicznych,
Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986

13. Kalina A., Krochmal D., Oznaczanie gazowych zanieczyszczeń powietrza za

pomocą dozymetrów pasywnych, Wyd. CIOP, Warszawa 1999.

14. Katalog urządzeń i sprzętu dla różnych zdarzeń NZŚ. GIOŚ Warszawa 2000.
15.

Konieczny J., Bezpieczeństwo publiczne w nagłych i nadzwyczajnych
zagrożeniach. PANOPTIKOS Poznań 1995.

16.

Korytkowski J., Polkowski J., Wojewódzki T., Ochrona powierzchni ziemi,
Centralny Ośrodek Doskonalenia Kadr Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej, Dębe 1993.

17. Małaczyński M., Zagrożenie środowiska rozlewami olejowymi. SA PSP Kraków

1994.

18. Marciniak A., Działania ratownicze w obszarze zagrożenia radiologicznego.

GSSP Warszawa 1998.

19.

Markowski A. (red.), Zapobieganie stratom w przemyśle, cz.2, Politechnika
Łódzka, Łódź 1999.

20.

Markowski A. (red.), Zapobieganie stratom w przemyśle, cz.3, Politechnika
Łódzka, Łódź 2000.

21. Materiały szkoleniowe z zakresu ratownictwa chemicznego i ekologicznego. SA

PSP Poznań.

22. Michalin J., Kijeńska D., Identyfikacja obiektów zagrażających poważną awarią

przemysłową, Wyd. CIOP, Warszawa 2000.

23. Namiernik J., Łukasiak J., Jamrógiewicz Z., Pobieranie próbek środowiskowych

do analizy, PWN, Warszawa 1995.

- 16 -

24. Praca zbiorowa, Czynniki chemiczne w środowisku pracy, Wyd. CIOP, Warszawa

2001.

25. Praca zbiorowa, Katastrofy przemysłowe, Wyd. CIOP, Warszawa 1997.
26. Ranecki J., Pompy i osprzęt stosowane w ratownictwie chemiczno-ekologicznym.

SA PSP Poznań 1995.

27. Ranecki J., Procedury postępowania i taktyka działań ratowniczych przy

wykorzystaniu samochodu ratownictwa chemicznego i ekologicznego. SA PSP
Poznań 1999.

28. Ranecki J., Ratownictwo chemiczno-ekologiczne. SA PSP Poznań 1998.
29. Ranecki J., Schroeder M., Uszczelnianie w ratownictwie. Firex Warszawa 1998.
30. Ratownictwo chemiczno-ekologiczne. Działania interwencyjne jednostek ochrony

przeciwpożarowej w 1995r. Firex Warszawa 1995.

31. Ryng M., Bezpieczeństwo techniczne w przemyśle chemicznym, WNT, Warszawa

1985.

32. Schroeder M., Ćwiczenia ratownicze. SA PSP Poznań 2002.
33. Schroeder M., Osoby i zjawiska towarzyszące akcji ratowniczej. SA PSP Poznań

2002.

34. Schroeder M., Teoria i doświadczenie w ratownictwie. SA PSP Poznań 1999.
35. Stachowiak B., Budowa, wyposażenie i wykorzystanie lekkich samochodów

specjalnych ze sprzętem oświetleniowym i sprzętem ochrony dróg oddechowych.
SA PSP Poznań 1996.

36. Stadniczuk M., Koksanowicz L., Przygotowanie ratowników do działań w zakresie

ratownictwa chemicznego i ekologicznego. SPPSP Opole 2000.

37. Wojnarowski A., Obolewicz-Pietrusiak A., Podstawy ratownictwa chemicznego.

Firex Warszawa 2001.

38. Wróblowi A., Analiza skażeń chemicznych, Wyd. MON, Warszawa 1985.
39. Zakrzewski S., Podstawy toksykologii środowiska, PWN, Warszawa 1997.
40. Zasady postępowania ratowniczego. GIOŚ, Firex Warszawa 2001.
41. Zbiór znaków taktycznych i prewencyjnych dla straży pożarnych. Firex Warszawa

2000.

Czasopisma - roczniki:
- „Bezpieczeństwo Jądrowe i Ochrona Radiologiczna”
- „Biuletyn Informacji Technicznej KGSP”,
- „Magazyn Ratowniczy 998”,
- „Magazyn w Akcji”
- „Przegląd Pożarniczy”,
- „Zagrożenia”.

Materiały z sympozjów.

Uwaga: Literaturę dla słuchaczy, niezbędną do opanowania materiału nauczania

określa wykładowca uwzględniając jej dostępność.

- 17 -

Załącznik nr 1

ZAŚWIADCZENIE

........................................................................................................................................

imię (imiona) i nazwisko

urodzon.... dnia ...................................................... r.

w ............................................................. woj. ..............................................................

ukończył... w okresie od ............................................ do ............................................

SZKOLENIE SPECJALISTYCZNE W ZAKRESIE

RATOWNICTWA CHEMICZNEGO I EKOLOGICZNEGO DLA

PODOFICERÓW PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

według programu nauczania z dnia ...................................................... r.

z ogólnym wynikiem ..............................................................

Szkolenie przeprowadzono w

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

...................................................., dnia .......................................................... r.

(miejscowość)

Nr zaświadczenia ...................................................

KOMENDANT

...............................................

(podpis, pieczęć)

Skala ocen: celujący, bardzo dobry, dobry, dostateczny, dopuszczający, niedostateczny.

- 18 -

Załącznik nr 2

ZAŚWIADCZENIE

........................................................................................................................................

imię (imiona) i nazwisko

urodzon... dnia ...................................................... r.

w ............................................................. woj. ..............................................................

uczestniczył... w okresie od ......................................... do ...........................................

W SZKOLENIU SPECJALISTYCZNYM W ZAKRESIE

RATOWNICTWA CHEMICZNEGO I EKOLOGICZNEGO DLA

PODOFICERÓW PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

według programu nauczania z dnia ...................................................... r.

Szkolenie przeprowadzono w

........................................................................................................................................

........................................................................................................................................

Niniejsze zaświadczenie jest dokumentem informującym o uczestniczeniu

w szkoleniu i nie zdaniu egzaminu końcowego.

...................................................., dnia .......................................................... r.

(miejscowość)

Nr zaświadczenia ...................................................

KOMENDANT

...............................................

(podpis, pieczęć)

- 19 -