Podstawowe zadania strażaków ratowników w czasie działań chemiczno -

ekologicznych

Etapy akcji gaśniczej w warunkach zagrożenia substancjami chemicznymi .

Do podstawowych etapów akcji gaśniczej substancji chemicznej zaliczyć należy :


I.

ROZPOZNANIE

II.

ORGANIZACJA DZIAŁAŃ RATOWNICZYCH

III.

PROWADZENIE DZIAŁAŃ RATOWNICZYCH

I. ROZPOZNANIE
1.

Zadania zastępu gaśniczego najbliższego miejsca zdarzenia :

a)

przestrzeganie zasad dojazdu i ustawienie samochodu na miejscu zdarzenia

b)

ustalenie ewentualnych ofiar , osób poszkodowanych , zagrożonych

c)

podjęcie próby określenia rodzaju substancji chemicznej

•

informacje od kierowcy , konwojenta , maszynisty , pracownika zakładu pracy

•

napisy na opakowaniu , tablice informacyjne , dokumentacja przewozowa

d)

ocena zjawisk towarzyszących zdarzeniu ( pożar , wybuch , gazy , opary , ciecz itp. )

e)

określenie rodzaju skali i dynamiki rozwoju zagrożenia

f)

opis geografii , topografii terenu , sytuacji meteo na miejscu , stan nasycenia infrastruktury
technicznej .

g)

przewidywane skutki oddziaływania zdarzenia na ludzi i środowisko .

h)

przekazanie meldunku do M SK przekazując informacje o:

•

rodzaju zdarzenia,

•

jego widocznych skutkach (zniszczeniach, zatruciach, objawach ),

•

rodzaju substancji

•

inne czynniki np. zabudowa , instalacje itp.

•

ustaleniu warunków zewnętrznych zdarzenia ( sytuacja meteo )

•

wstępną ocenę zaistniałego wypadku , katastrofy :

•

ocenę granic zagrożenia

•

ocena zaistniałych i przyszłych skutków zagrożenia ( wykorzystanie informacji własnych i
zewnętrznych ),

•

wstępna kalkulacja niezbędnych sił i środków do likwidacji wypadku , awarii , katastrofy

II.

ORGANIZACJA DZIAŁAŃ RATOWNICZYCH

a)

ocena możliwości działań samodzielnych

b)

wybór rodzaju działań stosownie do sytuacji ( hierarchia działań )

w przypadku braku techniczno-merytorycznych możliwości likwidacji zagrożenia :

•

wstępne określenie strefy bezpośredniego zagrożenia i jej oznakowanie , oraz

wezwanie jednostki specjalistycznej i służb współdziałających

•

rozważenie możliwości podjęcia ewakuacji osób będących w strefie zagrożenia

•

ostrzeganie osób znajdujących się w rejonie działań o istniejącym zagrożeniu

•

podjęcie działań organizacyjno-technicznych włączających inne podmioty do

działań ratowniczych

•

prowadzenie bieżącej analizy rozwoju sytuacji do czasu przybycia jednostki

•

specjalistycznej

w przypadku możliwości likwidacji lub ograniczenia zagrożenia :

•

określenie bezpośredniej strefy zagrożenia z równoczesną ewakuacją osób

poszkodowanych i udzieleniu pomocy przedlekarskiej

•

oznakowanie i zabezpieczenie miejsca zdarzenia

•

przekazanie do PSK informacji o potrzebie użycia jednostek specjalistycznych

•

podjęcie działań organizacyjno-technicznych włączających inne podmioty do

działań ratowniczych

•

ograniczenie lub likwidacja źródła występującego zagrożenia

•

podjęcie prób ograniczenia skutków powstałej awarii

•

bieżące przekazywanie informacji do PSK o aktualnej sytuacji na miejscu

zdarzenia do czasu przybycia jednostki specjalistycznej

III. PROWADZENIE DZIAŁAŃ RATOWNICZYCH

1.

Ograniczenie pierwotnego źródła emisji

2.

Ograniczenie skutków wtórnych emisji

3.

Likwidacja pierwotnego źródła emisji

4.

Likwidacja wtórnego źródła emisji

5.

Zebranie i zabezpieczenie ewentualnych pozostałości po akcji

6.

Zabezpieczenie terenu przed dostępem osób postronnych

7.

Przekazanie terenu akcji uprawnionym podmiotom

Elementarne zasady bezpieczeństwa podczas prowadzenia akcji ratownictwa

chemiczno – ekologicznego

Nie działać w zakresie przekraczającym poziom wyszkolenia i możliwości sprzętu.Zamknąć strefę
zagrożenia, należy zachować minimum 50 m.

Odległości od miejsca awarii.Ostrzegać i informować o zagrożeniu innych.Zapewnić bezpieczeństwo,

sposób prowadzenia akcji ratowniczej zależy zdecydowanie od warunków w miejscu akcji (pogoda,
właściwości terenu, rodzaj zabudowy, wielkość szkody itp.).Stosować odpowiedni poziom ochrony
osobistej.Dokonać właściwego wyboru sprzętu ratowniczego (pompy, węże, zbiorniki,
uszczelniacze

itp.).Uniknąć

jeżeli

to

możliwe:oblania

wyciekającą

cieczą

ubrania

ratownika,stawania na kierunku wiatru,długotrwałego przebywania w miejscach szczególnie
niebezpiecznych.Bacznie obserwować otoczenie i przewidywać rozwój sytuacji.Przestrzegać
ustalonego planu podmian ratowników.Zadania realizować w zespołach minimum dwóch
osobowych a pracującą parę ratowników asekurować kolejnym zespołem ratowników będących w
pełnej gotowości do natychmiastowych działań.Ewidencjonować czasy wejścia i wyjścia
ratowników do i ze strefy niebezpiecznej.Zapewnić odpowiedni system łączności bezprzewodowej
w miejscu akcji.W warunkach nocnych zapewnić skuteczny system oświetlenia terenu
zdarzenia.Na bieżąco obserwować kierunek wiatru którego zmiana ma istotne znaczenie dla
prowadzenia akcji ratowniczej.Zapewnić skuteczną dekontaminację na miejscu akcji
ratowniczej.Działania substancji trujących na organizm żywy zależy od wielu czynników takich
jak:rodzaj substancji chemicznej,droga przenikania do organizmu,dawka (stężenie),właściwości
fizykochemiczne,przemiany

jakim

ulegają

w

organizmie,podatność

organizmu

na

zatrucia.Przenikanie substancji trujących do organizmu może nastąpić przez:drogi oddechowe –
głównie gazy, opary cieczy lub ciał stałych. Tą drogą następuje zatrucie w ilości 90 -
95%.powierzchnie skóry – głównie cała stałe i ciecze a także niektóre gazy i pary łączące się z
wilgocią skóry człowieka, wywołujące działanie drażniące i inne. Takie przypadki mają miejsce

przede wszystkim przy bezpośrednim zetknięciu się z daną substancją, zwykle przez polanie
powierzchni ciała.

a)

przewód pokarmowy – ciała stałe, ciecze, nielicznych przypadkach gazy i opary – możliwe
przy niedostatecznej higienie osobistej, przypadkowe albo wynikające z działań
samobójczych.

Niebezpieczne materiały chemiczne dzielą się na następujące grupy:

a)

ogólno trujące – powodują ostre lub chroniczne zatrucia prowadzące często do zejść
ś

miertelnych,

b)

szkodliwe – powodują schorzenia ustroju na wskutek zatrucia,

c)

gorące – po zetknięciu z żywą tkanką powodują jej zniszczenie,

d)

drażniące – wywołują stany zapalne skóry, błon śluzowych i oczu,

e)

neurotoksyczne – mogą uszkodzić centralny układ nerwowy i nerwy obwodowe,

f)

alergiczne – wywołują w ustroju odczyn typu uczuleniowego,

g)

narkotyczne – mogą wywołać stan oszołomienia lub utraty przytomności,

h)

rakotwórcze – mogą być przyczyną powstania zmian nowotworowych w organizmie,

i)

mutagenne – mogą powodować uszkodzenia aparatu dziedzicznego (DNA), zmienić cechy
dziedziczne potomstwa,

j)

upośledzające – mogą powodować zakłócenia w rozwoju płodu.

Parametry toksyczne materiałów niebezpiecznych :

Dawka trująca (DT)- oznacza najmniejsza ilość substancji trującej wywołującą wyraźne
objawy

zatrucia

Dawka śmiertelna (DL)- oznacza najmniejsza ilość substancji trującej powodującą zejście
ś

miertelne

Ś

rednia dawka śmiertelna(DL

50

lub LD

50

)- jest to ilość substancji , która po przyjęciu przez szczury

o wadze 200-300 g żywej masy , powoduje śmierć połowy grupy zwierząt doświadczalnych przed
upływem 14 dni .Wynik podaje się po przeliczeniu w miligramach na kilogram wagi ciała .

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS)-jest to takie stężenie substancji trującej , które przy stałym
kontakcie z nią w ciągu 8-godzinnego dnia pracy przez wieloletni nawet okres nie wywołuje
ż

adnych objawów zatrucia .

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDS

ch

)-jest to stężenie czynników szkodliwych dla

zdrowia –ustalone jako wartości średnie –które nie powinno powodować ujemnych zmian w stanie
zdrowia pracownika oraz jego przyszłych pokoleń ,jeśli utrzymuje się ono w środowisku pracy nie
dłużej niż 30 minut w czasie zmiany roboczej .

Najwyższe dopuszczalne stężenie progowe (NDSP)- jest to stężenie czynników szkodliwych dla
zdrowia , które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie mogą być przekroczone
w środowisku pracy .

Próg wyczuwalności węchowej –jest to dana liczbowa określająca minimalną ilość danej substancji
w atmosferze , która może być już wyczuwalna przez zmysł powonienia człowieka .

Parametry pożarowe i wybuchowe materiałów niebezpiecznych

Temperatura zapłonu –jest to najniższa temperatura , przy której ciecz palna ogrzana w określonych
warunkach , wydziela taką ilość palnych gazów , które nad powierzchnią wytworzą z powietrzem
mieszaninę palną zdolną zapalić się od bodźca termicznego (płomienia) .

Temperatura samozapalenia –jest to najniższa temperatura przy której następuje samozapalenie ,
bez dodatkowego bodźca termicznego np. iskry .Oznacza to ,że palny gaz lub pary cieczy
łatwozapalnej podczas stykania się z przedmiotami nagrzanymi do tej temperatury ulegają
samorzutnemu zapaleniu .

Proces , którego kosztem następuje wydzielenie ciepła , aż do samorzutnego zapalenia się
nazywamy samozapaleniem .

Dolna granica wybuchowości (DGW) –najniższe stężenie substancji palnej w mieszaninie z
powietrzem , przy którym może już wystąpić zapalenie się tej substancji pod wpływem bodźca
termicznego .

Górna granica wybuchowości (GGW) –najwyższe stężenie substancji palnej w mieszaninie z
powietrzem , przy którym jeszcze może wystąpić zapalenie się tej substancji pod wpływem bodźca
termicznego .

Oznakowanie materiałów niebezpiecznych

Numery rozpoznawcze powinny być umieszczone na tablicy w następujący sposób :

Tło pomarańczowe.

Obramowanie, linia pozioma i cyfry czarne o grubości 15 mm.

Każdemu z materiałów szczególnie niebezpiecznych nadane zostały dwa odpowiednie numery
rozpoznawcze tj. numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa składający się z dwóch lub trzech cyfr i
numer rozpoznawczy materiału ( zgodny z katalogiem )składający się z czterech cyfr .
Pierwsza cyfra numeru rozpoznawczego rodzaju niebezpieczeństwa określa zasadniczą właściwość

niebezpieczną materiału , rodzaj niebezpiecznego materiału , przy czym :

2- oznacza gaz
3- materiał ciekły zapalny
4- materiał stały zapalny
5- materiał utleniający , podtrzymujący palenie lub nadtlenek organiczny
6-materiał trujący
8-materiał żrący

Druga i trzecia cyfra numeru precyzują :

•

Rodzaj niebezpieczeństwa

•

Stopień zagrożenia

•

Dodatkowe cechy niebezpieczne

Znaczenie oznaczeń drugiej i trzeciej cyfry numeru :

0-

brak dodatkowego zagrożenia

1-

wybuchowość

2-

zdolność wytwarzania gazu

3-

łatwopalność

5- właściwości utleniające
6-

toksyczność

7-

promieniotwórczość

8-

działanie żrące

9-

niebezpieczeństwo gwałtownej reakcji w wyniku samoczynnego rozpadu lub polimeryzacji

Powtórzenie cyfry w numerze oznaczającym niebezpieczeństwo oznacza nasilenie

niebezpieczeństwa głównego .

Znak X postawiony przed numerem rozpoznawczym niebezpieczeństwa oznacza absolutny
zakaz kontaktu tego materiału z wodą .

Definicja neutralizacji – przykłady neutralizatorów.

Neutralizacja chemiczna to najogólniej rzecz biorąc proces zobojętnienia.
Z ekologicznego punktu widzenia pojecie neutralizacji jest szersze i zawiera w sobie:

Zobojętnienie – reakcja wzajemnego oddziaływania zasady i kwasu. Musimy jednak pamiętać, że

podczas działań należy zobojętnić mocny kwas – słabą zasadą; mocną zasadę – słabym kwasem,
bądź przez reakcję wzajemnego oddziaływania słabego kwasu i słabej zasady. W wyniku reakcji
powstaje obojętna sól i woda. Najczęściej stosowanymi neutralizatorami chemicznymi są:

•

wodorotlenek sodu NaOH,

•

tlenek wapnia CaO,

•

podchloran sodowy NaCIO,

•

ciekłe detergenty domowego użytku (mydło, płyn, proszek do prania),

•

alkohol etylowy C2H5OH,

Rozcieńczenie - (dotyczy przede wszystkim kwasów) – prowadzimy je podając rozproszony prąd

wody na rozlewisko kwasu o niedużych stężeniach – rzędu do 50%, celem jest uzyskanie
pH około 7.

Wiązanie substancji agresywnych chemicznym środkiem wiążącym z neutralizacją (typu Ekoperl

99, UNI SAFE).

ZASADY NEUTRALIZACJI CHEMICZNEJ

Związki wapna pod postacią wapna gaszonego (hydratyzowanego), mleka wapiennego,

wapna palonego, kredy czy wapienia drobnoziarnistego służą przede wszystkim do neutralizacji
mocnych kwasów nieorganicznych oraz związków o charakterze kwaśnym tj. takich których pH
przyjmuje wartość poniżej 7.

Do związków tych należą kwas siarkowy, kwas azotowy, kwas solny, kwas fosforowy,

bezwodniki kwasowe, chlorki kwasów organicznych itp.

Stosowanie związków wapnia generalnie nie przysparza kłopotów. Szczególną ostrożność

należy zachować w przypadku stosowania wapna palonego (CaO) do neutralizacji kwasu
fluorowodorowego, ze względu na jego agresywny charakter.

Do neutralizacji kwaśnych związków można stosować węglan sodowy kwaśny węglan lub

wodorotlenki metali alkalicznych (sodu, potasu). Nie mniej stosowanie tych związków powinno
przebiegać z zachowaniem ostrożności.

Wydzielający się dwutlenek węgla podczas reakcji węglanów sodu z kwasami czasami może

powodować dodatkowe wydzielanie się szkodliwych substancji np. w reakcji z kwasami azotowymi
wydzielają się dodatkowo większe ilości tlenków azotu. Wodorotlenek sodu (zasada sodowa, ług
sodowy) możemy stosować w odpowiednich ilościach do neutralizacji niektórych związków
organicznych takich jak fenol, nadtlenek benzolu, itp.

Definicja dyspergowania – przykłady dyspergentów

Dyspergowanie jest to metoda chemicznego rozproszenia oleju w celu przyspieszenia procesu jego
biologicznego rozkładu. Dyspergety są środkami zwiększającymi napięcie powierzchniowe oleju, w
wyniku czego jego ciała warstwa ulega rozbiciu na nieograniczoną ilość mikrokropelek.
Dawkowanie dyspergentów towarzyszyć musi mieszanie oleju z wodą. Wywołuje on migrację
powstałych w opisany sposób cząsteczek w głąb słupa wodnego. Cząsteczki te w odróżnieniu od
kropel pozbawionych dyspergentu pozostają w zawieszeniu w wodzie przez długi czas. Złamana
zostaje tendencja do wypływania kropel oleju na powierzchnię wody. Daje to czas na mnożenie się
mikroorganizmów odżywiających się węglowodorami i przetwarzających je na obojętne dla
ś

rodowiska substancje. Ale dyspergenty to także zagrożenie toksyczne dla środowiska. Rozróżniany

: anionowe, kationowe i niejonowe. Przykłady : PAGO, SINTAN

Zastosowanie dyspergentów do likwidacji rozlewisk różnych substancji niebezpiecznych.
Dyspergety są środkami zwiększającymi napięcie powierzchniowe oleju, w wyniku czego jego ciała
warstwa ulega rozbiciu na nieograniczoną ilość mikrokropelek. Dawkowanie dyspergentów
towarzyszyć musi mieszanie oleju z wodą. Wywołuje on migrację powstałych w opisany sposób
cząsteczek w głąb słupa wodnego. Cząsteczki te w odróżnieniu od kropel pozbawionych
dyspergentu pozostają w zawieszeniu w wodzie przez długi czas. Złamana zostaje tendencja do
wypływania kropel oleju na powierzchnię wody. Daje to czas na mnożenie się mikroorganizmów
odżywiających się węglowodorami i przetwarzających je na obojętne dla środowiska substancje.

Podział środków do usuwania i neutralizacji substancji niebezpiecznych.

S

orbentami olejów i chemikaliów są materiały pochodzenia naturalnego i syntetycznego,

organiczne i nieorganiczne, posiadające zdolność zatrzymywania olejów i (lub chemikaliów)
wewnątrz przestrzeni por (absorbcja) lub na powierzchni (adsorpcja), bądź charakteryzujące się
występowaniem obu zjawisk jednocześnie.
Sorpcja - proces fizyko-chemiczny, pochłaniania przez ciało stałe lub ciecz gazów, cieczy lub

substancji rozpuszczonych ze środowiska otaczającego to ciało. Generalną zaletą jaką powinny
charakteryzować się sorbenty przeznaczone do zwalczania rozlewisk cieczy, powinna być ich
skłonność do wiązania z jednoczesną jak największą hydrofobowością. Powinny być to materiały
nie tonące, zdolne do długiego utrzymywania się na wodzie. Cechy tej nie muszą posiadać sorbenty
przeznaczone do użycia na gruncie.

Technika stosowania sorbentów

a)

w akcjach prowadzonych na gruncie

Sorbenty znajdują zastosowanie przy zbieraniu już rozlanej cieczy, zapobiegają jej dalszemu

rozprzestrzenianiu się. W tym celu budowane są wały osłonowe z sorbentów sypkich, mat,
poduszek lub zapór. Działania te wykonują ekipy wyposażone w podstawowy sprzęt transportowy i
narzędzia. W terenie należy liczyć się z potrzebą użycia co najmniej równoważnej rozlanej cieczy
masy sorbentów. Wiąże się to z koniecznością bardzo szybkiego zbierania nasyconego sorbentu w
warunkach utrudniających dłuższy kontakt z cieczą. Wówczas gdy wieją
silne wiatry nie można używać sorbentów sypkich ponieważ są porywane przez masy powietrza i
rozdmuchiwane po całej okolicy

b)

w akcjach prowadzonych na powierzchni wody

Na wodzie plama potraktowana sorbetem sypkim traci zdolność do dowolnego

rozprzestrzeniania się i można ją kierować na obszar gdzie zostanie zebrana. Do zbierania dużych
plam związanych sorbentem najlepiej nadają się zbieracze adhezyjno-transportowe i pompy
próżniowe. Wykorzystuje się również pogłębiarki kubłowe i dźwigi chwytowe. Małe plamy
zbierane są ręcznie, podręcznymi narzędziami - wiadrami, szuflami itp.

Podział sorbentów

Pochodzenia naturalnego - charakteryzują się zdolnością do utrzymywania się na wodzie. Czas
utrzymania się na wodzie jest różny i wynosi od kilku godzin w przypadku trocin i sorbentów
sproszkowanych, do kilku i więcej dni dla słomy i torfu. Zdolność zatrzymywania cieczy przez
sorbenty naturalne jest większa aniżeli sorbentów nieorganicznych. Wynosi ona od kilku części
wagowych dla trocin , do kilkudziesięciu części dla odpowiednio spreparowanego torfu. Do
sorbentów pochodzenia naturalnego zaliczamy: słomę, siano, torf, wysuszone liście oraz igliwie
drzew iglastych, glinę, piasek, popiół, łupaną mikę, wermikulit, wełnę szklaną, wapno palone,
cement, otręby zbożowe, talk, sproszkowaną korę drzew.

Pochodzenia syntetycznego - używa się ich głównie w postaci mat, poduszek, zapór pływających,
taśm, granulek i pyłów. Są one na ogół cięższe od wody z wyjątkiem tych którym można nadać
postać skonfekcjonowaną: mat, taśm, zapór, poduszek. Zatrzymują rozlane ciecze umożliwiając im
migrację wzdłużną i pionową tj. W głąb warstwy piasku, lessu, żwiru czy kamieni. Są na ogół
substancjami o niewielkiej zdolności sorpcyjnej i jak wskazuje praktyka, poza nielicznymi
wyjątkami, na jedną jednostkę rozlanej cieczy (wagową lub objętościową) należy zastosować jedną
jednostkę sorbentu. Najpopularniejsze sorbenty syntetyczne to: Uni safe, Ekoperl-99, Ekoperl-66,
Ekoperl-33, HMX, WWL-4, Radia sorb, Zugol, Oil sorbent, Neocosal

.