Jadłowstręt psychiczny,

żarłoczność psychiczna,

ortoreksja

Anna Wiela-Hojeńska

Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej

Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

Jadłowstręt psychiczny

łac. anorexia nervosa

· zespół psychosomatyczny charakteryzujący się

zmniejszeniem masy ciała i innymi
następstwami celowego nie przyjmowania
pokarmów

· przyczyny: genetyczne, neurobiologiczne,

psychologiczne

Czynniki ryzyka zachorowania na jadłowstręt

psychiczny

·

płeć żeńska

·

wiek młodzieńczy

·

przynależność do zachodniej cywilizacji

·

obciążający wywiad rodzinny – zaburzenia odżywiania,

depresja, zaburzenia lękowe

·

nieprawidłowe relacje z rodzicami – słaby kontakt, nadmierne

wymagania, konflikty, molestowanie seksualne, krytyczne
komentarze na temat diety i wyglądu ze strony otoczenia,
presja zawodowa lub społeczna na szczupłą sylwetkę

·

niska samoocena, perfekcjonizm, zaburzenia lękowe

·

wcześniactwo, mała masa urodzeniowa

Obraz kliniczny jadłowstrętu psychicznego

nietolerancja zimna

skóra sucha, łuszcząca się, meszek (lanugo) na plecach,

przedramionach, twarzy, obrzęki

zaburzenia czynności układu krążenia
· zaburzenia rytmu (wydłużenie odstępu QT) ® zawroty głowy,

omdlenia

· bradykardia
· hipotensja
· niewydolność serca

Obraz kliniczny jadłowstrętu psychicznego

zaburzenia żołądkowo-jelitowe

· wydłużony czas opróżniania żołądka

· zwolnienie motoryki jelit

· zaparcia

· wzdęcia

· poczucie pełności

Obraz kliniczny jadłowstrętu psychicznego

mięśnie

· osłabienie i zanik mięśni

· zwiększenie aktywności acetylocholinesterazy

w surowicy

układ rozrodczy

· brak miesiączki

· zmiany zanikowe pochwy

Obraz kliniczny jadłowstrętu psychicznego

układ nerwowy

· apatia

· osłabienie koncentracji

· depresja

· drażliwość

Obraz kliniczny jadłowstrętu psychicznego

zmiany hematologiczne

· niedokrwistość

· neutropenia

· małopłytkowość

zmniejszenie stężenia we krwi

· potasu, wapnia, magnezu, fosforanów,

glukozy, białka

Obraz kliniczny jadłowstrętu psychicznego

zmiany kostne

·

bóle wskutek osteopenii i osteoporozy

zaburzenia hormonalne dotyczące czynności

podwzgórza i obwodowego metabolizmu
hormonów

Rozpoznanie jadłowstrętu psychicznego

kryteria według American Psychiatric Association

·

dążenie do utrzymania masy ciała na dolnej

granicy lub poniżej masy należnej (zmniejszenie
masy ciała o 15% lub więcej)

·

silny lęk przed przyrostem masy ciała lub

otyłością, nawet w sytuacji niedowagi

·

zaburzenia postrzegania własnej masy ciała i

sylwetki

·

u kobiet w okresie popokwitaniowym nie wystąpienie

przynajmniej 3 kolejnych cykli

Typy jadłowstrętu psychicznego

według Podręcznika Statystyki i Diagnostyki Zaburzeń Psychicznych

·

ascetyczny – typ restrykcyjny lub
ograniczający (restricting type) – bez napadów
żarłoczności i bez dodatkowych metod
mających na celu pozbycie się pokarmu

·

bulimiczny – żarłoczno-wydalający lub
przeczyszczający (purging type) – z napadami
żarłoczności i dodatkowymi metodami
„regulowania masy ciała”

Terapia jadłowstrętu psychicznego

zgodnie z hierarchią ważności

· zabezpieczenie przed stanami zagrażającymi życiu

(somatyczne powikłania, myśli i tendencje
samobójcze)

· unormowanie masy ciała
· terapia mniej zagrażających ostrych powikłań

somatycznych

· przekazanie informacji o prawidłowych zachowaniach

żywieniowych

· praca nad deficytami w zakresie regulacji

emocjonalnej, dysfunkcjonalnym myśleniem,
konfliktami w zakresie relacji z osobami drugimi

Skojarzona terapia

psychiatryczna,

internistyczna, żywieniowa

Jadłowstręt psychiczny - leczenie

· olanzepina (atypowy neuroleptyk) - próby
· fluoksetyna – łagodzi zaburzenia depresyjne,

zmniejsza lęk przed nadmiernym przytyciem,
zapobiega nawrotom choroby; nieskuteczna w
fazie niedoboru masy ciała – zmniejsza
łaknienie – inhibitor CYP2D6

· mianseryna, mirtazapina
· cyproheptadyna – lek zwiększający łaknienie i

powodujący przyrost masy ciała; działanie
przeciwhistaminowe i serotoninergiczne

Żarłoczność psychiczna

łac. bulimia nervosa

·

zespół psychosomatyczny charakteryzujący się

regularnymi epizodami niekontrolowanego
spożywania dużych ilości pokarmów oraz
stosowaniem metod zwalczania skutków obżarstwa

Kryteria diagnostyczne żarłoczności psychicznej

·

napady żarłoczności

1) zjadanie w określonym czasie (np. 2 h) ilości

pokarmu, która jest większa niż spożywana
przez innych ludzi w podobnym czasie i
okolicznościach;

2) uczucie braku kontroli nad nadmiernym

spożywaniem pokarmu podczas takiego
epizodu (niemożność zaprzestania jedzenia,
brak kontroli rodzaju i ilości pokarmu)

Kryteria diagnostyczne żarłoczności psychicznej

· przeciwdziałanie skutkom przyjętego pokarmu, tj.

zwiększeniu masy ciała: wyzwalanie wymiotów,
nadużywanie środków przeczyszczających,
stosowanie środków zmniejszających łaknienie,
hormonów tarczycy, preparatów moczopędnych oraz
okresowych głodówek, nadmiernego wysiłku
fizycznego

· epizody żarłoczności i niewłaściwe zachowania

kompensujące występują >2 razy w tygodniu

przez 3 miesiące

· postrzeganie siebie samego jako zbyt grubego, z

natrętną obawą przed utyciem

Kryteria diagnostyczne żarłoczności psychicznej

Typ z wymiotami lub biegunkami

prowokowanie wymiotów, nadużywanie leków
przeczyszczających, moczopędnych

Typ bez wymiotów i biegunek

głodzenie, nadmierny wysiłek fizyczny

Powikłania żarłoczności psychicznej

odwodnienie

zaburzenia równowagi elektrolitów:

·

hipokaliemia, hipochloremia i

zasadowica metaboliczna w następstwie
wymiotów, hipomagnezemia i
hipofosfatemia w następstwie
nadużywania środków przeczyszczających

zaburzenia rytmu serca i osłabienie

mięśni

Powikłania żarłoczności psychicznej

· uszkodzenia szkliwa zębów na skutek
częstego kontaktu z kwasem żołądkowym

· ubytki spowodowane bulimią różnią się od
ubytków spowodowanych innymi
przyczynami - są uogólnione, a leczenie
stomatologiczne jest nieefektywne

Powikłania żarłoczności psychicznej

· obrzęk ślinianek podżuchwowych (jeden z

pierwszych pojawiających się objawów) i
przyusznych

· przewlekłe podrażnienie gardła

· rany na języku

· nieżyt żołądka

· przewlekłe zapalenie trzustki

· niewydolność nerek

· powstawanie charakterystycznych blizn i otarć

na palcach dłoni

Żarłoczność psychiczna - powikłania

· osłabienie ścian odbytnicy i wystąpienie hemoroidów -

nadużywanie środków przeczyszczających

· niedobór cynku - niedokrwistość, trudniejsze gojenie się ran,

obniżenie odporności, zaburzenia smaku i węchu, wypadanie
włosów

· zaburzenia cyklu miesiączkowego, aż do całkowitego zaniku

miesiączki

· ogólne odwodnienie organizmu - wysuszanie skóry i błon

śluzowych

· artralgia czyli bóle stawów bez występowania podłoża

zapalnego

· małe stężenie tryptofanu i serotoniny - wpływa na nastrój,

zaburzenia snu i potrzeb seksualnych, zachowania
impulsywne, apetyt

· niedożywienie i odwodnienie - obniżenie ciśnienia krwi (zawroty

głowy, zaburzenia widzenia, omdlenia, bóle głowy)

· niedobór żelaza i witaminy B12 - anemia

Żarłoczność psychiczna

·

fluoksetyna, która poza działaniem

przeciwdepresyjnym zmniejsza łaknienie

·

topiramat - lek przeciwpadaczkowy

Kryteria diagnozy (S. Bratman, D. Knight) – udzielenie twierdzącej odpowiedzi

na co najmniej 4 pytania:

· Czy poświęcasz ponad 3 h dziennie na myślenie o zdrowym odżywianiu?
· Czy planujesz posiłki dzień wcześniej?
· Czy ważniejsze jest dla Ciebie to, co jesz, niż przyjemność płynąca z

jedzenia?

· Czy wraz z poprawą jakości diety wystąpiło u Ciebie pogorszenie jakości

życia?

· Czy jesteś coraz bardziej surowy w stosunku do siebie?
· Czy jesteś w stanie poświęcić przyjemne doznania płynące z jedzenia, aby

jeść to, co uważasz za właściwe?

· Czy uważasz, że Twoja samoocena wzrasta, kiedy jesz zdrową żywność?
· Czy potępiasz ludzi, którzy nie odżywiają się zdrowo?
· Czy masz poczucie winy lub czujesz do siebie odrazę w przypadku

odstępstwa od diety?

· Czy Twój sposób odżywiania izoluje Cię od społeczeństwa?
· Czy kiedy jesz zgodnie z przekonaniami, masz poczucie całkowitej kontroli?

Ortoreksja

Ortoreksja

Kryteria diagnozy (L.M. Donini i wsp.)
·

stwierdzenie cech osobowości obsesyjno-kompulsyjnej

·

występowanie przesadnego przywiązania do zdrowego sposobu

odżywiania (ang. health fanatic eating habits)

·

stały, nie przejściowy, charakter zaburzenia

·

wykazanie, że zachowania związane z odżywianiem mają

negatywny wpływ na jakość życia

kwestionariusz ORTO-15:

15 pozycji opisujących nasilenie zachowań ortorektycznych

Bradykardia

stan, w którym częstość akcji serca wynosi

poniżej 50 razy na minutę

Wyjaśnienie pojęć

·

neutropenia – znaczne zmniejszenie liczby
granulocytów obojętnochłonnych

·

małopłytkowość (trombocytopenia) – niedobór
płytek krwi

·

osteopenia – zmniejszenie mineralnej gęstości
kości

·

osteoporoza – ubytek masy kostnej, osłabienie
struktury kości, podatność na złamania