29 Dyfrakcja id 32165 Nieznany (2)

background image

Z. Kąkol-Notatki do Wykładu z Fizyki

29-1

Wykład 29

29.

Dyfrakcja

Zjawisko dyfrakcji (ugięcia) odkrył Grimaldi (XVII w). Polega ono na uginaniu się

promieni świetlnych przechodzących w pobliżu przeszkody (np. brzeg szczeliny).
Wyjaśnienie dyfrakcji w oparciu o zasadę Huyghensa - Fresnel (przełom XVIII i XIX
w). (W jego czasach wierzono, że fale świetlne są falami mechanicznymi w przenikają-
cym wszechświat eterze. Dopiero Maxwell pokazał, że fale świetlne są falami elektro-
magnetycznymi, a Einstein odrzucił postulat konieczności istnienia eteru).
Rysunek (a) pokazuje ogólnie na czym polega dyfrakcja.

Fala ze źródła S pada na szczelinę B i przechodzące przez otwór pada na ekran C. Natę-
ż

enie w punkcie P można obliczyć dodając do siebie wszystkie zaburzenia falowe (tj.

wektory E). Te zaburzenia falowe mają różne amplitudy i fazy ponieważ:

elementarne źródła Huyghensa (punkty w szczelinie) są w różnych odległościach od
punktu P.

ś

wiatło opuszcza te punkty pod różnymi kątami.

Taka sytuacja gdy fale opuszczające otwór nie są płaskie (promienie nie są równoległe)
pojawia się gdy źródło fal S i ekran (C), na którym powstaje obraz znajdują się w skoń-
czonej odległości od ekranu ze szczeliną (B). Taki przypadek nosi nazwę

dyfrakcji

Fresnela

. Obliczenia natężeń światła są w tej sytuacji trudne.

Całość upraszcza się, gdy źródło S i ekran C odsuniemy na bardzo duże odległości od
otworu uginającego. Ten graniczny przypadek nazywamy

dyfrakcją Fraunhofera

. Czoła

fal padających jak i ugiętych są płaszczyznami (promienie są równoległe) tak jak to wi-
dać na rysunku (b).

S

B

C

P

a)

do bardzo
odległego
ekranu

z bardzo
odległego

ź

ródła

b)

θ

B

background image

Z. Kąkol-Notatki do Wykładu z Fizyki

29-2

Warunki do wystąpienia dyfrakcji Fraunhofera można zrealizować w laboratorium za
pomocą dwu soczewek (rysunek c).

Pierwsza soczewka zmienia falę rozbieżną w równoległa, a druga skupia w punkcie P
fale płaskie opuszczające otwór. Wszystkie promienie oświetlające punkt P opuszczają
otwór równolegle do linii przerywanej (przechodzącej przez środek soczewki). Warunki
dyfrakcji Fraunhofera były z założenia spełnione w doświadczeniu Younga.
W dalszej części wykładu będziemy zajmować się tylko dyfrakcją Fraunhofera.

29.1

Pojedyncza szczelina

Rysunek pokazuje falę płaską padającą prostopadle na szczelinę o szerokości a. Roz-

patrzmy punkt środkowy P

0

ekranu. Równoległe promienie przebywają do tego punktu

te same drogi optyczne (różne geometryczne) tzn. promienie zawierają tę samą ilość
długości fal (soczewki cienkie). Ponieważ w szczelinie promienie są zgodne w fazie to
po przebyciu takich samych dróg optycznych nadal pozostają zgodne w fazie. Dlatego
w środkowym punkcie P

0

będzie maksimum.

Rozpatrzmy teraz inny punkt P

1

na ekranie. Promienie docierające do P

1

wychodzą ze

szczeliny pod kątem

θ

. Jeden promień ma początek u góry szczeliny a drugi w jej środ-

ku. (Promień xP

1

przechodzi przez środek soczewki więc nie jest odchylany).

P

0

f

B

a

C

S

f

f

B

C

P

θ

c)

background image

Z. Kąkol-Notatki do Wykładu z Fizyki

29-3

Jeżeli wybierzemy punkt P

1

tak, żeby różnica dróg bb’ wynosiła

λ

/2 to promienie zgod-

ne w fazie w szczelinie będą miały w punkcie P

1

fazy przeciwne i wygaszą się. Podob-

nie każdy inny promień wychodzący z górnej połowy szczeliny będzie się wygaszał z
odpowiednim promieniem z dolnej połówki leżącym w odległości a/2 poniżej. Punkt P

1

będzie miał natężenie zerowe (pierwsze minimum dyfrakcyjne). Warunek opisujący to
minimum ma następującą postać

λ

θ

2

1

sin

2

1

=

a

czyli

asin

θ

=

λ


Uwaga: Gdyby szerokość szczeliny była równa

λ

wtedy pierwsze minimum pojawiłoby

się dla

θ

= 90

°

czyli środkowe maksimum wypełniłoby cały ekran. W miarę rozszerza-

nia szczeliny środkowe maksimum staje się węższe. (Podobnie było dla interferencji
Younga w miarę zmiany odległości między szczelinami punktowymi). Podobne rozwa-
ż

ania możemy powtórzyć dla wielu punktów szczeliny i otrzymamy ogólne wyrażenie

dla minimów obrazu dyfrakcyjnego w postaci

asin

θ

= m

λ

, m = 1, 2, 3,...... (minimum)

(29.1)


Mniej więcej w połowie między każdą para sąsiednich minimów występują oczywiście
maksima natężenia.


a

θ

θ

b

b

λ

/2

x

P

1

P

0

background image

Z. Kąkol-Notatki do Wykładu z Fizyki

29-4

29.2

Pojedyncza szczelina, rozważania jakościowe

Teraz chcemy znaleźć wyrażenie na rozkład natężenia w całym obszarze dyfrak-

cyjnym w funkcji kąta

θ

. Teraz zrobimy to jakościowo.

Wyobraźmy sobie, że szczelinę o szerokości a dzielimy na N pasków o małej szerokości

x. Każdy pasek jest źródłem fal kulistych Huyghensa, które wytwarzają na ekranie

określone zaburzenie falowe.
Różnica dróg między sąsiednimi paskami wynosi

xsin

θ

stąd różnica faz

ϕ

pomiędzy

falami pochodzącymi z sąsiednich pasków wynosi

λ

θ

π

ϕ

sin

2

x

=

czyli

θ

λ

π

ϕ

sin

2

x

=

Zakładamy, że paski są tak
wąskie, że wszystkie punkty
na danym pasku mają tę samą
drogę optyczną do punktu P
(całe światło ma tę samą fazę).

Dla małych kątów

θ

amplitudy

E

0

zaburzeń falowych w

punkcie P pochodzące od róż-
nych pasków przyjmujemy za
jednakowe.

Zatem w punkcie P dodaje się N
wektorów (pól elektrycznych E)
o tej samej amplitudzie

E

0

, tej

samej częstości i tej samej różnicy faz

ϕ

między kolejnymi wektorami.

Szukamy zatem zaburzenia wypadkowego dla różnych punktów P, tzn. dla różnych ką-
tów

θ

, tzn. dla różnych

ϕ

. Poniżej na rysunkach przedstawione jest zaburzenie wypad-

kowe dla kilku różnych miejsc na ekranie.

a

θ

θ

x sin

θ

B

C

P

P

0

E

θ

=

E

M

E

θ

E

θ

E

θ

E

θ

= 0

a)

b)

c)

d)

background image

Z. Kąkol-Notatki do Wykładu z Fizyki

29-5

Rysunek (a) przedstawia warunki dla maksimum środkowego (

ϕ

=0

°

).

Rysunek (b) przedstawia warunki dla kierunku nieco odmiennego od maksimum
ś

rodkowego (

ϕ

=5

°

).

Rysunek (c) przedstawia warunki dla pierwszego minimum (

ϕ

=30

°

).

Rysunek (d) przedstawia warunki bliskie pierwszemu maksimum (poza środkowym)
(

ϕ

=42

°

).

Zwróćmy uwagę, że długość łuku jest zawsze równa E

M

ale amplituda E

θ

jest różna.

Wektory na rysunku odpowiadają amplitudom (a nie natężeniom). śeby otrzymać natę-
ż

enia trzeba je podnieść do kwadratu. W przeciwieństwie do obrazu interferencyjnego

natężenia kolejnych maksimów nie są jednakowe

.

29.3

Pojedyncza szczelina, rozważania ilościowe

Na rysunku poniżej jest przedstawiona konstrukcja służąca do obliczenia natężenia
ś

wiatła w przypadku dyfrakcji na jednej szczelinie. Sytuacja odpowiada tej pokazanej na

poprzednim rysunku (b).

Jeżeli szczelinę podzielimy na nieskończenie wiele małych pasków o szerokości dx to
łuk strzałek będzie łukiem koła o promieniu R. Długość łuku wynosi E

m

czyli równa jest

amplitudzie w środku obrazu dyfrakcyjnego (linia prosta strzałek).
Kąt

ϕ

w dolnej części rysunku przedstawia różnicę fazy między skrajnymi wektorami w

łuku tzn.

ϕ

jest różnicą faz pomiędzy promieniami wychodzącymi z góry i dołu szczeli-

ny.
Jak widać z rysunku

2

sin

2

ϕ

θ

=

R

E

czyli

R

R

E

m

E

m

E

θ

α

α

ϕ

ϕ

background image

Z. Kąkol-Notatki do Wykładu z Fizyki

29-6

2

sin

2

ϕ

θ

R

E

=

(29.2)

W mierze łukowej

R

E

m

=

ϕ

Stąd

ϕ

m

E

R

=


Podstawiając do równania (29.2) otrzymamy

2

sin

2

ϕ

ϕ

θ

m

E

E

=

czyli

α

α

θ

sin

m

E

E

=

(29.3)


gdzie

α

=

ϕ

/2.

Przypomnijmy, że

ϕ

jest różnicą faz dla promieni wychodzących z krańców szczeliny.

Ponieważ różnica dróg dla tych promieni wynosi asin

θ

(a szerokość szczeliny) więc

możemy posłużyć się znanym związkiem

różnica faz/2

π

= różnica dróg/

λ

otrzymując

θ

λ

π

ϕ

sin

2 a

=

lub

θ

λ

π

ϕ

α

sin

2

a

=

=

(29.4)


Teraz możemy już obliczyć natężenie światła dla dyfrakcji na pojedynczej szczelinie.
Natężenie jest proporcjonalne do kwadratu amplitudy. Otrzymujemy więc

2

sin

=

α

α

θ

m

I

I

(29.5)


Wyrażenie na natężenie przyjmuje wartość minimalną dla

α

= m

π

, m = 1, 2, 3,....


Podstawiając do równania (29.4) otrzymujemy

asin

θ

= m

λ

, m = 1, 2, 3, ..... (minimum)

background image

Z. Kąkol-Notatki do Wykładu z Fizyki

29-7

Jest to wynik zgodny z uzyskanym poprzednio (rozważania jakościowe).
Obliczmy teraz względne natężenia kolejnych maksimów dyfrakcyjnych.
Maksima leżą w środku pomiędzy minimami, a więc w punktach, dla których

α

= (m+1/2)

π

, m = 1, 2, 3,.......


Podstawiając to do równania (29.5) na natężenie otrzymujemy
I

θ

/I

m

= 0.045, 0.016, 0.008 dla m = 1, 2, 3. Widać, że

natężenia kolejnych maksimów

bardzo szybko maleją

.

Na rysunku poniżej przedstawiono krzywe I

θ

dla różnych szerokości szczeliny (w sto-

sunku do długości fali

λ

) w funkcji położenia na ekranie (kąta

θ

).

29.4

Równoczesna interferencja i dyfrakcja na dwóch szczelinach

W doświadczeniu Younga szczeliny były wąskie ( a <<

λ

) tak, że każda ze szczelin

oświetlała równomiernie ekran. Jeżeli takie fale (spójne) interferowały to otrzymywali-
ś

my prążki o jednakowym natężeniu.

Dla realnych szczelin trudno jest zrealizować warunek a <<

λ

. Oznacza to, że pojedyn-

cza szczelina będzie dawała obraz dyfrakcyjny i interferencja fal da teraz obraz, w któ-
rym natężenia prążków nie będą stałe (jak w doświadczeniu Younga) ale zależne od te-
go obrazu dyfrakcyjnego.
Odejście od założenia a <<

λ

powoduje głównie zmianę natężenia prążków (ich położe-

nia pozostają prawie nie zmienione).
Przypomnijmy, że obraz interferencyjny dla dwóch szczelin dany jest równaniem

β

θ

2

int

,

int

,

cos

m

I

I

=

gdzie

θ

λ

π

β

sin

d

=

a=10

λ

a=5

λ

a=

λ

10

5

10

5

w

z

g

l

ę

d

n

e

n

a

t

ę

ż

e

n

ie

θ

(deg)

background image

Z. Kąkol-Notatki do Wykładu z Fizyki

29-8


przy czym d jest odległością między szczelinami.
Natomiast natężenie fali ugiętej na szczelinie jest dane równaniem

2

,

,

sin

=

α

α

θ

dyf

m

dyf

I

I

gdzie

θ

λ

π

α

sin

a

=


przy czym a jest szerokością szczeliny.
Teraz chcemy otrzymać łączny efekt. Dlatego w równaniu dla interferencji stałą ampli-
tudę (dla wąskich szczelin) zastępujemy realnym natężeniem dyfrakcyjnym. Otrzymu-
jemy

2

2

sin

)

(cos

=

α

α

β

θ

m

I

I

(29.6)


Ten wynik opisuje następujące fakty. W pewnym punkcie ekranu natężenie światła, z
każdej szczeliny osobno, jest dane przez obraz dyfrakcyjny tej szczeliny. Obrazy dy-

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

a =

λ

w

z

g

l

ę

d

n

e

n

a

t

ę

ż

e

n

ie

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

a = 5

λ

w

z

g

l

ę

d

n

e

n

a

t

ę

ż

e

n

ie

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

a = 10

λ

10

10

5

5

w

z

g

l

ę

d

n

e

n

a

t

ę

ż

e

n

ie

θ

(deg)

background image

Z. Kąkol-Notatki do Wykładu z Fizyki

29-9

frakcyjne dwóch szczelin rozpatrywanych oddzielnie nakładają się (fale interferują). Ry-
sunek poniżej jest wykresem powyższego równania dla d = 50

λ

i trzech wartości sto-

sunku a/

λ

.

Obwiednie prążków interferencyjnych pokrywają się dokładnie z obrazem dyfrakcyj-

nym. Obraz jest więc

iloczynem czynnika interferencyjnego i dyfrakcyjnego

(rysunek

poniżej).

Czynnik interferencyjny (cos

2

β

)

jest pokazany na górnym wykresie,

czynnik

dyfrakcyjny (sin

α

/

α

)

2

na środkowym, a ich iloczyn na dolnym.

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

w

z

g

l

ę

d

n

e

n

a

t

ę

ż

e

n

ie

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

w

z

g

l

ę

d

n

e

n

a

t

ę

ż

e

n

ie

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

10

10

5

5

θ

(deg)

a = 5

λ

w

z

g

l

ę

d

n

e

n

a

t

ę

ż

e

n

ie


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
lekcja 29 str 2 id 265129 Nieznany
Cw 29 szablon id 97632 Nieznany
Cw 06 Siatka dyfrakcyjna id 121 Nieznany
lekcja 29 str 5 id 265132 Nieznany
27 dyfrakcja id 31612 Nieznany (2)
DYREKTYWA 2001 29 WE id 145671 Nieznany
Cw 29 zaliczone id 121743 Nieznany
29 14 id 32095 Nieznany (2)
cw 29 cwn029a id 663913 Nieznany
neurologia 34 29 35 id 317509 Nieznany
lekcja 29 str 4 id 265131 Nieznany
III CZP 29 92 id 210272 Nieznany
29 13 id 32094 Nieznany
dyfrakcja id 145082 Nieznany
cw 29 cwn029 id 663912 Nieznany
lekcja 29 str 1 id 265128 Nieznany
lekcja 29 str 3 id 265130 Nieznany
29 10 id 32091 Nieznany (2)
29 digitalizacja id 32162 Nieznany

więcej podobnych podstron