Język staro-cerkiewno-słowiański

1

Język staro-cerkiewno-słowiański

Ѩзыкъ словѣньскъ

Językŭ slověnĭskŭ

Obszar

Język wymarły, dawniej Imperium Bułgarskie Państwo wielkomorawskie

Liczba mówiących

Język wymarły

Klasyfikacja genetyczna Języki indoeuropejskie

•

Języki słowiańskie

•

Południowosłowiańskie

•

J. staro-cerkiewno-słowiański

Pismo

głagolica, cyrylica

Status oficjalny

język urzędowy

Język wymarły, dawniej Imperium Bułgarskie Państwo wielkomorawskie

Kody języka

ISO 639-1

cu (jak i dla nowego cerkiewnosłowiańskiego)

ISO 639-2

chu

ISO 639-3

chu

W Wikipedii

Zobacz też: język, języki świata

Wikipedia w języku cerkiewnosłowiańskim

W Wikisłowniku: Słownik języka cerkiewnosłowiańskiego

Modlitwa Ojcze nasz zapisana cyrylicą w języku s-c-s

Język staro-cerkiewno-słowiański (w

polskich publikacjach spotyka się

także zapisy: język s-c-s i język scs,

lub język starobułgarski

[1]

) –

najstarszy literacki język słowiański,

formujący się od połowy IX wieku i

oparty głównie na słowiańskich

gwarach Sołunia (dzisiejsze Saloniki).

Język s-c-s stał się podstawą literacką

języków: bułgarskiego, rosyjskiego, serbsko-chorwackiego w różnych redakcjach. Najbliżej spokrewniony jest ze

współczesnym językiem bułgarskim

[2]

[3]

i macedońskim

[4]

, jakkolwiek literackie postaci tych języków oparte są na

innych dialektach i cechują się innymi zasadami gramatycznymi, wynikającymi z przynależności do bałkańskiej ligi

językowej.

Język staro-cerkiewno-słowiański

2

Historia

Misjonarze Słowian, Cyryl i Metody, uczynili go językiem liturgicznym chrześcijan obrządku słowiańskiego.

Późniejszą fazę rozwoju tego języka stanowi język cerkiewnosłowiański. Silny wpływ wywarł język s-c-s na język

staroruski, a pośrednio także na współczesny, literacki język rosyjski.

Kanon

Najstarsze teksty s-c-s, pisane przez braci sołuńskich lub ich uczniów jeszcze w IX wieku nie zachowały się do

dzisiaj. Znane są natomiast późniejsze ich odpisy, już z X i XI w., zachowujące pewne wspólne, archaiczne cechy

językowe, które w dużym stopniu odróżniają je od powstałych w tym samym czasie tekstów w formujących się

dopiero językach narodowych. Księgi te nazywane są kanonem s-c-s: poświadczają one szereg charakterystycznych

form, odnoszonych do tzw. klasycznego języka s-c-s.

Do cech klasycznego s-c-s należą:

1. zachowane samogłoski nosowe;

2. samogłoska jat' (zapisywana w transkrypcji najczęściej jako ě, zob. jać);

3. grupy ra i la będące rezultatem przestawki;

4. grupy spółgłoskowe št i žd, powstałe z palatalizacji (zmiękczenia) wcześniejszych grup spółgłoskowych *tj/kť i

dj.

5. konsekwentnie zapisywane jery.

Pismo

Do zapisu języka s-c-s stosowane były dwa alfabety. Początkowo księgi zapisywano głagolicą, opracowaną przez

Konstantyna-Cyryla. Później w tym samym celu stosowano także cyrylicę.

Nazewnictwo

W bogatej literaturze przedmiotu względem języka s-c-s stosowanych jest wiele rozmaitych określeń, m.in.

starosłowiański, starosłoweński, starobułgarski, słowianobułgarski.

W macedońskiej literaturze naukowej dość często używane jest określenie język staromacedoński (mac.

старомакедонски јазик). Argumentem za takim nazewnictwem jest w tym wypadku stwierdzenie, że współcześni

słowiańscy mieszkańcy Macedonii są bezpośrednimi spadkobiercami Słowian, których język był punktem

wyjściowym dla powstania s-c-s. Dzieje języka s-c-s wpisują się w historię rozwoju współczesnej macedońszczyzny.

Zaimki

Odmiana zaimków osobowych

liczba pojedyncza

liczba mnoga

liczba podwójna

M

azъ

ty

-

my

vy

vě

va

D

mene

tebe

sebe

nasъ

vasъ

naju

vaju

C

mъně, mьně, enkl. mi tebě, enkl. ti sebě, enkl. si

namъ

vamъ

nama

vama

B

mene, mę

tebe, tę

sebe, sę

nasъ, enkl. ny vasъ, enkl. vy

na

va

N

mъnoją

toboją

soboją

nami

vami

nama

vama

Ms

mъně, mьně

tebě

sebě

nasъ

vasъ

naju

vaju

Język staro-cerkiewno-słowiański

3

Nazewnictwo

Nazwa staro-cerkiewno-słowiański jako przymiotnik złożony składający się z dwóch lub więcej członów

równorzędnych znaczeniowo powinna być pisana zawsze z łącznikiem. Jeszcze w latach 30. XX wieku złożenie to

pisano łącznie, o czym świadczy tytuł podręcznika Henryka Ułaszyna Język starocerkiewnosłowiański (Lwów

1928). Inne nazwy to język starocerkiewny oraz język starosłowiański, pisane łącznie. Niemiecka nazwa to

Altkirchenslawisch, a angielska Old Church Slavonic.

Bibliografia

• Czesław Bartula, Podstawowe wiadomości z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego na tle

porównawczym, Warszawa 2002

• Tadeusz Brajerski, Język staro-cerkiewno-słowiański, Lublin 1990

Zobacz też

• języki słowiańskie

• lingwistyka

Linki zewnętrzne

• Prirúčnyj slovár slaveno-pólskij, il̀i sobránie rečénij slavénskich neudóv razumtelnych, obrtájuščichia v knigach

cerkovnych, na iazyk pólmskij tolkóvanych = Słownik słowiańsko-polski zawierający w sobie mniej teraz

zrozumiałe, w księgach cerkiewnych i do nabożeństwa służących znayduiące się słowa, dla użytku

duchowieństwa, wyznawców obrządku grecko-katolickiego, miłośników starożytnego ięzyka słowiańskiego –

Małopolska Biblioteka Cyfrowa – format djvu

[5]

Przypisy

[1] Mieczysław Małecki, Najstarszy literacki język Słowian, Kraków 1947, s.4

[2] Kirił Mirczew, Język starobułgarski, Sofia 1972, s. 12-15 (http:/

/

freenet-homepage.

de/

emilpetrov/

/

OCRDocu/

Mirchev/

Starobalgarski_ezik_Mirchev.

pdf)

[3] J. Vajs, Abecedarium Palaeoslovenicum in usum glagolitarum, Veglae 1909 (http:/

/

kodeks.

uni-bamberg.

de/

AKSL/

Grammatik/

VajsAbecedarium/

index.

htm)

[4] Encyclopedia od Indo-European Culture, J.P. Mallory and D.Q. Adams, page 301. (http:/

/

i149.

photobucket.

com/

albums/

s43/

truemacedonian/

Miscellanius Mak Stuff/

ieculture301.

png)

[5] http:/

/

mbc.

malopolska.

pl/

publication/

13769

Źródła i autorzy artykułu

4

Źródła i autorzy artykułu

Język staro-cerkiewno-słowiański  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=25077053  Autorzy: BaQu, BartekChom, Boraczek, Chilton, Gaspar van der Sar, Gdarin, Jeta, Kpjas,
LingVista87, MacedonianBoy, Marcin Suwalczan, Mix321, Nietzsche, NoychoH, OTB, PG, Pa3Widzi, Pantelejmon, Pawelkg, Picus viridis, Pietras1988, PiotrekSzwecja, Pomiano, Przemol20,
Qurqa, Remigiu, Romanm, Spl908455, Varpho, Wmkolasa, Xul, 24 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Wikipedia-logo.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikipedia-logo.png  Licencja: logo  Autorzy: Abigor, Bastique, Cary Bass, Guillom, Krinkle, Kwj2772,
Mike.lifeguard, Mormegil, Richie, Rocket000, Schaengel89

Plik:Logo Wikisłownika.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Logo_Wikisłownika.svg  Licencja: logo  Autorzy: User:ABX, user:tsca

Plik:Pater noster cu.PNG  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Pater_noster_cu.PNG  Licencja: Public Domain  Autorzy: Legoktm, Man vyi, Qurqa, Trisku, 1 anonimowych
edycji

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/