ZACHOWANIA RYZYKOWNE, czyli takie działania, których wdrożenie powoduje, że znacznie wzrasta
ryzyko negatywnych konsekwencji zarówno dla zdrowia fizycznego i psychicznego jednostki oraz jej otoczenia
społecznego. Najczęstsze zachowania ryzykowne: palenie tytoniu, używanie alkoholu i innych środków
psychoaktywnych, wczesna aktywność seksualna, zachowania agresywne i przestępcze.

MOTYWY ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH: ALKOHOL: Zmniejszenie zahamowani, Nabywanie śmiałości
w kontaktach, Nawiązywanie znajomości, Wprowadzenie w stan podniecenia, Odprężenie, Zabawa,
Przekonanie, że wszyscy tak robią, Chęć zwrócenia na siebie uwagi, Prowokowanie dorosłych, bunt.
ZACHOWANIA SEKSUALNE: Pragnienie seksu, Ciekawość, Miłość, Uległość wobec partnera, Uległość na
naciski ze strony rówieśników, Podniesienie poczucia własnej wartości, Litość wobec partnera, Lęk przed
porzuceniem („dowód miłości”), Wpływ alkoholu

CZYM SĄ CZYNNIKI RYZYKA? To zmienne, z których występowaniem, nasileniem i dłuższym czasem
trwania wzrasta ryzyko szkód w obszarze zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego.

JAKIE SĄ CZYNNIKI RYZYKA? Wczesne zachowania antyspołeczne, Wczesne zachowania agresywne,
Zaburzenia zachowania, choroby i zaburzenia psychiczne, Czynniki emocjonalne (silne zahamowania, brak
zahamowań), Niski poziom asertywności, Hiperaktywność (ADHD), Kognitywne i neurologiczne deficyty i
zaburzenia, Niski poziom inteligencji, Brak poczucia winy i niski poziom empatii, Przewlekła choroba lub
niesprawność, Prenatalna ekspozycja na nikotynę, alkohol lub inne środki psychoaktywne, Pozytywne
oczekiwania związane z używanie środków psychoaktywnych, Wczesna inicjacja seksualna, Wiktymizacja, Płeć
męska, W dziewcząt wczesne dojrzewanie, szczególnie przebiegające w atmosferze konfliktów między
rodzicami oraz wczesne rodzicielstwo, Rozwód rodziców/rozbity dom, Niestabilność rodziców/rodziny
(przestrzenna, ekonomiczna, społeczna), Ubóstwo/niski status społeczny, Kariera kryminalna rodzica/rodziców,
Pobyty w więzieniu Członków rodziny, Separacja od rodziców (opieka instytucjonalna), Ubogie relacje między
rodzicami a dzieckiem, Zaburzona kontrola rodzicielska, Surowy, odrzucający lub niedbały styl wychowawczy,
Zaburzenia lub choroby psychiczne rodziców, Akceptacja zachowań antyspołecznych w rodzinie i poza nią,
Depresja poporodowa u matki, Niski poziom umiejętności rodzicielskich i kompetencji społecznych, Nieletnie
rodzicielstwo, Przemoc w rodzinie, Zaniedbywanie, maltretowanie dzieci, Wagary, Rezygnacja/relegowanie ze
szkoły, Negatywne oczekiwania w stosunku do szkoły/niski poziom więzi z nią, Niski poziom aspiracji
edukacyjnych, Niski poziom osiągnięć szkolnych, Zidentyfikowane trudności w uczeniu się (wszelkie dys.- I
inne), Negatywne doświadczenia w kontaktach z nauczycielami, Niewłaściwy klimat szkoły (słaba organizacja i
funkcjonowanie szkoły), Niskie oczekiwania edukacyjne rodziców w stosunku do dziecka, Częste zmiany
szkoły, Zawieszenia w prawach ucznia, Odrzucenie rówieśnicze, Grupa rówieśnicza używająca substancji
psychoaktywnych, Kontakty z grupami przestępczymi lub agresywnymi, Przynależność do grupy
zorganizowanej (gang, banda) Dostępność substancji psychoaktywnych, Wysoki poziom przestępczości,
Niestabilna i zdezorganizowana społeczność lokalna, Wysoki poziom konfliktów w społeczności, Ubóstwo/niski
poziom ekonomiczny, Brak poczucia bezpieczeństwa, Niski poziom identyfikacji ze społecznością lokalną,
Niski poziom zabezpieczenia instytucjonalnego, Wysoki odsetek dzieci i młodzieży w konflikcie z prawem

CZYM SĄ CZYNNIKI CHRONIĄCE? To zmienne, z których występowaniem, nasileniem i dłuższym czasem
trwania zmniejsza się ryzyko szkód w obszarze zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego.

JAKIE SĄ CZYNNIKI CHRONIĄCE? Silna motywacja do nauki i pozytywna postawa wobec szkoły,
Wystarczające kompetencje matematyczne oraz umiejętność czytania, Wysoka, jakość szkoły, Wysokie
oczekiwania wobec uczniów, Możliwość zaangażowania w życie szkoły, Nagradzanie za zachowania
prospołeczne, Wsparcie ze strony dorosłych, Silne więzi pomiędzy trzema „stanami” szkolnymi, Dobre relacje z
rówieśnikami Silna motywacja do nauki i pozytywna postawa wobec szkoły, Wystarczające kompetencje
matematyczne oraz umiejętność czytania, Wysoka, jakość szkoły, Wysokie oczekiwania wobec uczniów,
Możliwość zaangażowania w życie szkoły, Nagradzanie za zachowania prospołeczne, Wsparcie ze strony
dorosłych, Silne więzi pomiędzy trzema „stanami” szkolnymi, Dobre relacje z rówieśnikami Jasno zdefiniowane
i konsekwentnie przestrzegane normy, Wysokie oczekiwania, Zdrowe relacje Sąsiedzkie, Bezpieczne
środowisko społeczne i fizyczne, Niski poziom przestępczości w sąsiedztwie, Zaangażowanie dorosłych w
opiekę/kontrola społeczna, Możliwości prospołecznego działania i szacunek dla niego,

DWOJAKIE ROZUMIENIE FENOMENU ODPORNOŚCI, (jako cecha podmiotu-ego-rezyliencja, jako proces)
Ego-resiliency rozumiane, jako indywidualna właściwość osoby.
•odnosi się do zestawu cech osobowości, które wyrażają się dzielnością w pokonywaniu trudności,
umiejętnością rozwiązywania problemów oraz zdolnością elastycznego przystosowanie się do różnych
warunków życiowych.
•ego-resiliency to cecha, która występuje bez związku z negatywnymi zdarzeniami życiowymi.
•niektórzy spośród badaczy są przeciwni używaniu tego terminu w kontekście koncepcji resilience. Uważają,
bowiem, że ujmowanie tego fenomenu w kategoriach cechy oznacza przypisywanie jednostce odpowiedzialności
za to, że nie udało jej się przezwyciężyć przeciwności losu, ponieważ nie była dostatecznie elastyczna, dzielna.

Ryzyko minimalne -> ryzyko odległe -> ryzyko wysokie -> ryzyko bezpośrednie -> działania
Typowe dla kategorii wysokiego ryzyka

- Najbardziej zewnętrzny obszar modelu.
- Problemy, wobec których stają młodzi ludzie, przedstawiane, jako przebywanie pewnego
Kontinuum, począwszy od ryzyka minimalnego aż do rzeczywistego podejmowania działań
typowych dla kategorii wysokiego ryzyka.
- Ryzyko odległe wiąże się z pewnymi cechami demograficznymi.

CZYM JEST REZYLIENCJA? To umiejętność lub proces dostosowywania się do zmieniających się
warunków, adaptacja w stosunku do otoczenia, uodpornianie się, plastyczność umysłu, zdolnością do
odzyskiwania utraconych lub osłabionych sił i odporność na działanie szkodliwych czynników. Zdolność do
regeneracji po urazach psychicznych. Rezyliencja jest cechą indywidualną. Zachodzi tylko w momencie, gdy
człowiek wyzbywa się uporu.

I Szymańska- programy profilaktyki

1. Poziomy profilaktyki:

A) stara klasyfikacja (3 poziomy) R. Gordon

Pierwszorzędowa- adresowana do grupy niskiego ryzyka, ma na celu promocję zdrowego stylu życia oraz
opóźnienie wieku inicjacji
realizatorami programów są przede wszystkim nauczyciele wspierani przez psychologów, terenem działań jest
głównie szkoła
hasło: poczekaj do dorosłości

Drugorzędowa: kierowana do grupy podwyższonego ryzyka(działania interwencyjne) adresowane są do
młodzieży i małych grup dzieci przeżywających liczne trudności
realizatorami działań są przede wszystkim psychologowie (socjoterapeuci, doradcy rodzinni), przy czym ważne
jest wsparcie psychologów klinicystów.
Hasło wycofaj się, jeśli jeszcze możesz

Trzeciorzędowa: odnosi się do grupy wysokiego ryzyka, polega głównie na leczeniu, rehabilitacji i
resocjalizacji. Realizatorami programów są lekarze specjaliści, psychologowie klinicyści, psychoterapeuci,
rehabilitanci, pracownicy socjalni, kryminolodzy, wyspecjalizowani pracownicy policji itp.

IM GŁEBSZY POZIOM PROFILAKTYKI TYM WIĘKSZE JEJ KOSZTY I MNIEJSZA SKUTECZNOŚĆ

B) nowa klasyfikacja: P. Mrazek i R. Haggerty

Profilaktyka uniwersalna(stara pierwszorzędowa): adresowana jest do całej niezdiagnozowanej populacji i jej
podgrup (np. dzieci, młodzieży, dorosłych, kobiet w ciąży). Jej celem jest redukcja czynników ryzyka,
ograniczanie inicjacji w zakresie różnych zachowań ryzykownych i zapobieganie nowym przypadkom. Główne
działania to dostarczenie wiedzy i uczenie najważniejszych umiejętności niezbędnych do zapobiegania
problemom

Profilaktyka selektywna(stara drugorzędowa) odnosi się do grup zwiększonego ryzyka, np. dzieci alkoholików,
dzieci z domów dziecka, dzieci przysposobione, uczniowie z problemami szkolnymi, bezdomni itp.) . Jej celem
jest opóźnianie inicjacji w zakresie różnych zachowań ryzykownych. Główne działania podobne są do działań w
profilaktyce uniwersalnej, lecz uwzględniają specyfikę potrzeb i problemów danej podgrupy.

Profilaktyka wskazująca(stara drugorzędowa) kierowana jest do tych jednostek z grup zwiększonego ryzyka, u
których występują wczesne objawy dysfunkcji: różne niepokojące zachowania (np. częste wagary, okresowe
upijanie się) i sygnały o pojawianiu się już poważniejszych problemów związanych z zachowaniem (np. kłopoty
z policją, w domu). Jej celem jest ograniczenie czasu trwania dysfunkcji. Główne działania to indywidualna
diagnoza przyczyn oraz interwencja, także w środowisku rodzinnym. Nie jest to jednak jeszcze terapia.

IM GŁĘBSZY POZIOM PROFILAKTYKI, TYM DZIAŁANIA SĄ DŁUŻSZE I BARDZIEJ INTENSYWNE.
RÓWNOCZEŚNIE, IM GŁĘBSZY POZIOM PROFILAKTYKI, TYM MNIEJSZA JEST LICZBA
ODBIORCÓW

2. Strategie profilaktyczne i ich skuteczność

Informacyjne: Są to działania, których celem jest dostarczenie adekwatnych informacji na temat skutków
zachowań ryzykownych i tym samym umożliwienie dokonywania racjonalnego wyboru. Są mało skuteczne.
Ludzie często zachowują się ryzykownie pomimo posiadanej wiedzy.

Edukacyjne: Ich celem jest pomoc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych
Uważane są za jedne z najbardziej skutecznych.

Alternatyw: Mają na celu pomoc w zaspokojeniu ważnych potrzeb (np. sukcesu, przynależności) oraz osiąganie
satysfakcji życiowej poprzez stwarzanie możliwości zaangażowania się w działalność pozytywną. Są dość
powszechnie oceniane, jako skuteczne, choć trudno w badaniach stwierdzić ich efektywność, ponieważ rezultaty
mogą się pojawić dopiero po dłuższym czasie.

Interwencyjne: Celem działań w zakresie tych strategii jest pomoc osobom mającym trudności w
identyfikowaniu i rozwiązywaniu swoich problemów oraz wspieranie w sytuacjach kryzysowych

Należą do podstawowych i najważniejszych działań w ramach profilaktyki drugorzędowej

Zmniejszania szkód: Przewidziane są głównie dla potrzeb profilaktyki trzeciorzędowej. Polityka zmniejszania
szkód jest wyrazem bezradności profesjonalistów wobec poważnych problemów społecznych. Podstawowe
elementy strategii zmniejszania szkód to:

Docieranie z opieką medyczną do narkomanów;
Wydawanie czystych narkotyków na receptę;
Wymiana igieł i strzykawek;
Leczenie substytucyjne (terapia metadonem);
Pomoc socjalna;
Dystrybucja prezerwatyw, promocja i dystrybucja innych środków sterowania płodnością
Oceniana jest, jako mało skuteczna, zwłaszcza w grupach najwyższego ryzyka

3. Warunki efektywności szkolnej profilaktyki:

Bernard opierając się na wynikach kilkudziesięciu badań podłużnych nad czynnikami chroniącymi, stworzył
portret zdrowej, bezpiecznej szkoły wspierającej proces budowania odporności dziecka:



Mała szkoła (chroni zwłaszcza przed „wypadaniem” z systemu edukacji)



Wysokie oczekiwania (standardy) przy równoczesnym udzielaniu wsparcia uczniom i ich rodzicom
przez nauczycieli i pozostały personel szkoły;



Wsparcie i przyjazne relacje z kolegami;



Ogólny etos (eksponowane wartości) i dobra atmosfera szkoły;



Dostarczanie okazji do zdobywania pozytywnych doświadczeń, osiągnięcia sukcesu w znaczących
zadaniach, ponoszenia odpowiedzialności;



Stwarzanie poczucia ładu i porządku w otoczeniu;



Możliwość uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych.

Jak elementy składające się na tzw. kulturę uczenia się i klimat szkoły wpływają źle na zachowanie?

Klimat fizyczny:

 Niekorzystna lokalizacja szkoły;
 Brudne, zaniedbane budynki i otoczenie;
 Zniszczony, niesprawny sprzęt;
 Duża szkoła;
 Przeładowane klasy

Klimat społeczny:

 Bezosobowe relacje nauczyciel – uczeń;
 Brak przejrzystych oczekiwań szkoły i jasnych zasad dyscypliny;
 Brak ujednoliconego i jasnego dla wszystkich systemu oceniania osiągnięć;
 Nadmierny rygor i restrykcje;
 Odsuwanie rodziców od decydowania o sprawach szkoły;
 Brak pozytywnej tradycji szkoły;
 Brak oferty zajęć pozalekcyjnych;
 Niskie kompetencje i morale nauczycieli;

4. Model efektywnego uczenia kompetencji społecznych

Podstawą piramidy, a także fundamentem wszelkich działań, jest budowanie dobrych relacji z dziećmi, ich
rodzicami oraz pomiędzy dziećmi

Poziom drugi stanowią podstawowe działania zapobiegawcze w klasie przedszkolnej lub szkolnej: odpowiednie
zaplanowanie wnętrza, zapewniające swobodę i bezpieczeństwo; właściwe przekazywanie informacji; jasne
określenie oczekiwań dotyczących nauki i zachowania; nagradzanie pozytywnych zachowań poprzez
okazywanie uwagi.

Poziom trzeci wypełniają skuteczne strategie uczenia umiejętności psychologicznych i społecznych

Poziom czwarty to intensywna indywidualna interwencja, która dotyczy nielicznych uczniów uporczywie
sprawiających trudności wychowawcze.

5. Obraz dysfunkcyjnej szkoły:

Zły klimat fizyczny i społeczny, w tym chaos i nieprzyjazne relacje, powodują wzrost liczby uczniów
przeżywających i sprawiających poważne trudności. Wywołuje to ciągłą frustrację u wszystkich członków
szkolnej społeczności, niszczy odporność zarówno uczniów, jak i nauczycieli.

6. Szkodliwość profilaktyki:

Szkodliwość informacji: zbyt wczesne, a zwłaszcza nieprawidłowo przygotowane informacje na temat różnych
zagrożeń mogą rozbudzać ciekawość dzieci i w rezultacie skłaniać do eksperymentowania. Niektóre filmy
profilaktyczne mogą pełnić rolę instruktaży, mogą też przyspieszyć powstawanie pozytywnych oczekiwań
działania np. alkoholu

Raniące gry i ćwiczenia:

Nauczyciel, który każe dzieciom rysować rodzinę nie myśli, że dzieci z domów dziecka, rodzin niepełnych nie
będą się dobre czuć podczas tej zabawy. Może to skutkować podziałem na „dzieci lepsze”, z pełnych,
normalnych rodzin, oraz na „dzieci gorsze”, pochodzące z rodzin nieprawidłowych. Naruszenie mechanizmów
obronnych u dziecka może spowodować wzrost lęku, gniewu i żalu oraz wywołać reakcję depresyjną

Asertywność: Nauka odmawiania w wielu programach dla dzieci i młodzieży polega głównie na trenowaniu
właściwej reakcji na negatywną presję rówieśników, bez równoczesnego budowania motywacji do asertywnego
zachowania się. Niektóre dzieci mogą nie chcieć zachowywać się asertywnie, bowiem uznają bierność za
bardziej korzystne zachowanie. Z kolei agresorzy często mają wiele gratyfikacji z powodu zachowań
agresywnych, toteż mogą uznać, że asertywność im się nie opłaca. Wyćwiczenie samego zachowania
asertywnego może spowodować, że młody człowiek będzie je wykorzystywał do manipulowania swoimi
rówieśnikami, formułowania zarzutów pod adresem rodziców i nauczycieli. Może stać się nadmiernie pewny
siebie i roszczeniowy.

Edukacja seksualna: programy edukacji seksualnej cechuje znacznie mniejszy profesjonalizm, a w związku z
tym mniejsza skuteczność. Trzeciorzędowe środki stosowane we wczesnej profilaktyce – poprzez prezentowanie
wzorców ryzykownych zachowań, budowanie oczekiwań i błędnych przekonań normatywnych – zamiast
zapobiegać, mogą zwiększyć ryzyko wystąpienia zachowań nieprawidłowych. Inaczej mówiąc, traktowanie
populacji niskiego ryzyka jak grupy wysokiego ryzyka uruchamia mechanizm samospełniającej się
przepowiedni.

7. Programy modelowe:

Programy wielokrotnie sprawdzone, o naukowo potwierdzonej efektywności, uniwersalne, spełniające
najwyższe standardy. Wymagania stawiane programom modelowym są bardzo wysokie. Powinny je cechować:
Trwałość uzyskanych zmian – utrzymywanie się efektów, przez co najmniej dwa lata Powtarzalność efektów w
różnych grupach i warunkach

Opłacalność – stosunek uzyskanych efektów do poniesionych kosztów

II PRZEGLĄD KONCEPCJI I POGLĄDÓW NA TEMAT PROFILAKTYKI

1. Profilaktyka, jako szczególna procedura działania:

Profilaktyka różni się od innych sposobów przeciwdziałania tym, że jest czynnością uprzedzającą, podejmowana
jest zanim pewne groźne zjawiska ujawnią się lub rozprzestrzenią.

Wyróżnia się trzy rodzaje postępowania: reformujące, projektujące i profilaktyczne



Postępowanie reformujące rekomendowane jest, gdy dostrzega się potrzebę zmiany aktualnego stanu
rzeczy, a jego negatywnie oceniane elementy są efektem uprzednich, nieskutecznych działań
zaradczych.



Postępowanie projektujące podejmowane ma być w celu stworzenia takiego stanu rzeczy, który jest
pożądany, a który aktualnie nie istnieje.



Postępowanie profilaktyczne zalecane jest w przypadku, gdy przewidywany kierunek rozwoju
aktualnego stanu rzeczy oceniany jest negatywnie.

III GAŚ- PROFILAKTYKA W SZKOLE:

1. Klasyczne koncepcje profilaktyki:

Podejście poznawcze:, jeśli młody człowiek pozna fakty i zrozumie niebezpieczeństwa angażowania się w
zachowania dysfunkcjonalne, to z nich zrezygnuje.(gówno prawda xD, bo wiedza jest potrzebna, ale
niewystarczająca do zmiany zachowania)

Podejście afektywne: wysoka samoocena, umiejętności podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów
pomaga w unikaniu zachowań dysfunkcjonalnych(często prowadzą do konfliktów z rodzicami, nauczycielami)

Poznawczo-afektywne: informacje+umiejętności życiowe- dość skuteczne

Poznawczo-behawioralne: zakłada, że złe zachowanie spowodowane jest presją rówieśniczą. Skupia się na
edukacji i treningu asertywności. Bardzo skuteczna, ale nie wiadomo jak trwale są efekty.

Podejście normatywnej edukacji- zakłada, że młodzież dokonuje zachowań dysfunkcjonalnych, aby poczuć się
częścią grupy i „być normalnym”, bo myślą sobie, że na pewno wszyscy inni tez to robią. Skupia się na korektę
błędnych percepcji i poznawaniu faktów na temat rozmiaru zjawiska. Bardziej skuteczne, jeśli dotyczy
narkotyków, niż alkoholu.

2. Podejście pozytywne w profilaktyce:

a) Dysfunkcjonalność człowieka jest skutkiem tego, że nie radzi on sobie z wymogami życia
b) Poziom i zakres zaradności/niezaradności człowieka warunkowany jest czynnikami chroniącymi i

czynnikami ryzyka

c) Przejawy dysfunkcji są wobec siebie alternatywne i w zależności od czynników

wewnętrznych/zewnętrznych mogą się nawzajem zastępować, dlatego należy mówić o podatności
na podejmowanie zadań problemowych.

Profilaktyka to proces zapewniania ludziom zasobów i środków potrzebnych do konfrontacji ze stresującymi
warunkami życia oraz umożliwiających unikanie zachowani, które mogą prowadzić do negatywnych skutków
fizycznych/psychicznych, społecznych.

J.J.McWhiter Zagrożona młodzież

<alkohol, narkotyki uzależniania>

Interwencje: strategie profilaktyki i terapii

Jeżeli leczenie ma być skuteczne a finansowanie działań interwencyjnych efektywne, najpierw trzeba się zająć
spawami podstawowymi. Bez tego nie osiągnie się żadnej realnej poprawy.

Profilaktyka

Najczęstszą formą interwencji jest profilaktyka. Profilaktyka będzie skuteczna, jeśli będą nią objęci najmłodsi
(uczniowie klas 1), ponieważ dzieci coraz wcześniej zaczynają eksperymentować z narkotykami.

Interwencja w szkole: Chodzi o to, by przekazać dzieciom jak najwięcej informacji na temat narkotyków,
wzbudzić wobec nich zdrowe nastawienie i ograniczyć gotowość do sięgania po narkotyki. Wiedza
przekazywana powinna być prawdziwa. Podając wiedzę nieprawdziwą możemy wręcz wzbudzić ciekawość i
zachęcić do sięgania po narkotyki po to, by ciekawość zaspokoić. Niektóre szkoły, urzeczywistniając swojej
programy interwencyjne organizują zajęcia alternatywne – zarówno atrakcyjne rozrywki, jak i programy pomocy
grupowej i środowiskowej.

Interwencja w rodzinie: Najważniejszymi predyktorami sięgania przez młodzież po narkotyki są narkomania
rodziców i środowisko rodzinne, dlatego programami profilaktycznymi i terapeutycznymi powinna być objęta
przede wszystkim rodzina Istnieje wiele form pracy poradniczej, psychologicznej i pedagogicznej z rodziną – w
ramach edukacji lub terapii rodzinnej.

Terapia środowiskowa Warunkiem skuteczności programów leczenia jest wyraźne oddzielenie dwóch zjawisk:
spożywania (lub brania) narkotyków i ich nadużywania. Jest nie wiele programów adresowanych do dzieci i
młodzieży

Programy oparte na całkowitej abstynencji: W tych programach nie podaje się leków. Opierają się na
podstawowej psychoterapii. W różnych miejscach przeprowadzaną jest ta terapia. Terapia może być
krótkoterminowa lub długoterminowa.

Społeczność terapeutyczna: Prowadzone są przeważnie przez prywatne firmy nastawione na zysk. Celem
większości tych programów jest udzielenie młodzieży pomocy w zrozumieniu jej problemów i przygotowaniu
do długotrwałego powracania do zdrowia.

Ośrodki dzienne: Ośrodki te zapewniają edukacje alternatywną. Zapewniają kilka godzin nauki szkolnej, terapię
i zajęcia socjalno-rozrywkowe.

Opieka postterapeutyczna: Opieka ta obejmuje elementy terapii kontynuowanej po zakończeniu programu
terapeutycznego takie jak: bieżące kontakty z pedagogiem szkolnym, pracownikiem socjalnym czy
psychologiem. Opiera się na założeniu, że terapia nie kończy się w momencie zrealizowania formalnego
programu terapeutycznego, ale jest wstępem do programu zdrowienia do końca życia.

Terapia szkolna: Praca odbywa się w małych grupach. Udział w terapii chroni przed zawieszeniem w prawach
ucznia. Typowa terapia szkolna polega na (a) konfrontacji, (b) starannej edukacji na temat skutków nadużywania
alkoholu lub narkotyków (C) treningu asertywności, (d) uczeniu skutecznych strategii decyzyjnych, (e)
oddziaływaniu na grupę rówieśniczą.

Pomoc uczniowska Są bardzo obiecującą metodą zapobiegania problemom z alkoholem i narkotykami u
młodzieży szkolnej i interwencji w razie ich pojawiania się. Koncentrują się na nauce szkolnej i zachowaniu na
terenie szkoły. W ramach programu uczniowie uczą się, jak zerwać z narkotykami w szkole i poza nią. Typowy
zespół pomocy uczniowskiej składa się z przedstawicieli podstawowych komórek szkolnych i specjalisty od
uzależnień.

Wnioski:

Najlepszym sposobem zapobiegania tym problemom jest zapewnienie młodzieży właściwej perspektywy.
Najskuteczniejszymi strategiami profilaktycznymi są strategie angażujące szkołę i rodzinę.

<ciąże nieletnich i ryzykowne zachowania seksualne>

Strategie profilaktyki i terapii: zarys ogólny

Przygotowanie do życia w rodzinie i edukacja seksualna: Przygotowanie do życia w rodzinie należy rozpocząć w
pierwszych latach szkoły podstawowej i powinno ono uwzględniać edukacje seksualną. Bez dostępu do
informacji na temat ludzkiej płciowości, reprodukcji i kontroli urodzin nie może być mowy o odpowiedzialnym
zachowaniu w dziedzinie seksu. Edukacja seksualna podnosi, bowiem poziom wiedzy faktograficznej, nie ma
natomiast rozstrzygających dowodów na to, że w jakikolwiek sposób wpływa na zachowanie.

Dostęp do środków antykoncepcyjnych: Wskaźniki ciąż, urodzeń i aborcji w populacji niepełnoletniej młodzieży
są o wiele wyższe w Stanach Zjednoczonych niż w większości innych zachodnich krajów uprzemysłowionych.
Głównym powodem tego zjawiska może być skala dostępności środków antykoncepcyjnych.

Poszerzenie opcji życiowych: Młodzież zadowolona z siebie, mająca jasną wizję zapewniania sobie szczęśliwej
przyszłości, będzie miała większą motywację do uniknięcia ciąży. Młodzież systematycznie krocząca drogą
prowadzącą do samowystarczalności osobistej i materialnej na ogół podejmuje bardziej odpowiedzialne decyzje.

POJĘCIE SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA, choć bardzo często współcześnie przywoływane, również w kontekście
działań profilaktycznych, nie ma jednoznacznej definicji. Odnosi się równie dobrze w odniesieniu do małego
osiedla mieszkaniowego, jak i gminy, a nawet dużego miasta. Aby wyczerpać potencjalną pojemność pojęcia
społeczność lokalna, warto wspomnieć, że niekiedy odnosi się ono do grup społecznych, których nie łączy
wspólnota terytorialna. I tak społecznością lokalną nazywani są pracownicy tego samego zakładu pracy, nawet,
jeśli ich miejsca zamieszkania są od siebie znacznie oddalone. Pojęciem tym można też określać grupy
wykonujące razem inne wspólne działania: uczniów tej samej klasy, uczestników obozu sportowego itp.

Im większa społeczność, tym większa rozmaitość niekiedy sprzecznych ze sobą interesów, bardziej
rozbudowana biurokracja i w konsekwencji dłuższy proces podejmowania decyzji. Niewątpliwą zaletą dużych
społeczności jest to, że dysponują zwykle znacznie większymi zasobami finansowymi niż te najmniejsze, mogą
też kreować lokalne przepisy i zarządzenia obowiązujące wszystkich mieszkańców. Małe społeczności,
charakteryzujące się bliskimi więzami nieformalnymi, na ogół nie dysponują wystarczającymi środkami
finansowymi i zasobami profesjonalistów. Małe społeczności nie mogą uchwalać przepisów, powoływać i
utrzymywać wyspecjalizowanych agend ani wprowadzać ograniczeń, na przykład dotyczących liczby punktów
sprzedaży alkoholu, czy obligatoryjnych programów edukacyjnych na terenie szkół.

LOKALNA STRATEGIA: działania zapobiegawcze obejmujące wielorakie obszary funkcjonowania
społeczności. Ważne jest także, aby lokalna strategia ograniczania problemów związanych z substancjami
psychoaktywnymi była skoordynowana z działaniami dotyczącymi innych problemów rozpoznanych na terenie
społeczności, jako istotne dla jej funkcjonowania.

Warunkiem koniecznym do zbudowania właściwej strategii jest uprzednie trafne zdefiniowanie jego struktury:
kilka warunków istotnie podnoszących prawdopodobieństwo sukcesu.



Właściwe zdefiniowane struktury problemu



Dobra znajomość dostępnych zasobów ludzkich i instytucjonalnych



Dobra orientacja na temat wcześniejszych i aktualnie realizowanych działań i programów



Skuteczny lobbing, którego celem jest zaangażowanie władz lokalnych w proces tworzenia programu
zapobiegawczego, (jeśli pomysł działań nie powstaje we władzach gminy)



Rzeczywista obecność reprezentantów wielu lokalnych instytucji już na etapie planowania lokalnej
strategii profilaktyki i/ lub ograniczania problemów związanych z substancjami psychoaktywnymi



Sformułowanie jasnych, realistycznych celów i oczekiwanych rezultatów działań



Ustalenie precyzyjnego harmonogramu realizacji zaplanowanych działań z jednoznacznym określeniem
osób i instytucji odpowiedzialnych za ich realizację



Regularne spotkania między realizatorami (np. raz w miesiącu) organizowane przez wybranego w
dowolny sposób koordynatora programu



Zadbanie o społeczną widoczność i akceptację przyjętej przez gminę strategii działań zapobiegających
nadużywaniu substancji psychoaktywnych.

Integracja i koordynacja wysiłków lokalnych agend i instytucji wokół wspólnie wypracowanego programu jest
tworzeniem lokalnej strategii. Dopiero, gdy tak pojmowane działania są konsekwentnie realizowane, przez co
najmniej kilka lat, można oczekiwać zauważalnych efektów.

JAK BUDOWAĆ LOKALNE STRATEGIE PROFILAKTYCZNE

Strategia lokalna jest programem działania zorganizowanym na poziomie społeczności lokalnej.

Cechy dobrej strategii

•Celowość strategii w zasadniczy sposób decyduje o jej sprawności. O celowości można mówić wtedy, gdy w
następstwie wdrożenia projektowanych czynności zaplanowane cele strategiczne zostają faktycznie osiągnięte.
„Zmieniamy to, co chcemy zmienić i co jednocześnie da się zmienić”.

•Racjonalność odnosi się do wiedzy o przebiegu następstwa zdarzeń i wykorzystania tej wiedzy w procesie
przygotowywania strategii działania. Adekwatna i ugruntowana wiedza pozwala dobrać takie środki i sposoby
działania, które zwiększają skuteczność strategii.

•Ekonomiczność wyraża się w relacji pomiędzy nakładami umożliwiającymi podjęcie działania a jego efektami.
Ocena ekonomiczności sprowadza się do uwzględnienia dwóch walorów praktycznych działania: oszczędności i
wydajności.

•Spójność wewnętrzna strategii to taki układ działań, które są wzajemnie uporządkowane i zharmonizowane.
Warto zawczasu upewnić się, czy planowane działania nie wykluczają się wzajemnie w taki sposób, że realizacja
jednych uniemożliwia podjęcie drugich, bądź w taki, że w następstwie jednych uzyskujemy skutki niwelowane
innymi działaniami.

•Interdyscyplinarność oznacza wzięcie pod uwagę w trakcie planowania i ewaluacji działań strategicznych
wiedzy z różnych dziedzin czy dyscyplin naukowych: od aksjologii i psychologii po nauki społeczne, polityczne
czy ekonomiczne.

•Kompleksowość dotyczy sposobu połączenia w całość wszystkich (a nie tylko wybranego fragmentu)
elementów składowych strategii.

Strategia charakteryzująca się elastycznością wyzwala ich aktywność i pomysłowość. Umożliwia prezentację
różnych stanowisk, otwartą dyskusję i w konsekwencji – wypracowanie bieżących rozwiązań za pomocą
negocjowania, a nie arbitralnie narzucanych decyzji.

Strategia jest wykonalna, jeśli preferuje takie rozwiązania, które faktycznie dają się zrealizować, np.
możliwość zrobienia czegoś została już uprzednio wykazana w ramach tzw. próbnego wdrożenia lub
pozytywnych doświadczeń innych, porównywalnych wykonawców

Promocja

strategii:

Widoczność społeczna podjętych działań i ich efektów istotnie podnosi

prawdopodobieństwo, że działania profilaktyczne staną się stałym elementem życia społeczności. Decydują o
tym władze lokalne, a w ostatniej instancji ogół mieszkańców. Społeczna aprobata wypracowanej strategii jest
szczególnie istotna, gdy środki na jej realizację pochodzą z funduszy lokalnych

-poparcie władz lokalnych
-media (funkcja mobilizująca, perswazyjna, informacyjna)

SZKOŁA, JAKO MIEJSCE REALIZACJI DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH Dzieci i młodzież szkolna są
przedmiotem szczególnego zainteresowania profilaktyków, a szkoła głównym terenem pierwszorzędowych
oddziaływań profilaktycznych. Wybór szkoły, jako miejsca realizacji wczesnych programów profilaktycznych
ma również inne ważne uzasadnienia:



Szkoła jest miejscem intensywnego rozwoju w zakresie funkcjonowania interpersonalnego i
społecznego w grupie rówieśniczej;



Szkoła jest miejscem działalności zadaniowej uczniów, a więc ujawnia lub wręcz wyzwala trudności
dzieci i młodzieży;



Szkoła jest miejscem konfrontacji autorytetów i kształtowania się poczucia własnej tożsamości ucznia;



Szkoła wypełnia znaczną część aktywnego życia dzieci i młodzieży;



Z perspektywy rodziców szkoła jest terenem weryfikacji oczekiwań związanych z własnym dzieckiem;



Szkoła pozwala na łatwy dostęp do środowiska dzieci i młodzieży i sprawną organizację prowadzonych
oddziaływań (Gaś, 1997 str. 54).

Do powodów wymienionych przez Gasia można dodać jeszcze jeden: szkoła jest miejscem, gdzie spotykają się
najważniejsze osoby dorosłe odpowiedzialne za opiekę nad dzieckiem i jego wychowanie – rodzice i
nauczyciele.

Minusem jest fakt, że rynek szkolnych programów profilaktycznych często wymyka się spod kontroli. Brak
wymogu opiniowania projektów przed fazą realizacji powoduje, że do szkół trafiają programy nieprofesjonalne,
o małej skuteczności, a nawet szkodliwe.

Dzieci i młodzież, jako specyficzna grupa odbiorców działań profilaktycznych

- duża dynamika zmian rozwojowych
-silnie rozbudowana potrzeba poznawcza, a mówiąc potocznie po prostu ciekawość
- krytycyzm.
-realizatorami programów adresowanych do dzieci i młodzieży powinny być osoby posiadające przygotowanie
pedagogiczne. Po pierwsze – nie straszyć!
- Każda osoba znacząca może stać się dla nich wzorcem do modelowania. Jak wykazują najnowsze badania,
obserwacja zachowań dorosłych, choćby negatywnych bohaterów wcale nie działa odstraszająco.
- Uczniowie często nie odbierają znaczenia całego przesłania ani jego morału. Wybierają natomiast te
informacje, które mogą być przydatne do jakiegoś celu, i wykorzystują je niezupełnie zgodnie z intencjami
dorosłych twórców i realizatorów działań profilaktycznych
- zdrowie nie jest równie ważne dla dzieci i młodzieży jak dla osób dorosłych. Straszenie negatywnymi
konsekwencjami zdrowotnymi picia i palenia zupełnie nie odnosi skutku

RODZAJE SZKOLNYCH ODDZIAŁYWAŃ PROFILAKTYCZNYCH

Zdaniem niektórych autorów, działania profilaktyczne prowadzone w szkole mogą mieć trojaki charakter (Gaś,
1997):

Samodzielne programy profilaktyczne, realizowane niezależnie od obowiązującego programu nauczania,
skoncentrowane na specyficznych celach i zadaniach. Zawierają one:

•blok integracyjny, zawierający rozmaite ćwiczenia umożliwiające lepsze wzajemne poznanie się uczniów,
wprowadzenie pozytywnych norm i w efekcie większą integrację klasy;
• blok, „Jaki jestem”, umożliwiający wytworzenie bardziej adekwatnego obrazu siebie i bardziej adekwatnej
samooceny;
•blok dotyczący zdrowotnych, psychologicznych i społecznych konsekwencji zachowań ryzykownych
(używania i nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających, agresji lub wczesnej aktywności
seksualnej), mechanizmów powstawania zaburzeń itp.;
•blok dotyczący umiejętności psychologicznych (np. umiejętność radzenia sobie ze stresem i napięciami przez
ćwiczenia relaksacyjne, umiejętność podejmowania decyzji)
•blok dotyczący umiejętności społecznych, interpersonalnych (np. umiejętność nawiązywania i podtrzymywania
dobrych, satysfakcjonujących kontaktów z ludźmi, rozwiązywania konfliktów, opierania się presji grupy, w tym
umiejętność mówienia „nie”).

§ działania zintegrowane z programem szkolnym, wykorzystujące obowiązujący program nauczania w zakresie
różnych przedmiotów do promowania szeroko rozumianego zdrowia;

Treści profilaktyczne włączane są do obligatoryjnie realizowanych programów w różnych przedmiotach. To
samo zagadnienie może być omawiane lub stanowić temat ćwiczeń na lekcjach biologii, wychowania
fizycznego, wychowania obywatelskiego, religii, godzinach wychowawczych czy lekcjach plastyki.(Najbardziej
skuteczne)

§ działania incydentalne, podejmowane w odpowiedzi na konkretne wydarzenia, które miały miejsce w samej
szkole lub na terenie, na którym znajduje się szkoła. Podejmowane są w efekcie jakiegoś niekorzystnego, nieraz
dramatycznego w skutkach wydarzenia na terenie szkoły lub pojawienia się zagrożenia w otoczeniu szkoły, w
środowisku lokalnym.(Najmniej skuteczne)

Szkole pomagają samorządy oraz poradnie psychologiczno-pedagogiczne.

PROFIL KOMPETENCJI ORGANIZATOR SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH

Organizator społeczności lokalnych stymuluje i wspiera obywateli, instytucje oraz organizacje w rozwiązywaniu
problemów społecznych w określonych dzielnicach, miastach lub na innych obszarach. Planuje i organizuje
różnorodne działania i projekty z obywatelami i partnerami, korzystając z szerokiego wachlarza interwencji na
różnych poziomach – od jednostki do grupy. Jego celem jest wspieranie inicjatyw mieszkańców, tworzenie
wzajemnych relacji między nimi oraz nawiązywanie współpracy obywateli z instytucjami i/lub partnerami.
Organizator społeczności lokalnych wspiera ich wytworzeniu wspólnoty, wzmacnianiu więzi oraz w działaniach
zmierzających do poprawy warunków życia, co prowadzi do zwiększenia dobrobytu indywidualnego i
grupowego. Organizator społeczności lokalnych w większości przypadków działa z ramienia organizacji,
których zadaniem jest praca na rzecz miasta, dzielnicy, osiedla lub wsi. Organizator społeczności lokalnych jest
ważną postacią w budowaniu społeczności lokalnych, które powstają w wyniku współpracy pomiędzy
aktywnymi obywatelami, władzami, instytucjami i przedsiębiorstwami.

Obecnie organizowaniem społeczności lokalnych zajmuje się wiele instytucji. Wśród nich wymieniają: •
organizacje działające stricte na rzecz rozwoju społeczności lokalnych,
• spółdzielnie mieszkaniowe,
• policję,
• organizacje religijne,
• instytucje sportowe,
• szkoły,

• organizacje młodzieżowe,
• instytucje wymiaru sprawiedliwości.

Bouttelier i Boonstra wymieniają trzy główne zadania w pracy organizatora społeczności lokalnych:

1. Ochrona, wspieranie oraz dbanie o rozwój osób i grup znajdujących się w trudnej sytuacji, stwarzanie im
możliwości wypowiedzenia się i podnoszenie ich statusu.
2. Inicjowanie, stymulowanie i wspieranie aktywnego zaangażowania obywateli w kształtowanie lepszej, jakości
życia oraz bezpośredniego środowiska życia.
3. Budowanie więzi społecznych między mieszkańcami, zachęcanie do współdziałania oraz tworzenie ich relacji
z instytucjami, kierowanie tą współpracą i wpływanie na nią. Interwencje skierowane są zachowanie obywateli
oraz na poprawę wzajemnych kontaktów mieszkańców z organizacjami i instytucjami.

Kompetencje zawodowe

Organizator społeczności lokalnych działa samodzielnie i jest odpowiedzialny za opracowywanie i
wykonywanie działań i projektów w złożonych sytuacjach. Kompetencje organizatora społeczności lokalnych
określa się na poziomach C i D struktury zawodowej

•Poziom C – opracowywanie i wykonywanie

Poziom C oznacza opracowywanie i wykonywanie (lub zlecanie wykonywania) projektów i programów.
Organizator społeczności lokalnych pracuje pod kierownictwem menedżera, samodzielnie wykonuje swoje
główne zadania i okresowo przygotowuje sprawozdania, za które bierze odpowiedzialność. Jest jednym z
partnerów w sieci kontaktów/współpracy, kształtującej budowanie społeczności w określonym obszarze i
samodzielnie podejmuje inicjatywę tworzenia sieci kontaktów wokół złożonych problemów.

•Poziom D – kierowanie i realizacja

Organizator społeczności lokalnych działa samodzielnie, inicjuje powstawanie sieci kontaktów wokół złożonych
problemów oraz kieruje nimi. Opracowuje innowacyjne rozwiązania zarówno w odpowiedzi na zmiany
zachodzące w polityce, jak i przemiany społeczne i dzieli się wiedzą z organizacjami partnerskimi. Pilotuje
współpracę specjalistów z różnych sektorów, dba, o jakość procesów i przewiduje ich skutki społeczne. Jest
odpowiedzialny za swoją pracę wobec własnej organizacji oraz wobec partnerów w sieci współpracy.

Na obu poziomach powinny pracować osoby z doświadczeniem zawodowym, z wykształceniem na poziomie
hbo (wyższe wykształcenie zawodowe), przy czym dla działań na poziomie D konieczne jest dodatkowe
wykształcenie i/lub wykazanie dodatkowych kompetencji.

Zadania organizatora\ można je podzielić na następujące grupy:

1.Zadania skierowane na mieszkańca – wszystkie zadania, które organizator społeczności lokalnych wykonuje
kontaktując się bezpośrednio z mieszkańcami oraz działania z partnerami i organizacjami społecznymi.

A) Być obecnym i nawiązywać kontakty.

• jest stale obecny, można się z nim kontaktować i jest dostępny dla mieszkańców w każdej sprawie;
• prawie zawsze pracuje na określonym terenie – na osiedlu, w dzielnicy, w danej części miasta, we wsi lub w
regionie;
• zna historię obszaru i wie, jakie są jego perspektywy w najbliższej przyszłości, wie, jakie specyficzne
problemy tam występują i jakie sprzeczne interesy istnieją między mieszkańcami;
• pracuje z wieloma grupami ludzi i poznaje mieszkańców podczas działań, nawiązuje bezpośrednie kontakty z
poszczególnymi osobami lub grupami;
• odkrywa tło kulturowe i historyczne, poznaje sytuację w rodzinach, powody postępowania, potrzeby, potencjał
i ambicje ludzi

B) Analizować wraz z osobami zaangażowanymi.

•Analiza zapotrzebowania.
•Mapa obszaru.
•Analiza pól działania(, z kim ma szansę na współpracę itp.)
•Analiza polityki. (Władze lokalne)

C) Sygnalizować i ustalać terminy.

• słucha mieszkańców i sprawdza, w jakim stopniu przekazane mu skargi są uzasadnione;
• razem z mieszkańcami analizuje możliwe rozwiązania;
• kieruje się do instytucji i przedstawicieli władzy, aby przedyskutować zasygnalizowane problemy;
• generuje środki i angażuje osoby do realizacji planu działania.

D) Tworzenie możliwości i wspieranie inicjatyw

E) Aktywizowanie i mobilizowanie

F) Rozwijanie sieci współpracy i kierowanie nimi

G) Nadzór nad procesem i postępem działań

2.Zadania związane z organizacją – zadania dotyczące funkcjonowania organizacji, w której pracuje organizator
społeczności lokalnych.
A) Wkład w organizację
B) Wkład w rozwój polityki

3.

Zadania związane z zawodem – zadania dotyczące rozwoju pracowników w tym zawodzie, takie jak

zdobywanie i aktualizowanie wiedzy, umiejętność wykorzystania jej w praktyce i rozwój zawodowy.
A) ·Rozwijanie kompetencji

KOMPETENCJE:

1.Kompetencje uniwersalne



Kontaktowy i komunikatywny.



Ukierunkowany na rozwiązania.



Wytrwały w dążeniu do celów i wyników.



Przedsiębiorczy i innowacyjny.



Wyrozumiały i odpowiedzialny.



Profesjonalny i ukierunkowany, na jakość.

A. Pracuje w sposób przejrzysty i dąży do celu.
B. Ma świadomość kosztów.
C. Urzeczywistnia zadania.
D. Jest odpowiedzialny za dokonywane wybory i
działa w sposób przejrzysty.
E. Przyczynia się do kształtowania polityki
zarządzania.
F. Zwraca uwagę, na jakość.
G. Organizuje i dba o swoje warunki pracy.
H. Dba o profesjonalizm działań.

2. Kompetencje specyficzne dla profesji



Analizuje z szerokiej perspektywy społecznej - analizuje znaczenie i pochodzenie problemów i stron
biorących w nich udział oraz potrafi umieszczać je w szerokim kontekście społecznym



Wskazuje potrzeby i je uwspólnia



Inspiruje obywateli do wzięcia spraw w swoje ręce



Stymuluje mieszkańców do aktywnego obywatelstwa



Wzmacnia zdolność samoorganizacji



Likwiduje konflikty



Łączy strony w sposób strategiczny



Ma zdolności negocjacyjne oraz doradcze



Wzmacnia wpływ obywateli, na jakość usług



Wzmacnia profesjonalne sieci kontaktów/współpracy



Jest kreatywny w projektowaniu działań z osobami zainteresowanymi i partnerami



Wprowadza innowacje

Co odróżnia uniwersalne od specyficznych:
•

Zamierzeni odbiorcy

•

Kontekst zawodowy, w którym działa pracownik.

•

Wiedza fachowa oraz stosowane metody i techniki.

SIŁY SPOŁECZNE

1. Pojęcie to wprowadziła Helena Radlińska <3 opisując siły społeczne, jako Zespół określonych

czynników i wartości funkcjonujących w środowisku, w postaci jednostkowych lub zbiorowych,
jawnych lub ukrytych uzdolnienie wyrażających się w pozytywnym działaniu”

F. Znaniecki kojarzył siły społeczne z każdym indywidualnym lub grupowym dążeniem, które wywołuje zmianę
lub przeciwdziała jakiejś zmianie.

Gdy mowa o „siłach społecznych” ważna jest także rola pedagoga społecznego, która sprowadza się do:
- z jednej strony do wyszukiwania sił ukrytych lub pobudzania sił mniej aktywnych,
- z drugiej do odpowiedniego ukierunkowywania aktywności oraz energii tkwiącej w siłach

silnych.

2. Do źródeł sił społecznych można zaliczyć:



Grupę rówieśniczą



Instytucje społeczne



Role społeczne pełnione przez jednostkę



Samego człowieka



Sytuacje zagrożenia

3. Zasady aktywizacji sił społ.



Szacunek i akceptacja



Człowiek to autonomiczny i aktywny
przedmiot



Wiara w postęp moralny



Przywracanie życiowego optymizmu



Wzbogacanie doświadczeń



Współuczestnictwo, partnerstwo



Rozwój osobowości + pomoc socjalno-
ekonomiczna



Rozumienie problemu



Zaufanie i sympatia

4. Kapitał społeczny – odnosi się do powiązań między jednostkami sieci społecznych i norm wzajemności

oraz wyrastające z nich zaufanie. Kapitał ten może być zarówno „dobrem prywatnym” jak i dobrem
publicznym.

Dwa rodzaje kapitału:
Spajający- ekskluzywny(do wzmocnień sieci już powstałych)
Łączący-inkluzyjny ( włączanie nowych osób do grupy

5. Partycypacja społeczna- tu udział, uczestnictwo w pracach zespoły szerszej społeczności lub

społeczności lokalnej, inaczej współdziałanie i innymi.

Dwa rodzaje: spontaniczny i instytucjonalny.

6. Społeczność lokalna- to zbiorowość zamieszkująca pewne wspólne terytorium. To skupisko osób

relatywnie samowystarczających, w którym zaobserwować można trwały system więzi i interakcji
społecznych. Charakteryzuje się silnym poczuciem przynależności do danego terytorium oraz grupy.

7. Organizowanie społeczności lokalnej- OSL opiera się na założeniach, że efektywne wspomaganie oraz

pełna integracja ze społeczeństwem osób, rodzin, szczególnie ze środowisk i obszarów
marginalizujących, nie jest możliwe bez odpowiedniego przetwarzania ich środowiska życia, w tym
społeczeństwie lokalnym. Tylko, bowiem aktywne i prężne społeczności stwarzają szanse na
samorealizację dla osób i grup w nim funkcjonujących.

Podejmowane w ramach OSL działania maja na celu organizowanie szans przez wspieranie w rozwoju
tych osób, rodzin, środowisk i grup, które znajdują się najtrudniejszym położeniu oraz przywróceniu
najsłabszym ogniwom wspólnot lokalnych poczucia podmiotowości, kontrolowania własnego życia i
sprawstwa.

TWORZENIE PROGRAMÓW PROFILAKTYCZNYCH

(Koczurowski)

Najważniejsze, aby rozpoznawać czy taki nurt w ogóle w naszym otoczeniu istnieje. Innymi słowy, czy coś
wiadomo o strategii profilaktycznej, czy znane są jej cel, priorytety, zadania do realizacji i jej realizatorzy, czy
można zidentyfikować się z tą strategią i czy jest w niej miejsce dla realizacji osobistych pomysłów na
profilaktykę.

1. Przed opracowaniem programu

Pierwszy krok: ROZPOZNAWANIE STRATEGII LOKALNEJ

Nie można rozpocząć konstruowania programu profilaktycznego bez wiedzy, co już dzieje się w tej dziedzinie
na naszym terenie. Oznacza to, że należy poświęcić trochę czasu na ustalenie następujących faktów:

A. Jakie są, (jeśli są) planowane kierunki działań profilaktycznych dla środowiska lokalnego? Jakie

potrzeby w zakresie profilaktyki nadużywania substancji psychoaktywnych są w danym czasie
najważniejsze dla społeczności lokalnej i czy są one odzwierciedlone w polityce gminy czy powiatu,
jakie są dostępne możliwości realizacji tych potrzeb, (czyli czy jest baza, zaplecze materialne, środki
itp?)

A. Kto w społeczności lokalnej decyduje o wyborze programów realizacji, skąd pochodzą fundusze na

działania profilaktyczne, jak duże są to środki?

Drugi krok: ROZPOZNAWANIE POTENCJAŁU WŁASNEGO Włączenie sił do realizacji zadań wynikających
z lokalnej strategii profilaktycznej, wymaga skonstruowania programu profilaktycznego, w którym niezwykle
istotne jest uwzględnienie swoich własnych możliwości.

Niezależnie od tego, czy dotyczy to jednoosobowej firmy chcącej działać w obszarze profilaktyki, czy członów
organizacji pozarządowej (jakiegoś stowarzyszenia, towarzystwa, fundacji), czy członków zespołu zajmującego
się profilaktykπ (powołanego oficjalnie przez lokalne władze lub powstałego nieoficjalnie z grona ludzi

zainteresowanych tematem), czy przedstawicieli grupy rodziców lub pracowników instytucji publicznej (szkoły,
poradni etc.), należy poświęcić trochę czasu, aby dokładnie rozpoznać tzw. Potencjał własny

Krok trzeci: PRZED POJĘCIEM DECYZJI

Trzeci krok jest już właściwie małym, ale bardzo ważnym „kroczkiem” niezbędnym przed podjęciem
ostatecznej decyzji o opracowaniu takiego, a nie innego programu profilaktycznego. Jak pamiętamy z
poprzednich rozdziałów, lokalna strategia profilaktyczna nie zawsze istnieje, a nawet, jeśli istnieje, nie należy do
priorytetowych. Wielu członków społeczności uważa, że środki przeznaczone na zapobieganie używaniu
substancji to środki stracone. Czysto trudno o jednomyślne w tej sprawie. Warto, zatem zastanowić się, czy
mamy argumenty mogące przekonać opozycyjnych członków lokalnej społeczności o sensowności realizowania
programów profilaktycznych, czy mamy jakiś pomysł na pozyskanie zwolenników i możliwości kooperacji z
innymi, którzy realizują podobne programy.

2. Etapy opracowania programy profilaktycznego

Standardy

A. Istnieje zresztą kilka wyraźnych powodów uzasadniających potrzebę zadbania o jasne standardy,

jakości obowiązujące w realizowanych działaniach zapobiegawczych:

Po pierwsze – umiejętność zaprezentowania jasnych standardów, jakości w negocjacjach finansowych uprawnia
do ubiegania się o konkretne środki finansowe;

Po drugie – dbałość, o jakość prowadzonych działań zwiększa wrażliwość twórców i realizatorów programów
profilaktycznych na potrzeby i oczekiwania potencjalnych adresatów tych programów, zwiększając tym samym
szanse na ewolucję działań profilaktycznych w kierunku zapewniającym coraz wyższą efektywność programów;

Po trzecie – fakt istnienia standardów, jakości działań profilaktycznych pozwala odbiorcom tych programów
uświadomić sobie, czego tak naprawdę mają prawo od tych programów oczekiwać ( np. młodzież może
uświadomić sobie prawo do odmowy udziału w tzw. prelekcji na temat narkotyków prowadzonej przez osoby
niekompetentne);

Po czwarte – jasno określone standardy, jakości umożliwiają lokalnym władzom, fundatorom i darczyńcom
rozeznanie w rzeczywistej realizacji tych standardów (określić wymagania w stosunku do realizatorów,
kontrolować przebieg realizacji programu oraz osiągane efekty);

Po piąte – świadomość obowiązujących standardów, jakości wyznacza zakres wymagań, niezbędnych
kompetencji i umiejętności realizatorom programów profilaktycznych. Dbałość o wysoką, jakość realizowanych
programów profilaktycznych jest nie tylko gwarancją sukcesu, ale także ma wymiar etyczny.

B. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że określone działania można uznać za dobre jakościowo ( o

wysokim standardzie, jakości) wówczas, gdy: §dostosowane są one do ustanowionych celów,
§spełniają określone standardy etyczne i zawodowe, §odpowiadają na potrzeby i oczekiwania klientów.

C.

Każda z trzech powyższych grup ma zazwyczaj swoje uzasadnienia i powody domagania się takich a
nie innych standardów. Realizując programy profilaktyczne dobrze jest wziąć pod uwagę fakt istnienia
różnych interesów w wymaganiach co do jakości. Dobrze jest też przyjąć, że warunkiem uzyskiwania
coraz lepszych efektów w pracy profilaktycznej jest ciągły proces uczenia się od potencjalnych
odbiorców sposobu widzenia istoty dobrej jakości oraz mądre wykorzystywanie tych sugestii w
ustalaniu standardów pracy profilaktycznej

Najczęściej standardy, jakości ustalane są na podstawie analizy dotychczasowych błędów,
porównywania prowadzonych działań z innymi tego typu działaniami prowadzonymi przez kogoś
innego, wynikają z przyjętej etyki zawodowej, lansowanych wartości i gromadzonych doświadczeń.
Najważniejsze jednak jest, aby przy ich ustalaniu dokładnie rozważyć, czy rzeczywiście odpowiadają
na zapotrzebowanie potencjalnych klientów i czy są dostatecznie jasno i rzetelnie określone.