2009-05-31
1
M i ę d z y n a r o d o w e s t o s u n k i g o s p o d a r c z e
M i ę d z y n a r o d o w e s t o s u n k i g o s p o d a r c z e
–
– k u r s p r z y g o t o w a w c z y
k u r s p r z y g o t o w a w c z y
1.
Teorie handlu międzynarodowego
2.
Wskaźnik terms-of-trade
3.
Polityka handlowa
4.
Integracja ekonomiczna
5.
Bilans płatniczy i kurs walutowy
6.
Międzynarodowy system walutowy i organizacje
międzynarodowe
dr Andżelika Kuźnar
dr Andżelika Kuźnar
Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych
Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych
Kolegium Gospodarki Światowej SGH
Kolegium Gospodarki Światowej SGH
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
31.05.2009
1
4. INTEGRACJA EKONOMICZNA
2
Unia celna (UC)
Wspólny rynek (WR)
Unia gospodarcza i walutowa (UGiW)
Unia polityczna
Brak ceł i ograniczeń
pozataryfowych
SWH
+
Wspólna zewnętrzna taryfa celna
UC
+
Swoboda przepływu kapitału, siły
roboczej i usług
WR
+
Koordynacja lub unifikacja polityki
gospodarczej i walutowej
UGiW
+
Koordynacja lub unifikacja polityki
zagranicznej
sensu stricto
Strefa wolnego handlu (SWH)
Formy porozumień
integracyjnych
3
Efekt kreacji i przesunięcia
Efekt kreacji i przesunięcia
• Skutki unii celnej:
– Wzrost nadwyżki konsumenta:
a+b+c+d
– Spadek nadwyżki producenta: a
– Spadek wpływów budżetowych:
c+e
– Efekt kreacji - wzrost dobrobytu:
b+d
– Efekt przesunięcia -
zmniejszenie dobrobytu: e (nie
pokryta żadnymi korzyściami
strata z wpływu ceł).
P
R+t
P
Q
D
S
P
N
P
R
a
b
c
d
S
1
S
2
D
2
D
1
Cło (t)
e
Import z Rosji
Import z Niemiec
4
5. BILANS PŁATNICZY I KURS WALUTOWY
5
Struktura bilansu płatniczego
Struktura bilansu płatniczego
Rachunek obrotów bieżących
Rachunek obrotów kapitałowych
Rachunek obrotów wyrównawczych
2009-05-31
2
Rachunek bieżący
Rachunek bieżący
Zestawienie transakcji, których przedmiotem nie są
aktywa finansowe (nie rodzą zobowiązań w
przyszłości).
Towary
(bilans
handlowy)
Usługi
(bilans
usług)
Dochody
(z pracy i
kapitału)
Transfery
bieżące
(prywatne
i rządowe)
Rachunek bieżący
Rachunek bieżący
Dochody (z kapitału i pracy):
Dochody (z kapitału i pracy):
Wynagrodzenia pracowników (czasowo
zatrudnionych za granicą, rezydentów
kraju wysyłającego)
Wynagrodzenia pracowników (czasowo
zatrudnionych za granicą, rezydentów
kraju wysyłającego)
Odsetki od lokat, obligacji i kredytów
Odsetki od lokat, obligacji i kredytów
Dywidendy i inne zyski z zagranicznych
inwestycji bezpośrednich
Dywidendy i inne zyski z zagranicznych
inwestycji bezpośrednich
Rachunek bieżący
Rachunek bieżący
Transfery bieżące (jednostronne):
Transfery bieżące (jednostronne):
Transfery sektora rządowego z tytułu darów i
pomocy bezzwrotnej
• Np. środki z UE, składki na rzecz organizacji
międzynarodowych, pomoc humanitarna.
Transfery sektora rządowego z tytułu darów i
pomocy bezzwrotnej
• Np. środki z UE, składki na rzecz organizacji
międzynarodowych, pomoc humanitarna.
Transfery prywatne
• Np. pieniężne przekazy pracownicze (przekazy osób
pozostających za granicą powyżej roku – rezydentów
zagranicy), spadki, renty i emerytury.
Transfery prywatne
• Np. pieniężne przekazy pracownicze (przekazy osób
pozostających za granicą powyżej roku – rezydentów
zagranicy), spadki, renty i emerytury.
Rachunek
obrotów
kapitałowych
Rachunek
kapitałowy
Rachunek
finansowy
Rachunek obrotów kapitałowych
Rachunek obrotów kapitałowych
Rachunek kapitałowy
Rachunek kapitałowy
Dary i środki z tytułu pomocy bezzwrotnej, dokonane z wyraźnym
przeznaczeniem na finansowanie środków trwałych (budowa
dróg, mostów, szkół, szpitali za pieniądze z UE)
Dary i środki z tytułu pomocy bezzwrotnej, dokonane z wyraźnym
przeznaczeniem na finansowanie środków trwałych (budowa
dróg, mostów, szkół, szpitali za pieniądze z UE)
Umorzenie długu zagranicznego
Umorzenie długu zagranicznego
Zakup/sprzedaż aktywów niematerialnych (praw własności
patentów, praw autorskich, znaków handlowych)
Zakup/sprzedaż aktywów niematerialnych (praw własności
patentów, praw autorskich, znaków handlowych)
Sprzedaż/zakup innych aktywów niefinansowych o charakterze
niekomercyjnym (grunty dla ambasad)
Sprzedaż/zakup innych aktywów niefinansowych o charakterze
niekomercyjnym (grunty dla ambasad)
Rachunek obrotów kapitałowych
Rachunek obrotów kapitałowych
Rachunek finansowy
Rachunek finansowy
Inwestycje bezpośrednie
Inwestycje bezpośrednie
Inwestycje portfelowe
Inwestycje portfelowe
Pozostałe inwestycje (kredyty, pożyczki)
Pozostałe inwestycje (kredyty, pożyczki)
Pochodne instrumenty finansowe
Pochodne instrumenty finansowe
2009-05-31
3
Bilans obrotów wyrównawczych
Bilans obrotów wyrównawczych
• Zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach
wymienialnych, SDR i złocie, kredyty otrzymywane z MFW, zaległości
oraz zrestrukturyzowane zobowiązania i należności zagraniczne.
• Używane do finansowania nierównowagi płatniczej.
• Pokazuje,
jak zmienił się zasób aktywów zagranicznych będących w
dyspozycji banku centralnego.
• Rachunek rezerw oficjalnych/ rachunek rezerw walutowych/
rachunek oficjalnych aktywów rezerwowych.
13
Zasada podwójnego zapisu
Zasada podwójnego zapisu
• Wszystkie transakcje zapisywane podwójnie.
• Transakcje kredytowe (+)
– Pociągają za sobą płatności z zagranicy.
– Eksport towarów i usług, otrzymane dochody i transfery jednostronne,
napływ kapitału, sprzedaż walut (spadek rezerw) przez bank centralny
• Transakcje debetowe (-)
– Pociągają za sobą płatności na rzecz zagranicy.
– Import towarów i usług, wysłane dochody i transfery jednostronne,
odpływ kapitału, zakup walut (wzrost rezerw) przez bank centralny
14
Równowaga bilansu płatniczego
Równowaga bilansu płatniczego
Transakcje
autonomiczne
Transakcje
wyrównawcze
• W wyrażeniu rachunkowym BP jest zawsze zrównoważony
rachunek bieżący + rachunek kapitałowy i finansowy
+ rachunek obrotów wyrównawczych = 0
– tj. transakcje autonomiczne + transakcje wyrównawcze = 0
– Dzięki zasadzie podwójnego księgowania
15
J.Meade
J.Meade -- pojęcie transakcji autonomicznych i wyrównawczych
pojęcie transakcji autonomicznych i wyrównawczych
– Transakcje autonomiczne
• Zawierane niezależnie od stanu bilansu płatniczego; wyłącznie
z motywów ekonomicznych.
• Wszystkie transakcje na rachunku bieżącym i kapitałowym
– Transakcje wyrównawcze
• Zawierane, by wyrównać bilans płatniczy.
• Transakcje oficjalnymi rezerwami walutowymi.
16
Równowaga bilansu płatniczego
Równowaga bilansu płatniczego
• Równowaga w sensie rachunkowym
równowaga w sensie
ekonomicznym.
• Równowaga ekonomiczna:
– Transakcje autonomiczne równoważą się, a transakcje
wyrównawcze nie występują.
Bilans płatniczy
Bilans płatniczy
• Saldo wszystkich transakcji oprócz transakcji aktywami rezerwowymi
nazywane jest: saldem oficjalnych rozrachunków lub bilansem
płatniczym (nieformalnie).
– BP = OB + OK
2009-05-31
4
Stan bilansu płatniczego
Stan bilansu płatniczego
• Transakcje kredytowe
= transakcje debetowe
Równowaga
bilansu płatniczego
• Transakcje debetowe >
kredytowe
Deficyt bilansu
płatniczego
• Transakcje kredytowe
> debetowe
Nadwyżka bilansu
płatniczego
Deficyt bilansu płatniczego
Deficyt bilansu płatniczego
• Kraj więcej wydał za granicą, niż wyniosły jego wpływy w danym
okresie.
– Deficyt musi zostać wyrównany przez równoważną mu transakcję
kredytową na rachunku wyrównawczym
• Popyt na waluty obce > podaż walut obcych
bank centralny
sprzedaje waluty (spadają rezerwy) – transakcja kredytowa (+)
Polski bilans płatniczy
2008
I kwartał
II kwartał
A.
Rachunek bieżący
-4 333
-4 866
Saldo obrotów towarowych
-2 927
-3 877
Saldo usług
530
866
Saldo dochodów
-2 857
-3 605
Saldo transferów bieżących
921
1 750
B.
Rachunek kapitałowy
1 338
1 754
C.
Rachunek finansowy
9 984
10 251
Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą
-893
-873
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce
3 443
3 085
Inwestycje portfelowe –za granicą
349
-879
Inwestycje portfelowe – w Polsce
-1 590
1 760
Pozostałe inwestycje – za granicą (+ bo wycofywanie kapitału)
-1 934
902
Pozostałe inwestycje – w Polsce
10 442
6 345
Pochodne instrumenty finansowe
167
-89
D.
Saldo błędów i opuszczeń
-1 360
-3 383
Razem A - D
5 629
3 756
E.
Oficjalne aktywa rezerwowe
-5 629
-3 756
Dane NBP
Kurs walutowy
Kurs walutowy
• Cena jednej waluty narodowej wyrażona w drugiej walucie
• Kurs efektywny – kurs średni ważony, w którym wagą jest względny
udział poszczególnych partnerów w całkowitym eksporcie i imporcie
danego kraju
• Funkcje:
– informacyjna – powiadamia o cenie walut obcych i niesie
informację dla podmiotów gospodarczych, konsumentów i
państwa, na podstawie której podejmowane są decyzje
gospodarcze.
– cenotwórcza – przelicznik do wyrażenia ceny dobra
eksportowanego lub importowanego w danej walucie.
22
APRECJACJA WALUTY
wzrost kursu danej waluty
wzrost ceny danej waluty wyrażonej w innych walutach
T
O
: 1 EUR = 3,89 zł
T
1
: 1 EUR = 3,91 zł
APRECJACJA EURO
DEPRECJACJA WALUTY
spadek kursu danej waluty
spadek ceny danej waluty wyrażonej w innych walutach
T
O
: 1 zł = 0,257 EUR
T
1
: 1 zł = 0,255 EUR
DEPRECJACJA ZŁ
23
Korzyści i wady zmian kursu
Korzyści i wady zmian kursu
walutowego
walutowego
Aprecjacja złotego (np. zmiana z 1€=4 PLN do 1€= 3 PLN)
Korzyści
Wady
Niższe ceny dóbr
importowanych
Trudniejsze warunki
konkurowania za granicą
Niższe ceny pomagają w
utrzymaniu niskiej inflacji
Firmy konkurujące z importem
dotyka konkurencja ceną
Korzystają turyści podróżujący
za granicę
Kraj mniej atrakcyjny dla
turystów z zagranicy
Tańsze inwestowanie za granicą Wolniejszy napływ inwestycji
zagranicznych
2009-05-31
5
Korzyści i wady zmian kursu
Korzyści i wady zmian kursu
walutowego
walutowego
Deprecjacja złotego (np. zmiana z 1€= 3 PLN do 1€= 4 PLN)
Korzyści
Wady
Łatwiejsza sprzedaż towarów za
granicą
Wyższe ceny dóbr
importowanych
Niższa presja konkurencyjna dla
importerów
(brak konieczności
utrzymywania niskich cen)
Wyższe ceny przyczyniają się
do wyższej inflacji
Napływ zagranicznych turystów
Wyższe koszty podróży
zagranicznych
Bardziej atrakcyjny rynek
kapitałowy
Trudniejsza ekspansja
zagraniczna krajowych firm
Czynniki określające poziom kursu walutowego
Czynniki określające poziom kursu walutowego
26
6. MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY I ORGANIZACJE
6. MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY I ORGANIZACJE
MIĘDZYNARODOWE
MIĘDZYNARODOWE
27
Międzynarodowa Organizacja Handlu (ITO)
Międzynarodowa Organizacja Handlu (ITO)
–
1946 r. – zwołanie przez Radę Gospodarczą i Społeczną ONZ wielostronnej
konferencji w sprawie handlu i zatrudnienia
–
Opracowanie projektu Międzynarodowej Organizacji Handlu
–
Karta Hawańska
–
Zatwierdza regulacje dotyczące polityki handlowej, porozumienia towarowe,
politykę rozwoju gospodarczego, restrykcyjne praktyki handlowe oraz
politykę zatrudnienia
–
Ratyfikowany przez Liberię
–
Trudna sytuacja gospodarcza i polityczna oraz sprzeczność interesów
handlowych krajów wysoko rozwiniętych
28
Układ ogólny w sprawie Ceł i Handlu (GATT)
Układ ogólny w sprawie Ceł i Handlu (GATT)
–
W Genewie w 1947 r. – negocjacje w sprawie redukcji stawek celnych
–
Tymczasowe porozumienie – miało przestać obowiązywać z chwilą
powołania Międzynarodowej Organizacji Handlu
–
1 stycznia 1948 r. – (85% wymiany handlowej państw uczestniczących)
–
Liberalizacja handlu międzynarodowego – obniżanie stawek celnych,
znoszenie barier, eliminowanie dyskryminacji, ochrona rynku
wewnętrznego jedynie przez taryfę celną, ustabilizowanie zasad, na
których odbywa się wymiana handlowa
–
Zobowiązanie do redukcji ceł i nie wprowadzanie nowych (związanie
ceł)
29
RUNDY NEGOCJACYJNE:
RUNDY NEGOCJACYJNE:
–
1947 r. Genewa
–
1949 r. Annecy
–
1951 r. Torquay
–
1956 r. Genewa
–
1960-61 r. Genewa – Runda Dillona
–
1964-1967 r. Genewa – Runda Kennedy’ego
–
1973-1979 r. Genewa – Runda Tokijska
–
1986-1994 r. Genewa – Runda Urugwajska
30
2009-05-31
6
• Przyjęcie Układu ogólnego w sprawie handlu usługami (GATS).
• Przyjęcie Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw
własności intelektualnej (TRIPs).
• Porozumienie w sprawie handlowych aspektów polityki inwestycyjnej
(TRIMs)
• Powołanie do życia Światowej Organizacji Handlu (WTO)
– rozpoczęła działalność 1.01.1995 r.
– Siedziba: Genewa
– Obecnie: 153 członków
Rezultaty Rundy Urugwajskiej
Rezultaty Rundy Urugwajskiej
31
GATT a WTO
GATT a WTO
–
GATT: zbiór reguł w postaci porozumienia wielostronnego bez stałej
struktury instytucjonalnej, handel towarami
–
WTO: organizacja międzynarodowa; handel towarami, artykułami
rolnymi, tekstyliami, usługi, inwestycje oraz ochrona praw własności
intelektualnej
32
MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY
MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY -- klasyfikacja
klasyfikacja
• Według rodzaju rezerw
walutowych
– System waluty złotej
– System dewizowo-złoty
– System pieniądza
papierowego
(wielodewizowy)
• Według rodzaju polityki
kursowej
– Brak własnej waluty
– System izby walutowej
– System kursu sztywnego
– System kursu stałego w
paśmie wahań
– System kursu pełzającego
– System kursu płynnego
kierowanego
– System kursu płynnego
33
Systemy walutowe w perspektywie historycznej
Systemy walutowe w perspektywie historycznej
• Okres przed II wojną światową
– 1870/80 – 1914: system waluty złotej (walutowo-złoty)
– 1918 – 1939: system sztabowo-złoty i dewizowo-złoty
• Lata 1944 – 1971
– System walutowy z Bretton Woods (dewizowo-złoty)
• Lata 1973 – obecnie
– Współczesny międzynarodowy system walutowy
34
System waluty złotej
System waluty złotej
• Wartość pieniądza ustalana w jednostkach wagowych złota (parytet
złota).
• Kurs walutowy stały i określony przez relację parytetu złota dwóch walut
– Stałość kursu zapewniona przez swobodę wywozu i przywozu złota w
skali międzynarodowej.
• Ilość pieniędzy w obiegu ściśle związana z wielkością rezerw złota
– Napływ złota – większa emisja banknotów
– Odpływ złota – zmniejszanie ilości pieniądza w obiegu
• Działał sprawny mechanizm wyrównywania bilansu płatniczego
– Nierównowaga pokrywana transferem złota, który uruchamiał mechanizm
przywracania równowagi bilansu płatniczego
35
Częściowy standard złoty
Częściowy standard złoty
•
System dewizowo-złoty
•
wymienialność danej waluty na walutę wymienialną na złoto
•
większość krajów Europy
•
System sztabowo-złoty
•
określono minimalna sumę, która mogła być wymienialna na złoto
•
Anglia, Włochy, Francja
•
W obiegu krajowym pieniądz przestał być wymienialny na złoto
•
Złoto było używane do bilansowania obrotów międzynarodowych
•
Wielki kryzys lat 1929-1933 – upadek systemów opartych na złocie
– Nie można było podporządkować równowagi wewnętrznej równowadze
zewnętrznej (wysokie bezrobocie).
36
2009-05-31
7
Konferencja w Bretton Woods
Konferencja w Bretton Woods
• 42 kraje, lipiec 1944 r.
• Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Walutowych i Finansowych
• Próba ustanowienia kompleksowych ram gospodarki światowej
– Międzynarodowy Fundusz Walutowy
– Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju
– Próby powołania do życia Międzynarodowej Organizacji Handlu
GATT (1948 r.).
37
• Pierwszy w historii system powstały w drodze formalnego
międzynarodowego porozumienia
• System z Bretton Woods (system dewizowo-złoty) – prawa i obowiązki
członków MFW.
System walutowy z Bretton Woods
System walutowy z Bretton Woods
38
• Ustalanie parytetów w złocie: bezpośrednio lub za pośrednictwem
dolara
• Utrzymywanie kursu waluty w granicach +/-1% od parytetu
• Wymienialność waluty krajowej na dolary, te z kolei wymienialne na
złoto po 35 USD za uncję
• Przekazanie kwoty udziałowej na rachunek administrowany przez
MFW
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Międzynarodowy Fundusz Walutowy –
– obowiązki
obowiązki
39
• Zmiana parytetu w razie zasadniczego braku równowagi bilansu
płatniczego
– Zmiana kursu do 10% - bez zgody MFW
• Zaciąganie średnioterminowych kredytów w MFW w razie
przejściowych trudności z bp
– Gdy utrzymanie parytetu stawało się niemożliwe
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Międzynarodowy Fundusz Walutowy –
– prawa
prawa
40
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
–
W 1947 r. MFW podpisał umowę z ONZ stając się organizacją
wyspecjalizowaną w ramach systemu Narodów Zjednoczonych
–
Statut został uzupełniony w 1969 r.: do tego roku głównymi środkami
rezerwowymi w MFW było złoto oraz dolary amerykańskie
–
Specjalne Prawa Ciągnienia – SDR – Special Drawing Rights – kreowane
stosownie do zwiększających się potrzeb, rozdzielane między członków
MFW mających deficyty bilansów płatniczych na dokonywanie
transakcji wyrównawczych
–
„Papierowe złoto”
– Stworzone w celu zwiększenia rezerw międzynarodowych
– Prawo do zaciągania specjalnego kredytu na rachunku w MFW
41
• Początkowo 1 SDR = 0,888671 gramów złota = 1 USD, obecnie średnia
ważona z:
– Dolara amerykańskiego (45%), euro (29%), jena (15%), funta
brytyjskiego (11%).
– 1 SDR = 1.54805USD (29.05.2009 r.)
• Funkcja składnika rezerw walutowych, w ograniczonym stopniu także
funkcja środka płatniczego, waluta rozrachunkowa między państwami
członkowskimi, z MFW i 16 instytucjami międzynarodowymi.
Specjalne prawa ciągnienia, SDR
Specjalne prawa ciągnienia, SDR--y
y
42
2009-05-31
8
• Styczeń 1976 r. – spotkanie Gubernatorów MFW na
Jamajce
(Jamaica
Accords)
– podstawy nowego systemu walutowego
– Utrzymanie wymienialności walut
– Całkowita swoboda wyboru reżimu kursowego
• Luźny nadzór MFW nad polityką kursową
– Zmniejszenie roli złota na rzecz SDR i walut wymienialnych
– Zwiększenie kwot wpłacanych jako zasoby własne MFW.
Współczesny międzynarodowy system walutowy
Współczesny międzynarodowy system walutowy
43
Różnorodność systemów
Różnorodność systemów kursowych (2006 r.)
kursowych (2006 r.)
System kursowy
Liczba krajów
Brak własnej waluty
41
Izba walutowa
7
Kurs sztywny (wobec 1 waluty lub koszyka walut)
52
Kurs stały w paśmie wahań
6
Kurs pełzający
5
Razem kursy stałe
111
Kurs płynny kierowany
51
Kurs płynny
25
Razem kursy płynne
76
Razem
187
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
• Grudzień 1960 r. – powstanie OECD (Konwencja Paryska).
•
Wcześniej – Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej
(OEEC) (1948 r.) powołana w celu opracowania programu odbudowy
Europy ze zniszczeń wojennych, rozdzielenie pomocy amerykańskiej
w ramach Planu Marshalla oraz rozwój współpracy gospodarczej
między państwami członkowskimi
•
„Zamknięty klub bogatych”
•
od 1994 r. – Meksyk
45
OECD
OECD
• Państwa założycielskie:
• Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia,
Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, RFN, Stany Zjednoczone, Szwajcaria,
Szwecja, Turcja, Wielka Brytania i Włochy.
• Obecnie: 30 państw
•
Japonia (1964 r.), Finlandia (1969 r.), Australia (1971 r.), Nowa Zelandia 1973 r.),
Meksyk (1994 r.), Czechy (1995 r.), Węgry (1996 r.), Polska (22 listopada 1996 r.),
Korea Południowa (1996 r.), Słowacja (2000 r.).
• Do negocjacji o członkostwo zaproszone:
– Chile, Estonia, Izrael, Rosja i Słowenia.
• Możliwe członkostwo w przyszłości:
– Brazylia, Chiny, Indie, Indonezja, RPA.
46
Zadania OECD
Zadania OECD
• Główny cel – rozwój współpracy gospodarczej między państwami
członkowskimi.
– Narzędzia:
• Likwidacja barier w handlu wzajemnym, zwłaszcza ceł i ograniczeń
ilościowych, także ograniczeń technicznych i administracyjnych
• Wprowadzenie pełnej wymienialności walut,
• Rozwój nowych form współpracy międzynarodowej (np.
kooperacja produkcji).
47