Prawo ustrojowe Unii Europejskiej

Rok akademicki 2012/2013

Dr hab. Nina Półtorak

Wykład 1 – Rozwój integracji europejskiej. Polska w UE………………………………………..…………………………2
Wykład 2 – Pojęcie UE i jej struktura. Wartości i cele UE. Zasady ustrojowe UE………………………………………….6
Wykład 3 – Podziały kompetencji. Zasady……………………………………………………………………………...….11
Wykład 4 – Zasady c.d………………………………………………………………………………………………….…..15
Wykład 5 – Zasady c.d. Instytucje UE………………………………………………………………………………….…..20
Wykład 6 – Instytucje UE c.d. Trybunał Sprawiedliwości UE……………………………………………………..………26
Wykład 7 – Źródła prawa UE……………………………………………………………………………………...……….31
Wykład 8 – Akty nieustawodawcze……………………………………………………………………………...…………36
Wykład 9 – Parlamenty narodowe w procesie ustawodawczym…………………………………………………………...41
Wykład 10 – Zasada pierwszeństwa prawa UE w prawie polskim…………………………………………………..……..46
Wykład 11 – Prounijna wykładnia prawa krajowego. Pytanie prejudycjalne i inne procedury przed TSUE………….…..49
Wykład 12 – Skutki orzeczeń prejudycjalnych. Skarga na państwo członkowskie…………………………………...……54
Wykład 13 – Skarga na akty prawa wtórnego UE, na bezczynność i odszkodowawcza…………………………………...59
Wykład 14 – Odpowiedzialność odszkodowawcza i roszczenia restytucyjne w prawie UE…………………………...…..61
Wykład 15 – Prawa podstawowe w UE…………………………………………………………………………………….66

autor notatek

Mateusz Popiel

Prawo ustrojowe UE. Wykład 1 (2.10.12.)

Egzamin:

1. Kazus – rozbudowany kazus oparty na orzecznictwie ETS, nie jest to przepisanie orzecznictwa, ale modyfikacja i

kompilacja różnych stanów faktycznych. Najwięcej pkt. na egz.

2. Pytania otwarte – co wiadomo na dany temat. Półtorej do dwóch stron opisu.
3. Test jednokrotnego wyboru (3, albo 4 warianty) – zaliczenie ćwiczeń – max ilość z testu (5 pkt.)



Co obowiązuje?

o Na stronie katedry.
o

Podręcznik: kilka podręczników  Maksymalnie aktualne. Nie uczyć się sprzed Traktatu z Lizbony
(1.12.2009). Najlepsze wydane po 2009.

o Zalecane:

 Prawo instytucjonalne UE, wyd. C.H. Beck – V wydanie (2011)
 Dwa rozdziały o obywatelstwie i prawach podstawowych UE



Orzecznictwo ETS – charakter precedensu. Trzeba orzecznictwo znać. Wymagana znajomość 30 orzeczeń ETS

(nie wszystkie trzeba czytać w całości).



Wykaz orzeczeń – strona internetowa Trybunału Sprawiedliwości po polsku, a także na jurlex.



Traktat o UE i Traktat o funkcjonowaniu UE – dwa akty + Karta Praw Podstawowych

Zakres zajęć



Historia powstawania Wspólnoty Europejskiej i UE;



Źródła prawa UE (funkcjonowanie traktatów, prawo wtórne);



Różnice pomiędzy Wspólnotami Europejskimi, a Unią Europejską;



Zasady podstawowe UE – ustrojowe zasady funkcjonowania Unii (zasada równości, proporcjonalności, równości

itd.);



Instytucje UE (Rada, Komisja, Trybunał Sprawiedliwości);



Stosunki prawa UE do prawa polskiego (mulitcentryczny system prawny – jak ustawodawstwo funkcjonuje w

prawie polskim, jak rozwiązać konflikt prawa UE i prawa polskiego);



Trybunał Sprawiedliwości (potocznie: Europejski Trybunał Sprawiedliwości; oficjalnie: Trybunał
Sprawiedliwości Unii Europejskiej). Skargi kierowane do TS i procedury procedowania przed TS (w tym
procedura prejudycjalna, procedury dotyczące przestrzegania prawa UE przez państwa);



Obywatelstwo UE – uprawnienia, nowe orzecznictwo TS na bazie tego;



Prawa podstawowe w UE – prawa obywatelskie, prawa człowieka w UE.

Rozwój integracji UE



Rola węgla i stali w zbliżeniu narodów;



Co mają wspólnego Paryż, Rzym, Maastricht i Lizbona?



Nieco o architekturze – strukturach filarowych i kopułach;



Nowe obywatelstwo.

Traktat EWWiS



1951 Paryż: Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali;



Wszedł życie w 1952 r.; wygasł w 2002 r. – zawarty na lat 50, obecnie go niema, ale węgiel i stal nie są poza
regulacją Wspólnot Europejskich;



6 państw stron: Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg (Wielka Brytania nie przystąpiła).

Traktat EWG i Euratom



1957 Rzym: Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG)



Wszedł w Zycie w 1958 r., na czas nieoznaczony



Od 1993 r. – Traktatu z Maastricht: Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (WE)



1957 Rzym: Traktat o Utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EURATOM)



6 państw (jw.)

Traktat o Unii Europejskiej (UE)



1992 Maastricht: Traktat o Unii Europejskiej (TUE);



Wszedł w życie 1 listopada 1993 r.;



12 państw: Francja, Niemcy, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania, Irlandia, Dania,
Hiszpania, Portugalia, Grecja;



Od tego czasu pojawia się nazwa „Unia Europejska”. UE nie wyeliminowała Wspólnot, wyeliminował je traktat z
Lizbony. Dodano Unię do Wspólnot – wspólnoty funkcjonowały na podstawie traktatów, a oprócz nich
utworzono twór o nazwie UE.

o

Wtedy to był twór bez osobowości prawnej i osobowości prawno - międzynarodowej (UE) – umowy
zawierały wspólnoty Europejskie nie UE. UE nazwano kolejnym etapem integracji Wspólnot.

o Powstanie UE odzwierciedleniem nowego etapu integracji – i integracja w ramach wspólnot (przemysł,

gospodarka) i dwie dodatkowe dziedziny – filary.

o Trzy filary:

 I Wspólnoty Europejskie;
 II (wspólna polityka zagraniczna), III (wspólna polityka wewnętrzna) – dodany traktatem z

Maastricht.

Nowelizacja traktatów założycielskich



1987 – Jednolity Akt Europejski (utworzenie wspólnego rynku; w preambule aktu nawiązanie do praw

podstawowych – praw człowieka);



1993 - traktat z Maastricht (UE);



1999 – traktat z Amsterdamu (reforma instytucjonalna UE i miał przygotować UE na kolejne akcesje państw);



2003 – traktat z Nicei (przygotowanie na akcesje);



(2004 – traktat Konstytucyjny – podpisany, ale nie został ratyfikowany);



2009 – Traktat z Lizbony (wszedł w życie 1.12.2009);

o Traktaty – umowy międzynarodowe. Wejście w życie: muszą zostać podpisane przez państwa

członkowskie, a później zaczyna się proces ratyfikacji;

o

Chorwacja podpisała umowę akcesyjną, ale musi to być podpisana przez Chorwację i wszystkie państwa.

Rozszerzenie WE i UE



1973 – rozszerzenie północne: Wielka Brytania, Irlandia i Dania (sprawa Norwegii);



1981 – Grecja;



1986 – rozszerzenie południowe – Hiszpania i Portugalia;



1995 – Austria, Szwecja, Finlandia (sprawa Norwegii);

o

Byłe państwa EFTA, przyjęły już wcześniej część ustawodawstwa UE;



2004 – Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowenia, Cypr, Malta;



2007 – Bułgaria i Rumunia;



Liczba państw: 27 (planowane przystąpienie Chorwacji – lipiec 2013).

Możliwość dalszego rozszerzenia

Kraje kandydujące: Chorwacja (1.07.2013.), Islandia, Republika Macedonii, Czarnogóra, Turcja, Serbia

UE obecnie



27 państw;



23 języki urzędowe;



Powierzchnia 4 mln km

2



495 mln ludności.

Symbole UE



Flaga Europejska – krąg 12 gwiazd symbolizuje ideały jedności, solidarności i harmonii między narodami

Europy;



Hymn Europejski – Melodia pochodzi z IX symfonii Beethovena. Odtwarzana jako hymn europejski nie posiada

słów;



Motto UE - Zjednoczona w różnorodności;



9 maja – Dzień Europy. 9 maja 1950 r. francuski minister Spraw Zagranicznych Robert Schuman jako pierwszy

wystąpił z pomysłem utworzenia Unii Europejskiej; Dlatego też 9 maja obchodzimy święto narodzin UE.



Szwajcaria nie jest w UE i nie ma zamiaru w niej być. Są ze Szwajcarią zawarte przez UE umowy
międzynarodowe rozszerzające ustawodawstwo UE także na Szwajcarię.

Polska w UE



Kryteria kopenhaskie: demokracja i rządy prawa, gospodarka rynkowa, zdolność do przyjęcia prawa UE;



1991 Podpisanie Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej
strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony (Układu Europejskiego);



1994 – wejście w życie Układu Europejskiego;



1994 – złożenie wniosku RP o przystąpienie do UE;

o Dwie kwestie traktatu:

 Zniesienie ceł (przepływ towarowy);
 Stopniowy i ograniczony przepływ obywateli;



1997 – podjęcie decyzji Rady Europejskiej o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Polska;



1998 – 2002 – negocjacje akcesyjne;



12.12.2002 – Rada Europejska w Kopenhadze: decyzja o zakończeniu negocjacji z 10 państwami europejskimi, w

tym Polską;



16 kwietnia 2003 – podpisanie Traktatu o przystąpieniu do UE (traktatu akcesyjnego);

o Traktat:

 Konsekwencje przystąpienia (liczba parlamentarzystów, sędziów – zmiany instytucjonalne);
 Szereg wyjątków w zakresie respektowania ustawodawstwa UE;

o Traktat – umową międzynarodową (jedna strona: nowe państwa członkowskie – druga strona: stare

państwa członkowskie. Stroną nie jest UE). Stare państwa muszą wszystkie ratyfikować, a jeżeli któreś
nowe nie ratyfikuje, to tylko ono nie wchodzi.

Polska w UE



7-8 czerwca 2003 r. referendum w Polsce w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikacje traktatu akcesyjnego;



Frekwencja: 58, 85%; za 77, 45%; przeciw – 22,55%.



23 lipca 2003 r. Prezydent RP ratyfikował traktat akcesyjny;



1 maja 2004 r. wejście w życie traktatu akcesyjnego (staliśmy się obywatelami Unii – obywatelstwo akcesoryjne);



Czerwiec 2004: wybory do Parlamentu Europejskiego;



Uprawnienia: przepływ bezpaszportowy, równe szansę w kraju UE, jakie posiadają obywatele danego państwa;



Polskie organy państwowe stosują prawa UE w Polsce i są nim związane;



Obywatele RP są obywatelami Unii;



Każdy z nas jest uprawniony do powoływania się na prawo UE;



Każdy prawnik musi znać prawo UE. Pierwszeństwo Prawa unijnego – w razie konfliktu stosujemy normę unijną.

Reformy konstytucyjne UE



2001 deklaracja z Laeken;



2002 - 2003 – Konwent Europejski – stworzenie projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy

(Traktatu Konstytucyjnego);



2003 – 2004 – Konferencja Międzyrządowa dotycząca Traktatu Konstytucyjnego;



Październik 2004 – podpisanie Traktatu Konstytucyjnego i rozpoczęcie procesu jego ratyfikacji

o Konwent – projekt konstytucji. Został on podpisany, ale dwa państwa odmówiły: Francja i Holandia;
o

W Polsce nigdy nie został ratyfikowany Traktat Konstytucyjny, ale to nie my byliśmy bezpośrednią
przyczyną. W 2005 r. było jasne, że nie wejdzie w życie;



2005 – negatywne wyniki referendów we Francji i Holandii;



2007 – prezydencja niemiecka – Idea tzw. Traktatu Reformującego;



Nowelizacja TUE i TWE;



Wprowadzenie większości postanowień Traktatu Konstytucyjnego;



Rezygnacja z symboliki konstytucyjnej

o

W dużej mierze zachowano jednak treść i nazwano Traktatem z Lizbony (podpisany za Prezydencji
Portugalskiej – 2007; wszedł w życie 1.12.2009 r.);



Traktat z Lizbony – podpisany 13. Grudnia 2007;



Proces ratyfikacji;



Wchodzi w życie 1.12.2009 r.

o Traktat o Funkcjonowaniu UE – kontynuator traktatu o wspólnocie europejskiej. Zmiana samej nazwy i

struktury UE. Do Traktatu z Lizbony były trzy Wspólnoty (EWWiS, EWG, Euratom) i UE jako kolejny
stopień integracji. Po traktacie ta struktura została zniesiona i nie ma Wspólnoty Europejskiej – została
zamieniona na UE. Poza Unią pozostawiona została Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom).
EWWiS – wygasła w 2002. EWG – zmieniona na Wspólnotę Europejską w traktacie z Maastricht, a
potem zmieniona w Unię Europejską w traktacie z Lizbony. Obecnie UE ma osobowość prawną,
osobowość prawno-międzynarodową i nie ma Wspólnot Europejskich (zastąpiona UE).

Pojęcia Unii Europejskiej i jej struktura

Art. 1 Traktatu o Unii Europejskiej z 1992 r.
„Niniejszym Traktatem WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY ustanawiają między sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ,
zwaną dalej “Unią”. Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między
narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak
najbliżej obywateli. Unię stanowią Wspólnoty Europejskie, uzupełnione politykami i formami współpracy
przewidzianymi niniejszym Traktatem. Jej zadaniem jest kształtowanie w sposób spójny i solidarny stosunków między
Państwami Członkowskimi oraz między ich narodami.”

Struktura filarowa Unii – sprzed Traktatu z Lizbony



Wspólnoty Europejskie (początkowo 3, a następnie 2) EWWiS, WE, EURATOM



Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa



Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych

o

Współpraca w sprawach cywilnych przeszły Traktatem Amsterdamskim do filaru I. W sprawach
cywilnych, wizowych i emigracjach nastąpiła, więc jeszcze silniejsza integracja

o

III filar został zawężony

Pojęcie Unii Europejskiej i jej struktura

Obecny art. 1 TUE
„Niniejszym Traktatem WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY ustanawiają między sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ,
zwaną dalej „Unią”, której Państwa Członkowskie przyznają kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów. Niniejszy
Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym
decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli. Podstawę
Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwane dalej „Traktatami”). Oba te
Traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym.”



III filar został całkowicie przejęty przez filar I.



Struktura filarowa została przez Traktat z Lizbony zlikwidowana

www.europa.eu – oficjalna strona Unii

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 2 (9.10.12.)

Pojęcie UE i jej struktura. Wartości i cele UE. Zasady ustrojowe UE.

Pojęcie UE i jej struktura



Rozróżnienie między wspólnotami, a UE. Jedna wspólnota europejska: Euratom i UE. Do traktatu z Lizbony:
dwie wspólnoty, a wcześniej trzy (EWWiS przestała istnieć w 2002).



Obecnie: Euratom, nie mamy EWWiS, nie mamy Wspólnoty Europejskiej (EWG), bo została wprost zastąpiona
przez UE. Obecny przepis (art. 1 Traktatu) – UE jest następcą prawnym.



Do Traktatu z Lizbony UE nie miała osobowości prawnej. Były wątpliwości, czy UE ma osobowość prawną.

Obecnie (od Traktatu z Lizbony) ma osobowość prawną i jest jedyną taką organizacją, ze względu na to że jest
kontynuatorem wspólnot europejskich.



Struktura filarowa Unii sprzed Traktatu z Lizbony:

o

Wspólnoty Europejski (początkowo 3, a następnie 2) – EWWiS, WE, EURATOM;

o

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa;

o

Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych.



Różnice pomiędzy filarami:

o

Wtedy (Maastricht) miało to sens – w II i III filarze przyjmowano inne metody działania, niż w I filarze.
Te metody oparto na tym, że w ramach I mieliśmy tzw. „metodę wspólnotową” (polegała na tym, że
podejmowano tam akty prawne niejednomyślnie – nie większością głosów).

o

Akty były wydawane przez instytucje unijne i za pomocą głosowania większościowego. Zdecydowana
większość kompetencji - instytucje europejskie działały kwalifikowaną większością głosów. Państwo,
które nie głosowało za – było związane.

o

Działania w ramach I filaru podlegały kontroli Trybunału Sprawiedliwości.

o II i III filar:

 Akty prawne podejmowane jednomyślnie – wszystkie państwa członkowskie musiały sie

zgodzić;

 Brak kontroli Trybunału Sprawiedliwości (wobec państw i instytucji unijnych);
 Współpraca międzyrządowa – rządy państw musiały się zgodzić.



Traktat z Lizbony to zlikwidował. Jest jeden filar, czyli UE. Trzeci filar, czyli współpraca została ujednolicona z
innymi współpracami. W ramach spraw karnych jest stosowana metoda wspólnotowa.



Drugi filar (polityka zagraniczna i bezpieczeństwa) – współpraca ma nadal odrębne od wspólnotowych metod

działania.



Po Traktacie z Amsterdamu III filar zmienił nazwę – „Współpraca w sprawach karnych” (inna współpraca –
bardziej zintegrowana: w sprawach cywilnych, wiz, azyli i imigracji).



Obecny art. 1 Traktatu o UE „Niniejszym Traktatem… Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej

następcą prawnym.”

o

Kolejny etap integracji pomiędzy narodami europy (a nie państwami)

WARTOŚCI I CELE UNII EUROPEJSKIEJ



Normatywne cele i normatywne wartości.



Traktat z Lizbony jest kontynuatorem Traktatu Konstytucyjnego. Jaki był jego główny cel merytoryczny? Aby

zreformować UE i wprowadzić porządek w jej strukturze. Główną reformą ustrojową – likwidacja struktury
filarowej.



Znaczenie merytoryczne – zwiększenie legitymacji demokratycznej Unii. Zarzuca się jej, że jest to organizacja

pozbawiona struktur, legitymacji demokratycznych. Akty wydaje Rada (przedstawiciele rządów państw
członkowskich), w tym procesie uczestniczy też organ demokratyczny – Parlament Europejski, ale główne
kompetencje są zastrzeżone dla Rady. Prawo w UE jest stanowione przez organ demokratyczny.



Zarzucano Unii pozbawienie legitymacji demokratycznej  próbuje się wprowadzić pewne instytucje, które mają

demokratyzować Unię Europejską. Nie tylko zwiększono rolę Parlamentu Europejskiego, ale także wprowadzono
nowe instytucje pozwalające na udział parlamentów krajowych. Po to aby pokazać, że UE się demokratyzuje.
Dlaczego uznano, że legitymacja demokratyczna to jest wartość?

Cele i wartości UE



W preambułach do obu traktatów (Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o Funkcjonowaniu UE)

o

Oba traktaty stanowią, że oba maja taką samą moc. Ale TUE zawiera ogólne przepisy, a TFUE zawiera
zasady uszczegóławiające. Podstawowe cele i wartości – TUE. Preambuła nie ma mocy wiążącej, ale ma
walor w procesie interpretacji (w Konstytucji, w Ustawie o systemie oświaty). Trzeba preambuły czytać –
bardzo wiele treści w preambułach europejskich (dlaczego został wydany, wg jakiej procedury,
wyjaśnienie poszczególnych przepisów).



W początkowych przepisach TUE

Preambuła Traktatu o UE

„Zdecydowani przejść do nowego etapu integracji europejskiej zapoczątkowanego ustanowieniem Wspólnot Europejskich
INSPIROWANI kulturowym, religijnym i humanistycznym dziedzictwem Europy, z którego wynikają powszechne
wartości, stanowiące nienaruszalne i niezbywalne prawa człowieka, jak również wolność, demokracja, równość oraz
państwo prawne”.



Przezwyciężenie podziałów;



Potwierdzenie zasad wolności, demokracji, praw człowieka i praworządności;



Pogłębianie solidarności;



Cele gospodarcze;



Nowy etap integracji;



Przypomina naszą preambule z konstytucji – podstawowe wartości „z kulturowego, religijnego i
humanistycznego dziedzictwa Europy”;



Podstawowe zasady – „wolność, demokracja, równość oraz państwo prawne”;

o

Państwo prawne – ang. rule of law (praworządność - złe tłumaczenie);

o Demokracja – udemokratyzowanie. Sama UE musi być demokratyczna – musi przestrzegać wartości

demokratycznych. Demokracja była i jest celem UE.



Cele Unii:

o

Przezwyciężenie podziałów (między narodami, między państwami, obywatelami  integracja);

o Potwierdzenie zasad wolności, demokracji, praw człowieka i praworządności;
o

Pogłębianie solidarności (pogłębianie integracji);

o Cele gospodarcze (kiedyś to były podstawowe cele – EGW; obecnie dopiero czwarty w kolejności cel).

Preambuła do TFUE



Przyjęta z TWE;



Zasadniczo cele gospodarcze i pozagospodarcze związane z rozwojem gospodarczym.

Wartości – art. 2 TUE

„Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa
prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości.
Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji,
sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.”



Walor normatywny. Co w przypadku naruszenia? Są konsekwencje.



Państwa członkowskie próbowały powiedzieć, że wartości ze zd. 1 są wspólne dla demokratycznych
społeczeństw, narodów tworzących UE. Dopóki UE jest tworzona przez państwa respektujące te wartości, dopóty
te wartości będą respektowane przez Unię.



Równość kobiet i mężczyzn – jedna z podstawowych wartości, ale także jeden z celów UE. Wyodrębniono tę
kwestię, jako kwestię, która wciąż w państwach Unii jest nierozwiązana.

Aksjologia Unii



Obowiązek przestrzegania wartości przez Unię (jej instytucje i organy) oraz państwa członkowskie;



Konsekwencje nieprzestrzegania – m. in. art. 7 TUE

o

Zagrożenie dla wartości demokratycznych w danym państwie – Art. 7 TUE – pewne środki;

o Art. 7 – wprowadzony, kiedy w Austrii do głosu zaczynała dochodzić skrajna prawica nacjonalistyczna;
o Art. 7 – Jeżeli istnieje zagrożenie, to takie państwo członkowskie może zostać pozbawione niektórych

praw członkowskich (głównie chodzi o prawo głosu) – kiedy pozostałe państwa stwierdzą, że dochodzi
do zagrożenia wartości demokratycznych;



Art. 49 TUE – poszanowanie wartości jednym z warunków przystąpienia nowego państwa do UE

o Przepis wykorzystywany wobec Turcji – zarzuca się jej nieprzestrzeganie praw podstawowych (praw

człowieka);



Poszanowanie praw podstawowych – art. 6 TUE

o

Wartość unii;

o Cel unii;
o

Wpisane w art. 6, ale pojawiły się już w Traktacie z Maastricht;

o

Osobny akt dotyczący Praw Podstawowych – Karta Praw Podstawowych;

o

Przystąpienie UE do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – zobowiązanie do przystąpienia.
Przystąpienie jeszcze nie nastąpiło. Jest projekt Traktatu, który podlega negocjacjom. Być może już w
tym roku traktat zostanie uzgodniony;

 Paradoks sytuacji – państwa EKPC – głównie państwa Unii Europejskiej 48 państwa, w tym 27

państw UE. Ale są też inne – np. Rosja.

Cele i zadania Unii – art. 3



Wspieranie pokoju, wartości i dobrobytu narodów Unii;



Zapewnienie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

o Realizuje się to za pomocą działań gospodarczych – bez granic wewnętrznych i inna współpraca niż

gospodarcza (np. wymiaru sprawiedliwości);



Ustanowienie rynku wewnętrznego, trwałego rozwoju i innych wartości życia gospodarczego;



Zwalczanie wykluczenia społecznego i dyskryminacji; wspieranie sprawiedliwości społecznej, ochrony socjalnej,
równości kobiet i mężczyzn, solidarności między pokoleniami, praw dziecka

o

Solidarność między pokoleniami – aspekt równościowy (niedyskryminacja ze względu na wiek), akcje
afirmatywne związane z wiekiem;



Spójność i solidarność;



Szanowanie różnorodności kulturowej i językowej (poszanowanie wartości);



Ustanowienie unii gospodarczej i walutowej z walutą euro (nie obejmuje strefa euro wszystkich państw);



Propagowanie wartości Unii na zewnątrz, przyczynianie się do pokoju i bezpieczeństwa światowego,
przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego.

Charakter UE



Unia jako organizacja międzynarodowa (osobowość prawna – art. 47 TUE, zdolność prawno międzynarodowa);



Unia jako organizacja ponadnarodowa

o

Takie pojęcie nigdzie się nie pojawiło, ale jest bardzo modne i często w doktrynie i w publikacjach
naukowych i politycznych tak się ją definiuje. Jest obywatelstwo UE, przyznanie Unii pewnych praw,
możliwość powoływania się na prawo unijne;



Unia jako związek państw, narodów (art. 1 TUE), obywateli

o

Państwa tworzą UE – traktat;

o Narody – art. 1;
o Obywateli – nigdzie w traktatach nie ma takiego sformułowania, ale mamy instytucję obywatelstwo Unii.

Unia jest dodatkiem do państw, ale nie jest państwem;

o

Organizacja międzynarodowa, która jest związkiem państw i narodów, ale kwestią dyskusyjną jest, czy
jest to związek obywateli.



Państwa członkowskie wykonując swoją władzę suwerenna przekazują niektóre kompetencje na rzecz UE

o

Raczej państwa członkowskie wykonują swoją władzę suwerenną. To państwa przyznały Unii pewne
kompetencje, a nie odwrotnie.

Znaczenie osobowości prawnej UE

24. Deklaracja w sprawie sosnowości prawnej Unii Europejskiej

(deklaracja do Traktatu z Lizbony)

„Konferencja potwierdza, że fakt, iż Unia Europejska posiada osobowość prawną, w żaden sposób nie upoważnia Unii do
stanowienia prawa lub działania wykraczającego poza kompetencje powierzone jej przez Państwa Członkowskie w
traktatach”.



Nie oznacza to nic merytorycznie. Nie dodajemy Unii żadnych nowych kompetencji, porządkuje.

ZASADY USTROJOWE UE



Zasady ustrojowe zamieszczone w traktatach;



Zasady determinujące ustrój;



Część zasad wywodzi się z orzecznictwa ETS. ETS zawsze ma podstawę normatywną w Traktatach;



Większość zasad, to są zasady normatywne (traktatowe).

Zasada przyznania

Art. 1 TUE
„Niniejszym Traktatem Wysokie umawiające się strony ustanawiają miedzy sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ, zwaną dalej
„Unią”, której Państwa Członkowskie przyznają kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów.”



Zasada powierzenia, przyznania kompetencji



Państwa członkowskie tworząc wspólnoty przyznały im pewne kompetencje, możliwość działania



Z jednej strony Unia jest wyposażona przez państwa w kompetencje do realizowania celów, a z drugiej strony –
art. 5 – mowa o ograniczeniu kompetencji Unii

Zasada przyznania – art. 5 TUE

Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania (…) Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w
granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich
celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w traktatach należą do Państw Członkowskich.



Art. 4 ust. 1 Zgodnie z artykułem 5 wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw
Członkowskich.

o Domniemanie kompetencji na rzecz państw
o

Zasada powtórzona także w innych przepisach – limitowanie kompetencji Unii

o

Jest to zasada gwarancyjne, która ma pokazać, że UE to jest organizacja stworzona przez państwa i która
będzie działała tylko w takim zakresie, na jaki państwa jej pozwolą

o

Zagwarantowane, że Unie nie przekroczy kompetencji przyznanych przez państwa Członkowskie

o

Przepis wprowadzony z powodu obawa państw członkowskich przed przekształceniem Unii w państwo i
obywateli Unii

o

TK w orzeczeniach wskazywał na zasadę przyznania – że to Polska się zgadza na to, ile kompetencji
będzie miała Unia

Zasada przyznania – podział kompetencji



Kompetencje UE (zakres jej działania) pochodzą od państw członkowskich



UE nie może samodzielnie poszerzać swoich kompetencji, konsekwencje?

o

ETS może stwierdzić nieważność działania Unii z przekroczeniem kompetencji.

o

ETS (organ Unii) bada, czy Unia nie przekroczyła swoich kompetencji

o

O tym, czy Unia przekroczyła swoje kompetencje może decydować Trybunał Konstytucyjny danego
państwa (Polska, Niemcy)  takiego działania (wg TK) nie będzie państwo respektować

o

Sąd Czeski uznał orzeczenie ETS za błędne – przykład orzecznictwa, gdzie Sąd Konstytucyjne wydał
rozstrzygnięcie błędne i nie będzie respektowane



Brak Kompetenz – Kompetenz po stronie Unii (państwa „panami traktatów”)

o

Pojęcia zaczerpnięte z orzecznictwa niemieckiego Trybunału Konstytucyjnego.

o

„To państwa członkowskie są panami traktatów” – panami Unii Europejskiej, to państwa członkowskie
nad Unią panują i wyznaczają jej zakres kompetencji. Zgodne z tym co mówi traktat

o Kompetenz – kompetenz – UE nie ma kompetencji do wyznaczania sobie kompetencji. To państwa

członkowskie te kompetencje wyznaczają.

Zasada równości państw i poszanowania ich tożsamości narodowej

Art. 4 ust. 2 TUE
„Unia szanuje równość Państwa Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową,
nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do
samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu
zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa
narodowego. W szczególności bezpieczeństwa narodowego. W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w
zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego.”



Nie można narzucić państwu członkowskiemu zmiany traktatu



Traktujemy równo w zakresie kontroli wykonywania zobowiązań Unii, przyznaniu praw



Poszanowanie tożsamości narodowej – ustrój państwa (Unia szanuje to, w jaki sposób państwo jest
zorganizowane)



Integralności terytorialnej – szanuje funkcje obronne. Unia nie zawłaszczy podstawowych funkcji państwa



Przepis o charakterze gwarancyjnym

Podział kompetencji a tożsamość konstytucyjna

Wyrok niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z 30 czerwca 2009 r. (w sprawie TL):

„Ustawa Zasadnicza upoważnia wprawdzie ustawodawcę do Dalego sięgającego przeniesienia praw zwierzchnich na Unię
Europejską. Upoważnienie to jest jednak obwarowane warunkiem, że zachowana zostanie suwerenna konstytucyjna
państwowość oparta na programie integracyjnym, że działania będą realizowane zgodnie z zasadą ograniczonych
kompetencji przyznawanych oraz z poszanowaniem tożsamości konstytucyjnej Niemiec jako Państwa Członkowskiego,
oraz równocześnie Państwa Członkowskie nie utracą swojej zdolności do wykonywanego na własną odpowiedzialność
politycznego socjalnego kształtowania warunków życia.”



Art. 90 Konstytucji – możliwość przekazania kompetencji organizacji międzynarodowej;



Nie było w przepisach mowy o tożsamości konstytucyjnej, ale nasz TK i niemiecki uznał te pojęcia za zbieżne
(tożsame);



Część kompetencji jest nieprzenoszalna, czyli to co stanowi tożsamość konstytucyjną.

Wyrok niemieckiego Federalnego trybunału Konstytucyjnego z 30 czerwca 2009 r. (w sprawie TL):
Nieprzenoszalna, a tym samym odporna na działania integracyjne tożsamość Konstytucji (art. 79 ust. 3 Ustawy Zasadniczej) stanowi
odpowiednik obowiązku z prawa europejskiego do poszanowania władzy konstytucyjnej Państw Członkowskich jako panów traktatów.
Federalny Trybunał Konstytucyjny w ramach kompetencji ma w razie potrzeby sprawdzić, czy te zasady są zachowane.

Wyrok TK z 24 listopada 2010 r. w sprawie Traktatu z Lizbony (K 32/09)

„Zdaniem TK art. 90 konstytucji, stanowiący normatywną kotwicę suwerenności, wyznacza granice przekazania
kompetencji na rzecz Unii. Granicę tę stanowią czynniki określające tożsamość konstytucyjną Rzeczypospolitej:
poszanowanie zasad polskiej państwowości, demokracji, zasady państwa prawnego, zasady sprawiedliwości społecznej,
zasad określających podstawy ustroju gospodarczego, zapewnienie ochrony godności człowieka i praw oraz wolności
konstytucyjnych. Przekazanie kompetencji jest więc dopuszczalne jako niezagrażające tożsamości narodu i suwerenności
tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza konstytucyjnych podstaw państwa. Regułę tę uznaje co do zasady prawo
pierwotne UE. Ocenę i kontrolę poszanowania tej reguły zapewnia kontrola konstytucyjności przekazania, dokonywana
poprzez kontrolę konstytucyjności aktów decydujących o przekazaniu”.



In fine: to sam TK będzie kontrolował, czy przekazanie kompetencji jest zgodne z konstytucją. My w konstytucji

określamy co możemy przekazać – tyle ile przyznamy, to tyle Unia może wykonywać. Odwołanie do zasady z art.
4 w Traktacie o UE

Tożsamość konstytucyjna?



C – 165/08 Komisja p. Polsce, wyrok z 16 lipca 2009 r. (względy religijne powołanie przez Polskę jako

usprawiedliwienie braku implementacji dyrektywy o obrocie materiałem siewnym odmian genetycznie
zmodyfikowanych);



W tym względzie Trybunał uważa jednak, że dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy nie jest konieczne
wypowiadanie się […].

__________________________________________________________________________________________

Prawu ustrojowe UE. Wykład 3 (16.10.12.)

Podziały kompetencji. Zasady.

Podział kompetencji

Kompetencje wyłączne UE

Art. 2 ust. 1 TFUE: „Jeżeli Traktaty przyznają Unii wyłączną kompetencje w określonej dziedzinie, jedynie Unia może
stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z
upoważnienia Unii w celu wykonania aktów Unii.”

Art. 3 TFUE
1. Unia ma wyłączne kompetencje w następujących dziedzinach:
a) unia celna;
b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego;

c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro;
d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa;
e) wspólna polityka handlowa.
2. Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało
przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych
kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.



Unia celna – państwa członkowskie mogą działać w charakterze wykonawczym. Do 1 maja 2004 była duża liczba

aktów prawnych prawa polskiego;



Rynek wewnętrzny nie jest wewnętrzną kompetencją Unii. Rynek wewnętrzny jest dzieloną kompetencją Unii i
państw członkowskich. Cało prawo konkurencji wynika z ustawodawstwa unijnego. Jest polska ustawa o
konkurencji. „Reguł konkurencji niezbędnych” – to co nie jest niezbędne mogą sobie państwa regulować. Unia
ma tylko kompetencje do „reguł niezbędnych”. Nie cały rynek wewnętrzny, ale ustanawianie reguł konkurencji i
w zakresie niezbędnym do funkcjonowania reguł rynku wewnętrznego.



Polityka pieniężna z walutą euro – Polski nie dotyczy. W sposób wyłączny unia reguluje tą politykę.



Zachowanie morskich zasobów biologicznych.



Wspólna polityka handlowa - a nie polityka handlowa danego państwa. Wspólna polityka prowadzona wobec
państw trzecich

o

Skromna lista, bo tylko 5 kompetencji. Najważniejsza jest unia celna



Pkt. 2 „Unia ma także” – może działać wewnętrznie, ale to oznacza, że równocześnie uzyskuje kompetencje
zewnętrzną w ramach danej dziedziny. Zasada implyied powers – dorozumianych kompetencji. Te kompetencje
zostały skodyfikowane w art. 3

o Zawarcie przewidziane w akcie ustawodawczym unii – akt prawa wtórnego, wydany przez instytucje Unii

Europejskiej i wydane w specjalnej procedurze.



Lista 5 kompetencji jest listą enumeratywną – żadne inne nie są wyłączne

Kompetencje dzielone

Art. 2 ust. 2 TUE: „Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami
Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej
dziedzinie”.

Kompetencje dzielone UE – domniemanie kompetencji dzielonych

Art. 4.1 TFUE: „Unia dzieli kompetencje z Państwami Członkowskimi, jeżeli Traktaty przyznają jej kompetencje, które
nie dotyczą dziedzin określonych w artykułach 3 i 6”.



Kompetencje dzielone: Rynek wewnętrzny, polityka społeczna, spójność terytorialna, rybołówstwo i rolnictwo,
środowisko, ochrona konsumentów, energia, wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego.



Kompetencje kumulatywne: dziedziny badań i rozwoju kosmicznego… jednakże wykonywanie tych kompetencji
nie może uniemożliwić państwom członkowskim wykonywanie ich kompetencji  w innych kompetencjach
może uniemożliwić działanie państw członkowskich  zasada „zajętego pola”.

Kompetencje dzielone - zasada zajętego pola

Zasada zajętego pola – art. 2 ust. 2 TUE: „Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia
nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim
Unia postanowił zaprzestać wykonywania swojej kompetencji”.



Współgra z tą zasadą prawa unijnego – jeżeli unia zajmie możliwość działania, to państwo nie może działać



Co jeżeli państwo działało z naruszeniem prawa unijnego. Pierwszeństwo w razie konfliktu – prawo unijne.



Zasada zajętego pola dotyczy tylko Unii – jeżeli państwa uregulowały dziedzinę jako pierwsze, a zaczyna w tej
materii działać Unia – utrata kompetencji przez państwo.



Brak uregulowania danej kwestii – naruszenia prawa unijnego i wszystkie jednostki będą się mogły powołać

bezpośrednio na prawo unijne.



Zasada zajętego pola nie jest związana zasadą lex posteriori derogat legi priori



Deklaracja 18 do TUE: „Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z

Państwami Członkowskimi, Państwa wykonują swoją kompetencję zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub
postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. Ta ostatnia sytuacja ma miejsce wtedy, gdy właściwe
instytucje Unii postanowią uchylić dany akt ustawodawczy, w szczególności w celu lepszego zagwarantowania
stałego poszanowania zasad pomocniczości i proporcjonalności”.

Kompetencje koordynacyjne

Artykuł 2 ust. 5 TFUE: „W niektórych dziedzinach i na warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma kompetencję
w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie
zastępując jednak ich kompetencji w tych dziedzinach”.



Czy to oznacza, że tylko akty o charakterze niewiążącym? Nie – tylko akty, które uregulują sposób koordynacji,
wsparcia

Artykuł 6 TFUE
Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie działań
Państw Członkowskich. Do dziedzin takich działań o wymiarze europejskim należą:
a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego;
b) przemysł;
c) kultura;
d) turystyka;
e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport;
f) ochrona ludności;
g) współpraca administracyjna.



Współpraca administracyjna. Szeroka regulacja współpracy w sprawach cywilnych i w sprawach karnych. Nie ma
regulacji dotyczącej uznawania decyzji administracyjne (jest uznawanie dokumentów).

Podział kompetencji

Klauzula otwarta, elastyczności – Artykuł 352 (dawny art. 308 TWE) TFUE

„Jeżeli działanie Unii okaże się niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk określonych w Traktatach, jednego z celów, o
których mowa w Traktatach, a Traktaty nie przewidziały uprawnień do działania wymaganego w tym celu, Rada,
stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, przyjmuje stosowne
przepisy”.



Uelastycznia możliwość wydawania aktów prawnych przez Unię, nawet wtedy, kiedy nie ma takiej kompetencji
bezpośrednio wyrażonej. Ta klauzula nigdy nie może rozszerzyć kompetencji Unii – tylko te, które są przyznane
w traktatach.



Trzeba zgody trzech instytucji

o Komisja wnioskuje
o Rada – jednomyślnie. Dlatego jednomyślnie, aby wszystkie państwa członkowskie zgodziły się na

przyjęcie danego aktu

o Parlament – zgoda



Bardzo często przepis ten jest powoływany w ustawodawstwie Unii



Opinia ETS: 2/94 – Unia nie ma kompetencji do przystąpienia do Konwencji (EKPC)



Działanie ultra vires – poza kompetencjami, poza możliwością działania.



Trybunał Czeski: Trybunał Sprawiedliwości przekroczył swoje kompetencje i to konkretne orzeczenie nie wiążę
orzecznictwo czeskie. Polski TK mówi, że gdyby Unia działała z przekroczeniem kompetencji, to takie działanie
nie będzie dla Polski wiążące.

Zasada pomocniczości

Art. 5 ust. 3 TUE
„Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje
działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w
sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i
jeśli ze względu na rozmiaru lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.”



Działa w ramach kompetencji dzielonych i koordynacyjnych, a nie działa w ramach kompetencji wyłącznych.



Wymogi:

o

Państwo sobie nie radzi

o

Unia lepiej się tym zajmie



Zasada o charakterze gwarancyjnym – unia nie zawłaszczy danej dziedziny. Dopiero, kiedy Unia wykaże, że

państwa sobie nie radzą – wtedy może podjąć działanie.



Pierwszeństwo zasady pomocniczości: czy państwa sobie nie radzą i czy Unia poradzi sobie lepiej? Pozytywna
odpowiedź na te pytania pozwala działać Unii. Pierwotną zasadą zawsze jest pomocniczość.



Zasada pomocniczości działa tylko w kompetencjach nie – wyłącznych.



Projekty przesyłane parlamentom krajowym – i one w ciągu 8 tygodni mogą się wypowiedzieć na temat jego
zgodności z zasadą pomocniczości. Parlamenty krajowe nie mogą zablokować aktu/ zgłosić skutecznego veta –
mogą tylko zmusić do ponownego rozpatrzenia  procedura żółtej i pomarańczowej kartki. Kontrola ex ante –
prewencyjna.



Rola parlamentów krajowych. Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości.
Opinia ma dotyczyć zasady pomocniczości.



Niezwykle ważna zasada ustrojowa o charakterze gwarancyjnym.

Zasada proporcjonalności

Art. 5 ust. 4 TUE:
„Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do
osiągnięcia celów Traktatów. Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie
stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności”.



Adresowana do instytucji Unijnych – UE ma nie wychodzić poza to, co gwarantuje zachowanie instytucji

unijnych.



Unie nie będzie regulowała więcej, niż potrzeba.



Co jeżeli zasada ta nie jest zachowana, a tak się zdarza, to co wtedy? Skarga do Trybunału Sprawiedliwości.



Zasada ma walor prawny, bo konsekwencją naruszenia może być stwierdzenie nieważności działania.



Protokół mówi o kontroli przez Parlamenty krajowe zasady pomocniczości i parlamenty krajowe kontrolują tylko
pomocniczość z wyłączeniem proporcjonalności.



Unia Europejska powinna wybierać jak najmniej inwazyjne akty prawne regulując daną materię – pierwszeństwo
aktom mającym zharmonizować, a nie ujednolicić: dyrektywy. Rozporządzenia – ujednolicają.



Preferowaną formą regulacji w prawie unijnym – dyrektywa.



Z zasady proporcjonalności wynika, że skoro UE może wybrać soft law, to powinna to zrobić.



Czy zasada proporcjonalności obowiązuje też państwa członkowskie? Nie, tylko Unia (art. 5 ust. 4 TUE)? Ale
sytuacja nie jest jednoznaczna. ETS stwierdził, że zasada proporcjonalności dotyczy także państwa, jako ogólna
zasada Unii.



„Proporcjonalne do celu”, więc jeżeli wystarczy kontrolować przepływ danego towaru, to nie trzeba zakazywać.



Art. 296 TFUE – wybór aktu prawnego z poszanowaniem zasady proporcjonalności.

Zasada lojalnej współpracy

Artykuł 4 TUE
„3. Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie
wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.
Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania
zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.
Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich
środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii”.



Zd. 1 – wzajemność, czyli i państwa mają wspierać Unię, i Unia ma wspierać państwa.



Zd. 2 i zd. 3 – zasada pacta sunt servanda.



Trybunał Sprawiedliwości powołuje wszędzie tam, gdzie nie znajdzie bardziej szczegółowego przepisu
dotyczącego obowiązku państwa członkowskiego, powołuje się na przepis zasady lojalnej współpracy.



Inne nazwy: solidarności, lojalnej współpracy.



Zasada ta była od początku w traktatach – dotyczyła całego systemu wspólnotowego. Nie było jej w traktacie o
Unii Europejskiej .



TS w orzeczeniu Pupino (2005): zasada lojalnej współpracy znajduje zastosowanie także w III filarze.



Zasada lojalnej współpracy obowiązuje państwa, a nie tylko Unię. Jest to zasada wzajemna – unia także
zobowiązana, a nie tylko państwa.



ETS: państwa członkowskie nie mogą uzależniać wykonywania swoich obowiązków od tego, czy inne państwa
wykonują swoje obowiązki. Państwo musi niezależnie od innych państw wykonywać swoje obowiązki .Nie ma
zastosowanie tutaj zasada wzajemności. Wzajemność w tym zakresie, że i Unia i państwa muszą swoje
zobowiązania wykonywać.

Zasada pierwszeństwa i bezpośredniego skutku



Zasady nieskodyfikowane. Podstawą normatywną dla ETS jest (był) art. 4 ust. 2 (zasada lojalnej współpracy).
Jeżeli organ widzi sprzeczność – powinien zastosować prawo unijne.



Państwa muszą stosować zasadę pro unijnej wykładni – sądy i organy krajowe muszą stosować prawo zgodnie z
prawem unijnym. ETS: zasada lojalnej współpracy podstawą tego obowiązku.



Orzeczenie ws. Frankovitch: Państwa odpowiadają jeżeli wyrządziły szkodę nie stosując prawa Unii, ale nie wg
prawa krajowego, ale wg prawa Unii.



Art. 4 ust. 2 (zasada lojalnej współpracy) przepisem, który wypełnia luki.



Na podstawie zasady lojalnej współpracy – obowiązek zmiany ustawodawstwa sprzecznego z prawem Unii.



Zobowiązania wobec Unii należy wykonywać efektywnie – ustawodawstwo musi być zgodne. Oprócz
prowadzenia ustawodawstwa musi egzekwować to ustawodawstwo. Jeżeli państwo wprowadza regulacje krajowe
– podstawa skargi na państwo za niewykonanie swoich zobowiązań unijnych. Można pociągnąć państwo
członkowskie za brak efektywności wykonywania prawa unijnego.

Zasada praworządności

ETS 294/83, Les Verts (1984)
„System instytucjonalny prawa UE oparty jest na zasadzie praworządności (tu oznaczającej konieczność kontroli sądowej
aktów każdej instytucji)”.



W owym czasie nie byłą przewidziana skarga na decyzję parlamentu europejskiego – był instytucją doradczą.

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 4 (23.10.12)

Zasady c.d.

Zasada praworządności

Artykuł 2 TUE
„Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa
prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są
wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji,
sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn”.

Preambuła do Karty Praw Podstawowych

„Świadoma swego duchowo-religijnego i moralnego dziedzictwa, Unia jest zbudowana na niepodzielnych, powszechnych
wartościach godności osoby ludzkiej, wolności, równości i solidarności; opiera się na zasadach demokracji i państwa
prawnego. Poprzez ustanowienie obywatelstwa Unii oraz stworzenie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości stawia jednostkę w centrum swych działań”.



KPP jest aktem kierowanym do instytucji Unii – to instytucje mają ją przestrzegać. KPP dotyczy także państw,

ale tylko w zakresie w jakim wykonują prawo Unii Europejskiej



KPP jest to akt kierowany do instytucji europejskich



Do państw ma ograniczone zastosowanie.

Sankcje za naruszenie zasady praworządności przez państwa – art. 7 TUE

„Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji Europejskiej,
Rada stanowiąc większością czterech piątych swych członków po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może
stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w
artykule 2”.

Artykuł 4 Kodeksu Dobrej Administracji (KDA) UE

Zasada praworządności
„Urzędnik dział zgodnie z zasadą praworządności, stosuje uregulowania i procedury zapisane w prawnych przepisach
Wspólnot. Urzędnik zwraca w szczególności uwagę na to, aby decyzje dotyczące praw lub interesów jednostek posiadały
podstawę prawną, a ich treść byłą zgodna z obowiązującymi przepisami prawnymi”.



Akt niewiążący, przyjęty jako pewna deklaracja instytucji unijnych;



W KDA jest mowa, że urzędnicy mają działać zgodnie z zasadą uprzejmości;



Z zasady praworządności, a także z Traktatów wynika obowiązek uzasadnienia aktu (z powołaniem się na
przepisy, podstawę prawną, uzasadnienie rozstrzygnięcia)

o

Polskie akty generalne uzasadnienia nie mają (mają je tylko projekty) – a w Unii każdy akt prawa
unijnego musi posiadać uzasadnienie;



Zasada praworządności zobowiązuje do działania instytucji unijnych w ramach przepisów prawa;



W codziennej działalności urzędnicy mają posługiwać się przepisami prawa;



Akty instytucji unijnych podlegają kontroli sądowej. Kontrola jest ograniczona do legitymacji podmiotów, które

mogą ją zainicjować – obywatele mogą zainicjować tylko wyjątkowo (możemy złożyć skargę jeżeli
rozstrzygniecie dotyczy nas indywidualnie i bezpośrednio – decyzja indywidualna skierowana do nas – możemy
zaskarżyć taką decyzję do Trybunału Sprawiedliwości)

o

Dyrektywę podatkową (charakter generalny) może zaskarżyć Komisja Europejska, Parlament Europejski,
ale już nie podmioty prywatne;

o

W Polsce też ustawy podatkowej jako takiej nie możemy zaskarżyć (ewentualnie skarga konstytucyjna do
TK). Nie ma czegoś takiego jak action popularis;

o

Jest to jakieś ograniczenie zasady praworządności, ale jest to uzasadnione tym, aby system prawny mógł
funkcjonować.

Zasada demokracji



Demokracja jako wartość UE – art. 2 TUE;



Pokojowa Nagroda Nobla dla UE – 12.10.2012 – za „wkład w działania na rzecz pokoju i pojednania, demokracji

i praw człowieka, prowadzone w Europie od ponad sześćdziesięciu lat”;



Nowy Tytuł II TUE (art. 9-12) – Postanowienia o zasadach demokratycznych;



Powiązana z obywatelstwem i niedyskryminacją (równością) – art. 9 TUE

o

Wprowadzono obowiązek UE równego traktowania jej obywateli;



Demokracja przedstawicielska jako zasada funkcjonowania UE – art. 10 TUE

o Demokracja przedstawicielska – ludność danego obszaru reprezentowana we władzach;
o

Parlament Europejski wybierany bezpośrednio od 1979, a wcześniej PE tworzyli parlamentarzyści
krajowi (rodowód nie-bezpośredni). Od 1979 – wybory powszechne do PE;

o

Pe najważniejszy z punktu widzenia zasady demokracji organem – PE nośnikiem demokracji;

o

Rola PE zmieniała się w spektakularny sposób [najpierw tylko wyrażanie opinii > wybór
parlamentarzystów w wyborach powszechnych, realna władza ustawodawcza (dzielona)];

o

Teza, że demokracja realizowana w PE i w Radzie Europejskiej (przedstawiciele rządów państw
członkowskich) – kontrowersyjne;

o

A co z Komisją Europejską? Komisja w prawie europejskim jest widziana, jako organ unijny – są
przedstawicielami państw, nie mogą w państwach pełnić żadnych funkcji. Komisja to jest organ, który nie
reprezentuje państw, a jest organem unijnym i jest organem Unii. Nie wolno Komisarzom reprezentować
interesów narodowych;



Prawo obywateli uczestnictwa w życiu demokratycznym UE (wybory, prawo inicjatywy ustawodawczej);



Otwartość, przejrzystość działania UE (także art. 15 TFUE – jawność obrad PE i Rady, dostęp do dokumentów);



Konsultacyjny udział obywateli w działaniu instytucji UE – art. 11 ust. 1-3;



Europejska Inicjatywa Obywatelstwa (Inicjatywa ustawodawcza) – art. 11 ust. 4

o

Do instytucji można zawsze napisać, uzyskamy odpowiedź;

o

Często są ogłaszane konsultacje publiczne pewnych projektów aktów prawnych i pewnych zagadnień;

o 11 ust. 4 – „europejska inicjatywa obywatelska” – 1mln obywateli Unii, mających obywatelstwo

znacznej; liczby państw członkowskich, zwrócenie się do Komisji Europejskiej.

 Co jeżeli 1 mln będzie zebrany? KE uznaje, że nie jest zobowiązana takiej inicjatywy podjąć,

musi tylko rozpatrzyć projekt, ale są sytuacje, kiedy nie musi dalej procedować – np. kiedy
projekt nie dotyczy zagadnień będących w zakresie regulacji prawa unijnego. Albo projekt może
dotyczyć ale KE może odmówić. Ale czytając przepis – literalnie wydaje się, że po zebraniu 1
mln KE jest zobowiązana procedować z projektem.

 Prawie wyłączną inicjatywę ustawodawczą ma Komisja Europejska



http://ec.europa.eu/citizens-initiative/ - program pomagający zbierać podpisy, jest np. projekt o prawie dostępu do

wody. Żaden jeszcze projekt nie zakończył się zebraniem 1 mln podpisów

o

Partie polityczne w PE wyrazem naszego udziału w życiu politycznym Unii
Nie jest obowiązkowa konsultacja przy akcie prawa unijnego, ale często jest poddawana pod dyskusję

Zasada demokracji



Udział parlamentów narodowych – art. 12 TUE (lista uprawnień parlamentów narodowych);



Udział w przyjmowaniu prawa pierwotnego;



Udział w przyjmowaniu prawa wtórnego (kontrola zasady pomocniczości);



Kompetencje informacyjne i kontrolne

o

Parlamenty krajowe po traktacie z Lizbony otrzymały kompetencje odrzucenia zmian Traktatów;

o

Zmiana traktatu polega na przyjęciu kolejnego traktatu – przyjęty przez wszystkie państwa członkowskie,
a potem ratyfikowana;

o

Parlamenty państw członkowskich uczestniczą w procesie ratyfikacji. W Polsce parlament wydaje ustawę
wyrażający zgodę na ratyfikację;

o

Uproszczona zmiana traktatów – przyjmuje się decyzję rady, ale jeżeli chociażby jeden parlament
krajowy nie zgodziłby się na jej przyjecie – taka zmiana nie wchodzi w życie;

o

Parlamenty krajowe uczestniczą w procedurze przyjęciu nowego państwa poprzez procedurę ratyfikacji -
podobnie jak przy zmianie traktatów. W Polsce – ustawa o zgodzie na ratyfikację umowy ratyfikacyjnej z
Chorwacją;

o

Obecnie parlamenty krajowe mają znaczny udział w życiu Unii europejskiej – kontrolują czy akty są
zgodne z traktatami, a oprócz tego kompetencje dotyczące współpracy.

Zasada niedyskryminacji



Art. 9 TUE – równość obywateli;



Art. 18 TFUE – zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową;



Art. 19 – pośredni zakaz dyskryminacji ze względu na inne kryteria: płeć, rasa, pochodzenie etniczne, religia,

światopogląd, niepełnosprawność, wiek, orientacja seksualna

o

Najważniejsza zasada z punktu widzenia prawa materialnego UE;

o

W latach ’50 tych zakaz dyskryminacji ze względu na narodowość;

o Zakaz dyskryminacji dotyczy nie tylko osób fizycznych, ale także osób prawnych;
o Art. 19 – przepis kompetencyjny – daje instytucjom europejskim do wprowadzania takich przepisów.

Takie przepisy istnieją, ale co jeżeli by ich nie było? Czy można by się na ten przepis powoływać, jako na
zakaz dyskryminacji? Poza prawem unii te zakazy nie obowiązują, ale ten przepis trzeba uznać za przepis
materialny (teoria kontrowersyjna).

Zasada dzielonego wykonywania prawa UE

Art. 19 TUE: „Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w
dziedzinach objętych prawem Unii”.
Art. 291 ust. 1 TFUE: „państwa członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia
w Zycie prawnie wiążących aktów Unii”.



Gdzie dochodzić roszczeń, uprawnień wynikających z prawa Unii? W sądzie krajowym. Nie mamy dostępu do

Trybunału Europejskiego.



Wg jakich procedur? Wg procedur krajowych, bo w prawie unijnym nie ma tych procedur. Składamy pozew do

sądu cywilnego i procedujemy wg kpc.



Dzielone wykonywania – wykonywanie zarówno przez organy krajowe, jak i organy Unii.



Coś w rodzaju rządu krajowego – Komisja Europejska. KE wykonuje prawo unii – akty wykonawcze,
rozporządzenia wykonawcze, kontroluje wykonywanie prawa unijnego – ma pewne kompetencje wykonawcze.



Prawo Unii wykonują państwa członkowskie za pomocą własnych organów: sądów, legislatur, organów



Wykonywanie polega na

o

Przyjęciu przepisów zgodnie z prawem unijnym (legislatura)

o Wykonywanie prawa (organy administracyjne)
o Kontrolowanie (sądy)



Sądy krajowe to są sady unijne – sądy krajowe stoją na straży wykonywania prawa unii, czy jest respektowane
przez legislaturę krajową



Proces wykonywania prawa unijnego – tylko za pomocą tego procesu jesteśmy w stanie wykonywać prawo Unii.

27 państw członkowskich wykonuje prawo Unii



Dzielone wykonywanie – pomiędzy Komisje i państwa członkowskie. Udział Komisji jest niewielki (nadzoruje,

wspomaga koordynuje)



Główny ciężar wykonywania prawa unijnego spoczywa na państwach



Art. 291 – wymaga wydania aktów prawa krajowego, a 19 dotyczy sądów (bo sądy przyznają skuteczną ochronę

prawną)

Pojęcie administracji europejskiej

Artykuł 298 TFUE
„Wykonując swoje zadania, instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii korzystają ze wsparcia otwartej, efektywnej
i niezależnej administracji europejskiej”.

Nowy tytuł XXIV TFUE: WSPOŁPRACA ADMINISTRACYJNA

Art. 197 TFUE: „Skuteczne wdrażanie prawa Unii przez Państwa Członkowskie, mające istotne znaczenie dla dobrego
funkcjonowania Unii jest uznawane za sprawę będącą przedmiotem wspólnego zainteresowania”

Zasada dzielonego wykonywania prawa UE (dzielonej administracji)

Art. 197 ust. 2 i 3 TFUE: „Działanie to może polegać w szczególności na ułatwianiu wymiany informacji i urzędników
oraz wspieraniu programów wymiany informacji i urzędników oraz wspieraniu programów szkolenia. Żadne Państwo
Członkowskie nie jest zobowiązane do korzystania z tego wsparcia. Parlament europejski i Rada, stanowiąc w drodze
rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, ustanawiają niezbędne ku temu środki, z wyłączeniem
jakiejkolwiek harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich. Niniejszy artykuł nie
narusza zobowiązań Państw Członkowskich do wdrażania prawa Unii ani prerogatyw i obowiązków Komisji., Nie
narusza również pozostałych postanowień traktatów przewidujących współpracę administracyjną miedzy
Państwami Członkowskimi oraz między nimi a Unią.”

Autonomia instytucjonalna (ustrojowa)



Swoboda wyznaczenia organów i sądów rozpatrujących sprawy z elementem unijnym;



Ograniczona przez przepisy prawa UE;



Ograniczona przez zasadę efektywności

o

„Regulujcie jak chcecie, byleby organy te efektywnie wykonywały prawo unijne.” Państwo wg TS
odpowiada za wszystkie swoje organy, jeżeli jeden organ narusza prawo Unii państwo też może ponieść
odpowiedzialność. Można ponosić odpowiedzialność za jednostkowe rozstrzygnięcie, jednostkowy
wyrok.



Odpowiedzialność państwa za wszystkie swoje organy;



Przepisy prawa UE, jako przepisy kompetencyjne – C-383/06 do C-385/06, Vereniging Nationaal

o C-386/06- jeżeli prawo krajowe nie przyzna kompetencji organom krajowym to te kompetencje można

wywieźć z prawa unijnego – wyjątek od zasady, że z prawa unijnego wynosi się tylko pewne roszczenie a
nie kompetencje do działania. Zasadą jest, że kompetencje do działania organy wywodzą z prawa
krajowego.

Autonomia proceduralna/ zasada procedur krajowych



Swoboda? Państw członkowskich w wyborze i regulacji środków proceduralnych, według których wykonywane
mają być w prawie krajowym roszczenie wynikające z prawa unijnego;



33/76 Rewe I, 45/76 Comet – 1976 r.: „w braku przepisów wspólnotowych, do krajowego systemu prawnego

każdego państwa członkowskiego należy wyznaczenie sądów właściwych i określenie przepisów proceduralnych
dotyczących skarg mających na celu zapewnienie ochrony praw obywateli, wynikających ze skutku
bezpośredniego prawa wspólnotowego, przy czym przepisy takie nie mogą być mniej korzystne od przepisów,
które dotyczą podobnych skarg o charakterze krajowym” (...) Sytuacja byłaby odmienna jedynie wówczas, gdyby
przepisy i terminy uniemożliwiały w praktyce wykonywanie praw, które sądy krajowe zobowiązane są chronić”

o Autonomia proceduralna – pojęcie mylące, bo żadna to autonomia. Lepiej powiedzieć zasada procedur

krajowych.

Zasada efektywności – przykłady obowiązków sądów



Zapewnienie drogi sądowej;



Podnoszenie prawa UE z urzędu. Ktoś się zapomniał powołać na prawo unijne, sąd też zapomniał, wydano
wyrok bez prawa unijnego. Czy Sąd apelacyjny może się powołać? Czy można się powołać w II, czy III instancji
na prawo Unii? Generalnie tak, ale sprawa jest skomplikowana.



Środki zabezpieczające. TS: sądy krajowe musza mieć możliwość zawieszenia stosowania aktu do czasu
rozstrzygnięcia, czy rzeczywiście akt jest niezgodny z prawem Unii w tej konkretnej sprawie toczącej się przed
sądem (zawieszenie stosowania prawa polskiego).



Wznowienie postępowań krajowych. Jeżeli postępowanie kończy się wyrokiem decyzją niezgodnym z prawem
Unii to zazwyczaj nic z tą sprawą nie można zrobić, bo nie mamy środków zaskarżenia. Wg TS mamy takie
postępowanie wznowić. Przepisy w ordynacji podatkowej – możliwość wznowienia jeżeli później został wyrok, z
którego wynika, że decyzja jest niezgodna z prawem Unii.



Obowiązek zwrotu opłat i podatków. Państwa mogą sobie uregulować procedurę zwrotu dowolnie, byleby
zwracało.



Odpowiedzialność odszkodowawcza. TS w 1991 roku stwierdził, że jeżeli państwo wyrządziło szkodę z
naruszeniem prawa Unii, to ma tą szkodę wynagrodzić. Przez pewien czas polski ustawodawca wyłączył
roszczenia z funduszy unijnych. Wycofał się z tego po interwencji RPO i KE.

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 5 (30.10.12.)

Zasady c.d. Instytucje UE.

Zasada efektywności (skuteczności) prawa UE

W sprawie Walt Wilhelm 14/68 Trybunał użył po raz pierwszy pojęcia efektywności w odniesieniu do środków prawa
krajowego stwierdzając: „Traktat EWG ustanowił swój własny system prawny, zintegrowany z systemami prawnymi
państw członkowskich, który musi być stosowany przez ich sądy. Byłoby niezgodne z naturą tego systemu pozwolić
państwom członkowskim na wprowadzenie, czy utrzymywanie środków, które mogłyby naruszyć praktyczną
efektywność Traktatu”
Komunikat Komisji, Skuteczna Europa – Stosowanie Prawa Wspólnotowego, COM (2007) 502:
„Unia europejska oparta jest na prawie, realizuje wiele ze swoich strategii politycznych za pośrednictwem aktów
prawnych, a jej istnienie możliwe jest dzięki poszanowaniu zasady praworządności. Jej powodzenie w osiąganiu celów
zapisanych w Traktatach oraz prawodawstwie zależy od skutecznego stosowania prawa unijnego w państwach
członkowskich. Nie można w pełni osiągnąć celów prawa, jeżeli nie jest ono właściwie stosowane i egzekwowane



Zasada, która ma służyć skutecznemu wykonywaniu prawa Unii. Skierowana do wszystkich podmiotów, które
mają prawo unijne wykonywać (instytucje, państwa członkowskie, podmioty prywatne). Ale głównie państwa
wykonują prawo Unii, więc będzie ona głównie dotyczyć państw.



Zasada efektywności jako wywodząca się z zasady lojalnej współpracy – art. 4 ust. 3 TUE. Nie jest wyrażona
wprost.

Zasada efektywnej ochrony sądowej (prawnej)



Pojawiła się w orzeczeniach z 1984 r. w sprawach van Colson i Harz;



C-432/05, Unibet „zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada skutecznej ochrony sądowej jest zasadą ogólną

prawa wspólnotowego wynikająca ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich, chronioną na
mocy art. 6 i 13 europejskiej konwencji praw człowieka”;



W systemie unijnym skuteczna ochrona prawna jest elementem zasady efektywności. Jest ujęciem efektywności

od strony praw jednostek – prawa przyznane w systemie unijnym mają być odpowiednio chronione na poziomie
prawa krajowego, a ochrona w aspekcie instytucjonalnym spoczywa na sądach krajowych.

o Zasada skodyfikowana (KPP 57, TUE) – normatywne potwierdzenie jako zasady ogólnej UE;
o

A. Wróbel: „meta zasada”;

o

Efektywność – szeroka, ogólna zasada;

o

Efektywna ochrona sądowa, czy prawna – wyrażenie efektywności od strony praw jednostek i ich
ochrony prawnej. Jednostki muszą mieć w prawie krajowym efektywne środki ochrony prawnej.

Zasada efektywności – obowiązki sądów

Roszczenia wynikające z prawa UE muszą być skutecznie i równoważnie wykonane przez organy krajowe za pomocą
środków prawa krajowego.

Efektywność prawa UE, a autonomia proceduralna państw



Autonomia proceduralna (zasada procedur krajowych)

o

„Nie było intencją {Traktatu Rzymskiego] tworzenie nowych środków przed sądami krajowymi
zapewniających przestrzeganie prawa wspólnotowego innych niż istniejące już w prawie krajowym”.
(ETS, 158/80 Rewe)



Prawo UE ma być wykonywane przez procedury i środki prawa krajowego, ale spełniające warunki:

o

Równoważności (ekwiwalencji, niedyskryminacji) – roszczenia unijne są traktowane nie gorzej niż
roszczenia krajowe;

o

Skuteczności – wykonanie roszczeń unijnych nie może być niemożliwe lub nadmiernie utrudnione.

Zasada efektywności – przykłady obowiązków sądów



Zapewnienie drogi sądowej;



Podnoszenie prawa UE z urzędu;



Środki zabezpieczające;



Wznowienie postępowań krajowych;



Obowiązek zwrotu opłat i podatków;



Odpowiedzialność odszkodowawcza;

INSTYTUCJE UNII EURPEJSKIEJ

Art. 13 TUE
„Unia dysponuje ramami instytucjonalnymi, które mają na celu propagowanie jej wartości, realizację jej celów, służenie
jej interesom, interesom jej obywateli oraz interesom Państw Członkowskich, jak również zapewnienie spójności,
skuteczności i ciągłości jej polityk oraz działań”.

Zasada równowagi instytucjonalnej

Art. 13 ust. 2 TUE
„Każda instytucja dział w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na
warunkach i w celach w nich określonych. Instytucje lojalnie ze sobą współpracują”.



Poszczególne instytucje mogą się nawzajem skarżyć – kierować skargi do ETS

ETS C-70/88, PE p. Radzie („Czarnobyl” PE skarży rozporządzenie Rady)
„Ustanawiając system podziału kompetencji między różne instytucje Wspólnot, przypisując instytucji jej własną rolę w
strukturze instytucjonalnej i wykonywaniu zadań poszerzonych Wspólnotą, Traktaty stworzyły równowagę
instytucjonalną”.



Nie może Rada wkraczać w kompetencje Parlamentu



Równowaga instytucjonalna – każda instytucja ma własne kompetencje

o C - orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości (Court)
o T - orzeczenie sądu wewnątrz Trybunału (np. Sąd I instancji – Sąd. Tribunal)
o F - orzeczenie sądu ds. służby cywilnej (spory pomiędzy pracownikami unii, a Unią)

o 70 - kolejność wpływu sprawy, siedemdziesiąta, która wpłynęła w 1988
o 88 – rok 1988
o 5/68 - literki są dodawane do orzeczeń sygnatur ETS od roku 1989 roku. Wtedy został utworzony sąd I

instancji przy Trybunale Sprawiedliwości.



Przestrzeganie tej równowagi oznacza, że każda z instytucji musi wykonywać swoje prawa z należytym

uwzględnieniem praw pozostałych instytucji.

Delegowanie uprawnień innym instytucjom podmiot – orzeczenie ETS 9 i 10/56 Meroni



Tylko w ramach swoich kompetencji;



Nie można delegować uprawnień dyskrecjonalnych, a jedynie ściśle wykonawcze;



Zastosowanie wobec delegowanych kompetencji muszą znaleźć te same procedury i kontrola jak w sytuacji,

gdyby nie były delegowane;



Prawo kontroli przez instytucję delegującą;



Delegacja wyraźna, nie domniemana.

Artykuł 13 TUE Instytucjami Unii są:



Parlament Europejski ;



Rada Europejska (od TL);



Rada;



Komisja Europejska;



Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej;



Europejski Bank Centralny (od TL);



Trybunał Obrachunkowy;

o

Są inne instytucje i organy, które nie są wymienione wprost.



Organy doradcze:

o Komitet Ekonomiczno-Społeczny
o

Komitet Regionów

Art. 13 ust. 4 TUE: „Parlament Europejski, Rada i Komisje są wspomagane przez Komitet Ekonomiczno-Społeczny i
Komitet Regionów, które pełnią funkcje doradcze.”

Porozumienia międzyinstytucjonalne

Artykuł 195 TFUE
„Parlament Europejski, Rada i Komisja konsultują się wzajemnie oraz za wspólnym porozumieniem ustalają warunki
współpracy. W tym celu mogą one, w poszanowaniu Traktatów, zawierać porozumienia międzyinstytucjonalne, które
mogą mieć charakter wiążący.”



Porozumienie wiążące dla instytucji, które je zawarły, a to, że może mieć charakter wiążący – wiążący dla innych
podmiotów – podmioty prywatne mogłyby się powoływać na takie porozumienie.



Instytucja porozumień instytucjonalnych istniała i przed TL, ale nie było to nigdzie skodyfikowane. Kodyfikacja
wprowadziła kategorię wiążących i niewiążących – do tej pory było tylko wiążące.



Przykład porozumienia międzyinstytucjonalnego – Karta Praw Podstawowych (2000 r.) – porozumienie zawarte
pomiędzy instytucjami unijnymi, zobowiązały się one do jej przestrzegania. Obecnie tego porozumienia niema,
bo ma ona moc prawa pierwotnego – jest elementem Traktatów

Parlament Europejski



Początkowa nazwa – Zgromadzenie Parlamentarne;



Od 1962 – Parlament Europejski;



1979 – pierwsze wybory bezpośrednie;



Organ kolegialny, jednoizbowy, o charakterze przedstawicielskim i ponadnarodowym (parlamentarzyści mają
reprezentować interesy obywateli Unii – skupiają się wg klucza politycznego – partie), kadencyjny – 5 lat;



Docelowo 751, obecnie 754;



Polska – 51 posłów;



Siedziba – Strasburg (część posiedzeń w Brukseli, a część czynności – Luksemburg);



Przewodniczący Martin Schulz (2012-2015; J. Buzek: 2009-2012)

Funkcje PE



Prawodawcza. Najważniejsza funkcja, samodzielnie nie wydaje aktów prawnych – może wydać tylko akty o

charakterze niewiążącym. Bierze udział w procesie legislacyjnym i ma w tym procesie coraz większą rolę – PE
musi się zgodzić na przyjęcie jakiegoś aktu prawnego, aby on obowiązywał). Parlament wydaje ten akt wspólnie
z Radą - Akty PE i Rady. Ciągle parlament nie ma samodzielnej funkcji ustawodawczej.



Budżetowa - Parlament budżet uchwala wspólnie z innymi instytucjami.



Kontrolna - Do pewnego momentu była to funkcja najważniejsza. Polega na tym, że PE ma pewne inicjatywy,

procedury, które mają parlamenty krajowe. Może powoływać komisje śledcze, żądać wyjaśnień od
poszczególnych instytucji, przyjmuje sprawozdania od instytucji unijnych, może zadawać pytania, występować z
interpelacjami, może przyjmować petycję od obywateli Unii i podmiotów trzecich zamieszkałych an terenie Unii.



Kompetencja do powoływania Rzecznika Praw Obywatelskich Unii Europejskiej. Rzecznik ma badać kwestie
respektowania praw podstawowych przez instytucje unijne. Kompetencje RPO UE nie są imponujące –
sprawdzenie, kontrola – może domagać się wyjaśnień, ale sam jako instytucja nie może złożyć skargę na inna
instytucję, musi domagać się, aby skargę do ETS złożył Parlament. Jeśli RPO UE zawsze musi odwołać się do
Parlamentu.



Kreacyjna – tworzenia instytucji unijnych. Powoływanie RPO (funkcja kontrolna). Powoływanie, ale przede

wszystkim zatwierdzanie składu Komisji Europejskiej, ma znaczny udział w wyborze składu Komisji. Udział w
wydawaniu aktów przez instytucje unijne

RADA EUROPEJSKA



Spotkanie szefów państw już od lat 60-tych;



1974 – Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów przyjęło nazwę Rady Europejskiej;



Obecnie Art. 15 TUE i art. 235-236 TFUE;



Od TL wprost organ UE (wcześniej uznawana za organ UE, ale nie WE)

o

Nie mylić z Radą Europy – kwestie głównie związane z ochroną praw podstawowych. Najważniejszy akt
– Konwencja o Ochronie Prawi Człowieka i Podstawowych Wolności [EKPCz].

o

Czy Unia Europejska jest członkiem Rady Europy? Nie jest. A czy ma być? Nie ma być członkiem Rady
Europy, nie ma takich planów. Jest plan przystąpienia do Konwencji o Ochronie Prawo Człowieka i
Podstawowych Wolności zawartej w ramach Rady Europy. UE będzie strona konwencji, a nie członkiem
Rady Europy (47 państw)

o

Rada Europejska jako oficjalna instytucja Unii pojawiła się w Traktacie Lizbońskim – wcześniej byłą
instytucją Unijna, a nie wspólnotowa. Obecnie nie ma wątpliwości – wymieniona wprost. Istniała przed
TL, ale nie była oficjalnie uznana w przepisach za instytucję wspólnotową

o

Każda instytucja – przynajmniej 1 przepis w TUE. W TFUE – uszczegółowienie poszczególnych
instytucji.



Organ niekadencyjny; składając się z szefów państw, lub rządów, przewodniczącego oraz przewodniczącego
Komisji.



W pracach uczestniczy wysoki przedstawiciel UE ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

o W Polsce – przedstawicielem Premier. Ale są i kompetencje Prezydenta w Radzie (polityka zbrojna) przy

czym musi reprezentować interesy państwa w obradach (słuchać rządu);

o

27 członków RE;

o

Przewodniczący Rady Europejskiej i Przewodniczący Komisji;

o

Wysoki Przedstawiciel Unii i ds. Bezpieczeństwa także bierze udział w obradach.



Przewodniczący Rady Europejskiej wybierany przez Radę Europejską na 2,5-letnią kadencję – Herman Van
Rompuy (były premier Belgii).



Przewodniczy Radzie Europejskiej i prowadzi jej prace;



Zapewnia przygotowanie i ciągłość prac Rady Europejskiej;



Wspomaga osiąganie spójności i konsensusu w Radzie Europejskiej;



Przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z każdego posiedzenia Rady Europejskiej;

o

Funkcje nie są imponujące.



RE zbiera się o najmniej 2 razy w ciągu półrocza;



Posiedzenia są zwoływane przez przewodniczącego;



Posiedzenia przygotowuje Rada ds. Ogólnych w powiązaniu z Przewodniczącym Rady Europejskiej i Komisją;



Posiedzenia trwają maksymalnie 2 dni;



Posiedzenia nie są jawne.



Rada Europejska co do zasady podejmuje decyzje w drodze konsensusu;



W przypadku głosowania – nie biorą w nim udział przewodniczący RE i Komisji;



Głosowanie większością kwalifikowaną, lub wyjątkowo zwykła większością (kwestie proceduralne, regulamin
wewnętrzny).



Nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa ogólne kierunki i priorytety polityczne;



Nie pełni funkcji prawodawczej;



Akty Rady Europejskiej nie podlegają kontroli TSUE (nie możemy zaskarżyć ogólnych kierunków polityki do

ETS, dopiero wykonanie aktów prawnych będzie podlegać kontroli)

o

Określa w sposób polityczny, nie prawny (niewiążące).



RE przyjmuje jednak pewne akty prawne. Artykuł 236 TFUE RE przyjmuje większością kwalifikowaną:

o

A) Decyzje ustanawiającą wykaz składów Rady innych niż Rady do Spraw Ogólnych i Rady do Spraw
Zagranicznych;

o

B) Decyzję dotyczącą prezydencji składów Rady, z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych;

o

Te akty mogą podlegać kontroli TSUE (wyjątek).

RADA

[(bez przymiotnika)/ Rada Unii Europejskiej/ Rada Ministrów]



Podstawy prawne

o Art. 16 TUE, art. 237-243 TFUE;
o

Decyzja Rady z 1 grudnia 2009 r. dotycząca przyjęcia regulaminu wewnętrznego Rady.



Siedziba – Bruksela (zbiera się w Brukseli i tam są organy pomocnicza przygotowujące obrady Rady)



Organ kolegialny, niekadencyjny, brak stałego składu



Przedstawiciele rządów szczebla ministerialnego upoważnieni do zaciągania zobowiązań w imieniu
państwa członkowskiego

o

Rada składa się z ministrów pochodzących z państw członkowskich, podmiotów mających status
ministra. Nie jest zawsze przedstawicielem Polski w Radzie Minister Spraw Zagranicznych. MSZ bierze

udział w składzie Rady – Rada ds. Zagranicznych, ale w Radzie mogą brać także inni ministrowie w
zależności od tego, co jest przedmiotem obrad. Zawsze 27 ministrów, ale różni są to ministrowie.

Rada – konfiguracje



Sprawy ogólne;



Sprawy zagraniczne;



Sprawy Gospodarcze i finansowe;



Wymiar Sprawiedliwości Sprawy Wewnętrzne;



Zatrudnienie, Polityka Społeczna;



Zdrowie i Ochrona Konsumentów;



Konkurencyjność (Rynek Wewnętrzny, Przemysł i Badania);



Transport, Telekomunikacja i Energia;



Rolnictwo i Rybołówstwo;



Środowisko;



Edukacja, Młodzież i Kultura.

Organizacja wewnętrzna Rady



Komitet Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich – COREPER: organ pomocniczy;



Prezydencję Rady, z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych, sprawują uprzednio ustalone grupy trzech państw
członkowskich przez okres 18 miesięcy;



Każdy członek grupy kolejno, przez okres sześciu miesięcy, sprawuje prezydencję wszystkich składów Rady, z
wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych. Pozostali członkowie grupy wspierają prezydencję we wszystkich jej
obowiązkach na podstawie wspólnego programu.

o

Polska sprawowała prezydencję rok temu (II połowa 2011 r.)

o

Obecnie przewodniczącym Catherine Ashton – Wysoki Przedstawiciel ds. Zagranicznych i Polityki
Bezpieczeństwa (TL). Funkcja ta jest funkcją kadencyjną, stałą, sprawuje przewodnictwo w Radzie ds.
Zagranicznych. Wysoki Przedstawiciel, to taki organ, który ma funkcje i w Komisji (wiceprzewodniczący
Komisji) i w Radzie (szef Rady ds. Zagranicznych) – sprawy zagraniczne to zarówno kompetencja Rady,
jak i kompetencja Komisji.

o

Rada składa się z Ministrów państw członkowskich. Rada reprezentuje interesy państw członkowskich w
ramach obrad rady, a Komisja to organ, który z definicji jest niezależny (Komisarze jest niezależny). Z
jednej strony Wysoki Przedstawiciel ma być niezależny, a z drugiej strony jest w Radzie.

Funkcje Rady



Funkcja prawodawca (może rada samodzielnie wydawać akty prawne, czego nie może już robić Parlament

Europejski – musi zawsze działać z Radą). Kto jest głównym ustawodawcą Unii? Rada i Parlament, ale Rada ma
dalej idące kompetencje.



Funkcja kreacyjna (udział w powołaniu Trybunału Obrachunkowego, Komitetów).



Funkcja budżetowa.

Głosowanie w Radzie



Głosowanie większością głosów członków Rady. Absolutnie wyjątek – podstawowe głosowanie – większość
kwalifikowana głosami ważonymi;



Głosowanie większością kwalifikowaną;



Jednomyślnie (wstrzymanie od głosu nie niweluje jednomyślności – tylko głosowanie na nie przełamuje

jednomyślność).

Głosowanie większościowe w Radzie od TL



Obecnie jeśli akt głosowany jest na wniosek Komisji: 255 na 345 głosów (73,91%); Polska 27 głosów



W pozostałych przypadkach: 232 głosy oddane przez co najmniej 2/3 ogółu (czyli 17) państw;



Członek Rady może zażądać sprawdzenia, czy państwa stanowiące większość kwalifikowaną stanowią co
najmniej 62% ogółu ludności Unii;

o Dodatkowe kryterium – czy państwa stanowią 62% ludności Unii. Poniżej 62% - taki akt może upaść (nie

jest to kryterium obligatoryjne – członek Rady musi zażądać sprawdzenia);

o

27 głosów Polski – 27 musi być albo za, albo przeciw (głosowanie blokowe);

o

Kryterium ludności – zarezerwowane na rzecz państw dużych wyeliminować akt, który by próbowały
przeforsować mniejsze państwa. Jest to jeden z elementów demokratyzujących Unię;

o

Do 31 października 2014. Od 1 listopada 2014 system ten się zmienia (system przejściowy). OD 1.11.14
r. nowy system niepolegający na oddawaniu głosów ważonych.

Od 1.11.2014 r.



55% członków Rady obejmujące co najmniej 15 z nich; którzy reprezentują państwa członkowskie obejmujące co
najmniej 65% ludności Unii;



W przypadku, gdy Rada nie stanowi na wniosek Komisji lub wysokiego przedstawiciela ds. zagranicznych i

polityki bezpieczeństwa – 72% członków Rady oraz 65% ludności.

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 6 (6.11.12.)

Instytucje UE c.d.

Instytucje UE – Komisja



[Wysoka Władza w EWWiS];



Organ kolegialny (obecnie 27 komisarzy);



Ponadnarodowy. PE podzielony na frakcje. Ma to być wzięte pod uwagę przy zgłaszaniu kandydata na szefa

Komisji Europejskiej (Jose Manuel Barroso). Skład komisji pochodną wyborów do Parlamentu;



Kadencja 5 lat;



Mianowana przez Radę Europejską, po uprzednim zatwierdzeniu przez Parlament Europejski – art. 17.7
TUE

1

o

Komisja coś jak władza wykonawcza w trójpodziale władzy – taka funkcja jaką spełniają rządy w
państwach członkowskich. Funkcja, kompetencje podobne do rządów

o

KE nie może być organem zależnym od państw członkowskich. Interesy są reprezentowane w Radzie
Europejskiej i w Radzie.

Do 31.10.2014 – art. 17.4 TUE:

1

Art. 17

7. Uwzględniając wybory do Parlamentu Europejskiego i po przeprowadzeniu stosownych konsultacji, Rada Europejska, stanowiąc większością
kwalifikowaną, przedstawia Parlamentowi Europejskiemu kandydata na funkcję przewodniczącego Komisji. Kandydat ten jest wybierany przez
Parlament Europejski większością głosów członków wchodzących w jego skład. Jeżeli nie uzyska on większości, Rada Europejska, stanowiąc
większością kwalifikowaną, przedstawia, w terminie miesiąca, nowego kandydata, który jest wybierany przez Parlament Europejski zgodnie z tą
samą procedurą.
Rada, za wspólnym porozumieniem z wybranym przewodniczącym, przyjmuje listę pozostałych osób, które proponuje mianować członkami Komisji.
Są oni wybierani na podstawie sugestii zgłaszanych przez Państwa Członkowskie, zgodnie z kryteriami przewidzianymi w ustępie 3 akapit drugi i w
ustępie 5 akapit drugi.
Przewodniczący, wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa i pozostali członkowie Komisji podlegają kolegialnie
zatwierdzeniu w drodze głosowania przez Parlament Europejski. Na podstawie takiego zatwierdzenia Rada Europejska mianuje Komisję, stanowiąc
większością kwalifikowaną.

„W skład Komisji mianowanej między datą wejścia w Zycie Traktatu z Lizbony a 31 października 2014 roku wchodzi
jeden obywatel każdego Państwa Członkowskiego, przy czym skład ten obejmuje jej przewodniczącego i wysokiego
przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.”



Wysoki przedstawiciel w Komisji liczy się do 27 Komisarzy – Wlk. Brytania ma swojego przedstawiciela w

postaci Catherine Ashton i żadnego innego

Od 1.11.2004 – art. 17.5 TUE:
„Od 1 listopada 2014 roku Komisja składa się z takiej liczby członków, w tym z jej przewodniczącego i wysokiego
przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, która odpowiada dwóm trzecim liczby Państw
Członkowskich, chyba że Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie, podejmie decyzję o zmianie tej liczby.
Członkowie Komisji są wybierani spośród obywateli Państw Członkowskich na podstawie systemu bezwzględnie równej
rotacji pomiędzy Państwami Członkowskimi, który pozwala odzwierciedlić różnorodność demograficzną i geograficzną
wszystkich Państw Członkowskich. System ten jest ustanawiany jednomyślnie przez Radę Europejską zgodnie z
artykułem 244 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.”



Przewodniczący (Jose Manuel Barroso). Komisarz z Polski – Janusz Lewandowski (budżet i programowanie
finansowe).



Status Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa – jest jednym z

wiceprzewodniczących Komisji; ale też przewodniczy Radzi ds. zagranicznych; czuwa nad spójnością działań
zewnętrznych Unii; odpowiada w ramach Komisji za jej obowiązki w dziedzinie stosunków zewnętrznych i
koordynację innych aspektów działań zewnętrznych Unii. W wykonywaniu tych obowiązków w ramach Komisji
tylko w odniesieniu do tych obowiązków, podlega procedurom regulującym funkcjonowanie Komisji.



Podział administracyjny na Dyrekcje Generalne;



Służby horyzontalne (np. Sekretariat Generalny, służba prawna);



Regulamin wewnętrzny;



Oświadczenie dotyczące przestrzegania ładu administracyjno-regulacyjnego (2007)



[25 tys. Urzędników]



1999 rok i sprawa Komisji Jacques’a Santera, czyli zarzuty dotyczące Komisarzy działającej pod

przewodnictwem J.S. – zarzuty dotyczące nepotyzmu i korupcji. W 1999 roku Komisja (pod przewodnictwem J.
S., jako całość podała się do dymisji) - zmiany w zakresie kontrolowania Komisji i możliwości odwoływania
Komisarzy. Odwołanie Komisji jako całości – Parlament Europejski może udzielić Komisji wotum nieufności.
Nigdy do uchwalenia wotum nieufności nie doszło. Doszło do dobrowolnego ustąpienia Komisji (1999).

Artykuł 17 TUE
„Komisja wspiera ogólny interes Unii i podejmuje w tym celu odpowiednie inicjatywy. Czuwa ona nad stosowaniem
Traktatów i środków przyjmowanych przez instytucje na ich podstawie.”



Nadzoruje stosowanie prawa Unii pod kontrolą Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.



Wykonuje budżet i zarządza programami.



Komisja bywa nazywana strażniczką traktatów – specjalne funkcje związane z przestrzeganiem prawa Unijnego.



Komisja ma możliwość zainicjowania postępowania i złożenia skargi do trybunału Sprawiedliwości. Taką skargę
może także inne państwo – inne państwa mogą się skarżyć nawzajem (najwięcej skarg na Włochy).



KE nie może nałożyć grzywny, ani kary – karę może nałożyć Trybunał Sprawiedliwości na wniosek Komisji.

Artykuł 17 TUE
„Pełni funkcje koordynacyjne, wykonawcze i zarządzające, zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktatach. Z
wyjątkiem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz innych przypadków przewidzianych w Traktatach,
zapewnia reprezentację Unii na zewnątrz. Podejmuje inicjatywy w zakresie rocznego i wieloletniego programowania Unii
w celu osiągnięcia porozumień międzyinstytucjonalnych”.



Komisja Europejska może wydawać akty o charakterze wykonawczym;



Może Komisja wydawać akty administracyjne (indywidualne akty prawa);

Komisja



Art. 47 TUE – Unia ma osobowość prawną

Artykuł 335 TFUE (dawny artykuł 282 TWE)
„W każdym z Państw Członkowskich Unia posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych o najszerszym
zakresie przyznanym przez ustawodawstwa krajowe osobom prawnym; może ona zwłaszcza nabywać lub zbywać mienie
ruchome i nieruchome oraz stawać przed sądem. W tym zakresie jest ona reprezentowana przez Komisję. Unia jest
jednak reprezentowana przez każdą z instytucji, z tytułu ich autonomii administracyjnej, w sprawach związanych z
funkcjonowaniem każdej z nich.”

AGENCJE UE



UE: „Agencja wspólnotowa jest organem podlegającym europejskiemu prawu publicznemu. Różni się ona od
instytucji wspólnotowych oraz posiada własną osobowość prawną. Ustanawia się ją na mocy aktu prawa
wtórnego w celu powierzenia jej bardzo konkretnych zadań technicznych, naukowych lub w zakresie
zarządzania.”

o

Podmioty o charakterze wykonawczym. Podmioty te nie są przewidziane w traktatach. Zaczęły
powstawać samoczynnie. Są to odrębne osoby prawne pod względem formy i pod względem
kompetencji.



Opinia ETS 1/76 – WE ma kompetencję do tworzenia nieprzewidzianych w Traktatach organów, jeśli SA

konieczne dla realizacji danej polityki wspólnotowej.

Agencje UE – grupy wg uprawnień



I grupa – zapewniają informacje i koordynują ich przepływ (większość agencji);



II grupa – dostarczają opinii, ekspertyz dla wydania decyzji przez instytucje UE (np. Europejska Agencja Leków);



III grupa– posiadające uprawnienia decyzyjne [Urząd ds. Harmonizacji rynku Wewnętrznego (Znaki Towarowe i

Wzory), Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian roślin].

Agencje UE



Nie są uregulowane w Traktatach;



Tworzone aktami prawa wtórnego (już od lat 70-tych);



Posiadają osobowość prawną i własne władze;



Własne kompetencje i zadania;



Własny budżet;



Cel – decentralizacja, know-how, wiedza ekspercka.



Trybunał Obrachunkowy – władza Audytorska. Nie ma charakteru sądu. Bada w jaki sposób jest wykonywany
budżet;



OLAF – kontroluje od strony prokuratorskie od jakiej strony są chronione interesy finansowe Unii.

Trybunał Sprawiedliwości UE

TS UE – Art. 19 TUE

„Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane.
Zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów”

o

Zasada efektywności – twór TS.

o

Nigdy TS nie nazywał się ETS, ale nazywają go tak media, doktryna, a nawet polski ustawodawca
(ordynacja podatkowa). Nazwa potoczna, ale dość często używana, więc można jej używać.

o

Obejmuje TS, Sąd i sądy wyspecjalizowane:

 TS – główny sąd znajdujący się w szerszym ciele – sądzie UE
 Sąd – odrębny sąd, odrębny trybunał w ramach TS UE. Wcześniej przed TL nazywał się sądem I

instancji – wskazywało na charakter sądu. TL zmienił nazwy tego sądu (General Cort/ sąd).
Można mówić „sąd Unii Europejskiej”. Orzeczenia oznaczane „T –„

 Sądy wyspecjalizowane – powstał przy TS w 1989. TS już wtedy w latach 80 nie radził sobie z

nawałem spraw – postanowiono utworzyć dodatkowy sąd, który by się zajmował sprawami
mniejszej wagi, a odwołania od niego miały trafiać do TS. Jest tylko jeden Sąd ds. służby
publicznej/ cywilnej. Są plany powstania kolejnych (zajmujący się prawem własności
intelektualnej)



Właściwa interpretacja – zgodna z zasadami ogólnymi;



Właściwe stosowanie – właściwe stosowanie przez państwa członkowskie.

Trybunał Sprawiedliwości



Co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego (obecnie 27 sędziów);



Wybór (wspólna zgoda rządów państw członkowskich);



Komitet opiniujący kandydatów na sędziów (od Traktatu z Lizbony) – art. 255 TFUE;



Powołanie na 6 lat, rotacja co 3 lata;



Warunki pełnienia funkcji sędziego (art. 19 TUE, art. 253 TFUE);

Rzecznicy Generalni przy Trybunale Sprawiedliwości



8 rzeczników (adwokatów) generalnych przy TS (art. 19 TUE, art. 252 TFUE)



Wybór (wspólna zgoda rządów państw członkowskich)



Komitet opiniujący kandydatów na rzeczników (od Traktatu z Lizbony) – art. 255 TFUE



Powołanie na 6 lat, rotacja co 3 lata



Warunki pełnienia funkcji rzecznika



Funkcje

o

Nie wydaje wyroku, ale wydaje opinie jaki wyrok powinien zapaść, aby nakreślić całe tło prawne,
dotychczasowe orzecznictwo, głosy w doktrynie i umotywowane stanowisko. Trybunał może orzec
inaczej, jednak w zdecydowanej większości TS podąża za rozumowaniem Rzecznika

o

Opinie rzecznika nie zawsze są wydawane – TS może w danej sprawie zrezygnować z opinii rzecznika –
robi tak wtedy kiedy w sprawie nie ma nowego problemu prawnego. Opinia zajmuje sporo czasu i
przedłuża postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości



Polski sędzia w TS – prof. dr hab. Marek Safjan

SĄD

(art. 254, 226 TFUE)



Utworzony decyzją Rady z 1988 r.;



Co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego (obecnie 27 sędziów);



Wybór (wspólna zgoda rządów państw członkowskich);



Komitet opiniujący kandydatów na sędziów (od traktatu z Lizbony) – art. 255 TFUE;



Powołanie na 6 lat, rotacja co 3 lata;



Warunki pełnienia funkcji sędziowskiej (art. 19 TUE, art. 253 TFUE);



Statut – art. 49 – Członkowie Sądu mogą być wezwani do wykonywania zadań rzecznika generalnego.

Sąd – jurysdykcja

(obecnie sąd ma jurysdykcję w zakresie)



Skarg bezpośrednich wniesionych przez osoby fizyczne, lub prawne przeciwko aktom prawnym instytucji UE,
lub przeciwko zaniechaniu działania przez te instytucje;



Skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie przeciwko Komisji;



Skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie przeciwko Radzie, dotyczących aktów z dziedziny pomocy
państwa i „dumpingu”;



Skarg o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje UE, lub ich pracowników;



Skarg dotyczących umów zawartych przez UE, w których właściwość Sądu został wyraźnie określona;



Skarg z zakresu unijnych znaków towarowych;



Odwołań od orzeczeń Sadu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej.

Sąd – odwołanie do TS

Artykuł 58 Statutu:
„Odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości jest ograniczone do kwestii prawnych. Podstawę odwołania stanowi brak
właściwości Sądu, naruszenie procedury w postępowaniu przed Sądem wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego
odwołanie oraz naruszenie prawa Unii przez Sąd.”



W terminie 2 miesięcy



Polska sędzia w Sądzie – prof. dr hab. Irena Wiszniewska – Białecka

Sąd do spraw służby publicznej



Decyzja Rady z 2 listopada 2004, 2004/752, o utworzeniu Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej;



7 sędziów;



Rozpatruje spory pomiędzy funkcjonariuszami UE, a Unią (w istocie sprawy pracownicze);



Polska sędzia w Sądzie ds. służby publicznej – prof. dr hab. Irena Boruta

Postępowanie przed TS



Statut TS (Protokół załączony do TUE), zmieniony rozporządzeniem PE i Rady z sierpnia 2012;



Regulamin postępowania (z 1991, nowa wersja z 29.09.2012) – dokument TS za zgodą Rady;



Praktyczne instrukcje odnoszące się do skarg bezpośrednich i odwołań - curia.eu.int/en/instit/txtdocfr/index/htm;



Wskazówki dla pełnomocników stron - http://curia.eu.int/en/instit/txtdocfr/index/htm

o Wielka Izba – 15 sędziów po zmianie statutu;
o

Regulamin postępowania – akt wewnętrzny, uchwala go sam TS, ale wymaga zatwierdzenia przez Radę;

o Obecnie 60% spraw w TS – pytania prejudycjalne. Osobny rozdział w regulaminie;



Praktyczne instrukcje – wydaje sam TS, nie mają mocy wiążącej. Praktyczne instrukcje dla pełnomocników stron.

W postępowaniu przed TS jest przymus adwokacki. TS kieruje do pełnomocników stron instrukcje, praktyczne
wskazówki, jak się mają w tym postępowaniu zachowywać.

Postępowanie przed TS



Pisemna część postępowania – powództwo, 1 miesiąc na odpowiedź, replika i duplika w terminie wyznaczonym
przez przewodniczącego Izby (wyjątek – procedura przyspieszona); 2 miesiące na pismo w procedurze
prejudycjalnej;



Ustna część postępowania – możliwość rezygnacji z części ustnej, gdy strony nie zgłosiły umotywowanego
wniosku; wystąpienie sędziego sprawozdawcy, wysłuchanie stron, opinia rzecznika generalnego (sąd może
zdecydować o braku opinii rzecznika, gdy nie ma żadnych nowych kwestii prawnych – art. 20 Statutu);



Język postępowania (wszystkie 26 oficjalne języki Unii, o języku decyduje strona składająca skargę. Są wyjątki:
jeżeli skarga jest składana na państwo członkowskie – to językiem postępowania jest język strony zaskarżonej/
państwa zaskarżonego; pytania prejudycjalne – postępowania w języku wszczynającego pytanie prejudycjalne).
Język roboczy TS – język francuski (narady sędziowskie są prowadzone po francusku i to, że wyrok zapada
najpierw po francusku – wersja robocza);



Koszty – postępowanie przed TS jest bezpłatne. Nie ma opłat za wniesienie skargi, pytanie prejudycjalne. Ale w

ramach postępowania strony i tak musza ponosić koszty (dojazd, prawnicy) i koszty te musi ponieść strona
przegrywająca. Wyjątek – pytania prejudycjalne – TS nie rozstrzyga o kosztach – rozstrzyga sąd krajowy komu i
jakie koszty przyznać;



Jawność – wyłączenie postanowieniem sądu z ważnych powodów, narada zawsze tajna. Jawność części ustnej;



Pełny skład, Wielka Izba (15 sędziów), Izby po 5, lub 3 sędziów;

Nowe rozwiązania proceduralne



Nowy regulamin Trybunału (przygotowany przez TSUE);



Wprowadzenie funkcji wiceprezesa;



Nowy rozdział poświecony procedurze prejudycjalnej – przeniesienie rozwiązań instrukcji;



Proponowane zwiększenie liczby sędziów sądu do 39 (odłożone do 2013);

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 7 (13.11.12)

Źródła prawa UE

Pojęcie źródeł prawa UE

Acquis communautaire (dorobek prawny wspólnot/UE)



Zasady ogólne;



Prawo pozytywne;



Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE;

Zasady ogólne prawa UE



Dotyczące systemu prawa, w tym zasady procesowe (np. pewność prawa, niedziałanie wstecz, proporcjonalność,
ochrona praw nabytych, legitymowanych oczekiwań, Ne bis in idem)

o

Ogólne zasady, które znamy z prawa polskiego i są zasadami prawnymi innych państw członkowskich.
Zostały uznane przez Trybunał za zasady, które obejmują również Unię Europejską.

o

Zasady, które nie mają podstaw w traktatach (proporcjonalność tylko jest, a Ne bis in idem znajduje się w
aktach prawa wtórnego).



Dotyczące prawa UE jako specyficznego systemu prawnego (pierwszeństwo, bezpośrednia skuteczność,
autonomia)

o

Państwo przystępując zgadza się przyjęcie także zasad ogólnych UE, nawet kiedy nie są one zasadami
traktatowymi, a są jedynie zasadami orzeczniczymi.

o

Zasada pierwszeństwa i bezpośredniego skutku – są to zasady ogólne o charakterze orzeczniczym.

o

Czy zasady mają jakąś hierarchiczną zwierzchność?

o

Trybunał też uważa, że są one zasadami traktatowymi - nie ma ich wprost ale się znajdują w „duchu
traktatu”.

o Prawo wtórne musi być zgodne z zasadami ogólnymi, bo musi być zgodne z prawem pierwotnym.



Podstawowe zasady jednostki (od Traktatu Amsterdamskiego wyraźnie w TUE)

Charakter orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE



Interpretacja prawa pierwotnego i wtórnego;



Rozwijanie zasad prawa UE;



Moc orzeczeń?

Prawo pierwotne UE



Traktaty założycielskie (pierwotne – TEWG, TEWEA, EWWiS, TUE) wraz z protokołami i załącznikami;



Traktaty zmieniające;



Traktaty akcesyjne;



„Karta konstytucyjna Wspólnot” (opinia TS 1/91)

o Wszystkie traktaty – umowy międzynarodowe zakładane pomiędzy państwami członkowskimi UE. Do

zawarcia wszystkich tych traktatów stosuje sie zasady jak przy zawarciu każdej umowy międzynarodowej
– to prawo konstytucyjne poszczególnych państw reguluje jak te traktaty powinny być przyjmowane,
negocjowane itp.

Prawo pierwotne po TL



Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Oba traktaty

wskazują, że maja taką samą moc i że niema hierarchii pomiędzy nimi, ale po przyjrzeniu się przepisom, to z nich
jasno wynika, że Traktat o UE zawiera ogólniejsze przepisy. Traktatów tych nie reguluje Trybunał
Sprawiedliwości, ale może je interpretować.



37 protokołów (niektóre po porostu przejęte z poprzednich traktatów, a niektóre mają nowy charakter).



2 załączniki.



Karta Praw Podstawowych. Element prawa pierwotnego, ale nie jest ani protokołem, ani załącznikiem, jest

załączona do traktatów. Jest umową międzynarodową mającą taką samą moc jak Traktaty – jest elementem prawa
pierwotnego.



65 deklaracji. Nie mają mocy wiążącej inaczej, niż protokoły i załączniki. Nie można bezpośrednio wyciągać z

nich skutków prawnych, ale deklarują wole podmiotów. Deklaracje istotne z punktu widzenia wykładni – można
na nie się powoływać w procesie interpretacji. Niewiążąca moc, ale są ważne z punktu widzenia procesu
interpretacji prawa traktatowego.



Euratom

TUE po Traktacie z Lizbony



55 artykułów, 6 tytułów;



Tytuł I Postanowienia wspólne;



Tytuł II Postanowienia o zasadach demokratycznych;



Tytuł III Postanowienia o instytucjach;



Tytuł IV Postanowienia o wzmocnionej współpracy;



Tytuł V postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych Unii i Postanowienia szczególne…;



Tytuł VI Postanowienia końcowe.

TFUE



358 artykułów, 7 części

Stanowienie prawa pierwotnego – zmiana Traktatów – art. 48 TUE

- Zwykła zmiana -



Inicjuje PE, państwa, lub Komisja;



Zwołanie Konwentu (art. 48), chyba że zakres proponowanych zmian go nie uzasadnia – decyduje RE

o Konwent - Władza wykonawcza i ustawodawcza Unii: PE i Komisja, Rządy i parlamenty państw;



Podpisanie i ratyfikacja;



Brak ratyfikacji przez 2 lata – sprawa jest kierowana do Rady Europejskiej

o Art. 48 ust. 5 – sprawa kieruje się do RE – jeżeli po dwóch latach od podpisania traktatu, ale jest kilka

państw, które się opóźniają to sprawa kierowana jest do Rady Europejskiej. Rada Europejska jednak nie
może tego procesu zmienić, a może jedynie stosować naciski polityczne.

Stanowienie prawa pierwotnego – zmiana Traktatów – art. 48 –

- uproszczona procedura zmiany -



W ramach polityki i działań wewnętrznych UE (część III TFUE);



Inicjatywa państw, PE, Komisji;



RE przyjmuje odpowiednią decyzję jednomyślnie;



Wchodzi w życie po jej ratyfikacji

o

Zmiana za pomocą decyzji Rady Europejskiej, ale nadal musi być jednomyślna. Wydanie jednomyślnej
decyzji jest jednak niewystarczające – potrzebna „ratyfikacji” – wchodzi po zatwierdzeniu przez państwa
członkowskie zgodnie z ich przepisami konstytucyjnymi państw członkowskich (ma być ratyfikowana
przez państwa członkowskie).

o

Nie można zmienić (zwiększyć) kompetencji unii za pomocą uproszczonej.

Stanowienie prawa pierwotnego – zmiana Traktatów – art. 48 TUE

– „Zmiana” traktatów w drodze procedury kładki -



Procedura kładki – zmiana jednomyślności w Radzie na większość kwalifikowaną, zmiana specjalnej procedury
ustawodawczej na zwykłą;



Jednomyślna decyzja RE za zgodą PE;



Udział parlamentów krajowych – jeśli chociaż jeden wyrazi sprzeciw w ciągu 6m, Rada nie może przyjąć takiej
decyzji

o Dodatkowe obostrzenie – brak sprzeciwu jakiegokolwiek sprzeciwu parlamentu krajowego – przypomina

procedurę ratyfikacji;

o

Parlamenty krajowe mają decydujący wpływ. Cel – zgoda parlamentów krajowych na zastosowanie tej
procedury.

Prawo wtórne (pochodne) UE



TWE - brak rozróżnienia.



Traktat Konstytucyjny. Akty ustawodawcze (ustawa europejska, europejska ustawa ramowa) i

nieustawodawcze (rozporządzenie europejskie – akty delegowane lub wykonawcze, decyzja europejska – akty
wykonawcze).



Traktat z Lizbony:

o Akty ustawodawcze - przyjęte w drodze procedury ustawodawczej (zwykłej i specjalnej);
o Akty nieustawodawcze – akty delegowane, wykonawcze, pozostałe akty.

Akty ustawodawcze



Rozporządzenia, dyrektywy, decyzje;



Przyjęte w drodze procedury ustawodawczej (zwykłej i specjalnej)

o

Poznajemy akt po procedurze w jakiej został przyjęty .



Akty ustawodawcze wykluczone w WPZiB – art. 31 TUE

o Procedura ustawodawcza – muszą uczestniczyć Parlament i Rada. Następca procedury

współdecydowania. Ta procedura po traktacie z Lizbony jest procedurą zasadniczą – zwykle tej
procedury się używa. Podstawowa procedura przyjmowania aktów prawa unijnego;

o

Szczególna – Rada z udziałem Parlamentu;

o

Rada i parlament to są równorzędni ustawodawcy unijni;

o

Traktat wskazuje w jakiej procedurze ma być wydany akt. Konsekwencją wzmocnienia roli parlamentu i
przyjęcia zwykłej procedury ustawodawczej jako podstawowej, postanowiono nazwać akty wychodzące
w ramach tej procedury – aktami ustawodawczymi. Będą się zdarzały kiedy akty prawa unijnego będą
wydawane w odmienny sposób – akty nieustawodawcze (ale to są wyjątki, zasadą akty o charakterze
ustawodawczym).

Akty ustawodawcze – przyjęte w procedurze ustawodawczej – art. 289



Zwykła i specjalna procedura ustawodawcza – art. 289 TFUE – zawsze Katy Pe z udziałem Rady lub Rady z
udziałem PE;



Zwykła procedura prawodawcza po TL – w 40 nowych dziedzinach – art. 289 TFUE;



Specjalna procedura ustawodawcza –a art. 289 TFUE;



Akty ustawodawcze przyjmowane są na wniosek Komisji, a w przypadkach wskazany w Traktatach – na wniosek
grupy Państw Członkowskich […].

Akty nieustawodawcze



Brak definicji, więc a contrario wszystkie akty wydawane nie w procedurze ustawodawczej;



Rozporządzenia, dyrektywy, decyzje;



Dzielą się na delegowane, wykonawcze, inne.

Akty delegowane



Zasady ogólne

o Art. 290 TFUE
o

Władza wykonawcza działająca w charakterze ustawodawczym

o

Mają przymiotnik „delegowana”, „delegowany” w nagłówku

o

Upoważnianie do ich wydawania wynika z aktu ustawodawczego

o

Mają zasięg ogólny

o

Wydawane w celu uzupełnienia lub zmiany niektórych, innych niż istotne, elementów aktu
ustawodawczego

o

Nie mogą dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny



Delegacja

o

Wyraźnie określone cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania delegacji;

o

Upoważnienie wyłącznie na rzecz Komisji;

o

Upoważnienie w akcie ustawodawczym (procedura ustawodawcza)

 Podstawowa delegacja w akcie ustawodawczym;
 Maja zasięg ogólny – akty generalne, abstrakcyjne – są to akty legislacyjne, normatywne

wydawane z upoważnienia zawartego w akcie głównym;

 Akty delegowane odpowiadają naszym rozporządzeniom;
 Warunki delegacji (w akcie ustawodawczym) – ma określać cele, zakres, treść i czas

obowiązywania delegacji (analogicznie w naszej konstytucji, ale u nas nie trzeba określać czasu,
w którym obowiązuje delegacja).

Warunki wykonania delegacji



Kontrola sprawowana przez PE lub/i Radę;



Określone w akcie ustawodawczym;



A) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień;



B) akt delegowany może wejść w Zycie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w
terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy

o

Kontrola delegacji musi być wpisana w akcie przy okazji delegacji. Parlament, lub rada może
zdecydować;

o

Delegacja musi wynikać ze wspólnej akcji Parlamentu i Rady a odwołać może jedna z nich;

o

Czy można odwołać delegację, która już został wykonana? Komisja sama uważa (komunikat z 2009), że
wykonanie Delegacji jest możliwe ale nie ma ona wpływu na już dokonaną delegację i ma wpływ na
przyszłość (nie działa wstecz). Ma to pewne połączenie z kwestią czasu, na jaki delegacja jest udzielana
Komisji. Odwołanie udzielonej delegacji może zostać udzielone przez Parlament, lub Radę. Sprzeciw ma
być wskazany w akcie ustawodawczy;

o

Komisja sugeruje termin 2 miesięczny notyfikacji Radzie lub Komisji, ale Rada lub Komisja może
wprowadzić inny czas.



Podsumowując:

o

Akty delegowane odpowiadają naszym rozporządzeniom wykonawczym – powierzenie Komisji
możliwość wydania aktu generalnego z upoważnienia Parlamentu, lub Rady;

o

Nie może ten akt dotyczyć istotnych zagadnień danej dziedziny, musza być zapewnione elementy kontroli
przez Parlament i Radę;

o

Traktat Konstytucyjny przewidywał takie akty delegowane, które miały się nazywać aktami unijnymi i
przewidywał formy kontroli jak obecnie, a oprócz tego „wyrażenie zgody” na wejście w życie.

Akty wykonawcze



Zasady ogólne

o

Art. 291 TFUE: Państwa członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do
wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii;

o

Służą realizacji władzy wykonawczej;

o

Wydawane, gdy konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii;

o

Przymiotnik „wykonawcze”, wykonawcza” w nagłówku.



Delegacja

o

„Powierzenie uprawnień wykonawczych w akcie „prawnie wiążącym”, a więc nie tylko ustawodawczym;

o

Powierzenie uprawnień wykonawczych Komisji lub Radzie (w uzasadnionych przypadkach oraz w
zakresie WPZiB)

 Delegacja do wykonania aktu wykonawczego może być w akcie delegowanym;
 Akty delegowane – Komisja;
 Akty wykonawcze można powierzyć – Komisji i w niektórych wypadkach Radzie.



Kontrola delegacji

o Kontrola sprawowana przez państwa członkowskie;
o Procedura komitologii ustalana w rozporządzeniu PE i Rady, a nie jak poprzednio w decyzji Rady

 Akty ustawodawcze – Rada i parlament;
 Akty wykonawcze – państwa członkowskie. Bo kompetencją państw jest wykonywanie prawa

Unii. Wyjątkowo wykonywanie prawa Unii powierza się Radzie lub Komisji, ale to państwa mają
skontrolować, w jaki sposób ta władza jest wykonywana.

 Wykonywanie delegacji podlega kontroli państw, a nie delegacji Unii.
 Kontrola jest sprawowana w procedurze Komitologii. Procedura wprowadzona przed TL. Była

wcześniej decyzja Rady mówiąca o komitologii. Komitologia pochodzi od nazwy „komitety”, bo
kontrolę nad wykonywaniem sprawują komitety złożone z państw członkowskich –
przedstawiciele merytoryczni aparatu władzy państw i badają uprawnienia do aktu
wykonawczego. Komitet może zablokować wejście w życie takiego aktu o charakterze
wykonawczym, jeżeli on według nich nie spełnia kryteriów delegacji wskazanych przez Traktat

 Jaka jest różnica pomiędzy aktami delegowanymi, a ustawodawczymi? Tego nie wie sam

ustawodawca Unii.

 Akty delegowane – otrzymuje władze ustawodawczą, akty wykonawcze – czysto wykonawcza

władza.

 Trzeba pamiętać i wiedzieć dlaczego takie formy aktów wprowadzono i co leży u podstaw ich

wprowadzenia.

 Rozporządzenie wykonawcze – zawsze nieustawodawczy, bo nigdy nie są wydawane w

procedurze ustawodawczej, bo tam są wydawane akty główne, skąd ma wynikać delegacja.

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 8 (20.11.12.)

Akty nieustawodawcze

(akty delegowane i akty wykonawcze)



Procedura ustawodawcza – procedura, w ramach której akty są wydawane przez Radę i Parlament

o

Zwykła – Rada i Parlament wspólnie;

o Inne – Parlament z Radą, albo Rada z Parlamentem;
o

Wydawnictwo „Od nowa” – procedura ustawodawcza nazywa się „prawodawcza” (starsze tłumaczenie
traktatu Lizbońskiego, niż z marca 2010 roku). To jest błąd, bo nowe tłumaczenie mówi o „aktach
ustawodawczych” i o „ustawodawczej procedurze”.



Akty wykonawcze i akty delegowane

o

Rozróżnienie – akty mają inny charakter i innym celom służą;

o Akty delegowane – akty legislacyjne, akty generalne, służące wykonywaniu władzy ustawodawczej, która

powierzana jest władzy wykonawczej – komisja europejska. Podobne do naszych rozporządzeń. Rada i
parlament powierza wykonanie pewnych kompetencji legislacyjnych Komisji europejskiej i kontroluje
jak komisja wykonuje tą władzę;

o Akty wykonawcze – mają wykonywać prawo Unii. Mają mieć charakter wykonujący, nie legislacyjny.

Mogą być aktami o charakterze generalnym . Mają służyć wykonywaniu prawa Unii. Realizowanie
władzy, wydawanie tych aktów podlega głównej władzy wykonawczej w Unii – państwom
członkowskim.



Formy kontroli – pochodną cech

o Delegowane – ustawodawca, rada i parlament;
o Wykonawcze – państwa członkowskie w procedurze komitologii.

Inne akty nieustawodawcze



Decyzje Rady i RE w WPZiB.



Porozumienia międzyinstytucjonalne – definicja art. 295. Są to umowy zawierane przez instytucje Unii
pomiędzy sobą. Porozumienie międzyinstytucjonalne – Karta Praw Podstawowych (Zanim została prawem
pierwotnym). Nie są to akta ustawodawcze, jest to rodzaj umowy zawieranej pomiędzy instytucjami Unii.



Akty wydawane samodzielnie przez Radę na podstawie Traktatów – głównie decyzje (np. art. 31 TFUE), ale
też rozporządzenia – art. 342 TFUE (system językowy Unii – jakie języki są oficjalnymi UE - 23). Czasami
TFUE wprowadza upoważnienie dla Rady, lub Komisji do wydania decyzji. Rada Unii Europejskiej wprost na
podstawie upoważnienia traktatowego.



Decyzje RE w ramach procedury kładki. Procedura specyficzna, która daje możliwość zmiany procedury
głosowania w Radzie. Decyzja podejmowania w sprawie zmiany procedury głosowania jest także decyzją
nieustawodawczy, bo wydany poza procedurą ustawodawczą.



Decyzje Komisji wydawane na podstawie Traktatów (np. art. 105 – prawo konkurencji, art. 108 – pomoc
publiczna).Traktat czasami upoważnia Komisje, czy Radę. Decyzje wydawane samodzielnie poza procedurą
ustawodawczą. Są to akty inne niż delegowane i ustawodawcze.



Rozporządzenia Komisji wydawane na podstawie Traktatów – prawo konkurencji – art. 105 TFUE.



Rozporządzenia i decyzje EBC (Europejski Bank Centralny). EBC miał i ma kompetencje do wydawania
decyzji i rozporządzeń o charakterze wiążącym.



Zasadą jest wydawanie aktów w procedurze ustawodawczej

Akty regulacyjne – odrębna kategoria?



Art. 263 TFUE – skarga na akty regulacyjne

o

Obywatele mogą zaskarżyć akty. Traktat z Lizbony rozszerzył legitymację podmiotów prywatnych.

o

Można złożyć skargę na akty, które dotyczą jednostkę bezpośrednio i indywidualnie i na akty regulacyjne
(pojęcie aktów regulacyjnych nie pojawia się nigdzie indziej w Traktatach).



Postanowienie Sądu T–18/10, z 6.09.2011 – to akty generalny, który nie jest aktem ustawodawczym.



Wyrok Sądu T–262/10 z 25.10.2011 – aktem regulacyjnym jest decyzja Komisji mająca charakter generalny

wydawana w ramach kompetencji wykonawczych (przed TL).

o

Decyzja Komisji, która miała charakter generalny i nie miała charakteru delegowanego, ale miała
charakter wykonawczy – wykonywała prawo Unii. Taki akt może być przedmiotem zaskarżenia. Akty
delegowane mogą być aktem regulacyjnym, bo są generalne i są nieustawodawcze, więc mogą być
przedmiotem zaskarżenia. Akty wykonawcze i delegowane będzie można skarżyć pod warunkiem
bezpośredniego „dotknięcia” danej jednostki.

o

Nie jest wykluczone, że TS przyjmie inną definicję, niż Sąd.

Akty wiążące

(ustawodawcze i nieustawodawcze)



Rozporządzenia. Rozporządzenie wykonawcze, rozporządzenie delegowane, rozporządzenie



Dyrektywy.



Decyzje.

o

Wszystkie te akty mogą być wydawane w trzech formach (wykonawcze, delegowane, bez przymiotnika).
Wszystkie te trzy formy będą działać zawsze jednolicie.

Rozporządzenia



Art. 288 TFUE. Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowne we wszystkich
Państwach członkowskich

o

Zasięg ogólny – akt generalny, dotyczy ogółu, ma zasięg ogólny (kierowany do wszystkich podmiotów).
Czy rozporządzenie może mieć zasięg tylko w jednym państwie? Nie może, bo ma zasięg ogólny. Ale
może dotyczyć tylko podmioty z 1, 2, 5 państw członkowskich. Ma obowiązywać tak samo, ale w jego
zakresie przedmiotowym i podmiotowym mogą się znaleźć podmioty tylko z niektórych państw
członkowskich. We wszystkich ma obowiązywać tak samo i w całości (państwa muszą przyjąć
rozporządzenie w całej rozciągłości). Czy my jako obywatele jesteśmy związani rozporządzeniem? Tak,
jeżeli tylko znajdziemy się w zakresie jego regulacji (Zakresie podmiotowym). Rozporządzenie działa jak
polska ustawa.

o

Bezpośrednio stosowane – nie wymaga żadnej implementacji, wprowadzenia do prawa krajowego.
Obowiązuje bezpośrednio w prawie krajowym. Obowiązuje tak, jakby było elementem prawa krajowego.
W praktyce to oznacza, że jeżeli dzisiaj wyjdzie rozporządzenie UE i zostanie opublikowane w dzienniku
urzędowym UE. Co Polska ma zrobić, aby ono obowiązywało w naszym kraju? Nic. Zwykle ma jakieś
vacatio legis (kiedy wchodzi w życie), ale jeśli nie jest wskazane vacatio legis, to zawsze wynosi ono 20
dni.

o

Obowiązuje w takiej samej treści. Ale w treści językowej danego państwa. Publikowane we wszystkich
23 językach Unii. Od razu jest opublikowane we wszystkich 23 językach Unii. W praktyce pomimo
założenia, że obowiązuje w takiej samej treści we wszystkich państwach Unii – ono może się różnić, ze

względów tłumaczeń. Jeżeli będzie miało różną treść – jest uprawnione sięganie do innych wersji
językowych – bo żadna wersja nie jest nadrzędną -wszystkie są równorzędne.

o

Jeżeliby państwo wprowadziło krajową ustawę zmieniającą przepisy rozporządzenia – naruszy prawo
unijne. A co z przeniesieniem rozporządzenia do prawa krajowego (przepisanie rozporządzenia do
krajowych aktów prawnych)? Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że to nie jest dozwolone. Jest ryzyko,
że coś zmienią powstanie problem elementem jakiego systemu będzie ten przepis, a to ma znaczenie z
punktu widzenia zasady pierwszeństwa (pierwszeństwo prawa unii przed prawem krajowym).

o

Z rozporządzenia po 20 dniach mogą dla jednostek wynikać obowiązki i my się nie dowiemy o tych
obowiązkach z prawa polskiego. I wszyscy muszą je przestrzegać tak, jakby to było prawo polskie. A w
wypadku sprzeczności z polską ustawą pierwszeństwo będzie mieć rozporządzenie.

o

Nie we wszystkich dziedzinach są wydawane rozporządzenia – nie zawsze Traktat dopuszcza wydawanie
rozporządzenia w takiej dziedzinie. Są dziedziny, w których zazwyczaj wydaje się rozporządzenia -
kompetencje wyłączne Unii (5 kategorii w tym prawo celne).

o

Nieudana próba zmiany nazwy rozporządzenia „Ustawa europejska”.

o Nazywane instrumentem ujednolicenia prawa

Dyrektywy



Dyrektywa art. 288. Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do
rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

o Ma adresata – państwo członkowskie, lub państwa członkowskie
o

Dyrektywa jest aktem wiążącym

o

Dyrektywa może być kierowana nie do wszystkich państw – może obowiązywać w jednym, kilku bądź
wszystkich państwach. Regułą jest/, że dyrektywy kierowane są do wszystkich państw.

o Jest kierowana zawsze do państw – nie do jednostek i nie do instytucji Unii. Wiążę tylko adresata –

państwa członkowskie. Ale wiąże w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty. Ma wskazywać
pewien cel. W praktyce dyrektywy zawierają szczegółowe regulacje.

o Całe prawo konsumencki i podatkowe jest oparty na dyrektywach Unii. Niektóre dyrektywy były tak

szczegółowe, że państwa przepisywały je w całości do prawa krajowego (państwa mogą to zrobić,
chociaż jest to wbrew idei dyrektywy – określania tylko celu).

o Na czym polega wybór państwa co do form i środków co do osiągnięcia celu? Państwo decyduje w jakim

akcie implementować dyrektywę i jak będzie brzmiał konkretny przepis. Istotą dyrektywy jest to, że ona
zawsze wymaga implementacji. Warunkiem koniecznym obowiązywania dyrektywy jest jej
wprowadzenie, wykonanie w prawie krajowym.

o

Państwo członkowskie musi wprowadzić kontrolę, jak przepisy krajowe są wykonywane.

o

Skąd państwo wie kiedy implementować dyrektywy? To jest wskazane w samej dyrektywie – zawiera
ona termin, do kiedy dyrektywa ma być implementowana. Długi termin liczony zazwyczaj w latach (2, 3
lata), określony konkretną datą i do tej daty państwo ma dokonać wszelkich działań, aby wykonać
dyrektywę. Zasada jest taka, że państwo ma implementować dyrektywę w terminie wskazanym w
dyrektywie.

o

Czy z punktu widzenia prawa polskiego parlament ma implementować ustawą, czy dyrektywą?
Najczęściej implementuje się ustawa. Na początku ustawy jest przypis o implementacji danej dyrektywy.
Nie jest wskazane, którym artykułem implementuje się dany artykuł dyrektywy. Czy można
implementować dyrektywę rozporządzeniem? Można, bo TS mówi, że powinno państwo regulować
takim aktem, jakim zwykle reguluje daną dziedzinę. Nie ma obowiązku, żeby to zawsze była ustawa –
musi być to akt o charakterze wiążącym. Akt wiążący musi implementować i akt, który odpowiada swoją
charakterystyką regulacją danej dziedziny.

o

Czy dyrektywa może nas obowiązywać? Nigdy nas nie może do niczego zobowiązać, bo dyrektywa
oddziałuje na podmioty prywatne ale zawsze za pomocą prawa krajowego, ale nigdy nie bezpośrednio.

Na podmioty prywatne dyrektywa może nałożyć obowiązki za pośrednictwem prawa krajowego.
Dyrektywa może uprawnienia przyznawać w sytuacji, kiedy nie jest implementowana, ale jest to wyjątek.

Decyzje



Decyzja art. 288. Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.

o

Decyzje były wydawane prze TL jako decyzje, które mogły mieć adresatów, ale nie zawsze miały.

o

Decyzje zbieżna z naszą decyzją administracyjną – jeden z charakterów decyzji – decyzja o charakterze
indywidualnym (wiąże adresata i tylko adresata). Takie decyzje są wydawane w prawie konkurencji i
prawie pomocy publicznej. Decyzje kierowane do konkretnych jednostek.

o

Oprócz decyzji o charakterze indywidualnym jest cała masa decyzji o charakterze indywidualnym.
Wydawane były tego rodzaju decyzje i były akceptowane – TL: może być decyzja mająca adresata i
mogą być też decyzje o charakterze generalnym, które adresatów nie mają. Spór czy dany akt to decyzja,
czy rozporządzenie. Nie nazwa aktu decyduje o jego charakterze, ale jego treść.

o

Decyzja z art. 288 to zupełnie inna decyzja, niż te z wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Te z
art. 288 są wydawane we wszystkich dziedzinach oprócz wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa.

Akty niewiążące (tzw. soft law)



Zalecenia – art. 292;



Opinie;



Inne

o

Akty niemające mocy prawnej – ani podmiotów prywatnych, ani instytucji, które je wydały. Mają wielkie
znaczenie przy interpretacji aktów wiążących;

o

Biała i zielona księga – wydawane w celu opracowania pewnych założeń legislacyjnych dla przyszłej
regulacji. KOMy – komunikaty UE;

o Komisja i Parlament wydaje ich bardzo wiele. Parlament ustawodawcą unijnym, ale nigdy nie wydaje

tych aktów samodzielnie (wspólnie z radą). Samodzielnie wydaje akty niewiążące – zalecenia, opinie,
rezolucje;

o

Definicja, sposób wydawania zaleceń – art. 292 TFUE - obostrzenia w wydawaniu zaleceń przez Radę.
Dlatego, że w praktyce te akty mają duże znaczenia – w praktyce i w interpretacji;

Akty prawne w ramach WPZiB

(Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa)



Artykuł 31 TUE – wykluczenie przyjmowania aktów ustawodawczych, zasada jednomyślności (procedura
wstrzymania się od głosu)



Decyzje mają być jednym instrumentem prawnym w WPZiB, ale są też ogólne wytyczne Rady Europejskiej i
wspólne podejścia Rady i RE, których charakter jako aktów prawnych nie jest jasny.

o

Nie można się na nie powoływać dopóki nie zostaną uznane za akty wiążące i nie zostaną wprowadzone
za pomocą decyzji;

o

W ramach WPZiB mamy zasadę jednomyślności (przeciwieństwo innych polityk unijnych – zasada
większości). Są pewne wyjątki od jednomyślności w art. 31 TUE, ust. 2 – członek może wstrzymać się od
głosu przy wydawaniu decyzji. Jeżeli członek złoży zastrzeżenie – wstrzymanie się od głosu – nie
obowiązuje państwa tego, które się wstrzymało i złożyło zastrzeżenie. Jeżeli więcej, niż 1/3 wstrzymań –
taka decyzja nie wchodzi w życie;

o

W ramach WPZiB mamy wyłączoną jurysdykcję Trybunału Sprawiedliwości;

Postanowienie przejściowe w TL



Protokół 36, Tytuł VII, Postanowienia przejściowe dotyczące aktów przyjętych na podstawie tytułu V i VI
Traktatu o Unii Europejskiej przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony.



Akty II i III filaru – art. 9 Protokołu: „Skutki prawne aktów instytucji przyjętych na podstawie TUE przed

wejściem w życie Traktatu z Lizbony zostają utrzymane do czasu uchylenia, unieważnienia lub zmiany tych
aktów w zastosowaniu Traktatów. To samo dotyczy konwencji zawartych między Państwami Członkowskimi na
podstawie Traktatu o Unii Europejskiej”



Kompetencje KE i ETS wobec aktów II filaru – art. 10 Protokołu – kompetencje TS UE takie same jak na
podstawie TUE sprzed zmian – przez okres 5 lat od wejścia w życie TL, chyba że nastąpi wcześniej zmiana tych
aktów.



Deklaracja nr 50 w sprawie art. 10 protokołu – Konferencja zwraca się do PE, Rady i KE, aby dołożyły starań, by
przyjąć w terminie pięciu lat, akty prawne zmieniające lub zastępujące akty wydane uprzedni w III filarze.

o

Państwo musiało złożyć deklaracje, aby podlegać procedurze prejudycjalnej w III filarze. Polska nie
przystąpiła do tej deklaracji przed TL, pomimo tego, że była ustawa zezwalająca na takie przystąpienie –
Prezydent jej nie podpisał – ta ustawa do czasu Traktatu z Lizbony nie weszła w życie. Polskie sądy nie
mogą występować to TS z pytaniami prejudycjalnymi w sprawach dot. III filaru (w sprawach karnych),
ale polskie sądy są związane tym, co mówi TS na temat III filaru do innych państw. Kompetencja
Trybunału Sprawiedliwości została też zmieniona Traktatem z Lizbony – ujednolicono politykę karną ze
wszystkimi innymi politykami. Polskie sady mogą wystąpić z pytaniem prejudycjalnym w sprawach
karnych wydanym po Traktacie z Lizbony, a jeżeli zostało wydane przed TL, to polski sąd już wystąpić
nie może. Problem rozwiąże się sam w ciągu dwóch lat – kompetencje nadal pozostają nadal ograniczone,
ale przez 5 lat od wejścia w życie Traktatu z Lizbony. Okres przejściowy – 5 lat nie dotyczy samego
obowiązywania tych aktów, ale instytucje unijne są zobowiązane je pozmieniać.

Umowy międzynarodowe jako źródło prawa UE



W Części V TFUE Działania zewnętrzne Unii, nowy tytuł V – Umowy międzynarodowe



Art. 216 bezpośrednia podstawa do zawierania umów międzynarodowych: Unia może zawierać umowy z jednym

lub z większą liczbą państw trzecich lub organizacji międzynarodowych, jeżeli przewidują to Traktaty, lub gdy
zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii, jednego z celów, o których mowa w
Traktatach, albo gdy zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie Unii, albo gdy może mieć
wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres.



Umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii i Państwa Członkowskie

o

Jaka jest hierarchia pomiędzy prawem pierwotnym, a prawem wtórnym i gdzie w tej hierarchii są UM?
Koncepcje są różne, ale główna koncepcja mówi, że są pośrodku (prof.). Z czego to można wnosić?

 UM są wydawane w oparciu o prawo pierwotne (podobnie, jak w przypadku prawa wtórnego). Są

zawierane na podstawie traktatów.

 Przed zawarciem UM instytucje Unii mogą skierować projekt umowy do TS, aby ten wydał

opinie, czy umowa jest zgodna z Traktatem. Umowy mają być zgodne z traktatami – są wiec
hierarchicznie niższe. Jeżeli Trybunał stwierdzi niezgodność – umowa nie może być zawarta.

o

Dlaczego UM są wyżej w hierarchii, niż prawo wtórne? Mowa o tym, że UM wiążą instytucje Unii –
skoro tak, to nie mogą wydać akt niezgodny z UM, są wiec instytucje Unii związane UM i muszą tworzyć
zgodne z nimi prawo.

Akty prawne – wymogi



Art. 296 TFUE – wybór aktu, powstrzymanie się od przyjęcia aktów nieprzewidzianych w danej dziedzinie, ale

ograniczone do aktów ustawodawczych

o

Przepis gwarancyjny. Instytucje nie mają wydawać aktów, których w traktatach niema. Jeżeli Traktat
wskazuje, że ma być przyjęte rozporządzenie – to ma być przyjęte rozporządzenie. A jeżeli traktat nie
mówi instytucjom jaki akt przyjąć, to mają przyjąć najbardziej odpowiadający zgodnie z zasadą
proporcjonalności – dyrektywa (bo dyrektywa najmniej ingeruje w systemy krajowe – jest najbardziej
proporcjonalna w stosunku do celu – mniej daleka ingerencja w system krajowy).



Obowiązek uzasadnienia aktów prawnych, w tym co do zasady pomocniczości

o

Odwołanie do zasady pomocniczości wtedy Kiedo to jest wymagane – kompetencje inne, niż wyłączne.



Obowiązek ogłoszenia aktów ustawodawczych w Dz. Urz. UE; vacatio legis

o Seria C- akty niewiążące
o Seria L – akty wiążące



Udział parlamentów krajowych w procedurze ustawodawczej



Europejska inicjatywa obywatelska



Art. 11 ust. 4 TUE: Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby
Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach
jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie
Traktatów wymaga aktu prawnego Unii.



Art. 24 ust. 1 TFUE: na jego podstawie przyjęcie rozporządzenia PE i Rady 211/2011 z lutego 2011 r. –
sygnatariusze pochodzący….

o Komisja nie musi przyjąć takiej inicjatywy – nie musi z nim procedować, jeżeli uzna, że nie spełnia

wymogów materialnych

o

¼ państw – interesy obywateli Unii, a nie obywatele danego państwa i musza oni spełniać wymogi
ilościowe – ilość parlamentarzystów danego państwa pomnożone przez 750. W przypadku polski: 50 x
750 = 37500.

Parlamenty narodowe w procesie ustawodawczym



Art. 5 ust. 3 TUE – Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości.



Protokół nr 1 W Sprawie Roli Parlamentów Narodowych w Unii Europejskiej.



Projekty aktów ustawodawczych kierowane do Parlamentu Europejskiego i do Rady są przekazywane
parlamentom narodowym.

o

Sprawdzają, czy jest respektowana zasada pomocniczości i tylko to mogą sprawdzać. Mogą pokazać
żółtą, lub pomarańczową kartkę – ale nie mogą zastopować procesu legislacyjnego.

o

Regulamin Sejmu i Senatu i ustawa o współpracowaniu parlamentu z UE wprowadzają pewne procedury.

__________________________________________________________________________________________________

Ustrojowe UE. Wykład 9 (27.11.12.)

Parlamenty narodowe w procesie ustawodawczym



Protokół (nr 2) w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności;



Projekty aktów ustawodawczych są uzasadniane w odniesieniu do zasad pomocniczości i proporcjonalności.
Każdy projekt aktu ustawodawczego powinien zawierać szczegółowe stwierdzenie umożliwiające ocenę
zgodności z zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Takie stwierdzenie powinno zawierać dane
umożliwiające ocenę skutków finansowych danego projektu aktu oraz, w przypadku dyrektywy, jej skutków dla
regulacji wprowadzanych przez Państwa Członkowskie, w tym, w stosownym przypadku, dla prawodawstwa
regionalnego (…);

o

Porównanie założeń projektu z definicją zasady pomocniczości. Taki projekt aktu wskazuje w swoim
uzasadnieniu, że ustawodawca unijny uważa, że zasada pomocniczości jest spełniona. Każdy parlament
może wyrazić taką opinię w ciągu 8 tygodni. Każdy parlament przysługuje 2 głosy (każda Izba po jednym
głosie, lub jedna izba dwa). W Polskim systemie prawnym – uchwałą Sejmu i Senatu.



W przypadku gdy uzasadnione opinie o niezgodności projektu aktu ustawodawczego z zasadą pomocniczości
stanowią co najmniej jedną trzecią głosów przyznanych parlamentom narodowym (jedną czwartą w PWBiS),
projekt zostaje poddany ponownej analizie. Możliwość podtrzymania wniosku w uzasadnionej decyzji.



W zwykłej procedurze ustawodawczej – jeśli uzasadnione opinie o niezgodności wniosku dotyczącego aktu
ustawodawczego z zasadą pomocniczości stanowią co najmniej zwykłą większość głosów przyznanych

parlamentom narodowym, wniosek zostaje poddany ponownej analizie. Po ponownej analizie Komisja może
postanowić o podtrzymaniu, zmianie lub wycofaniu wniosku – przedstawia uzasadnioną opinię (procedura żółtej
kartki).



Jeżeli większość głosów 55% członków Rady lub większością głosów w PE prawodawca stwierdzi, że jego
zdaniem wniosek nie jest zgodny z zasadą pomocniczości, wniosek ustawodawczy nie będzie dalej analizowany.
(Procedura pomarańczowej kartki – trochę więcej parlamenty mogą zdziałać).

o

Jeżeli akt przyjęty jest wbrew opinii Parlamentu – skarga państwa członkowskiego do ETS na naruszenie
zasady pomocniczości (parlamenty inicjują skargę). W zasadzie kontrola parlamentów i udział w procesie
legislacyjnym jest zarówno ex ante – prewencyjnie i ich realna władza jest ograniczona. Mogą
kontrolować akt przyjęty przez Unię ex post. Skarga ograniczona terminem – 2 miesiące.

Zasada natychmiastowego działania prawa UE w Państwach Członkowskich



Akt dotyczący warunków przystąpienia do Unii Europejskiej: Artykuł 2: Od dnia przystąpienia nowe Państwa
członkowskie są związane postanowieniami traktatów założycielskich i aktów przyjętych przez instytucje
Wspólnot i Europejski Bank Centralny przed dniem przystąpienia.



Artykuł 53: Po przystąpieniu nowe Państwa Członkowskie uznaje sięga adresatów dyrektywy i decyzji w
rozumieniu artykułu 249 Traktatu WE i artykułu 161 Traktatu Euratom, o ile takie dyrektywy i decyzje zostały
skierowane do wszystkich obecnych Państw Członkowskich.



Artykuł 54: Nowe Państwa Członkowskie wprowadzą w życie środki niezbędne do przestrzegania od dnia
przystąpienia przepisów dyrektyw i decyzji w rozumieniu artykułu 249 Traktatu WE oraz artykuł 161 Traktatu
Euratom, chyba że z załączników, o których mowa w artykule 24 lub z jakichkolwiek innych postanowień
niniejszego Aktu lub jego załączników, wynika inny termin w tym względzie.

o

Dyrektywy mogą być kierowane nie do wszystkich państw członkowskich, ale do niektórych, podobnie
jak decyzje.

Obowiązek publikacji w języku polskim



Artykuł 58 Aktu przystąpienia: ”Teksty aktów instytucji oraz Europejskiego Banku Centralnego przyjętych przed

przystąpieniem i sporządzone przez Radę, Komisję lub Europejski Bank Centralny w językach: czeskim,
estońskim, litewskim, łotewskim, maltańskim, polskim, słowackim, słoweńskim i węgierskim są od dnia
przystąpienia tekstami autentycznymi na tych samych warunkach, co teksty sporządzone w obecnych jedenastu
językach. Zostaną one opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, jeśli teksty w obecnych
językach były w ten sposób opublikowane”.



Wyrok ETS z 11 grudnia 2007 r. w sprawie Skoma-Lux (C-161/06): „Artykuł 58 aktu dotyczącego warunków

przystąpienia do Unii Europejskiej (…) oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej
sprzeciwia się temu, aby można było powołać się na obowiązki zawarte w przepisach wspólnotowych, które nie
zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w języku nowego państwa członkowskiego,
jeżeli język ten jest językiem urzędowym Unii Europejskiej, wobec jednostek w tym państwie, nawet jeżeli mogły
one zapoznać się z tymi przepisami przy użyciu innych środków”.

Zasada bezpośredniego skutku prawa UE



Prawo wspólnotowe zawiera normy o bezpośrednim skutku, które tworzą prawa dla jednostek i które sądy
krajowe są zobowiązane chronić (6/64 Costa v. ENEL);



26/62 van Gend and Loos, 5.02.1963 „państwa członkowskie nadały prawu wspólnotowemu moc wiążącą, na

którą pochodzące z nich jednostki mogą się przed tymi sądami powoływać; że wobec powyższego należy uznać,
iż Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz którego państwa ograniczyły
jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i którego normy znajdują zastosowanie nie
tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z nich jednostek; że w związku z tym prawo wspólnotowe,
niezależne od ustawodawstwa państw członkowskich, nie tylko nakłada na jednostki zobowiązania, lecz może
również być źródłem uprawnień stanowiących element statusu prawnego tych jednostek”;



Van Gend & Loos: „czujność zainteresowanych jednostek w celu ochrony ich praw, tworzy efektywną

dodatkową kontrolę w stosunku do kontroli sprawowanej przez Komisję i państwa członkowskie”;

o

Trybunał rozumował w ten sposób: w prawie wspólnotowym są środki pozwalające egzekwować prawo
wspólnotowe. Są w traktatach mechanizmy pozwalające na egzekwowanie tych obowiązków: skargi
Komisji na państwa członkowskie, środki represyjne.

o

W Van Gend TS uznał, że one są niewystarczające. Trzeba przyznać dodatkowe mechanizmy, które
wymuszą wykonywanie prawa unijnego.

o

Ta zasada daje niezwykłe prawa podmiotom prywatnym – uzyskaliśmy możliwość powoływania się na
przepis unijny i uzyskiwania ochrony z niego wynikającej.

Zasada bezpośredniego skutku prawa UE – zagadnienia szczegółowe.



Rodzaje bezpośredniego skutku:



Subiektywny – przyznanie praw, zastosowanie przepisu wprost w postępowaniu krajowym (substytucja przepisu

krajowego);



Obiektywny – niezależny od przyznawania praw, przepis unijny jako standard oceny przepisu krajowego

(wykluczenie stosowania przepisu krajowego) – np. C-287/98 Linster – powołanie przez jednostkę przepisu
dyrektywy z zakresu ochrony środowiska nieprzyznającej praw podmiotom prywatnym w celu oceny działań
państwa (czy te działały w ramach władzy uznaniowej przyznanej im w dyrektywie)

o

Czy jednostka może się powołać na przepis dyrektywy jeżeli ona nie przyznaje praw podmiotowych? TS
– również na takie przepisy nieprzyznające prawa podmiotowego będzie się można powołać. Ale nie po
to aby wyegzekwować prawo, ale po to, aby wyeliminować prawo krajowe, które z prawem unijnym jest
niezgodne



Skutek wykluczający – przepis UE jako standard oceny dla przepisu krajowego prowadzi do eliminacji przepisu
krajowego w procesie stosowania prawa.



Skutek substytucyjny – przepis UE jako standard oceny dla przepisu krajowego prowadzi do eliminacji przepisu

krajowego w procesie stosowania prawa i zastosowanie w to miejsce wprost przepisu unijnego. Podstawiamy
przepis unijny, bo przepis polski był z unijnym niezgodny i stosujemy wprost unijny.



Skutek oceny (prawo powołania) – przepis UE wyłącznie jako standard oceny dla przepisu krajowego (np. w
ramach postępowania odszkodowawczego, roszczeń restytucyjnych)

o

Regułą jest, że przepis unijny przyznający uprawnienia – może być zastosowany w celu wyeliminowania
jak i substytucji. A przepis unijny nieprzyznający bezpośrednio praw może być stosowany w celu
eliminacji.

o

Prawo powołania – wykazujemy, że Polska naruszył prawo unii. Powołujemy się na przepis Unii, aby
pokazać przed sądem, że Polska to prawo naruszyła. Powołujemy się na prawo Unii wyłącznie po to, aby
ocenić prawo polskie, że ono było niezgodne. Skutek najrzadszy.

o

Bezpośredni skutek zawsze dotyczy normy. Analizujemy nie akt prawny prawa unijnego, ale normę.

o

Nigdy nie możemy stwierdzić abstrakcyjnie, że dany przepis ma bezpośredni skutek, ale musimy to
odnieść do konkretnej sytuacji.

Zasada bezpośredniego skutku prawa UE – zagadnienia szczegółowe



Warunki zastosowania zasady bezpośredniego skutku – przepis prawa UE (traktatu, rozporządzenia, dyrektywy)
musi być wystarczająco:

o Jasny i precyzyjny
o Bezwarunkowy (nie pozostawia państwu możliwości wyboru innego rozwiązania – mówi, że państwo

ma zrobić tak i tak)



Skutek wertykalny (pionowy) prawa UE - możliwość powołania normy prawa unijnego przez jednostkę wobec

państwa;



Skutek horyzontalny (poziomy) prawa UE - możliwość powołania normy przez jednostkę wobec innej jednostki

o

Przepisy prawa unijnego nieproporcjonalnie więcej nakładają obowiązków na państwa, niż na jednostki
(im zazwyczaj przyznają uprawnienia)

o

Czy jednostki mogą pomiędzy sobą powoływać się na prawa unii? Tak, ale musi ten przepis dotyczyć
obowiązków tej drugiej jednostki.

Kryterium jasności, precyzyjności, bezwarunkowości przepisów prawa UE:



Przepis pozwala na określenie treści normy prawnej, zakreślenie granic kompetencji sądu, który nie zastępuje
ustawodawcy, ale wykonuje precyzyjny i bezwarunkowy przepis;



Konieczność analizy konkretnej sytuacji stosowania prawa;



Inne standardy mogą być stosowane dla oceny

Zasada bezpośredniego skutku prawa UE- dyrektywy



Zasada bezpośredniego skutku dyrektywy: możliwość powołania przez jednostki przepisów dyrektywy
bezpośrednio przed organami krajowymi w celu uzyskania ochrony określonych uprawnień



„Zobowiązanie państwa byłoby nieefektywne, gdyby państwo mogło poprzez brak transpozycji dyrektywy
uchylić się od poniesienia skutków dyrektywy, które może ona wywołać” (41/74 van Duyn; 8/81 Becker)



Problem bezpośredniego skutku horyzontalnego dyrektyw C-91/92 Faccini Dori

o

Dyrektywy mogą mieć w pewnych sytuacjach bezpośredni skutek. Zobowiązanie państw byłoby
nieefektywne gdyby nie implementowało dyrektywy i jeszcze uzyskiwało z tego korzyść (nie
powoływanie się na dyrektywę przez jednostki) – osłabiałoby to efektywność prawa UE.

o Dyrektywy nie są na adresowane do jednostek – może być bezpośrednio niekiedy źródłem praw, ale nie

może być bezpośrednio skutkiem obowiązków. Mają bezpośredni skutek pionowy/ wertykalny. Jednostki
mogą się powołać na dyrektywę przeciwko państwu.

o

Bezpośredni skutek wertykalny jest zawsze jednokierunkowy: jednostka przeciwko państwu.

o

Czy mogą się powoływać na obowiązki z implementowanej dyrektywy organy podatkowe? Nie, organ
nie może się powoływać na dyrektywę – może się jedynie powołać na polską ustawę. Dyrektywy
uzyskują bezpośredni skutek tylko w sytuacji niewłaściwej implementacji.

o

Warunki jasności precyzyjności, bezwarunkowości są uniwersalne – stosują się także w stosunku do
dyrektyw. Formułuje jednak TS jeszcze jeden warunek – ma upłynąć termin implementacji dyrektywy.
Cezurą czasową dla możliwości wywołania bezpośredniego skutku jest termin implementacji dyrektywy.

o

Czy dyrektywy mogą mieć bezpośredni skutek horyzontalny (pomiędzy jednostkami)? Faccini Dori – TS
zajął się sprawą bezpośredniego skutku ws dyrektyw. Pani czekając na pociąg/ autobus postanowiła
skorzystać z oferty kursu językowego. Kiedy się zorientowała, że warunki są niekorzystne chciała od niej
odstąpić, ale się okazało, że wg prawa włoskiego niema możliwości, ale w prawie unijnym była –
dyrektywa sprzedaży poza siedzibą przedsiębiorstwa. Wg dyrektywy można było od umowy odstąpić w
ciągu 10 dni. Minął już termin na implementację, a prawo włoskie nie wprowadziło go do swojego
systemu. Faccini Dori powołała się na dyrektywę bezpośrednio. Dyrektywy nie mają bezpośredniego
skutku horyzontalnego – nie możemy się powołać przeciwko innej jednostce. Zasada bezpośredniego
skutku to wyjątek od zasady, ze dyrektywy maja bezpośredni skutek. Ponieważ dyrektywy nakładają
tylko obowiązki na państwa – nie może być tak, że nieimplementowana dyrektywa na podmiot prywatny.
Nie może być tak, aby dyrektywy nieimplementowane nakładały obowiązki na jednostki. Bezpośredni
skutek dyrektyw wyjątkiem i ma być interpretowany ściśle – tylko jeśli chodzi o obowiązki państwa.
Prywatny, a publiczny pracodawca (np. szpital publiczny, a szpital prywatny). Publiczny (szpital
publiczny) – można powołać się na dyrektywę. Szpital prywatny (jednostka) – nie można się powołać. W
zależności od tego, z kim się spieramy – czasami będziemy mogli nasze roszczenie wykonać, a czasem
nie. Bezpośredni skutek dyrektyw – jako dyscyplinujący środek wobec państwa.

o

Jeszcze jedne sposób złagodzenia standardów polityki prawnej. Szpital państwowy będzie uważany za
państwo (sprawa pani Marshall). Wszystkie te podmioty są albo elementem państwa, albo emanacją
państwa – wszystkie elementy publiczne należy uznać za państwo. Państwo to wszystkie władze, jak i

jednostki, a nawet podmioty prywatne znajdujące się pod kontrolą państwa (np. spółki prawa
handlowego, gdzie państwo ma większość udziałów). Szeroka definicja państwa – szerokie zastosowanie
bezpośredniego skutku. Odpowiedzialność odszkodowawcza pozwala na zniwelowanie ochrony prawnej
w przypadku bezpośredniego skutku horyzontalnego i wertykalnego dyrektyw.

Od jakiego momentu można powołać się na bezpośredni skutek dyrektywy



Zasada – upływ terminu implementacji;



Wyjątek – sprzeczność prawa krajowego z zasadą prawa UE:



C-144/04 Mangold: „Na sądzie krajowym spoczywa obowiązek zagwarantowania pełnej skuteczności ogólnej

zasady niedyskryminacji ze względu na wiek poprzez niestosowanie wszelkich przepisów prawa krajowego, które
są z niesprzeczne również wtedy, gdy termin do dokonania transpozycji tej dyrektywy jeszcze nie upłynął.”

o W tej sprawie pracownicy Mangold nie powołują się na dyrektywę, a na zasadę ogólna prawa unii jaką

jest zakaz dyskryminacji ze względu na wiek. To jest zasada ogólna, jest w traktacie – pracownicy mogą
się powołać zawsze. Nie muszą czekać na upływ terminu implementacji dyrektywy. Trybunał zezwolił w
istocie na powołanie się na dyrektywę zanim upłynął termin implementacji, ale nazwał to, że chodzi o
zasadę prawa UE. Kontrowersyjne orzeczenie, nie jest przełamaniem zasady, że dyrektywy maja
bezpośrednia skuteczność od terminu implementacji.

Incydentalny skutek horyzontalny dyrektywy



„Sam negatywny wpływ na prawa stron trzecich (…) nie usprawiedliwia braku możliwości powołania przez
jednostkę dyrektywy przeciwko państwu członkowskiemu” (C-201/02 Delena Wells, pkt. 57 – chodziło o
postępowanie wszczęte przez jednostkę przeciwko decyzji zezwalającej na działalność kopalni, a wydanej bez
przeprowadzenia wymaganej dyrektywą oceny wpływu działalności na środowisko naturalne).



Trybunał dopuszcza więc incydentalny bezpośredni skutek horyzontalny dyrektyw, czyli instytucję, w której
bezpośredni skutek dyrektywy jest przede wszystkim instrumentem pozwalającym stwierdzić naruszenie przez
państwo obowiązku implementacji dyrektywy, a jedynie incydentalnie, przy okazji, wpływa na prawa i obowiązki
jednostek.

o Incydentalny – mamy spór toczący się z podmiotem państwowym, ale incydentalnie, przy okazji wpływa

to na interesy podmiotu prywatnego.



Możliwość powołania przepisów dyrektywy w sporze pomiędzy jednostkami w celu oceny prawa krajowego –
nie może doprowadzić do nałożenia wprost z dyrektywy obowiązków na jednostkę, ale może prowadzić do
wybronienia się od negatywnych skutków braku zastosowania się do przepisów krajowych sprzecznych z
dyrektywą



C-443/98 Unilever; C-194/94; CIA Security – spory dotyczące czynu nieuczciwej konkurencji, w których

przedsiębiorcy z powołaniem się na przepis dyrektywy wybronili się od zarzutów wprowadzania na rynek
towarów niespełniających norm krajowych

o

W takiej sytuacji może się powołać na dyrektywę aby uniknąć odpowiedzialności z naruszenia prawa
unijnego. Są wyrwy w zakazie bezpośredniego skutku horyzontalnego – w pewnych specyficznych
sytuacjach jakieś formy są dopuszczalne. Wprawdzie nie nałożono obowiązków na jednostkę, ale
rozstrzygnięto spór w oparciu.

Zasada pierwszeństwa prawa UE



6/64 Flaminio Costa v. ENEL, 15.07.1964 r. „prawa wynikające z Traktatu będącego niezależnym źródłem

prawa, nie mogą być, ze względu na ich szczególny i oryginalny charakter, uchylane przez postanowienia prawa
krajowego, w jakiejkolwiek formie, bez pozbawienia Traktatu jego charakteru jako prawa wspólnotowego oraz
bez zakwestionowania podstaw prawnych samej Wspólnoty.”



Pierwszeństwo przed konstytucjami krajowymi w orzecznictwie ETS: ważność przepisów wspólnotowych lub
skutki, jakie wywołują one wewnątrz państwa członkowskiego, nie mogą być podważane przez zarzut

niezgodności z prawami podstawowymi lub zasadami zawartymi w Konstytucji danego państwa (wyrok w
sprawie 11/70 Internationale Handelsgesellschaft GmbH).

o

Odniesienie się do argumentacji Włoch, gdzie one mówiły: owszem zaakceptowaliśmy prawo wspólnoty
ale potem możemy sobie stanowić nowe prawo mówiące co innego zgodnie z zasadą lex posteriori
derogat legi priori. TS powiedział: nie, nie może być tak, że jakieś przepisy prawa krajowego narusza
nam prawo wspólnotowe. Ta linia orzecznicza jest ona już absolutnie utrwaloną i zawsze TS mówi, że
prawo unijne ma pierwszeństwo przed krajowym i zawsze eliminuje prawo krajowe niezgodne z unijnym.

o

Czy zasada pierwszeństwa ma podstawy Traktatowe? Nie.

o Z zasady lojalnej współpracy wywnioskował Trybunał zasadę pierwszeństwa.
o

Akceptuje się, że prawo Unii ma pierwszeństwo przed wszystkimi aktami, oprócz Konstytucji krajowych.
A TS mówi nam, że prawo unii ma także pierwszeństwo przed Konstytucjami krajowymi.

o O ile zasada pierwszeństwa jest akceptowana przed aktami, to problem dotyczy jak pogodzić zasadę

pierwszeństwa z nadrzędnością konstytucji państw członkowskich

o

Zasada pierwszeństwa stosowania – każdy podmiot, organ musi dać pierwszeństwo przed przepisem
prawa krajowego przepisom prawa Unii.

o

Pierwszeństwo stosowania – jest realne w procesie stosowania prawa. Pierwszeństwo obowiązywania –
przepis unijny uchyla przepis krajowy, przepis krajowy przestaje obowiązywać – a tak nie jest, przepisu
krajowego prawo Unii nie może wyeliminować, nie może unieważnić, jest nadal w systemie prawnym,
ale ma być niestosowany, jako sprzeczny z prawem Unii. Zasada pierwszeństwa nie eliminuje przepisu
krajowego, ale jedynie nakazuje go nie stosować.

o W praktyce zawsze trzeba rozpatrywać w konkretnej sprawie czy przepis jest bezpośrednio skuteczny.
o

Prawo Unijne ma pierwszeństwo przed całym systemem prawa krajowego, nawet przed konstytucjami –
TS.

Zasada pierwszeństwa prawa UE



Deklaracja nr 17 do TUE odnosząca się do pierwszeństwa



Konferencja przypomina, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS UE Traktaty i prawo przyjęte przez Unię

na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo przez prawem Państw Członkowskich na warunkach ustanowionych
przez wspomniane orzecznictwo. Ponadto Konferencja postanowiła, że do niniejszego Aktu końcowego
Konferencji zostanie załączona opinia Służby prawnej Rady dotycząca pierwszeństwa, w wersji zawartej w
dokumencie 11197/07 (JUR 260):



„Opinia Służby Prawnej Rady z dnia 22 czerwca 2007 r. Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika, że
pierwszeństwo prawa wspólnotowego stanowi podstawową zasadę tego prawa. Według Trybunału zasada ta jest
nieodłącznie związana ze szczególną naturą Wspólnoty Europejskiej. Kiedy wydawany był pierwszy wyrok
zapoczątkowujący to obecnie już utrwalone orzecznictwo (wyrok z dnia 15 lipca 1964 r. w sprawie 6/64, Costa
przeciwko ENEL), w Traktacie nie było żadnej wzmianki o zasadzie pierwszeństwa […].

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 10 (4.12.12.)

Zasada pierwszeństwa prawa UE w prawie polskim



C 370/12 – wyrok dot. decyzji Rady o zmianie Traktatów (zmiana uproszczona Traktatów – wydaje decyzję Rada

Europejska jednomyślnie i wchodzi ona w Zycie po zatwierdzeniu zgodnie z porządkami konstytucyjnymi
2011/199 ws zmiany art. 136 TFUE – zamierza zmienić traktat w ten sposób, że przewiduje, że państwa strefy
euro mogą sobie ustanowić europejski obszar stabilizacji). Polska jeszcze nie ratyfikowała. Irlandia
przygotowywała się do ratyfikacji i poseł irlandzki zgłosił zastrzeżenia i sąd irlandzki wystąpił czy jest ta decyzja
zgodna z traktatem – czy decyzja Rady nie rozszerza kompetencji Unii. Decyzja w trybie uproszczonym nie może
rozszerzać kompetencji Unii. TS wydał błyskawicznie wyrok (kilka miesięcy). TS powiedział, że zbadał
zgodność decyzji z tą uproszczona procedurą i powiedział: nie stwierdzono niczego co by podważało ważność

decyzji Rady w odniesieniu do mechanizmu państw członkowskich których walutą jest euro. Decyzja Rady nie
jest rozszerzeniem kompetencji Unii – może być wprowadzona w trybie uproszczonym. Jest to sprawa
precedensowa. Sprawa istotna także dlatego, że jest precedensowa z tego punktu widzenia, że Polska jeszcze nie
ratyfikowała decyzji, chociaż wydano już ustawę, która została zaskarżona przez PiS. Dwa zasadnicze argumenty:
Polska ustawa wyrażająca zgodę jest niezgodna z art. 90 Konstytucji, dlatego, że stwarza możliwości przekazania
niektórych kompetencji strukturą UE, a po drugie posłowie domagają się decyzję, że decyzja jest niezgodna z art.
48 ust. 6.

Zasada pierwszeństwa prawa UE

Z orzecznictwa ETS (m.in. 6/64 Costa v. ENEL) wynika:



Państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa UE



Państwom członkowskim nie wolno wprowadzać przepisów prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem
UE.



W razie sprzeczności przepisów prawa UE i krajowego, zastosowanie mają przepisy prawa UE

o

Pierwszeństwo stosowania: ETS w wyroku w sprawie 106/77 Simmenthal: „Każdy przepis prawa
krajowego i każda praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, która mogłaby osłabić efektywność
prawa wspólnotowego poprzez odebranie sądowi krajowemu rozpatrującemu sprawę, w której stosowane
ma być prawo wspólnotowe, władzy do podjęcia wszelkich działań koniecznych do wykluczenia
stosowania krajowych przepisów, które mogłyby pozbawić, nawet czasowo, pełnej mocy i skuteczności
przepisów prawa wspólnotowego, jest niezgodna z wymogami wynikającymi z samej natury prawa
wspólnotowego”.

 Trybunał Sprawiedliwości przyznał sądom kompetencje do kontroli ustawodawcy (kontroli

zgodności prawa krajowego z prawem unijnym), do kontroli prawa.

Zasada pierwszeństwa prawa UE



C – 224/97, Erich Ciola – pierwszeństwo prawa UE przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi?



„Nie ma powodu, dla którego ochrona prawa, jaka płynie dla jednostek z bezpośredniego skutku przepisów prawa
wspólnotowego i której zapewnienie należy do obowiązków sądów krajowych, miałaby zostać odmówiona
jednostkom w sprawach, w których spór dotyczy legalności aktu prawnego o charakterze administracyjnym.”

o

Zasada pierwszeństwa nie jest zasadą traktatową. Ale prawo unii ma pierwszeństwo przed prawem
krajowym, ale państwa nie godzą się aby tą zasadę rozciągać na decyzję administracyjną.

Zasada pierwszeństwa prawa UE



C-119/05, Lucchini – pierwszeństwo prawa UE przed prawomocnymi wyrokami sądowymi?



Zastosowanie przepisu krajowego przewidującego zasadę res iudicata w jego przyjmowanej interpretacji
doprowadziłoby do uniemożliwienia zastosowania prawa unijnego, tj. do niemożności odzyskania pomocy
publicznej udzielonej z naruszeniem prawa UE; Przepis ten ma wiec zostać pominięty w procesie stosowania
prawa.

o

Do orzeczenia Lucchini wydawało się, że TS respektuje zawsze zasadę res iudicata (jeżeli zapadł wyrok
niezgodny z prawem unii, ale stał się prawomocny, no to trudno – nic się nie da z tym zrobić). A w
Lucchini – nie – w tej konkretnej sprawie, wyrok niezgodny z prawem unijnym ma być niestosowany w
kolejnych sprawach - nie ma być uchylony, unieważniony, ale ma być niestosowany. Jest to orzeczenie,
które rozciągnęło zasadę pierwszeństwa także na prawomocne wyroki sądowe – pierwszeństwo
stosowania przed wyrokami sądowymi niezgodne z prawem.

o Dotychczasowe orzecznictwo dot. pomocy publicznej jest bardzo restrykcyjne.
o Po Lucchini orzeczenie ws Falimento (przedsiębiorstwo w upadłości) – chodziło o ten przepis prawa

włoskiego, który związywał sąd rozstrzygnięciem zapadłym w danej sprawie. Chodziło o to, że
przedsiębiorstwo miało kilka spraw VAT’owskich. Organ podatkowy stwierdził, że doszło do oszustw
podatkowych, a w rzeczywistości nie doszło do oszustwa. Potem analogiczne sprawy luty, marzec,

kwiecień – ale sąd związany wyrokiem ze stycznia (taki sam stan faktyczny, ale inne sprawy - w prawie
polskim nie ma takiej zasady). A sąd stwierdził, że doszło do oszustwa zgodnie z prawem unijnym, ale im
nie pozwala na to zasada związania (prawo włoskie jw.). TS w tej sprawie podatkowej powiedział, że sąd
także nie jest związany tym wyrokiem

Zasada pierwszeństwa prawa UE w prawie polskim



Zasada pierwszeństwa prawa UE w relacji do prawa polskiego ma wyraźne podstawy konstytucyjne

o Art. 91 ust. 3 Konstytucji: Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy

konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio,
mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

 Nie została ta zasada rozciągnięta na Konstytucję.



Pierwszeństwo przed Konstytucją?

o

„Nieusuwalnej sprzeczności pomiędzy normą Konstytucji a normą prawa wspólnotowego nie można w
polskim systemie prawnym rozwiązywać przez uznanie nadrzędności normy wspólnotowej w relacji do
normy konstytucyjnej. Nie mogłaby też niezgodność ta prowadzić do utraty mocy obowiązującej normy
konstytucyjnej i zastąpienia jej normą wspólnotową ani do ograniczenia zakresu stosowania tej normy do
obszaru, który nie został objęty regulacją prawa wspólnotowego” (wyrok TK z 11 maja 2005 r. sygn. akt
K 18/04)

 Szerokie rozumienie umowy konstytuującą organizację międzynarodową.
 Zasada pierwszeństwa ma także podstawy konstytucyjne.
 TK: „Norma konstytucyjna ma pierwszeństwo przed unijną”. Zasada pierwszeństwa to zasada

orzecznicza. TK nie będzie się wypowiadał, czy to jest zgodne z Traktatem, bo tego w Traktacie
niema.

 Art. 55 Konstytucji i Europejska Decyzja Ramowa. Karniści: ENA, to nie to samo, co

ekstradycja. Przepisy kpk trafiły do TK. TK stwierdził niezgodność przepisów kpk
implementujących decyzję ramową i Konstytucją i odroczył moment wejścia w życie swego
orzeczenia, aby coś tą niezgodnością zrobić. Zasugerował, że jego zdaniem najlepiej byłoby
zmienić Konstytucję. Zmieniono przepis Konstytucji tak, aby go dostosować do prawa Unii.

Wyrok TK z 24 listopada 2010 r. w sprawie Traktatu z Lizbony (K 32/09)



„Zdaniem TK art. 90 konstytucji, stanowiący normatywną kotwicę suwerenności, wyznacza granicę przekazania
kompetencji na rzecz Unii. Granicę tę stanowią czynniki określające tożsamość konstytucyjną Rzeczypospolitej:
poszanowanie zasad polskiej państwowości, demokracji, zasady państwa prawnego, zasady sprawiedliwości
społecznej, zasad określających podstawy ustroju gospodarczego, zapewnienie ochrony godności człowieka i
praw oraz wolności konstytucyjnych. Przekazanie kompetencji jest wiec dopuszczalne jako niezagrażające
tożsamości narodu i suwerenności tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza konstytucyjnych podstaw
państwa.”

Zasada pierwszeństwa Prawa UE w prawie polskim.

o Postanowienie TK z grudnia 2006 roku – nie będzie badał zgodności pomiędzy Polską ustawą, a prawem

unijnym – jakkolwiek to się mieści w ramach jego kompetencji, to pomimo tego on tego robić nie będzie
– dlatego, że ta kompetencja należy do sądów – to sąd samodzielnie mają zbadać zgodność z prawem
unijnym krajowych przepisów, a TK tego robić nie będzie. Jeżeli sądy mają wątpliwość to maja
występować to TS, a nie do TK. TK wyzbył się swojej kompetencji do rozstrzygania pomiędzy polską
ustawą a prawem unijnym. Trzeba rozróżnić stosowanie i obowiązywania prawa. O pierwszeństwie
stosowania rozstrzygają sądy w konkretnej sprawie. A TK bada pierwszeństwo obowiązywania i
eliminuje przepisy z obrotu prawnego.

o 16 listopada 2011 SK 40/09 – TK wypowiada się co do tego, czy TK może kontrolować zgodność z

konstytucją prawa wtórnego UE (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje). Czy może kontrolować zgodność

prawa pierwotnego? Tak, może – Traktat akcesyjny i Traktat Lizboński. Czy może kontrolować zgodność
polskiej ustawy z prawem unijnym? Zasadniczo nie (postanowienie z 2006).

o

Do TK trafiła skarga konstytucyjna, gdzie skarżąca mówiła, że rozporządzenie unijne jest niezgodne z
polską konstytucją. Czy wg TS może to robić TK? TS mówi, że wyłącznie kompetentny do rozstrzygania
zgodności prawa wtórnego jest sam TS – sytuacje, gdzie można złożyć skargi na akty prawa wtórnego. A
więc żaden sąd nie może badać ważności prawa unii. Sprawa dotyczącej wykonywania wyroków w
innych państwach członkowskich bez udziału dłużnika. Stwierdziła naruszenie prawa do sądu – art. 45 –
a wiec także udział w postępowaniu sądowym, a wiec pozbawiono ją udziału w sądzie. Czy TK ma
kompetencje aby w tej sprawie rozstrzygać? TK wydał rozstrzygniecie w listopadzie 2011 i stwierdził, ze
ma kompetencje, aby rozstrzygać o zgodności rozporządzenia z prawem konstytucyjnym. TK ma taką
kompetencje, bo to wynika z przyjętej przez TK hierarchii źródeł prawa. Odpowiedź TK, że ma
kompetencje Trybunał zawęził do skarg konstytucyjnych – nie rozszerzył tego na inne formy
postępowania przed TK (a wiec nie na pytania prawne sądów). TK nie będzie badał, czy prawo wtórne
jest zgodne z unijnym prawem pierwotnym, a inną kompetencję jest badanie prawa wtórnego z
Konstytucją państw członkowskich. A przy tym badaniu zgodności należy zachować należytą
powściągliwość i ostrożność. Powiedział TK, że jeżeli kiedykolwiek wydałby rozstrzygniecie, że prawo
wtórne narusza konstytucję, to odroczy czas wejścia w życie, aby w tym czasie doprowadzić do stanu
zgodności. TK zdaje sobie sprawę, że nie może pozbawić takiego aktu prawnego mocy obowiązywania w
całej Unii – to rozstrzygniecie może mieć skutek z punktu widzenia prawa polskiego.

Zasada pierwszeństwa prawa UE w prawie polskim

Pytanie prawne WSA w Poznaniu, C-314/08 Filipiak:



Czy zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego i unormowania wynikające z art. 10 oraz art. 43 ust. 1 i 2
Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską należy interpretować w ten sposób, iż wyprzedzają one przepisy
krajowe przyjęte w art. 91 ust. 2 i 3 i art. 190 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r. nr
14, poz. 176. Ze zm.) w zakresie, w jakim na ich podstawie nastąpiło odroczenie wejścia w życie wyroku
Trybunału Konstytucyjnego?



ETS: zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego zobowiązuje sąd krajowy do stosowania prawa
wspólnotowego i do odstąpienia od stosowania sprzecznych z nim przepisów krajowych, niezależnie od wyroku
krajowego sądu konstytucyjnego, który odracza utratę mocy obowiązującej tych przepisów, uznanych za
niekonstytucyjne.

o Czy polska konstytucja jest zgodna z prawem unijnym – z zasadą pierwszeństwa? TS nie powiedział, że

przepis konstytucji jest niezgodny z zasadą pierwszeństwa. Raczej trzeba by było pytać o kwestię
wykładni utartych przepisów konstytucyjnych. Wyraźnie powiedział, że sąd krajowy ma obowiązek
odstąpić od stosowania prawa krajowego. Powiedział to co mówi od lat 70 – sąd ma samodzielnie
rozstrzygnąć, czy prawo krajowe jest zgodne z prawem unijnym i ma samodzielnie nie stosować prawa
krajowego niezgodnego z prawem unijnym. Nie powiedział wprost o niezgodności polskiej konstytucji z
prawem unijnym, ale powtórzył, że ma niestosować przepisu krajowego niezgodnego z prawem unijnym.

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 11 (11.12.12.)

Prounijna wykładnia prawa krajowego.



Prounijna wykładnia prawa krajowego to takie odczytywanie normy prawa krajowego, które zapewni
zgodność z normą prawa UE



ETS w sprawie 14/83 von Colson Und Kamann:



Dokonywanie wykładni prawa krajowego zarówno przez sądy, jak i organy administracyjne państwa
członkowskiego w zgodzie z prawem UE jest obowiązkiem wynikającym z zasady lojalnej współpracy

o

Prounijną wykładnie aplikuje organ stosujący prawo w danej sprawie (sądy, organy administracyjne)

o

Po co pro unijna wykładnia? Po co? Dlaczego? TS zaczął mówić o pro unijnej wykładni, kiedy zasada
bezpośredniego skutku i pierwszeństwa nie zawsze działa. Bezpośredni skutek w stosunkach
horyzontalnych ws do dyrektyw jest niedopuszczalny. TS widział to jako zapobieżenie zróżnicowania
ochrony prawnej w wypadku braku bezpośredniego skutku. TS uważał, że jest to taki mechanizm, który
zapewnia wykonania prawa unii, kiedy nie da się zastosować bezpośredniego skutku i pierwszeństwa
prawa Unii. Obowiązek wykładać prawo krajowe w zgodzie z prawem unijnym.

Prounijna wykładnia prawa krajowego



ETS w sprawie C-397/01 Bernhard Pfeiffer;



„Stąd stosując prawo krajowe, a zwłaszcza przepisy uregulowania przyjętego specjalnie w celu wprowadzenia
wymagań dyrektywy, sąd krajowy jest zobowiązany interpretować prawo krajowe w najszerszym możliwym
zakresie w świetle brzmienia i celu danej dyrektywy, a co za tym idzie, zapewnić zgodność z art. 249 akapit trzeci
WE”;



Zasada dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego wymaga zatem, aby sąd krajowy czynił wszystko co
leży w zakresie jego właściwości, biorąc pod uwagę całość norm prawa krajowego, aby zagwarantować pełną
skuteczność dyrektywy 93/104 i zapobiec […]

o

To jest obowiązek a nie uprawnienie;

o Ten obowiązek oznacza wykładnie w najszerszym z możliwych sposobów.

Pronijna wykładnia prawa krajowego



Granice pro unijnej wykładni:



Interpretacja prawa krajowego nie może doprowadzić do nałożenia na jednostki obowiązków wynikających z

nieimplementowanej dyrektywy (14/86 Pretore di Salo);



Interpretacja prawa krajowego nie Mozę prowadzić do odpowiedzialności karnej jednostki z tytułu naruszenia
obowiązków określonych w nieimplementowanej dyrektywie (80/86 Kolpinghuis Nijmegen)



Nie może służyć do wykładni prawa krajowego contra legem (80/86 Kolpinghuis Nijmegen); Np. prawo krajowe
zakazuje stosowania ustawy z mocą wsteczną – nie ma obowiązku odmiennej interpretacji (C-268/06 Impact);

o I granica - Zasady prawa krajowego co do tego jak sądy maja interpretować
o

Pro unijna wykładnia – lekarstwo na niewydolność zasady bezpośredniego skutku

o

Nie może pro unijna wykładnia doprowadzić do obowiązków, gdy te obowiązki nie wynikają z prawa
krajowego

o

TS mówi, że pro unijna wykładnia nie może doprowadzić do tego, że jednostka poniesie
odpowiedzialność karną na podstawie prawa unijnego, chociaż niema tej odpowiedzialności w prawie
krajowym. Podstawą odpowiedzialności karnej musi być wprost albo przepis krajowy, albo przepis
unijny, a nie nieimplementowana dyrektywa w stosunkach horyzontalnych



Prounijna wykładnia poza zakresem prawa UE? Np. C-28/95 Leur-Bloem

o W prawie podatkowym, wszystkie regulacje dot. podatku dochodowego osób prawnych ma na celu

ułatwienie przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi. Państwa członkowskie aby nie
dokonywać odwrotnej dyskryminacji, aby regulacją prawa unijnego objąć też sytuację czysto
wewnętrzną.

o

Sytuacja wewnętrzna – TS: odpowiem, chociaż jest to sytuacja czysto wewnętrzna, a nawet powiem jak
stosować (Leur-Bloem).

Prounijna wykładnia prawa krajowego



Granice czasowe pro unijnej wykładni



Zasada upływ terminu implementacji dyrektywy: ETS (C 212/04 Adeneler): „Wynika z tego, że w razie
spóźnionej transpozycji dyrektywy ciążący na sądach krajowych ogólny obowiązek dokonywania wykładni prawa

krajowego w sposób zgodny z dyrektywą powstaje z chwilą upływu terminu na dokonanie transpozycji
dyrektywy”.



Wyjątek: ETS (C-212/04 Adeneler): „W świetle powyższego począwszy od daty wejścia w Zycie dyrektywy sądy
państw członkowskich zobowiązane są tak dalece jak jest to możliwe do powstrzymania się od dokonywania
wykładni prawa wewnętrznego w sposób, który poważnie zagrażałby – po upływie terminu dla jej transpozycji –
osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu.”

o

Tak wykładać prawo krajowego, aby nie niweczyć celu dyrektywy.

Kolejność – wykładnia prounijna, a bezpośredni skutek



ETS: „Jest obowiązkiem sądu krajowego, przed którym strona postępowania polega na przepisach traktatowych o
bezpośrednim skutku, w zakresie jego władzy dyskrecjonalnej wyznaczonej w prawie krajowym, aby podczas
stosowania prawa krajowego przyjąć taką jego interpretację, która jest zgodna z wymogami bezpośrednio
skutecznego przepisu prawa wspólnotowego, a w przypadku, gdy nie jest to możliwe, uznać prawo krajowe za
niemające zastosowania” (157/86 Murphy);



Kolejność w postanowieniu TK z 19 grudnia 2006 r., sygn. P 37/05: „Zasada pierwszeństwa dotyczy także prawa
wspólnotowego (art. 91 ust. 3 Konstytucji). W związku z tym sąd – jeśli nie ma wątpliwości co do treści normy
prawa wspólnotowego – powinien odmówić zastosowania sprzecznego z prawem wspólnotowym przepisu ustawy
i zastosować bezpośrednio sprzecznego z prawem wspólnotowym przepisu ustawy i zastosować bezpośrednio
przepis prawa wspólnotowego, ewentualnie – jeśli nie jest możliwe bezpośrednie zastosowanie normy prawa
wspólnotowego – szukać możliwości wykładni prawa krajowego w zgodzie z prawem wspólnotowym. W
wypadku pojawienia się wątpliwości interpretacyjnych na tle prawa wspólnotowego, sąd krajowy powinien
zwrócić się do ETS z pytaniem prejudycjalnym w tej kwestii.”

o

TK nie będzie kontrolował zgodności implementowanego prawa polskiego z prawem unijnym –kwestia
stosowania prawa, a nie obowiązywania.

Sądy polskie wobec stosowania prawa UE



Sąd polski w funkcji sądu unijnego



Stadia oceny zgodności:

o

Niezbędność zastosowania prawa UE w danej sprawie;

o

Porównanie brzmienia przepisu prawa UE z przepisem prawa krajowego;

o Ocena możliwości zastosowania pro unijnej wykładni prawa krajowego;
o

Przesądzenie o bezpośredniej skuteczności prawa UE i pierwszeństwo stosowania

PYTANIA PREJUDYCJALNE I INNE PROCEDURY PRZED TSUE

o

Gdyby nie pytania prejudycjalne to TS nie miałby okazji stworzyć, wyinterpretować tych wszystkich
zasad. Sądy krajowe zadając te pytania do TS przyczyniły się do rozwoju prawa unijnego.

Pytanie prejudycjalne art. 267 TFUE

Przedmiot pytania



Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:

A. o wykładni Traktatów;
B. o ważności wykładni aktów przyjętych przez instytucję, organy lub jednostki organizacyjne Unii;
o

Procedura prejudycjalna nazywana „procedurą dialogu” – między TS, a sądami krajowymi. Służy to
temu, aby w konkretnej sprawie pomóc sądowi krajowemu, aby TS zinterpretował na poczet konkretnej
sprawy zagadnienie prawne. Nie rozstrzyga jednak konkretnej sprawy.

o

Rozstrzygnięcie Trybunału ma charakter prejudykatu wobec późniejszego rozstrzygnięcia sądu
krajowego.

o Tylko wtedy można zastosować, kiedy przed sądem krajowym istnieje konkretny spór. Musi być

konkretna sprawa, w której ewentualna odpowiedź ma być zastosowana – nie może być to pytanie
abstrakcyjne.

o KRS – sąd dokonuje wpisu do odpowiedniego rejestru – sąd dział. jak organ administracyjny. Księgi

wieczyste – sąd w zasadzie działa, jako organ administracyjny. Kiedy sąd wykonuje te funkcje właściwie
administracyjne – w tej sprawie nie ma prawa zwracania się z pytaniem prejudycjalnym. Tylko sytuacje,
w której rozstrzygniecie sprawy o charakterze sporu.

o Przedmiot – co może być przedmiotem pytania? Przede wszystkim ma dotyczyć wykładni, bądź

ważności, ale czego?

 Wykładni – może dotyczyć wszystkich aktów prawa unii, o ile mają charakter wiążący.
 Ważność – zastrzeżona tylko do aktów wydawanych przez instytucję Unii. Do czego prowadzi

rozstrzygnięcie o ważności? Do stwierdzenia, że jest ważny, albo, że jest nieważny. Prawo
wtórne może być nieważne, jeśli narusza traktat. Traktat, albo jego przepis traktatu – nie ma aktu
hierarchicznie wyższego - nie ma w oparciu o co rozstrzygnąć, że przepis traktatu jest nieważny.

 Wykładnia, lub ważność prawa krajowego? Nie – nie ma kompetencji do tego. Pytanie

prejudycjalne nie może dotyczyć prawa krajowego – wykładnia, lub ważność prawa Unii.

 Czy sąd może zadać pytanie czy przepis krajowy jest zgodny z prawem Unii? Tak, właśnie o to

sądy pytają najczęściej. Ale formułują to w ten sposób, czy prawo, przepis unijny zezwala, aby w
prawie krajowym był taki przepis.

 Zgodność prawa krajowego z prawem unijnym – TS odmawia wtedy odpowiedzi. Ale czasami

TS ma ochotę odpowiedzieć i wtedy przeformułuje pytanie i odpowiada na to pytanie.

Potrzeba zadania pytania



W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd
ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z
wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.

Pojecie sądu; sąd zobowiązany i uprawniony



W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia

nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału.



Jeśli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej
wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

o

Sądy od których orzeczeń nie ma środków zaskarżenia: TK, SN, NSA. Od wyroków SN, NSA są
nadzwyczajne środki zaskarżenia (np. wznowienie postępowania). Należy uznać, że są to jednak sądy, od
których nie przysługują środki zaskarżenia.

o W KPC – skarga kasacyjna, jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, a czasami jej nie ma. Chodzi o

sytuację konkretną – czy w konkretnej sprawie nie ma środków zaskarżenia.

o Skarga kasacyjna – nadzwyczajny środek zaskarżenia ograniczony instytucją przed-sądu.
o

SN w ramach przed sądu nie może wystąpić z pytaniem prejudycjalnym? W sumie teraz nie wiadomo.
Orzeczenie vs Lykkeskok – SN może wystąpić. Ale u nas to jest nierozstrzygnięte, bo SN nie występował
jeszcze. Ale przyjmujemy, że sądem ostatniej instancji w przypadku skargi kasacyjnej jest SN.

o Teoria konkretna – badamy, czy w konkretnej sprawie.

„Sąd” w rozumieniu art. 267 TFUE – kryteria z orzecznictwa TS UE



Organ wykonujący funkcja orzecznicze;



Działa na podstawie przepisów prawa;



Rozstrzygający spory między stronami (a nie tylko wykonuje funkcje administracyjne);



Funkcjonuje w sposób stały (a nie ad hoc);



Orzecznictwo jest obowiązkowe (poddanie się jurysdykcji temu sądu jest obowiązkowe, czasem przepisy
proceduralne umożliwiają wybór właściwości; ale sama jurysdykcja sądowi ma być obowiązkowa);



Orzeka na podstawie prawa, a nie tylko zasad słuszności;



Niezawisły

o

Pojęcie sądu ma być interpretowane autonomicznie niezależnie od prawa krajowego.

o

Sądy arbitrażowe? Z reguły nie.

o SKO? Sprawa nie jest jednoznaczna. Ale Samorządowe Kolegium Odwoławcze raczej nie spełnia

definicji sądu, przede wszystkim z tego powodu, że brakuje mu cechy niezawisłości – w praktyce jest II
instancją administracyjną zależną od władz administracyjnych.

Wyrok TSUE z 13.12.2012 C-465/11
„Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy ustalaniu, czy organ odsyłający ma charakter „sądu” w
rozumieniu art. 256 TFUE, co jest kwestią podlegającą wyłącznie porządkowi prawnemu Unii, Trybunał bierze pod
uwagę zespół przesłanek, takich jak w szczególności ustawowe umocowanie istnienia organu, jego stały charakter,
obligatoryjny charakter jego jurysdykcji, kontradyktoryjność postępowania, stosowanie przez organ przepisów prawa oraz
jego niezawisłość”
„W niniejszym wypadku należy stwierdzić, że, jak wynika z przedłożonych Trybunałowi akt sprawy, Krajowa Izba
Odwoławcza, która jest organem ustanowionym na podstawie ustawy Prawo zamówień publicznych, mającym wyłączną
właściwość do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów wykonawców z instytucjami zamawiającymi, i którego
funkcjonowanie regulują art. 172-198 wspomnianej ustawy, jest sądem w rozumieniu art. 267 TFUE, gdy wykonuje swoje
kompetencje objęte zakresem wymienionych przepisów, co ma miejsce w ramach postępowania głównego. Fakt, że na
podstawie innych przepisów omawiany organ również upoważniony do pełnienia funkcji o charakterze konsultacyjnym,
jest w tym względzie bez znaczenia”.

Brak obowiązku wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym

Doktryna ACTE ECLAIRE (fr. aktu wyjaśnionego)



Dany przepis prawa UE, który ma być zastosowany przez sąd krajowy był juz przedmiotem uprzedniego
orzeczenia TSUE, które można zastosować w sprawie toczącej się przed sądem krajowym.

o

TS odsyła do wydanego już przez siebie rozstrzygnięcia i pyta, czy nie jest ono wystarczające.
Orzeczenia prejudycjalne TS działają jak precedens.

Doktryna ACTE CLAIRE (fr. aktu jasnego)



Wykładnia przepisu prawa UE jest oczywista i nie budzi żadnych wątpliwości interpretacyjnych



Sąd musi być przekonany, że sprawa jest tak samo jasna dla sądów innych państw członkowskich i dla Trybunału
Sprawiedliwości (…) Taka możliwość musi być oceniona ze względu na charakterystyczne cechy prawa
wspólnotowego, a w szczególności, trudności, na jakie napotyka jego interpretacja. Należy pamiętać, że legislacja
wspólnotowa jest wydawana w kilku wersjach językowych, a wszystkie wersje są jednakowo autentyczne.
Interpretacja prawa wspólnotowego wymaga zatem porównania różnych wersji językowych. Należy także
pamiętać, że nawet w przypadku, gdy różne wersje językowe zgadzają się całkowicie ze sobą, praw wspólnotowe
używa pojęć, które są właśnie dla tego systemu. Należy podkreślić, że pojęcia prawne niekoniecznie maja takie
samo znaczenie w prawie wspólnotowym i w prawie różnych państw członkowskich. W końcu, każdy przepis
prawa wspólnotowego musi być rozpatrywany w jego kontekście, i interpretowany w świetle regulacji prawa
wspólnotowego widzianych jako całość, z uwzględnieniem celów tych regulacji i ich ewolucji do czasu, gdy dany
przepis ma zostać zastosowany.” (orzeczenie 283/81, CILFIT, par. 16-20).

o

Sąd się musi ustosunkować do wniosku strony o wystąpienie prejudycjalne do TS.

o

Czy TK może wystąpić? A czy są w ogóle sądem? One nie rozpatrują konkretnego sporu. TS się nie
zastanawiał w ogóle, czy to jest sąd, tylko od razu na te pytania odpowiadał. Ale nasz TK się jeszcze nie
zwracał z pytaniem.

Pytanie prejudycjalne – problemy w orzecznictwie sądów polskich



Brak regulacji prawnych



Dostrzeżenie „sprawy unijnej”



Uprawnienie czy obowiązek sądu? (doktryna acte claire i acte eclaire)



Postanowienie ETS C – 168/06 Ceramika Paradyż

o

(pierwsze polskie pytanie prejudycjalne, gdzie odmówiono odpowiedzi). Ale ostatecznie sytuacje
przedakcesyjne mogą być przedmiotem pytania prejudycjalnego

o

Zobowiązanie postało przed akcesją, ale sankcja została nałożona po akcesji i ma ona charakter
konstytutywny (działa na przyszłość).



Orzeczenie ETS C – 441/08 Elektrownia Pątnów

o

W prawie polskim nie zastosowano żadnej regulacji procesowych. PPSA – mowa o tym, że jeżeli sąd
występuje z pytaniem prejudycjalnym, to zawiesza postępowanie i odwiesza wtedy, kiedy dostanie
odpowiedź. W zasadzie sąd nie ma regulacji, które by mu umożliwiały wystąpienie.

o

TS wydał instrukcje praktyczne – charakter niewiążący, ale całą masa informacji jak to ma przebiegać.
Nowy regulamin TS.

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 12 (18.12.12.)

Skutki orzeczeń prejudycjalnych. Skarga na państwo członkowskie.

o

Skutki orzeczeń prejudycjalnych

 Kierowane do sądu krajowego, który zadał pytanie prejudycjalne. Sąd krajowy powinien

odwiesić postępowanie, podjąć je na nowo i w oparciu o to, co Trybunał Sprawiedliwości
powiedział – wydać orzeczenie prejudycjalne.

 Prejudycjalnie – zanim zapadnie orzeczenie
 Czy sąd jest związany? Tak, sąd jest związany orzeczeniem Trybunału. Jest wiążące dla sądu,

który pytanie wystosował.

 Jeśli sąd nie zastosuje się do orzeczenia TS – to jest to podstawa do odwołania się w drodze

apelacji, kasacji.

 Czy orzeczenie prejudycjalne wydane w konkretnej sprawie może mieć szerszy zasięg, niż tylko

w konkretne sprawie. Czy sądy w podobnych sprawach mają stosować się do wskazań TS? Nie
ma formalnego obowiązku. Bo orzeczenie prejudycjalne jest wydane w konkretne sprawie i
wiąże tylko w tej sprawie, ale w praktyce sądy stosują się do interpretacji prawa unijnego.

 Można stosować użycie takiego orzeczenia jako zarzut przed TS. Jeżeli sąd nie rozumie prawa

unijnego tak, jak to rozumie TS, to wtedy narusza samo prawo unii, bo ono ma być tak
interpretowane jak mówi o tym Trybunał.

 Doktryna acte aclaire – doktryna aktu wyjaśnionego – nie można orzec w tej samej lub bardzo

podobnej sprawie. Formalnego zakazu nie ma – sąd może wystąpić ponownie, ale naraża się na
odpowiedź odmowną.

 Koszty postępowania przed TS. Samo postępowanie prejudycjalne przed TS jest bezpłatne.

Strony ponoszą pewne koszty związane z procedurą. Postępowanie przed Trybunałem ma dwie
części – postępowanie pisemne i ustne. Rozprawa odbywa się w Luksemburgu.

 Kto może interweniować przed TS? Państwa członkowskie i instytucje Unii.
 Język – język sprawy i sądu, który zadał pytanie.
 Trybunał o kosztach postępowania prejudycjalnego nie rozstrzyga. O tych kosztach ma

rozstrzygnąć sąd, który zadał pytanie prejudycjalne

 Strony muszą zapłacić prawnikom występującym przed TS. Jest wymóg adwokacki. Wyjątek –

jeżeli strony w postępowaniu przed sądem krajowym występowały samodzielnie, to też mogą w
ten sposób występować przed TS.

 Czas trwania procedury prejudycjalnej – średnio oczekuje się na rozstrzygniecie 16 miesięcy.

Pytanie do ETS czy do TK?

Simmenthal, 106/77



C-555/07 Seda Kucukdeveci, 19 stycznia 2010 r. Na sądzie krajowym, przed którym zawisł spór między

jednostkami, spoczywa obowiązek zagwarantowania przestrzegania zasady niedyskryminacji ze względu na wiek
skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78 ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w
zakresie zatrudnienia i pracy, poprzez niestosowanie, w razie potrzeby, jakichkolwiek sprzecznych z nią
przepisów prawa krajowego, niezależnie od przysługującego mu w wypadkach wskazanych w art. 267 akapit
drugi TFUE uprawnienia do zwrócenia się do Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię tej zasady. W
istocie fakultatywność takiego zwrócenia się do Trybunału jest niezależna od szczegółowego trybu postępowania,
którego sąd krajowy powinien przestrzegać na podstawie prawa krajowego przy odstępowaniu od stosowania
przepisu krajowego, który uważa za sprzeczny z Konstytucją.

o

Sąd krajowy ma zawsze samodzielne uprawnienie orzekania sprzeczności prawa krajowego z unijnym.

o

Nie można czynić analogii z postępowania przed ETS, do postępowania do TK.

o

Nie można modyfikować prawem krajowym braku obowiązku do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym

Wyrok ETS z 22 czerwca 2010 r. Aziz Melki (C-188/10) i Selim Abdeli (C-189/10)



Artykuł 267 TFUE stoi na przeszkodzie istnieniu przepisów państwa członkowskiego, które wprowadzają
wpadkową kontrolę zgodności z konstytucją ustaw krajowych, o ile priorytetowy charakter tego postępowania
skutkuje uniemożliwieniem – zarówno przed skierowaniem pytania o zgodność z konstytucją ustaw z konstytucją
jak i, ewentualnie, po wydaniu orzeczenia w tej kwestii przez ten sąd – wszystkim pozostałym sądom krajowym
skorzystania z ich uprawnienia lub spełnienia obowiązku polegających na wystąpieniu do Trybunału z pytaniem
prejudycjalnymi.

o

Trybunał polega na tym, co sąd krajowym mówi o prawie krajowym. TS nie interpretuje prawa
krajowego.

o

Jeżeli procedura krajowa francuska ma priorytetowy charakter to jest niezgodna z 267 w zakresie w jakim
uniemożliwia wystąpienie prejudycjalne przed wystąpieniem do Rady Narodowej.

o Priorytet dla procedury prejudycjalnej i jakiekolwiek zmiany w tym zakresie będą naruszeniem 267.



Natomiast art. 267 TFUE nie stoi na przeszkodzie istnieniu takiego uregulowania krajowego, o ile pozostałe sądy

krajowe zachowują swobodę:

o

Zwrócenia się do Trybunału Sprawiedliwości z każdym pytaniem prejudycjalnym, jakie uważają za
niezbędne i to na każdym etapie postępowania, nawet po zakończeniu postępowania wpadkowego w
sprawie kontroli zgodności z konstytucją;

o

Stosowanie wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia tymczasowej ochrony sądowej
gwarantowanych w porządku prawnym Unii oraz

o

Odstąpienia od stosowania, po zakończeniu takiego postępowania wpadkowego, tego krajowego przepisu
ustawowego, jeżeli uważają go za sprzeczny z prawem Unii.

o

Do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy przepisy krajowe, których dotyczy sprawa główna, mogą być
interpretowane zgodnie z tymi wymogami prawa Unii.

Pytanie do ETS czy do TK?



Sprawa C-314/08 Filipiak;



Sprawa C-409/06 WinnerWetten (wrzesień 2010);



Powtórzenie tezy Simmenthal oraz



„Jest bowiem niedopuszczalne, by przepisy prawa krajowego, nawet rangi konstytucyjnej, naruszały jedność i
skuteczność prawa Unii.

Pytanie do ETS czy do TK?

TK – postanowienie z 19 grudnia 2006 r., sygn. P 37/05:
„W związku z tym sąd – jeśli nie ma wątpliwości co do treści normy prawa wspólnotowego – powinien odmówić
zastosowania sprzecznego z prawem wspólnotowym przepisu ustawy i zastosować bezpośrednio przepis prawa
wspólnotowego, ewentualnie – jeśli nie jest możliwe bezpośrednie zastosowanie normy prawa wspólnotowego – szukać
możliwości wykładni prawa krajowego w zgodzie z prawem wspólnotowym. W wypadku pojawienia się wątpliwości
interpretacyjnych na tle prawa wspólnotowego, sąd krajowy powinien zwrócić się do ETS z pytaniem
prejudycjalnym w tej kwestii.”



Nie będzie TS rozstrzygał zgodności ustaw z prawem Unii, bo to jest kompetencja samego sądu.

Pytanie do ETS czy do SN?

Postanowienie SN z 28 kwietnia 2010 r., sygn. akt III CZP 3/10 (zagadnienie prawne przedstawione przez SA do SN
dotyczące interpretacji rozporządzenia UE)
Należy przy tym pamiętać orzeczenie Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie, rozstrzygające o zażaleniu na
postanowienie o odrzuceniu sprzeciwu przez Sąd I instancji, nie podlega dalszemu zaskarżeniu (por. art. 394^1§2 kpc). W
tej sytuacji, powziąwszy – przed wydaniem tego orzeczenia – wątpliwości dotyczące wykładni prawa unijnego, Sąd
Apelacyjny był zobowiązany skierować pytanie prejudycjalne do Trybunału (art. 267 akapit 3 TFUE). Skierowanie
pytania do Sądu Najwyższego stanowi zatem naruszenie obowiązków traktatowych, niezależnie od tego, że uchwała
podjęta przez Sąd Najwyższy, choć formalnie wiążąca w danej sprawie (art. 390 § 2 kpc), w rzeczywistości wymykałaby
się takiemu rozwiązaniu. W judykaturze Trybunału Sprawiedliwości przyjęto bowiem, że istnienie w prawie krajowym
unormowania przewidującego związania sądu niższej instancji wykładnią prawa unijnego (wspólnotowego) dokonaną
przez sąd wyższej instancji, a więc także w warunkach określonych w art. 386§6 i 398^20 kpc, nie może pozbawiać sądu
niższej instancji uprawnienia do wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym (por. wyrok Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 1974 r., nr 166/73, w sprawie Rheinmuhlen-Dusseldorf v. Einfuhr – Und Vorratsstelle
fur Getreide Und Futtermittel, Zb. Orz. 1974, s. 33 pkt. 4).
W tym stanie rzeczy należy uznać, że w razie kolizji ustawy z prawem unijnym, której rozstrzygnięcie wymaga wykładni
tego prawa, wyłącznie właściwy jest Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej; przejęcie tej kompetencji przez SN
byłoby nie tylko naruszeniem prawa unijnego, ale prowadziłoby także do zachwiania – gwarantowanej przez
postępowanie prejudycjalne – spójności wykładni tego prawa, a w konsekwencji do naruszenia jednolitości jego
stosowania przez sądy krajowe wszystkich państw członkowskich (por. postanowienie TK z dnia 19 grudnia 2006 r., P
37/05 OTK-A Zb. Urz. 2006 r., P 37/05, OTK-A Zb. Urz. 2006, nr 11, poz. 177). W rozpoznawanej sprawie brak także
podstaw do wystąpienia przez Sąd Najwyższy z wnioskiem do Trybunału Sprawiedliwości o wydanie orzeczenia
wstępnego, zwłaszcza, że byłoby to tylko swoiste wyręczenie sądu drugiej instancji, sprowadzające Sąd Najwyższy do
roli „pośrednika”.

Wyrok TSUE z 13.12.2012 C-465/11



„Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy ustaleniu, czy organ odsyłający ma charakter „sądu” w
rozumieniu art. 267 TFUE, co jest kwestią podlegającą wyłącznie porządkowi prawnemu Unii, Trybunał bierze
pod uwagę zespół przesłanek, takich jak w szczególności ustawowe umocowanie istnienia organu, jego stały
charakter, obligatoryjny charakter jego jurysdykcji, kontradyktoryjność postępowania, stosowanie przez organ
przepisów prawa oraz jego niezawisłość”



„W niniejszym wypadku należy stwierdzić, że, jak wynika z przedłożonych Trybunałowi akt sprawy, Krajowa
Izba Odwoławcza, która jest organem ustanowionym na podstawie ustawy Prawo zamówień publicznych,
mającym wyłączną właściwość do rozpoznawania w pierwszej instancji sporów wykonawców z instytucjami
zamawiającymi, i którego funkcjonowanie regulują art. 172-198 wspomnianej ustawy, jest sądem w rozumieniu
art. 267 TFUE, gdy wykonuje swoje kompetencje objęte zakresem wymienionych przepisów, co ma miejsce w
ramach postępowania głównego. Fakt, że na podstawie innych przepisów omawiany organ jest również
upoważniony do pełnienia funkcji o charakterze konsultacyjnym, jest w tym względzie bez znaczenia.”

o

Jak czasowo działają orzeczenia prejudycjalne? Od jakiego czasu ma moc? Od momentu wydania? Nie
do końca – to jest orzeczenie interpretujące prawo – zawsze go tak trzeba było interpretować.

o

W ordynacji podatkowej mamy wyraźne przepisy mówiące o tym, że możemy wznowić postępowanie
podatkowe.

o

Czy TK rozstrzyga o zgodności prawa unijnego pierwotnego z prawem konstytucyjnym? Tak, np. Traktat
Akcesyjny, Traktat z Lizbony

o

A czy o zgodności prawa wtórnego z konstytucją? Tak. Listopad 2011 – taką kompetencję ma i będzie
rozstrzygał.

Skarga na państwo członkowskie art. 258-260 TFUE

Artykuł 258 TFUE

(dawny artykuł 226 TWE)

„Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów,
wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych
uwag.
Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej.”

o Ta procedura nie znajduje zastosowania do wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
o

Procedura ta objęła już obecnie III filar – politykę karną (to co kiedyś było III filarem). Nie stosuje się tej
procedury do kontroli organów ścigania, ani obowiązków dot. bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Ale co do zasady znajduje zastosowanie do wszystkich polityk unijnych.

o

Co to znaczy, że państwo uchybiło jednemu z zobowiązań ciążącego w zw. z traktatami? Najczęstszą
formą jest brak implementacji dyrektyw. Równie częste jest naruszenie polegające na błędnej interpretacji
dyrektywy. Czy naruszeniem jest nierespektowanie wydanych przepisów zgodnie z prawem unijnym?
Tak, można.

o

Forma naruszenia prawa Unii nie ma znaczenia. Każda ta forma naruszenia jest naruszeniem i podlega
postępowaniu w trybie art. 258.

o

Państwo może naruszyć przez dowolne swoje organy. Nawet przez sądy krajowe (wydanie
rozstrzygnięcia z prawem Unii). Państwo odpowiada także za emanację państwa – organy działające pod
kontrolą i ze stosunkiem własnościowym państwa – Przedsiębiorstwa Państwowe, państwo powierza im
funkcje. Państwo może nawet odpowiedzieć za podmioty prywatne (państwo nie reaguje mocą swojej
władzy na naruszenia) – orzeczenie dot. truskawek we Francji.

o

Odpowiedzialność państwa za swoje sądy. Rozstrzygniecie niezgodne z prawem unii, albo przyjęcie
przez sądy niezgodnej interpretacji. Czy można przypisać odpowiedzialność? Sądy są przecież organami
niezawisłymi – inne organy nie mogą do niczego sądy zmusić. Rozstrzygnięcie dot. Włoch – KE
zarzucała niezgodną interpretację sądom włoskim, ale odpowiedzialność została przypisana legislaturze
krajowej (mogła przyjąć odpowiednie regulacje).

o Dowolne naruszenie i przez dowolny organ.
o Czy wystarcza jednorazowe naruszenie (np. jednorazowy wyrok)? W teorii przyjmuje się, że tak. W

praktyce Komisja szuka utrwalonej praktyki stosowania prawa.

o

Skąd Komisja się dowiaduje? Z braku informacji Państwa o implementacji dyrektywy. Obywatele Unii
donoszą na Państwa. Ale procedura skargi nie może być zainicjowana przez podmiot prywatny. Komisja
przyjęła na siebie obowiązek przyjmowania takich skarg i odpowiadanie na nie. Nie oznacza to, że będzie
to dla Komisji wiążące – może wszczynać, ale nie musi. Jeżeli sprawa jest oczywista – Komisja
odpowiada w ciągu 2 miesięcy, a jeżeli trudniejsza – do roku. Wnioski do Komisji nie wymagają
wykazania interesu prawnego – każdy może złożyć wniosek niejako w interesie publicznym. Są to
wnioski bezpłatne. Są one o tyle skuteczne, że musimy dostać odpowiedź. W praktyce te wnioski
działają. Często po interwencji Komisji państwo zmienia swoje ustawodawstwo.

o

Oficjalnym krokiem jest umotywowana opinia kierowana do państwa. Jest to dokument bardzo oficjalny
– KE mówi na czym polega naruszenie i przedstawia termin do poprawy i dopiero po upływie terminu
może skierować skargę do TS. Umotywowana opinia wyznacza zakres zarzutów i okres oceny
zachowania państwa. Jeżeli państwo w terminie nie dostosuje się – KE wnosi skargę do TS. Okres
wyznaczany w tygodniach jest zazwyczaj za krótki dla państwa.

o

Wszystkie kroki KE są jej władzą uznaniową – nikt jej nie musi do tego zmusić, nie można złożyć żadnej
skargi na bezczynność Komisji. Może to robić, ale nie musi, to nie jest jej obowiązek. Może się także
zdarzyć, że KE wyznacza termin i on upływa, a potem KE nie wnosi skargi.

o

Odpowiedzialność z art. 258 jest oparte na kryterium bezprawności. TS nie bada winy państwa.
Odpowiedzialność oparta na zasadę bezprawności. Jedna okoliczność usprawiedliwiająca, przynajmniej
na taką wygląda – siła wyższa (łac. vis maior).

o W swym wyroku TS albo stwierdza naruszenie prawa Unii, albo stwierdza brak naruszenia.

Artykuł 259 TFUE
(dawny artykuł 227 TWE)
„Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli uznaje, że
inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów.
Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu skargę opartą na zarzucanym
naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie Traktatów, powinno wnieść sprawę do Komisji.
Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom przedstawienia, na zasadzie spornej,
uwag pisemnych i ustnych.
Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we
wniesieniu sprawy do Trybunału.

o

Daje możliwość wniesienia skargi przez państwo członkowskie. Dopiero jeżeli KE odmówi zajęcia się
sprawą i wniesienia skargi. Zawsze najpierw do Komisji sprawa musi trafić – skarg państwa na państwo
niezwykle mało (4 razy w historii, ostatnio w 2012 – Węgier na Czechy – że nie wpuścili Prezydenta
Węgier do Czech – przepisy o swobodnym przepływie osób. TS stwierdził, że naruszenia niema – wizyta
miała charakter oficjalny i podlega Prawo dyplomatycznemu i konsularnemu).

o

Wnoszone co do zasady przez Komisję, a wyjątkowo przez państwo. Komisję nazywamy „strażniczką
traktatów” (stoi na straży traktatów).

Skarga na państwo członkowskie – drugi etap postępowania

Artykuł 260
(dawny artykuł 228 TWE)
„1. Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z
zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, Państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią
wykonanie wyroku Trybunału.
2. Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków zapewniających wykonanie wyroku
Trybunału, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, po umożliwieniu temu Państwu
przedstawienia uwag. Wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo
Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.
Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć
ryczałt lub okresową karę pieniężną.
Procedura ta nie narusza artykułu 259.
3. Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem 258, uznając, że dane Państwo Członkowskie
uchybiło obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z
procedurą ustawodawczą, Komisja może, o ile uzna to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary
pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.
Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może nałożyć na dane Państwo Członkowskie ryczałt lub
okresową karę pieniężną w wysokości nie przekraczającej kwoty wskazanej przez Komisję. Zobowiązanie do zapłaty
staje się skuteczne w terminie określonym w wyroku Trybunału.”

o Skutki państwo ma naprawić bezzwłocznie.
o

Mamy je dopiero od Traktatu z Maastricht. Przewidywały te rozwiązania tyle, że jeżeli państwo nie
wykona wyroku TS państwo wnosi o wykonanie wyroku. Komisja może zaproponować Trybunałowi
Sankcji pieniężnej za to, że państwo wyroku nie wykonało.

o

Kiedyś: najpierw musi zapaść jeden wyrok – nie wykonujemy go, drugi wyrok i dopiero kara. A obecnie:
TL wprowadził możliwość nałożenia kary pieniężnej już w pierwotnym postępowaniu.

Nowa procedura wprowadzona TL – art. 260 ust. 3 TFUE

„Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem 258, uznając, że dane Państwo Członkowskie uchybiło
obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą
ustawodawczą, Komisja może, o ile uzna to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do
zapłacenia przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednie do okoliczności.
Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może nałożyć na dane Państwo członkowskie ryczałt lub
okresową karę pieniężną w wysokości nieprzekraczającej kwoty wskazanej przez Komisję. Zobowiązanie do zapłaty staje
się skuteczne w terminie określonym w wyroku.”

o

Nie informuje Komisji państwo bo nie implementowało dyrektywy. Celem przepisu jest wprowadzenie
kar pieniężnych na państwa, które nie implementują dyrektyw już w pierwszym postępowaniu.

o

Komisja występując z tą skargą może, ale nie musi zaproponować Trybunałowi nałożenie kary.

o

Ta procedura cechuje się odrębnościami:

 Nakłada się karę pieniężną na państwo już w pierwotnym postępowaniu
 TS nakładając karę nie może przewyższyć kwoty zaproponowanej przez KE, więc jest w pewnym

sensie związany wnioskiem KE.

o

Ten przepis obowiązuje od TzL.

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 13 (8.01.13.)

Skarga na akty prawa wtórnego UE

Ryczałt i okresowa kara pieniężna



Ryczałt – charakter sankcyjny, zapobiegawczy i odstraszający;



Okresowa kara pieniężna – ma na na celu wymuszenie wykonania wyroku TS, nakładana na czas braku
wykonania tego wyroku (najczęściej za każdy dzień aż do wykonania);



Ustalane według: wagi naruszenia, możliwości finansowych państwa, czasu trwania niewykonania wyroku.



2005 r. w sprawie C-304/02 Komisja p. Republice Francuskiej TS uznał, że możliwe jest łączne nałożenie

okresowej kary pieniężnej i ryczałtu; można też nałożyć karę bez wniosku Komisji



Kary stanowią zasoby własne Unii finansujące jej budżet



Egzekwowanie kar



Pierwsza kara – 2000 r. na Grecję

Skarga na akt prawa wtórnego UE

Art. 263 TFUE
“Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i
Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady
Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność
aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób
trzecich.”

Podmioty legitymowane do wniesienia skargi



Uprzywilejowane: państwo członkowskie, Parlament Europejski, Rada, Komisja



Półuprzywilejowane: Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów – skargi
zmierzające do zapewnienia ochrony ich prerogatyw



Skargi państwa członkowskiego na akty Komisji i niektóre Rady wnoszone są do Sądu, nie do TS



Nieuprzywilejowane – podmioty prywatne - Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść skargę (do Sądu nie

do TS) na:

o Akty, których jest adresatem, lub
o Akty, które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie, lub
o Akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych (od TL).

Akty, które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie



Indywidualne dotknięcie - Test Plaumanna – wyrok z 1963 r. w sprawie 25/62 Plaumann p. Komisji



Konieczność wykazania, że zaskarżony akt dotyczy skarżącego ze względu na określone cechy, które są mu
właściwe, lub sytuację faktyczną, która wyodrębnia go spośród wszystkich osób i w ten sposób indywidualizuje
go w sposób analogiczny do adresata tej decyzji

Jégo-Quéré C-263/02, C-50/00 P, Unión de Pequeños Agricultores
Skarga nie przysługuje jednostkom niespełniającym warunku „indywidualnego i bezpośredniego dotknięcia”, nawet w
sytuacji, gdy nie ma żadnej drogi postępowania krajowego zmierzającej do zapewnienia ochrony prawnej (w tej sytuacji,
to państwa muszą zapewnić ochronę prawną, nie UE)

Akty regulacyjne (od TL)



Postanowienie Sądu T-18/10, z 2011 – to akt generalny, który jest wydawany nie w procedurze ustawodawczej;



Wyrok Sądu T-262/10 z 2011 – aktem regulacyjnym jest decyzja Komisji wydana w ramach kompetencji
wykonawczych (przed TL);



Jeśli akt wymaga środków wykonawczych na szczeblu krajowym – można skarżyć te środki wykonawcze i nie
ma potrzeby skarżenia aktu UE.

Ograniczona legitymacja jednostek do wniesienia skargi może być w pewnym stopniu kompensowana przez:



Zarzut nieważności w postępowaniu krajowym i pytanie prejudycjalne do TS



Art. 277 TFU: „Bez względu na upływ terminu przewidzianego w art. 263, każda strona może, w postępowaniu

dotyczącym aktu o zasięgu ogólnym przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną Unii,
podnieść zarzuty określone w artykule 263, w celu powołania się przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii
Europejskiej na niemożność stosowania tego aktu”.

Zarzuty



Braku kompetencji;



Naruszenia istotnych wymogów proceduralnych;



Naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem;



Nadużycie władzy.

Termin



Dwa miesiące od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty

powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie;



TS wyrok z 26.6.2012 r., C-336/09 P - bieg terminu na zaskarżenie aktu wydanego przez instytucje UE pomiędzy

datą podpisania umowy akcesyjnej, a jej wejściem w życie, rozpoczyna bieg w momencie przystąpienia państwa
do UE.

Skutki wyroku



Art. 264 TFUE : Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka o nieważności
danego aktu (skutek ex tunc i erga omnes).



Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny
być uważane za ostateczne.

Skarga na bezczynność instytucji UE

Artykuł 265 TFUE
„Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank Centralny, z naruszeniem Traktatów,
zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej w celu stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych warunkach,
do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają.”

Artykuł 265 TFUE
„Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z
organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż
zalecenie lub opinia.”

Skarga na bezczynność



Wymóg formalny:



Skarga jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio

wezwana do działania i jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania nie zajęła stanowiska;



Skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy.

Skarga na bezczynność

Skutki skargi - Artykuł 266 TFUE
W przypadku stwierdzenia, iż zaniechanie działania jest sprzeczne z Traktatami, dana instytucja jest zobowiązana do
podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Skarga odszkodowawcza

Artykuł 340 TFUE
„W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla
praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich
funkcji.”
__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 14 (15.01.13.)

Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa i roszczenia restytucyjne w prawie UE



Odpowiedzialność odszkodowawcza państw członkowskich za szkodę niewykonywaniem prawa Unii jest jedną
podstawowych zasad Unii (Zasady nieskodyfikowane, orzecznicze, ta zasada wyartykułowana w 1993 r.).



Jaki jest rodowód tej zasady? Skąd ona się wywodzi? Wywodzi się z orzecznictwa.



Podstawowa procedura – skarga Komisji na państwo. Czy to jest środek efektywny? Tak, w jakimś zakresie jest.



Ale van Gend and loss – czujność zainteresowanych jednostek dodatkowym elementem, że państwa

członkowskie wykonują swoje zobowiązania. Czujność polega, że jednostki będą bezpośrednio wykonywać
swoje prawa przed sądami krajowymi – mogą się domagać wykonywania swoich praw sformułowanych w
systemie unijnym.



Co jeżeli skargi, bezpośredni skutek i pierwszeństwo zawodzą? Państwo członkowskie za pomocą swoich władz
nie respektuje prawa unii.



Czy skarga Komisji wystarczająca? Czy my, jako jednostki, mamy jakąś korzyść? Bezpośrednio - żadnych.



Odpowiedzialność odszkodowawcza jednym z elementów skuteczności prawa unii.

Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa z tytułu naruszenia prawa UE



Zasadnicze założenia zasady odpowiedzialności odszkodowawczej



Orzeczenia ETS w sprawach C 6/90 i C 9/90 Andrea Francovich i inni v. Włochy



Orzeczenie ETS w sprawach C-46/93 i C 48/93 Brasserie du Pecheur v. Niemcy i the Queen v. Secretary of State

for Transport ex parte Factortame Ltd. (tzw. Factortame III).

o

Szkoda polegała na braku implementacji dyrektywy. Prawo wspólnotowe wymaga, aby odszkodowanie
zostało wypłacone.

o

Brasserie. Spółka francuska domagająca się odszkodowania od Niemiec o to, że zabroniono jej
eksportować piwo z Francji do Niemiec. Zakaz okazał się niezgodny z prawem UE. Factortame – spółka
domagała się odszkodowania za to, że odmówiono jej wpisu do rejestru statków uprawnionych do połowu
ryb – nie spełniała wymogów co do narodowości. Spółki domagały się odszkodowań za to że nie
pozwolono im prowadzić działalności w ramach wolności gospodarczej. TS w 1996 powiedział, że
państwo członkowskie ma odpowiadać odszkodowawczo za każdą formę naruszenia prawa unii. MA
ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą.

o

Gdzie tej odpowiedzialności można się domagać? Przed sądami krajowymi – ETS nie ma jurysdykcji.
NA jakich zasadach – prawa krajowego, czy unijnego? Na zasadach unijnych, nie krajowych.

o Zasada unijna – wg prawa unijnego, nawet jeśli prawo krajowe tego nie przewiduje. Rozstrzygniecie na

podstawie przepisów krajowych, ale odpowiednio zmodyfikowanych. Jak TS to uzasadniał? Z czego to
wywiódł? Podstawowe uzasadnienie to efektywność.

o Ale TS powołał się też na przepisy unijne



Art. 4 ust. 3 TUE (art. TWE) jako podstawa zasady efektywności (Zasada lojalnej współpracy, solidarności)



„Podstawą obowiązku państw członkowskich naprawienia szkód jest art. 10 Traktatu, który nakazuje państwom
członkowskim podjecie wszelkich środków o charakterze generalnym i szczególnym dla zapewnienia wykonania
ich obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego. Wśród nich jest obowiązek likwidacji wszelkich
bezprawnych konsekwencji naruszenia prawa Wspólnoty” (ETS, Francovich)



Uzasadnienie dla odpowiedzialności, brak zróżnicowania przesłanek. „Zasada odpowiedzialności
pozaumownej Wspólnot bezpośrednio wyrażona w art. 288 Traktatu jest prostym wyrażeniem ogólnej zasady
wspólnej systemom prawnym państw członkowskich, przewidującej, że bezprawne działanie lub zaniechanie
powoduje obowiązek wynagrodzenia wyrządzonej szkody. Przepis ten odzwierciedla także obowiązek władz
publicznych naprawienia szkody wyrządzonej podczas wykonywania ich obowiązków” (ETS Factortame III)



Art. 340 TFUE (art. 288) TWE, art. 41 KPP



Przesłanki – zasady ogólne wspólne dla praw państw członkowskich



Zasada efektywności jako uzasadnienie odpowiedzialności odszkodowawczej



„Zasada efektywności prawa wspólnotowego i ochrona praw jednostek przyznawanych we wspólnotowym
systemie prawnym, byłaby zagrożona i osłabiona, gdyby nie było możliwe wynagrodzenie szkody w przypadku,
gdy uprawnienia jednostki zostały pogwałcone przez naruszenie prawa wspólnotowego (ETS, Factortame III)

Przesłanki i warunki odpowiedzialności odszkodowawczej



C-470/03, A.G.M. – COS.MET



„Prawo wspólnotowe nakłada obowiązek skutecznego naprawienia szkody i nie dopuszcza żadnej dodatkowej
przesłanki w prawie 0paśńtwa członkowskiego, która powodowałaby, że uzyskanie odszkodowania lub innego
rodzaju naprawienie szkody byłoby nadmiernie utrudnione”

Naruszenie przepisu przyznającego prawa jednostkom



Dyrektywy

o

Cel działania w dyrektywie pociąga za sobą przyznanie praw jednostkom i możliwe jest określenie treści
tych praw na podstawie przepisów dyrektywy

o

Nie bada się art. 288 TFUE (art. 249 TWE), ale przepisy dyrektywy



Przyznanie praw jednostkom a bezpośredni skutek



C – 222102 Peter Paul – brak przyznawania praw przez dyrektywy o nadzorze bankowym

Kwalifikowana bezprawności – wystarczająco poważne naruszenie prawa



Oczywiste i znaczące (ciężkie) przekroczenie zakresu władzy dyskrecjonalnej



W przypadku braku władzy dyskrecjonalnej - każde naruszenie może być uznane za wystarczająco poważne



Utożsamienie władzy dyskrecjonalnej z władzą legislacyjną



„Brak podjęcia środków w terminie ustalonym dla transpozycji dyrektywy, tak aby osiągnąć cele, które ona
ustanawia, stanowi per se poważne naruszenie prawa Wspólnoty i w konsekwencji daje prawo jednostkom do
otrzymania wynagrodzenia szkody”. (ETS, Dillenkofer, C-178/94)

Czynniki wpływające na ocenę



Jasność i precyzja naruszonego przepisu, zakres uznania pozostawiony państwom przez przepis prawa
wspólnotowego, wina lub jej brak, możliwość usprawiedliwienia błędu państwa co do prawa, przyczynienie się
organów Wspólnoty do powstania naruszenia, utrzymywanie środków krajowych, lub praktyk niezgodne z
prawem wspólnotowym

o

Przyczynienie się unii – wydanie niejasnego aktu.

o

A wiec każde naruszenie wystarczająco poważne, chyba, że istnieją okoliczności to naruszenie
usprawiedliwiające.

o

Sam brak implementacji dyrektywy jest wg TS wystarczająco poważny (zero-jedynkowy obowiązek).
Błędna implementacja dyrektywy? Już nie zawsze poważne naruszenie. Sad krajowy musi badać ,czy
doszło do wystarczającego naruszenia władzy uznaniowej, czy też nie.

Bezpośredni związek przyczynowy



Definicja



Przyczynianie – wykorzystanie zasady pierwszeństwa i bezpośredniego skutku



Poszkodowany, pod rygorem poniesienia ciężaru szkody, winien wykazać należytą staranność w celu
ograniczenia jej rozmiarów. Jednak nie spełnia wymogu skuteczności wymóg, aby poszkodowany wykorzystał
wszystkie dostępne środki prawne, jeśli wiąże się to z nadmiernymi trudnościami lub jest bezskuteczne, C-455/06
Danske Slagterier



C-118/08, Transportes Urbanos – wymogu wyczerpania środków odwoławczych nie można wprowadzać w

odniesieniu do odpowiedzialności wywodzonej z orzeczenia ETS, jeśli nie ma tego wymogu w zakresie
odpowiedzialności wynikającej z orzeczenia trybunału konstytucyjnego



Ciężar dowodu

o

W Polsce: naruszenie, bezprawność, związek przyczynowy, szkoda. A TS wśród tych trzech przesłanek
nie wymienił szkody. Szkoda w wypadku UE jest przesłanką, mimo, że TS tego nie wymienił.

Szkoda i odszkodowanie



Szkoda rzeczywista i pewna, utracony zysk, szkoda przyszłą, szkoda materialna i niematerialna



Odszkodowanie ma być adekwatne i winno obejmować damnum emergens i lucrum cessans, niezgodność z
prawem UE innych uregulowań



Niedopuszczalność ograniczeń kwotowych odszkodowania – Marshall II C-271/91



Ograniczenia czasu za jaki można żądać odszkodowania



Prawo do odsetek

Inne przesłanki i warunki odpowiedzialności państwa



Warunek niedyskryminacji i efektywności



Porównanie ze środkami przysługującymi w podobnych roszczeniach wynikających z prawa krajowego



Nie muszą to być najbardziej korzystne roszczenia



Podobne roszczenia – odszkodowawcze wobec państwa



Poszukiwanie według „celu i zasadniczej charakterystyki domniemanych podobnych roszczeń”, C-326/96, LEvez

Odpowiedzialność za działania sądów



Odpowiedzialność za działania sądów – wyrok w sprawie C-224/01 Kobler (30.09.2003)



Zasada, że państwa członkowskie są zobowiązane do naprawienia szkody wyrządzonej jednostkom naruszeniem
prawa wspólnotowego, za które ponoszą odpowiedzialność, znajduje zastosowanie także wtedy, gdy zarzucane
naruszenie wynika z decyzji sądu rozstrzygającego w ostatniej instancji, gdy naruszony przepis prawa Wspólnoty
nakierowany jest na przyznanie praw jednostkom, naruszenie jest wystarczająco poważne i wystąpi bezpośredni
związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem i szkodą poniesioną przez pokrzywdzone strony. W celu
stwierdzenia, czy naruszenie jest wystarczająco poważne, gdy rozpatrywane naruszenie wynika z takiej decyzji,
właściwy sąd krajowy, biorąc pod uwagę specjalny charakter funkcji sądowych, musi określić, czy naruszenie jest
oczywiste. Do systemu prawnego państwa członkowskiego należy wyznaczenie sądu właściwego dla
rozstrzygnięcia sporu dotyczącego takiego odszkodowania.



Naruszenie prawa Wspólnoty, jakie w rozpatrywanej sprawie wynikło z wyroku Verwaltungsgerichtschof, nie ma
wymaganego oczywistego charakteru dla przyjęcia według prawa wspólnotowego, odpowiedzialności państwa
członkowskiego za decyzję sądu rozstrzygającego w ostatniej instancji.

Odpowiedzialność odszkodowawcza za naruszenie prawa UE w prawie polskim



Odpowiedzialność tylko za ostateczne decyzje i prawomocne wyroki?



Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (kpc i PPSA)



Art. 285a PPSA - brak skargi od orzeczeń NSA, z wyjątkiem, gdy niezgodność z prawem wynika z rażącego

naruszenia norm prawa

Odpowiedzialność za działania sądów



Wyrok SN IBU 6/09 (8.12.2009) naruszenie prawa UE – pominiecie art. 18 TWE jest rażącym naruszeniem

prawa uzasadniającym stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia

Roszczenia o zwrot nienależnie pobranych podatków (opłat)



C-147/01 (2.10.2003) Weber’s Wine Word – podsumowanie orzecznictwa ETS



Jest ustalonym orzecznictwem, że jednostki SA uprawnione do zwrotu opłat pobranych niezgodnie z prawem
wspólnotowym, a państwa do ich zwrotu (np. Comateb, C-397/98 i C-410/98 Metallgeselschaft, Marks and
Spencer).



Wyjątek od tej zasady – jeśli prawo krajowe przewiduje wyłączenie zwrotu w sytuacji, gdy opłata w całości
została poniesiona przez osobę trzecią, a jej zwrot zainteresowanemu, prowadziłby do jego bezpodstawnego
wzbogacenia.



Samo przerzucenie opłat na osoby trzecie (np. klientów, konsumentów), nie oznacza, że zwrot opłaty prowadzi do
bezpodstawnego wzbogacenia. (Comateb, C-441/98). Nawet jeśli całą opłatę pobrano w cenie, wzrost ceny może
prowadzić do spadku ilości sprzedaży. Stąd prawo wspólnotowe zakazuje niezgodnie z prawem wspólnotowym,
tylko z tego powodu, że opłaty zostały wyłączone do cen sprzedaży i w ten sposób przerzucone na strony trzecie.

Unijne roszczenie restytucyjne w prawie polskim



Nadpłata powstała w wyniku orzeczenia ETS – art. 74 Ordynacji podatkowej



„Jeżeli nadpłata powstałą w wyniku orzeczenia TK lub orzeczenia ETS, a podatnik, którego zobowiązanie
podatkowe powstaje w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt. 1:



Złożył jedna z deklaracji, o których mowa w art. 73 § 2, lub inną deklarację, z której wynika wysokość
zobowiązania podatkowego – wysokość nadpłaty określa podatnik we wniosku o jej zwrot, składając
równocześnie skorygowaną deklarację;



Został rozliczony przez płatnika – wysokość nadpłaty określa podatnik we wniosku o jej zwrot, składając
równocześnie zeznanie (deklarację), o którym mowa w art. 73 § 2 pkt. 1;



Nie był obowiązany do składania deklaracji – wysokość nadpłaty określa podatnik we wniosku o jej zwrot”

Unijne roszczenie restytucyjne w prawie polskim



Uchwała I GPS 1/11 z 22/06/2011:



W rozumieniu art. 72 § 1 pkt. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa nie jest nadpłatą kwota

podatku akcyzowego uiszczona z tytułu sprzedaży energii elektrycznej w sytuacji, w której ten kto ją uiścił nie
poniósł tego tytułu uszczerbku majątkowego.

Wznowienie postępowań krajowych zakończonych niezgodnych z prawem rozstrzygnięciem.

Zasada efektywności – wznowienie postępowania krajowego

Konflikt pomiędzy zasadą efektywności a res iudicata



Zasada efektywności – wznowienie postępowania krajowego.



Postępowanie krajowe zakończone niezgodną z prawem UE ostateczna decyzją administracyjną musi zostać

wznowione (decyzja wzruszona), jeżeli wymagają tego warunki skuteczności i równoważności, C-453/00. Kuhne



Prawo UE nie wymaga wznowienia postępowania sądowego zakończone prawomocnym wyrokiem niezgodnym z

prawem UE, C 234/04 Kapferer.



„Warunki” „Kuhne” (trzeba znać!)

o Organ administracyjny, zgodnie z prawem krajowym, jest uprawniony do wzruszenia (reopen,

zuruckzunehmen, revenir) decyzji;

o

Decyzja powinna być utrzymana we mocy wyrokiem sądu krajowego orzekającego w ostatniej instancji;

o Wyrok krajowy – w świetle późniejszego orzecznictwa ETS – opiera się na błędnej interpretacji prawa

unijnego, zastosowanej bez występowania z pytaniem prejudycjalnym;

o Zainteresowany powinien wystąpić do organu administracyjnego niezwłocznie po zapoznaniu się z tym

późniejszym orzeczeniem Trybunału.

 Te warunki to w praktyce opis sprawy Kuhne – wszystkie były spełnione. Warunki te nie są już

aktualne i nie są uniwersalne. Nie jest tak, że tylko przy spełnieniu tych trzech warunków można
wznowić.

Zasada efektywności – wznowienie postępowania krajowego



Modyfikacja „warunków” w C- 392/04 i C-422/04 i-21



Rezygnacja wprost z niektórych warunków, a zastosowania równoważności i skuteczności – jeżeli w prawie
krajowym przewidziano możliwość wznowienia postępowania, czy w inny sposób wzruszenia ostatecznej decyzji
administracyjnej, to możliwość ta musi być dostępna dla roszczeń unijnych przy zachowaniu wymogu
równoważności i skuteczności.

Zasada efektywności – wznowienie postępowania krajowego



Postępowanie krajowe zakończone niezgodna prawem UE ostateczną decyzją administracyjną musi zostać
wznowione (Decyzja wzruszona), jeżeli wymagającego warunki skuteczności i równoważności, C-453/00, Kuhne



Prawo UE nie wymaga wznowienia postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem

niezgodnym z prawem UE, C-234/04 Kapferer.

o Zasada res iudicata mają większą wagę w wyrokach sądowych, niż w decyzjach administracyjnych.

Zasada związania



C-224/97, Erich Ciola – pierwszeństwo prawa UE przed ostatecznymi decyzjami administracyjnymi?



„Nie ma powodu, dla którego ochrona prawna, jaka płynie dla jednostek z bezpośredniego […]”



C-119/05, Lucchini – pierwszeństwo prawa UE przed prawomocnymi wyrokami sądowymi?



Zastosowanie przepisu krajowego przewidującego zasadę res iudicata w jego przyjmowanej interpretacji

doprowadziłoby do uniemożliwienia zastosowania prawa unijnego, tj. do niemożności odzyskania pomocy
publicznej udzielonej z naruszeniem prawa UE; Przepis ten ma więc zostać pominięty w procesie stosowania
prawa.

Wznowienie postępowania po wyroku TSUE



Art. 240 ordynacji podatkowej – przesłanką wznowienia postępowań regulowanych przepisami ordynacji jest

orzeczenie TSUE, które ma wpływ na treść wydanej decyzji.



Przy TK – gdy decyzja została wydana na podstawie przepisu, o którego niezgodności z Konstytucją, ustawą lub

ratyfikowaną umową międzynarodową orzekł Trybunał Konstytucyjny



OP: Art. 14e § 1. Minister właściwy ds. finansów publicznych może, z urzędu, zmienić wydaną interpretację
ogólną lub indywidualną, jeżeli stwierdzi jej nieprawidłowość, uwzględniając w szczególności orzecznictwo
sądów, Trybunału Konstytucyjnego lub Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.

o Nie ma takiego przepisu o wznowieniu w KPA – niema generalnej podstawy wznowień postępowań

administracyjnych. Jedna jedyna regulacja tego typu w ordynacji podatkowej. Czy to jest zgodne z
prawem UE? Nie można powiedzieć a priori, że jest niezgodne. To czy brak regulacji jest zgodny z
prawem unii jest bardzo dyskusyjne – zdecyduje to, czy pozostałe przepisy pozwolą na wznowienie w
konkretnych przypadkach.



Art. 272 § 3 PPSA (od 10.03.2010): „Można żądać wznowienia postępowania również przypadku, gdy potrzeba
taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na podstawie umowy międzynarodowej
ratyfikowanej przez RP. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio, z tym, że termin do wzniesienia skargi o
wznowienie postępowania biegnie od dnia doręczenia stronie lub jej pełnomocnikowi rozstrzygnięcia organu
międzynarodowego”

o

Czy można na tej podstawie wznowić? TS jest organem międzynarodowym działającym w oparciu o UM
(traktat akcesyjny) – można by wznawiać. Ale w uzasadnieniu projektu jest napisane, że chodzi o ETPCz,
a nie TS. Dlaczego? Bo ta regulacja oparta wprost o przepisy kpk. W kpk już przed przystąpieniem do UE
był taki przepis dla zgodności z EKPC. Polski ustawodawca przeniósł tę regulację do PPSA i powiedział,
że chodzi o ETPC, tak jak jest to w kpk.

o

Można interpretować, że chodzi o TS. Generalnie większość głosów mówi, że można wznawiać także po
wyrokach TS, tak jak ETPC. Ale polski ustawodawca ewidentnie tego nie chciał, ale został niefortunnie
sformułowany

o W polskim prawie mamy regulacją którą można interpretować jako odnoszące się do postępowań

sądowych po wyroku TS. Prawo Unii tego nie wymaga – możemy wprowadzić, ale nie musimy. Brak
regulacji nie będzie naruszeniem prawa unijnego.

__________________________________________________________________________________________________

Prawo ustrojowe UE. Wykład 15 (22.01.13.)

Prawa podstawowe w UE



Wyroki TS:

o Z 1975 r. w sprawie 36/75, Rutili,
o Z 1979 r. w sprawie 44/79, Hauer.

 TS powiedział, że Wspólnoty Europejskie przestrzegają praw człowieka i praw podstawowych,

które są zawarte w konstytucjach państw członkowskich. TS wywodził je z tradycji
konstytucyjnych państw i z konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

 Zasada byłą taka, że WE są też związane prawami człowieka i prawami podstawowymi

wywodzonymi z tradycji konstytucyjnych państw z konwencji



Prawa podstawowe w preambule do Jednolitego Aktu Europejskiego, później w art. 6 Traktatu o Unii
Europejskiej z 1992 r. – Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w EKPC

o

JAE zmieniała traktaty założycielskie w celach gospodarczych, ale miała znaczenia w kontekście praw
podstawowych – nawiązanie w preambule.



2000 – pierwotna moc.

o

Przygotowanie i ogłoszenie Karty Praw Podstawowych, jako wspólna deklaracja instytucji. Miała
charakter porozumienia międzyinstytucjonalnego – porozumiały się co do jej przyjęcia i przestrzegania w
swej działalności.

o

KPP podzielona na rozdziały, na które można podzielić prawa człowieka. Podział dość oczywisty. Czy
KPP powiela Konwencje (EKPC)? Do pewnego stopnia tak, ale jest dużo przepisów mających inną treść
(np. prawo do sądu), jak i w KPP są przepisy, których w ogóle nie ma w Konwencji – np. prawo do
dobrej administracji, prawa bioetyczne. Karta aktem nowocześniejszym. Do pewnego stopnia powiela
konwencje, ale jest wiele przepisów, w którym są nowe prawa.



2009 – TL

o

TL zrównał moc karty z mocą traktatów założycielskich – art. 6 TUE. Karta ma taką samą moc jak
traktaty. Karta uzyskał moc prawa pierwotnego, możemy Siena kartę powoływać i otrzymywać z tego
tytułu ochronę prawną. Akt wiążący o mocy równej traktatom mocy również prawa pierwotnego UE. Ale
jest masa przepisów gwarantujących, że Karta nie rozszerza kompetencji unii. Akt który w jednym
miejscu spisuje prawa unijne, ale nie ma nowatorskiego charakteru – nie przyznaje żadnych nowych
praw, których przed kartą nie było.

Art. 6 TUE



Unia uznaje prawa i wolności i zasady określone w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej z 7 grudnia
2000 roku, w brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 roku w Strasburgu, która ma taką samą moc prawną jak
traktaty.



Postanowienia Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach.

Prawa podstawowe jako zasady ogólne



Art. 6 TUE



3. Prawa podstawowe, zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom Członkowskim, stanowią część prawa
Unii jako zasady ogólne prawa.

o

Nawiązania do Konwencji w ust. 3, ponieważ jest niejasny stosunek miedzy Konwencja Kartą? Co jeżeli
Karta coś inaczej reguluje? Przepis ten wyznacznikiem unijnego standardu ochrony – standard ochrony
co najmniej taki jak w Konwencji, chyba, że w Karcie większy zakres ochrony. Karta i Konwencja musza
być tak samo interpretowane. Pamiętaj Unio, że jesteś związana Konwencją, mimo że masz Kartę.

Przystąpienie UE do EKPC



Dwa systemy ochrony praw podstawowych w Europie



Art. 6 TUE



2. Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
Przystąpienie do Konwencji nie ma wpływu na kompetencje Unii określone w Traktatach.

o

Unia ma przystąpić, co będzie oznaczało, że będzie związana jako strona.

o

Pytanie do TS czy Unia może przystąpić do Konwencji? Jako umowa międzynarodowa pomiędzy UE, a
państwami Konwencyjnymi.

o

Opinia 2/94 z roku 1996 TS stwierdził, że Unia nie ma kompetencji do przystąpienia do konwencji, bo
niema takiej kompetencji w Traktatach. W opinii podstawowym argumentem TS jest, że naruszyłoby to
kompetencje orzecznicze TS.

o

Po to przystąpienie do Konwencji, aby ustalić stosunek miedzy aktami (EKPC i KPP). Przystąpienie
miało na celu uregulowanie relacji w ten sposób, że Konwencji przyzna się pierwszeństwo. Ale po
przystąpieniu ETPC będzie oceniał przestrzeganie prawa przez Unię. Przystąpienie miałoby
uwiarygodnić Unię jako organizacje przestrzegającą praw człowieka. Zdarzały się rozbieżności w ETPC i
TS co do rozumienia praw podstawowych.

o

„Unia przystępuje” – unia ma przystąpić, przystępuje, to już nie jest przedmiotem rozważań. Obecnie
toczą się negocjacje akcesyjne miedzy 47 państwami, a Unią. Ale nie pomiędzy UE, a państwami, a nie
Radą Europy.

Procedura przystąpienia UE do EKPC



Procedura przystąpienia – art. 218 TFUE:



Decyzja Rady za Zgodą PE



Wchodzi w życie po jej zatwierdzeniu przez PC.

o Po stronie Unii – Unia reprezentowana przez Radę, a w negocjacjach przez Komisję, a po drugiej stronie

47 państw stron Konwencji. Wśród 47 państw Konwencyjnych jest 27 państw Unijnych. Z jednej strony
decyzję rady po zatwierdzeniu przez 27 państw, a po drugiej ratyfikacja przez 47 państw w tym 27 Unii.

Przystąpienie UE do EKPC



Protokół 8 do TL Artykuł 1



Umowa dotycząca przystąpienia Unii Konwencji przewidzianego w artykule 6 ust 2 TFUE, musi odzwierciedlać
konieczność zachowania szczególnych cech Unii i prawa Unii zwłaszcza w odniesieniu do:



A) szczególnych warunków ewentualnego udziału Unii w organach kontrolnych Konwencji;



B) mechanizmów niezbędnych do zapewnienia, aby skargi państw nieczłonkowskich i skargi indywidualne były
kierowane prawidłowo PKO Państwo członkowskim lub Unii, w zależności od danego przypadku.

o Chodzi o to aby unia zagwarantował sobie sędziego w ETPC.
o

TS zgłasza postulaty aby jednak ten podział jurysdykcji uregulować. Nie może być tak, że TS nie ma nic
do powiedzenia – ETPC musi najpierw sprawdzić, co TS ma do powiedzenia. Toczą sie negocjacje co do
tego, jak dzielić jurysdykcję.

TS UE A ETPCZ



Dokument roboczy TS UE dot. niektórych aspektów przystąpienia UE do EKPC (maj 2010)



„Na podstawie zasady subsydiarności oraz w celu zapewnienia jej wdrożenia w ramach przygotowań do
przystąpienia Unia powinna upewnić się, że – w odniesieniu do jej działania mogącego stać się przedmiotem
skargi do ETPC – kontrolę zewnętrzną ze strony organów Konwencji będzie mogła poprzedzać skuteczna
kontrola wewnętrzna ze strony sądów państw członkowskich lub sądów Unii”.



„W konsekwencji jest rzeczą ważną, by w celu przestrzegania zasady subsydiarności, nierozdzielenie związania
prawidłowego funkcjonowania systemu sądowniczego Unii, został wprowadzony mechanizm zdolny
zagwarantować, że sprawy dotyczące ważności aktu Unii będą mogły rzeczywiście być kierowane do TS, zanim
w przedmiocie zgodności tego aktu z konwencją wypowie się ETPC”.

o Co-respondent – przypozwanie. Sprawa najpierw musi przejść przed TS. Obowiązek wyczerpania drogi

przed TS zanim sprawa trafi do EKPC. EKPC jest to system subsydiarny – musimy najpierw wyczerpać
cały tok instancji w Polsce aby w końcu iść ze skargą do ETPC. Po przystąpieniu Unii do Konwencji
będzie tak samo – będzie trzeba wyczerpać unijne środki ochrony.

o

ETPC zwraca się do TS: „czy już orzekałeś”? TS ma wydać opinię, czy uważa że doszło do naruszenia
praw podstawowych czy nie. Opinia nie wiążąca dla ETPC.

o 2005 orzeczenie ETPC Bosforus – państwa członkowskie UE odpowiadają za naruszenie konwencji bo są

stroną Konwencji, ale jeżeli wykonują ustawodawstwo unijne przyjmuje się domniemanie, że działają w
zgodzie z prawami konwencyjnymi - to co my mamy w Konwencji jest respektowane przez Unię bo ona
ma odpowiednie ustawodawstwo, a skoro tak, to jeżeli państwa członkowskie wykonują prawo unii to nie

mogą nie wykonywać praw Konwencji. Domniemanie, że jeżeli będą do niego trafiać skargi na państwo
członkowskie wykonujące prawa unii – to jest domniemanie, że to działanie było zgodne z Konwencją,
bo unia zasadza się na podobnych zasadach. Czy to domniemanie powinno się ostać po przystąpieniu
Unii do Konwencji? Wg dr hab. N. Półtorak – nie, bo wtedy ETPC wcale by nie kontrolował nad
systemem unijnym.

Karta Praw Podstawowych



Stosowanie KPP przez Państwa – Artykuł 51 KPP Zakres zastosowania (kto jest zobowiązany karty przestrzegać,
do kogo ona jest skierowana).



1. Postanowienie niniejszej Karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii
przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do Państw Członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują
one prawo Unii.

o

Państwo członkowskie nie jest związane Kartą przy wydawaniu przepisów karnych.

KPP



Stosowanie KPP przez państwa – Artykuł 51 KPP Zakres zastosowania



Szanują one zatem prawa, przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi
uprawnieniami i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej w Traktatach

Protokół polsko-brytyjski



Protokół do Traktatu z Lizbony – taka sama moc jak traktaty. W protokole odniesienie do karty. Mowa o tym, że
stosuje się KPP w tych państwach, w jakim prawa zapisane w Karcie są odzwierciedlone w prawie krajowym.



UK nie jest proeuropejskim państwem. UK uważa, że ma inne ustawodawstwo socjalne niż reszta europy. Obawa,
że kiedy wejdzie w życie KPP to jednostki zaczną powoływać się na prawa zawarte w Karcie. Polsce chodziło o
sprawy obyczajowe, a UK o prawa socjalne. Akcja medialna i propaganda w Polsce (PiS) mówiąca o
małżeństwach homoseksualnych, eutanazji i aborcji, a nic takiego w Karcie niema. Polska przyłączyła się do
protokołu brytyjskiego, który miał zupełnie inny cel, niż ten o jaki chodziło Polsce. Kiedy on został podpisany?
Dwie sprzeczne interpretacje:

o

Ten protokół nie zmienia nic.

o

Protokół wyłącza stosowanie Karty w Polsce. Opcja nośna medialnie.



Polska związana Kartą, ale wyłączony zakres sprzeczny z prawami zagwarantowanymi w konstytucji. Nie ma
zgody jak ten protokół interpretować.



To co się zmieniło, to że w grudniu 2011 TS wydał orzeczenie dot. protokołu polsko-brytyjskiego. NS … To
orzeczenie dotyczyło prawa brytyjskiego – jak interpretować protokół – zwrócił się sąd angielski do TS. TS
wydał orzeczenie, w którym stwierdził, że podpisanie protokołu przez UK i Polskę nie oznacza, że te państwa nie
są związane kartą. Natomiast to oznacza, że protokół powiela, robi bardziej widocznymi rozwiązania które są w
Karcie gwarantujące, że Karta nie przyzna nowych praw i nowych kompetencji UE. W praktyce po tym
orzeczeniu protokół nie zmienia nic. To orzeczenie przesądziło z punktu widzenia prawa unii. TS w tym
orzeczeniu NS nie odnosił się do praw socjalnych – został zapytany o dwa pierwsze przepisy bez praw
socjalnych. Prawa socjalne maja specjalną regulację w protokole. Czyli może być tak, że prawa socjalne zostaną
inaczej interpretowane przez TS. Może być tak, że TS uzna że jest ograniczenie w stosowaniu tych praw w
stosunku do Karty.



Kiedy Polska się zorientowała, że niewiele się da zmienić w tym protokole i te prawa socjalne tam zostaną, to
związki zawodowe zaczęły protestować. Polska postanowiła złożyć deklaracje (nie ma mocy wiążącej) – ze
względu na tradycję solidarności w Polsce – Polska zamierza przestrzegać praw socjalnych… Czyli wiążąco nie
przestrzegamy, ale niewiążąco przestrzegamy.

__________________________________________________________________________________________________