Instrumenty kształtowania podaży i popytu na pieniądz (rezerwy
obowiązkowe, refinansowanie banków, stopa procentowa, operacje
otwartego rynku)

Polityka pieniężna jest to całokształt rozwiązań i działań podejmowanych w
gospodarce narodowej w celu:

•

Zaopatrzenia w środki pieniężne i kredyt jednostki gospodarujące,

•

Regulowania wielkości podaży pieniądza.

Podaż pieniądza jest realizowana przez banki, przy czym pierwotna kreacja
(podaż) pieniądza przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów
bankom komercyjnym. Te banki, udzielając kredytów swym klientom,
dokonują wtórnej kreacji pieniądza.

O wielkości podaży pieniądza decyduje wtórna kreacja pieniądza przez banki
komercyjne. Ale bank centralny czuwa nad sumą podaży ( kreacji) pieniądza i
oddziałuje na jej rozmiary instrumentami polityki pieniężnej.

Kształtowanie podaży pieniądza przez bank centralny ma na celu utrzymanie
równowagi na rynku kredytowym i niedopuszczenie do nadmiaru pieniądza, co
mogłoby wpływać niekorzystnie na stabilność cen. Podaż pieniądza stanowi
istotny czynnik wpływający na kształtowanie globalnego popytu. Wzrost
podaży pieniądza powoduje wzrost globalnego popytu, a tym samym ma
wpływ na wzrost produktu krajowego brutto. Realny wzrost następuje
zwłaszcza wówczas gdy w gospodarce występuje przymusowe bezrobocie i nie
wykorzystane są zdolności produkcyjne. W tej sytuacji aktywna polityka
pieniężna będzie sprzyjać ożywieniu gospodarczemu.

Popyt na pieniądz jest związany przede wszystkim z funkcjami jakie on pełni w
gospodarce rynkowej. W szczególności zaś zapotrzebowanie to wynika z
udziału pieniądza w transakcjach kupna i sprzedaży oraz z tego iż stanowi on
dla przedsiębiorstw i poszczególnych członków społeczeństwa jeden ze
składników ich majątku.
Zgodnie z klasyczną ekonomią polityczną wielkość popytu jest powiązana z
relacją pomiędzy dochodem narodowym a wielkością pieniądza jednostek
gospodarujących.

W celu realizacji polityki pieniężnej NBP został wyposażony w szereg
instrumentów. Instrumenty te oddziaływują na funkcjonowanie banków w
sposób bezpośredni i pośredni.

•

Instrumenty bezpośrednie wiążą się z oddziaływaniem na podaż z
pieniądza i kredytu oraz na poziom stóp procentowych, poprzez odgórne
narzucanie ograniczeń i zakazów. Do najszerzej wykorzystywanych przez
NBP instrumentów zaliczyć można: pułapy kredytowe, wymagania

1

dotyczące płynności, ograniczenia w strukturze aktywów i pasywów
banku, rezerwa obowiązkowa, kredyt refinansowy wraz z jego
pochodnymi. Instrumenty bezpośrednie cechuje z reguły selektywność ich
oddziaływania. Pozwalają one stosunkowo skutecznie kontrolować podaż i
kierunki przepływu pieniądza. Podstawową ich wadą jest jednak to, że
opieranie się na tego rodzaju instrumentach wiąże się z ryzykiem
nieefektywnej alokacji środków, wynikającej z braku zobiektywizowanych
informacji zawartych w parametrach rynkowych.

•

Instrumenty pośrednie – są wolne od tego rodzaju ryzyka. Najbardziej
klasyczne z nich to operacje otwartego rynku.

Rezerwy obowiązkowe

Wprowadzenie stopy rezerwy obowiązkowej ma na celu:
1. Stworzenie instrumentu umożliwiającego regulowanie potencjału

kredytowego banków operacyjnych,

2. Ustalenie dodatkowego zabezpieczenia płynności banków operacyjnych.

Tak więc zdolność kreowania pieniądza bankowego przez banki zależy od
poziomu posiadanych przez nie rezerw w pieniądzu banku centralnego w
stosunku do poziomu minimalnej rezerwy. I tak:

•

Podwyższenie stopy minimalnej rezerwy ogranicza zdolność ekspansji
kredytowej banków,

•

Zmniejszenie stopy minimalnej rezerwy zwiększa możliwość kreacji
kredytu przez banki.

Ten instrument kształtowania podaży pieniądza jest szczególnie użyteczny w
warunkach dużej nadpłynności finansowej systemu bankowego.
Rezerwy obowiązkowe gromadzą banki w NBP. Rezerwę obowiązkową
stanowi wyrażona w procentach część środków pieniężnych w złotych i
walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków
uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków
przyjętych przez bank podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków
przyjętych od innego banku krajowego, a także środków przyjętych od banku
zagranicznego na podstawie umów zawartych przed dniem wejścia w życie
ustawy lub środków pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Kwota
rezerwy obowiązkowej nie podlega oprocentowaniu.

Banki spółdzielcze utrzymują rezerwy obowiązkowe w banku, w którym są
zrzeszone, a banki regionalne zrzeszone w BGŻ S.A. – na rachunku w tym
banku, w kwocie odpowiadającej rezerwom zrzeszonych w nich banków
spółdzielczych i własnym rezerwom obowiązkowym. Kwoty rezerw
obowiązkowych banków regionalnych BGŻ S.A odprowadza na swój

2

rachunek w NBP. Banki Zrzeszające banki spółdzielcze działające poza
strukturą BGŻ S.A rezerwy obowiązkowe własne i banków spółdzielczych w
nich zrzeszonych utrzymują na swoim rachunku w NBP.
Wysokość rezerwy może być różnicowana ze względu na umowny okres
przechowywania środków pieniężnych oraz rodzaj waluty. Suma rezerw
obowiązkowych nie może przekroczyć:

•

30% sumy środków pieniężnych od wkładów na żądanie,

•

20% sumy środków od wkładów terminowych.

Stopa ta ustalana jest na podstawie stanów średniomiesięcznych. Wyższa stopa
obowiązkowej rezerwy jest na ogół ustalana od wkładów a vista z uwagi na
wyższe ryzyko dla banku komercyjnego.

Dla banków komercyjnych rezerwy obowiązkowe wiążą się z obciążeniem
finansowym, wynikającym z dezaktywizacji części depozytów
unieruchamianych w postaci rezerw obowiązkowych, które nie mogą być
wykorzystane np. na cele kredytowe. Ewidentnie zmniejsza to dochody
banków komercyjnych, tym bardziej że ze względu na rosnącą konkurencję,
częstokroć nie jest możliwe rekompensowanie negatywnych skutków
dochodowych na drodze zmniejszenia oprocentowania depozytów
przyjmowanych przez banki, bądź podwyższanie oprocentowania kredytów.

Zarząd NBP może zwolnić bank z obowiązku utrzymywania rezerwy
obowiązkowej w okresie realizacji programu postępowania naprawczego.
Zarząd NBP ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerw
obowiązkowych w NBP, w tym rodzaje rachunków bankowych, których nie
dotyczy obowiązek utrzymywania rezerw, a ponadto będzie mógł określać
wysokość zapasu gotówki w złotych, którego utrzymanie w kasach bankowych
będzie równoznaczne z utrzymywaniem rezerw w NBP.

W razie naruszenia obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej, bank
uiszcza na rzecz NBP odsetki od różnicy pomiędzy kwotą, która podlega
utrzymaniu na rachunkach a kwotą faktycznie na tych rachunkach
utrzymywaną. Stawkę odsetek tych uchwala Zarząd NBP w wysokości nie
większej niż dwukrotna wysokość stopy oprocentowania kredytu
lombardowego. Zarząd NBP może wyrazić zgodę na nieuiszczanie odsetek
przez bank w stanie zawieszenia, likwidacji albo upadłości.

Ilościowe ograniczenie podaży pieniądza polega na ustalaniu przez bank
centralny limitów (plafonów), czyli pułapów akcji kredytowej poszczególnych
banków. Stosowanie ograniczeń ilościowych łączono często z polityką
obowiązkowych rezerw. Jednak administracyjne narzędzia polityki pieniężnej

3

http://notatek.pl/instrumenty-ksztaltowania-podazy-i-popyt
u-na-pieniadz?notatka