obudowy glosnikowe

background image

1

OBUDOWY GŁO

Ś

NIKOWE

Profesjonalne konstruowanie zespołów gło

ś

nikowych wymaga bardzo

du

ż

ej wiedzy technicznej. Jednak budowanie zespołów gło

ś

nikowych przez

konstruktorów - amatorów o ró

ż

nym stopniu zaawansowania jest bardzo

popularne. W Polsce spowodowały to wieloletnie braki rynkowe w ofercie

zespołów gło

ś

nikowych. Troch

ę

łatwiejszym zadaniem było zaopatrzenie si

ę

w

same gło

ś

niki firmy TONSIL. T

ą

drog

ą

powstały konkurencyjne cenowo kopie

popularnych Altusów itp., a czasami były to konstrukcje odmienne i bardziej

interesuj

ą

ce.

Na całym

ś

wiecie, a dzisiaj ju

ż

równie

ż

w Polsce, przy ogromnym wyborze

fabrycznych zespołów gło

ś

nikowych, motywacja do podobnego majsterkowania

musi by

ć

inna - zamiłowanie do realizacji własnych, oryginalnych pomysłów.

Projektowanie zespołów gło

ś

nikowych daje szerokie mo

ż

liwo

ś

ci.

Zbudowanie zespołów wysokiej klasy jest mo

ż

liwe przy wysokich

kosztach i du

ż

ym do

ś

wiadczeniu, ale zaczyna

ć

mo

ż

na od konstrukcji bardzo

prostych, w oparciu o tanie gło

ś

niki i cz

ęś

ci oraz znajomo

ść

podstawowych

praw. Efekt pracy jest zawsze spektakularny - nie ma dwóch zespołów

gło

ś

nikowych brzmi

ą

cych tak samo!

Najpowszechniej stosowany rodzaj gło

ś

nika - przetwornika

elektroakustycznego, nazywany gło

ś

nikiem dynamicznym, wytwarza ci

ś

nienie

akustyczne po obydwu stronach membrany. Ze wzgl

ę

du na przeciwn

ą

faz

ę

fal

promieniowanych przez ka

ż

d

ą

ze stron (zag

ę

szczeniu

ś

rodowiska po jednej

stronie towarzyszy rozrzedzenie po stronie przeciwnej), konieczne jest

zapobieganie ich wzajemnym interferencjom i znoszeniu si

ę

. Jest to

najpowa

ż

niejszy problem wyst

ę

puj

ą

cy przy konstruowaniu zestawów

gło

ś

nikowych.

background image

2

Dla doskonałej separacji energii promieniowanych przez obydwie strony

membrany wprowadza si

ę

teoretyczne poj

ę

cie niesko

ń

czenie wielkiej odgrody,

której praktyczna realizacja jest oczywi

ś

cie niemo

ż

liwa. Odgroda o wymiarach

sko

ń

czonych i mo

ż

liwych do zaakceptowania, przy najni

ż

szych

cz

ę

stotliwo

ś

ciach (czyli przy du

ż

ych długo

ś

ciach fal) nie zapewnia

wystarczaj

ą

cego przesuni

ę

cia fazy, wynikaj

ą

cego z ró

ż

nicy dróg od obydwu

stron membrany do ucha słuchacza.

W przypadku gło

ś

ników przetwarzaj

ą

cych zakres wysokich

cz

ę

stotliwo

ś

ci, sama konstrukcja gło

ś

nika zamyka tyln

ą

stron

ę

membrany i

wytłumia promieniowan

ą

przez ni

ą

fal

ę

. Dopiero zapewnienie wła

ś

ciwych

warunków pracy gło

ś

ników

ś

redniotonowych, a szczególnie niskotonowych,

wymaga zastosowania specjalnych zabiegów.

Okazuje si

ę

,

ż

e przy zastosowaniu gło

ś

nika o du

ż

ej

ś

rednicy membrany,

potrzebnej do wytworzenia odpowiedniego ci

ś

nienia akustycznego, obudowa o

bardzo małej obj

ę

to

ś

ci nie zapewni wła

ś

ciwych parametrów układu gło

ś

nik-

obudowa, wymaganych dla prawidłowego przetwarzania najni

ż

szych

cz

ę

stotliwo

ś

ci.

Rozwi

ą

zanie problemu energii promieniowanej przez tyln

ą

stron

ę

membrany mo

ż

e post

ę

powa

ć

dwoma podstawowymi kierunkami.

Po pierwsze, z u

ż

yciem obudów odwracaj

ą

cych w pewnym zakresie faz

ę

fali promieniowanej przez tyln

ą

stron

ę

membrany i wypromieniowuj

ą

cych jej

energi

ę

na zewn

ą

trz.

Po drugie, przez zastosowanie obudów tłumi

ą

cych energi

ę

promieniowan

ą

przez tyln

ą

stron

ę

membrany. Niektóre konstrukcje ł

ą

cz

ą

obie te metody.

background image

3

W

ś

ród współczesnych praktycznych rozwi

ą

za

ń

wymieni

ć

nale

ż

y

nast

ę

puj

ą

ce typy obudów:

-

zamkni

ę

te;

-

z otworem (bass-reflex) i ich szczególny przypadek obudowy z

membran

ą

biern

ą

;

-

typu band – pass (pasmowo-przepustowe);

-

labiryntowe - z akustyczn

ą

lini

ą

transmisyjn

ą

;

-

tubowe.

Ka

ż

dy z wymienionych typów mo

ż

e mie

ć

wiele odmian.

Obudowa zamkni

ę

ta

Rodzaj i parametry mo

ż

liwej do zastosowania obudowy

ś

ci

ś

le wi

ążą

si

ę

z

parametrami okre

ś

lonego gło

ś

nika (dokładny opis – Elektronika praktyczna,

8/94).

Wszystkie wa

ż

ne z tego punktu widzenia parametry elektryczne i

mechaniczne gło

ś

nika (bez obudowy) zostały zintegrowane w tzw. parametrach

Thiele'a-Smalla:

fs - cz

ę

stotliwo

ść

rezonansowa

QTS - dobro

ć

całkowita

VAS - obj

ę

to

ść

ekwiwalentna

Podstawowy rezonans mechaniczny gło

ś

nika jest rezonansem

zawiesze

ń

i masy membrany wraz z mas

ą

współdrgaj

ą

cego powietrza. Poni

ż

ej

cz

ę

stotliwo

ś

ci rezonansowej znacznie spada sprawno

ść

przetwarzania energii

elektrycznej w akustyczn

ą

(patrz ch-ka cz

ę

stotliwo

ś

ciowa).

background image

4

Cz

ę

stotliwo

ś

ciowa charakterystyka przetwarzania w zakresie

cz

ę

stotliwo

ś

ci rezonansowej i poni

ż

ej niej, a tak

ż

e zdolno

ść

przetwarzania

impulsów, zale

żą

od warto

ś

ci dobroci całkowitej układu rezonansowego

gło

ś

nika QTS, która jest funkcj

ą

(okre

ś

lon

ą

odp. wzorem) dobroci mechanicznej

QMS oraz dobroci elektrycznej QES .

Obj

ę

to

ść

powietrza, której podatno

ść

odpowiada podatno

ś

ci zawiesze

ń

przy okre

ś

lonej powierzchni membrany danego gło

ś

nika, stanowi o warto

ś

ci tzw.

obj

ę

to

ś

ci ekwiwalentnej, poniewa

ż

wbudowanie gło

ś

nika do obudowy

zamkni

ę

tej powoduje dodatkowe zawieszenie membrany na poduszce

powietrznej.

Wbudowanie gło

ś

nika do obudowy powoduje równie

ż

zmian

ę

warto

ś

ci

dobroci. Dobre odtworzenie impulsów uzyskuje si

ę

przy dobroci mniejszej od

0,7.

Przykładowe parametry 25cm gło

ś

nika niskotonowego (PEERLESS PT

250M) s

ą

nast

ę

puj

ą

ce:

fs = 28Hz

QTS = 0,4

WAS = 160dm

3

U

ż

ycie obudowy zamkni

ę

tej o obj

ę

to

ś

ci np. 10dm

3

spowoduje wzrost

cz

ę

stotliwo

ś

ci rezonansowej i dobroci do warto

ś

ci: fs = 115Hz, QTC = 1,65

(QTC jest dobroci

ą

gło

ś

nika w obudowie zamkni

ę

tej).

S

ą

to warto

ś

ci zdecydowanie zbyt wysokie ze wzgl

ę

du na wynikaj

ą

ce z

nich pasmo przenoszenia, liniowo

ść

charakterystyki oraz przetwarzanie

impulsów.

background image

5

Dokładny sposób wylicze

ń

podano w artykule.

Integraln

ą

cz

ęś

ci

ą

obudowy zamkni

ę

tej jest jej wypełnienie materiałem

tłumi

ą

cym. Zapobiega ono w du

ż

ym stopniu szkodliwym rezonansom - nie

dopuszcza do powstawania fal stoj

ą

cych mi

ę

dzy naprzeciwległymi (najcz

ęś

ciej

równoległymi)

ś

ciankami wewn

ą

trz obudowy, osłabia drgania samej konstrukcji.

Tak

ż

e dzi

ę

ki ni

ż

szej pr

ę

dko

ś

ci d

ź

wi

ę

ku w materiale tłumi

ą

cym pozwala

zastosowa

ć

obudow

ę

do kilkunastu procent mniejsz

ą

. Gło

ś

nik niskotonowy,

przeznaczony do obudowy zamkni

ę

tej, powinien mie

ć

zarówno jak najni

ż

sze

warto

ś

ci QTS, fs i VAS, jak równie

ż

odpowiedni

ą

proporcj

ę

fs/QTS .

Obudowa zamkni

ę

ta jest najprostsz

ą

praktyczn

ą

realizacj

ą

idei eliminacji

energii promieniowanej przez tyln

ą

stron

ę

membrany. Jest równie

ż

łatwa w

zaprojektowaniu. Przyj

ę

cie zało

ż

enia np. 0,5 < QTC < 0,7 wyznacza bardzo

du

ż

y zakres obj

ę

to

ś

ci obudowy mo

ż

liwej do u

ż

ycia. Du

ż

a tolerancja, je

ś

li chodzi

o ten najistotniejszy konstrukcyjny parametr, zach

ę

ca konstruktorów amatorów

do projektowania i budowy tego typu obudów. Obudowa zamkni

ę

ta jest

„najbezpieczniejszym” rozwi

ą

zaniem.

Podstawow

ą

wad

ą

obudowy zamkni

ę

tej jest niewykorzystanie energii

tylnej strony membrany. Dlatego obecnie dominuj

ą

c

ą

konstrukcj

ą

firm

gło

ś

nikowych jest obudowa z otworem, wykorzystuj

ą

ca cz

ęść

tej energii.

Zaprojektowanie takiej obudowy jest znacznie trudniejsze, a wymagania

stawiane u

ż

ywanemu gło

ś

nikowi niskotonowemu surowsze.

background image

6

Obudowa bass-reflex

System bass-reflex (obudowa z otworem) wykorzystuje energi

ę

promieniowan

ą

przez tyln

ą

stron

ę

membrany do pobudzenia układu

rezonansowego obudowy i wypromieniowania energii z zakresu cz

ę

stotliwo

ś

ci

rezonansowej tego układu na zewn

ą

trz. Jest to tzw. zjawisko rezonansu

Helmholtza.

Układ rezonansowy obudowy wspólnie tworz

ą

: masa powietrza w otworze

i w tunelu otworu, okre

ś

lona jego powierzchni

ą

i długo

ś

ci

ą

, i tzw. podatno

ść

powietrza w obudowie, okre

ś

lona jego obj

ę

to

ś

ci

ą

i powierzchni

ą

działaj

ą

cego na

ni

ą

otworu.

Przy cz

ę

stotliwo

ś

ci rezonansowej praca układu bass-reflex odci

ąż

a

gło

ś

nik niskotonowy od du

ż

ych amplitud. W tym zakresie główn

ą

cz

ęść

energii

promieniuje otwór, w fazie przesuni

ę

tej o ok. 90

0

wzgl

ę

dem fali promieniowanej

przez sam gło

ś

nik.

Poni

ż

ej cz

ę

stotliwo

ś

ci rezonansowej przesuni

ę

cie fazy zwi

ę

ksza si

ę

do

prawie 180

o

, a otwór promieniuje energi

ę

porównywaln

ą

z wytwarzan

ą

przez

gło

ś

nik (gło

ś

nik przepompowuje powietrze w obudowie). Wypadkowe ci

ś

nienie

akustyczne jest w tym wypadku bardzo małe.

Powy

ż

ej cz

ę

stotliwo

ś

ci rezonansowej bass-reflex stopniowo przestaje

pracowa

ć

, a udział energii wytwarzanej przez gło

ś

nik wzrasta.

Jedn

ą

z wa

ż

nych korzy

ś

ci ze stosowania obudowy z otworem jest

zmniejszenie wychylenia membrany przy cz

ę

stotliwo

ś

ciach zbli

ż

onych do

rezonansowej, co w du

ż

ym stopniu redukuje zniekształcenia nieliniowe.

background image

7

Zysk w sprawno

ś

ci (w stosunku do obudowy zamkni

ę

tej) wyst

ę

puje w nie

tylko zakresie cz

ę

stotliwo

ś

ci rezonansowej (o ile efektywno

ść

promieniowania

otworu jest du

ż

a), ale przede wszystkim w zakresie ok. 1 oktawy powy

ż

ej niej,

gdzie energi

ę

wytwarzaj

ą

zarówno otwór, jak i gło

ś

nik, a ich fazy s

ą

zgodne.

Projektowanie tego typu obudów dokładnie opisane jest w Elektronika

Praktyczna, 9/94, 10/94 i 11/94.

Obudowa typu band-pass (pasmowo-przepustowa) (EP 12/94)

Jak wynika z działania obudowy z otworem (EP 9/94), energia

promieniowana przez tyln

ą

stron

ę

membrany jest przekazywana przez otwór na

zewn

ą

trz w pewnym ograniczonym zakresie cz

ę

stotliwo

ś

ci. Powy

ż

ej

cz

ę

stotliwo

ś

ci rezonansowej obudowy otwór stopniowo przestaje promieniowa

ć

i

obudowa wytłumia energi

ę

wy

ż

szych cz

ę

stotliwo

ś

ci. Sam układ rezonansowy

obudowy z otworem ma wi

ę

c wła

ś

ciwo

ś

ci akustycznego filtru

dolnoprzepustowego. Poniewa

ż

sprawno

ść

przetwarzania samego gło

ś

nika

maleje wraz ze spadkiem cz

ę

stotliwo

ś

ci, energia promieniowana przez tyln

ą

stron

ę

membrany i działanie zamykaj

ą

cej j

ą

obudowy z otworem tworz

ą

układ

pasmowo-przepustowego filtru akustycznego.

W klasycznej obudowie z otworem promieniowanie otworu dodaje si

ę

jednak do bezpo

ś

rednio promieniowanej energii przedniej strony membrany;

ograniczenie "od góry" przetwarzanego przez gło

ś

nik niskotonowy pasma

cz

ę

stotliwo

ś

ci to rola filtru zwrotnicy elektrycznej zespołu gło

ś

nikowego (rysunek

1).

background image

8

Rys. 1

Je

ż

eli jednak energia przedniej strony membrany nie zostanie

wypromieniowana, a wytłumiona w obudowie zamkni

ę

tej, to cały układ gło

ś

nik-

obudowa b

ę

dzie pracował jako pasmowo-przepustowy, nawet bez udziału

elektrycznego filtru dolnoprzepustowego. W ten sposób mo

ż

na opisa

ć

najprostsz

ą

konstrukcj

ę

obudowy band-pass, nazywan

ą

obudow

ą

zamkni

ę

t

ą

pasmowo przepustow

ą

(rysunek 2).

Rys. 2.

„Przednia” i „tylna” strona membrany staj

ą

si

ę

ju

ż

tylko okre

ś

leniami

umownymi; mo

ż

na uzna

ć

,

ż

e „tylna” strona membrany za po

ś

rednictwem

obudowy z otworem promieniuje energi

ę

na zewn

ą

trz, a energia przedniej strony

membrany zostaje wytłumiona. Ustawienie gło

ś

nika magnesem w kierunku

jednej lub drugiej komory jest tutaj praktycznie bez znaczenia.

background image

9

Mo

ż

na jednak wykorzysta

ć

energi

ę

promieniowan

ą

przez przedni

ą

stron

ę

membrany – nale

ż

y j

ą

równie

ż

zamkn

ąć

w komorze z otworem, która b

ę

dzie

pełniła rol

ę

filtru akustycznego (rys. 2a).

Rys. 2a.

Zakres pracy obydwu komór - ich cz

ę

stotliwo

ś

ci rezonansowe, które

wynikaj

ą

z obj

ę

to

ś

ci obudów, powierzchni i długo

ś

ci tuneli musz

ą

by

ć

ż

ne i

starannie dobrane, aby zapewni

ć

równomiern

ą

charakterystyk

ę

przetwarzania w

zało

ż

onym pa

ś

mie przepustowym. Taki układ dwóch komór z dwoma otworami

zastosowano m.in. w zespole gło

ś

nikowym Bolero 200, produkowanym przez

Tonsil. S

ą

jeszcze inne, rzadziej stosowane i bardziej skomplikowane odmiany

obudowy pasmowo-przepustowej , ale nie b

ę

dziemy ich omawia

ć

(s

ą

opisane w

EP 12/94).

Wiele konstrukcji wykorzystuje wi

ę

cej ni

ż

jeden gło

ś

nik niskotonowy, np.

zespół firmy Isophon opiera si

ę

na układzie według rysunku 3, gdzie dwa

gło

ś

niki maj

ą

wspóln

ą

komor

ę

zamkni

ę

t

ą

.

Rys. 3.

background image

10

W obudowach typu band-pass, zwłaszcza stosowanych w roli specjalnych

zespołów sub-niskotonowych (Subwoofer), wyst

ę

puje cz

ę

sto tandem gło

ś

ników

niskotonowych, okre

ś

lany tak

ż

e jako układ push-pull (ang. pchaj-ci

ą

gnij).

Dwa gło

ś

niki mog

ą

by

ć

umieszczone "naprzeciwko" lub "jeden za drugim"

(rysunek 4a i 4b), co dla teoretycznych rozwa

ż

a

ń

nie ma znaczenia, o ile gło

ś

niki

s

ą

umieszczone blisko siebie.

Rys. 4.

Gdy odległo

ść

mi

ę

dzy gło

ś

nikami jest mniejsza od 1/5 długo

ś

ci fali

najwy

ż

szych cz

ę

stotliwo

ś

ci przez nie promieniowanych, wówczas nie

wyst

ę

puj

ą

mi

ę

dzy nimi niekorzystne zjawiska falowe i przesuni

ę

cia fazy, gdy

ż

gło

ś

niki pracuj

ą

w zgodnej fazie. Trzeba jednak pami

ę

ta

ć

,

ż

e gło

ś

niki układu z

rysunku 9a nale

ż

y poł

ą

czy

ć

odwrotnie według oznacze

ń

biegunów, równolegle

lub szeregowo.

Dwa identyczne gło

ś

niki, pracuj

ą

ce w układzie push-pull, tworz

ą

jakby

jeden gło

ś

nik. Ostatecznie dysponujemy wi

ę

c gło

ś

nikiem o dwa razy wi

ę

kszej

masie membrany i dwa razy mniejszej podatno

ś

ci zawiesze

ń

.

Daje to du

żą

korzy

ść

praktyczn

ą

- pozwala zmniejszy

ć

dwukrotnie

obj

ę

to

ść

obudowy w stosunku do wymaganej dla pojedynczego gło

ś

nika.

Układ push-pull ma jednak pewien minus - jest energetycznie mniej

wydajny od pojedynczego gło

ś

nika. Np. przez układ dwóch gło

ś

ników

poł

ą

czonych równolegle płynie dwa razy wi

ę

kszy pr

ą

d, powoduj

ą

c takie samo

wychylenie membrany i wytwarzaj

ą

c takie samo ci

ś

nienie akustyczne, co

pojedynczy gło

ś

nik.

background image

11

Zastosowanie dwóch gło

ś

ników w sposób tradycyjny, dwukrotnie

zwi

ę

kszaj

ą

c powierzchni

ę

drgaj

ą

c

ą

, zwi

ę

ksza sprawno

ść

przetwarzania. Dlatego

układ push-pull stosowany jest wówczas, gdy jednym z głównych celów

konstruktora jest ograniczenie wielko

ś

ci urz

ą

dzenia gło

ś

nikowego, a wi

ę

c

przede wszystkim w przypadku projektowania układów subniskotonowych.

Pozwala tak

ż

e na u

ż

ycie gło

ś

ników w tradycyjnych zespołach, gdzie pojedynczo

stosowane wymagałyby obudowy o trudnej do zaakceptowania wielko

ś

ci.

W poprzednim numerze (EP 11/94) przedstawiono warunki u

ż

ycia

gło

ś

nika typu GDN 30/100 w obudowie typu bass-reflex. Z oblicze

ń

wynikała

obj

ę

to

ść

300dm

3

. Stosuj

ą

c tandem gło

ś

ników mo

ż

na ju

ż

pokusi

ć

si

ę

o

skonstruowanie obudowy o wymaganej w takim przypadku obj

ę

to

ś

ci 150dm

3

.

Zastosowanie układu gło

ś

ników push-pull pozwala zmniejszy

ć

obj

ę

to

ść

ka

ż

dego rodzaju obudowy, opieraj

ą

cej si

ę

na zasadach obudowy zamkni

ę

tej lub

bass-reflex, a wi

ę

c tak

ż

e wszystkich odmian obudowy pasmowo-przepustowej.

Na rysunku 5 przedstawiono układ zespołu sub-niskotonowego dla dwóch

kanałów stereofonicznych firmy JBL.

Rys. 5.

Mimo pozornej zło

ż

ono

ś

ci, jest to tylko proste rozwini

ę

cie układu z rys. 3.

Stosowanie obudów pasmowo-przepustowych upowszechniło si

ę

dopiero

w ci

ą

gu minionych dziesi

ę

ciu lat, dzi

ę

ki wykorzystaniu

ś

cisłych analiz pracy

obudowy z otworem. Obecnie obudowy tego typu spotyka si

ę

nie tylko w

ś

ród

zespołów sub-niskotonowych.

Zasady projektowania takich obudów mo

ż

na znale

źć

w EP 1/95.

background image

12

Obudowy labiryntowe - z akustyczn

ą

lini

ą

transmisyjn

ą

(EP 2/95, 3/95 i 4/95)

"Linia -transmisyjna" uznawana jest przez wielu za budow

ę

stwarzaj

ą

c

ą

najlepsze warunki pracy dla gło

ś

nika niskotonowego, a przez to zapewniaj

ą

c

ą

bardzo dobre przetwarzanie niskich cz

ę

stotliwo

ś

ci, cho

ć

tak jak w przypadku

ka

ż

dego innego rodzaju obudowy, mo

ż

liwo

ś

ci i skuteczno

ść

jej działania zale

żą

od wła

ś

ciwo

ś

ci stosowanego gło

ś

nika niskotonowego i umiej

ę

tno

ś

ci

konstruktora.

Linia transmisyjna jest rzadko spotykanym rozwi

ą

zaniem; w jej stosowaniu

specjalizuje si

ę

niewiele firm. Kilka powodów stoi na przeszkodzie

upowszechniania tego rodzaju obudowy.

Obudowy najcz

ęś

ciej spotykane typu bass-reflex (z otworem) i zamkni

ę

te,

rozci

ą

gaj

ą

mo

ż

liwo

ść

ich u

ż

ycia od najmniejszych, ju

ż

kilkulitrowych, do bardzo

du

ż

ych konstrukcji. Zale

ż

y to od typu stosowanego gło

ś

nika niskotonowego i

okre

ś

lone parametry i reguły projektowania pozwalaj

ą

równie

ż

na tworzenie

zespołów bardzo małych.

Zasada działania linii transmisyjnych wymusza konstruowanie obudów

relatywnie du

ż

ych. Poni

ż

ej pewnego pułapu wielko

ś

ci, bez wzgl

ę

du na wielko

ść

i parametry gło

ś

nika niskotonowego, obudowa z lini

ą

transmisyjn

ą

nie ma racji

bytu.

Do

ść

du

ż

a obudowa nie pozostaje tylko prost

ą

skrzynk

ą

. Linia

transmisyjna to konstrukcja bardziej skomplikowana, o du

ż

ym nakładzie

materiałów i pracy. Zaw

ęż

a to zakres stosowania takich obudów do dro

ż

szych

zespołów gło

ś

nikowych.

background image

13

Przy projektowaniu obudów z otworem, zamkni

ę

tych lub pasmowo-

przepustowych konstruktor działa przede wszystkim zgodnie ze wzorami, które

wraz z parametrami gło

ś

nika okre

ś

laj

ą

ko

ń

cowe parametry urz

ą

dzenia

gło

ś

nikowego.

Dla linii transmisyjnej nie opracowano

ś

cisłych algorytmów post

ę

powania.

Na jej działanie wpływa bardzo du

ż

o zjawisk akustycznych, których opanowanie

mo

ż

liwe jest dzi

ę

ki do

ś

wiadczeniu i własnym oryginalnym pomysłom niektórych

firm. Proces tworzenia najlepszych konstrukcji jest

ż

mudny i opiera si

ę

w

wielkiej mierze na metodzie prób i bł

ę

dów.

Przedstawienie zasady działania linii transmisyjnej dobrze jest rozpocz

ąć

od krótkiego przypomnienia celu stosowania ka

ż

dego rodzaju obudowy. Jest

nim "unieszkodliwienie" promieniowania tylnej strony membrany, b

ę

d

ą

cego w

przeciwnej fazie do promieniowania przedniej strony membrany.

Obudowa zamkni

ę

ta w prosty sposób tłumi energi

ę

promieniowan

ą

przez

tyln

ą

stron

ę

membrany. Nie czyni tego jednak w sposób doskonały. Ci

ś

nienie

powstaj

ą

ce wewn

ą

trz obudowy powoduje drgania

ś

cianek, którym nie da si

ę

do

ko

ń

ca zapobiec nawet bardzo du

żą

ich grubo

ś

ci

ą

i wzmocnieniami konstrukcji.

Zamkni

ę

cie gło

ś

nika w takiej obudowie zmienia tak

ż

e na niekorzy

ść

jego własne

parametry. Podatno

ść

powietrza w obudowie zamkni

ę

tej dodaje si

ę

do

podatno

ś

ci zawiesze

ń

membrany, co prowadzi do podwy

ż

szenia cz

ę

stotliwo

ś

ci

rezonansowej gło

ś

nika, a co za tym idzie ograniczenie przetwarzanego pasma i

pogorszenie charakterystyk impulsowych.

Obudowa typu bass-reflex, wykorzystuj

ą

c pewne zjawiska rezonansowe,

potrafi wypromieniowa

ć

energi

ę

tylnej strony membrany w fazie zgodnej z

promieniowaniem strony przedniej, w pewnym zakresie cz

ę

stotliwo

ś

ci niskich.

Obarczona jest wadami (słabiej lub mocniej zaznaczonymi) pogorszenia

background image

14

wła

ś

ciwo

ś

ci impulsowych i podbarwiania cz

ę

stotliwo

ś

ci niskich zakresem pracy

układu rezonansowego obudowy.

Linia transmisyjna ma swoim działaniem przypomina

ć

funkcjonowanie

niesko

ń

czenie wielkiej odgrody. Uformowany za gło

ś

nikiem długi tunel,

wypełniony materiałem tłumi

ą

cym, ma za zadanie zaabsorbowa

ć

cało

ść

energii

promieniowanej przez tyln

ą

stron

ę

membrany.

Takie s

ą

zało

ż

enia idealnej linii transmisyjnej, które do ko

ń

ca nie s

ą

spełnione w praktyce. Niestety tunel nie jest niesko

ń

czenie długi i nie jest

zdolny wytłumi

ć

całej energii tylnej strony membrany. Wylot tunelu promieniuje

pewn

ą

cz

ęść

energii na zewn

ą

trz.

Aby przedstawi

ć

znaczenie tego efektu, nale

ż

y rozwa

ż

y

ć

zjawiska falowe

zachodz

ą

ce w tunelu o okre

ś

lonej długo

ś

ci. Dla wygody przyjmijmy,

ż

e tunel

pozostaje nie wytłumiony. Fala promieniowana przez tyln

ą

stron

ę

membrany

zostaje przesuni

ę

ta w fazie na drodze od gło

ś

nika do wylotu tunelu.

Przesuni

ę

cie zale

ż

y od długo

ś

ci tunelu i długo

ś

ci fali, a wi

ę

c cz

ę

stotliwo

ś

ci. Dla

odwrócenia fazy o 180

0

(zapewnienia tej samej fazy promieniowania przedniej

strony membrany i wylotu tunelu), przy cz

ę

stotliwo

ś

ci 20Hz, tunel musiałby mie

ć

długo

ść

połowy długo

ś

ci fali tej cz

ę

stotliwo

ś

ci, a wi

ę

c ok. 8,6m (przyjmuj

ą

c

pr

ę

dko

ść

·d

ź

wi

ę

ku w powietrzu 344m/s).

Jest to bardzo trudne do zrealizowania i nawet niepotrzebne. Z rachunku

wektorowego wynika,

ż

e ju

ż

przy przesuni

ę

ciu` fazy o 60

0

(a wi

ę

c przy długo

ś

ci

tunelu równej 1/6 długo

ś

ci fali), wypadkowe promieniowanie jest równe

promieniowaniu przedniej strony membrany. Dla 20Hz odpowiednia temu

warunkowi długo

ść

tunelu wynosi ju

ż

tylko ok. 2,9m.

background image

15

Jednak przesuwaj

ą

c si

ę

wy

ż

ej na skali cz

ę

stotliwo

ś

ci do

ś

wiadczamy

powa

ż

nych problemów zwi

ą

zanych z funkcjonowaniem tunelu, tzn. tzw.

zapadni

ęć

, rezonansów i antyrezonansów, które zakłócaj

ą

liniowo

ść

charakterystyki w całym pa

ś

mie przetwarzanym przez gło

ś

nik.

Praktyczn

ą

lini

ę

transmisyjn

ą

mo

ż

na wi

ę

c uzna

ć

za niedoskonał

ą

realizacj

ę

idealnej linii transmisyjnej (niesko

ń

czenie wielkiej odgrody), w której

wytłumienie tunelu nie jest zdolne do zatrzymania najni

ż

szych cz

ę

stotliwo

ś

ci, ale

które dzi

ę

ki korzystnym w tym zakresie przesuni

ę

ciom fazowym wprowadzonym

przez tunel zostaj

ą

wypromieniowane na zewn

ą

trz.

Najwi

ę

kszym problemem konstruktorów linii transmisyjnych jest wytłumie-

nie pierwszego antyrezonansu, le

żą

cego w zakresie stukilkudziesi

ę

ciu Hz.

Poza tym nale

ż

y jeszcze uwzgl

ę

dni

ć

jedno zjawisko rezonansowe -

membrany gło

ś

nika. Np. dla gło

ś

nika niskotonowego o cz

ę

stotliwo

ś

ci

rezonansowej fs = 30Hz odpowiednia długo

ść

tunelu wynosi 2,9m (długo

ść

fali

30Hz -11,5m)

Jest jeszcze jeden problem - w przypadku linii transmisyjnych wielko

ść

gło

ś

nika narzuca wymagany przekrój tunelu. Nie powinien by

ć

on mniejszy od

powierzchni membrany, a przez to okre

ś

la w przybli

ż

eniu ju

ż

całkowit

ą

obj

ę

to

ść

obudowy.

Gło

ś

nik niskotonowy, przeznaczony do stosowania w linii transmisyjnej,

powinien mie

ć

jak najni

ż

sz

ą

cz

ę

stotliwo

ść

rezonansow

ą

i by

ć

zdolnym do pracy

w du

ż

ym zakresie amplitud. Pierwsze poprzez du

żą

mas

ę

membrany, a drugie

poprzez cewk

ę

znacznie dłu

ż

sz

ą

od szczeliny (lub szczelin

ę

dłu

ż

sz

ą

od cewki,

co jest znacznie rzadsze), wymaga dla osi

ą

gni

ę

cia przyzwoitego poziomu

efektywno

ś

ci równie

ż

zastosowania du

ż

ych układów magnetycznych, tak jak w

przypadku gło

ś

ników o niskiej dobroci do obudów typu bass-reflex.

background image

16

Tunel linii transmisyjnej jest w obudowie załamywany, co słu

ż

y

wygodnemu jego uło

ż

eniu w bryle o okre

ś

lonym kształcie i proporcjach. Wylot

tunelu mo

ż

e znajdowa

ć

si

ę

w zasadzie w dowolnym miejscu obudowy; cho

ć

od

jego umieszczenia w du

ż

ym stopniu zale

ż

e

ć

mo

ż

e charakter basu.

Umiejscowiony np. na górnej

ś

ciance nie b

ę

dzie powodował du

ż

ych

problemów z ustawieniem zespołów blisko

ś

cian. Zlokalizowany na dole

obudowy, zwłaszcza z tyłu, mo

ż

e wymaga

ć

odsuni

ę

cia od

ś

cian, gdy

ż

w

przeciwnym wypadku, na skutek zwi

ę

kszonej reaktancji promieniowania,

przetwarzanie pewnego zakresu niskich cz

ę

stotliwo

ś

ci mo

ż

e by

ć

zbyt efektywne

i prowadzi

ć

do dominacji basu o charakterze dudni

ą

cym.

Mo

ż

liwe do realizacji i spotykane w rozwi

ą

zaniach firmowych pomysły na

uło

ż

enie labiryntu przedstawiono na rys. 6.

Rys. 6. Przykładowe, schematyczne konstrukcje linii transmisyjnych dla

układów dwudro

ż

nych i trójdro

ż

nych

Nale

ż

y tak

ż

e uwzgl

ę

dni

ć

(w zespołach trój-lub czterodro

ż

nych) obecno

ść

specjalnej komory dla gło

ś

nika

ś

redniotonowego, która nie powinna zakłóca

ć

przebiegu tunelu. Podstawowym zabiegiem słu

żą

cym tłumieniu fali w tunelu jest

jego wytłumienie. Rodzaj, ilo

ść

i miejsce umieszczenia wytłumienia były

przedmiotem wielu bada

ń

i eksperymentów. W ka

ż

dym konkretnym przypadku

konieczne jest przeprowadzenie serii prób i porówna

ń

.

background image

17

Punktem wyj

ś

cia jest-wyło

ż

enie (najlepiej wszystkich)

ś

cianek kilku

centymetrow

ą

warstw

ą

g

ę

stego materiału tłumi

ą

cego, np. piank

ą

poliuretanow

ą

i

wypełnienie całego tunelu materiałem o małej g

ę

sto

ś

ci, ale przymocowanym do

ś

cianek i unieruchamianym tak, aby nie przesuwał si

ę

wraz z powstaj

ą

cym w

tunelu ci

ś

nieniem akustycznym. Za najlepszy materiał do tego celu uznaje si

ę

długowłos

ą

wełn

ę

owcz

ą

, lu

ź

no rozci

ą

gni

ę

t

ą

w tunelu, ale przy jej braku mo

ż

na

próbowa

ć

u

ż

ycia np. waty (uwaga na samozapłon).

Zbyt mała ilo

ść

materiału tłumi

ą

cego spowoduje nierównomierno

ś

ci

charakterystyki. Za du

ż

o wytłumienia zredukuje korzystne promieniowanie

tunelu lub nawet zamknie tyln

ą

stron

ę

membrany.

Odchylona palcami membrana gło

ś

nika powinna natychmiast wraca

ć

do

pozycji wyj

ś

ciowej. Opó

ź

nienie tego ruchu, typowe dla obwodów zamkni

ę

tych,

sygnalizuje problemy ze swobodnym ruchem membrany i zdecydowanie zbyt

du

żą

ilo

ść

materiału tłumi

ą

cego w linii transmisyjnej.

Obecno

ść

materiału tłumi

ą

cego przynosi dodatkowy, korzystny efekt. Na

skutek mniejszej pr

ę

dko

ś

ci d

ź

wi

ę

ku w materiale tłumi

ą

cym ni

ż

w powietrzu, dla

danej cz

ę

stotliwo

ś

ci zmniejsza si

ę

długo

ść

jej fali. Dzi

ę

ki temu mo

ż

na

zastosowa

ć

tunel krótszy ni

ż

wyliczony teoretycznie przy zało

ż

onej pr

ę

dko

ś

ci

d

ź

wi

ę

ku w powietrzu. Korekcja mo

ż

e si

ę

ga

ć

do -20%, w zale

ż

no

ś

ci od stopnia

wytłumienia. Przy projektowaniu mo

ż

na bezpiecznie zało

ż

y

ć

korekcj

ę

ok. -10%

(wykona

ć

tunel o l0% krótszy). Przy bardzo słabym wytłumieniu obudowa mo

ż

e

okaza

ć

si

ę

o ok. 5% akustycznie "za krótka", a przy silnym wytłumieniu do l0%

"za długa" w stosunku do zało

ż

onej teoretycznie długo

ś

ci, co nie b

ę

dzie

powa

ż

nym bł

ę

dem.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
obudowy glosnikowe
Obudowy głośnikowe
Konstrukcje obudow glosnikowych MiT 12 2007
Rodzaje obudowy głośnika subniskotonowego
Głośniki i obudowy
Samodzielne konstruowanie zespołów głośnikowych obudowa bass reflex cz2
zestawy glosnikowe cz1 MiT 10 2007
407 B1HG7QK1 Demontaz montaz Pokrywka wlewu paliwa Obudowa pokrywy wlewu paliwa Nieznany
72 Nw 01 Zestawy glosnikowe
Eksploatacja obudów zmechanizowanych, górnictwo, maszyny i urządzenia
głośniki
Głośniki
Głośnik jak to działa

więcej podobnych podstron