Przedsiębiorczość [ www potrzebujegotowki pl ]

Agnieszka Mikina • Małgorzata Sienna

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

Podstawy przedsiębiorczości

dla Liceum Ogólnokształcącego,

Liceum Profilowanego i Technikum

Ilustracje: Marek Łukasik
Redakcja: Barbara Gers
Redakcja techniczna i projekt okładki: Paweł Rusiniak

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty

i wychowania i wpisany do wykazu podręczników szkolnych przeznaczonych do kształcenia

ogólnego do nauczania podstaw przedsiębiorczości na poziomie liceum ogólnokształcącego,

liceum profilowanego i technikum, na podstawie recenzji rzeczoznawców: mgr Jolanty

Kajdy-Pająk, prof, dr hab. Bożeny Klimczak - z rekomendacji Polskiego Towarzystwa Eko-

nomicznego, dr. Daniela Stosa - z rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego,

prof. dr. hab. Stanisława Dubisza - z rekomendacji Towarzystwa Kultury Języka.

Numer dopuszczenia: 382/02.

© Wydawnictwo REA, Warszawa 2002

ISBN 83-7141-418-8

Wydawnictwo REA s.j.

01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11

tel./fax: (22) 631-94-23, 632-21-15

http://www.rea-sj .pl

e-mail: handlowy@rea-sj.pl

Podręcznik i wszystkie pomoce dydaktyczne są chronione prawem. Każdorazowe wykorzy-

stanie w innych zastrzeżonych prawem przypadkach wymaga pisemnego zezwolenia wy-

dawnictwa.

SPIS TREŚCI

SPIS TREŚCI

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ 7

Rozdział l. Potrzeby ludzkie i sposób ich zaspokajania 7

Rozdział 2. Rynek i jego elementy. Mechanizm rynkowy 11

Rozdział 3. Rodzaje rynków, konkurencja i monopol 20

Rozdział 4. Gospodarka rynkowa a inne systemy społeczno-gospodarcze 27

Kółko przedsiębiorczych l 31

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA

GOSPODARKI RYNKOWEJ 33

Rozdział 5. Wzrost i rozwój gospodarczy 33

Rozdział 6. Bezrobocie 39

Rozdział 7. Inflacja 45

Rozdział 8. Rola państwa w gospodarce rynkowej. Funkcje ekonomiczne państwa 50

Rozdział 9. Polityka monetarna państwa 53

Rozdział 10. Polityka fiskalna państwa 58

Rozdział 11. Wymiana międzynarodowa 65

Rozdział 12. Procesy integracji gospodarczej w Europie 71

Kółko przedsiębiorczych 2 75

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI

GOSPODARSTW DOMOWYCH 77

Rozdział 13. Gospodarstwo domowe, jego funkcje i źródła dochodów 77

Rozdział 14. Wydatki gospodarstw domowych 83

Rozdział 15. Oszczędności gospodarstw domowych i możliwości ich inwestowania 89

Rozdział 16. Decyzje dotyczące konsumpcji 94

Kółko przedsiębiorczych 3 98

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ

ZAWODOWY 100

Rozdział 17. Rozwój człowieka przedsiębiorczego 100

Rozdział 18. Oczekiwania pracodawców 104

Rozdział 19. Skuteczne porozumiewanie się 107

Rozdział 20. Współdziałanie w zespole 115

Rozdział 21. Samoocena możliwości zawodowych 124

Rozdział 22. Formy aktywności zawodowej na rynku pracy 129

Rozdział 23. Aktywne poszukiwanie pracy 134

Rozdział 24. Dokumenty towarzyszące poszukiwaniu pracy 139

Rozdział 25. Rozmowa kwalifikacyjna 144

Kółko przedsiębiorczych 4 . 147

SPIS TREŚCI

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA 150

Działalność gospodarcza, formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw . . . 150

Majątek przedsiębiorstwa 157

Pracownicy w przedsiębiorstwie 163

Małe przedsiębiorstwa w gospodarce 167

Uruchamianie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną 172

Planowanie działalności gospodarczej (biznesplan) 179

Procedura rejestracyjna przedsiębiorstwa jednoosobowego osoby

fizycznej 185

Rozliczenia finansowe przedsiębiorstwa osoby fizycznej 188

Etyka w biznesie 19"4

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Zanim rozpoczniesz naukę - przeczytaj!

Oddajemy do Twoich rąk książkę, która może stać się dla Ciebie przewodnikiem do aktyw-

nego i świadomego uczestniczenia w życiu gospodarczym, i pomóc Ci przygotować się do

wyzwań współczesnego świata.

Warunki gospodarki rynkowej wymagają od jej uczestników wykształcenia pewnych cech

i sposobów zachowań, które ułatwiają podejmowanie różnorodnych działań gospodarczych

i kierowanie własnym rozwojem. Wymagają stania się człowiekiem przedsiębiorczym, czyli

najprościej mówiąc, takim, który potrafi wziąć sprawy w swoje ręce, liczy na siebie i potrafi

działać. Już w gimnazjum stawiałeś pierwsze kroki w przedsiębiorczości podczas zajęć

WOS „Wychowanie do aktywnego udziału w życiu gospodarczym". Teraz będziesz mógł

wykorzystać to, czego się wcześniej nauczyłeś, i zdobyć nowe informacje i umiejętności.

Kolejne rozdziały podręcznika pomogą Ci poznać warunki gospodarcze, w jakich będziesz

działać, oraz możliwości realizacji swojej kariery zawodowej. Przygotują Cię do krytyczne-

go poznawania rzeczywistości, podejmowania świadomych decyzji gospodarczych i zawo-

dowych, a także takiego kierowania swoim rozwojem zawodowym, który sprzyjać będzie

osiąganiu sukcesów.

Podręcznik składa się z pięciu modułów, prezentujących zagadnienia, których znajomość po-

trzebna jest człowiekowi przedsiębiorczemu.

1. Funkcjonowanie gospodarki rynkowej - moduł, w którym dowiesz się, jak funkcjonuje

system społeczno-gospodarczy, w którym żyjesz i poznasz podstawowe, związane z nim

pojęcia.

2. Podstawowe problemy i wyzwania gospodarki rynkowej - moduł, który pomoże Ci zro-

zumieć wybrane problemy gospodarki Polski oraz jej związki z gospodarką europejską

i światową.

3. Dochody, wydatki i oszczędności gospodarstw domowych - moduł, w którym nauczysz

się, jak gospodarować własnymi pieniędzmi.

4. Człowiek przedsiębiorczy i jego rozwój zawodowy - moduł, w którym przygotujesz się

do aktywnych działań na rynku pracy.

5. Przedsiębiorstwo i przedsiębiorca - moduł, w którym dowiesz się, jak funkcjonuje

przedsiębiorstwo i w jaki sposób rozpocząć działalność gospodarczą na własny rachu-

nek.

Na początku każdego z pięciu modułów postawione są - cele do osiągnięcia, abyś

mógł już na początku dowiedzieć się, czego w danym module powinieneś się nauczyć.

Każdy z rozdziałów w module rozpoczyna się zestawem pojęć, które powinieneś poznać -

słowniczkiem. Nie musisz rozpoczynać od niego lektury rozdziału, ale w każdej chwili mo-

żesz z niego skorzystać, gdy w tekście pojawi się niezrozumiałe pojęcie.

Podstawowe informacje, które powinieneś poznać, znajdują się w ponumerowanych podroz-

działach. Te informacje będą przydatne przy wykonywaniu zaproponowanych ćwiczeń.

Każdy z rozdziałów kończy się podsumowaniem Teraz już wiesz! To oczywiście synteza

najważniejszych informacji oraz wniosków płynących z wykonanych ćwiczeń.

Jeżeli zainteresuje Cię problematyka któregoś z rozdziałów, przeczytaj zamieszczone na

końcu niektórych z nich dodatkowe informacje i ciekawostki Możesz wiedzieć więcej!

Na końcu każdego z pięciu modułów znajdziesz Kółko przedsiębiorczych. To klub dyskusyj-

ny założony przez uczniów szkoły ponadgimnazjalnej. Znajdziesz tu artykuły z prasy poru-

szające zagadnienia, które uznali za istotne, warte zastanowienia i przedyskutowania. Abyś

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

i Ty mógł zastanowić się nad problemem, a może wziąć udział w dyskusji, znajdziesz pyta-

nia, na które trzeba odpowiedzieć.

Zapraszamy Cię do pracy nad własną przedsiębiorczością i życzymy powodzenia. Pamiętaj:

przedsiębiorczość może być kluczem do sukcesu, który prawdopodobnie chciałbyś w swo-

im życiu osiągnąć.

P.S. Ten podręcznik kierujemy do wszystkich młodych ludzi, uczniów szkół ponadgimna-

zjalnych. Z powodów redakcyjnych używamy formy męskiej zwracając się do Was, ale

oczywiście mamy na myśli i dziewczęta, i chłopców.

Autorki*

* Autorki podręcznika są doradcami metodycznymi w Łódzkim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

i Kształcenia Praktycznego oraz nauczycielkami przedsiębiorczości.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

MODUŁ l

FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

W tym module dowiesz się:

Dlaczego tak wiele potrzeb ludzkich zostaje niezaspokojonych?

Jaką rolę w gospodarce pełnią czynniki wytwórcze?

Co to jest rynek i jakie rodzaje rynków wyróżniamy?

Jak działa mechanizm rynkowy?

Dlaczego w gospodarce rynkowej występuje konkurencja i jaką spełnia rolę?

. Czym różnią się od siebie systemy gospodarcze?

Rozdział l

Potrzeby ludzkie i sposób ich zaspokajania

Słowniczek

Potrzeba - odczucie braku czegoś lub kogoś, chęć posiadania np. modnego ubrania, miło-

ści itp.

Dobro - rzecz służąca do zaspokajania rozmaitych potrzeb ludzkich, np. chleb, samochód.

Dzielimy je na dobra pierwotne i ekonomiczne (gospodarcze).

Usługi - czynności zaspokajające potrzeby ludzkie, których cechą charakterystyczną

jest między innymi to, że nie dają się gromadzić, są nieprzenośne i nie są przedmiotami

materialnymi, np. usługi szewskie (usługi materialne), usługi medyczne (usługi niema-

terialne).

Zasoby ekonomiczne (czynniki wytwórcze, czynniki produkcji) - zasoby ekonomiczne

niezbędne do wyprodukowania dóbr i usług: ziemia, kapitał, praca, przedsiębiorczość.

Rzadkość

- ilość danego dobra lub usługi niewystarczająca do tego, aby zaspokoić potrze-

by wszystkich ludzi.

Koszt alternatywny - najkorzystniejsza możliwość, z której rezygnujemy dokonując wybo-

ru; jest związany z występowaniem zjawiska rzadkości.

1.1. Rodzaje potrzeb

Od początku swego istnienia człowiek miał określone potrzeby. Potrzeby związane z zaspo-

kojeniem głodu, ciepła, odpoczynku, bezpieczeństwa nazywamy potrzebami biologicznymi

(podstawowymi), czyli takimi, bez zaspokojenia których człowiek nie mógłby żyć.

Potrzeby ludzkie są nieograniczone, rosną i nieustannie się zmieniają, dlatego po zaspokoje-

niu potrzeb podstawowych myślimy o zaspokojeniu potrzeb wyższego rzędu, np. potrzeby

wyjazdu na wycieczkę, obejrzenia sztuki w teatrze czy posiadania pięknych mebli.

1.2. Środki zaspokajające potrzeby ludzkie

Aby zaspokoić nasze potrzeby, niezbędne są określone dobra. Wiele potrzeb zaspokajamy

również za pośrednictwem usług.

Dobra zaspokajające potrzeby ludzkie możemy podzielić na:

• Dobra pierwotne, które występują w naturze, np. owoce leśne.

• Dobra gospodarcze (ekonomiczne), które są wytworzone przez człowieka, np. samo-

chody.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Usługi dzielimy na:

• Materialne (działanie skierowane jest na dobro, np. konserwacja sprzętu, naprawa urządzeń).

• Niematerialne (działanie skierowane jest bezpośrednio na człowieka, np. usługi fryzjer-

skie, medyczne).

Ćwiczenie 1.1.
Wpisz w tabelę przykłady kilku potrzeb, które chciałbyś zaspokoić w najbliższym czasie,

oraz dobra lub usługi niezbędne do ich zaspokojenia.

POTRZEBY

DOBRA, USŁUGI

Ćwiczenie 1.2.
Podaj trzy przykłady działalności usługowej, z której już w przeszłości korzystałeś. Napisz,

czy była to usługa materialna czy niematerialna.

1.3. Zasoby ekonomiczne

Do produkcji dóbr i usług są niezbędne określone zasoby ekonomiczne (czynniki wytwór-

cze). Są to:

ZIEMIA, KAPITAŁ, PRACA, PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

• Ziemia to wszystkie zasoby naturalne, które mogą być zużyte w procesie produkcji, np.

surowce mineralne, zasoby wody, ziemia uprawna.

• Kapitał to środki produkcji, które zostały wcześniej wytworzone, a które musimy mieć,

aby wyprodukować dane dobro, np. budynki, maszyny, urządzenia, samochody, surowce.

• Praca (siła robocza) to ludzie i ich zdolności potrzebne do wyprodukowania danego dobra.

• Przedsiębiorczość to aktywność i innowacyjność, a także inicjowanie nowej działalności

gospodarczej: przedsiębiorstwa, technologii, zarządzania, związanej z podwyższonym

ryzykiem, zatem umiejętność efektywnego, ale obarczonego ryzykiem wykorzystania

(zatrudnienia) pozostałych zasobów ekonomicznych: ziemi, kapitału i pracy

1.4. Problem rzadkości

Potrzeby ludzkie są nieograniczone, natomiast dóbr i usług jest ograniczona ilość,

dlatego nie można zaspokoić wszystkich potrzeb.

Wynika to z faktu, iż mamy ograniczoną ilość zasobów niezbędnych do produkcji tychże

dóbr i usług. Zjawisko rzadkości dotyczy wszystkich społeczeństw, zarówno biednych jak

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

i bogatych. W każdym kraju ludzie pragną więcej dóbr i usług, niż mogą uzyskać. Rozwój

postępu technicznego powoduje, iż powstają nowe strumienie dóbr, którymi człowiek jest

zainteresowany, np. kilkanaście lat temu nie było telefonów komórkowych, kina domowego,

filmów na płytach CD; obecnie takie dobra, jak: radio, telewizor czy pralka automatyczna są

uważane za niezbędne w każdym domu. Nasze potrzeby rosną zdecydowanie szybciej niż

możliwości ich zaspokajania. Zjawisko rzadkości nie dotyczy jedynie dóbr wolnych, które

występują w naturze, nie są efektem pracy produkcyjnej człowieka i można z nich korzystać

w dowolnej ilości, np. powietrze, leśne grzyby.

Ponieważ nie możemy mieć wszystkiego, jesteśmy zmuszeni do dokonywania wyborów. Nie

możemy sobie pozwolić na zakup wszystkiego, co w danej chwili chcielibyśmy mieć, gdyż

nasz dochód jest ograniczony. Dokonując wyboru rezygnujemy z jednych rzeczy na korzyść

innych. Wyobraź sobie, że turyście zwiedzającemu Kraków zostało tylko 20 zł, a chciałby

jeszcze obejrzeć ciekawą wystawę w muzeum, na którą wstęp kosztuje 15 zł, oraz kupić ob-

razek z wizerunkiem Wieży Mariackiej za 18 zł. Jeżeli wybierze wystawę, jego kosztem al-

ternatywnym - utraconą korzyścią będzie obrazek. Z czegoś przecież musi zrezygnować.

Każdy z nas często dokonuje takich czy innych wyborów.

Ćwiczenie 1.3.

Masz 5 zł. Każda z niżej podanych możliwości właśnie tyle kosztuje. Dokonaj wyboru jed-

nej z trzech podanych możliwości. Napisz, co będzie Twoim kosztem alternatywnym przy

dokonywaniu poszczególnych wyborów. Pamiętaj, że koszt alternatywny jest to najko-

rzystniejsza możliwość, z której rezygnujemy dokonując wyboru.

Możliwość 1: Zjesz lody albo wypijesz sok malinowy.

Możliwość 2: Pójdziesz do kina albo na basen.
Możliwość 3: Zaoszczędzisz pieniądze na zakup w następnym miesiącu kasety z ulubionym

zespołem albo wydasz pieniądze od razu.

Twój wybór

Koszt alternatywny

Przypadek l

Przypadek 2

Przypadek 3

Rys. 1.1. Co wybrać?

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Każde społeczeństwo ma ograniczone zasoby ziemi, pracy i kapitału, nie może więc zaspo-

koić wszystkich swoich potrzeb. Dlatego tak ważny jest problem właściwego gospodarowa-

nia tymi zasobami. Właściwego, czyli racjonalnego - takiego, aby wykorzystując dostępne
zasoby zaspokoić jak najwięcej potrzeb.

Zanim zostaną podjęte decyzje dotyczące rozdysponowania posiadanych zasobów pomiędzy

różne cele (tzw. alokacja zasobów), należy odpowiedzieć na następujące pytania:

l . Jakie dobra i usługi produkować i w jakich ilościach?

2. W jaki sposób produkować?

3. Dla kogo produkować?

Abyśmy mogli odpowiedzieć na te pytania, przejdźmy do zamieszczonych w kolejnych roz-

działach rozważań dotyczących prawidłowości funkcjonowania gospodarki.

już

Potrzeby ludzkie są motorem podejmowania działalności gospodarczej.

Potrzeby ludzkie są zaspokajane przez następujące środki: dobra, usługi.

Dobra dzielimy na: pierwotne i gospodarcze.

Usługi dzielimy na: materialne i niematerialne.

Aby wytworzyć środki zaspokajające potrzeby ludzkie, potrzebne są: ziemia, kapitał,

praca i przedsiębiorczość.

Zjawisko rzadkości dotyczy wszystkich społeczeństw i polega na tym, że ograniczone

zasoby nie zaspokój ą nieograniczonych potrzeb ludzkich.

Ekonomia

jest nauką zajmującą się problemami związanymi z naszym codziennym

życiem. Bada, jak ludzie radzą sobie z problemem rzadkości i rozwiązuj ą problem

wykorzystania ograniczonych zasobów w celu zaspokojenia stale rosnących potrzeb.

Nazwa „ekonomia" pochodzi z języka greckiego i pierwszy raz została użyta w V w.

p.n.e. przez Ksenofonta, ucznia Sokratesa, dla określenia rozważań związanych z pro-

wadzeniem gospodarstwa domowego. W IV w. p.n.e. Arystoteles użył tego pojęcia

określając w ten sposób umiejętności zdobywania środków potrzebnych człowiekowi

do życia. W XVII w. wprowadzono nazwę „ekonomia polityczna", która oznaczała

dziedzinę wiedzy zajmującą się gospodarowaniem nie tylko w skali jednego gospo-

darstwa, lecz całego społeczeństwa i państwa. Współcześnie zrezygnowano z określe-

nia „polityczna" i używa się pojęcia ekonomia.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rozdział 2

Rynek i jego elementy. Mechanizm rynkowy

Słowniczek

Cena — wartość towaru wyrażona w pieniądzu.

Popyt - pojęcie przedstawiające całkowitą zależność między wielkością zapotrzebowania

na dane dobro lub usługę, a jego ceną.

Wielkość popytu - ilość dobra lub usługi, jaką konsumenci chcą i mogą kupić w danym

okresie po danej cenie.

Podaż - pojęcie przedstawiające całkowitą zależność między wielkością oferowaną dane-

go dobra lub usługi, a jego ceną.

Wielkość podaży - ilość dobra lub usługi, jaką producenci zamierzają sprzedać po danej

cenie i danym okresie.

Towar — produkt pracy ludzkiej przeznaczony do sprzedaży.

Rynek - ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi do zawierania transakcji

kupna - sprzedaży między sprzedawcami oferującymi towary a nabywcami.

Mechanizm tynkowy - proces wzajemnego oddziaływania na siebie elementów rynku: po-

pytu, podaży i ceny w celu uzyskania równowagi rynkowej.

Cena równowagi rynkowej - cena, przy której ilość dobra dostarczana przez producentów

równa się ilości dobra nabywanego przez konsumentów.
Dobra substytucyjne - takie, które możemy zastąpić, gdyż zaspokajają tę samą potrzebę,

np. masło ~ margaryną oliwę z oliwek - olejem rzepakowym.

Dobra komplementarne — takie, które się wzajemnie uzupełniają np. samochód- benzyna, ba-

teria - latarka. Zakup jednego dobra powoduj e konieczność zakupu dobra komplementarnego.

Przychody całkowite - wartość sprzedanych towarów w określonym czasie.

2.1. Elementy rynku
Podstawowymi elementami rynku są: popyt, podaż i cena. Zależności przyczynowo-skut-

kowe zachodzące między tymi elementami nazywamy mechanizmem rynkowym*.

Popyt, podaż i cena tak wzajemnie na siebie wpływają aby została osiągnięta równowaga

rynkowa (wielkość popytu

= wielkości podaży).

POPYT

Rys. 2.1. Wzajemne oddziaływanie elementów rynku

Ćwiczenie 2.1.
Zakwalifikuj wymienionych uczestników rynku po stronie popytu albo po stronie podaży.

Wpisz literki oznaczające zdania w wyznaczonych miejscach. „strona popytu" lub „strona

podaży".

a) Tata kupił Marcinowi rower.

* Elementy mikro i makroekonomii dla inżynierów, S. Marciniak (red.), PWN Warszawa 1993

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

b) Rolnik sprzedał cztery owce.

c) Szkoła zakupiła do pracowni informatycznej nowy komputer.

d) Hurtownik sprzedał 100 par spodni.

e) Przedsiębiorstwo „Goplana" sprzedało czekolady do Francji.

f) Producent pieczywa kupił mąkę z wrocławskiego młyna.

Strona popytu

Strona podaży

2.2. Wpływ ceny na popyt

Wzrost ceny danego dobra na rynku powoduje spadek wielkości popytu na to

dobro, spadek ceny danego dobra powoduje natomiast wzrost wielkości popytu

na to dobro, jeżeli inne warunki na rynku pozostaną bez zmian.

Zależność tę nazywamy prawem popytu. Wpływ na tę zależność mogą mieć następujące

przyczyny:

1. Malejąca użyteczność krańcowa - w określonym czasie nabywcy danego dobra będą

uzyskiwali coraz mniejsze zadowolenie (użyteczność) z każdego następnie kupowanego

produktu, np. druga, trzecia kupiona kurtka da nam coraz mniejsze zadowolenie. Dodat-

kowy produkt tego typu kupimy np. pod warunkiem obniżenia ceny.

2. Efekt dochodowy - przy niższej cenie możemy kupić więcej dóbr i nie musimy rezy-

gnować z innych, np. obniżenie ceny spodni spowoduje, że w danym miesiącu będzie-

my mogli kupić sobie i buty, i spodnie.

3. Efekt substytucyjny - nabywcy chętnie zastępuj ą produkty droższe tańszymi. Np., jeżeli

cena oliwy z oliwek obniży się, chętnie zastąpimy nią kupowany dotychczas olej rzepa-

kowy.

Rys. 2.2. Graficzna ilustracja prawa popytu

Tabela 2.1. Popyt na sok pomarańczowy

w lutym

Przedstawiona na wykresie krzywa popytu wskazuje zmiany wielkości popytu spowodowa-

ne zmianami ceny przy pozostałych wielkościach stałych. Jak wynika z wykresu, spadek ce-

ny z 4 do 3 zł prowadzi do wzrostu wielkości popytu z 200 do 300 litrów.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Ćwiczenie 2.2.

Na podstawie obserwacji rynku podaj przykłady, jak konsumenci reagują na obniżki cen,

a jak na podwyżki cen.

1. Reakcja konsumentów na obniżkę cen

2. Reakcja konsumentów na podwyżkę cen

2.3. Zmiany popytu
Na wielkość zakupów wpływa nie tylko cena. Do pozacenowych czynników określających,

ile danego produktu nabywcy zechcą kupić, należą między innymi:

• Liczba nabywców na rynku - im więcej konsumentów, tym większy może być popyt na

dany towar, np. zwiększa się liczba konsumentów w miejscowościach nadmorskich

w okresie wakacji.

• Dochody konsumentów -jeżeli się zwiększają, to zwiększa się też popyt.

• Reklama - konsumenci zwiększają popyt na dobra, które są intensywnie reklamowane.

• Zmiany gustów i preferencji kupujących, np. kampania propagująca zdrową żywność

zwiększa popyt na nią.

• Moda - konsumenci zwiększają zakupy tego, co jest aktualnie modne.

• Zmiany cen dóbr substytucyjnych, np. wzrost cen napojów gazowanych może spowodo-

wać, że konsumenci będą kupowali mniej napojów, a więcej soków.

• Zmiany cen dóbr komplementarnych, np. wzrost cen benzyny może spowodować spadek

popytu na samochody wykorzystujące benzynę, a wzrost na samochody na olej napędo-

wy lub gaz.

Skutki zmiany popytu pokazuje rys. 2.3.

Rys. 2.3. Graficzna ilustracja zmian popytu

Po wzroście popytu powstała nowa krzywa popytu. Każdej cenie odpowiadać będzie więk-

sza wielkość popytu. Spadek popytu spowoduje przesunięcie krzywej w lewo, każdej cenie

odpowiadać będzie mniejsza wielkość popytu.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

2.4. Wpływ ceny na podaż

Wzrost ceny powoduje wzrost wielkości podaży, natomiast w miarę spadku ceny

wielkość podaży maleje, jeżeli inne warunki na rynku pozostaną niezmienione. J

Zależność tę nazywamy prawem podaży. Wysokość ceny może być zachętą lub może znie-

chęcać do produkcji i sprzedaży określonych produktów. W gospodarce, w której działa me-

chanizm rynkowy, wzrost cen najczęściej jest spowodowany wzrostem popytu. Wzrost ten

jest sygnałem dla sprzedających, iż danego produktu jest niewystarczająca ilość na rynku i że

warto go produkować. I odwrotnie: spadek ceny informuje oferujących dobra i usługi, że da-

nego produktu jest być może za dużo w stosunku do potrzeb, w takim wypadku opłacalność

produkowania danego dobra maleje.

Tabela 2.2. Podaż soku pomarańczowego

w lutym

Rys. 2.4. Graficzna ilustracja prawa podaży

Jak wynika z wykresu, producenci chcą sprzedawać więcej soków wtedy, gdy cena jest wyż-

sza niż wtedy, gdy jest niższa. W powyższym przykładzie przyjęto, że niecenowe czynniki

określające wielkość podaży są stałe. Zmiana ceny powoduje zmianę wielkości podaży.

2.5. Zmiany podaży
Podaż może wzrosnąć lub zmaleć niezależnie od zmiany ceny danego produktu. Do pozace-

nowych czynników określających wielkość podaży należą*:

• Ceny zasobów - np. wzrost cen surowców zwiększy koszty produkcji i wpłynie na

zmniejszenie podaży.

• Technika produkcji - zwiększa wydajność, umożliwia zatem osiągnięcie danej produkcji

przy mniejszym zużyciu zasobów, a tym samym obniżenie kosztów.

• Podatki - są elementem kosztów, ich wzrost lub spadek przyczynia się do zmniejszenia

lub zwiększenia podaży.

• Ceny innych dóbr, np. spadek cen napojów gazowanych może skłonić producentów do

zwiększenia produkcji i sprzedaży soków po każdej możliwej (opłacalnej) cenie.

• Oczekiwania dotyczące przyszłych cen - mogą doprowadzić do spadku podaży, gdy pro-

ducenci wstrzymają się od bieżącego zaopatrywania rynku oczekując na wzrost cen.

• Liczba producentów - zwiększenie liczby producentów doprowadzi do zwiększenia podaży.

Kompendium wiedzy o gospodarce, E. Cyrson (red.), PWN, Warszawa 1996

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Ruchy całej krzywej wywołane wymienionymi czynnikami przedstawia rysunek 2.5.

100 200 300 400

Wielkość podaży

500

Rys. 2.5. Graficzna ilustracja zmian podaży

Zmiany powodujące przesunięcie krzywej podaży wpływają na koszty produkcji. Spadek
podaży dowodzi, że koszty produkcji wzrosły. Przedsiębiorstwa, aby dostarczyć daną wiel-
kość podaży, muszą podnieść ceny. Natomiast produkuje się więcej przy dotychczasowej ce-
nie wówczas, gdy koszty wytworzenia są niższe.

2.6. Wzajemne oddziaływania popytu i podaży
Producenci, sprzedawcy wpływają na decyzje podejmowane przez nabywców (konsumen-
tów) między innymi przez:

• Reklamę
• Obniżki cen
• Targi, wystawy
• Upominki i konkursy

Nabywcy prezentują swoje oczekiwania sprzedawcom. Produkuje się to, czego oczekują
konsumenci.

Ćwiczenie 2.3.

Podaj przykład, jak Ty, jako nabywca towarów, wpływasz na to, co się produkuje.

2.7. Równowaga rynkowa

Elementy rynku: cena, popyt i podaż tak na siebie wzajemnie oddziaływują, aby została osią-
gnięta równowaga rynkowa, to znaczy wielkość popytu równała się wielkości podaży.
Wówczas przy danej cenie producenci będą mogli sprzedać wszystkie swoje towary, a na-
bywców będzie stać na ich zakup.

Jeżeli nie są spełnione te warunki, na rynku występuje nierównowaga. Gdy wielkość podaży

przewyższa wielkość popytu przy danym poziomie cen, występuje nadwyżka rynkowa, to-

warów jest więcej niż chętnych do zakupu. Z niedoborem na rynku mamy do czynienia

wówczas, gdy przy danym poziomie cen wielkość popytu przewyższa wielkość podaży, na-

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

bywcy nie zaspokoją swoich potrzeb, gdyż brakuje towaru. Cena równowagi rynkowej eli-

minuje niedobór oraz nadwyżkę na rynku.

Cena 1 litra

w zł

Wielkość

podaży w litrach

500

400

300

200

100

Wielkość

popytu w litrach

100

200

300

400

500

Tabela 2.3. Podaż i popyt na sok pomarańczowy w lutym

Cena w zł

Wielkość popytu

700

600

500

400

300

200

100

Wielkość podaży

100

200

300

400

500

600

700

Oznacz osie na wykresie. Wykreśl krzywe popytu i podaży. Odczytaj cenę równowagi ryn-

kowej oraz odpowiadające jej wielkości popytu i podaży.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Cena równowagi rynkowej wynosi przy wielkości popytu rów-

nej / wielkości podaży równej

Poniższy schemat przedstawia działanie mechanizmu rynkowego w sytuacji, gdy popyt na

dany towar jest większy od jego podaży.

Popyt > podaż

Cena

wzrasta

Zwiększa się

podaż

(wyższa cena

zachęci

wytwórców

zwiększenia

dostaw)

Popyt spada

(nabywcy

zaczną

kupować

tańsze

substytuty

lub zrezygnują

z zakupu)

Popyt

zrówna się

z podażą

Ćwiczenie 2.5.
Przedstaw na schemacie działanie mechanizmu rynkowego w sytuacji, gdy popyt jest mniej-
szy od podaży (pp < pd).

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Ćwiczenie 2.6.
Uzupełnij zdania.

1. Zgodnie z prawem popytu wzrost cen na rynku spowoduje .

natomiast spadek cen spowoduje

2. Wzrost cen na rynku może być spowodowany

3. Spadek cen na rynku może być spowodowany,

4. Równowaga rynkowa zachodzi wówczas, gdy .

Reakcje konsumentów i producentów na zmiany cen (elastyczność popytu i podaży)

Nabywcy różnie reagują na zmiany cen. Stopień ich reakcji zależy od rodzaju kupo-

wanego dobra. Nieznaczne zmiany cen niektórych produktów powodują znaczne

zmiany w ilości ich nabywania. Są też takie produkty, na które popyt niewiele się

zmieni, mimo że cena ulegnie znacznej zmianie.

Wrażliwość nabywców na zmianę ceny, ich stopień reakcji, mierzymy elastycznością

cenową popytu.
Elastyczność cenowa popytu wpływa na kształtowanie się całkowitych przychodów

przedsiębiorstwa. W przypadku dóbr, które charakteryzują się wysoką cenową ela-

stycznością popytu, np. sprzęt gospodarstwa domowego, samochody, nawet niewielka

zmiana ceny spowoduje znaczne zmiany popytu (a więc spadek przychodów całkowi-

tych przy wzroście ceny, wzrost przychodów całkowitych przy jej obniżeniu). Popyt

na dobra, których elastyczność cenowa popytu jest mała, np. chleb, w niewielkim

» Ceny rynkowe są wyznaczane przez popyt i podaż, a jednocześnie wielkość popytu i po-

daży wpływa na wysokość cen na rynku.

» Mechanizm rynkowy to wzajemne oddziaływanie elementów rynku: popytu, podaży i ce-

ny w celu uzyskania równowagi rynkowej. Tylko cena równowagi powoduje, że wielkość

popytu jest równa wielkości podaży.

» Równowaga rynkowa powoduje brak nadwyżek i niedoborów na rynku. Nadwyżka na

rynku pojawia się wtedy, gdy cena rynkowa jest wyższa od ceny równowagi. Z niedobo-

rem mamy do czynienia, gdy cena rynkowa jest niższa od ceny równowagi.

» Wielkości popytu zgłaszane przy różnych cenach pokazuje krzywa popytu. Wzrost popy-

tu powoduje wzrost ceny i zwiększenie wielkości podaży.

» Wielkości podaży oferowane przy różnych cenach pokazuje krzywa podaży. Wzrost po-

daży obniża cenę i powoduje wzrost wielkości popytu.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

stopniu zareaguje na zmianę cen (a więc wzrost cen spowoduje wzrost przychodów

całkowitych, spadek przychodów nastąpi przy jej zmniejszeniu).

Producenci także różnie reagują na zmiany cen na rynku. Jak wynika z prawa podaży,

wzrost cen spowoduje wzrost wielkości podaży, ale jak duży będzie ten wzrost, zale-

ży od elastyczności podaży danego dobra. Elastyczność podaży określa stopień reak-

cji sprzedawców na zmiany cen. Gdy elastyczność podaży jest wysoka, wówczas

przedsiębiorstwa mogą szybko zmienić wielkość podaży w odpowiedzi na zmianę ce-

ny, np. gdy mają zapasy lub nie wykorzystują w pełni swoich możliwości produkcyj-

nych.

Gdy podaż jakiegoś dobra jest nieelastyczna, wówczas nie może ona być łatwo zmie-

niona, np. na zwiększenie podaży produktów rolnych trzeba czekać do następnego se-

zonu lub nawet dłużej.

GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rozdział 3

Rodzaje rynków, konkurencja i monopol

Słowniczek

Rynek producenta (sprzedawcy) — rynek, na którym popyt na dany towar jest większy od

jego podaży.

Rynek konsumenta

- rynek, na którym popyt na dany towar jest mniejszy od jego podaży.

Hurt - sprzedaż towarów przez hurtownika w dużych ilościach, pośrednictwo pomiędzy

producentem a detalistami.

Detal - sprzedaż towarów w małych ilościach przez sklepy ostatecznemu nabywcy.

Rynek dóbr i usług - rynek, na którym przedmiotem obrotu są dobra i usługi konsumpcyj-

ne lub produkcyjne.

Rynek pracy

- rynek, na którym kształtuje się popyt i podaż siły roboczej (pracy).

Rynek kapitałowy — w wąskim znaczeniu utożsamiany z rynkiem papierów wartościowych

(między innymi akcji i obligacji).

Akcja -papier wartościowy potwierdzający udział jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej.

Obligacja —papier wartościowy, potwierdzający zaciągnięcie przez jego wystawcę pożycz-

ki, a jej posiadaczowi gwarantujący zwrot pożyczonej kwoty wraz z odsetkami. Obligacje

mogą być państwowe lub mieć innych wystawców, np. przedsiębiorstwa.

Giełda papierów wartościowych — regularnie odbywające się w określonym miejscu i czasie

spotkania osób, które chcą zawrzeć transakcje kupna - sprzedaży papierów wartościowych.

Konkurencja - rywalizacja między przedsiębiorstwami w celu pozyskania klientów, pro-

ces, w którym uczestnicy rynku przedstawiają korzystniejsze oferty sprzedaży wpływające

na decyzje zawarcia transakcji handlowych.

Monopol — rynek, na którym występuje jeden producent lub dostawca.

3.1. Rodzaje rynków

Rynek to mechanizm, w wyniku którego dochodzi do wzajemnych kontaktów

sprzedawców z nabywcami. Celem tych kontaktów jest zawarcie transakcji

kupna - sprzedaży.

Rys. 3.1. Rodzaje rynków

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

W dalekiej przeszłości większość rynków miała charakter lokalny. Sprzedaż na większym

obszarze utrudniały prymitywne środki komunikacji. Obecnie nowoczesny transport, rekla-

ma umożliwiają kontakty międzynarodowe i światowe. Transakcje kupna - sprzedaży, które

zachodzą między uczestnikami rynku, mogą być bezpośrednie i pośrednie, partnerzy tych

transakcji mogą się nie znać i nigdy nie spotkać, są one zawierane za pośrednictwem poczty,

telefonu, faksu, czy internetu.

Ćwiczenie 3.1.
A. Podaj, ze znanej Ci rzeczywistości gospodarczej, przykład rynku:

Lokalnego Światowego
Krajowego Hurtowego
Zagranicznego Detalicznego

B. Uzupełnij poniższe zdania

Kryterium podziału rynku ze względu na zakres działania jest obszar .

Podstawowa różnica pomiędzy rynkiem detalicznym a hurtowym polega na tym, że na

rynku detalicznym dzialają firmy, które ,

natomiast na rynku hurtowym -firmy, które

Gdy popyt na towary jest większy od podaży, mówimy o rynku sprzedawcy (producenta).

Wówczas sprzedawcy dyktuj ą warunki, gdyż potrzeby nabywców są niezaspokojone. Ten

rodzaj rynku jest charakterystyczny dla gospodarki centralnie planowanej.
Odwrotnie dzieje się na rynku nabywcy. Ponieważ podaż przewyższa popyt, to kupujący

wybiera najkorzystniejszą dla siebie ofertę spośród wielu.

3.2. Rynek dóbr i usług

Rynek dóbr i usług to rynek, na którym przedmiotem obrotu są różnego rodzaju dobra i usłu-

gi. Możemy mówić o rynku dóbr i usług konsumpcyjnych i rynku dóbr i usług produkcyj-

nych.

Przykładem pierwszego rodzaju rynku może być rynek sprzętu gospodarstwa domowego,

czy rynek usług kosmetycznych, czyli tych dóbr i usług, które służą bezpośrednio zaspokoje-

niu potrzeb konsumenta.
W przypadku drugiego rodzaju rynku mamy do czynienia z dobrami i usługami nabywanymi

przez przedsiębiorstwa, które wykorzystują je w swojej działalności, np. rynek maszyn

szwalniczych czy rynek usług transportowych.

W ujęciu branżowym można oddzielnie rozpatrywać, np. rynek zboża, maszyn i urządzeń,

mięsa czy odzieżowy.

I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

3.3. Rynek pracy
Rynek pracy jest rynkiem, na którym spotykają się pracodawcy i pracownicy lub poszuku-

jący pracy. Przedmiotem transakcji na tym rynku jest praca, czyli kwalifikacje, umiejętno-

ści i czas pracowników. Pracodawcy chcą wynająć (zatrudnić) pracowników za określoną

cenę zwaną płacą. Popyt na rynku pracy stanowią pracodawcy, gdyż to oni chcą zakupić

pracę pracowników, podaż natomiast osoby poszukujące stanowiska pracy, które oferują
swoją pracę.

Ćwiczenie 3.2.
Wyszukaj w prasie cztery ogłoszenia dotyczące rynku pracy i wpisz je (w skrócie) w odpo-

wiednie miejsce w tabeli.

PODAŻ PRACY

POPYT NA PRACĘ

Jeżeli na rynku pracy

wielkość popytu na pracę = wielkość podaży pracy

mamy do czynienia z równowagą.

W przypadku, gdy pracodawcy mają kłopoty z zatrudnieniem pracowników

wielkość popytu na pracę > wielkość podaży pracy

mówimy o tzw. rynku pracowników, na którym występuje niedobór siły roboczej.

Pracodawcy mogą wówczas podnieść wysokość proponowanej płacy lub zaproponować in-

ne, niepieniężne korzyści z pracy, np. samochód służbowy, opieka lekarska itp.

W przypadku przeciwnym, to jest

wielkość popytu na pracę < wielkość podaży pracy

mamy do czynienia z rynkiem pracodawcy, na którym osoby poszukujące pracy mają kłopo-

ty z jej znalezieniem. Występuje wówczas zjawisko zwane bezrobociem (więcej na temat

bezrobocia dowiesz się w rozdziale 6).

3.4. Rynek papierów wartościowych
Rynek papierów wartościowych jest przykładem rynku kapitałowego. Przedmiotem obrotu

na rynku tym są papiery wartościowe. Papiery wartościowe można podzielić na:

przynoszące stały dochód - obligacje,

przynoszące zmienny dochód - akcje.

Obligacja

jest dokumentem, na którym wystawca zobowiązuje się do zwrotu nabywcy okre-

ślonej sumy pieniężnej w ustalonym terminie oraz do zapłacenia za ten okres odsetek. Po-

życzka taka jest zaciągana najczęściej na okres dłuższy niż jeden rok. Wystawca (emitent)

obligacji odpowiada za zobowiązania całym majątkiem. Obligacje emitowane przez państwo

mają gwarancje skarbu państwa. Obligacje mogą być przedmiotem handlu na giełdzie papie-

rów wartościowych.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Akcja to dokument stwierdzający udział akcjonariusza (właściciela akcji) w majątku spółki

akcyjnej. Akcje są przedmiotem obrotu giełdowego. Akcjonariusz ma prawo do uczestnictwa

w podziale zysków spółki oraz, w zależności od rodzaju i ilości posiadanych akcji, do kiero-

wania spółką, a także do uczestniczenia w podziale majątku spółki w przypadku jej likwida-

cji. Spółki emitują akcje w celu powiększenia lub zgromadzenia kapitału.

Ceny akcji:

• nominalna - wartość akcji wpisana na papierze wartościowym,

• emisyjna - cena, po której emitent sprzedaje akcje,

• rynkowa - cena, po której dokonuje się transakcji kupna-sprzedaży akcji w obrocie wtór-

nym (np. na giełdzie papierów wartościowych).

Osoby posiadające akcje mogą na nich zarobić lub stracić. Jeżeli cena rynkowa jest wyższa

niż cena, jaką zapłaciły za akcje, to osiągną zysk, jeżeli cena jest niższa, to stracą.

Rynek papierów wartościowych obejmuje tak zwany rynek pierwotny oraz rynek wtórny. Na

rynku pierwotnym papiery wartościowe sprzedawane są za pośrednictwem instytucji finan-

sowych (banków). Po rozprowadzeniu na rynku pierwotnym papiery wartościowe mogą być

przedmiotem obrotu na rynku wtórnym (giełdzie).

Giełda papierów wartościowych to instytucja, w której można sprzedać posiadane papiery

wartościowe. Giełda papierów wartościowych obejmuje przede wszystkim obrót akcjami

i obligacjami. Na giełdzie ceny akcji zmieniają się w zależności od warunków popytu i poda-

ży. Popyt rośnie na akcje tych spółek, których perspektywy rozwoju są pomyślnie oceniane.

Akcje przedsiębiorstw źle prosperujących tracą na wartości. Ceny papierów wartościowych

publikowane są codziennie, więc określenie ich bieżącej wartości jest możliwe w każdej

chwili.

Transakcje na giełdzie dokonywane są wyłącznie przez pośredników zwanych maklerami.

Ćwiczenie 3.3.

Na podstawie informacji zebranych w mediach (gazeta, TV, internet) wypisz przedsiębior-

stwa, których akcje są w danej chwili najlepiej notowane, i takie, których ceny akcji spadły.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

3.5. Konkurencja rynkowa i monopol

Rys. 3.2. Konkurencja

Nieodłączną częścią prawidłowo działającego rynku jest konkurencja, która zmusza przed-

siębiorstwa do:

• ciągłego wdrażania postępu technicznego (tańsze metody produkcji zmniejszą koszty

wytwarzania, wyższa jakość wyrobów jest pożądana przez nabywców),

• dostosowania asortymentu produkcji lub usług do potrzeb nabywców (dostarcza się na ry-

nek nie to, co się podoba właścicielowi przedsiębiorstwa, ale to, co chce kupić nabywca),

• szybkiego dostosowywania się przedsiębiorstw do zmian zachodzących w popycie (pro-

dukować, sprzedawać należy takie produkty, jakie chcą kupić nabywcy w danym czasie,

może to być związane np. z modą, sezonowością itp.),

• zapewnienia najwyższej efektywności (korzyści) wykorzystywanych czynników produkcji.

Rys. 3.3. Rodzaje konkurencji

Konkurencja doskonalą

(wolna konkurencja) - występuje wówczas, gdy na rynku znajduje

się bardzo wielu nabywców i producentów (sprzedawców), a żaden indywidualny uczestnik

rynku nie ma wpływu na sytuację na rynku, w tym na wysokość ceny. Na taki rynek łatwo

wejść nowym przedsiębiorstwom, a wszyscy uczestnicy rynku mają pełną informację o pro-

duktach. Jest to oczywiście sytuacja idealna. W rzeczywistości najbardziej zbliżony do wa-

runków konkurencji doskonałej może być rynek warzyw czy owoców.

Konkurencja monopolistyczna -

rynek, na którym występuje wielu producentów oferują-

cych produkty substytucyjne, zróżnicowane pod względem marki, jakości, opakowania czy

ceny (np. leków, kosmetyków, odzieży, itp.).

MODUŁ J. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Oligopol - rynek, gdzie występuje kilku silnych dostawców, którzy opanowali rynek danego

produktu, a dostęp do rynku dla nowych przedsiębiorstw jest utrudniony, np. z powodu wy-

sokich kosztów produkcji lub rozwiązań technologicznych. Działania rynkowe producentów

w warunkach oligopolu są wzajemnie od siebie zależne, to znaczy, że przedsiębiorstwo oli-

gopolistyczne musi brać pod uwagę decyzje podejmowane przez pozostałe przedsiębiorstwa.

Przykładem takiego rynku może być rynek samochodów.

Monopol — rynek, na którym nie występuje konkurencja, ponieważ jest tylko jeden produ-

cent lub dostawca produktu nie posiadającego bliskiego substytutu. Dostęp do takiego rynku

jest dla innych przedsiębiorstw niemożliwy z powodów ekonomicznych, technologicznych

lub administracyjno-prawnych, np. monopol zbrojeniowy. W takiej sytuacji konsumenci są

zmuszeni korzystać z oferty tego jedynego na rynku przedsiębiorstwa nawet wówczas, gdy

cena czy jakość produktów nie są zadawalające. Występowanie monopoli w gospodarce ne-

gatywnie wpływa na prowadzenie uczciwej konkurencji. Dlatego też większość państw prze-

ciwdziała takim sytuacjom wprowadzając zakaz praktyk monopolistycznych. W Polsce na

straży przestrzegania zasad uczciwej konkurencji stoi specjalnie powołany Urząd Ochrony

Konkurencji i Konsumentów.

Ćwiczenie 3.4.

Dopasuj rodzaj konkurencji do wymienionej cechy i wpisz w wykropkowane miejsce:

A) konkurencja doskonała

B) konkurencja monopolistyczna

C) konkurencja oligopolistyczna

Liczni producenci (sprzedawcy) dostarczają na rynek produkty zróżnicowane, ale będące

bliskimi substytutami (np. tabletki od bólu głowy)
Występuje niewielka liczba producentów wytwarzających jednorodne (podobne) produkty ...

Wielu producentów danego towaru konkuruje między sobą przez obniżanie cen

Ćwiczenie 3.5.
Podaj przykład występującego w Twoim regionie przedsiębiorstwa, które jest jedynym pro-

ducentem lub dostawcą jakiś dóbr lub usług. Przeprowadź w domu wywiad i napisz, czy

Twoja rodzina jest zadowolona z oferty tego monopolu.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rynki przyjmują wiele form i są różnych rozmiarów, umożliwiają kupującym i sprzeda-

jącym zawieranie transakcji handlowych.

Na rynku konsumenta producenci zabiegają o nabywcę, który może wybrać najkorzyst-

niejszą ofertę. Na rynku producenta występuje niedobór towarów.

Na rynku pracy osoby, które chcą się zatrudnić (podaż pracy), poszukuj ą ofert zgłoszo-

nych przez pracodawców (popyt na pracę).

Giełda papierów wartościowych jest formą rynku kapitałowego, na którym odbywają się

transakcje kupna sprzedaży między innymi akcjami i obligacjami.

Istotnym elementem rynku jest konkurencja. Sprzedający konkurują między sobą o pie-

niądze, które są w posiadaniu kupujących, dlatego przedstawiaj ą korzystniejsze od in-

nych oferty ceny i jakości towarów.

Rynek, na którym nie występuje konkurencja to monopol. Przedsiębiorstwo - monopoli-

sta dyktuje warunki sprzedaży nabywcom.

Pierwsza polska giełda rozpoczęła działalność 12 maja 1817 roku w Królestwie Pol-

skim z siedzibą w Pałacu Saskim w Warszawie. Była czynna w godzinach 12-13. Ma-

kler musiał mieć ukończone 24 lata i praktykować wcześniej jako kupiec lub bankier.

Po II wojnie światowej oficjalne otwarcie Giełdy Papierów Wartościowych w War-

szawie nastąpiło 2 lipca 1991 roku, a pierwsza sesja giełdowa, na której notowano ak-

cje 5 spółek, odbyła się już wcześniej, 16 kwietnia. Wpłynęło wówczas 112 zleceń

kupna i sprzedaży, a łączny obrót wyniósł 1990,00 zł. Obecnie na Warszawskiej Gieł-

dzie notowanych jest ponad 100 spółek.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rozdział 4

Gospodarka rynkowa a inne systemy społeczno-gospodarcze

Słowniczek

Własność - prawo do posiadania rzeczy i swobodnego dysponowania nimi.

System społeczno-gospodarczy - zespół instytucji i mechanizmów koordynujących i kontro-

lujących podejmowanie oraz realizację decyzji ekonomicznych w państwie.
4.1. Formy własności a systemy społeczno gospodarcze
W różnych systemach społeczno gospodarczych dominują inne formy własności czynników

wytwórczych. Występujące formy własności można podzielić w następujący sposób:

• prywatna -

gdy właścicielem jest konkretny człowiek lub grupa ludzi, którzy mają pełne

prawo dysponowania swoją własnością,

• publiczna - gdy prawo do dysponowania własnością w imieniu ogółu mieszkańców ma

państwo (własność państwowa) lub organy samorządowe (własność komunalna).

Ćwiczenie 4.1.

Podaj przykłady własności:
Państwowej l

Komunalnej l

Prywatnej l

4.2. Systemy społeczno-gospodarcze
Możemy wyróżnić cztery systemy społeczno-gospodarcze:

• system gospodarki tradycyjnej,

• system gospodarki rynkowej,

• system gospodarki centralnie planowanej,

• system gospodarki mieszanej.

Systemy te różnią się między sobą takimi cechami jak: własność czynników produkcji, sposób

wyznaczania celów gospodarczych, sposób ustalania warunków panujących na rynku M.
4.3. Gospodarka tradycyjna
W gospodarkach tradycyjnych ludzie żyją zgodnie z wcześniej przyjętymi zwyczajami, które

przekazywane są z pokolenia na pokolenie. W taki sposób żyją społeczności prymitywne,

np. plemiona zamieszkujące wioski w Afryce czy koczujący Beduini. O tym, co ma być pro-

dukowane i w jaki sposób, zdecydowano dawno temu, czynności wykonywane są zawsze tak

samo, wszelkie zmiany i rozwój zachodzą bardzo powoli. Produkuje się tyle, aby zaspokoić

potrzeby własne, jedynie ewentualne nadwyżki podlegają wymianie.

4.4. Gospodarka rynkowa
Podstawowe cechy gospodarki rynkowej to:

• prywatna własność czynników produkcji,

• działanie mechanizmu rynkowego,

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

• swobodne kształtowanie się cen na rynku,

• prawo do swobodnego tworzenia się podmiotów gospodarczych,

• prawo do wyboru profilu produkcji, inwestowania i dowolnego przeznaczenia posiadanego kapitału,

• pełna swoboda pracowników przy podejmowaniu pracy i rezygnowaniu z niej,

• swobodny obrót kapitału oraz towarów i usług,

• uczestnicy procesu gospodarczego motywowani są własnym interesem (maksymalizacja korzyści),

• funkcje rządu ograniczają się do obrony kraju przed zewnętrzną agresją oraz utrzyma-

niem prawa i porządku.

4.5. Gospodarka centralnie planowana

Cechy charakterystyczne tego systemu społeczno-gospodarczego to przede wszystkim:

• publiczna własność środków produkcji,

• cele ekonomiczne określane są kolektywnie przez centralne instytucje planujące,

• centralny organ planujący podejmuje decyzje dotyczące zużycia zasobów, struktury pro-

dukcji, jej organizacji i podziału,

• ceny ustala rząd,

• organ centralny decyduje, w jaki sposób powinny być wykorzystane czynniki produkcji,

• przedsiębiorstwami zarządza państwo,

• przedsiębiorstwa nie produkują dla zysku, ale produkują to, co organ centralny uzna za

najkorzystniejsze dla społeczeństwa,

• podział dóbr konsumpcyjnych pomiędzy członków społeczeństwa ustalany jest w planie

centralnym na wiele lat.

Ćwiczenie 4.2.
Dokonaj porównania systemów ekonomicznych. Możesz wykorzystać podpowiedzi zawarte

w nawiasach.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

4.6. Gospodarka mieszana

Zaprezentowane do tej pory systemy społeczno gospodarcze mają charakter modelowy, to

znaczy nie występują w swojej „czystej formie". Istniejące współcześnie systemy funkcjonu-

ją w zdecydowanej większości jako gospodarki mieszane.

Gospodarka mieszana jest to taka, w której występują cechy innych modelowych systemów

w różnym zakresie i proporcjach. W jednych gospodarkach przeważa rola państwa, w innych

najistotniejszą rolę odgrywa rynek.
W gospodarkach, które potocznie nazywamy rynkowymi, dominuje prywatna własność

czynników produkcji, a stosunki ekonomiczne reguluje przede wszystkim rynek. Jednak

państwo ingeruje w procesy gospodarcze, między innymi po to, aby zmniejszać negatywne

skutki pełnej wolności gospodarczej (pomoc potrzebującym, przeciwdziałanie kryzysom go-

spodarczym, ochrona środowiska itp.) oraz dysponuje pewną ograniczoną własnością (mię-

dzy innymi w celu zarządzania strategicznymi obszarami gospodarki).

4.7. Transformacja systemowa

W wielu krajach, także w Polsce, następuj ą zmiany systemowe, następuje proces przecho-

dzenia od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. System gospodarki

centralnie planowanej okazał się nieefektywny, co można prześledzić na przykładzie Polski.

Cechy gospodarki polskiej przed transformacją (przed rokiem 1989):

• malejąca efektywność wykorzystania zasobów,

• nadmierny rozwój przemysłu ciężkiego,

• braki towarowe w zakresie dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych,

• zacofanie ekonomiczne, przestarzały potencjał produkcyjny,

• rosnąca inflacja, ogromny deficyt budżetowy spowodowany głównie coraz większymi

dotacjami dla przedsiębiorstw,

• dominacja mało efektywnej własności państwowej,
• wysokie zadłużenie zagraniczne.

Na podstawie obserwacji krajów, w których mechanizmem regulującym jest od dziesięcioleci

rynek i swoboda gospodarcza w zakresie tworzenia podmiotów gospodarczych, można wysnuć

wniosek, że wolność gospodarcza sprzyja racjonalnej alokacji czynników wytwórczych i po-

woduje wzrost i rozwój gospodarczy. W Polsce zmiana systemu społeczno gospodarczego

(transformacja) wiązała się z następującymi działaniami:

• prywatyzacją przedsiębiorstw,

• zminimalizowaniem ingerencji państwa w mechanizmy rynku,

• swobodnym kształtowaniem się cen,

• wprowadzeniem wewnętrznej wymienialności złotego,

• ograniczeniem wydatków budżetowych,

• zaostrzeniem polityki kredytowej banków,

• otwarciem gospodarki na zewnątrz, swobodą w prowadzeniu wymiany z zagranicą.

Kierunek tych działań jest kontynuowany również obecnie.

Ćwiczenie 4.3.
Wyszukaj w roczniku statystycznym i wpisz do tabeli, ile osób w Polsce było zatrudnionych

w sektorze publicznym i prywatnym przed 1990 rokiem, a ile jest zatrudnionych w tych sek-

torach w obecnie. Uzupełnij zdanie pod tabelą.

MODUŁ 1. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rok

Zatrudnienie w sektorze publicznym
Zatrudnienie w sektorze prywatnym

Na podstawie danych można stwierdzić, że ,

Ćwiczenie 4.4.
W Polsce występuje obecnie system gospodarki mieszanej. Spróbuj wypisać poniżej po kil-

ka cech gospodarki rynkowej i gospodarki centralnie planowanej, jakie można w Polsce za-

obserwować.

W różnych systemach społeczno ekonomicznych w zróżnicowany sposób rozwiązywane

są problemy dotyczące produkcji i sposobu wykorzystania czynników wytwórczych.

Właścicielem czynników wytwórczych w gospodarce centralnie planowanej jest pań-

stwo, a plan centralny wytycza sposób ich alokacji (rozdysponowania do różnych zasto-

sowań).
W gospodarce rynkowej funkcjonuje mechanizm rynkowy, na sposób wykorzystania

czynników produkcyjnych mają wpływ ceny, które kształtują się na rynku. Zasoby czyn-

ników wytwórczych stanowią własność prywatną.
Współcześnie systemy społeczno gospodarcze większości krajów określane są mianem

gospodarek mieszanych, w których przeważa rola państwa bądź rynku.

Zmiany w polskiej gospodarce, które nastąpiły po roku 1989, polegające na przechodze-

niu od gospodarki centralnie planowanej do rynkowej nazywane są transformacją syste-

mową.

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Kółko przedsiębiorczych l

Temat dyskusji: Popyt i podaż - analiza sytuacji na różnych rynkach

Sprzedaż telefonów komórkowych - kupujemy mniej (Gazeta Wyborcza 23.05.2002 r.)

Sprzedaż komórek na świecie spadla w I kwartale tego roku o 3,8% z powodu niższego popy-

tu w zachodniej Europie - wynika z raportu firmy Dataąuest Inc. Sprzedaż spadła do 93,8

mln telefonów. Nokia, największy producent komórek, sprzedała ich w I kwartale o 2,9%

mniej. Większą sprzedaż odnotowała za to amerykańska Motorola (wzrost o 9,9%). Najwięk-

szy wzrost sprzedaży miał zaś Samsung (aż o 49%) i Simens (o24 %).

W Europie, gdzie ponad 70% łudzi ma komórki, klienci nie zmieniali telefonów na nowe tak

szybko, jak to wcześniej oceniano. Za to w Azji, z wyłączeniem Japonii, sprzedaż komórek

wzrosła o 8% dzięki wielu promocjom. To pomogło przede wszystkim Motoroli i Samsungowi.

W ubiegłym miesiącu prezes Nokii obniżył swoje prognozy sprzedaży produktów tej firmy

w 2002 r. o 9%. W 2001 r. firma aż pięciokrotnie obniżała szacunki sprzedaży.

Analitycy oceniają, że w tym roku sprzedaż komórek może jednak wzrosnąć (po spadku

w 2001 r.), a to dzięki wprowadzeniu do sprzedaży nowych modeli telefonów z kolorowymi

ekranami i nowymi funkcjami umożliwiającymi m. in. odsłuchiwanie muzyki i wyświetlanie

obrazów.

Nokia

Motorola

Samsung

Simens

Sony Ericsson

inni

34,7%

15,5%

9,6%

8,8%

6,4%

25%

Rys. KP 1.1. Udział

w rynku światowym w / kwartale 2002 r.

Pytania do dyskusji

1. Co spowodowało spadek popytu na telefony komórkowe w Europie?

2. Jakie działania podejmują producenci telefonów komórkowych, aby zwiększyć popyt?

3. Dlaczego spadek sprzedaży telefonów komórkowych przez Nokię, przy wzroście sprze-

daży innych firm, spowodował ogólny spadek sprzedaży telefonów komórkowych na

świecie?

4. Dlaczego analitycy optymistycznie oceniają zmiany w wielkości sprzedaży telefonów ko-

mórkowych w 2002 r. ?

Rośnie podaż młodych warzyw (Rzeczpospolita 9.05.2002 r.)

Do młodych warzyw, które na rynku pojawiły się w końcu kwietnia (szparagi, kapusta, kala-

repa), na początku maja dołączyła jeszcze marchew oraz botwinka.

(...)- Spadają notowania nowalijek - informuje G. Stępka z Instytutu Ekonomiki Rolnictwa

i Gospodarki Żywnościowej. Za główkę sałaty płacono średnio w skupie 0,85 zł, podczas gdy

MODUŁ I. FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI RYNKOWEJ

tydzień temu 0,89 zł. Cena szczypiorku obniżyła się o 3 gr, cebuli ze szczypiorem o 12 gr,

a rzodkiewek o 10 gr. O 3% staniały ogórki, a o 7% pomidory.

Wzrosły natomiast ceny skupu większości -warzyw ubiegłorocznych. Coraz mniejsza jest ich

podaż. Kapusta biała podrożała o 17%, kapusta czerwona o 25%, pietruszka o 12%, pory

o 7%, a selery o 14%. Natomiast krótkotrwała wyższa podaż ziemniaków spowodowała nie-

wielki spadek ich ceny z 0,65 do 0,62 zł za kilogram. Z kolei mały popyt na pieczarki dopro-

wadził do obniżenia ich cen.

W tym tygodniu zdrożały jabłka deserowe i przemysłowe. Średnio o 4gr więcej płacono za

odmianę Szampion, o 9 gr - za odmianę Jonagold i o 11 gr za Idared.

W handlu hurtowym potaniały banany i krajowe truskawki. W grupie warzyw najniższe są

ceny pomidorów i ogórków.

Pytania do dyskusji

1. Jaka jest podstawowa przyczyna zmian na rynku warzyw i owoców opisanych w artykule?

2. Jakie warzywa i owoce drożeją a jakie tanieją? Jaka jest tego przyczyna?

Ropa zdrożała (Rzeczpospolita 9.05.2002 r.)

Tak, jak się tego obawiano, miesięczne embargo na dostawy ropy z Iraku oraz luki w dosta-

wach z Wenezueli musiały odbić się na stanie zapasów ropy naftowej w Stanach Zjednoczo-

nych. Wczoraj okazało się, że zapasy samej ropy spadły i to znacznie. Rynek zareagował na

to wyższymi cenami. (...)

Spadek zapasów w Stanach Zjednoczonych nie był jednak jedynym powodem zwyżki cen. Ko-

lejny - to wzrost napięcia w konflikcie izraelsko-palestyńskim i wybuch bomby, która zabiła

15 osób. Analitycy nie ukrywali, że zawsze taka sytuacja powoduje zwyżkę cen, ale z drugiej

strony wyjaśniali, że kolejne zamachy wcale nie oznaczają rozszerzenia konfliktu na kraje

ościenne, czyli producentów ropy, a to byłoby niewątpliwie powodem podwyżki. Na razie jed-

nak odczuwalna jest tendencja spadkowa w cenach ropy, mimo wczorajszego wahnięcia

w górę. Nawet jeśli zapasy ropy wczoraj spadły, to jest nadzieja, że szybko zostaną uzupeł-

nione. Tak jak efekt braku dostaw irackich spowodował zwyżkę cen. tak ich wznowienie po-

winno przynieść poprawę zaopatrzenia. (...)

Spadek zapasów w USA, mimo że znaczny, wcale nie jest dramatyczny. W dalszym ciągu

w zbiornikach największego importera ropy na świecie jest o 600 tysięcy baryłek ropy więcej

niż w zeszłym roku o tej porze. A i wówczas nie uważano, że jest to poziom niebezpiecznie ni-

ski. Teraz ze szczególną uwagą będzie obserwowany inny wskaźnik - poziom zapasów benzy-

ny, ponieważ od ostatniego dnia maja w USA rozpoczyna się tradycyjnie długo trwający

sezon urlopów. Na ten urlop Amerykanie często jeżdżą samochodami.

Pytania do dyskusji

1. Jakie czynniki wpłynęły na wzrost cen ropy naftowej?

2. Jakie czynniki po stronie popytu i podaży wpływają na ceny benzyny?

Wyszukaj podobne artykuły dotyczące bieżących zmian sytuacji na różnych rynkach i doko-

naj ich analizy.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

MODUŁ II

PODSTAWOWE PROBLEMY l WYZWANIA

GOSPODARKI RYNKOWEJ

W tym module dowiesz się:

* Jaka jest różnica między wzrostem a rozwojem gospodarczym?

* W jaki sposób można mierzyć wzrost gospodarczy?

* Na czym polega cykliczny rozwój gospodarki rynkowej?

* Z jakich przyczyn powstaje bezrobocie, jakie powoduje skutki i w jaki sposób można je

zmniejszyć?

* Dlaczego walka z inflacją nie jest łatwa?

* Jaką rolę w gospodarce rynkowej pełni państwo?

* Na czym polega polityka monetarna i fiskalna państwa, jakie mogą przynieść skutki?

* Czy wymiana handlowa z zagranicą przynosi korzyści?

»> Na czym polega problem globalizacji?

* Dlaczego Europa się integruje?

Rozdział 5

Wzrost i rozwój gospodarczy

Słowniczek

Wzrost gospodarczy - proces powiększania się produkcji z okresu na okres. Miernikiem

wzrostu gospodarczego jest między innym realny wzrost produktu krajowego brutto.

Rozwój gospodarczy - przemiany jakościowe w gospodarce, które można zaobserwować

w dłuższym okresie czasu.

Produkt Krajowy Brutto (PKB) - wyrażona w bieżących cenach wartość sumy dóbr i usług

wyprodukowanych w gospodarce w danym czasie (w ciągu roku) pomniejszona o wartość

produktów potrzebnych na ich wytworzenie.

Koniunktura - aktywność gospodarki związana ze wzrostem lub spadkiem tempa wzrostu

gospodarczego.

Cykl koniunkturalny - powtarzające się okresowe zmiany aktywności gospodarczej.

Trend - długookresowe tendencje rozwojowe w określonej dziedzinie, np. w produkcji.

5.1. Przyczyny i skutki wzrostu gospodarczego
Zwiększanie wielkości produkcji dóbr i usług z roku na rok w danym kraju nazywamy wzro-

stem gospodarczym.

Jest ono możliwe dzięki efektywniejszemu wykorzystaniu czynników

wytwórczych lub zużyciu ich większej ilości. Zwiększenie produkcji może nastąpić na przy-

kład przez:

* zwiększenie liczby pracowników,

* wyposażenie przedsiębiorstwa w większą liczbę maszyn i urządzeń,

* efektywniejsze wykorzystanie narzędzi i ulepszenie transportu,

* zastosowanie nowoczesnych rozwiązań technicznych i nowych technologii.

Wzrost gospodarczy

przynosi krajowi znaczne korzyści. Rośnie zatrudnienie, wielkość kon-

sumpcji i inwestycji, wzrasta poziom życia ludności. Pociąga za sobą jednak również okre-

ślone koszty społeczne. Unowocześnienie produkcji i jej zautomatyzowanie może

powodować wzrost bezrobocia, zwiększenie liczby przedsiębiorstw produkcyjnych może

PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

przyczynić się do zanieczyszczenia środowiska naturalnego, zwiększanie zużycia surowców

naturalnych powoduje ich szybkie wyczerpywanie. Wiele ekspertyz ekonomicznych nawołu-

je do umiarkowanego rozwoju, wskazując na powyższe niebezpieczeństwa zbyt szybkiego

wzrostu gospodarczego.

Jeżeli wzrost gospodarczy utrzymuje się w długim okresie, mamy do czynienia z rozwojem

gospodarczym, który ma przede wszystkim charakter zmian jakościowych. Wzrost gospo-

darczy możemy zmierzyć, rozwój natomiast można zaobserwować między innymi jako

zmianę jakości życia mieszkańców.

Ćwiczenie 5.1.
Podaj przykłady trzech państw, które Twoim zdaniem można określić jako rozwinięte i uza-

sadnij, dlaczego dokonałeś właśnie takiego wyboru.

5.2. Mierzenie wzrostu gospodarczego
Aby uzyskać niezbędne informacje o bieżącym stanie gospodarki i zachodzących w niej

zmianach, można na przykład zmierzyć, czy wzrasta wielkość produkcji.

Wzrost gospodarczy wyraża się między innymi we wzroście produktu krajowego brutto

(PKB), produktu narodowego brutto (PNB) oraz dochodu narodowego (DN). Mierniki te

umożliwiaj ą obserwację i kontrolę ogólnych procesów gospodarczych.

Poniżej zaprezentowane zostały mierniki wzrostu gospodarczego i sposoby ich obliczania.

Produkt krajowy brutto jest podstawowym miernikiem wykorzystywanym do monitorowa-

nia wzrostu gospodarczego.

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) = WARTOŚĆ GLOBALNA

PRODUKCJI - ZUŻYCIE POŚREDNIE

Wartość globalna produkcji - suma dóbr i usług wyprodukowana w gospodarce w danym

czasie (roku).

Zużycie pośrednie - np. surowce, materiały, paliwo, reklama potrzebne do wytworzenia war-

tości globalnej.

Produkt narodowy brutto uwzględnia otwarty charakter gospodarki, handel zagraniczny

i przepływ kapitałów między krajami.

PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) = PKB + E - I

E - dochody otrzymane z zagranicy z tytułu eksportu.

/ - spłata zadłużenia zagranicznego.

Dochód narodowy to suma wynagrodzeń otrzymanych w ciągu roku przez właścicieli czyn-

ników produkcji: przedsiębiorców, pracowników, rolników.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWAŃ IA GOSPODARKI RYNKOWEJ

(

DOCHÓD NARODOWY(DN) = PNB - AMORTYZACJA - PODATKI

V POŚREDNIE J

PNB - produkt narodowy brutto.

Amortyzacja - wartość zużycia dóbr inwestycyjnych.

Podatki pośrednie - podatki od sprzedaży, np. podatek VAT.

Wzrost powyższych wskaźników z roku na rok świadczy o wzroście gospodarczym wystę-

pującym w danym kraju. Analizę mierników wzrostu gospodarczego przeprowadza się naj-

częściej wykorzystując do tego ceny stale, czyli takie same w obu porównywanych

okresach, aby uniknąć mylącego wpływu wzrostu lub spadku cen.

ROK

PKB

1991

93,0

1992

102,6

1993

103,8

1994

105,2

1995

107,0

1996

106,0

1997

106,8

1998

104,8

1999

104,1

2000

104,0

2001

101,1

2002*

101,0

Tabela 5.1. Dynamika PKB w Polsce w latach 1991-2000 w cenach stałych z 1990 roku
(rok poprzedni = 100)

Źródło: Mały rocznik statystyczny 1996 i 2001, Ministerstwo Finansów

* prognoza

Dynamika produktu krajowego brutto liczona w cenach stałych wzrasta od 1992 roku, jed-

nak tempo wzrostu maleje od 1997 roku. Oznacza to, że w Polsce w latach 1992-2002 ob-

serwowany jest wzrost gospodarczy, ale od roku 1997 wzrost ten jest z roku na rok coraz

wolniejszy.

Porównanie, jak kształtuje się produkt krajowy brutto w różnych krajach, umożliwia oblicze-

nie innego jeszcze miernika: PKB/1 mieszkańca.

Kraje

PKB

Austria

25672

Węgry

4786

Dania

32763

Grecja

11740

Hiszpania

15218

Japonia

34360

Niemcy

25728

Polska

4011

Rosja

1888

Ukraina

863

Tabela 5.2. PKB w dolarach USA na l mieszkańca w wybranych krajach w 1999 r. (wg kursów walut)

Źródło: Mały rocznik statystyczny 2001r.

Rys. S.l. PKB/1 mieszkańca w wybranych krajach

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Jak wynika z danych statystycznych zaprezentowanych w tabeli i na wykresie, PKB/1 miesz-

kańca jest najwyższy w takich krajach jak: Japonia, Dania, Niemcy, Austria. Standard życia

w krajach tych jest wysoki, a potrzeby ludzkie są zaspokajane w większym zakresie. Im

wyższy PKB na l mieszkańca, tym - generalnie można stwierdzić - lepsze są warunki życia

w danym kraju.

Ćwiczenie 5.2.
Wartość globalna produkcji w kraju X wynosi 50 000 mln, wartość produktów potrzebnych

do wytworzenia wartości globalnej to 30 000 mln.

W kraju Y wartość globalna wynosi 150 000 mln, a zużycie pośrednie wynosi 80 000 mln.

W kraju X zamieszkuje 40 mln osób, liczba mieszkańców Y wynosi 60 mln.
Oblicz:

1. Produkt krajowy brutto w krajach X i Y

2. Produkt krajowy brutto na l mieszkańca w obydwu gospodarkach

Obliczenia:

Jakie wnioski można wyciągnąć porównując oba wskaźniki w tych krajach?

Ćwiczenie 5.3.
W oparciu o rocznik statystyczny wpisz dane do tabeli, wykonaj wykres PKB na l mieszkań-

ca w krajach, które Cię interesują, a nie zostały umieszczone w tabeli w podręczniku (lub

wskazanych przez nauczyciela).

KRAJ

PKB/1 miesz. w $ USA

Wykres

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

5.3. Cykliczny rozwój gospodarki
Rozwój gospodarczy w różnych krajach przebiega niejednakowo. Są kraje, w których całko-

wita produkcja rośnie bardzo szybko, są też takie, w których tempo wzrostu jest bardzo wol-

ne, czy takie, w których wielkość całkowitej produkcji maleje.

Jednak nawet w bogatych krajach procesy gospodarcze nie przebiegają w sposób harmonij-

ny. Może być tak, że w określonym czasie koniunktura gospodarcza w danym kraju jest lep-

sza, a kiedy indziej jest gorsza. Koniunktura związana jest z sytuacją gospodarczą, głównie

z tempem wzrostu gospodarczego, wzrostem lub spadkiem produkcji. Zaobserwowano, że

zmiany aktywności gospodarczej (wahania koniunkturalne) mają charakter cykliczny, to zna-

czy powtarzają się co pewien czas w regularnych odstępach. Klasyczny cykl koniunkturalny,

opisany przez ekonomistów, składa się z czterech faz: rozkwitu, recesji (kryzysu), depresji

(załamania) i ekspansji (ożywienia). Z obserwacji wynika, że pełny cykl koniunkturalny

(przejście gospodarki przez wszystkie cztery fazy) trwa przeciętnie około 5 lat.

Długotrwałe naruszenie ogólnej równowagi ekonomicznej nazywamy kryzysem gospodar-

czym. Kryzysy przyczyniają się do powstawania wielu niekorzystnych zjawisk w gospodar-

ce, między innymi do wzrostu bezrobocia, inflacji, spadku zysków przedsiębiorstw czy

dochodów konsumentów. Po okresie załamania następuje ożywienie gospodarcze, w którym

maleje bezrobocie, wzrastają zyski przedsiębiorstw i dochody konsumentów, gdyż zwiększa

się wielkość produkcji.

Przebieg klasycznego cyklu koniunkturalnego przedstawia rysunek 5.2.

trend

czas

rozkwit depresja

rozkwit

Rys. 5.2. Klasyczny cykl koniunkturalny

Współcześnie wahania koniunkturalne mają przeważnie łagodniejszy przebieg, gdyż rządy

państw, świadome negatywnych skutków braku harmonijnego rozwoju, podejmują działania,

aby zapobiegać nadmiernym wahaniom i łagodzić ich skutki.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Ćwiczenie 5.4.

Poniższa tabela przedstawia wybrane podstawowe kategorie ekonomiczne. Narysuj strzałkę

w górę , jeżeli w określonej fazie cyklu dana kategoria ma tendencję rosnącą, w dół , je-

żeli malejącą. Uzupełnij zdania pod tabelą.

Wielkość produkcji w fazie kryzysu , co powoduje
całkowitych zysków przedsiębiorstw. W okresie ożywienia występuje tendencja

Bezrobocie w fazie kryzysu, gdyż mniej się produkuje i pracodawcy

zatrudnienie. Taka sytuacja powoduje dochodów

konsumentów. W okresie ożywienia występuje tendencja

» Wzrost gospodarczy jest pojęciem węższym od rozwoju gospodarczego. Rozwój gospo-

darczy możemy zaobserwować, a wzrost gospodarczy możemy zmierzyć.

» Wzrost gospodarczy przyczynia się do rozwoju gospodarczego i podniesienia standardu

życia ludzi w danym kraju.

« Mierniki wzrostu gospodarczego, takie jak produkt krajowy brutto, produkt narodowy

brutto, dochód narodowy, dostarczaj ą informacji dających podstawę do podejmowania

decyzji gospodarczych przez rząd.

* Dane o produkcie krajowym brutto na jednego mieszkańca wyrażone w tej samej walucie

wykorzystywane są w celu porównywania standardów życia w różnych krajach.

» W każdej gospodarce występuj ą wahania koniunktury (aktywności gospodarczej), które

wyrażają się między innymi przez spadek tempa wzrostu gospodarczego, spadek produk-

cji - mówi się wtedy o złej koniunkturze - albo przez zwiększenie się tempa wzrostu go-

spodarczego - mówi się wtedy o dobrej koniunkturze.

• Gospodarka rozwija się cyklicznie. W klasycznym cyklu koniunkturalnym można wyróż-

nić cztery fazy: kryzys, depresję, ożywienie, rozkwit.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rozdział 6

Bezrobocie

Słowniczek
Bezrobocie - stan w gospodarce, gdy więcej ludzi poszukuje pracy, niż jest miejsc pracy, to

znaczy podaż pracy jest większa niż popyt na nią.
Bezrobotny - osoba pozostająca bez pracy, nie ucząca się w systemie dziennym, zdolna i go-

towa podjąć pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, która między innymi:

- ukończyła 18 lat (z wyjątkiem młodocianych absolwentów),

- nie ukończyła: kobieta - 60 lat, mężczyzna - 65 łat,

- nie nabyła prawa do emerytury lub renty.

Zatrudnienie - określona liczba osób wykonujących pracę na podstawie obowiązujących

norm prawnych.

Stopa bezrobocia - udział bezrobotnych w zasobach pracy.
Zasoby pracy-pracujący oraz bezrobotni w danej gospodarce.
Podaż pracy — określona liczba ludzi gotowych podjąć pracę za oferowaną płacę w określo-

nym czasie.
Popyt na pracę - zapotrzebowanie pracodawców na pracowników przy danym poziomie

płac i w określonym czasie.

6.1. Rodzaje i przyczyny bezrobocia
W gospodarce rynkowej nie ma prawnego przymusu pracy, każda osoba zainteresowana pracą

może swobodnie ją podejmować i zmieniać. Praca (siła robocza) stanowi dla przedsiębiorstw

czynnik wytwórczy. Zatrudnianie i zwalnianie pracowników przedsiębiorstwa podporządko-

wują swojemu ekonomicznemu interesowi. Jeżeli pracodawca ze względów ekonomicznych

musi ograniczyć produkcję, zwalnia pracowników. W przypadku gdy sytuacja na rynku po-

prawia się i przedsiębiorstwo decyduje się na zwiększenie produkcji, zatrudnia pracowników.

Na rynku pracy, podobnie jak na rynku dóbr i usług, może wystąpić nierównowaga. Nad-

wyżka wielkości podaży nad wielkością popytu na pracę powoduje bezrobocie*.

Bezrobocie jest zjawiskiem powszechnym, to znaczy występuje w każdej gospodarce rynko-

wej, i uciążliwym społecznie. Jednak jego rodzaje związane z przyczynami powstawania
i utrzymywania się mogą być różne.

FRYKCYJNE STRUKTURALNE

RODZAJE BEZROBOCIA

CYKLICZNE SEZONOWE UKRYTE

Rys. 6.1. Rodzaje bezrobocia

Bezrobocie frykcyjne

• Występuje w każdej gospodarce;

• Tworzą je osoby bezrobotne w krótkim okresie czasu, które pragną zmienić pracę;

• Związane jest ze zmianą miejsca pracy, miejsca zamieszkania, zmianą zawodu lub awan-

sem zawodowym.

Porównaj - rozdział 3

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Bezrobocie strukturalne

• Związane jest z niedostosowaniem popytu do podaży pracy;

• Spowodowane jest zmianami strukturalnymi w gospodarce, np. zanikanie przestarzałych

branż czy gałęzi gospodarki i powstawanie nowych;

• Powodem bezrobocia strukturalnego może być także postęp techniczny, np. automatyza-

cja zastępuje pracę wielu ludzi.

Bezrobocie cykliczne

• Związane jest ze zmianami koniunktury gospodarczej i wahaniami cyklicznymi;

• Wzrasta w czasie kryzysu gospodarczego, maleje w czasie ożywienia.

Bezrobocie ukryte

• Dotyczy np. pracowników zatrudnionych nie z własnej woli w niepełnym wymiarze cza-

su pracy, wówczas ich kwalifikacje nie są w pełni wykorzystane;

• W gospodarce centralnie planowanej związane było z zatrudnieniem ponad faktyczne po-

trzeby. Obecnie występuje na wsi, gdy cała rodzina utrzymuje się z gospodarstwa rolne-

go, które jest w stanie utrzymać tylko jedną osobę.

Bezrobocie sezonowe

• Związane jest z sezonowym popytem na pracę, np. w rolnictwie.

Ćwiczenie 6.1.
Korzystając z informacji zawartych w podręczniku podaj przyczyny bezrobocia związane

z jego poszczególnymi rodzajami.

l........................................................

2.
3.
4.
5.

6.2. Pomiar bezrobocia

Jednym z ważniejszych mierników bezrobocia jest stopa bezrobocia.

W celu obliczenia stopy bezrobocia potrzebne są następujące dane:

• Zasoby pracy (pracujący + bezrobotni)

• Liczba bezrobotnych w danym okresie

Np. jeżeli w mieście X jest 10 tyś. pracujących i 3 tyś. bezrobotnych, to stopa bezrobocia wy-

nosi: 23%

3 tyś.

10 tyś.

+ 3 tyś.

x lOO%

Ćwiczenie 6.2.

Zasoby pracy w miejscowości A wynoszą 30 tys. W miejscowości tej jest 5 tys. bezrobot-

nych. Oblicz stopę bezrobocia.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Obliczenia

Stopa bezrobocia wynosi:.

Możesz również przeprowadzić podobne obliczenia dla Twojej miejscowości.

Rys. 6.2. Stopa bezrobocia w wybranych krajach w 2001r. Źródło: Internet Eurostat

6.3. Skutki bezrobocia
Do najpoważniejszych skutków bezrobocia można zaliczyć:

• Marnotrawstwo czynników wytwórczych, zmniejszenie PKB (nie zostaną wyproduko-

wane dobra i usługi, które można by było wyprodukować, gdyby bezrobotni pracowali).

• Pogorszenie warunków życiowych bezrobotnych i ich rodzin.
• Utrata kwalifikacji (długie bezrobocie może być przyczyną problemów z odtworzeniem

nabytych wcześniej umiejętności).

• Frustracje i patologie (osoby bezrobotne przez długi okres czasu mają problemy natury

psychicznej, nierzadko sięgają po alkohol).

• Zwiększone wypłaty z budżetu (pieniądze przeznaczone dla bezrobotnych można byłoby

wykorzystać w inny sposób, np. na budowę autostrad, ochronę zdrowia czy edukację).

• Jedynym pozytywnym skutkiem bezrobocia jest szanowanie pracy i możliwie najlepsze

jej wykonywanie.

Ćwiczenie 6.3.

Na podstawie obserwacji otoczenia podaj przykłady wpływu bezrobocia na życie ludzi.

Przykład l: ...

Przykład 2:

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

6.4. Sposoby zmniejszania bezrobocia

Na zmniejszenie bezrobocia w gospodarce ma wpływ państwo oraz sam bezrobotny.

Do podstawowych sposobów walki z bezrobociem można zaliczyć:

• Zmianę lub podniesienie kwalifikacji.

• Aktywne poszukiwanie pracy.

• Podejmowanie każdej pracy, nawet takiej, która wymaga mniejszych kwalifikacji.

• Zmianę miejsca zamieszkania, jeżeli gdzie indziej jest o nią łatwiej.

• Tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym (np. roboty interwencyjne).

• Umożliwienie dostępu do szkoleń, kursów.

• Podjęcie pracy na własny rachunek.

• Pomoc dla nowo powstających przedsiębiorstw (np. nisko oprocentowane kredyty, pora-

dy prawno-finansowe).

Państwo w walce z bezrobociem prowadzi także politykę pasywną, która polega głównie na

wypłacie zasiłków, jednak -jak wynika z obserwacji - system zasiłków wydłuża okres po-

szukiwania pracy i zwiększa ogólny poziom bezrobocia. Dlatego najważniejsze wydaje się

uaktywnianie osób poszukujących pracy i umożliwienie im zdobycia odpowiednich kwalifi-

kacji, czyli prowadzenie aktywnej polityki w walce z bezrobociem.

Ćwiczenie 6.4.
Przeczytaj poniższy przypadek i odpowiedz na pytanie znajdujące się pod tekstem.

Jan Nowak ma 32 lata, przed 13 laty ukończył Technikum Spożywcze, przez 12 lat pracował

w przedsiębiorstwie piekarsko-ciastkarskim, w którym przeszedł przez wszystkie stanowiska

od pomocnika piekarza do kierownika działu wypieku ciast. Z powodu wyjazdu właściciela

przedsiębiorstwo uległo likwidacji i pan Nowak stracił pracę. Obecnie skończyło mu się pra-

wo do pobierania zasiłku.

Jakie rozwiązania zaproponowałbyś panu Nowakowi, aby przestał być bezrobotnym? Uza-

sadnij odpowiedź.

Proponowane rozwiązania:

6.5. Bezrobocie w Polsce

W Polsce z bezrobociem jawnym mamy do czynienia od momentu wykorzystania kapitału

ludzkiego na zasadach rynkowych, opartych na prawie popytu i podaży, czyli po roku 1989.

Przedsiębiorstwa działające nieefektywnie przestały funkcjonować. Znaczna część przedsię-

biorstw uległa restrukturyzacji, w wielu zatrudnieni byli ludzie ponad faktyczne potrzeby.

W wyniku takiej sytuacji zatrudnienie się zmniejszyło, wiele osób straciło pracę.

MODUŁ U. PODSTAWOWE PROBLEMY l WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rys. 6.3. Stopa bezrobocia (%) w latach 1990 - 2002r. Źródło: GUS (2002 r -prognoza)

Pogłębia się terytorialne zróżnicowanie liczby bezrobotnych, a sytuacja wielu województw

jest bardzo trudna.

Według danych z Małego Rocznika Statystycznego 2001 - w roku 2000:

- najwięcej bezrobotnych zarejestrowano w województwie warmińsko-mazurskim (znacz

nie ponad 20%),

- więcej bezrobotnych jest wśród kobiet - 55,19% ogółu bezrobotnych,

- największy problem ze znalezieniem pracy mają osoby bez wykształcenia, z wykształce-

niem podstawowym i zasadniczym zawodowym

Ćwiczenie 6.5.
W oparciu o dane z rocznika statystycznego z roku 2001 przedstawione w tabeli sporządź

wykres stopy bezrobocia w Polsce wg wieku i wykształcenia, następnie dokonaj podsumo-
wania w formie pisemnej.

STOPA BEZROBOCIA WG WIEKU W IV KWARTALE ROKU 2000

Rys. 6.4. Stopa bezrobocia wg wieku

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

STOPA BEZROBOCIA WG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA

Poziom

wykształcenia

Stopa

bezrobocia

Wyższe

4,8

Policealne

oraz średnie

zawodowe

13,6

Średnie ogól-

nokształcące

19,6

Zasadnicze

zawodowe

19,2

Podstawowe,

niepełne

podstawowe

20,2

Rys. 6.5. Stopa bezrobocia według wykształcenia

Podsumowanie: ..

* Bezrobocie powstaje na skutek nierównowagi na rynku pracy, w sytuacji podaż pracy

> popyt na pracę.

* W gospodarce mogą wystąpić różne rodzaje bezrobocia: frykcyjne, strukturalne, cyklicz-

ne, sezonowe, ukryte.

» Bezrobocie to problem społeczny i gospodarczy, dlatego ważna jest polityka przeciw-

działania temu zjawisku. Może mieć ona charakter pasywny - wypłata zasiłków, lub ak-

tywny polegający głównie na: stworzeniu warunków do przekwalifikowania się osób bez

pracy, tworzeniu miejsc pracy, zachęcaniu bezrobotnych do podejmowania działalności

gospodarczej.

» Podstawowym miernikiem bezrobocia jest stopa bezrobocia, która obrazuje procentowy

udział bezrobotnych w ogólnych zasobach pracy.

» W Polsce bezrobocie należy do najpoważniejszych problemów gospodarczych.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rozdział 7

Inflacja

Słowniczek
Inflacja - ogólny, trwały wzrost poziomu cen w gospodarce w danym czasie.

Siła nabywcza pieniądza - informacja, jaką ilość dóbr i usług można zakupić za daną sumę

pieniędzy w określonej jednostce czasu.

Popyt na pieniądz - zapotrzebowanie na pieniądz w gospodarce.

Podaż pieniądza — ilość pieniądza w gospodarce.

Stopa inflacji -procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce w ciągu roku.

Kurs walutowy - cena jednostki monetarnej danego kraju wyrażona w jednostkach innych
krajów.

7.1. Pomiar, rodzaje i przyczyny inflacji
Obok bezrobocia inflacja stanowi jeden z ważniejszych problemów gospodarczych. Zasadni-

czą przyczyną inflacji jest nadmierna ilość pieniądza w obiegu, zaś skutkiem - ogólny

wzrost poziomu cen w gospodarce, inaczej przyrost cen przeciętnych. W czasie inflacji spa-

da siła nabywcza pieniądza, pieniądz traci na wartości. Przeciętny przyrost poziomu cen

dóbr i usług w gospodarce określony procentowo nazywamy stopą inflacji. Wskaźnik ten

określa przyrost cen najczęściej w ciągu l roku.

Biorąc pod uwagę stopę inflacji wyróżniamy inflację:

• Pełzającą - ogólny poziom cen rośnie do 10% rocznie.

• Kroczącą - kilkunastoprocentowy wzrost ogólnego poziomu cen rocznie, wymyka się

spod kontroli rządu, hamuje realny przyrost dochodu narodowego.

• Galopującą (superinflację) - ceny wzrastają do 150% rocznie, zanika informacyjna

funkcja cen, duża niepewność inwestowania, trudno przewidzieć koszty w przyszłości,

zmniejszenie skłonności do oszczędzania, wzrost skłonności do zaciągania kredytów.

•Szalejącą (hiperinflację) - powyżej 150% w skali roku, ceny wzrastaj ą bardzo szybko,

wyeliminowana racjonalność gospodarowania, podmioty gospodarcze podejmują nieprze-

myślane decyzje, prowadzi do wymiany towaru za towar i załamania całej gospodarki.

Rys. 7.1. Rodzaje inflacji

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Inflacja może być spowodowana różnymi przyczynami. Rozróżniając je najczęściej mówimy

o inflacji:

- popytowej,

- podażowej (kosztowej).

Inflacja popytowa

Inflacja popytowa występuje wówczas, gdy popyt w całej gospodarce przekracza zdolności

produkcyjne. Wówczas nie jest możliwe zaspokojenie potrzeb nabywców przy danym pozio-

mie cen. Konsumenci konkuruj ą między sobą o ograniczoną podaż dóbr i usług, efektem ta-

kiej sytuacji jest wzrost cen. Koncepcja ta oparta jest na założeniu, że w gospodarce działa

mechanizm rynkowy. Wielu ekonomistów uważa, ze inflacja jest wywoływana nadmiernym

popytem spowodowanym zbyt szybkim wzrostem podaży pieniądza. Wzrost podaży pienią-

dza w gospodarce może być spowodowany między innymi:

- zmniejszaniem obciążeń podatkowych,

- zmniejszaniem oprocentowania kredytów w bankach,

- dodatkową emisją pieniądza (tzw. dodruk pustego pieniądza, który występuje najczęściej

w przypadku deficytu budżetowego, gdy w ten sposób rząd zdobywa pieniądze na po-

krycie swoich wydatków)*.

Mechanizm inflacji popytowej może działać następująco:

Państwo zwiększa wydatki budżetu na cele socjalne i wynagrodzenia sfery budżetowej

Rząd decyduje się na dodruk „pustego "pieniądza

Nadwyżka podaży pieniądza

Wzrost popytu konsumpcyjnego przekraczającego zdolności produkcyjne

Ogólny wzrost cen w gospodarce

Inflacja podażowa

Zwana jest też inflacją pchaną przez koszty. Jest to wzrost ogólnego poziomu cen w gospo-

darce w danym okresie spowodowany ograniczeniem podaży zasobów lub wzrostem ich ce-

ny, co powoduje wzrost kosztów wytwarzania. Inflacja podażowa może być spowodowana

na przykład przez:
- wzrost cen surowców i materiałów (np. ropy naftowej na rynkach światowych, co spowo-

duje wzrost kosztów wytwarzania - energii, transportu, a zatem i cen większości dóbr

i usług),

- wzrost płac nie związany ze wzrostem wydajności pracy (rosną koszty wytworzenia),

- zmonopolizowaną gospodarką (monopolista dyktuje warunki sprzedaży, często podwyższa

ceny, gdyż nabywca i tak musi skorzystać z jego oferty).

' Deficyt budżetowy występuje w sytuacji, gdy wydatki budżetu przewyższająjego dochody. Więcej

na temat budżetu i polityki budżetowej znajdziesz w rozdziale 10.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Mechanizm inflacji „pchanej przez koszty" może wyglądać następująco.

Ograniczenie podaży ropy naftowej na rynkach światowych

spowodowane problemami politycznymi

Wzrost kosztów wytwarzania

Spadek całkowitej produkcji w gospodarce

Wzrost ogólnego poziomu cen

Ćwiczenie 7.1.

Zadecyduj, jakiego rodzaju inflacji (ze względu na przyczyny) dotyczą opisane poniżej sytu-

acje - wstaw znak „X" w odpowiedniej kolumnie. (Zakładamy, że sytuacje te spowodowały

wystąpienie inflacji).

Opis sytuacji

Mieszkańcy w kraju A otrzymali zaległe wyrównania

wynagrodzeń.

W kraju B, którego gospodarka opiera się na rolnictwie

i przemyśle rolno-spożywczym wystąpił nieurodzaj

owoców.

W kraju A rząd zdecydował o pobieraniu dodatkowych

opłat za samochody dostawcze i ciężarowe.

Rząd w kraju B zdecydował o obniżeniu wysokości

podatków od osób fizycznych.

Inflacja

popytowa

Inflacja

podażowa

7.2. Skutki inflacji
Występowanie w danym kraju inflacji nie pozostaje bez wpływu na jego gospodarkę. Wzrost

ogólnego poziomu cen w gospodarce wywołuje przede wszystkim negatywne skutki gospo-

darcze. Należą do nich:

- spadek realnych dochodów (jeżeli ceny rosną w całej gospodarce, a dochody nie zmie-

niają się lub nie doganiaj ą inflacji wówczas mniej możemy kupić),

- niewłaściwa alokacja zasobów (pozbywanie się pieniądza gotówkowego powoduje nie-

racjonalne zakupy, wykup produktów na zapas z obawy przed dalszym wzrostem cen).

W wyniku inflacji mogą stracić między innymi:

• właściciele pieniądza gotówkowego, np. gromadzący swoje oszczędności w domu, gdyż

wzrost cen powoduje spadek siły nabywczej pieniądza - można nabyć mniej dóbr

i usług,

• pobierający stałe dochody, np. emeryci, renciści, urzędnicy, których dochody rosną

wolniej niż inflacja.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

• przedsiębiorstwa, które mogą co prawda podnieść ceny sprzedawanych dóbr i usług (co

spowoduje jeszcze większą inflację), ale mają trudności w planowaniu i organizowaniu

działalności gospodarczej, a ich inwestycje mogą nie przynieść spodziewanych efektów,

• banki, które ponoszą straty (szczególnie w przypadku nieprzewidzianego wzrostu infla-

cji), ponieważ udzielają kredytów, a stopy ich oprocentowania nie doganiają inflacji.

Są jednak grupy, które mogą zyskać w warunkach inflacji, gdyż oczekując wzrostu cen

podejmują określone działania kosztem tych, którzy inflacji nie oczekiwali. Na inflacji

korzystają:

• osoby, które wcześniej kupią towary po niższych cenach, a później sprzedają je ze znacz-

nym zyskiem (zakupy spekulacyjne),

• dłużnicy (pożyczkobiorcy), korzystają przy spłacie zobowiązań, gdy pożyczkodawcy nie

dostosowali jeszcze oprocentowania udzielanych pożyczek do wzrostu inflacji.

Każdy rząd uznaje inflację za „wroga", ponieważ łatwo stracić nad nią kontrolę. Wówczas

może nastąpić załamanie gospodarki, a w efekcie bardzo wysoka inflacja może doprowadzić

do wstrząsów społecznych i politycznych.

7.3. Sposoby walki z inflacją. Polityka antyinflacyjna.
Przeciwdziałanie inflacji jest bardzo trudne. Ograniczenie inflacji powoduje określone kon-

sekwencje społeczne, gdyż zmniejszenie ogólnej podaży pieniądza jest związane z kosztami

ponoszonymi przez społeczeństwo.

Rząd w walce z inflacją może* np.:

- wpływać na kształtowanie stóp procentowych w bankach, przez co zmniejsza ogólną po-

daż pieniądza (podwyższając oprocentowanie w bankach zachęca do oszczędzania, ale

jednocześnie utrudnia dostęp do tanich kredytów),

- utrzymać stabilny kurs walutowy, aby opłacało się lokować oszczędności w złotówkach,

a nie w walutach obcych,

- zwiększyć podatki i ograniczyć wydatki rządowe, takie rozwiązanie zmniejszy ogólną

podaż pieniądza, ale spowoduje niezadowolenie społeczne, gdyż dochody ludzi będą

mniejsze.

Zmniejszenie wysokiej inflacji przyczynia się do stabilizacji gospodarki, ponieważ ma ko-

rzystny wpływ na działalność podmiotów gospodarczych i ułatwia planowanie działań na

przyszłość.

7.4. Inflacja w Polsce
Polska gospodarka borykała się ze zjawiskiem inflacji przez wiele dziesięcioleci, choć jego

istnienie nie było oficjalnie uznawane. Nieefektywny sposób gospodarowania, dodruk „pu-

stego pieniądza", znaczna rozpiętość między cenami a kosztami, wzrost płac nie związany ze

wzrostem wydajności pracy doprowadziły do wielkiej nadwyżki wielkości popytu nad wiel-

kością podaży w całej gospodarce.

Proces transformacji systemowej w 1990 roku rozpoczął okres intensywnej walki z inflacją,

która ujawniła się w momencie wprowadzenia rynkowych mechanizmów ustalania się cen.

Opanowanie wysokiej inflacji stało się podstawowym zadaniem polityki gospodarczej pań-

stwa. Zaostrzenie ograniczeń budżetowych, urealnienie stopy procentowej, ograniczenie kre-

dytów, uwolnienie większości cen, to działania, które między innymi przyczyniły się do

Więcej na temat mechanizmów prowadzonej przez państwo polityki (monetarnej i fiskalnej) dowiesz
się w kolejnych rozdziałach)

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

zmniejszenia inflacji. Dotychczasowa polityka antyinflacyjna doprowadziła do obniżenia

ogromnej inflacji do poziomu bezpiecznego, zbliżonego do tego, który występuje w więk-

szości krajów rozwiniętej gospodarki rynkowej.

Jak możesz zaobserwować na poniższym wykresie, stopa inflacji spadła w Polsce w latach

2000 i 2001 do wartości jednocyfrowych (w roku 2001 poniżej 4%).

Rys. 7.2. Wielkość stopy inflacji w Polsce w latach 1990-2002 (rok 2002 -prognoza)

Ćwiczenie 7.2.
Przeprowadź wywiad z rodzicami lub dziadkami. Poproś, aby odpowiedzieli na następujące

pytanie:

W jaki sposób społeczeństwo polskie odczuwało skutki inflacji na przełomie lat 80. i 90.

Zdobyte informacje zapisz w formie notatki.

•;

Inflacja to stały wzrost przeciętnego poziomu cen w gospodarce.

Siłę inflacji określa stopa inflacji, wyrażana w procentach.

Ze względu na przyczyny inflację dzielimy na popytową i kosztową.

Inflacja jest generalnie zjawiskiem niekorzystnym dla gospodarki.

Polityka antyinflacyjna polega na zmniejszeniu nadmiaru podaży pieniądza oraz zwalnia-
niu tempa wzrostu kosztów produkcji.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rozdział 8

Rola państwa w gospodarce rynkowej. Funkcje ekonomiczne państwa

Słowniczek
Państwo - centralne oraz lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działalność związa-

na jest z funkcjonowaniem danego systemu społeczno-gospodarczego*.

Interwencjonizm państwowy - ingerencja państw a w działanie mechanizmów rynku.

8.1. Rola państwa w gospodarce

Państwo odgrywa bardzo ważną rolę w rozwoju społeczno-ekonomicznym. Występuje jako

podmiot gospodarczy (m. in. jest właścicielem przedsiębiorstw w ważnych dla gospodarki

gałęziach, np. energetyce, przemyśle hutniczym, wydobywczym) oraz ingeruje w sprawy
społeczno-gospodarcze.

We współczesnych krajach rozwiniętych zakres interwencjonizmu państwowego w sprawy

gospodarcze jest niejednakowy. Dotyczy przede wszystkim ważnych, ze społecznego punktu

widzenia, dziedzin życia gospodarczego.
Formy interwencji państwa:

• Bezpośrednie oddziaływanie na administrację i przedsiębiorstwa państwowe;

• Ustawodawstwo (ustalenie minimalnej płacy, czasu pracy, przepisów prawnych itd.);

• Wydatki budżetowe (ochrona zdrowia, powszechna oświata, obronność);

• Planowanie rozwoju gospodarczego państwa;

• Rozwiązywanie pojawiających się problemów społeczno-gospodarczych.

Interwencja państwa zakłóca działanie mechanizmu rynkowego, jednak konieczność tej in-

gerencji wynika między innymi z:

• niedoskonałości rynku (np. konieczność przeciwdziałania praktykom monopolistycznym),

• istnienia dóbr publicznych (budowa autostrad, szpitali, wyposażenie policji, wojska),

• występowania zjawisk niekorzystnych z punktu widzenia społecznego (konieczność

przeciwdziałania narkomanii, alkoholizmowi itp.),

• cyklicznego rozwoju gospodarki (konieczność walki z bezrobociem, inflacją),

• społecznej roli państwa (opieka nad osobami, które nie mogą sobie poradzić w życiu:

bezrobotnymi, chorymi, niedołężnymi),

• zapewnienia ładu, tworzenia norm prawnych i instytucji chroniących prawa jednostek

i całego społeczeństwa.

W założeniu ingerencja państwa w działanie mechanizmu rynkowego ma zmniejszyć lub

zniwelować niektóre negatywne skutki jego działania. Należy jednak pamiętać, że zawodne

bywa również państwo, tzn. niektóre decyzje podejmowane przez jego organy mogą nega-

tywnie wpływać na gospodarkę. Od wielu lat ekonomiści spierają się, czy i w jakim stopniu

państwo powinno ingerować w mechanizmy rynku.

8.2. Funkcje ekonomiczne państwa

Funkcja alokacyjna

Państwo wpływa na jak najlepsze wykorzystanie zasobów ekonomicznych. W tym celu po-

dejmuje różnorodne działania, np.:

• wspomaga rozwój własności prywatnej,

* Podstawy ekonomii R. Milewski (red.), PWN, Warszawa 1998

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

• rozszerza prywatną przedsiębiorczość, wspiera konkurencję, określa niezbędny zakres

własności publicznej,

• zapobiega zanieczyszczeniu środowiska naturalnego.

Rys. 8.1. Funkcje państwa

Funkcja stabilizacyjna
Państwo podejmuje działania mające na celu osiągnięcie i utrzymanie wysokiego tempa

wzrostu gospodarczego w długim czasie. W tym zakresie do zadań państwa należy między

innymi:

• walka z bezrobociem,

• ograniczanie inflacji,

• łagodzenie skutków kryzysów ekonomicznych.

Funkcja redystrybucyjna
Państwo podejmuje działania, które mają na celu zmniejszenie nieakceptowanych społecznie

różnic dochodowych i majątkowych. Poprzez np. system podatkowy i wydatki budżetowe

przesuwa dochody od tych, którzy mają więcej (jednostki bardziej przedsiębiorcze), do naj-

bardziej potrzebujących (jednostki mniej sprawne i przedsiębiorcze, które nie są w stanie sa-

me sobie poradzić: np. chorzy, starzy, upośledzeni, bez środków do życia).

Zakres opiekuńczych funkcji państwa zależy przede wszystkim od stopnia rozwoju gospo-

darczego. Kraje bogate mogą zapewnić swoim obywatelom więcej świadczeń socjalnych.

Ćwiczenie 8.1.

Zakwalifikuj następujące działania do określonej funkcji sprawowanej przez państwo i wpisz

do tabeli.

1. Rząd zwiększył zasiłki dla rodzin wielodzietnych o niskich dochodach.

2. Rada Polityki Pieniężnej podjęła działania mające na celu ograniczenie inflacji.

3. Podjęto decyzję o podwyższeniu podatków od dochodów powyżej średniej krajowej.
4. Sprywatyzowano kolejne przedsiębiorstwo państwowe.

5. Nałożono wysokie kary pieniężne na przedsiębiorców zanieczyszczających środowisko

naturalne.

6. Rada miejska podjęła decyzję o utworzeniu kilkudziesięciu miejsc pracy przy tzw. robo-

tach publicznych.

7. Podwyższono wysokość rent inwalidzkich.

Funkcja alokacyjna

Funkcja redystrybucyjna

Funkcja stabilizacyjna

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

* Państwo występuje w roli podmiotu gospodarczego oraz pełni określone funkcje społecz-

ne i ekonomiczne.

* Działanie mechanizmu rynkowego nie wyklucza interwencji państwa w gospodarkę.

* Funkcja alokacyjna obejmuje te działania, których celem jest stworzenie warunków roz-

woju gospodarczego.

* Funkcja stabilizacyjna obejmuje działania mające na celu doprowadzenie do ogólnej

równowagi rynkowej.

* Funkcja redystrybucyjna jest związana ze zmniejszeniem nierówności dochodowych wy-

nikających z działania mechanizmu rynkowego.

Społeczna gospodarka rynkowa

Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej powstała w końcu lat czterdziestych

w RFN. Niemcy do dzisiaj realizują ten typ gospodarki.

Jej zwolennicy twierdzą, że istnieje duża współzależność między sferą gospodarczą

i sferą społeczną. Zadaniem państwa jest między innymi wspomaganie najsłabszych

ekonomicznie grup społecznych, wyrównywanie warunków startu i szans dostępu do

oświaty, służby zdrowia i kultury. Według tej koncepcji najlepszą gwarancją rozwią-

zywania problemów społecznych jest istnienie sprawnie funkcjonującego, opartego

na konkurencyjnym rynku systemu gospodarczego.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rozdział 9

Polityka monetarna państwa

Słowniczek

i Pieniądz - środek płatniczy, pośrednik w wymianie towarowo-pieniężnej.

Barter - wymiana towaru na towar.

Bank komercyjny - przedsiębiorstwo zajmujące się pośrednictwem finansowym między

oszczędzającymi a kredytobiorcami oraz innymi usługami finansowymi.

Bank centralny - bank banków, kontroluje obieg pieniądza i kredyty w danym kraju, prowa-

dzi politykę monetarną.
Polityka monetarna - polityka prowadzona przez bank centralny, polegająca na regulowa-

niu ilości pieniądza w obiegu i poprzez wykorzystanie narzędzi polityki monetarnej na od-

działywaniu na gospodarkę.

9.1. Pieniądz i jego funkcje

Trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie współczesnej gospodarki bez pieniądza. Wyszcze-

gólniamy dwie jego formy:

1. Pieniądz gotówkowy (znaki pieniężne występujące w postaci papierowych biletów ban-

kowych i metalowego bilonu);

2. Pieniądz bezgotówkowy (zapisy, wkłady na rachunkach bankowych uruchamiane przy

użyciu np. czeków, karty czy komputera).

Pieniądz pełni następujące funkcje:

• miernika wartości (ceny towarów wyrażane są w pieniądzu),

• środka wymiany (pośredniczy w transakcji kupna-sprzedaży),

• środka płatniczego (służy do regulacji zobowiązań),

• środka przechowywania wartości, przechowywania bogactwa, tzw. tezauryzacji (w wa-

runkach inflacji pieniądz „papierowy" funkcji tej nie spełnia, gdyż jego siła nabywcza

spada).

Aby pieniądz mógł spełniać rolę pośrednika w wymianie, powinien:

• być lekki (łatwo przenośny),

• powszechnie akceptowany,

• łatwo podzielny na mniejsze jednostki,

• trudny do podrobienia.

Na rynku krajowym musi być określona ilość pieniędzy. Na ilość pieniądza znajdującego się

w obiegu mają wpływ między innymi: suma cen towarów i usług, średnia szybkość obiegu

pieniądza (przy wolniejszym obiegu ilość pieniądza musi wzrastać).

Równowaga na rynku pieniężnym występuje wtedy, gdy zapotrzebowanie na pieniądz zgła-

szane przez podmioty gospodarcze (popyt) jest równe ilości pieniądza wprowadzanego do

obiegu (podaż).

POPYT NA PIENIĄDZ = PODAŻ PIENIĄDZA

RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĘŻNYM

Zbyt duża ilość pieniądza papierowego w obiegu powoduje spadek jego siły nabywczej i wy-

wołuje procesy inflacyjne.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

W obiegu pieniądza w gospodarce pośredniczą instytucje systemu pieniężno-kredytowego -

banki.

Instytucje te:

• przyjmują zwrotne wkłady pieniężne (depozyty) w zamian za odsetki,

• świadczą usługi finansowe (np. regulacja zobowiązań),

• udzielają kredytów,

• tworzą (kreują) pieniądz bezgotówkowy (udzielając kredytów).

Najważniejszym bankiem w każdym kraju jest bank centralny.

Ćwiczenie 9.1.
Weź udział w dyskusji w grupie lub na forum klasy.

Pytania do dyskusji.

1. Dlaczego w miarę rozwoju, powszechna wymiana barterowa (towar za towar) została

zastąpiona wymianą towarowo-pieniężną?

2. Jakie przyczyny zadecydowały o pojawieniu się pieniądza - pośrednika w wymianie?

Pytania pomocnicze:

1. Z jakimi trudnościami wiązała się wymiana towaru za towar?

2. Jakie warunki musiała spełniać osoba, która chciała dokonać takiej wymiany?

Rys. 9.1. Barter

9.2. Rola banku centralnego
Politykę pieniężno-kredytową państwa realizuje bank centralny. Bank centralny emituje pie-

niądz gotówkowy, dlatego często nazywany jest bankiem emisyjnym.

Poza emisją pieniądza bank centralny pełni inne funkcje takie jak:

• Nadzór nad bankami komercyjnymi.

• Zaopatrywanie banków komercyjnych w pieniądz gotówkowy, udzielanie im pożyczek,

regulacja rezerw.

• Stabilizacja rynków finansowych w danym kraju w przypadkach zagrożenia stabilności

systemu finansowego (np. udzielanie pożyczek bankom w trudnej sytuacji finansowej).

• Prowadzenie rozliczeń z rządem, obsługa budżetu państwa, pokrywanie zobowiązań za-

granicznych, utrzymanie rezerwy państwowej.

• Kontrola i regulacja podaży pieniądza i kredytu w całej gospodarce.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Bank centralny oddziałuje na pozostałe banki oraz na klientów tych instytucji finansowych,

gdyż ma bezpośredni wpływ na popyt i podaż kredytów oraz na skłonność do oszczędzania

w społeczeństwie. Wpływa zatem na opłacalność lokowania oszczędności w bankach i na

cenę kredytów, czyli na stopę procentową.

Konsekwencje zmiany stopy procentowej przedstawiono poniżej.

Wzrost stopy procentowej powoduje wzrost kosztów korzystania z kredytów

Spada popyt na kredyty bankowe

Spadek stopy procentowej zmniejszy koszty korzystania z kredytów

Wzrost popytu na kredyty bankowe

Ponadto oddziaływanie banku centralnego na działalność pieniężno-kredytową innych ban-

ków odbywa się przez:

• Określenie stopy rezerw obowiązkowych, jakie muszą utrzymywać banki w celu zapew-

nienia bieżących wypłat wynikających z wycofywania wkładów.

• Określenie stóp procentowych banku centralnego, co wpływa na możliwości udzielania

kredytów przez inne banki. Wzrost stóp procentowych banku centralnego ogranicza moż-

liwości kredytowe banków oraz zmniejsza ich popyt na pieniądz i odwrotnie, spadek stóp

procentowych powoduje wzrost popytu na pieniądz.

• Prowadzenie operacji otwartego rynku - polegają one na kupnie i sprzedaży papierów

wartościowych przez bank centralny w celu zwiększenia albo zmniejszenia zdolności

kredytowej banków.

W Polsce decyzję np. o zmianie stóp procentowych banku centralnego podejmuje Rada Poli-

tyki Pieniężnej, której przewodniczy Prezes Narodowego Banku Polskiego (banku centralne-

go w Polsce). Banki kierują się ich wysokością ustalając własne stopy oprocentowania

oszczędności oraz oprocentowania udzielanych kredytów.

Decyzje dotyczące zmiany stóp procentowych banku centralnego są podejmowane po głębo-

kiej analizie sytuacji gospodarczej kraju.

9.3. Polityka monetarna państwa i jej wpływ na gospodarkę
Państwo za pośrednictwem banku centralnego dąży do realizacji określonych celów.

Polityka monetarna państwa dotyczy utrzymania wewnętrznej i zewnętrznej równowagi go-

spodarczej. Równowaga wewnętrzna przejawia się pełnym wykorzystaniem czynników pro-

dukcji, zapewnieniem wzrostu gospodarczego oraz stabilizacją cen. Równowaga zewnętrzna

polega na utrzymaniu bilansu płatniczego w równowadze i na stabilizacji kursu walutowego.

Jeżeli gospodarka znajduje się w fazie recesji cyklu koniunkturalnego, państwo poprzez re-

alizację polityki monetarnej może starać się pobudzić aktywność gospodarczą. Jednak pod-

stawowym celem działania banku centralnego jest utrzymanie niskiej inflacji.
Bank centralny wykorzystuje odpowiednie instrumenty wpływając na podaż pieniądza w ce-

lu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej. Polityka ekspansywna ma na celu

pobudzenie aktywności podmiotów gospodarczych, jednak może spowodować wzrost infla-

cji. Natomiast polityka restrykcyjna ogranicza podaż pieniądza, tym samym wpływa na ogra-

niczenie inflacji, a jednocześnie może spowodować zmniejszenie aktywności gospodarczej.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Aktywność gospodarczą można pobudzić zwiększając podaż pieniądza przez następujące

działania ekspansywne:

• obniżenie stopy rezerw obowiązkowych,

• obniżenie stóp procentowych,

• skup papierów wartościowych przez bank centralny.

Aby ograniczyć podaż pieniądza, w gospodarce stosuje się następujące działania restrykcyjne:

• podniesienie stóp procentowych,

• podniesienie stopy rezerw obowiązkowych,

• sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny.

Ćwiczenie 9.2.
Sprawdź, czy zrozumiałeś. Odpowiedz na pytania:

1. Dlaczego bank centralny jest najważniejszym bankiem w kraju?

2. W jaki sposób banki zabezpieczają się na wypadek nagłego wycofywania wkładów?

3. Na czym polega polityka ekspansywna prowadzona przez bank centralny?

4. W jakim celu państwo stosuje restrykcyjną politykę monetarną?

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI

Ćwiczenie 9.3.
Wykaż, jakie skutki gospodarcze spowoduje podniesienie stóp procentowych przez bank
centralny (polityka restrykcyjna), a jakie ich obniżenie (polityka ekspansywna). Rozważ,jak

zmienią się następujące parametry gospodarcze: oprocentowanie kredytów w bankach, ilość

pieniądza na rynku, popyt konsumpcyjny i inwestycyjny, inflacja, w

bocie, wzrost gospodarczy.

• Wyróżniamy dwie formy pieniądza: pieniądz gotówkowy i bezgotówkowy

• Pieniądz pełni funkcje: miernika wartości, środka płatniczego, środka płatniczego, środka wymiany i prze-

chowywania bogactwa.

• BankWalny: kontroluje podaż pieniądza, jest bankiem rządu i innych banków, odpo-

wiada za realizację polityki monetarnej państwa, emituje banknoty, obsługuje budżet

państwa .

• Bank centralny może ograniczyć podaż pieniądza w gospdarce przez działania restryk-

cyjne, a także pobudzić aktywność gospodarczą prowadząc politykę ekspansywną. Dzia-

łania restrykcyjne doprowadzają do zmniejszenia stopy inflacji w gospodarce.

Prowadzenie polityki ekspansywnej wiąże się z groźbą zwiększenia inflacji

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rozdział 10

Polityka fiskalna państwa

Słowniczek
Budżet państwa - zestawienie dochodów i wydatków państwa zatwierdzone przez Sejm na

dany rok.

Polityka fiskalna

- wykorzystanie dochodów i wydatków budżetowych do stabilizacji gospo-

darki oraz realizacji wytyczonych celów ekonomicznych i społecznych.

Podatek - obowiązkowe, bezzwrotne świadczenie osób fizycznych i przedsiębiorstw na rzecz

skarbu państwa lub gminy.

Deficyt budżetowy - nadwyżka wydatków państwa nad dochodami budżetowymi.

Subwencja - bezzwrotna pomoc finansowa udzielana różnym podmiotom w państwie.

Dotacja - bezzwrotna pomoc finansowa udzielana sektorowi publicznemu.

10.1. Budżet państwa

Państwo dostarcza dobra i usługi, które nie mają cen rynkowych, należą do nich między in-
nymi:

• edukacja publiczna,

• państwowa służba zdrowia,

• utrzymanie ładu i porządku publicznego,

• obronność kraju.

• oświetlenie ulic,

• latarnie morskie itp.

Te dobra publiczne dostarczają wielu korzyści. Gdyby państwo nie zapewniło możliwości

korzystania z tych dóbr, dostęp do nich dla wielu obywateli byłby ograniczony. Nie każdy

mógłby pozwolić sobie na zapłacenie za odpowiednią opiekę medyczną czy właściwą eduka-

cję. Dlatego konieczne wydaje się istnienie finansów publicznych. Zadaniem finansów pu-

blicznych jest gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych. Podstawą funkcjonowania

finansów publicznych jest budżet państwa, czyli przewidywany plan dochodów i wydatków

na dany okres, przeważnie jednego roku.
Funkcje

budżetu państwa:

• fiskalna, związana jest z gromadzeniem dochodów budżetowych w celu realizacji okre-

ślonych zadań,

• redystrybucyjna, jej celem jest zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodar-

czego różnych regionów i w poziomie dochodów różnych grup społecznych,

• stymulacyjna, wielkość dochodów i wydatków budżetu państwa oddziałuje na życie go-

spodarcze i społeczne, ma wpływ np. na tempo wzrostu gospodarczego, poziom aktyw-

ności zawodowej czy przyrost naturalny.

Zgodnie z zasadami polityki budżetowej - budżet państwa powinien być podany do publicz-

nej wiadomości, powinien tworzyć jedną całość, obejmować wszystkie dochody i wydatki

państwa, obejmować okres jednego roku, a dochody powinny pokrywać wydatki. Jednak po-

wszechnym zjawiskiem jest nierównowaga budżetowa. Jeżeli wydatki przewyższają docho-

dy mówimy wówczas o deficycie budżetowym (potocznie nazywanym dziurą w budżecie).

Deficyt budżetowy może być pokrywany z następujących źródeł:

- zwiększone podatki,

- pożyczki zaciągnięte u społeczeństwa (sprzedaż obligacji),

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

- sprzedaż części majątku państwa (prywatyzacja),

- kredyty zagraniczne,

- dodatkowa emisja (dodruk) pieniędzy.

Każde z tych rozwiązań ma określone skutki gospodarcze, np. wzrost podatków powoduje nie-

zadowolenie społeczne oraz zmniejsza skłonność do inwestycji. Dodatkowa emisja pieniądza

prowadzi do procesów inflacyjnych. Jeżeli natomiast zaciągnięte pożyczki zagraniczne spowo-

dują wzrost PKB, to jest możliwe unowocześnienie gospodarki i spłata zaciągniętego kredytu.

10.2. Dochody budżetu państwa

Dochody budżetu państwa pochodzą z różnych źródeł (tab. 10.1.).

Źródła dochodów

Dochody krajowe:

Podatki
Dochody niepodatkowe
w tym:

dochody jednostek budżetowych

wpłaty z zysku NBP

wpływy z cła

Dochody zagraniczne

RAZEM

99,9

88,2

11,7

4,8

1,6

3,7

0,1

100

Tabela 10.1. Źródła dochodów budżetowych w roku 2000. Źródło: Mały Rocznik Statystyczny 2001

Rys. 10.1. Źródła dochodów budżetu państwa

Według danych z 2000 r. podatki stanowią blisko 90% wpływów do budżetu państwa,

tym:

- 38,1% to podatek od towarów i usług (VAT),

- 20,1% podatek akcyzowy,

- 29,4% podatek dochodowy.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Podatki

Najważniejszą formą dochodów budżetowych są pobierane przez państwo (także gminę) po-

datki. Dostarczają one takich dochodów, aby państwo lub gmina miały środki na sfinansowa-

nie potrzeb. Podatki dzielimy na: pośrednie (nakładane na towary ł płacone za

pośrednictwem sprzedawcy) i bezpośrednie (rozliczane bezpośrednio z budżetem). Podatki

bezpośrednie

są nakładane na dochody (podatek dochodowy) i na majątek (np. podatek za

samochód, działkę). Podatki pośrednie są zawarte w cenie nabywanych dóbr i usług.

Rys. 10.2. Pobieranie podatków

Obciążenia podatku dochodowego mogą być naliczane w sposób proporcjonalny (podatnicy

płacą ten sam procent swoich dochodów), progresywny (im wyższy dochód tym wyższa sto-

pa podatkowa) i degresywny (im wyższy dochód tym niższa procentowa stawka podatku).

Tabela 10.2. Przyklad podatków: proporcjonalnego, progresywnego i degresywnego

W Polsce obowiązuje podatek progresywny*.

Duże znaczenie w strukturze dochodów budżetowych ma podatek od towarów i usług - VAT.

Każda sprzedaż towarów i usług na terytorium Polski oraz eksport i import podlegają temu

podatkowi. Obowiązujące stawki VAT to: 22%, 12%, 7%, 3%, 0%.

Podatek akcyzowy dotyczy niektórych towarów, stanowi on wyłączny dochód budżetu pań-

stwa (sprzedaż na eksport nie podlega akcyzie). Stawki akcyzy są zróżnicowane i dotyczą

np. artykułów monopolowych, tytoniowych oraz paliw.

* Więcej na temat podatku dochodowego od osób fizycznych dowiesz się w rozdziale 14.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

10.3. Wydatki budżetu państwa
Wydatki, jakich dokonuje państwo ze swojego budżetu, mają zróżnicowany charakter (tab.

10.3.).

Wydatki

1. Dotacje na finansowanie zadań gospodarczych

2. Oświata i wychowanie

3. Szkolnictwo wyższe

4. Kultura i sztuka

5. Ochrona zdrowia

6. Opieka społeczna

7. Kultura fizyczna, sport, turystyka i wypoczynek

8. Administracja państwowa

9. Wymiar sprawiedliwości i prokuratura

10. Bezpieczeństwo publiczne

1 1 . Finanse

12. Ubezpieczenia społeczne

13. Obrona narodowa

Razem

1,9
1,3

3,5
0,4

2,8

7,9

0,1
4,4

2,7
4,7

13,6

24,3

6,6

100,0

Tabela 10.3. Wydatki budżetu państwa wg działów w roku 2000. Źródło: Mały rocznik statystyczny 2001

Wielkość i struktura wydatków budżetowych są związane z zakresem i kierunkami działal-

ności państwa. Wydatki budżetowe można podzielić na takie, które są związane z funkcja

obronną i z zapewnieniem bezpieczeństwa obywateli (obrona narodowa, wymiar sprawiedli-

wości, bezpieczeństwo publiczne), związane z realizacją celów społecznych (oświata, kultu-

ra, ochrona zdrowia, opieka społeczna) oraz wynikające z realizacji funkcji interwencyjnych

w gospodarce (dotacje do finansowania zadań gospodarczych, subwencje).

Wydatki państwa mają wpływ na ogólny popyt w gospodarce.

Ćwiczenie 10.1.
Dokonaj analizy danych zamieszczonych w tabeli 10.3. Na jakie dziedziny w 2000 r. wydat-

kowano najwięcej, a na jakie najmniej pieniędzy z budżetu państwa?

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

' Ćwiczenie 10.2.

Na podstawie bieżącego rocznika statystycznego dokonaj obserwacji, jak zmienia się struk-

tura dochodów i wydatków budżetu państwa w ostatnich latach. Wnioski zapisz poniżej.

Ćwiczenie 10.3.
Wydatki budżetowe z roku na rok są coraz większe, np. w roku 1999 wydatkowano z budże-

tu 138 401,2 mln zł, natomiast w roku 2000 wydatki wynosiły 151 054,9 mln zł. Oblicz, o ile

wzrosły wydatki w roku 2000. Jak skomentujesz ten fakt?

Ćwiczenie 10.4.

\ Dokonaj analizy danych wyniku budżetu w latach 1999-2000. Uzupełnij zdania znajdujące

się pod tabelą.
Wynik budżetu:

Wyszczególnienie

Deficyt
Finansowanie deficytu

budżetu państwa

Źródła krajowe

Źródła zagraniczne

1999 (w mln zł)

-12479,0

12479,0

13627,3

-1148,3

2000 (w mln zł)

-15391,0

15391,0

26746,2

-5019,8

Źródło: Rocznik Statystyczny 2001 s. 408

W roku 2000 deficyt wzrósł o ,
Deficyt został pokryty ze

10.4. Budżety samorządowe
Budżet jest podstawą gospodarki finansowej gminy. Władze gminy uchwalają budżet do

31 marca roku budżetowego. Dochody budżetu gminy pochodzą głównie z:

• podatków i opłat lokalnych (udział w odprowadzanym do budżetu państwa podatku do-

chodowym oraz np. opłaty parkingowe, za posiadanie psa itp.),

• z tytułu użytkowania lub sprzedaży gruntów komunalnych,

• z subwencji i dotacji przydzielonych z budżetu państwa (bezzwrotna pomoc finansowa:

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

subwencja ogólna na pokrycie brakujących środków dla zrównoważenia budżetu lokal-

nego, dotacja celowa na zadania zlecone gminom oraz subwencja oświatowa),

• z pożyczek i kredytów.

W budżecie gminy określone są także jej wydatki. Przeznaczane są one między innymi na

oświatę, kulturę, gospodarkę komunalną, administrację samorządową, opiekę społeczną,

ochronę zdrowia.

Ćwiczenie 10.5.

W oparciu o dane z bieżącego rocznika statystycznego wypisz wydatki jednostek samorządu

terytorialnego na l mieszkańca według województw. Jak skomentujesz ich wielkość?

Województwo

Wydatki na

1 mieszkańca

Województwo

Wydatki na

1 mieszkańca

10.5. Polityka fiskalna

Prowadząc politykę fiskalną rząd podejmuje decyzje dotyczące wielkości dochodów oraz

wydatków budżetu państwa. Poprzez zwiększenie wielkości wydatków budżetu państwa lub

zmniejszenie jego dochodów państwo pobudza aktywność gospodarczą (polityka ekspan-

sywna), np. obniżenie stawek podatkowych spowoduje wzrost dochodów do dyspozycji go-

spodarstw domowych. Poprzez działania odwrotne państwo hamuje aktywność gospodarczą

(polityka restrykcyjna). Na ogólną wielkość dochodów ludności wpływa także liczba pra-

cowników utrzymywanych z budżetu państwa. Prowadzona przez państwo polityka fiskalna

oddziaływuje również na wielkość inwestycji. Z budżetu są finansowane inwestycje publicz-

ne, co powoduje tworzenie nowych miejsc pracy i nowego rynku zbytu dla wielu przedsię-

biorstw oraz pobudza aktywność gospodarczą i prowadzi do wzrostu produkcji. Na wielkość

inwestycji prywatnych wpływają także takie działania państwa, jak stosowanie ulg podatko-

wych czy potrącanie od podatków określonych kwot przeznaczonych na inwestycje.
Jeżeli państwo chce zmniejszyć bezrobocie przez zwiększenie popytu na dobra i usługi, to

zwiększy swoje wydatki lub zmniejszy obciążenia podatkowe. Jeżeli natomiast będzie chcia-

ło ograniczyć popyt całkowity na dobra i usługi (np. z powodu inflacji), zmniejszy wydatki

lub zwiększy podatki.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Ćwiczenie 10.6.
Wykaż, jakie skutki gospodarcze przyniesie podniesienie podatków w gospodarce (polityka

restrykcyjna), a jakie ich obniżenie (polityka ekspansywna). Rozważ, jak zmienią się nastę-

pujące parametry gospodarcze: ilość pieniądza na rynku, popyt konsumpcyjny i inwestycyjny,

inflacja, wielkość produkcji, bezrobocie, wzrost gospodarczy.

Polityka restrykcyjna Polityka ekspansywna

Zwiększenie obciążeń podatkowych Zmniejszenie obciążeń podatkowych

» Państwo dostarcza wielu dóbr publicznych i dóbr o znaczeniu społecznym wszystkim

obywatelom bezpłatnie.

* Wydatki publiczne są finansowane głównie z podatków, w Polsce ogromną część wydat-

ków stanowią usługi i świadczenia socjalne.

» Podatki mogą być nakładane na dochody (podatek dochodowy), wydatki (VAT, podatek

akcyzowy) i majątek; mogą mieć charakter progresywny, proporcjonalny i regresywny.

* Samorządy terytorialne mają własny budżet to znaczy gromadzą dochody i dokonują wy-

datków.

» Państwo może oddziaływać na sytuację gospodarczą poprzez prowadzenie odpowiedniej

polityki fiskalnej.

Pierwszy budżet państwa polskiego zatwierdzony został przez Sejm w 1768 r. Był to

jeden z pierwszych uchwalonych na świecie budżetów.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rozdział 11

Wymiana międzynarodowa

Słowniczek

Gospodarka otwarta - gospodarka kraju, który prowadzi wymianę z zagranicą.

Gospodarka zamknięta - gospodarka kraju izolowanego od reszty świata.

Handel zagraniczny - odpłatna wymiana towarów i usług pomiędzy krajami.

Eksport - sprzedaż za granicę dóbr wytworzonych w danym kraju oraz usług świadczonych

przez krajowe przedsiębiorstwa.

Import - kupno i sprowadzenie do kraju dóbr wytworzonych za granicą oraz usług świad-

czonych przez zagraniczne przedsiębiorstwa.
Cła - opłaty nakładane przez państwo na towar w momencie przekroczenia granicy celnej

danego kraju.

Bariery pozataryfowe -przepisy administracyjne dyskryminujące towary zagraniczne w po-

równaniu z towarami produkowanymi w danym kraju.

Bilans płatniczy — roczne zestawienie obrotów pieniężnych i gospodarczych pomiędzy danym

krajem a zagranicą.

Globalizacja gospodarki - proces powstawania i rozwoju rynków światowych oparty na

swobodnym przepływie dóbr, usług, kapitału i pracy.

11.1. Powiązania gospodarki z zagranicą
W współczesnym świecie prawie żaden kraj nie gospodaruje w izolacji. Większość gospoda-

rek można określić jako gospodarki otwarte (te, które nie mają żadnych powiązań z zagrani-

cą, nazywamy zamkniętymi), czyli takie, które są uczestnikami wymiany międzynarodowej.

Główną formą wymiany, jakiej dokonują między sobą poszczególne kraje, jest handel za-

graniczny,

czyli import i eksport towarów i usług. Światowy handel towarami obejmuje set-

ki tysięcy różnego rodzaju dóbr, spośród których najwięcej jest towarów przemysłowych

(ponad 50% światowego eksportu). Międzynarodowy handel usługami rozwija się szybko,

a szczególnego znaczenia - oprócz tradycyjnych takich, jak transport, budownictwo czy tu-

rystyka- nabierają usługi finansowe oraz w zakresie telekomunikacji i łączności.

W ostatnich latach rosnącą pozycję w wymianie międzynarodowej zajmują tzw. przepływy

kapitału

pomiędzy krajami, które mogą mieć charakter długoterminowy (np. zakupy zagra-

nicznych papierów wartościowych, długoterminowe kredyty bankowe czy udzielane przez

rządy państw lub organizacje międzynarodowe) i krótkoterminowy (głównie kredyty).

Postęp techniczny powoduje wzrost znaczenia międzynarodowego transferu wiedzy tech-

nicznej.

Jest ona przenoszona pomiędzy krajami za pośrednictwem sprzedaży licencji (praw

do produkcji towarów), patentów (np. praw do wynalazku), tzw. know how (informacji

o sposobie produkcji nie objętych patentami i licencjami), a ponadto doradztwa techniczne-

go, wymiany szkoleniowej, współpracy w dziedzinie badań i rozwoju.

Specyficzną formą wymiany międzynarodowej jest migracja pracowników, w celu poszuki-

wania lepszego zatrudnienia.

11.2. Korzyści z handlu międzynarodowego
Kraje prowadzą pomiędzy sobą wymianę dóbr i usług, ponieważ takie działania przynoszą

im korzyści. Najprostsze wytłumaczenie korzyści płynących z handlu zagranicznego wynika

z występowania różnic w tzw. kosztach absolutnych. Dla każdego kraju korzystny jest im-

port towaru, którego absolutne koszty wytwarzania są w innym kraju niższe. Różnice te wy-

nikają między innymi z różnych warunków klimatycznych, glebowych, a także

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

z nierównomiernego występowania surowców naturalnych. Na przykład, Polsce bardziej

opłaca się sprowadzać owoce cytrusowe z krajów Europy Południowej, niż uprawiać je na

miejscu, gdyż koszty stworzenia odpowiednich warunków do uprawy byłyby bardzo wyso-

kie. Zatem jeżeli każdy kraj produkuje i sprzedaje za granicę te towary, w przypadku których

osiąga korzyści absolutne, a sprowadza takie, których absolutne koszty wytworzenia w kraju

są wyższe, to prowadzenie wymiany handlowej jest dla niego korzystne. W ten sposób moż-

na jednak wytłumaczyć korzyści płynące jedynie z części handlu międzynarodowego,

a szczególnie wymianę produktów rolnych i surowców naturalnych.

Rys. 11. 1. Korzyści z handlu międzynarodowego

Szerzej opłacalność handlu zagranicznego tłumaczy teoria kosztów komparatywnych, którą

opisał na początku XIX w. D. Ricardo. Dla uzasadnienia swojej tezy posłużył się przykładem

Anglii i Portugalii, zakładając, że oba te kraju produkuj ą sukno i wino (tab. 11.1.).

Kraje

Anglia

Portugalia

Razem

Sukno

(jednostki

pracy prze-

znaczone

na produk-

cję)

600
600

1200

Wino

(jednostki

pracy prze-

znaczone

na produk-

cję)

300
300
600

Sukno

(nakład

jednostek

pracy na

jednostkę

produkcji)

Wino

(nakład

jednostek

pracy na

jednostkę

produkcji)

2
3

Produkcja

sukna

120

160

Produkcja

wina

150
100

250

Tabela 11.1. Produkcja sukna i wina w Anglii i Portugalii (bez specjalizacji)

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Z zestawienia w tabeli 11.1. wynika, że Anglia ma bezwzględną przewagę w nakładach na

jednostkę produkcji nad Portugalią (jest w stanie taniej wyprodukować zarówno sukno jak

i wino). Koszty produkcji sukna są w Anglii trzykrotnie niższe niż w Portugalii (15:5 = 3).

Koszty produkcji wina natomiast w Anglii są niższe półtora raza niż w Portugalii (3:2 = 1,5).

Zatem Anglia powinna specjalizować się w produkcji sukna, a Portugalia wina, gdyż wów-

czas przy prowadzonej wymianie, każdy kraj ma do dyspozycji więcej dóbr przy niezmienio-

nych nakładach, (tab. 11.2.).

Kraje

Anglia

Portugalia

Razem

Sukno

(jednostki

pracy

przeznaczone

na produkcję)

900

Wino

(jednostki

pracy

przeznaczone

na produkcję)

900
900

Sukno

(nakład jedno-

stek pracy na

jednostkę pro-

dukcji)

Wino

(nakład jedno-

stek pracy na

jednostkę pro-

dukcji)

Produkcja

sukna

180

Produkcja

wina

300
300

Tabela 11.2. Produkcja sukna i wina w Anglii i Portugalii (po dokonaniu specjalizacji)

Ćwiczenie 11.1.
Wypisz korzyści, jakie osiągają z prowadzenia handlu zagranicznego kraje i ich mieszkańcy.

Korzyści z handlu zagranicznego

Dla gospodarki kraju

Dla mieszkańców

11.3. Ograniczenia w handlu zagranicznym

Chociaż generalnie prowadzenie gospodarki otwartej przynosi niewątpliwe korzyści, poszcze-

gólne kraje wprowadzaj ą pewne w nim ograniczenia. Podstawowe powody takich działań to

chęć równoważenia wielkości eksportu i importu danego kraju oraz konieczność ochrony nie-

których gałęzi gospodarki, szczególnie młodych, opartych na nowych technologiach oraz tzw.

gałęzi strategicznych, np. ważnych ze względu na bezpieczeństwo danego kraju.

Podstawowe bariery w handlu zagranicznym to:

• cła, zarówno importowe jak i eksportowe,

• bariery pozataryfowe, m. in.: ograniczenia ilościowe, ograniczenia dewizowe, opłaty wy-

równawcze, dodatkowe opłaty nakładane na import, subwencje eksportowe (premie, ulgi,

ułatwienia).

Wprowadzając ograniczenia w handlu zagranicznym państwo wpływa na wielkość, strukturę

i kierunki eksportu i importu. W okresie po II wojnie światowej na arenie międzynarodowej

podejmowanych było wiele działań mających na celu obniżenie ceł we wzajemnych kontak-

tach handlowych oraz redukowanie występujących barier pozataryfowych. Zawarte zostało

porozumienie noszące nazwę Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (GATT), które w 1995

roku zostało przekształcone w Światową Organizację Handlu (WTO).

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

11.4. Rozliczenia w handlu zagranicznym
Rozliczenia pomiędzy krajami prowadzącymi pomiędzy sobą wymianę handlową dokonywane

są za pośrednictwem ich walut narodowych. Wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi wa-

lutami określają kursy walut, czyli ceny walut zewnętrznych wyrażone w walucie krajowej.

Jeżeli kurs walutowy ustalany jest przez dane państwo i utrzymywany na danym poziomie

niezależnie od zmieniających się warunków rynkowych to mówimy o stałym kursie waluto-

wym. Kurs waluty, który ustala się poprzez działanie mechanizmu rynkowego nazywamy

zmiennym kursem walutowym. Na zmiany kursu walutowego mają wpływ między innymi:

sytuacja gospodarcza kraju, popyt na waluty zagraniczne zgłaszany przez obywateli i przed-

siębiorstwa w tym kraju (wynikający np. z chęci kupowania towarów zagranicznych) oraz

popyt zagranicy na walutę krajową.

W szczególnych wypadkach wymiana towarów może odbywać się w formie barteru (wy-

miana towar za towar) lub clearingu (rozliczenia bezdewizowe polegające na potrącaniu

wzajemnych należności i zobowiązań pieniężnych).

Kontakty gospodarcze z zagranicą mają duży wpływ na gospodarkę kraju, dlatego też każdy

kraj prowadzi bardzo dokładne rachunki ewidencjonując wartość prowadzonej wymiany.

Jest to tzw. bilans płatniczy, który obejmuje między innymi:

• bilans obrotów bieżących, w skład którego wchodzą bilans handlowy (zestawienie warto-

ści eksportu i importu danego kraju) i dochody z inwestycji kapitałowych;

• bilans obrotów kapitałowych, czyli zestawienie udzielonych i otrzymanych z zagranicy kre-

dytów oraz inwestycji kapitałowych (np. zakup zagranicznych papierów wartościowych).

Ćwiczenie 11.2.
Sprawdź w gazecie lub w innych źródłach kursy podanych walut i dokonaj obliczeń.

Kurs USD 1USD = PLN 20 USD = PLN
Kurs EURO 1EURO = PLN 20 EURO = PLN

11.5. Handel zagraniczny Polski

Polska prowadzi wymianę zagraniczną z wieloma krajami na całym świecie, ale jej główny-

mi partnerami handlowymi są kraje europejskie (tab. 11.3.).

Kierunki importu

OGÓŁEM

Niemcy

Włochy

Francja

Rosja

W. Brytania

Holandia

USA

Czechy

Pozostałe

1990

1998

w odstekach

100

20,1

7,5

3,0

•

5,7

2,6

1,6

•

100

25,8

9,4

6,5

5,1

4,9

3,8

3,1

39,6

Kierunki eksportu

OGÓŁEM

Niemcy

Włochy

Francja

Rosja

W. Brytania

Holandia

USA

Czechy

Pozostałe

1990

1998

w odstekach

100

25,1

2,9

•

3,1

3,2

7,1

•

100

36,3

5,9

5,6

4,8

4,7

3,9

3,8

3,6

31,4

Tabela 11.3. Struktura importu i eksportu Polski według kierunków

Źródło: Rocznik statystyki międzynarodowej 2000 (w miejscach oznaczonych kropką - brak danych)

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Ćwiczenie 11.3.
Dokonaj krótkiej analizy danych zawartych w tabeli 11.3. Wpisz poniżej wnioski

Struktura zarówno eksportu, jak i importu Polski jest zróżnicowana (tab. 11.4.)

LATA

Towary rolno-

-spożywcze

Surowce z wy-

jątkiem paliw

Paliwa mine-

ralne, smary

i materiały po-

chodne

Produkty prze-

twórstwa prze-

mysłowego

Maszyny, urzą-

dzenia i sprzęt

transportowy

w %

Eksport

1992
1998

13,3
10,4

8,7
3,0

10,7

5,5

48,1

52,7

19,2

28,4

Import

1992
1998

10,6

7,0

6,1

4,1

16,8

6,3

36,6

43,8

29,9

38,8

Tabela 11.4. Struktura eksportu i importu Polski wedlug grup towarowych

Źródło: Rocznik statystyki międzynarodowej 2000

Ćwiczenie 11.4.
Dokonaj analizy danych w tabeli 11.4. Oceń zmiany, jakie nastąpiły w strukturze polskiego

handlu zagranicznego w latach 90. Wnioski wpisz poniżej.

W latach 90. notowano stały wzrost polskiego importu i był on szybszy niż wzrost eksportu

(tab. 11.5.). Z tego też powodu bilans handlowy (wartość eksportu - wartość importu) pozo-
stawał ujemny.

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Rok poprzedni = 100

1990

100

Eksport

118

117

110

114

109

177

Import

138

114

119

113

121

128

122

115

455

Tabela 11.5. Dynamika eksportu i importu Polski (w cenach stałych)

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

11.6. Proces globalizacji gospodarki światowej
Koniec XX w. związany był z występowaniem przyspieszonych procesów globalizacji go-

spodarki, do czego przyczyniła się także likwidacja systemu gospodarki centralnie planowa-

nej w Europie środkowej i wschodniej oraz upowszechnienie się systemu gospodarki

rynkowej. Podstawowymi czynnikami wpływającymi na globalizację gospodarki są: świato-

wy system walutowy, rozwój struktur integracji gospodarczej, rozwój ponadnarodowych

korporacji i międzynarodowych firm, swoboda przepływu informacji, np. Internet. Globali-

zacja daje szansę rozwoju gospodarki światowej związane z większą otwartością rynków,

wyrównywaniem się różnic rozwojowych, upowszechnianiem nowoczesnych technologii,

ujednoliceniem modelu konsumpcji. Przeciwnicy globalizacji dostrzegaj ą jednak również

minusy tego procesu. Do najpoważniejszych z nich należą: większa wrażliwość gospodarek

narodowych na załamania na rynkach światowych, wpływ przedsiębiorstw ponadnarodo-

wych na słabsze gospodarczo kraje, wzrost bezrobocia, zanieczyszczenie środowiska, brak

widocznego wpływu globalizacji na polepszenie sytuacji państw biednych.

Wydaje się jednak, że globalizacja jest zjawiskiem, którego nie da się uniknąć, procesem,

którego nie da się zatrzymać. Przyczynia się do tego w znacznej mierze rewolucja informa-

cyjna, gdyż wszyscy stajemy się częścią globalnego społeczeństwa informacyjnego.

» Dominująca większość gospodarek na świecie ma charakter otwarty, to znaczy łączą je

różnorodne powiązania gospodarcze z innymi krajami.

» W większości przypadków prowadzenie wymiany gospodarczej z zagranicą przynosi jej

uczestnikom korzyści, ponieważ lepiej są wykorzystywane posiadane czynniki wytwórcze.

» Kraje decydują się na ograniczanie eksportu i importu przede wszystkim w celu równo-

ważenia bilansu handlowego, a także ochrony niektórych gałęzi przemysłu krajowego.

« Wartość prowadzonej wymiany z zagranicą jest ewidencjonowana w bilansie płatniczym

danego kraju, którego częścią jest bilans handlowy.

« Procesy globalizacji przynoszą gospodarce światowej wiele korzyści, ale trzeba dostrze-

gać również związane z nimi niebezpieczeństwa.

Rys. 11.2. Globalna wioska

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Rozdział 12
Procesy integracji gospodarczej w Europie

Slowniczek

Unia Europejska (UE) - ugrupowanie integracyjne utworzone w 1993 r. na mocy traktatu

z Maastricht (Holandia) przez państwa członkowskie Wspólnot Europejskich (EWG, EWWiS,

Euroatom). Obecnie zrzesza 15 państw europejskich.
Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) - międzynarodowa organizacja gospodarcza

utworzona na mocy Traktatu Rzymskiego z 1957 r., której głównym celem było stymulowanie

rozwoju gospodarczego i wzrost stopy życiowej w krajach członkowskich, stopniowe ujedno-

licanie ich polityki gospodarczej oraz zacieśnienie wzajemnych stosunków.

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWIS) - międzynarodowa organizacja gospodarcza

utworzona na mocy Traktatu Paryskiego w 1952 r., którego celem było stworzenie wspólnego

rynku na surowce przemysłu węglowego i stalowego poprzez znoszenie ceł i innych ograni-

czeń w handlu pomiędzy krajami członkowskimi.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euroatom) - międzynarodowa organizacja go

spodarcza utworzona na mocy Traktatu Rzymskiego w 1957 r., którego celem była działał

ność ma rzecz rozwoju przemysłu atomowego i pokój owego wykorzystania energii atomowej

12.1. Formy integracji gospodarczej
Poszczególne kraje dostrzegają korzyści płynące z prowadzenia handlu zagranicznego i za

cieśniania współpracy gospodarczej, dlatego też zawierają umowy tworząc ugrupowania in

tegracyjne. Celem powstania ugrupowania integracyjnego jest zwiększenie dobrobytu

integrujących się społeczeństw poprzez scalenie gospodarek krajowych państw członków

skich, wyodrębnienie ich spośród innych państw oraz tworzenie intensywniejszych powiązań

gospodarczych i ułatwianie przepływu towarów, ludzi, kapitału i informacji.

Formy ugrupowań integracyjnych według narastającego poziomu wzajemnych powiązań:

1. Obszar preferencyjnego handlu -

obszar składający się z państw, które

wzajemnie obniżają wobec siebie ta-

ryfy celne, tj. udzielaj ą sobie wzajem-

nych preferencji handlowych.

2. Strefa wolnego handlu - ugrupowa-

nie, w którym państwa członkowskie

znoszą cła oraz inne ograniczenia im-

portowe i eksportowe pomiędzy sobą,

utrzymując jednak własne i niezależ-

ne cła w stosunku do krajów trzecich

(nieczłonkowskich).

3. Unia celna - ugrupowanie, w którym

państwa członkowskie eliminują

wszelkie bariery w handlu wzajem-

nym oraz ujednolicają cła stosowane

w stosunku do krajów trzecich.

4. Wspólny rynek ugrupowanie,

w którym występują cechy unii celnej

oraz swobodny przepływ czynników

produkcji (pracy i kapitału).

Rys. 12.1. Unia gospodarcza

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

5. Unia gospodarcza - najbardziej zaawansowane ugrupowanie integracyjne, w którym

oprócz istnienia wspólnego rynku, kraje ujednolicają prowadzoną przez siebie politykę go-

spodarczą, wprowadzają wspólne zasady obejmujące różne dziedziny gospodarki (np. nor-

my, przepisy prawa gospodarczego) oraz posługują się wspólną walutą (unia walutowa).

12.2. Unia Europejska - europejskie ugrupowanie integracyjne

Unia Europejska jest największym europejskim ugrupowaniem integracyjnym, które zostało

utworzone w 1993 r. przez państwa członkowskie powstałych w latach pięćdziesiątych

Wspólnot Europejskich. Celem utworzenia Unii Europejskiej było zacieśnienie współpracy

pomiędzy krajami członkowskimi poprzez stworzenie unii gospodarczej, walutowej i poli-

tycznej. Państwa wprowadzają wspólną politykę gospodarczą w stosunku do państw trze-

cich, dążą do utworzenia jednolitego rynku poprzez zniesienie wszelkich ograniczeń

w przepływie ludności, dóbr, usług i kapitału oraz wprowadzenia jednolitej waluty (euro) na

terenie państw Unii. Obecnie Unię Europejską tworzy 15 krajów, a kilka kolejnych (w tym

Polska) oczekuje na przyjęcie. Ludność UE stanowi 7% ogółu mieszkańców Ziemi. Udział

UE w światowej produkcji stanowi 23%, a jej eksport poza kraje Unii stanowi 19% świato-

wego eksportu.

Podstawowe i najważniejsze cele Unii Europejskiej to:

• zapewnienie bezpieczeństwa, rozwoju gospodarczego i społecznego,

• podniesienie standardu życia obywateli,

• ochrona interesów, praw i wolności obywateli,

• zapewnienie spójności ekonomicznej i gospodarczej państw członkowskich,

• znoszenie wszelkich ograniczeń w przepływie towarów, informacji i czynników produkcji,

• zapewnienie stabilnych cen i równowagi bilansu płatniczego,

• wspieranie wolnej konkurencji,

• wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,
• ujednolicenie zasad, celów i narzędzi polityki ekonomicznej państw członkowskich (po-

lityki monetarnej i fiskalnej).

W celu realizacji procesów integracyjnych Unia Europejska zdecydowała o wprowadzeniu

tzw. Filarów Wspólnoty Europejskiej (rys. 12.1.).

Rys. 12.2. Filary Wspólnoty Europejskiej
Na podstawie: Unia Europejska. Informator ogólny. Komitet Integracji Europejskiej, Warszawa 1999

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY l WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Na realizację wspólnych celów państwa członkowskie UE wpłacające roku do wspólnego

budżetu część swojego Produktu Krajowego Brutto. Realizacją budżetu Unii zajmuje się Ko-

misja Europejska.

Od l stycznia 2002 r. dwanaście krajów Unii Europejskiej wprowadziło do obiegu wspólną

walutę euro. Dzięki temu na dużym obszarze Europy obowiązuje jedna silna waluta, co

w dużym stopniu ułatwiło prowadzenie wzajemnych rozliczeń oraz działalności gospodar-

czej w krajach Unii.

12.3. Polska a Unia Europejska

W 1991 r. Polska podpisała Układ Europejski, w wyniku którego stała się od 1994 r. pań-

stwem stowarzyszonym z Unią Europejską. Rozpoczęła również starania o przyjęcie nasze-

go kraju jako członka do Unii. Pomiędzy Polską a Unią Europejską prowadzone były

negocjacje dotyczące warunków przyjęcia. Negocjacje te zakończyły się 13 grudnia 2002 r.

w Kopenhadze. Aby Polska mogła zostać członkiem Unii, musi dostosować gospodarkę

i prawo do wymogów Unii Europejskiej. Przystąpienie naszego kraju do największego ugru-

powania integracyjnego w Europie może przynieść wymierne korzyści, ale wiąże się rów-

nież z poniesieniem pewnych kosztów.

Ćwiczenie 12.1.

Na podstawie różnorodnych źródeł informacji (prasa, programy informacyjne, materiały in-

formacyjne itp.) przygotuj listę korzyści gospodarczych oraz ewentualnych niebezpie-

czeństw dla naszej gospodarki związanych z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej.

Wpisz je w górnej części tabeli. Weź udział w prowadzonej w klasie debacie „ Czy Polska

odniesie korzyści gospodarcze stając się członkiem Unii Europejskiej ". W dolnej części tabe-

li wpisz ważne Twoim zdaniem argumenty, które przedstawili inni uczniowie.

Argumenty

Korzyści

Niebezpieczeństwa

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Unia Europejska jest największym i najbardziej zaawansowanym ugrupowaniem integracyj-

nym.

» Unia Europejska dąży do jak najpełniejszej integracji gospodarek państw członkowskich

w celu stworzenia warunków do stabilnego rozwoju gospodarczego i podnoszenia pozio-

mu życia swoich obywateli.

* Polska przygotowuje się do przystąpienia do Unii Europejskiej. Warto zdobywać wiedzę

na temat funkcjonowania UE, aby dobrze przygotować się do działania w warunkach naj-

większego w Europie rynku.

Zgodnie z traktatami założycielskimi instytucjami Unii Europejskiej są:

• Rada Europejska - systematyczne spotkania (co najmniej dwa razy do roku) sze-

fów rządów państw członkowskich - wytycza strategiczne cele rozwoju Unii;

• Rada Unii Europejskiej (siedziba w Brukseli) - stanowi prawo Unii;

• Komisja Europejska (siedziba w Brukseli) - występuje z inicjatywą ustawodaw-

czą, reprezentuje interesy Unii, koordynuje działania, kontroluje stosowanie pra-

wa europejskiego, realizuje postanowienia zawarte w traktatach i innych aktach

prawnych przyjętych przez Unię;

• Parlament Europejski (siedziba w Strasburgu) - uczestniczy w procesach decyzyj-

nych dotyczących Unii, uchwala budżet, przyjmuje nowych członków, zatwierdza

układy stowarzyszeniowe, kontroluje pracę Komisji Europejskiej;

• Trybunał Sprawiedliwości (siedziba w Luksemburgu) - zapewnia przestrzeganie

prawa europejskiego,

• Trybunał Obrachunkowy (siedziba w Luksemburgu) - sprawuje kontrolę nad do-

chodami i wydatkami Unii.

MODUŁ II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Kółko przedsiębiorczych 2
Temat dyskusji 1: Jakie podatki?

Sondaż: Na jakie artykuły podatki powinny być obniżone - Paweł Jabłoński (Rzeczpospoli-

ta 13.05.2002r.)

Państwo powinno sterować podatkami, tak by artykuły szczególnie istotne dla społeczeństwa

mogły być tańsze - zgodnie uważają Polacy. Z badań opinii jasno wynika, że fiskus nie może

jednakowo traktować wszystkich produktów.

Najwięcej zwolenników ma pomyśl obniżenia podatków na leki i wyposażenie medyczne. 2/3

badanych uważa, że powinno się stosować wobec nich niższy VAT albo nawet specjale ulgi

podatkowe.

Wielu zwolenników ma projekt (popiera go mniej niż połowa ankietowanych) obniżenia po-

datków na produkty żywnościowe. Znaczącym poparciem cieszą się też pomysły, by fiskus do-

prowadził do obniżenia cen paliw (25% ankietowanych) i artykułów dla budownictwa

mieszkaniowego (32%). Najmniej popularna jest idea obniżenia podatków na książki i arty-

kuły dla dzieci.

Badanie pokazało, że jesteśmy zgodni co do tego, że fiskus nie powinien traktować jednako-

wo wszystkich towarów, obciążając je takim samym podatkiem. Pomysł, by przez podatki nie

wpływać na ceny jakiegokolwiek artykułu, nie dostał ani jednego głosu za.
Zasadnicze poparcie dla pomysłu obniżenia podatków dla danej grupy artykułów jest mocno
uzależnione od tego, czy respondent z nich korzysta. Przykładowo, obniżenia cen leków przez

wprowadzenie zmian podatkowych domagają się przede wszystkim ludzie starsi (84% wobec
58% wśród ludzi młodszych); obniżenia podatków na książki chcą najczęściej ludzie z wyż-

szym wykształceniem. Gospodynie domowe oczekują zmniejszenia cen artykułów spożyw-
czych. Różnice w zapatrywaniu na obniżki są jednak bardzo duże. Na przykład, tylko 16%
kobiet chce obniżyć podatki na paliwa, podczas gdy wśród mężczyzn ten pomysł ma 35% po-

parcie. W przypadku artykułów dla dzieci sytuacja wygląda całkiem odwrotnie (odpowiednio

i 9%).

Tak jak przed rokiem, ankietowani mogli wskazać maksymalnie dwie odpowiedzi. Teraz

stworzyliśmy jeszcze dodatkową możliwość (pytanie o opodatkowanie artykułów dla budow-
nictwa mieszkaniowego) i to prawdopodobnie było przyczyną spadku poparcia obniżki po-
datków dla prawie wszystkich pozostałych grup artykułów. Jednak symptomatyczne jest to, że
największe spadki dotyczyły poparcia dla obniżki cen książek (z 20 do 11%). To potwierdze-
nie starej prawdy, że gdy trzeba oszczędzać, to najlepiej na kulturze.

(Badania przeprowadzone zostały na zlecenie „ Rzeczpospolitej " przez Pracownię Badań

Społecznych z Sopotu w dniach 27-28 kwietnia 2002 r. na 1012-osobowejpróbie reprezenta-
tywnej dla doroślej ludności kraju).

Pytania do dyskusji

1. Jak skomentujesz wyniki przeprowadzonych badań?

2. Jaki jest cel pobierania przez państwo podatku VAT?

3. Czy wysokość podatku na różne artykuły powinna być zróżnicowana?

4. Czy obecne wysokości podatku VAT i grupy towarów objęte poszczególnymi stawkami

podatku spełniają oczekiwania społeczne?

W dyskusji wykorzystaj również informacje z różnych źródeł, ewentualnie inne, aktualne ar-

tykuły na temat podatków i polityki fiskalnej państwa.

II. PODSTAWOWE PROBLEMY I WYZWANIA GOSPODARKI RYNKOWEJ

Temat dyskusji 2: Czy globalizacja pozwoli zmniejszyć poziom biedy na świecie?
Uciec od ubóstwa („ Gazeta Wyborcza " 21.02.2002 r.)

Liczba biednych wzrośnie do 2 mld w 2015 r., jeżeli społeczność międzynarodowa natych-

miast nie zareaguje - ostrzega Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa (WFO).

Według agendy ONZ do spraw rolnictwa, już teraz dochód jednej piątej ludzkości (czyli po-

nad miliarda osób!) nie przekracza jednego dolara dziennie, co według standardów między-

narodowych oznacza, że żyją oni w ekstremalnej biedzie. — Globalizacja powinna ogarnąć

cala ludzkość. To konieczne - oświadczył w Rzymie szef WFO L. Bage.

Jednocześnie w Waszyngtonie Bank Światowy poinformował, że pomoc finansowa dla krajów

rozwijających się musi zostać podwojona, aby cel banku - zmniejszenie liczby biednych do

2015 roku o połowę - został osiągnięty. Bank chce przede wszystkim zwiększyć inwestycje

w infrastrukturę. - Potrzeby są ogromne, od slumsów po regiony trudno dostępne - oświad-

czył prezes Banku Światowego J. Wolfensohn. 1,2 mld ludzi na świecie nie ma dostępu do

wody pitnej, a dwa razy tyle pozbawionych jest podstawowych usług sanitarnych. Jedynie

8% Afrykańczyków ma energię elektryczną. Według banku, ulepszenie infrastruktury spowo-

dowałoby poprawę warunków życia i rozwój lokalnego biznesu.

Część świata

Ameryka Łacińska

Afryka Centralna i Południowa

Środkowy Wschód i Afryka Północna

Azja Południowa

Azja Wschodnia i wyspy Pacyfiku

Europa Wschodnia i Azja Centralna

Liczba ludzi utrzymujących się za

niż 1 USD dziennie w mln

mniej

76,16

287,32

20,85

522,00

278,32

23,98

Źródło: Bank Światowy

W latach 1990-2000 bank sfinansował 2,3 tyś. projektów poprawy infrastruktury w krajach

rozwijających się, głównie w Ameryce Łacińskiej i Azji Wschodniej. Inwestowano głównie

w telekomunikację i sektor energetyczny.

Jak podał bank, jego agenda International Finance Corporation (specjalizująca się w finan-

sowaniu projektów rozwoju transportu), w ostatnim dziesięcioleciu zainwestowała 8,5 mld

dol. w 17 państwach. Dzięki jego funduszom rozbudowano np. brazylijski port kontenerowy

na Rio Grandę, dzięki czemu jego przepustowość wzrosła 2,5-krotnie. W grudniu 2001 roku

z kolei IFC zainwestowała 50 mln dol. w estońską kolej towarową - za te pieniądze w ciągu

pięciu lat mają zostać wymienione wszystkie lokomotywy.

Pytania do dyskusji

1. W jaki sposób proces globalizacji może wpłynąć na wyrównywanie się poziomów życia

w różnych częściach świata.

2. Dlaczego Bank Światowy chce inwestować przede wszystkim w infrastrukturę w krajach

rozwijających się?

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

MODUŁ III

DOCHODY, WYDATKI l OSZCZĘDNOŚCI

GOSPODARSTW DOMOWYCH

W tym module dowiesz się:

•» Co należy rozumieć pod pojęciem gospodarstwo domowe i jakie ono spełnia funkcje?

•• Z jakich źródeł gospodarstwo domowe uzyskuje dochody i jak powinno nimi gospoda-

rować?

•• Jak obliczamy podatek dochodowy od osób fizycznych?

•• Na czym polega zabezpieczenie emerytalne?

•• W jaki sposób chronione są interesy konsumentów?

•• Jakie są możliwości inwestowania oszczędności?

•• Czym kierują się gospodarstwa domowe podejmując decyzje o swoich wydatkach?

•• Jak planować własny budżet?

Rozdział 13

Gospodarstwo domowe, jego funkcje i źródła dochodów

Słowniczek

Gospodarstwo domowe — specyficzny podmiot gospodarczy wyodrębniony ekonomicznie na

podstawie własności prywatnej i podejmujący decyzje odnośnie konsumpcji w oparciu o własne
preferencje i istniejące obiektywne ograniczenia, np. wysokość dochodu oraz ceny dóbr i usług.

Konsument - osoba zużywająca określone dobra i usługi.

Konsumpcja - zużycie dobra lub usługi dla zaspokojenia pewnej potrzeby.

13.1. Funkcje gospodarstwa domowego

Gospodarstwo domowe to najstarszy, indywidualny podmiot gospodarczy składający się

z różnej liczby osób. Celem każdego gospodarstwa domowego jest jak najpełniejsze zaspo-

kojenie potrzeb, czyli maksymalizacja satysfakcji (użyteczności) z konsumpcji. Aby potrze-

by gospodarstwa domowego mogły zostać zaspokojone, musi ono dysponować

odpowiednimi środkami (dochodami).

Gospodarstwo domowe spełnia dwie zasadnicze funkcje:

• konsumpcyjną- związaną z zaspokojeniem potrzeb,

• produkcyjną - związaną z uzyskiwaniem środków umożliwiających zaspokojenie potrzeb

w zamian za dostarczanie na rynki czynników produkcji: ziemię, pracę i kapitał.

W gospodarce towarowo-pieniężnej funkcje te zostały rozdzielone.

Gospodarstwo domowe zgłasza popyt na określone dobra i usługi. Popyt ten zależy od:

• struktury potrzeb,

• cen dóbr i usług,

• poziomu dochodów.

W różnych gospodarstwach domowych struktura potrzeb jest zróżnicowana. Zależy ona mię-

dzy innymi od wieku, płci, gustu, poziomu wykształcenia osób tworzących dane gospodar-

stwo domowe. Inne potrzeby mają dzieci, inne dorośli, także płeć warunkuje strukturę

potrzeb. Potrzeby ludzkie zmieniają się wraz z rozwojem społeczno-ekonomicznym. W go-

spodarkach rozwiniętych zaspokojenie tylko potrzeb biologicznych nie jest wystarczające.

Wielkość konsumpcji warunkuje przede wszystkim wysokość dochodu. Dochody gospo-

darstw domowych w części są przeznaczane na konsumpcję, w części mogą być zaoszczę-

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

dzone. Jak duży udział w wydatkach stanowi część przeznaczona na konsumpcję, zależy

w dużej mierze od wysokości dochodu.

13.2. Dochody gospodarstwa domowego

Podstawowym źródłem finansowania konsumpcji jest dochód z pracy. Gospodarstwo domowe

może także uzyskać dochody z zysku przedsiębiorstwa prowadzonego przez jego członków

oraz z posiadania majątku. Gospodarstwa domowe, które z określonych przyczyn nie uzyskują

dochodów z wyżej wymienionych źródeł, mogą otrzymać świadczenia społeczne, np. zasiłki

dla bezrobotnych, zasiłki opiekuńcze, renty. Po przepracowaniu wymaganej ustawowo liczby

lat i osiągnięciu odpowiedniego wieku dochodem gospodarstwa domowego jest emerytura.

Dochody z pracy

Członkowie gospodarstw domowych sprzedają swoją pracę przedsiębiorstwom, w zamian

otrzymuj ą wynagrodzenie w określonej wysokości. Wysokość wynagrodzenia zależy od wie-

lu czynników, między innymi od posiadanych kwalifikacji i sytuacji na rynku pracy. Im

większe bezrobocie, tym więcej osób jest gotowa zatrudnić się za niższe wynagrodzenie.

Dochody z posiadania majątku

Gospodarstwo domowe może posiadać majątek, który umożliwia osiąganie dochodów

w określonej wysokości. Mogą to być:

• dochody z dzierżawy, jeżeli np. własny lokal jest wynajmowany na sklep czy hurtownię,

• dochody z odsetek np. z zaoszczędzonych w banku środków pieniężnych,

• dochody z dywidend -jeżeli np. jakaś osoba posiada akcje świetnie prosperującej spółki,

wysoko notowane na rynku papierów wartościowych, jej dochodem jest wypłata z zysku

tej spółki (dywidenda).

Dochody z zysku przedsiębiorstwa prowadzonego przez członka gospodarstwa domowego

Członek gospodarstwa domowego może być przedsiębiorcą, to znaczy może prowadzić dzia-

łalność gospodarczą na własny rachunek, wówczas osiągane zyski stanowią jego dochód.

Ćwiczenie 13.1
Określ źródła dochodów w Twoim gospodarstwie domowym.

Ćwiczenie 13.2

Zapisz w tabeli źródła dochodów podanych gospodarstw domowych.

Gospodarstwo domowe

Źródła dochodów

Emerytów

Bezrobotnych
Pracownicze
Osób prowadzących działalność gospodarczą
Rolnicze

Pracujący + emeryt

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI [ OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

13.3. Dochód osobisty, dochód do dyspozycji

Gospodarstwo domowe osiąga dochody osobiste, ale nie może w pełni nimi dysponować.

Z rozdziału 10 dowiedziałeś się, że głównym źródłem dochodów budżetowych są podatki,

między innymi podatek dochodowy. Podatek dochodowy stanowi ok. 30% ogółu dochodów

budżetowych*. Każda osoba, która uzyskuje dochód niezależnie od źródła, jego część wpła-

ca do budżetu. Tak więc gospodarstwo domowe dysponuje sumą, która pozostaje po zapłace-

niu podatku dochodowego i składek na ubezpieczenie społeczne. Pracujący musi mieć

zabezpieczenie emerytalne, dlatego część dochodu przeznaczona jest na przyszłą emeryturę.

DOCHÓD DO DYSPOZYCJI = DOCHÓD OSOBISTY BRUTTO - (SKŁADKI NA

UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE + PODATEK DOCHODOWY)

Ubezpieczenie społeczne ma charakter obowiązkowy w przypadku umowy o pracę i jest for-

mą zabezpieczenia pracownika i jego rodziny od zdarzeń losowych, które mogą spowodo-

wać zmniejszenie lub utratę możliwości zarobkowania. W skład ubezpieczenia społecznego

wchodzi:

• ubezpieczenie emerytalne,

• ubezpieczenie rentowe,

• ubezpieczenie wypadkowe,

• ubezpieczenie chorobowe.

Ubezpieczeniem obciąża się i pracownika i pracodawcę. Podstawą wymiaru składki na ubez-

pieczenie społeczne są przychody pracownika. Osoba prowadząca działalność gospodarczą

sama opłaca składki na ubezpieczenie społeczne.

Ubezpieczenie emerytalne

Z tytułu ubezpieczenia emerytalnego oso-

ba ubezpieczona otrzyma emeryturę.

Obowiązują trzy filary ubezpieczenia

emerytalnego:

1. Obowiązkowy dla wszystkich, obej-

muje ubezpieczenie w ramach ZUS-u

(Zakładu Ubezpieczeń Społecznych).

Wysokość emerytury wypłacana z te-

go filaru uzależniona jest od wysoko-

ści i czasu odprowadzenia składek.

2. Obejmuje Otwarte Fundusze Emery-

talne (OFE), obowiązkowy dla osób

urodzonych po 31 grudnia 1968 r.

Decyzję, czy chcą przystąpić do tego

filaru musiały podjąć osoby urodzo-

ne między l stycznia 1949 r., a przed l stycznia 1969 r. W ramach OFE składki są reje-

strowane na indywidualnych kontach i inwestowane. Emerytura z drugiego filaru

uzależniona będzie od wysokości zebranego kapitału.

3. Obejmuje indywidualne ubezpieczenia i pracownicze programy emerytalne. Ubezpie-

czenie to nie jest obowiązkowe i dotyczy wszystkich zainteresowanych.

Ubezpieczenie emerytalne opłaca pracownik i pracodawca po połowie w wymiarze 19,52%
przychodu.

* Mały rocznik statystyczny 2001

Rys. 13.1. Zabezpieczenie emerytalne

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

ubezpieczenie rentowe

stanowi podstawę do wypłaty renty, renty rodzinnej, zasiłku pogrzebowego i dodatków do

rent rodzinnych. Opłacane w wymiarze 13% przychodu po połowie przez pracownika i pra-

codawcę.

tytułu ubezpieczenia chorobowego przysługuje zasiłek chorobowy i macierzyński, opłaca-

ny tylko przez pracownika w wymiarze 2,45% przychodu.

ubezpieczenie wypadkowe

dotyczy świadczeń związanych z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi, opłaca-

ne przez pracodawcę w wymiarze 1,62% przychodu.

Roszczenia pracowników w przypadku niewypłacalności zakładów pracy pokrywa Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych opłacany przez pracodawcę w wymiarze 0,08%

przychodu. Środki na przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie pracowników, na pożycz-

ki i zasiłki dla bezrobotnych przeznaczane są z Funduszu Pracy, który opłaca pracodawca

w wymiarze 2,45% przychodu.

ubezpieczenie zdrowotne to wydzielona część podatku dochodowego płaconego przez osobę

fizyczną. Składka przeznaczona jest na dostarczanie ogólnie dostępnych i bezpłatnych

świadczeń publicznej służby zdrowia. Obowiązujący wymiar ubezpieczenia zdrowotnego

2002 r. - 7,75% dochodu.

Jaką kwotą dysponuje zatrudniona osoba, która otrzymuje wynagrodzenie brutto (przychód)

w wvsokosci 1000 zł, obrazuje fragment przykładowej listy płac.

Tabela 13.1 Lista plac

Komentarz!

Koszty uzyskania przychodu w roku 2002 ustalone zostały w wysokości 96,26 zł miesięcznie.

Ulga (kwota wolna od podatku) w 2002 r. wynosi 43,18 zł miesięcznie.

Dochód do opodatkowania to przychód - składki na ubezpieczenie społeczne - koszty uzy-

skania przychodu.

W pierwszym progu podatkowym podatek wynosi w 2002 r. 19% dochodu do opodatko-
wania.

Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne to przychód - składki na ubezpie-

czenie społeczne.

Składkę na ubezpieczenie zdrowotne oblicza się jako 7,75% podstawy wymiaru składki na

ubezpieczenie zdrowotne.

ubezpieczenie chorobowe

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

• Zaliczka na podatek dochodowy do urzędu skarbowego to podatek dochodowy - ulga - skład-

ka na ubezpieczenie zdrowotne.

• Podatek dochodowy składa się z dwóch części: zaliczki na podatek dochodowy przekazy-

wanej do urzędu skarbowego i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

• Wynagrodzenie netto to przychód - składki na ubezpieczenie społeczne - składka na ubez-

pieczenie zdrowotne - zaliczka na podatek dochodowy do urzędu skarbowego.

• Jak wynika ze sporządzonej listy płac osoba, której wynagrodzenie brutto wynosi 1000 zł

otrzyma 719,92 zł

• Uwaga! W 2003 r. składka na ubezpieczenie zdrowotne wzrosła do 8%, ale 0,25% podsta-

wy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne finansowane jest z wynagrodzenia pra-

cownika. W naszym przykładzie 0,25% podstawy wymiaru składki wynosi 2,03 zł.

Pracownik otrzyma wynagrodzenie netto 719,92 zł - 2,03 zł = 717,89 zł.

Ćwiczenie 13.3.
Oblicz dochód do dyspozycji Jana Kowalskiego (wynagrodzenie netto), jeżeli jego wynagro-

dzenie brutto (przychód) wynosi 1500 zł miesięcznie: Obliczenia wpisz do tabeli 13.1.

Podatek od dochodów osobistych

Wysokość podatku dochodowego od dochodów osobistych zależy od wysokości dochodu

osiągniętego przez podatnika w danym roku podatkowym. Skalę podatkową na rok 2002

przedstawia poniższa tabela.

Podstawa obliczenia podatku w złotych

ponad

37024
74048

Podatek wynosi

19% podstawy obliczenia minus kwota 530,08 zł

6504,48 zł + 30% nadwyżki ponad 37 024 zł

17 616 zł + 40% nadwyżki ponad 74 048 zł

Tabela 13.2. Zasady obliczania podatku dochodowego od osób fizycznych

Osoba, która osiągnęła w roku 2003 dochód (po wszystkich odliczeniach) w wysokości

42000 zł, zapłaci podatek zgodnie ze skalą w obliczonej niżej wysokości:

6504,48 zł + 30% nadwyżki ponad 37 024 zł

ustalenie kwoty nadwyżki: 42 000 zł - 37 024 zł = 4976 zł

30% nadwyżki 4976 zł x 30% = 1492,80 zł

podatek wynosi 6504,48 zł + 1492,80 zł = 7997,28 zł

Ćwiczenie 13.4.
Oblicz podatek dochodowy za rok 2003, który powinny zapłacić osoby osiągające dochody

osobiste w wysokości: a) 28 500 zł; b) 39 200 zł; c) 94 250 zł.
Miejsce na obliczenia:

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

« Gospodarstwo domowe ukierunkowuje decyzje gospodarcze z jednej strony na pozyski-

wanie dóbr i usług służących do konsumpcji, z drugiej na otrzymywanie dochodów.

» Dochód osobisty gospodarstw domowych uzyskiwany jest z wielu źródeł, takich jak: płaca,

renta, emerytura, dywidenda, odsetki, świadczenia społeczne.

« Gospodarstwo domowe nie dysponuje całymi dochodami osobistymi.

» Dochód do dyspozycji = dochód osobisty brutto - podatek dochodowy i składki na ubez-

pieczenie społeczne.

» Podatek dochodowy od dochodów osobistych jest płacony w określonej wysokości wg skali

podatkowej na dany rok.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Rozdział 14

Wydatki gospodarstw domowych

Słowniczek

Odpowiedzialność sprzedającego wobec kupującego za niezgodność towaru konsumpcyj-

nego z umową - ustawowa odpowiedzialność nałożona na każdego sprzedającego w celu

ochrony interesów konsumenta.
Gwarancja - dodatkowe zapewnienie sprzedawcy (producenta), że sprzedawana rzecz jest

dobrej jakości.

14.1. Wydatki konsumentów

Wydatki konsumentów stanowią największą część produktu narodowego brutto.

Decyzje dotyczące wydatków konsumpcyjnych, inaczej zwanych wydatkami gospodarstw domo-

wych podejmowane są zazwyczaj przez całe rodziny (chyba, że gospodarstwo domowe stanowi

tylko jedna osoba). Badania statystyczne wydatków gospodarstw domowych pokazują, że im

wyższe dochody, wyższy standard życia, tym większe wydatki. Zależność między dochodami

a wydatkami gospodarstw domowych badał już w XIX wieku statystyk z Saksonii Ernest Engel.

W oparciu o przeprowadzone badania Engel sformułował prawo, które jest aktualne do dzisiaj.

Prawo Engla

Wraz ze wzrostem dochodów zmniejsza się udział wydatków na artykuły pierwszej po-

trzeby (przede wszystkim żywnościowe), a zwiększa się udział wydatków na artykuły
wyższego rzędu (pozażywnościowe).

Co nie oznacza, że wydatki na artykuły pierwszej potrzeby są mniejsze, one rosną, ale ich udział

w całości wydatków maleje. Wzrost popytu na artykuły wyższego rzędu następuje dopiero po za-

spokojeniu potrzeb biologicznych (podstawowych). Według Engla zaspokojenie potrzeb podsta-

wowych nie powinno pochłaniać więcej niż 80% dochodu do dyspozycji gospodarstwa

domowego, pozostałe 20% może być wydatkowane na zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu lub

może być zaoszczędzone. Wzrost dochodów umożliwia przeznaczenie większej sumy na zaspo-

kojenie potrzeb wyższego rzędu lub na oszczędności. Gospodarstwa domowe, które uzyskują

bardzo niskie dochody, w całości przeznaczają je na zakup dóbr niezbędnych do życia. Wielkość

konsumpcji i oszczędności zmienia się wraz ze zmianą wysokości dochodu.

Przykład:

- Gospodarstwo domowe X osiąga

miesięczny dochód do dyspozycji

w wysokości 1000 zł, z czego

90%, czyli 900 zł przeznacza na

zaspokojenie potrzeb podstawo-

wych, tylko 10%, czyli 100 zł swo-

jego dochodu może zaoszczędzić;

- Gospodarstwo domowe Y uzysku-

je dochód do dyspozycji 2000 zł,

80% tej kwoty, czyli 1600 zł po-

chłaniają wydatki konsumpcyjne,

20% (400 zł) zostaje zaoszczę-
dzone.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Gospodarstwo domowe X konsumuje więcej niż gospodarstwo Y, więcej też przeznacza na

oszczędności, tak więc im wyższe dochody ludności, tym więcej można przeznaczyć na kon-

sumpcję i oszczędności.

Konsument powinien w racjonalny sposób wydawać swoje pieniądze. Racjonalne gospodaro-

wanie jest związane z dokonywaniem jak najlepszych wyborów. Mimo szerokiej i różnorodnej

oferty rynkowej, obserwuje się zjawisko niepewności konsumentów w podejmowaniu decyzji

wyboru produktów. Właściwe korzystanie z szerokiego asortymentu produktów znajdujących

się na rynku, dostosowanie do indywidualnych upodobań i różnych potrzeb konsumentów oraz

ich możliwości finansowych wymaga pewnego, niezbędnego zasobu wiedzy. Dokonywanie

właściwych wyborów jest związane z umiejętnością korzystania z informacji. Tej umiejętności

nie można zdobyć jednak bez odpowiedniego kształcenia konsumentów w kierunku pożąda-

nych zmian ich świadomości, wiedzy oraz postaw. W celu ochrony interesów i bezpieczeństwa

konsumentów państwo prowadzi politykę konsumencką i kontroluje rynek.

Ćwiczenie 14.1.
Określ strukturę wydatków w Twoim gospodarstwie domowym. Zbadaj, jaka część docho-

dów przeznaczana jest na następujące wydatki:

- artykuły żywnościowe,

- odzież,

- wypoczynek i rekreacja,

- nauka,

- stałe opłaty,

- pozostałe wydatki nieżywnościowe,

- oszczędności.

Odpowiedz, czy uważasz, że w Twoim gospodarstwie domowym stosuje się zasadę racjonal-

nego gospodarowania posiadanymi pieniędzmi? Uzasadniaj odpowiedź.

14.2. Ochrona konsumentów
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej podniosła rangę ochrony konsumentów, nakładając

w art. 76 na wszystkie władze publiczne obowiązek ochrony konsumentów przed działania-

mi zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi prak-

tykami rynkowymi. Znowelizowane przepisy dotyczące ochrony konsumentów

zamieszczone są między innymi w Ustawie z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warun-

kach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141 z dnia

5 września 2002r.).

System ochrony konsumentów w Polsce realizowany jest poprzez odpowiednie urzędy

(m.in. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów). Głównym celem urzędów zajmują-

cych się ochroną konsumentów jest reprezentowanie konsumentów wobec innych grup inte-

resów (przedsiębiorców), pomoc w dochodzeniu strat, ochrona przed niebezpieczeństwami

płynącymi z rynku (zagrożenie ekologiczne, szkodliwość produktów itd.), a także ochrona

przed nieuczciwą konkurencją. Należy pamiętać, że prawa konsumentów to jednocześnie

obowiązki producentów i sprzedawców.

Najważniejszą pozarządową organizacją chroniącą konsumentów jest Federacja Konsumentów.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Oprócz tego instytucjami powołanymi do rozwiązywania problemów konsumenckich są

Inspektoraty Inspekcji Handlowej (IH).

Działania kontrolne IH w sferze ochrony interesów

konsumentów dotyczą głównie:

- ochrony konsumentów przed towarami zagrażającymi ich zdrowiu i życiu,

- ochrony ekonomicznych interesów indywidualnych nabywców.

Od 1999r. w ramach organów samorządowych podjęli działalność Rzecznicy Praw Konsumenta.

Ochroną konsumentów zajmują się także inne instytucje między innymi:

•Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne, które zajmują się kontrolą towarów dopuszczonych

do obrotu, badaniami wody, gleby i powietrza.

• Państwowy Zakład Higieny, określa normy i dopuszcza towary do obrotu.

• Instytut Matki i Dziecka, sprawuje nadzór nad produktami dla dzieci i matek.

W roku 1991 z inicjatywy Federacji Konsumentów, przy współudziale organizacji kupiec-

kich i PIH (obecnie IH) powstały polubowne sądy konsumenckie.

Ćwiczenie 14.2.
Wyszukaj i wpisz poniżej nazwy i adresy organizacji i instytucji chroniących prawa konsu-

mentów działające w Twoim regionie.

Nazwa

Adres

W gospodarce rynkowej konsument ma komfortową sytuację, ponieważ może dokonywać wol-

nych wyborów satysfakcjonujących jego indywidualne upodobania, potrzeby oraz możliwości

ekonomiczne i zdrowotne, ma jednak często trudności w podejmowaniu decyzji, wynikające

z poczucia niedoinformowania i braku zaufania do jakości oferowanych dóbr i usług. Aby za-

pewnić konsumenta o wysokiej jakości oferowanych produktów, producenci dają gwarancję ja-

kości i umożliwiają złożenie reklamacji. Dlatego powinieneś wiedzieć, że jeżeli zakupiony

przez Ciebie towar okaże się niezgodny z umową (np. jest niesprawny, nie nadaje się do celu, do

jakiego powinien być wykorzystany lub nie jest taki jak zapewniał sprzedawca), to masz prawo

do złożenia reklamacji u sprzedawcy. Prawo to przysługuje Ci z tytułu gwarancji i niezgodności

towaru konsumcyjnego z umową.

Pamiętaj jednak o zachowaniu dowodu zakupu!

Gwarancja

Gwarancją objęte są te towary, na które wystawiono dokument gwarancyjny, tj. kartę gwaran-

cyjną. Gwarancji udziela - zawsze na piśmie, nigdy słownie - producent, importer lub sprze-

dawca (gwarant). Udzielenie gwarancji jest dobrowolne i całkowicie uzależnione od woli

wystawcy karty gwarancyjnej. Kupujący nie może więc domagać się od sprzedawcy, produ-

centa albo importera udzielania gwarancji. Kartę gwarancyjną kupujący otrzymuje, wraz z to-

warem, od sprzedawcy. Klient - we własnym interesie, powinien upewnić się - najlepiej

przed zakupem, czy warunki zawarte w karcie są dla niego korzystne ł na ile precyzyjnie karta

gwarancyjna określa obowiązki gwaranta. Warunkiem uwzględnienia gwarancji jest:

• ujawnienie się wady w terminie określonym w gwarancji,

• powstanie wady z przyczyn tkwiących w sprzedanej rzeczy.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Termin, na jaki udzielono gwarancji, określony jest w karcie gwarancyjnej. Jeśli nie został

on podany, wówczas wynosi l rok od dnia, kiedy towar został wydany kupującemu. Termin

gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w którym kupujący nie będzie mógł korzystać z rzeczy,

gdy na przykład znajdować się ona będzie w naprawie. Jeżeli warunki gwarancji są dla kon-

sumenta niekorzystne, może on zrezygnować z gwarancji i dochodzić swoich praw z tytułu

niezgodności towaru konsumcyjnego z umową. Wybór pomiędzy naprawą a wymianą towa-

ru należy do gwaranta.

Niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową

Uregulowania prawne dotyczące niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową zawiera

Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz

o zmianie Kodeksu cywilnego. Niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową oznacza

między innymi, że nie nadaje się on do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle uży-

wany lub nie jest zgodny z deklaracjami producenta lub sprzedawcy, np. zawartymi w rekla-

mie. Odpowiedzialność sprzedawcy z tego tytułu wynosi 2 lata (termin ten biegnie od nowa,

jeżeli towar niezgodny z umową został wymieniony na nowy).

Odpowiedzialność z tytułu niezgodności towaru z umową jest odpowiedzialnością z mocy

prawa, jest też niezależna od winy sprzedawcy i od tego czy wiedział on o tej niezgodności

w chwili sprzedaży towaru. Jeżeli niezgodność została stwierdzona w okresie sześciu miesię-

cy od daty zakupu, to przyjmuje się, że istniała ona od początku. Kupujący traci uprawnienia

do dochodzenia roszczeń z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową, jeżeli

przed upływem dwóch miesięcy od jej stwierdzenia nie zawiadomi o tym sprzedawcy.

Jeżeli na towar została udzielona gwarancja, to od klienta zależy, czy skorzysta on z uprawnień

wynikających z tytułu gwarancji, czy też niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową.
Podstawowe prawa konsumenta

Konsument ma prawo:

• żądać wydania dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy (rachunku, paragonu), po-

trzebny jest on jako dowód zakupu,

• zgłosić reklamację towaru niezgodnego z umową,

• domagać się od sprzedawcy naprawy wadliwej rzeczy, wymiany na nową wolną od wad,

a jeżeli jest to niemożliwe w odpowiednim czasie obniżenia ceny lub zwrotu pieniędzy,

• żądać od sprzedawcy zwrotu poniesionych kosztów (np. transportu, demontażu).

Obowiązki sprzedawcy związane z reklamacją nabywcy

W razie zgłoszenia reklamacji sprzedawca ma obowiązek wypełnić dokument „zgłoszenie

reklamacyjne" i jego oryginał wręczyć nabywcy. Brak w ciągu 14 dni od zgłoszenia rekla-

macji ustosunkowania się sprzedawcy do żądania kupującego oznacza, że uznał on je za

uzasadnione. Jeżeli sprzedawca nie uwzględni reklamacji, ma obowiązek zawiadomić o tym

nabywcę na piśmie, podając uzasadnienie i zwrócić reklamowany towar. Sprzedawca odma-

wiając uznania zasadności reklamacji powołuje się na opinię rzeczoznawcy, jednak opinia

rzeczoznawcy sporządzona na zlecenie sprzedawcy nie wiąże konsumenta. Gdy obie strony

nie mogą dojść do porozumienia, spór może rozstrzygnąć sąd.

Polubowne sądy konsumenckie

Polubowne sądy konsumenckie rozstrzygają spory między sprzedawcą a konsumentem, ist-

nieją po to, aby ułatwić konsumentom dochodzenie roszczeń cywilnoprawnych. Pierwszy

sąd konsumencki powstał w 1991 roku w Warszawie w wyniku porozumienia pomiędzy Ra-

dą Krajową Federacji Konsumentów, Głównym Inspektorem PIH (obecnie IH) oraz stowa-

rzyszeniem kupców i przedsiębiorców. Sądy konsumenckie działają przy terenowych

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

inspektoratach Inspekcji Handlowej, rozpatruj ą sprawy wynikające z umów sprzedaży

rów i świadczenia usług pomiędzy konsumentami a przedsiębiorcami, jeżeli wartość przed-

miotu sporu nie przekracza 10 000 zł.

Ćwiczenie 14.3.
Rozpoznaj, które z poniższych zdań dotyczy rękojmi, a które gwarancji. W puste miejsce

wstaw G w przypadku gwarancji i R, jeżeli zadanie dotyczy rękojmi.

1. Sprzedający udziela jej na piśmie.

2. Stanowi zapewnienie producenta, że sprzedawany towar jest dobrej jakości.
3. Jest niezależna od winy sprzedawcy.
4. Przysługuje z mocy prawa na wszystkie towary konsumpcyjne.
5. Trwa zawsze 2 lata od wydania towaru. (~)

6. Warunkiem jej uwzględnienia jest ujawnienie się wady w ciągu terminu określonego

w karcie.

« Przy bardzo niskich poziomach dochodu gospodarstwa domowe są zmuszone są do wy-

dawania całego swojego dochodu.

» Im wyższe dochody, tym więcej można przeznaczyć na konsumpcję i oszczędności.

» Ochroną konsumentów w Polsce zajmują się powołane w tym celu instytucje.

» Gwarancja i odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu niezgodności towaru konsumpcyjne

go z urnową to prawne formy ochrony interesów konsumentów.

Pamiętaj!

Jeżeli chcesz być świadomym konsumentem, zapoznaj się z odpowiednimi przepisami

prawnymi, gdyż tylko wtedy będziesz potrafił dochodzić swojej racji.

Konsumpcyjne obyczaje obywateli UE

• Mieszkańcy państw członkowskich UE wydają mniejszą niż my część swojego do-

chodu na żywność, ale więcej na rozrywkę i ochronę zdrowia.

• Najmniej najedzenie przeznaczają Holendrzy, niespełna 15% domowego budżetu.

W Grecji udział tych wydatków jest najwyższy w całej Unii i wynosi 38%. Średnia

dla Wspólnoty to 19,4%

• Irlandczycy uwielbiają wydawać pieniądze na wypoczynek, zabawę, edukację i kul-

turę (aż 12%, co jest rekordem w UE). Najbardziej powściągliwi są obywatele Luk-

semburga, którzy poświęcają na rozrywkę jedynie 4% zarobków. Średnia w UE

wynosi 9,1%.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

• Największymi wielbicielami kawy wcale nie są Włosi, lecz Finowie. Włosi również

nie są „makaroniarzami". Największymi smakoszami tych produktów zbożowych

są Skandynawowie, którzy z kolei wbrew utartym poglądom, wcale nie jedzą dużo

ryb. Ich spożycie jest największe Hiszpanii i Portugalii.

• Sprawdza się pogląd, że Włosi uwielbiają modę. Na odzież i obuwie wydają 10%

dochodów. Na przeciwnym biegunie znajdują się Finowie, przeznaczający na ten

cel jedynie 5% domowego budżetu.

• Najbogatszych obywateli ma Luksemburg. Za Luksemburgiem plasują się Belgia

i Niemcy. Na drugim końcu skali znajdują się Portugalia oraz Grecja.

Eurostat dowodzi, że nie wykształcił się jeszcze model przeciętnego konsumenta-

Europejczyka. Przyzwyczajenia w wydawaniu pieniędzy są ściśle związane z kulturą,

tradycją oraz sposobem życia w poszczególnych krajach UE.

Źródło: Eurostat, opr. J. Pałyska, ulotka informacyjna Urzędu Komitetu Integracji Europej-
skiej, Centrum Informacji Europejskiej.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Rozdział 15
Oszczędności gospodarstw domowych i możliwości ich inwestowania

Słowniczek
Stopa procentowa - cena za wypożyczenie pieniądza na pewien okres. Wyrażona jest w pro-

centach, np. od wkładu w wysokości 10 000 zł, przy oprocentowaniu 5% w stosunku rocznym

odsetki wyniosą 500 zł za jeden rok.

15.1. Oszczędności gospodarstw domowych

Oszczędności stanowią tę część dochodów osobistych do dyspozycji, które nie zostały wyda-

ne. Wielkość oszczędności dokonywanych przez gospodarstwa domowe zależy głównie od

następujących czynników:

• dochodu - oszczędza się wówczas, gdy zostaną zaspokój one niezbędne potrzeby,

• stosunku do oszczędzania - w niektórych społeczeństwach oszczędzanie jest traktowane

jak dobry zwyczaj,

• chęci zaspokojenia potrzeb przyszłych - oszczędza się ze względu na niepewną przy-

szłość i po to, aby życie na emeryturze było bardziej komfortowe,

• chęci zakupu określonego, zaplanowanego dobra (lub usługi), np. samochodu, domu,

spędzenia wakacji za granicą.

Istnieje wiele możliwości inwestowania zaoszczędzonych pieniędzy. Instytucje finansowe sze-

roko reklamują się w mediach, aby zachęcić do oszczędzania i skorzystania z określonej oferty.

Rys. 15.1. Inwestowanie oszczędności

15.2. Usługi bankowe

Wolne środki pieniężne ludności przyjmują banki w postaci wkładów (depozytów). Mogą to

być wkłady zwrotne - na każde żądanie oraz wkłady terminowe, na dłuższy okres czasu.

Wkłady terminowe mogą być wycofane po wcześniejszym określeniu terminu ich podjęcia.

Banki prowadzą rachunki otwarte, na które dokonuje się bieżących wpłat. Oprocentowanie

na takich rachunkach nie jest wysokie, ale istnieje możliwość dysponowania wkładem na żą-

danie. Ponadto można zlecić bankom pokrywanie bieżących wydatków (np. opłaty czynszu,

energii, gazu) często bez pobierania prowizji.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Wkłady terminowe są oprocentowane wyżej, wysokość oprocentowania zależy od długości

okresu, na jaki wniesiono dany depozyt. Im ten okres jest dłuższy, tym wyższe oprocentowanie.

Najpopularniejszą formą uruchamiania wkładów bieżących są: czek, karta płatnicza i polece-

nie przelewu. Czek może być wystawiony na właściciela wkładu, na osobę wskazaną przez

właściciela (imienny), a także na okaziciela. Polecenie przelewu to przekazanie określonej

kwoty pieniężnej z jednego rachunku bankowego na inny rachunek, np. przy opłacie za ener-

gię elektryczną- na rachunek zakładu energetycznego.

Posiadanie rachunku w banku ułatwia uzyskanie kredytu. Banki udzielają kredytów:

- krótkoterminowych (do roku),

- średnioterminowych (do 5 lat),

- długoterminowych (okres spłaty powyżej 5 lat).

Banki świadczą także usługi powiernicze (np. obsługa papierów wartościowych czy admini-

strowanie powierzonym funduszem emerytalnym), przechowują kosztowności (wynajem

skrytek) i świadczą usługi maklerskie (kupno-sprzedaż papierów wartościowych na zlecenie

klientów).

Ćwiczenie 15.1.
Zbierz informacje w bankach lub w prasie czy Internecie dotyczące wysokości oprocentowa-

nia wkładów (minimum trzy banki). Wybierz bank, któremu powierzyłbyś swoje oszczędno-

ści. Uzasadnij swój wybór.

Bank

Oprocentowanie

rachunków

rozliczeniowo -

oszczędnościowych

Oprocentowanie

lokat

trzymiesięcznych

Swoje oszczędności powierzyłbym
ponieważ

15.3. Usługi pozabankowe

Oprócz banków usługi finansowe świadczą:

• firmy ubezpieczeniowe,

• fundusze emerytalne,

• fundusze inwestycyjne.

Firmy ubezpieczeniowe

pozyskują środki ze sprzedaży polis ubezpieczeniowych. Przedmio-

tem ubezpieczenia mogą być osoby lub rzeczy narażone na nieszczęśliwe zdarzenia losowe

(kalectwo, choroba, śmierć, pożar, powódź, kradzież). Ubezpieczenia majątkowe mogą mieć

charakter obowiązkowy i dobrowolny.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Ubezpieczenia majątkowe

Obowiązkowe

Dobrowolne

Ubezpieczenia osobowe

(dobrowolne)

Np.:

komunikacyjne OC (od

odpowiedzialności cywilnej)

budynków rolnych

Np.:

• komunikacyjne AC (auto

casco)

• od ognia i innych zdarzeń

losowych (dotyczy m.in.

domów, mieszkań, ich

stałych elementów),

• rolne, np. dotyczące zbiorów

płodów rolnych

Np.

• od następstw

nieszczęśliwych wypadków,

• posagowe,

• na życie

Tabela 15.1. Ubezpieczenia gospodarcze

Firmy ubezpieczeniowe wypłacają odszkodowania na podstawie wysokości składek, które

wpłacają klienci. Składki te są inwestowane np. w papiery wartościowe w celu uzyskania od-

powiednich dochodów, które pozwolą na wypłaty odszkodowań i osiągnięcie zysku.
Fundusze emerytalne

gromadzą wkłady, które stanowią dla wpłacających zabezpieczenie na

starość*. Fundusze emerytalne tak lokują pozyskane środki, aby wartość wkładów rosła.
Fundusze inwestycyjne

w profesjonalny sposób zajmują się inwestowaniem oszczędności

powierzonych przez gospodarstwa domowe i inne podmioty gospodarcze. Lokują je przede

wszystkim w akcje, obligacje i lokaty terminowe.

Ćwiczenie 15.2.
Wypisz nazwy znanych Ci funduszy emerytalnych i inwestycyjnych (wykorzystaj np. infor-
macje w prasie).

Fundusze emerytalne

Fundusze inwestycyjne

Np.

* W rozdziale 13. poznałeś strukturę systemu emerytalnego. Fundusze emerytalne funkcjonują w ra-

mach II i III filaru ubezpieczeń emerytalnych.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

15.4. Inwestycje na rynku kapitałowym

Oszczędności można inwestować na rynku kapitałowym* dokonując zakupu papierów war-

tościowych, które dzielą się na papiery przynoszące stały i zmienny dochód. Przykładem pa-

pieru wartościowego, który przynosi stały dochód jest obligacja. Na zakup obligacji

decydują się ci, którzy nie chcą ryzykować (obligacje państwowe mają gwarancję skarbu
państwa).
Zmienny dochód przynoszą akcje. Inwestując w akcje można osiągnąć w krótkim czasie

wysokie zyski, ale można też stracić zainwestowane oszczędności (wówczas, gdy cena ryn-

kowa akcji spadnie poniżej ceny zakupu). Aby zmniejszyć ryzyko inwestowania w akcje,

należy zapoznać się z bieżącą wartością rynkową spółki i przewidywać jej przyszłe zyski.

Na podstawie informacji płynących z rynku można ocenić dane przedsiębiorstwo. W tym

celu należy między innymi:

• ocenić produkty danej spółki i porównywać je z innymi (czy są np. lepszej jakości, bar-

dziej nowoczesne),

• określić przyszły popyt na podobne produkty (czy ma tendencje wzrostu),

-zbadać wielkość konkurencji na rynku (czy występuje konkurencja, a jeżeli tak to jakie

są perspektywy konkurentów,

• określić tendencje postępu technicznego mające wpływ na metody produkcji (np. czy

mogą dzięki temu obniżyć się koszty produkcji, zwiększyć wydajność itp.).

Nabywca (właściciel) akcji posiada następujące uprawnienia:

• prawo do dywidendy (jeśli przedsiębiorstwo wypracuje zysk),

• prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy z prawem do głosowania

(rzeczywisty wpływ na działalność spółki akcjonariusz ma wtedy, gdy dysponuje kontro-

lnym pakietem akcji - 50% plus jedna akcja),

• prawo do kandydowania do władz spółki,

• prawo do udziału w podziale majątku spółki po jej likwidacji (majątek pozostały po po-

kryciu wszystkich zobowiązań spółki jest dzielony między akcjonariuszy proporcjonal-

nie do liczby posiadanych akcji).

Sprzedaż papierów wartościowych w dowolnym momencie umożliwia Giełda Papierów

Wartościowych. Transakcji na Giełdzie można dokonywać wyłącznie przez pośredników -

maklerów. Aby dokonać transakcji na Giełdzie, należy założyć rachunek inwestycyjny
w dowolnie wybranym biurze maklerskim. Wybierając biuro maklerskie należy sprawdzić,

które oferuje najkorzystniejsze warunki. Dokonując wyboru bierze się pod uwagę: wysokość

pobieranej przez biuro prowizji, minimalną wysokość pierwszej wpłaty, opłatę za założenie

rachunku, możliwość telefonicznego składania zleceń.

15.5. Ryzyko inwestowania oszczędności

Podjęcie decyzji o wyborze formy zainwestowania własnych oszczędności wymaga rozwa-

żenia przynajmniej trzech aspektów:

• zyskowności -jaki zysk otrzymamy z zainwestowanych pieniędzy i w jakim czasie,

• płynności -jaka jest dostępność zainwestowanych pieniędzy (im większa płynność, tym

łatwiejszy dostęp do oszczędności),

• ryzyka-jakie jest bezpieczeństwo oszczędności i zysku.

O rynku kapitałowym dowiedziałeś się już wcześniej w rozdziale 3.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Forma oszczędności

Rachunki

oszczędnościowo-

-rozliczeniowe
Lokaty terminowe

w bankach
Fundusze

inwestycyjne
Obligacje

Akcje

Zyskowność

mała

średnia

duża
zależna od rynku

kapitałowego

Płynność

duża

mała

duża

średnia

duża

Ryzyko

małe

zróżnicowane

małe

duże

Tabela 15.2. Porównanie wybranych form inwestowania oszczędności

Generalnie lokaty w bankach i lokaty w obligacje są najbezpieczniejsze. Samodzielne inwe-

stowanie na rynku kapitałowym w akcje jest obarczone największym ryzykiem - można bar-

dzo dużo zyskać, ale można również wszystko stracić, również zainwestowany kapitał.

Ćwiczenie 15.3.
Wykonaj projekt na temat: Jakie kroki należy poczynić i jakie -warunki spełnić, aby inwesto-

wać w papiery wartościowe? (Termin wykonania projektu - dwa tygodnie).

» Część dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwo domowe może być zaoszczędzona.

» Warto oszczędzać, gdyż pozwoli nam to zrealizować określone plany i umożliwi pełniej-

sze zaspokojenie potrzeb.

» Zaoszczędzone pieniądze można inwestować. Istnieją różne sposoby inwestowania

oszczędności.

» Inwestowaniem powierzonych oszczędności zajmują się instytucje finansowe, takie jak:

banki, firmy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne i fundusze inwestycyjne.

» Inwestowanie na rynku kapitałowym wiąże się z określonym ryzykiem, w zależności od

tego, w jakie papiery wartościowe zainwestujemy, ryzyko to może być większe (w przy-

padku akcji) lub niewielkie (przy zakupie obligacji).

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Rozdział 16

Decyzje dotyczące konsumpcji

Słowniczek
Linia ograniczenia budżetowego - prosta obrazująca możliwości zakupu dwóch dóbr przez

konsumenta dysponującego określonym dochodem, przy założeniu, że wydaje on wszystkie

swoje pieniądze.

Krzywa obojętności — linia ilustrująca różne możliwości skonsumowania przez konsumenta

dwóch dóbr, które przynoszą mu dokładnie takie samo zadowolenie.

Optimum konsumenta - stan, w którym konsument osiąga największe zadowolenie możliwe

przy posiadanych dochodach (graficznie jest to punkt styczności linii ograniczenia budżeto-

wego z najwyższą możliwą krzywą obojętności).

Budżet gospodarstwa domowego - zestawienie (plan) dochodów i wydatków gospodarstwa

domowego na dany okres.

16.1. Decyzje konsumentów

Konsument na rynku podejmuje różne decyzje dotyczące struktury i wielkości swoich wy-

datków. Musi jednak liczyć się z ważnym ograniczeniem, jakim jest wysokość jego docho-

dów. Takie ograniczenie nazywamy ograniczeniem budżetowym.
Wyobraź sobie, że otrzymujesz kieszonkowe w wysokości 12 zł tygodniowo. Latem wyda-

jesz je na lody i zimne napoje (dla ułatwienia analizy przyjmiemy założenie, że kupujesz tyl-

ko te dwa towary). Lody, które lubisz kosztują 1,20 zł, a butelka napoju 2 zł. Jeżeli

w każdym tygodniu wydajesz wszystkie posiadane pieniądze to możesz kupić:

• tylko lody - wtedy kupisz ich 10 (12 / 1,2=10),

• tylko napoje - wtedy kupisz 6 butelek (12 / 2=6),

• i lody i napoje-wtedy kupisz na przykład 5 lodów i 3 butelki napojów (5x1,2+3x2=12)

Takie kombinacje zakupu obu dóbr, gdy wydajesz całe swoje kieszonkowe można przedsta-

wić na wykresie (rys. 16.1.)

napoje

linia ograniczenia budżetowego

lody

Rys. 16.1. Linia ograniczenia budżetowego

Linia ograniczenia budżetowego pokazuje wszystkie te kombinacje, kiedy kupując lody i na-

poje wydajesz całe swoje kieszonkowe. Punkty poniżej linii przedstawiają sytuacje, gdy nie

wydajesz wszystkich posiadanych pieniędzy, powyżej natomiast wielkości zakupów, na któ-

re Cię nie stać.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Ćwiczenie 16.1.
Tomek dostaje 50 zł miesięcznie kieszonkowego. Posiadane pieniądze wydaje na kasety

i czasopisma komputerowe. Cena kasety wynosi 10 zł, a czasopismo kosztuje 5 zł. Narysuj

linię ograniczenia budżetowego Tomka.

Podejmując decyzje o wydatkach ludzie kierują się swoimi preferencjami (gustami). Ty wy-

dajesz latem pieniądze na lody i napoje, Tomek decyduje się na zakup kaset i czasopism.

Preferencje konsumentów można opisać graficznie tzw. krzywą obojętności (rys 16.2.).

Jakie ilości zjedzonych lodów i wypitych napojów sprawią, że będziesz tak samo zadowolony?

Wyobraź sobie, że Twoja odpowiedź brzmi następująco:

• 2 butelki napojów i 7 lodów,

• 3 butelek napojów ł 5 lodów,

• 6 butelek napojów i 2 lody.

krzywa obojętności

lody

Rys. 16.2. Krzywa obojętności

Położenie krzywej obojętności zależy od wysokości dochodów konsumenta. Każdy konsu-

ment stara się znaleźć na jak najwyższej krzywej obojętności (najbardziej oddalonej od po-

czątku układu współrzędnych), gdyż oznacza to największy poziom zadowolenia przy

posiadanych dochodach. W interpretacji graficznej optimum konsumenta przedstawia punkt

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

styczności linii ograniczenia budżetowego z najwyższą z możliwych krzywą obojętności

(rys. 16.3.). W sytuacji optimum konsumenta jest on najbardziej zadowolony z konsumowa-

nych dóbr wydając na nie całe swoje dochody.

napoje

optimum konsumenta

lody

Rys. 16.3. Optimum konsumenta

16.2. Planowanie budżetu gospodarstwa domowego
Struktura wydatków gospodarstw domowych jest wskaźnikiem charakteryzującym warunki życia

społeczeństwa. W Polsce proces obniżania się poziomu życia z powodu rosnącego bezrobocia

dotyka wiele gospodarstw domowych. Już wiesz, że im większy udział wydatków na żywność

w wydatkach konsumpcyjnych, tym mniej pozostaje na zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu,

wówczas oszczędności są niewielkie lub nawet niemożliwe. Dlatego bardzo ważne jest świadome

planowanie budżetu gospodarstw domowych, aby zaspokoić jak najwięcej potrzeb.

Ćwiczenie 16.2.
Zaplanuj swój budżet. Określ źródła swoich dochodów i strukturę wydatków. Odpowiedz na

pytania: Czy Twoim zdaniem w racjonalny sposób wydajesz swoje pieniądze? Jeżeli nie, to

co zmieniłbyś w strukturze swoich wydatków?

Planowanie swojego budżetu

Źródła i wysokość dochodów

1. Kieszonkowe .

2. Darowizny

3. Zarobki .

4. Pozostałe dochody

Razem dochody

Struktura wydatków

Razem wydatki

Miejsce odpowiedzi na pytania

W podobny sposób jak Ty planowałeś swój budżet, gospodarstwa domowe planują swoje do-

chody i wydatki, pamiętając o konieczności ich równoważenia.

* Konsument dokonując wyborów na rynku kieruje się chęcią jak najlepszego zaspokoje-

nia swoich potrzeb (zadowoleniem) zgodnie ze swoimi preferencjami oraz uwzględnia

swoje możliwości finansowe (wysokość dochodów).

» Właściwe planowanie budżetu gospodarstwa domowego pozwala na podejmowanie ra-

cjonalnych decyzji zarówno odnośnie swoich dochodów jak i struktury i wielkości wy-

datków.

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Kółko przedsiębiorczych 3

Temat dyskusji: Czy Polacy oszczędzają pieniądze?

Skromne oszczędności Polaków - Zbigniew Żukowski (Rzeczpospolita 19.02.2002 r.)

Wiele się ostatnio mówi o zgromadzonych oszczędnościach Polaków. Niektórzy twierdzą, że

rodacy mają „pod poduszką " schowane co najmniej 2 mln. dolarów. Na zlecenie „Gazety

Prawnej " Infor Opinia przeprowadziła na grupie 560 dorosłych rodaków badania na ten te-

mat Można z nich wyciągnąć wniosek, ze w porównaniu z innymi narodami jesteśmy nie tyl-

ko biedniejsi, ale i o wiele mniej oszczędni.

Na pytanie o posiadanie jakichś oszczędności, respondenci odparli aż w ponad 60%, ze tako-

wych me mają. Tylko 220 osób, czyli nieco ponad 39% przyznało się do zgromadzonych

oszczędności, a dwie osoby w ogolę odmówiły odpowiedzi.
O wiele ciekawsze okazały się jednak uwagi owych 220 osób dotyczące formy lokowania

swoich oszczędności. Ponieważ pytani mogli podawać różne sposoby oszczędzania, zatem

liczba odpowiedzi jest większa niż liczba respondentów.

Najwięcej odpowiedzi, bo aż 40,4%, wskazywało na rachunki rozliczeniowo-oszczędnosci-

owe (ROR-y). Lokaty terminowe (złotowe lub dewizowe) wybrało 37,4% respondentów,
a książeczki oszczędnościowe 17%. W akcjach spółek giełdowych i papierach wartościowych

ulokowało swoje oszczędności 4,8%. Po 3,8% wybrało depozyty bankowe (złotowe lub dewi-

zowe) oraz obligacje i bony skarbowe. Zaś tylko 2,1% badanych przyznało się, ze ulokowało

oszczędności w dziełach sztuki, złocie, antykach i nieruchomościach. Ubezpieczenie na życie
oraz posagowe i majątkowe miało wykupione jedynie 1

a t o 2,9% badanych przyznało się, ż e trzyma oszczędności w domu. Tyle samo w ogolę o d -

mówiło odpowiedzi. Zatem u oszczędzających naiwiększym powodzeniem cieszą się banki,

a me akcie, obligacje, czy kolekcje antyków. Do tego potrzebna jest bowiem konkretna wie-

dza (ekonomiczna, artystyczna), której rodakom z reguły brakuje. Dlatego wolą np. zdać się

na bankowców.

Nie ma motywacji do oszczędzania (Rzeczpospolita 22.05.2002 r.)
Związek Banków Polskich proponuje, aby w ramach zachęty do długoterminowego oszczę-

dzama zostały zwolnione z opodatkowania lokaty zakładane na okres powyżej 3 lat. Zdaniem
Ministerstwa Finansów, nie ma żadnej pewności, że wprowadzenie takiej ulgi przyniosłoby

zamierzony efekt. (...)

Od początku marca banki zaczęły naliczanie i odprowadzanie podatku od zysków od

i indywidualnych klientów. Oznacza t o , z e dochody uzyskiwane s ą o d wkładów termino-

wych, jak i płatnych na każde żądanie (oraz z obligacji i jednostek inwestycyjnych)

są pomniejszane o 20% podatek. (...)
Zwolnić dla zachęty
Postulujemy zwolnienie lokat kapitałowych powyżej trzech lat z opodatkowania, podobnie

jak to ma miejsce w odniesieniu do dochodów z funduszy emerytalnych i ubezpieczeń na ży-

cie. Obecnie depozyty długoterminowe stanowią nieznaczący procent oszczędności ludności.

Możliwości banków finansowania inwestycji długoterminowych (np. kredytów mieszkanio-

wych) z pieniędzy pochodzących z depozytów wpłacanych na krótkie terminy, powoli się koń-

czą. (...) Jeżeli banki mają aktywnie wspierać programy rządowe, poprzez kredytowanie np.

budownictwa mieszkaniowego, to muszą skądś pozyskiwać potrzebne kapitały. Ulga podat-

kowa, zwalniająca z opodatkowania lokaty powyżej 3 lat, rozwiązałoby problem

MODUŁ III. DOCHODY, WYDATKI I OSZCZĘDNOŚCI GOSPODARSTW DOMOWYCH

Jak wynika z majowego sondażu, wśród klientów detalicznych narasta z miesiąca na miesiąc

niechęć do oszczędzania w związku z wprowadzonym podatkiem od odsetek. (...)

Ministerstwo ma wątpliwości
W chwili obecnej Ministerstwo Finansów nie rozważa możliwości zaproponowania ustawo-

dawcy wprowadzenia zwolnienia z opodatkowania odsetek od lokat bankowych zawartych

na okres powyżej 3 lat. (...)

Zdaniem resortu, trzeba określić skutki wprowadzenia takiego zwolnienia. Ponadto nie ma

żadnej pewności, że przyniosłoby ono zamierzony efekt w postaci stymulacji skłonności po-

datników do oszczędzania. W opinii Ministerstwa Finansów, brak takiej skłonności nie jest

spowodowany wprowadzeniem nowego podatku. Składa się na to wiele czynników, m. in. ni-

skie stopy oferowane przez banki, jak również brak wolnych zasobów finansowych ludności.

Pytania do dyskusji

1. Jak można skomentować i w jaki sposób uzasadnić niską skłonność do oszczędzania

Polaków?

2. Jakie wnioski nasuwają się po analizie struktury oszczędności Polaków?
3. Jakie czynniki mogą wpłynąć na zwiększenie skłonności do oszczędzania w naszym kraju?
4. Do jakiego rodzaju polityki prowadzonej przez państwo zaliczyłbyś opodatkowanie do-

chodów z oszczędności?

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

MODUŁ IV

CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY l JEGO ROZWÓJ

ZAWODOWY

W tym module dowiesz się:

• Jak rozwijać swoją przedsiębiorczość?

• Jakie cechy, umiejętności i zachowania wspomagaj ą rozwój zawodowy człowieka?

• Jakie są możliwości zatrudnienia oraz oczekiwania pracodawców na lokalnym rynku pracy?

• Dlaczego umiejętność samooceny jest ważna w planowaniu własnego rozwoju zawodo-

wego?

• Jaką pracę mógłbyś wykonywać w przyszłości?

• Jakie są Twoje możliwości aktywności na rynku pracy?

• Co zrobić w przypadku trudności ze znalezieniem pracy?

• W jaki sposób aktywnie poszukiwać pracy?

* Jakie czynniki należy wziąć pod uwagę planując własną karierę zawodową?

* W jaki sposób prawidłowo i skutecznie zaprezentować się na rynku pracy?

Rozdział 17

Rozwój człowieka przedsiębiorczego

Słowniczek
Przedsiębiorczość - sposób działania, postawa człowieka, sprzyjające osiąganiu sukcesów

w życiu, umiejętność wyznaczania sobie celów i podejmowania działań nakierowanych na

ich osiągnięcie.

Sukces zawodowy — osiąganie wysokich wyników w pracy, mistrzostwo w zawodzie.

Rozwój zawodowy człowieka -proces przebiegający przez całe życie człowieka. Oznacza po-

znawanie siebie, świata pracy, podejmowanie decyzji zawodowych oraz ustawiczne dokształ-

canie się i doskonalenie człowieka prowadzące do pełnego udziału w życiu zawodowym.

Dokształcanie —proces podwyższania formalnych kwalifikacji zawodowych.

Przekwalifikowywanie się

- zmiana zawodu lub specjalności.

Samokształcenie -proces samodzielnego uczenia się nakierowany na rozwój człowieka.

17.1. Człowiek przedsiębiorczy
Gospodarka rynkowa wymaga od człowieka specyficznych zachowań, które sprzyjają odna-

lezieniu swego miejsca i aktywnego w niej udziału. Każdy uczestnik życia gospodarczego

powinien znaleźć satysfakcjonujący sposób pozyskiwania dochodów swojego gospodarstwa

domowego, czyli swoją rolę na rynku pracy. Niektórym ludziom przychodzi to z łatwością,

wiedzą, co chcą osiągnąć, jakie są ich bliższe i dalsze cele życiowe, co należy zrobić, aby je

osiągnąć. Inni wyznają zasadę , jakoś to będzie" i nie dostrzegają, że sami mają wpływ na

swoje życie.

Ćwiczenie 17.1.

\ Wybierz osobę lub osoby (z Twojego otoczenia lub znane Ci z mediów czy literatury), które

Twoim zdaniem osiągnęły sukces w życiu zawodowym, biznesie, sporcie itp. Zastanów się

jakie cechy, umiejętności, sposób działania pomogły tym osobom w osiągnięciu sukcesu, na-

stępnie uzupełnij poniższą tabelę prezentującą profil człowieka przedsiębiorczego.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY

Cechy

•

samodzielny

Umiejętności

•

potrafi twórczo myśleć

Sposób działania

•

wyznacza sobie cele

Osoba przedsiębiorcza jest dobrze przygotowana do sprostania wymaganiom współczesnego

świata i gospodarki rynkowej. Potrafi działać w zmieniających się warunkach, dostosowy-

wać do zmian i pojawiających się nowych wyzwań, wykorzystywać pojawiające się możli-

wości. Taką osobę charakteryzuje między innymi: pewność siebie oparta na znajomości

swoich mocnych i słabych stron, niezależność w myśleniu i działaniu, zorientowanie na osią-

ganie wyznaczonych celów, samodzielność i odpowiedzialność w podejmowanych działa-

niach, dynamiczność, otwartość i tolerancja. Osoba przedsiębiorcza potrafi: rozwiązywać

problemy i podejmować decyzje, twórczo myśleć i działać, planować działania, dobrze poro-

zumiewać się z innymi i prowadzić negocjacje, współpracować z innymi, a jeżeli trzeba -

pokierować pracą zespołu.

Ludzie mają różny wrodzony poziom przedsiębiorczości. Jednym sukces przychodzi łatwo,

a jeżeli coś się nie udaje, nie załamują się, tylko wyciągaj ą wnioski z popełnionych błędów

i działaj ą dalej. Inni, nawet jeżeli w myślach wiedzą, co należy zrobić, nie podejmują działa-

nia, boją się ryzyka, pozostają z niespełnionymi marzeniami. A jaki jest Twój poziom przed-

siębiorczości? Czy kiedykolwiek się nad tym zastanawiałeś?

Ćwiczenie 17.2.
Oceń, w skali od O do 10, poziom swoich umiejętności i cech przedsiębiorczych i zaznacz
kropką na wykresie, następnie połącz linią zaznaczone punkty.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Punkty, które zaznaczyłeś na wykresie powyżej przerywanej linii (od 7 do 10 punktów),

wskazują obszary Twojej przedsiębiorczości. Pomiędzy linią ciągłą a przerywaną (5-6 punk-

tów) zaznaczyłeś te umiejętności bądź cechy przedsiębiorcze, które posiadasz, ale warto je

ciągle doskonalić. Poniżej linii ciągłej (0-4 punktów), są te obszary, w których nie czujesz

się osobą przedsiębiorczą. Na pewno powinieneś nad nimi pracować.

17.2. Rozwój zawodowy człowieka
Rozwój zawodowy człowieka to proces, który trwa przez całe życie. Zaczyna się już w naj-
wcześniejszych latach, kiedy dziecko podpatruje i naśladuje różne aktywności zawodowe
dorosłych. Następnym etapem jest dokonywanie wyborów zawodowych i dalszego kształce-

nia na poziomie edukacji szkolnej. Wchodząc w dorosłe życie, człowiek rozpoczyna swoją
karierę zawodową, która wymaga ciągłego doskonalenia, dokształcania się, a w niektórych

wypadkach również zmiany kwalifikacji. Ostatnim etapem w rozwoju zawodowym jest za-

przestanie aktywności zawodowej i przejście na emeryturę.
Być może wybierając szkołę ponadgimnazjalną zastanawiałeś się nad swoją przyszłością,

nad tym, jaki zawód chciałbyś w przyszłości wykonywać. Może czułeś się jak dziecko

w sklepie z zabawkami, które nie wie, którą zabawkę z bardzo wielu umieszczonych na pół-
kach wybrać. Niektóre z tych zabawek były Ci dobrze znane, o innych potrafiłeś powiedzieć,
że Cię nie interesują. Były jednak wśród nich też takie, o których nie wiedziałeś, jak działają

jak można się nimi bawić. Podobnie jest z zawodami -jest ich w polskiej klasyfikacji zawo-

dów i specjalności ponad 2500 i ciągle dopisywane są nowe. Jedne z nich znasz, o innych
możesz nawet nie mieć pojęcia. Może udało Ci się w sklepie z zabawkami określić już, co

Cię najbardziej interesuje, np. klocki. Ale czy wiesz też, jakiego rodzaju klocki sprawią Ci
najwięcej radości? Czy wybrałeś już zawód, który chciałbyś w przyszłości wykonywać? Czy
może potrafisz dopiero określić, jaki rodzaj pracy sprawiłby Ci zadowolenie i satysfakcję?
A może nadal stoisz przed wystawą sklepu z zabawkami i nie wiesz, co wybrać?

Rys. 17.1. Wybory zawodowe

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Zajęcia w tym module powinny Ci pomóc dokonać świadomego wyboru przyszłej aktywno-

ści zawodowej lub potwierdzić słuszność podjętej wcześniej decyzji.

Jeszcze trzydzieści czy czterdzieści lat temu ukończenie szkoły, zdobycie zawodu na pozio-

mie szkoły średniej czy wyższej dawało w większości przypadków możliwość znalezienia

i utrzymania pracy przez całe zawodowe życie. Zmiany, jakie zachodzą na świecie w ciągu

ostatnich dziesięcioleci sprawiły, że ukończenie szkoły stało się nie ostatnim, a pierwszym

etapem edukacji zawodowej człowieka. I to nie tylko z powodu konkurencji na rynku pracy,

jaka występuje w gospodarce rynkowej. Postęp technologiczny, nowe trendy i rozwiązania

organizacyjne sprawiają, że człowiek, jeżeli chce utrzymać się na rynku pracy, a także awan-

sować i osiągnąć sukces, musi w siebie nieustannie inwestować. Inwestowanie w siebie

oznacza zdobywanie nowych doświadczeń, doskonalenie się i dokształcanie, a także zdoby-

wanie nowych kwalifikacji. Działania te można podejmować w sposób sformalizowany, np.

poprzez kursy, szkoły, studia lub na drodze samokształcenia (szczególnie ważna jest tu umie-

jętność samodzielnego organizowania własnej nauki).

Takie działania możesz podejmować już w czasie nauki w szkole, czy studiów. Praca w róż-

nych kołach zainteresowań, samorządzie szkolnym czy studenckim, organizacjach młodzie-

żowych daje możliwość zdobycia doświadczeń, które mogą procentować podczas

poszukiwania pracy i w aktywności zawodowej. Podobne doświadczenia można zdobyć po-

dejmując pracę wakacyjną czy też w niepełnym wymiarze godzin. Inwestować w siebie mo-

żesz również zdobywając umiejętności i kwalifikacje, które zwiększą Twoją wartość na

rynku pracy, np. znajomość języków obcych, obsługi komputera, pisania na maszynie, prawo

jazdy itp.

Ćwiczenie 17.3.

Przedyskutuj w grupie następujące zagadnienie: W jaki sposób ustawiczne doskonalenie i do-

kształcanie się może pomóc w odniesieniu sukcesu zawodowego? Wnioski z dyskusji zapisz

poniżej.

Korzyści płynące z doskonalenia i dokształcania:

* Człowiek przedsiębiorczy ma większe szansę na osiągnięcie sukcesu i satysfakcji zarów-

no w życiu zawodowym, rodzinnym jak i działalności społecznej.

* Ludzie mają różny poziom umiejętności i cech przedsiębiorczych, ale mogą je doskonalić.

» Rozwój zawodowy człowieka trwa przez całe jego życie. Ukończenie szkoły nie gwaran-

tuje stałego zatrudnienia. Warunki gospodarki rynkowej wymagają doskonalenia i aktu-

alizowania swoich umiejętności i wiadomości, a w niektórych przypadkach także zmiany

kwalifikacji na takie, które oczekiwane są przez rynek pracy.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Rozdział 18

Oczekiwania pracodawców

Słowniczek
Zawód - wyodrębniony w wyniku podziału pracy zespól czynności, do których wykonywania

niezbędne są określone umiejętności, wiadomości i cechy.

Podzial pracy - rozłożenie zadania produkcyjnego na mniejsze wyspecjalizowane zadania

lub czynności, dzięki czemu pracownicy nabywają większych umiejętności.

Kwalifikacje zawodowe — układ umiejętności, wiadomości i cech potrzebny do wykonywania

danego zawodu,

18.1. Pracodawcy na lokalnym rynku pracy

Wybierając szkołę ponadgimnazjalną analizowałeś być może zapotrzebowanie rynku w naj-

bliższej okolicy, czyli rynku lokalnego. Zapotrzebowanie na pracowników w konkretnych

zawodach wynika między innymi ze struktury gospodarczej regionu, to znaczy związane jest

z dominującymi rodzajami działalności gospodarczej w obszarze przemysłu, rolnictwa, czy

usług.

Ćwiczenie 18.1.

Na podstawie posiadanych lub zebranych np. w urzędzie miasta/gminy informacji i wła-

snych doświadczeń wymień kilka dominujących rodzajów działalności gospodarczej w Two-

im regionie oraz odpowiadające im przykłady przedsiębiorstw.

2.
3.

Informacje o stanowiskach pracy, jakie oferuj ą pracodawcy w Twoim regionie, możesz zdo-

być przede wszystkim z różnego rodzaju ofert pracy zamieszczanych w gazetach, telewizji,

radiu, a także coraz częściej w Internecie.

Ćwiczenie 18.2.
Korzystając z lokalnej prasy, ustal jakiego rodzaju stanowiska pracy najczęściej oferują pra-

codawcy w Twoim regionie.

1..

2.
3.

Niektóre zawody i stanowiska pracy są niezależne od regionu, to znaczy wszędzie potrzeba

specjalistów o podobnych kwalifikacjach.
„W ciągu jednego miesiąca w dodatku do „Gazety Wyborczej'' pojawia się średnio prawie

2 tys. ogłoszeń dotyczących najróżniejszych profesji i funkcji. Średnio co piąte dotyczy pracy

w charakterze sprzedawcy lub przedstawiciela handlowego, nieco mniej niż 20% zarządza-

nia projektami, wytwarzania i marketingu. Wśród innych najczęściej poszukiwanych specja-

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Czy pośród wypisanych przez Ciebie cech i umiejętności znalazły się następujące:

• komunikatywność (łatwość nawiązywania kontaktów),

• kreatywność (umiejętność twórczego myślenia),

• otwartość na ludzi i nowe wyzwania,

• umiejętność i śmiałość podejmowania decyzji,

• zaangażowanie w pracę,

• odpowiedzialność,

• samodzielność,

• dynamiczność,

• umiejętność pracy w zespole i zdolności organizacyjne,

• odporność na stres.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Umiejętności te, zwane umiejętnościami miękkimi, są coraz częściej oczekiwane przez pra-

codawców od kandydatów do pracy. Badania wykazały, że sukcesy w życiu zawodowym

i w innych dziedzinach życia odnoszą ludzie o wysokim poziomie tak zwanej inteligencji

emocjonalnej.

Wyraża się ona intuicją i znajomością własnej osobowości oraz umiejętnością

rozpoznawania i kontrolowania własnych uczuć w kontaktach z innymi. Najwięcej sukcesów

odnoszą ci ludzie, którzy rozbudowuj ą swój e zdolności emocjonalne i potrafią je celowo

i skutecznie łączyć ze zdolnościami intelektualnymi (inteligencją racjonalną), między inny-

mi w zakresie identyfikowania i rozwiązywania problemów. Do niedawna pracodawcy przy-

kładali wagę do świadectw szkolnych i specjalistycznej wiedzy, obecnie coraz więcej uwagi

poświęcaj ą osobowości kandydata do pracy.

Jednym z warunków świadomego wyboru przyszłego zawodu jest znajomość lokalnego

rynku pracy.

Jeżeli chcesz wykonywać zawód, na który nie ma zapotrzebowania na lokalnym rynku

pracy, powinieneś być przygotowany do poszukiwania zatrudnienia poza miejscem za-

mieszkania. Jest to tzw. mobilność zawodowa.

Oprócz specjalistycznych umiejętności właściwych dla danego zawodu, pracodawcy

oczekują od kandydatów do pracy posiadania tzw. umiejętności miękkich wynikających

z inteligencji emocjonalnej człowieka.

Eksperci od rynku pracy zgadzają się, że zapewnioną przyszłość na rynku pracy mają

informatycy. Dorzucają doradców finansowych, farmaceutów, budowlańców, specja-

listów od zdrowia i wypoczynku. (...) Ci, którzy mają wiedzę związaną z technologia-
mi informatycznymi, raczej nie muszą się martwić bezrobociem. Nie znaczy to

jednak, że będą zarabiać krocie. Zwiększy się zapotrzebowanie na techników infor-

matyki, fachowców średniego i niższego szczebla do obsługi sieci firmowych, baz da-

nych, administrowania. (...) Nowe technologie udoskonalają codzienną pracę,

potrafią, jak Internet, zrewolucjonizować świat, stworzyć miejsca pracy i nowe zawo-

dy, ale za to inne uczynić niepotrzebnymi. Trzeba śledzić te przemiany. (...)

Zawsze będzie popyt na zawody związane z usługami dla biznesu. (...) Potrzebni będą

różni doradcy biznesowi i finansowi, którzy pomogą przebrnąć przez morze ofert

i wybrać metodę lokowania pieniędzy czy rozwijania firmy. (...)

Przyszłość mają także specjaliści od ochrony zdrowia (fizjoterapeuci, pielęgniarki),

organizatorzy wypoczynku, ochroniarze, architekci, pracownicy firm budowlanych.

(...) Duże zmiany nastąpią na wsi. Zmniejszy się liczba rolników, a pozostali staną się

profesjonalnymi menedżerami firm rolniczych. (...) Przybywa osób w wieku popro-

dukcyjnym, a to powinno wpłynąć na wzrost liczby miejsc pracy w sektorze usług dla

ludzi starszych.

Fragmenty artykułu M. Zielińskiego „Rynek pracy młodych. Przyszłościowe zawody" Rzeczpo-
spolita 3.04. 2002 r.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Rozdział 19

Skuteczne porozumiewanie się

Słowniczek
Komunikowanie się - proces, w którym dwie lub więcej osób wymieniają informacje i wza-

jemnie na siebie oddziałują.

Komunikacja werbalna —porozumiewanie się za pomocą słów.

Komunikacja niewerbalna —przekazywanie informacji za pomocą gestów, mimiki, postawy,

tzw. „ mowa ciała "

Aktywne słuchanie - umiejętność słuchania, przez którą wyrażamy zainteresowanie tym, co

mówi rozmówca i potwierdzamy zrozumienie przekazywanych przez niego informacji.

Asertywność - umiejętność zachowania się zdecydowanego, ale bez agresji, spokojnego i ła-

godnego, ale bez okazywania lęku. Asertywność to umiejętność obrony własnych praw bez

naruszania praw innych ludzi.

19.1. Proces komunikacji
Codzienne kontakty z innymi ludźmi, porozumiewanie się z nimi, czyli komunikacja, są czę-

ścią naszego życia. Komunikujemy się z innymi w domu, w szkole, spędzając wolny czas

z przyjaciółmi. Każdy z nas tworzy swój własny styl porozumiewania się. W jednych sytu-

acjach komunikowanie się przychodzi nam łatwo, chętnie rozmawiamy, dobrze rozumiemy

naszych rozmówców i jesteśmy dobrze rozumiani. W innych radzimy sobie gorzej, powstają

bariery i konflikty. Zrozumienie przebiegu procesu komunikowania się, poznanie i ćwiczenie

podstawowych technik komunikacji pozwoli Ci na doskonalenie tej ważnej umiejętności,

która często decyduje o sukcesach w szkole, życiu towarzyskim, a także w przyszłej pracy.

Mówiąc o komunikowaniu się mamy na myśli zawsze przynajmniej dwóch uczestników tego

procesu: nadawcę informacji i jej odbiorcę.

Nadawca

to osoba, która mówi lub w inny sposób przekazuje informację.

Odbiorca

to osoba, która jest adresatem informacji, a więc słucha, patrzy, czyta.

Informację przekazywaną odbiorcy przez nadawcę nazywamy przekazem. Informacja może

być przekazywana za pomocą słów (pisanych lub mówionych) -jest to komunikacja wer-

balna,

lub bez użycia słów, za pomocą zachowania, gestów, mimiki itp. - komunikacja nie-

werbalna,

zwana też często mową ciała.

W rzeczywistości nadawca i odbiorca ciągle zamieniają się rolami, tzn. odbiorca po przyję-

ciu przekazu reaguje na to, co usłyszał lub zobaczył i sam staje się nadawcą. Występuje tzw.

sprzężenie zwrotne,

czyli reakcja na usłyszaną informację. Reakcja ta zależy od tego, w jaki

sposób informacja została odebrana i zinterpretowana.

Rys. 19.1. Przebieg procesu komunikacji

Opracowano na podstawie K. van Meer, J. van Neijenhof „Elementarne umiejętności społeczne " Cen-
trum Metodyczne Doskonalenie Nauczycieli Średniego Szkolnictwa Medycznego, Warszawa 1993

19.2. Zakłócenia w procesie komunikacji

Zdarzyły Ci się z pewnością sytuacje, w których miałeś trudności związane ze skutecznym

porozumiewaniem się. Nie rozumiałeś na przykład, dlaczego Twój rozmówca zareagował

w taki, a nie inny sposób, bo przecież Twoje intencje były zupełnie inne. Rozstaliście się bez

porozumienia, a każdy pomyślał o drugim, że nie można się z nim dogadać, myśli tylko o so-

bie itp. Najprawdopodobniej wystąpiły jakieś czynniki, które utrudniły proces komunikacji,

tylko żadna ze stron nie zdawała sobie z tego sprawy. Znajomość czynników, które utrudnia-

ją skuteczne porozumiewanie się, może pomóc Ci uświadomić je sobie podczas rozmowy

i wyeliminować, a w rezultacie uczynić proces komunikowania się bardziej efektywnym.

Czynniki zakłócające proces komunikowania się można podzielić na trzy grupy:

• wynikające z sytuacji, w jakiej znajdują się nadawca i odbiorca,

• leżące po stronie nadawcy,

• leżące po stronie odbiorcy.

Czynniki wynikające z sytuacji

Otoczenie, w jakim znajdują się nadawca i odbiorca może wpływać na skuteczność procesu

komunikacji. Jeżeli wokół panuje hałas, ktoś co chwilę przeszkadza lub dzieją się inne rze-

czy rozpraszające uwagę, rozmawiający mają kłopot z koncentracją i skupieniem uwagi. In-

formacja w takiej sytuacji może dotrzeć do odbiorcy zakłócona, niepełna lub może on dobrze

jej nie zrozumieć.

Rys. 19,2. Zakłócenia w procesie komunikacji

Czynniki po stronie nadawcy

W niektórych przypadkach informacja przekazywana przez nadawcę może zostać przez nie-

go samego zdeformowana. Może się tak zdarzyć gdy:

• nadawca nie jest całkowicie szczery i ukrywając pewne fakty, może wprowadzić w błąd

odbiorcę,

• nadawca używa sformułowań, które nie są znane odbiorcy,

• zachowanie niewerbalne nadawcy przeczy wypowiadanym przez niego słowom,

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

• nadawca jest skupiony na sobie i nie interesuje się, czy został zrozumiany,

• nadawca ma skłonność do pouczania,

• nadawca nie jest zainteresowany tym, co inni mają do powiedzenia.

Czynniki po stronie odbiorcy
Również po stronie odbiorcy można wskazać czynniki, które utrudniają skuteczne porozu-

miewanie się. Przede wszystkim są to:

• znajomość tematu rozmowy - odbiorca, który nie zna zagadnienia, niewiele zrozumie

i może wyciągnąć pochopne wnioski z tego, co usłyszał,

• zainteresowanie tematem - odbiorca może mieć kłopot ze skupieniem uwagi, jeżeli temat

go nie interesuje,

• nastawienie do nadawcy - odbiorca może odnosić się z ostrożnością lub wręcz negatyw-

nie do tego, co mówi osoba, której nie lubi bądź nie akceptuje,

• poglądy i wartości odbiorcy mogą przeszkodzić w porozumieniu się, jeżeli są sprzeczne

z tymi, jakie wyznaje nadawca,

• nadinterpretacja przekazu - odbiorca słyszy i widzi to, co chce usłyszeć i zobaczyć,

• niecierpliwość i przerywanie nadawcy,

• brak zainteresowania wyrażany zarówno werbalnie (za pomocą słów), jak i poprzez mo-

wę ciała, np. ziewanie, uciekanie wzrokiem itp.

Ćwiczenie 19.1.
Opisz krótko sytuację, w której uczestniczyłeś lub którą obserwowałeś i wystąpiły w niej

któreś z opisanych powyżej czynników zakłócających proces komunikacji. Jakie zmiany

w postępowaniu każdej ze stron zaproponowałbyś w celu zwiększenia skuteczności porozu-

miewania się?

19.3. Zasady skutecznego porozumiewania się

Wyrażanie swoich myśli

Komunikując się wyrażamy swoje myśli, opinie, uczucia za pomocą słów mówionych lub

pisanych. Pisząc masz czas na zastanowienie się nad tym, w jaki sposób chcesz przekazać in-

formację i jakich użyć sformułowań. Jeżeli prowadzisz rozmowę, tego czasu jest mniej,

a więc warto wcześniej poznać i przećwiczyć rozwiązania, które ułatwią Ci porozumienie

z rozmówcą. Oto kilka zasad, których warto przestrzegać.

1. Przygotuj się do rozmowy, jeżeli wiesz o niej wcześniej. Opracuj argumenty, które mo-

żesz wykorzystać dla uzasadnienia swojej opinii. Jeżeli jesteś zaskoczony tematem roz-

mowy, nie wahaj się do tego przyznać i przełożyć rozmowę na inny termin.

2. Traktuj swojego rozmówcę jak partnera, a nie jak wroga. Nie zakładaj, że jest negatyw-

nie do Ciebie nastawiony.

3. Używaj języka zrozumiałego dla rozmówcy.

4. Wyrażając swoje opinie lub mówiąc o wrażeniach lub uczuciach formułuj zdanie

w pierwszej osobie. Mów „uważam", „moim zdaniem", „czuję, że" itp., tzw. komunika-

ty „JA ". Porównaj różnicę między powiedzeniem „Nie szanujesz mnie, jeżeli ciągle się

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

spóźniasz na spotkania! " a ,,Denerwuję się, kiedy muszę na ciebie czekać " Jeżeli for-

mułujesz komunikaty „ TY" osądzasz drugą osobę i utrudniasz komunikację.

5. Mów wprost, nie owijaj w bawełnę, jeżeli naprawdę chcesz być dobrze zrozumiany.

Ćwiczenie 19.2

Zamień komunikaty typu „TY" na komunikaty typu „JA".

Mowa ciała

Za pomocą języka ciała (komunikacja niewerbalna) przekazujemy zwykle więcej informacji

niż za pomocą słów. Mowa ciała może potwierdzać to, co słyszymy lub temu zaprzeczać. Je-

żeli ktoś mówi „ Cieszę się, że cię spotkałem ", a jego wyraz twarzy wyraża co innego, trudno

mu uwierzyć. Rozmowa to coś więcej niż wypowiadane słowa. Swoje uczucia i opinie mo-

żemy ukryć w słowach, ale trudno nie przekazać ich językiem ciała. Z postawy rozmówcy,

jego mimiki, gestów, intonacji przeważnie możesz wywnioskować więcej niż z tego, co

przekazuje za pomocą słów. Pamiętaj zatem, że odpowiednio dobrane i stosowane gesty mo-

gą zwiększyć skuteczność porozumiewania się, np. rozchylone i skierowane ku górze dłonie

potwierdzaj ą Twoją otwartość i szczerość w rozmowie.

Ćwiczenie 19.3.
Podzielcie się w klasie na dwa (lub cztery) zespoły i za-

grajcie w „Kalambury". Każdy zespół napisze na kartce

ogólnie znane przysłowie. Kartkę dostaje wydelegowa-

na osoba z przeciwnego zespołu, której zadaniem bę-

dzie za pomocą mowy ciała przekazać treść hasła

członkom swojego zespołu. Wygrywa zespół, który

szybciej odgadnie, o jakie przysłowie chodzi.

Zastanów się:

• W jaki sposób przekazywane były informacje?

• Jakiego rodzaju informacje najtrudniej przekazać za

pomocą mowy ciała?

Aktywne słuchanie

Umiejętność słuchania jest tak samo ważna w procesie

porozumiewania się jak umiejętność mówienia, czyli

właściwego wyrażania swoich myśli. Poprzez aktywne

słuchanie możemy wyrazić swoje zainteresowanie tym,

co mówi nasz rozmówca i utwierdzić się w przekona-

niu, że go dobrze zrozumieliśmy. Aktywne słuchanie

Rys. 19.3. Mowa ciała

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

pozwala również podtrzymać rozmowę i uzyskać interesujące nas informacje. Oto podsta-

wowe zasady aktywnego słuchania:

1. Nie przerywaj swojemu rozmówcy.

2. Utrzymuj kontakt wzrokowy - okazujesz w ten sposób swoje zainteresowanie.

3. Pochyl ciało w kierunku rozmówcy - oznacza to gotowość do wysłuchania.

4. Używaj zachęcających zwrotów, np. „tak", „rozumiem", słucham Cię uważnie".

5. Okaż empatię, czyli emocjonalne zrozumienie, postawienie siebie na miejscu rozmówcy.

6. Parafrazuj, czyli powtarzaj to, co usłyszałeś własnymi słowami, aby upewnić się, że do-

brze zrozumiałeś, np. „leżeli Cię dobrze zrozumiałem, to uważasz, że... ", „Popraw

mnie, jeżeli się mylę, czy chciałbyś, aby... ", „Sądzisz zatem, że.. ", „A więc jesteś zda-

nia,

że... ".

7. Bądź otwarty na odmienny od Twojego punkt widzenia rozmówcy. Nie krytykuj i nie

osądzaj.

8. Nie wygłaszaj własnych opinii i nie dawaj dobrych rad, jeżeli rozmówca Cię o to nie

prosi.

Ćwiczenie 19.4.

Dobierzcie się w trójki. Osoba A będzie mówiła przez dwie minuty do osoby B na określony

temat „Co sprawia ludziom najwięcej kłopotów w skutecznym porozumiewaniu się? " Osoba

B okaże swoim zachowaniem, postawą ciała, mimiką, gestami zainteresowanie tym, co mó-

wi osoba A. Osoba C pełni rolę obserwatora (może notować) i po zakończeniu ćwiczenia po-

wie, w czym przejawiało się (lub nie) aktywne słuchanie osoby A przez osobę B.

Ćwiczenie 19.5.

W Twoim otoczeniu są zapewne osoby, z którymi łatwo Ci porozumieć się. Zastanów się

i wpisz poniżej, jakie cechy powinna mieć osoba, o której możemy powiedzieć, że jest do-

brym nadawcą i dobrym odbiorcą.

Rys. 19.4. Dobry nadawca, dobry odbiorca

19.4. Asertywność

Jesteś agresywny, jeżeli demonstrujesz innym swoją wyższość, lekceważysz ich, nie potra-

fisz słuchać, decyzje podejmujesz nie licząc się z innymi, ranisz innych fizyczne lub psy-
chicznie.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Jesteś uległy, jeżeli ignorujesz własne potrzeby i prawa, podporządkowujesz się innym i oka-

zujesz pozorne zadowolenie, a w sobie odczuwasz żal i pretensje do innych i całego świata.

Jesteś asertywny, jeżeli mówisz to, co myślisz i czujesz, ale potrafisz wysłuchać innych,

współpracujesz na zasadzie partnerstwa, respektujesz własne prawa na równi z prawami in-

nych osób.

Ćwiczenie 19.6.
Sprawdź, czy jesteś osobą asertywną odpowiadając „tak" lub „nie" na opisy poniższych za-

chowań.

Opisy zachowań

Jeżeli ktoś bardzo prosi i nalega, trudno mi odmówić.
Jeśli ktoś mi przeszkadza, nie potrafię poprosić, żeby przestał.
Gdy ktoś mnie obwinia lub krytykuje, nie potrafię się zachować.
Często mam poczucie krzywdy.
Nie potrafię domagać się zwrotu pożyczonej rzeczy.
Złoszczę się, gdy inni mają inne zdanie i nie zgadzają się ze mną.
Nie potrafię bronić swoich opinii.
Nie potrafię prosić o pomoc.
Nie potrafię chwalić innych.
Nie wiem, jak się zachować, gdy ktoś mnie chwali.
Często ulegam innym.
Czasem czuję się wykorzystywany.

Czasami krzykiem wymuszam realizację moich pomysłów,

czy spełnienie próśb.

Odczuwam tremę, gdy muszę wypowiedzieć się publicznie.
W niektórych sytuacjach nie potrafię być szczery.

TAK

NIE

Stwierdzenia, przy których odpowiedziałeś „TAK" przedstawiają sytuacje, w których masz

pewne kłopoty z zachowaniem asertywnym. Asertywności można się jednak nauczyć po-

przez odpowiednie ćwiczenia i trening. Ale przede wszystkim powinieneś uwierzyć w siebie

i dać sobie prawo do:

• wyrażania i obrony własnego zdania,

• wyrażania uczuć,

• popełniania błędów,

• mówienia „nie rozumiem", „nie wiem",

• zmiany przekonań lub ich niezmieniania,

• proszenia o coś, bez obrażania się, jeżeli druga osoba odmówi,

• odmawiania, jeżeli czujesz, że ktoś chce Cię wykorzystać,

• brania odpowiedzialności za własne myśli i zachowanie.

Zachowania asertywne pomagają w utrzymaniu dobrych relacji między ludźmi i ułatwiają

porozumiewanie się. Asertywni rozmówcy są wobec siebie szczerzy, jasno mówią co myślą,

a jeżeli się nie zgadzają, potrafią pozostać przy swoim zdaniu.

Asertywność polega również na tym, że możesz sam wybrać swoją reakcję w danej sytuacji,

nie ulegać presji otoczenia. Masz prawo wybrać, czy chcesz zachować się asertywnie, czy

też

nie.

Zachowanie agresywne czy uległe pogarsza stosunki między ludźmi i sprawia, że przynaj-

mniej jedna ze stron czuje się źle. Zakłócony jest również proces porozumiewania się.

Ćwiczenie 19.7.

Przeczytaj rozmowę, w której jedna z osób zachowuje się agresywnie, a druga ulegle. Na-

stępnie spróbuj zaproponować asertywne przeprowadzenie tej rozmowy.

A: Gdzie ty wczoraj przepadłeś? Dzwoni-

łem cały dzień, a ciebie nie było.

B: Pojechałem z tatą na ryby.

A: Coś ty. Nie szkoda ci czasu, to takie głu-

pie cały dzień moczyć wędkę i patrzeć

w wodę.

B: E... No wiesz, musiałem jechać, bo tata

chciał...

A: Ale ten twój ojciec ma pomysły! A ja

chciałem, żebyś mi przyniósł swój referat

z historii, bo zupełnie nie wiem, co napi-

sać. Przynieś na jutro. Chyba masz już

gotowy?

B: Tak, już napisałem na brudno, ale

wiesz...

A: To przynieś na brudno. Trochę przerobię

i będę miał gotowy.

B: Ale... nie wiem, czy mnie odczytasz.

A: Nie wygłupiaj się, tylko przynieś. Chyba

mi nie odmówisz? Przecież się przyjaźni-

my, prawda?

Skuteczne komunikowanie się jest jedną z głównych umiejętności społecznych ułatwiają

cych tworzenie właściwych relacji w szkole, w domu, w pracy, w kontaktach towarzyskich

Rozpoznawanie barier (czynników zakłócających) proces komunikacji może pomóc

w ich eliminowaniu.

Skuteczne porozumiewanie się to przede wszystkim jasne i prawidłowe formułowanie

myśli, umiejętne wspomaganie przekazu informacji za pomocą mowy ciała, ale równie;

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

aktywne słuchanie, dzięki któremu można okazać swoje zainteresowanie i uniknąć nie-

potrzebnych nieporozumień.

Umiejętność asertywnego zachowania pomaga w skutecznym porozumiewaniu się, po-

nieważ i nadawca i odbiorca potrafią otwarcie i szczerze wyrażać swoje myśli i opinie

oraz są tolerancyjni dla odmiennych poglądów rozmówcy.

Przemawianie jest jednym

ze sposobów porozumiewania się. Przemawiamy w róż-

nych sytuacjach, np.: gdy chcemy zaprezentować coś lub kogoś (także siebie), gdy

przedstawimy swoją opinię, wyniki pracy itp. Ta umiejętność jest coraz ważniejsza

we współczesnym świecie.

Sztuki przemawiania można się nauczyć. Oto kilka podstawowych zasad:

1. Zawsze bądź dobrze przygotowany, zaplanuj sobie przemówienie. Jest to koniecz-

ne nawet wtedy, gdy dobrze znasz temat, żeby wiedzieć co powiedzieć i w jakiej

kolejności.

2. Twoje przemówienie powinno być dobrze zorganizowane, mieć wstęp (przedsta-

wienie siebie, tematu, celu i planu przemówienia), rozwinięcie, podsumowanie

i wnioski.

3. Utrzymuj kontakt wzrokowy ze słuchaczami.

4. Korzystaj z dobrze przygotowanych notatek, np. planu przemówienia.

5. Wykorzystuj, jeśli to możliwe środki wizualne.

6. Mów głośno, wyraźnie, dostosuj język do słuchaczy.

7. Nie obawiaj się wpleść w przemówienie anegdoty czy opisu ciekawej sytuacji.

8. Nie daj się tremie. Poprzez dobre przygotowanie się do prezentacji i ćwiczenie tre-

mę można zmniejszyć.

9. Pilnuj wyznaczonego czasu.

10. Myśl pozytywnie. Twoje przemówienie na pewno Ci się uda.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Rozdział 20

Współdziałanie w zespole

Słowniczek
Zespól — grupa osób, które lączą wspólne cele oraz świadomość, że do ich osiągnięcia potrzeb-

ne są zdolności, umiejętności, wysiłek oraz współpraca wszystkich osób do niego należących.

Burza mózgów - technika zespołowego rozwiązywania problemów opierająca się na twór-

czej inicjatywie i odroczonym ocenianiu.

Negocjowanie — proces uzgadniania najkorzystniejszego dla negocjujących stron stano-

wiska, w przypadku istnienia pomiędzy nimi konfliktu lub rozbieżności interesów.

Przywódca (lider) - osoba, kierująca pracą zespołu.

20.1. Współpraca w zespole

W szkole lub poza nią miałeś z pewnością okazję wykonywać pewne zadania w grupie. Czy

udało się Warn wówczas stworzyć zespoli Czy łączyły Was wspólne cele i chęć ich osiągnię-

cia? Czy wszyscy wykorzystywali swoje umiejętności, aby osiągnąć założony cel?

Jeżeli Twoja odpowiedź brzmi tak, ćwiczenia w tym rozdziale pomogą Ci doskonalić umie-

jętności pracy w zespole. Jeżeli odpowiedziałeś nie lub wahasz się, jakiej udzielić odpowie-

dzi, zastanów się, jak sam pracujesz w zespole lub jakie czynniki decydując sukcesach lub

niepowodzeniach zespołów, w których podejmowałeś działania.

Umiejętność pracy w zespole jest ceniona zarówno przez pracodawców, jak i w innych sytu-

acjach życiowych. Obserwacja efektów pracy wielu zespołów pozwala na stwierdzenie, że

osiągane przez nie rezultaty są z reguły lepsze niż prosta suma rezultatów pracy poszczegól-

nych ich członków.

Ćwiczenie 20.1.
Połączcie się w 8-10-osobowe grupy i przeczytajcie poniższy opis sytuacji.

Wyobraźcie sobie, że jesteście rozbitkami na oceanie. Statek, którym podróżowaliście powoli

tonie, załoga zginęła, przyrządy nawigacyjne uległy zniszczeniu. Przypuszczalnie do najbliż-

szego lądu jest około 2 tysięcy kilometrów. Macie do dyspozycji nadmuchiwaną tratwę, na

której zmieści się 10 osób. Niektórzy z Was mają w kieszeniach zapałki i pieniądze. Na statku

są różne przedmioty, które mogą się Wam przydać, możecie zabrać jednak tylko dziesięć spo-

śród nich*.

Poniżej jest lista 25 przedmiotów. Wybierzcie i podkreślcie dziesięć, które uważacie, że nale-

ży ze sobą zabrać w podróż tratwą.

* Oprac. na podst: H. Hamer. Klucz do efektywności nauczania, Wydawnictwo Veda, Warszawa 1994

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Po wykonaniu ćwiczenia odpowiedzcie na następujące pytania?

1. Czy udało się ustalić wspólny cel?

2. W jaki sposób podejmowane były decyzje?

3. Czy pojawiły się jakieś konflikty?

4. Co sprzyjało znalezieniu najlepszego rozwiązania?

5. Co przeszkadzało w wykonaniu zadania?

20.2. Role społeczne w zespole

Pracując w zespole pełnimy czasami zupełnie nieświadomie różne role społeczne. Jedne

z nich sprzyjają przekształcaniu grupy w zespół i osiąganiu końcowego sukcesu, inne prze-

szkadzają. Poniższe ćwiczenie pomoże Ci określić, jakie role społeczne pełnisz najczęściej.

Ćwiczenie 20.2.

Odpowiedź szczerze na pytania ankiety „Jak pracujesz w zespole? " W kolumnie często

wpisz przy wybranym stwierdzeniu 10 pkt, w kolumnie czasami 5 pkt., jeżeli wybierzesz

odpowiedź nigdy dopisz przy niej O pkt*.

Lp.

10.

11.

To zdarza się...

Jeżeli niektóry koledzy nie są zbyt chętni do

współpracy, staram się namówić ich, żeby przyłą-

czyli się do zespołu i mieli coś do powiedzenia.

Lubię wiedzieć, w jaki sposób inni rozwiązują

problemy.

Zanim zacznę rozwiązywać problemy staram się

zgromadzić jak najwięcej informacji.

W trudnych sytuacjach denerwuję się i podnoszę głos.

Kiedy moi koledzy mają dobre pomysły, mówię

im to.
W zespole ważne jest, abym mógł wyrażać swoje

opinie i poznać opinie innych.

Podczas dyskusji lubię rozwijać pomysły innych.

Jeżeli występująjakieś zakorzenione niechęci, sta-

ram się, aby konflikty nie poróżniły nas.

Uważam, że gdyby zespół słuchał moich pomy-

słów, uniknęlibyśmy niepotrzebnych problemów.

Uważam, że pracując sam uzyskuję lepsze efekty.

Jeżeli zauważam, że zespół jest zmęczony, propo-

nuje przerwę na odzyskanie energii.

Często

10 pkt.

Czasami

pkt.

Nigdy

pkt.

Opracowano na podst.: A. Mikina Jak wykonywać zadania metoda projektów, WSiP, Warszawa 1997

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

12.

13.

14.

15.

16.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

Ktoś musi myśleć o szczegółach i praktycznym

zastosowaniu pomysłów, które się rodzą- to moja

domena.

Kiedy mam dobre pomysły, nie znajduję wsparcia,

mimo, że ustawicznie podnoszę te kwestię.

Kiedy staje się jasne, że zespół nie osiąga odpo-

wiedniego poziomu, zwracam na to uwagę, powo-

dując rozważenie przyczyn takiej sytuacji.

Lubię nazywać rzeczy po imieniu i jeżeli ktoś for-

suje nie do końca przemyślane pomysły, mówię

o tym w sposób zdecydowany, ponieważ nie moż-

na tracić czasu.

Uważam, że inni powinni liczyć się z moim zda-

niem i wykorzystywać moje pomysły.

Jestem osobą, która potrafi przeciąć dłuższe prze-

mówienia i umożliwić innym przedstawienie po-

glądów i opinii.

Zapisuję podczas dyskusji to, co mówią inni, aby

dobre pomysły nie zginęły.

Dbam o to, aby być dobrze przygotowanym do

dyskusji.

Jeżeli widzę, że nastroje w zespole nie są najlep-

sze, wkładam wiele wysiłku, aby motywować ko-

legów do działania.

Kiedy mam zły nastrój lub kłopoty osobiste, daję

to po sobie poznać.

W pewnych sytuacjach chętnie podążam za inny-

mi, gdyż mogą oni na przykład znać się na czymś

lepiej ode mnie.

Lubię upewniać się, że wiemy, w jakim kierunku po-

dążamy i na czym koncentrujemy nasze działania.

Staram się szczegółowo opowiadać o moich osią-

gnięciach, aby potwierdzić swoje przygotowanie

do pracy.

Uważam, że nie należy planować działań, ponie-

waż i tak ciągle trzeba wprowadzać jakieś zmiany.

Potrafię zająć się szczegółami organizacyjnymi,

jeżeli wymagają tego podejmowane przez zespół

działania

Ktoś musi ocenić odkrywcze pomysły członków

zespołu - umiem być krytyczny i zarazem po-

mocny.

Staram się, aby mój zespół stawiał sobie ambitne

cele i dążył do osiągania jak najlepszych rezultatów.

Przy większych nieporozumieniach staram się jak

najszybciej przywrócić harmonię.

Staram się, aby podczas pracy zespołu realizowane

były także moje własne cele.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Wpisz przydzielone punkty odpowiednio przy numerach stwierdzeń, a następnie podsumuj

w kolumnach.

Opis wyników ankiety*

Role zadaniowe

- ważne ze względu na realizację zadania

Pomysłodawca - częściej niż inni wysuwa nowe pomysły i proponuje nowe rozwiązania.

Modyfikator - rozszerza już podjęte inicjatywy, pomaga twórczo kontynuować pracę.
Echo - kontynuuje pracę zaproponowaną przez innych.

Nawigator - zwraca uwagę na czas lub stopień zaawansowania działań.
Koordynator - rozdziela zadania, pilnuje, aby praca przebiegała sprawnie.
Poszukiwacz - zadaje pożyteczne pytania, ustala, czego grupa nie wie.

Ekspert - wie więcej niż inni, udziela odpowiedzi na różne pytania.
Oceniający - podsumowuje efekty pracy, ocenia osiągnięcia ł metody pracy.

Pomocnik - wykonuje prace pomocnicze, sekretarzuje, referuje.

Role ważne dla współżycia i rozwoju zespołu
Motywator - dobry duch grupy, pobudza do działania, zachęca, okazuje zainteresowanie,
wyraża uznanie.

Słuchacz - potrafi uważnie słuchać.

Opoka - daje oparcie osobom, które tego potrzebują, jest ciepły i serdeczny, cieszy się zaufa-

niem i sympatią.
Harmonizator - namawia do współpracy, dąży do kompromisów, stara się rozwiązywać kon-

flikty, zażegnywać spory.

Rozładowujący napięcia - w trudnych chwilach żartuje, pogodny, lubi się śmiać.

Strażnik zasad- pilnuje reguł współdziałania, porozumiewania się, pracy w zespole.

Sprawiedliwy - pilnuje równomiernego podziału obowiązków.

* Opis ról społecznych na podstawie: H. Hamer. Klucz do efektywności nauczania,

Wydawnictwo Veda, Warszawa 1994

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Role blokujące - utrudniające współżycie i rozwój zespołu
Blokujący - przeciwstawia się inicjatywom większości, podważa zasadność przyjętych roz-

wiązań, niepotrzebnie zatrzymuje pracę.

Egocentryk - koncentruje się na sobie, nie na grupie lub zadaniu; stara się być w centrum za-

interesowania - przypomina o swoich zasługach lub demonstruje zdolności.

Indywidualista - nie przestrzega przyjętych reguł pracy lub zachowania się.

Kotek - lubi być „głaskany", stale domaga się uznania, czasem próbuje wkradać się w łaski

innych.

Dominujący - stara się nie dopuszczać innych do głosu, próbuje przejąć czołową pozycję

w grupie, narzuca swoje zdanie, nie liczy się z innymi.

Agresywny - atakuje niektórych członków grupy, bywa złośliwy lub niegrzeczny.

Unikający działania - prawie nie włącza się w pracę grupy, pozostaje na uboczu lub wycofu-

je się ze wspólnych zadań.

Które z ról społecznych pełniłeś podczas wykonywania ćwiczenia 20.1.? Czy Twoja ocena

jest zgodna z wynikami ankiety?

20.3. Rozwiązywanie problemów w zespole - burza mózgów

Burza mózgów jest jedną z wielu metod zespołowego rozwiązywania problemów. Jej istotą

jest wykorzystanie nieskrępowanego twórczego potencjału członków zespołu zgodnie z za-

sadą, że każde rozwiązanie może być dobre. Burza mózgów składa się z dwóch etapów:

1. Etap pierwszy - szukanie rozwiązań problemu.

2. Etap drugi - ocena podanych rozwiązań i wybór najlepszego.

Etap pierwszy

Każdy ma prawo podać swoje rozwiązanie przestrzegając następujących reguł:

• zgłaszanie pomysłów powinno odbywać się bez żadnych ograniczeń,

• proponowanych pomysłów nie trzeba uzasadniać,

• pomysłów nie należy komentować ani oceniać,

• wszystkie zgłoszone pomysły powinny być zapisane na tablicy lub kartce,

• każdy może zgłosić wiele pomysłów.

Etap drugi

Najlepiej, jeżeli ma miejsce po przerwie, kiedy opadną emocje. Każdy z pomysłów należy

poddać ocenie według ustalonych wcześniej kryteriów (mogą być potrzebne dodatkowe wy-

jaśnienia autora pomysłu). Po wyeliminowaniu pomysłów niespełniających kryteriów, pozo-

stałe należy przedyskutować i wybrać najlepszy z nich.

Ćwiczenie 20.3.

Wykorzystajcie w zespołach lub na forum klasy metodę burzy mózgów do rozwiązania pro-

blemu:

Jak zdobyć około 3 000 zł potrzebnych na dopłacenie do wycieczki, na którą chcą pojechać

wszyscy uczniowie w klasie?

20.4. Negocjowanie

Z koniecznością prowadzenia negocjacji mamy do czynienia w przypadku, gdy osoby (stro-

ny negocjacji) chcą lub muszą znaleźć rozwiązanie ważnego dla nich problemu. Wyobraź so-

bie, że umówiłeś się z kolegami na basen lub wycieczkę rowerową w najbliższą sobotę.

a Twoi rodzice zaplanowali malowanie kuchni i chcą, żebyś pomógł im zapakować i wynieść

naczynia. Jak sobie wyobrażasz waszą rozmowę? Czy zrezygnujesz z rozrywki i pomożesz
rodzicom,przez całą sobotę obnosząc obrażoną minę?Czy postawisz na swoim i spędzisz

czasz kolegami - niech rodzice sami sobie radzą? Czy może znajdziecie inne rozwiązanie

tego konfliktu interesów?

Rys. 20.1. Negocjowanie

Wzajemnie nastawienie osób podejmujących negocjacje można przyporządkować do jedne-

go z trzech poniższych stylów:

• „przegrana - wygrana"
• „wygrana - przegrana"

• „wygrana - wygrana"

Relacja „przegrana - wygrana" wskazuje na miękki styl negocjowania, czyli tendencję do

ulegania presji i podporządkowania się drugiej stronie.
Relacja „wygrana - przegrana" wskazuje na twardy styl negocjowania, czyli skłonność do

osiągania zamierzonych korzyści za wszelka cenę i wywierania presji na drugą stronę.
Relacja „wygrana - wygrana" związana jest z rzeczowym stylem negocjowania, zastosowa-

nie którego pozwala na znalezienie rozwiązania korzystnego dla obu stron.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Tabela 20.1. Porównanie stylów negocjowania

Na podstawie R, Fisher, W. Ury ,, Dochodząc do TAK. Negocjowanie bez poddawania się", PWE,

Warszawa 1994

Styl rzeczowy*, opiera się na czterech podstawowych zasadach:

L Oddzielaj nastawienie do ludzi od nastawienia do spraw. Skup swoją uwagę na problemie,

a nie na zachowaniu drugiej strony, nawet jeżeli Ci ono nie odpowiada.

2. Koncentruj się na rozwiązaniu problemu, a nie na obronie swojego stanowiska i propozy-

cji. Możesz zmieniać stanowisko dowolną ilość razy, jeżeli doprowadzi to w końcu do wy-

pracowania satysfakcjonującego rozwiązania.

3. Myśl twórczo. Staraj się proponować różne rozwiązania problemu, uwzględniające intere-

sy Twoje i drugiej strony. Z wielu rozwiązań łatwiej wybrać to najlepsze.

4. Ustalaj obiektywne kryteria oceny osiągniętego porozumienia, aby uniknąć subiektywnego

nastawienia którejkolwiek ze stron.

Ćwiczenie 20.4.

W kilkuosobowych grupach podzielcie się na dwa zespoły - dwie strony w negocjacjach.

Przygotujcie argumenty i przeprowadźcie mini negocjacje na jeden z wybranych tematów.

Sytuacja l

Anka i Beata są siostrami. Anka chodzi do liceum, Beata do szkoły podstawowej. Zbliżają się

Święta Wielkanocne. Anka obiecała, że na spotkanie klasowe upiecze świąteczną babę. Beata
ma na następny dzień przygotować cztery jajka do zdobienia. W domu są cztery jajka, jest
wieczór i sklepy są pozamykane. Przeprowadźcie negocjacje w imieniu Anki i Beaty.

Sytuacja 2

Grupa uczniów chce założyć w szkole sklepik, w którym będą sprzedawane słodycze i artyku-

ły papiernicze. Druga grupa zgłosiła się z pomysłem założenia kawiarenki, w której przy kil-
ku stolikach będzie można napić się herbaty, soku i zjeść ciastko. W szkole jest tylko jedne

pomieszczenie nadające się na sklepik lub kawiarenkę. Nikt nie chce ustąpić. Zainscenizuj

negocjacje.

Sytuacja 3

Uczniowie klasy II chcą pojechać na wycieczkę. Część z nich proponuje wyjazd w góry, część

nad morze. Przeprowadźcie negocjacje w celu ustalenia satysfakcjonującego wszystkich roz
wiązania.

Jaki styl negocjowania wybrałeś?

* Taki styl negocjowania w celu dojścia do satysfakcjonującego obie strony porozumienia został opisa

ny przez R. Fishera i W. Ury'ego w książce „Dochodząc do TAK. Negocjowanie bez poddawania się
PWE, Warszawa 1994

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

20.5. Lider w zespole
Zespół w większości przypadków pracuje efektywniej jeżeli ma swojego lidera - przywódcę,

czyli osobę, która pokieruje pracą i będzie dbała o to, aby zespół osiągnął wyznaczony cel.

Lider może zostać wyznaczony (w zespole uczniów np. przez nauczyciela) wybrany przez

pozostałych członków zespołu, lub zostać przywódcą w sposób samoistny. Szczególnie waż-

ne jest, aby lider potrafił zdobyć akceptację zespołu, ponieważ jeżeli jego przywództwo bę-

dzie opierało się jedynie na sile danego mu stanowiska, mogą wystąpić kłopoty ze

zorganizowaniem dobrej współpracy.

Ćwiczenie 20.5.
Przeczytaj poniższy opis sytuacji*
Gdy Tomek miał 17 lat koledzy wybrali go na prezesa szkolnego klubu radiowego. Młody

człowiek bardzo się ucieszył. Długo zastanawiał się nad działalnością klubu, jego problema-

mi i możliwościami. Na pierwszym spotkaniu klubowym opowiedział kolegom o swoich

wspaniałych planach. Nie byli nimi tak bardzo zachwyceni. Od tej pory z każdym tygodniem

było coraz gorzej. Ci, których uważał za swoich kolegów, wydawali się uparcie podkopywać

jego autorytet i niweczyć plany wobec klubu. Nie mógł zrozumieć co się stało.

Poszedł po radę do swego dziadka, którego wielu ludzi szanowało jako dobrego przywódcę.

Starszy pan słuchał uważnie. Kiedy wnuk skończył, dziadek zadał mu pytanie: „ Co chcesz

najbardziej robić? Czy chcesz rządzić swoim klubem, czy chcesz mu przewodniczyć? Tomek

poczuł się zakłopotany. „ To przecież to samo " - odpowiedział. Dziadek pokręcił głową.

„ Wprost przeciwnie -powiedział - obie sprawy nie mają ze sobą wiele wspólnego ". Tomek

zmarszczył brwi: „Nie rozumiem ". Dziadek uśmiechnął się do wnuka: „Dopiero kiedy zrozu-

miesz, będziesz mógł zacząć uczyć się tego, jak być przywódcą ".

Poddajcie dyskusji zachowanie Tomka wykorzystując poniższe pytania.

• Jak Tomek rozumiał rolę przewodniczącego klubu?

• Jak zachowywał się w stosunku kolegów?

• Jak wytłumaczysz zachowanie kolegów Tomka?

• Czy potrafisz wyjaśnić różnicę między „rządzeniem" a „przewodzeniem"?

Sukces lidera zespołu zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest tzw. styl kierowania,

czyli sposób, w jaki lider oddziałuje na pozostałych członków zespołu. Lider może prezento-

wać jeden z poniższych stylów:

• styl autokratyczny - lider sam podejmuje wszystkie decyzje i rozdziela zadania;

• styl demokratyczny - lider występuje w roli koordynatora pracy zespołu, zachęca do udzia-

łu w podejmowaniu decyzji, dąży do partnerstwa w obowiązkach i odpowiedzialności;

• styl liberalny - lider wyznacza cele, które powinny zostać osiągnięte i pozostawia dużą

swobodę członkom zespołu w zakresie podejmowania decyzji i realizacji zadania.

Jak sądzisz, który ze stylów kierowania zespołem prezentował Tomek?

Umiejętności pracy w zespole można doskonalić między innymi poprzez podejmowanie

różnych działań zespołowych i analizowanie swojego zachowania w zespole.

Członkowie zespołu pełnią w nim różne role społeczne: nakierowane na wykonanie za-

dania, podtrzymujące dobrą atmosferę pracy lub blokujące działania zespołu.

* Opracowano na podstawie R. B. Woyach Jak zostać przywódcą? Wydawnictwa CODN, Warszawa

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

« Rozwiązując zespołowo problemy i podejmując decyzje warto stosować sprawdzone

techniki grupowego rozwiązywania problemów; jedną z nich jest burza mózgów.

* Umiejętność negocjowania pozwala na poszukiwanie rozwiązań satysfakcjonujących

obie strony konfliktu, kiedy jedna i druga strona jest wygrana i nie ma przegranych.

» Skuteczny lider przewodzi zespołowi pomagając poprzez swoje działanie osiągnąć zało-

żone cele.

Rozwiązując problemy indywidualnie lub zespołowo warto postępować zgodnie z na-

stępującymi krokami:

Krok 1:

Rozpoznaj i zdefiniuj problem, postaw pytania, na które będziesz szukać od-

powiedzi.

Krok 2: Zbierz

potrzebne informacje, wystrzegaj się subiektywizmu i pochopnego

odrzucania informacji.

Krok 3:

Zaproponuj możliwe rozwiązania; zwróć uwagę na różne podejścia do pro-

blemu.

Krok 4:

Dokonaj oceny proponowanych rozwiązań według ustalonych kryteriów.

Krok 5:

Wybierz najlepsze z możliwych rozwiązań, podejmij decyzję o rozwiązaniu

postawionego problemu.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Rozdział 21

Samoocena możliwości zawodowych

Słowniczek
Samoocena

- stopień, w jakim ktoś zna siebie, akceptuje i określa jako zasługujący na po-

chwalę w ujęciu bezwzględnym lub w porównaniu z innymi.

21.1. Dokonywanie samooceny
Obraz samego siebie, jaki tworzysz w swojej wyobraźni, ma bardzo duży wpływ na Twoje

postępowanie i dokonywane wybory, również te dotyczące pracy zawodowej. Na jego treść

składają się:

• cechy fizyczne (np. wygląd, sprawność fizyczna),

• cechy psychiczne: intelektualne (np. inteligencja., wyobraźnia, spostrzeganie) i emocjonal-

ne (np. zrównoważenie lub nie, energia, sposób reagowania na niepowodzenia),

• cechy społeczne, które wpływają na relacje z innymi ludźmi (np. prawdomówność, towa-

rzyskość, zazdrość).

Na obraz samego siebie składają się dwa elementy: wiedza o sobie i samoocena.

To, co wiemy o sobie lub pozostaje dla nas nieznane, ciekawie pokazuje tzw. „okno Johari".

Rys. 21.1. Obszary własnego „ JA ", które opisali Joe Luft i Harry Ingham, tzw. „ okno Johari

Źródło: H. Sierpińska Podręcznik dla liderów Klubów Aktywnego Poszukiwania Pracy, Fundacja Akcji
Demokratycznej, Warszawa 1993

Samoocena,

czyli ocena samego siebie, może być zaniżona, zawyżona lub adekwatna (trafna).

Człowiek, który dokonuje zaniżonej samooceny, czyli przypisuje sobie mniejsze możliwości

niż posiada w rzeczywistości, często pozostaje bierny, nie podejmuje działań, spodziewa się

niepowodzeń, gdyż cechuje go brak wiary we własne siły.

Samoocena zawyżona polega na przypisywaniu sobie większych możliwości, niż się faktycz-

ne posiada. W takim przypadku człowiek podejmuje się zadań, których nie jest w stanie wy-

konać, narażając się często na zawód. Jednak winą za niepowodzenie rzadko obciąża siebie -

najczęściej natomiast innych lub niekorzystne czynniki zewnętrzne.

Jeżeli człowiek prawidłowo ocenia swoje możliwości, to jego samoocena jest adekwatna

(trafna). W jej wyniku podejmuje działania na miarę swoich możliwości, co pozwala na uni-

kanie niepotrzebnych niepowodzeń i stwarza warunki osiągania sukcesu.

Ćwiczenie 21.1.
Przeczytaj uważnie listy cech dodatnich (pozytywnych) i ujemnych (negatywnych), oceń

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY l JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

i wpisz w odpowiednim miejscu tabeli (Twoja ocena), w jakim stopniu one u Ciebie wystę-

pują (posługując się podaną skalą)*.

Nasilenie cechy:

\v stopniu wysokim 3 pkt.

2pkt.

pkt.

pkt

w stopniu średnim

w stopniu małym
wcale

Cechy pozytywne

Czy jesteś:

Prawdomówny

Słowny

Koleżeński

Uprzejmy

Sprawiedliwy

Wyrozumiały

Zdolny

Punktualny

Ambitny

Silny fizycznie

Zdrowy

Zrównoważony

Odpowiedzialny

Skromny

Stanowczy

Samokrytyczny

Oszczędny

Pracowity
Obowiązkowy

Odważny
Sprawny fizycznie

Zdyscyplinowany

Ładny
Masz silną wolę

Razem

Twoja

ocena

Ocena

innych

Cechy negatywne

Czy jesteś:

Leniwy

Niedbały

Niesystematyczny

Niesamodzielny

Niezgrabny

Chory

Niezdarny

Złośliwy

Zarozumiały

Roztargniony

Zazdrosny

Chciwy

Wulgarny

Niezdyscyplinowany

Agresywny

Kłamliwy
Nieśmiały

Nerwowy

Brzydki

Niezdolny

Lekkomyślny

Niesprawny fizycznie

Niezaradny

Masz wady zmysłów

(wzroku, słuchu)

Razem

Twoja

ocena

Ocena

innych

Poproś kolegę lub koleżankę, ewentualnie rodziców (kogoś, kto dobrze Cię zna), aby doko-

nał oceny Ciebie i wpisał punkty do tabeli (ocena innych) - zakryj przyznane sobie samemu

punkty. Podlicz punkty w każdej kolumnie.
Analiza listy cech pozytywnych.

Jeżeli w kolumnie „Twoja ocena" uzyskałeś ponad 50 punktów, zastanów się, czy nie jesteś

dla siebie zbyt tolerancyjny i nie oceniłeś się zbyt wysoko. Uzyskanie poniżej 20 punktów

może świadczyć o zaniżonej samoocenie.

* Na podstawie: L. Krawczyk, A. Kulpa, M. Maicka Orientacja zawodowa. Przewodnik nauczyciela

gimnazjum i szkoły podstawowej, PWN, Warszawa 2000.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Analiza listy cech negatywnych

Jeżeli w kolumnie „Twoja ocena" uzyskałeś poniżej 20 pkt, zastanów się, czy Twoja samo-

ocena nie jest zawyżona. Jeżeli masz ponad 50 punktów, prawdopodobnie patrzysz na siebie

zbyt krytycznie.

Porównaj przydzielone sobie punkty z „Oceną innych". Jeżeli liczba punków w obu kolum-

nach znacznie się od siebie różni, masz być może kłopoty z dokonaniem trafnej samooceny.

Przeanalizuj szczególnie te cechy, gdzie występują największe rozbieżności.

Pamiętaj, że nie ma na świecie ideałów, ale też nie ma ludzi, którzy się do niczego nie nada-

ją. Każdy ma jakieś wady, które równoważą się z zaletami. Właściwe ich rozpoznanie po-

zwala na prawidłowe kierowanie własnym rozwojem i podejmowanie decyzji dotyczących

przyszłej kariery zawodowej.

21.2. Możliwości zawodowe

Ocena możliwości zawodowych (mocnych i słabych stron) jest pierwszym krokiem w doko-

nywaniu wyboru przyszłego zawodu i rodzaju pracy, jaką chciałbyś w przyszłości wykony-

wać. Możliwości zawodowe każdego człowieka kształtowane są przez wiele czynników. Do

najważniejszych należą:

• zainteresowania,

• zdolności,

• cechy osobowości,

• predyspozycje,

• umiejętności,

• ograniczenia np. zdrowotne.

Jeżeli myślisz o przyszłej pracy, jako o możliwości rozwoju i samorealizacji, a nie tylko spo-

sobie pozyskiwania środków do życia, powinieneś przede wszystkim uwzględnić swoje za-

interesowania. Przyszła praca da Ci zdecydowanie więcej satysfakcji i zadowolenia,
będziesz wykonywać ją lepiej i będziesz mieć większe szansę na sukces, jeżeli będziesz ro-
bić to, co lubisz.

Posiadasz zapewne jakieś zdolności - szczególne talenty, które rozwijając możesz uczynić

podstawą swojej pracy zawodowej. Może ładnie rysujesz, masz sukcesy w sporcie, szybko

uczysz się języków obcych, wyróżniasz się logicznym myśleniem, co procentuje w różnych

konkursach matematycznych lub mówią na Ciebie „złota rączka", ponieważ potrafisz

wszystko naprawić? Świadomość własnych uzdolnień pozwoli Ci nie tylko je rozwijać, lecz

również szukać takich zawodów, w których będą one przydatne i zostaną docenione.

Cechy osobowości i temperament człowieka warunkuje rodzaj zawodu i środowisko pracy,

jakie on najchętniej wybiera. Na przykład osoba spokojna, dokładna, może trochę nieśmiała

raczej wybierze zawód, który wykonując będzie mogła wykorzystać swoją precyzję i upo-

rządkowanie, a uniknąć częstych kontaktów z ludźmi.

Predyspozycje zawodowe wynikają z zainteresowań, zdolności, a także cech i temperamentu

człowieka. Najczęściej wyróżnia się predyspozycje do pracy z ludźmi, z rzeczami, z danymi

(informacją). Niektórzy dla lepszego opisania środowiska pracy i rodzaju wykonywanych

zadań dodają jeszcze predyspozycje do pracy związanej z przyrodą*.

Umiejętności, które przydadzą Ci się w pracy zawodowej, zdobywasz w szkole, na kursach

czy też angażując się w różnego rodzaju przedsięwzięcia. Do istotnych na rynku pracy nale-

* Jeżeli nie znasz swoich predyspozycji zawodowych możesz zbadać je za pomocą testu. Znajdziesz go
na przykład w podręczniku dla gimnazjum A. Mikina, Z. Sepkowska „Zanim staniesz się przedsiębior
czy". Wydawnictwo REA, Warszawa 2001.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

żą umiejętności interpersonalne (np. te, którym poświęcone były poprzednie rozdziały: ko-

munikowanie się, praca w zespole, negocjowanie, itp.), obsługa komputera, posługiwanie się

językiem obcym, specjalistyczne umiejętności zawodowe (np. obsługa jakiegoś urządzenia).

Być może możesz pochwalić się jeszcze innymi umiejętnościami, które w Twojej przyszłej

pracy okażą się bardzo cenne i przydatne, np. jeździsz konno, potrafisz szybko pisać na ma-

szynie (komputerze) czy udzielić komuś pierwszej pomocy.

W niektórych zawodach określone są przeciwwskazania, szczególnie zdrowotne. Analizując

zatem swoje możliwości zawodowe nie można pomijać tego typu ograniczeń, szczególnie

jeżeli uniemożliwiają wykonywanie jakieś pracy.

Ćwiczenie 21.2.
Rozpoznaj swoje możliwości zawodowe uzupełniając tabelę.

Zainteresowania
Zdolności
Cechy osobowości (pozytywne

- wspierające rozwój)

Cechy osobowości (negatywne

- hamujące rozwój)

Umiejętności

Dotychczasowe sukcesy

Predyspozycje zawodowe
Ograniczenia np. zdrowotne

* Dokonanie adekwatnej samooceny pomaga we właściwym planowaniu swojej kariery

zawodowej.

» Rozpoznanie możliwości zawodowych warunkuje trafny wybór zawodu i przyszłej pracy.

J. L. Holland wyodrębnił sześć modeli osobowościowych, warunkujących wybór ro-

dzajów pracy i środowiska jej wykonywania.

1. Typ realistyczny - ludzie o uzdolnieniach sportowych, manualnych, lubią pracować

mając do czynienia z przedmiotami, maszynami, narzędziami, roślinami, zwierzęta-

mi lub wolą pracować na wolnym powietrzu.

2. Typ badający - ludzie, którzy lubią obserwować, uczyć się, badać, analizować, oce-

niać lub rozwiązywać problemy.

3. Typ artystyczny- ludzie, którzy mają uzdolnienia artystyczne, są innowacyjni, ob-

darzeni intuicja, lubią pracować w nowych sytuacjach, używaj ą wyobraźni, twórczo

myślą.

4. Typ konwencjonalny - ludzie, którzy lubią mieć do czynienia z danymi, są skrupu-

latni i uporządkowani, zwracają uwagę na szczegóły, kierują się instrukcjami innych.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

5. Typ społeczny - ludzie, którzy lubią pracować z innymi ludźmi, informować ich,

wyjaśniać, pomagać, szkolić; łatwo nawiązuj ą kontakty z innymi.

6. Typ przedsiębiorczy - ludzie, którzy lubią pracować z innymi ludźmi, przekonywać,

występować publicznie, mają zdolności przywódcze, nastawieni są na osiąganie wy-
znaczonych celów.

Według Hollanda wybór zawodu jest wyrazem osobowości człowieka, jego zaintereso-

wania są zgodne z cechami osobowości. Satysfakcja zawodowa, stabilność, osiągnię-

cia zależą od zgodności pomiędzy typem osobowości zawodowej a wykonywaną
pracą. Ludzie szukaj ą takiego środowiska pracy, które pozwoli im wykorzystać zdol-
ności i umiejętności.

Jeżeli chcesz sprawdzić, jaki jest Twój typ osobowości, możesz się zgłosić do Centrum
Informacji Zawodowej lub Poradni Zawodowo-Wychowawczej. Tam osoby posiadają-

ce uprawnienia mogą wykonać Test Hollanda i określić Twój typ osobowości.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Rozdział 22

Formy aktywności zawodowej na rynku pracy

Słowniczek
Pracownik - osoba zatrudniona, wykonująca pracę na rzecz pracodawcy zgodnie z zawartą

z nim umową.

Pracodawca - osoba, przedsiębiorstwo lub inna organizacja zatrudniające pracowników.

Samozatrudniony - osoba prowadząca działalność na własny rachunek, która tworzy dla

siebie samej miejsce pracy, nie zatrudnia pracowników najemnych.

Bezrobotny — zgodnie z uregulowaniami prawnymi, osoba pozostająca bez pracy, poszukują-

ca jej i spełniająca warunki zawarte w Ustawie o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu

(z dnia 14 grudnia 1994 r. z późniejszymi zmianami - art. 2 ust. 2)

Bezrobotny absolwent - osoba zarejestrowana jako bezrobotna i spełniająca jeden z warun-

ków zawartych w Ustawie o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (z dnia 14 grudnia

1994 r. z późniejszymi zmianami - art. 2 ust. 1)

22.1. Podmioty na rynku pracy

W rozdziale 3. dowiedziałeś się, jak funkcjonuje rynek pracy w warunkach gospodarki ryn-

kowej. Występują na nim dwie grupy podmiotów: po stronie podaży ci, którzy świadczą pra-

cę i jej poszukują, po stronie popytu ci, którzy zatrudniaj ą pracowników.

Wchodząc na rynek pracy i stając się jego uczestnikiem możesz pełnić jedną z wymienio-

nych poniżej ról:

•pracownika (strona podaży),

•pracodawcy (strona popytu).

Jeżeli zdecydujesz się na stworzenie dla siebie samego miejsca pracy, przyjmiesz na rynku

rolę:

• samozatrudnionego.

W przypadku trudności ze znalezieniem pracy przez dłuższy czas, możesz zarejestrować się

w urzędzie pracy jako:

• bezrobotny.

Ćwiczenie 22.1.

Rozpoznaj role pełnione na rynku pracy i postaw znak „X" w odpowiedniej kolumnie.

Uczestnik rynku pracy

Anna Kowalska ukończyła

studia i rozpoczęła pracę

w przedsiębiorstwie „Da-

lia".

Przedsiębiorstwo „Iskra"

poszukuje pracowników na

stanowisko sprzedawcy.

Tomek Nowak zarejestro-

wał jednoosobowe przed-

siębiorstwo oferujące

serwis komputerowy.

Pracownik Pracodawca Samozatrudniony Bezrobotny

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Monika Piaskowska po

ukończeniu szkoły nie mo-

gła znaleźć pracy w swojej

miejscowości i zarejestro-

wała się w urzędzie pracy.
Piotr Piotrowski, -właści-

ciel przedsiębiorstwa ,,Do-

-da " planuje zwiększyć

zatrudnienie.
Marta Morska po ukończe-

niu technikum odzieżowego

sama prowadzi działalność

usługową - szycie i prze-

róbki odzieży.

Abraham Lincoln, amerykański prezydent (1809-65) tak określił rozwój zawodowy przed-

siębiorczego człowieka:

„Każdy człowiek winien być najemnym pracownikiem na początku swojej pracy, później pra-
cować samodzielnie we własnej firmie, a następnie tak ją rozwinąć, aby mógł zatrudniać in-

nych ludzi, by pracowali dla niego. "

22.2. Pracownik czy samozatrudniony
Na początku kariery zawodowej najbardziej naturalnymi działaniami wydają się poszukiwa-

nie pracy najemnej (jako pracownik) lub podjęcie decyzji o rozpoczęciu działalności na wła-

sny rachunek (jako samozatrudniony). Każda z tych decyzji podejmowana może być

z różnych pobudek, zarówno wynikających z wewnętrznego przekonania o chęci zapewnie-

nia sobie samemu miejsca pracy lub z konieczności związanej np. z trudną sytuacją na rynku

pracy.

Ćwiczenie 22.2.
Wpisz poniżej najważniejsze Twoim zdaniem motywy, jakimi kierują się ludzie podejmując

decyzje o rozpoczęciu działalności gospodarczej na własny rachunek:

1..

2.
3.
4.

Wybranie roli pracownika lub samozatrudnionego pociąga za sobą określone konsekwencje,

to znaczy występują zarówno plusy, jak i minusy każdego z tych wyborów.

Ćwiczenie 22.3.
Uzupełnij poniższą tabelę, porównaj z tym, co wpisali inni uczniowie, a następnie odpo-

wiedz na zamieszczone pytania.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

PRACA NAJEMNA

SAMOZATRUDNIENIE

1. Który z plusów (korzyści) samozatrudnienia jest najbardziej przekonujący do przyjęcia

przez Ciebie tej roli na rynku pracy? Odpowiedź krótko uzasadnij.

2. Który z minusów (zagrożeń) samozatrudnienia kazałby Ci zastanowić się przed podję-

ciem tej roli na rynku pracy? Odpowiedź krótko uzasadnij.

22.3. Bezrobotny absolwent
W przypadku trudności ze znalezieniem pracy powinieneś udać się do powiatowego urzędu

pracy w celu zarejestrowania się i uzyskania statusu bezrobotnego absolwenta. Zgodnie

z Ustawą o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu* absolwent to osoba, która ukończyła;

A) ponadpodstawową szkołę publiczną lub niepubliczną o uprawnieniach szkoły publicznej

albo szkołę wyższą państwową lub niepaństwową dla młodzieży,

B) studia podyplomowe lub doktoranckie, podjęte w okresie 6 miesięcy od dnia ukończenia

szkoły wyższej,

C) szkołę, o której mowa w punkcie A dla dorosłych, jeżeli w ostatnich 12 miesiącach trwa-

nia nauki nie była zatrudniona,

D) co najmniej 12-miesięczne przygotowanie zawodowe odbyte w ramach ochotniczych

hufców pracy,

E) dzienne kursy zawodowe, trwające co najmniej 24 miesiące, jeżeli w okresie ostatnich

12 miesięcy ich trwania nie była zatrudniona,

F) szkołę specjalną,

G) lub jako osoba niepełnosprawna uzyskała uprawnienia do wykonywania zawodu.

* Ustawa z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. Nr l, póz l z póżn. zm.)

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Rys. 22.1. Bezrobotny absolwent

Rejestrując się we właściwym dla miejsca zamieszkania powiatowym urzędzie pracy otrzy-

mujesz status bezrobotnego absolwenta, który trwa 12 miesięcy od określonego w świadec-

twie dnia ukończenia szkoły bądź kursu.

Status bezrobotnego absolwenta posiada absolwent, który.

• spełnia jeden z warunków wymienionych w punktach A-G,

• pozostaje bez pracy,

• jest zdolny do pracy i gotowy do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymia-

rze czasu pracy lub gdy jest osobą niepełnosprawną- to stan zdrowia pozwala na podjęcie

zatrudnienia w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie,

• nie jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych przekracza-

jącej 2 ha przeliczeniowe,

• nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej,

• nie uzyskuje miesięcznie dochodu (z innych źródeł niż praca) w wysokości przekraczają-

cej połowę najniższego wynagrodzenia.

Aby zarejestrować się jako bezrobotny, musisz przedstawić w powiatowym urzędzie pracy

następujące dokumenty:

• dowód osobisty lub legitymację szkolną, jeżeli nie masz ukończonych 18 lat,

• oryginał dyplomu lub świadectwa szkolnego (do wglądu) oraz kopie do pozostawienia

w urzędzie,

• legitymację ubezpieczeniową, jeśli ją posiadasz (jeżeli nie - to otrzymasz ją w urzędzie

pracy, dzięki czemu będziesz mógł korzystać z usług bezpłatnej służby zdrowia),

• zaświadczenie z urzędu gminy informujące o tym, że nie jesteś właścicielem gospodar-

stwa rolnego,

• zaświadczenie z KRUS informujące, czy jesteś bądź nie ubezpieczony z tytułu posiada-

nia gospodarstwa rolnego,

• Twój numer identyfikacji podatkowej (NIP).

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Ćwiczenie 22.4.
Zdobądź odpowiednie informacje i wpisz adres powiatowego urzędu pracy, w którym zare-

jestrujesz się w przypadku trudności ze znalezieniem pracy.

Prawa bezrobotnego absolwenta

Posiadając status bezrobotnego absolwenta możesz skorzystać z pomocy urzędu pracy w za-

kresie m. in.:

• poradnictwa zawodowego (np. pomoc w określeniu predyspozycji zawodowych, wyboru

zawodu, kierunków dokształcania się bądź przekwalifikowania),

• skierowania na bezpłatne lub opłacane na preferencyjnych warunkach (np. w formie po-

życzki) kursy i szkolenia,

• skierowania na staż, podczas którego bezrobotny otrzymuje stypendium,

• skierowania na subsydiowane stanowisko pracy (urząd pracy ponosi część kosztów wy-

nikających z zatrudnienia bezrobotnego),

• skierowania do robót publicznych,

• otrzymania niskooprocentowanej pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej.

Ponieważ rząd na bieżąco wprowadza różne programy wspierające absolwentów w poszuki-

waniu pierwszej pracy, np. Program Absolwent czy Pierwsza praca, powinieneś zapoznać

się z możliwościami, jakie w danej chwili oferują urzędy pracy bezrobotnym absolwentom.
Obowiązki bezrobotnego absolwenta

Możliwość korzystania z pomocy urzędu pracy wiąże się również z wypełnianiem pewnych

obowiązków. Do podstawowych obowiązków bezrobotnego absolwenta należą:

• aktywne poszukiwanie pracy,

• zgłaszanie się do urzędu pracy w wyznaczonych terminach,

• przyjęcie propozycji odpowiedniej pracy oferowanej przez urząd pracy,

• informowanie urzędu pracy o zaistniałych zmianach (np. nazwiska, miejsca zamieszka-

nia) w tym również o podjęciu pracy.

Na rynku pracy możesz przyjąć jedną z czterech ról: pracownika, samozatrudnionego,

pracodawcy, bezrobotnego.

Podjęcie decyzji o samozatrudnieniu może przynieść korzyści, np. niezależność, samo-

dzielność, wyższe dochody, ale z drugiej strony wiąże się z możliwością wystąpienia

pewnych zagrożeń, np. dłuższy czas pracy, stres, brak stałych comiesięcznych dochodów,

zależność od sytuacji na rynku.

Aby otrzymać status bezrobotnego absolwenta należy zarejestrować się w powiatowym

urzędzie pracy i spełniać warunki zawarte w Ustawie o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu

bezrobociu.

Bezrobotny absolwent otoczony jest przez urzędy pracy opieką, która powinna mu po-

móc w odnalezieniu swojego miejsca na rynku pracy. Bezrobotny absolwent ma prawa,

ale również obowiązki.

Rozdział 23

Aktywne poszukiwanie pracy

Słowniczek

Aktywne poszukiwanie pracy -podejmowanie działań na rynku pracy, których celem jest

znalezienie miejsca zatrudnienia. Działania te związane są z rozpoznaniem własnych możli-

wości zawodowych, rozpoznaniem rynku pracy, skutecznym nawiązywaniem kontaktu z pra-

codawcami poprzez -wykorzystanie różnorodnych metod i sposobów komunikacji,

zaprezentowaniem swoich umiejętności poprzez przygotowanie dokumentów towarzyszących

procesowi poszukiwania pracy i podczas bezpośredniego spotkania z pracodawcą.

23.1. Etapy aktywnego poszukiwania pracy

Jeżeli zdecydujesz się na rozpoczęcie swojej kariery zawodowej od poszukiwania pracy na-

jemnej, powinieneś się do tego dobrze przygotować, aby Twoje działania odniosły oczekiwa-

ny skutek. Po pierwsze jednak należy uzbroić się w dużo cierpliwości, gdyż aktywne

poszukiwanie pracy pochłania wiele czasu, nawet 30 do 40 godzin tygodniowo. Po drugie

przygotuj się na to, że w wielu miejscach spotkasz się z odmową, co wcale nie musi ozna-

czać, że jesteś złym kandydatem do pracy - po prostu inni mieli więcej szczęścia, byli pierw-

si lub jakiś inny czynnik zadecydował o ich wyborze przez pracodawcę.

Proces aktywnego poszukiwania pracy powinieneś rozpocząć od dwóch działań, o których

dowiedziałeś się już we wcześniejszych rozdziałach: rozpoznanie potencjalnych pracodaw-

ców i ich oczekiwań

oraz rozpoznanie własnych możliwości i predyspozycji zawodowych,

także dokonanie samooceny.

Te kroki sprawiają, że nie szukasz pracy po omacku, ale mo-

żesz skierować swoje wysiłki we właściwym kierunku.

Rys. 23.1. Etapy aktywnego poszukiwania pracy

23.2. Poszukiwanie potencjalnych pracodawców

Wchodząc na rynek pracy jesteś świadomy swoich możliwości i z pewnością zastanawiałeś

się, jaki rodzaj pracy i w jakim otoczeniu chciałbyś wykonywać. Pozostaje więc odpowie-

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

dzieć sobie na pytanie, gdzie znajdują stanowiska pracy, na których chciałbyś pracować

i gdzie mogą potrzebować pracownika z Twoim przygotowaniem i kwalifikacjami.

Ćwiczenie 23.1.
Wypisz poniżej kilka sposobów zdobywania informacji o potencjalnych pracodawcach.

Być może na pierwszym miejscu wpisałeś ten sposób poszukiwania pracodawcy, który jako

pierwszy przychodzi wielu szukającym pracy tzn. ogłoszenia. Są to informacje od pracodaw-

ców, którzy aktualnie poszukuj ą pracowników. Ogłoszenia - oferty pracy mogą być zamiesz-

czane w wielu miejscach, np. w prasie codziennej, gazetach reklamowych, specjalistycznych

czasopismach, w telewizji lokalnej, radiu, urzędzie pracy, na słupach ogłoszeniowych (bądź

w innych miejscach) i coraz częściej w Internecie. Korzystając z ogłoszeń masz pewność, że

trafisz do pracodawcy, który potrzebuje pracownika. Z drugiej strony jednak takich jak Ty

będzie wielu (w niektórych przypadkach nawet kilka tysięcy), gdyż nie jesteś jedyną osobą,

która czyta ogłoszenia. Skuteczność tego sposobu poszukiwania pracy wynosi zaledwie od

kilku do kilkunastu procent. Nie oznacza to, że powinieneś z niego zrezygnować, po prostu

nie może być to jedyne Twoje działanie na rynku pracy. Pamiętaj ponadto, że nie wszyscy

pracodawcy wybierają tą metodę poszukiwania pracowników, zatem nie wszystkie informa-

cje o możliwościach zatrudnienia znaleźć można w ogłoszeniach.

Możesz także skorzystać z pomocy instytucji zajmujących się pośrednictwem pracy. Zada-

niem pośrednictwa pracy jest kojarzenie szukających pracy z pracodawcami szukającymi

pracowników. Pośrednictwem pracy zajmują się urzędy pracy lub instytucje działające, np.

przy związkach zawodowych czy wyższych uczelniach. Ten sposób również nie daje wyso-

kiej skuteczności, lecz można go wykorzystać jako jeden z wielu.

Inny ze sposobów poszukiwania pracodawcy to wizyta w wyspecjalizowanej agencji zajmującej

się poszukiwaniem pracowników na zlecenie pracodawców - tzw. agencji doradztwa personal-

nego.

Agencje te poszukuj ą pracowników na konkretne najczęściej specjalistyczne stanowiska,

ale nie zaszkodzi złożyć w ich banku danych wymaganych dokumentów. Może jakiś klient agen-

cji będzie poszukiwał pracownika właśnie takiego jak Ty. Nie licz jednak na szybką odpowiedź,

czasami agencja może zaproponować Ci pracę po kilku miesiącach czy nawet więcej niż roku.

Ćwiczenie 23.2.
Korzystając z ofert zamieszczonych w gazetach, Panoramy firm lub Internetu wypisz poniżej

adresy kilku biur pośrednictwa pracy i doradztwa personalnego działających w Twoim regio-

nie lub o zasięgu ogólnopolskim.

Pośrednictwo pracy

Doradztwo personalne

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Możesz także sam spróbować przygotować ogłoszenie i zamieścić je w mediach lub w miej-

scach, gdzie przychodzą pracodawcy, np. w siedzibie organizacji pracodawców lokalnej lub

branżowej. Twoja oferta powinna być krótka, ale treściwa i zawierać informacje, które zwró-

cą uwagę potencjalnego pracodawcy.

' Ćwiczenie 23.3.

Przygotuj i zapisz poniżej krótką ofertę pracy, jaką mógłbyś przygotować po ukończeniu

szkoły.

Oferta pracy

Warto dobrze przemyśleć, gdzie zamieścisz swoją ofertę, tak aby pracodawcy, na których Ci

zależy, mogli ją przeczytać. Niestety zamieszczanie jej w prasie pośród wielu innych przyno-

si bardzo małą skuteczność.

Wizyta na organizowanych w niektórych miastach targach pracy może dać Ci ogólne roze-

znanie w lokalnym rynku pracy, rzadko natomiast doprowadza do zawarcia konkretnej umo-

wy o pracę. Podobnie informacje o lokalnych pracodawcach możesz zdobyć, np.

przeglądając Panoramę firm lub - co chyba bardziej skuteczne - spróbować skontaktować

się z jakąś organizacją branżową skupiająca pracodawców, np. cechem rzemiosł itp. Te

działania mogą być przydatne w planowaniu, których pracodawców chcesz odwiedzić osobi-

ście. W takiej sytuacji bez wątpienia trzeba przełamać nieśmiałość, przygotować się, że

w wielu miejscach po prostu Ci odmówią lub nie będą chcieli z Tobą rozmawiać. Ale być

może znajdziesz pracę, gdyż wiele badań wskazuje, że skuteczność tej metody wynosi nawet

ponad 50%.
Większe szansę na znalezienie pracy możesz mieć tylko wykorzystując kontakty poprzez rodzi-

nę lub znajomych. Okazuje się, że pytanie krewnych czy znajomych rodziny o znane im możli-

wości pracy, np. w firmie, w której sami pracują lub w innej przynosi największe rezultaty.

23.3. Nawiązywanie kontaktu z pracodawcą

Znalezienie potencjalnych pracodawców nie jest niestety równoważne ze znalezieniem miej-

sca pracy i uzyskaniem zatrudnienia. Trzeba jeszcze skontaktować się z pracodawcą, zapro-

ponować mu swoją kandydaturę i przekonać, że z wielu innych Twoja oferta jest właśnie tą,

której on szuka. Sposoby kontaktowania się z pracodawcą wynikają z tego, jaki wybrałeś

sposób szukania pracy.

Wysianie lub osobiste dostarczenie listu motywacyjnego i życiorysu* - w odpowiedzi na

ofertę pracy zamieszczoną w ogłoszeniu. Jeżeli dokumenty te zaniesiemy osobiście do osoby

zajmującej się rekrutacją pracowników, nasze szansę na pracę mogą wzrosnąć, gdyż przesta-

jemy być anonimowi.

Wysłanie lub osobiste dostarczenie listu intencyjnego -jeżeli szukamy pracy poprzez agen-

cje doradztwa personalnego lub chcemy nawiązać kontakt z interesującym nas pracodawcą

(ale nie w odpowiedzi na konkretną ofertę).

* Zasady sporządzania tych dokumentów, a także listu intencyjnego zawarte są w następnym rozdziale.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Telefoniczna odpowiedź na ogłoszenie -

w przypadku, gdy takiego kontaktu oczekuje praco-

dawca w swojej ofercie. Warto w takim przypadku spróbować umówić się na spotkanie oso-

biste.

Osobiste kontakty z pracodawcami -

kiedy wytypowałeś potencjalnych pracodawców

i chcesz osobiście się im zaprezentować. W takim przypadku warto dowiedzieć się wcze-

śniej, z kim w danej firmie rozmawiać w sprawie rekrutacji, a także przynieść ze sobą życio-

rys zawodowy i list motywacyjny. Jeżeli odpowiedź będzie negatywna, dobrze jest „nie palić

za sobą mostów", aby móc za jakiś czas wrócić i zobaczyć, czy sytuacja w sprawie wolnych

miejsc pracy się nie zmieniła.

Pamiętaj, że niezwykle ważne jest pierwsze wrażenie, jakie zrobisz na pracodawcy. Tym, co

i w jaki sposób mówisz (przez telefon, czy osobiście), a także tym, jak wyglądasz i jak się

zachowujesz.

Ćwiczenie 23.4.
Wyszukaj w gazecie interesujące Cię ogłoszenie o pracy. Uzupełnij poniższą rozmowę tele-

foniczną-jako odpowiedź na ofertę, a następnie spróbuj zainscenizować podobną z kole-

żanką lub kolegą.

A: Firma..... Słucham.

TY: (Przedstaw się i poproś rozmowę z kierownikiem w sprawie ogłoszenia)

B: Dzień dobry. Jan Kowalski

TY: (przedstaw się ponownie i powiedz w jakiej sprawie dzwonisz)

B: Tak rzeczywiście szukamy pracowników na stanowisko Czy spełnia

Pan/i wymienione w ogłoszeniu warunki?

TY:

(przedstaw krótko te swoje kwalifikacje, które są zgodne z ogłoszeniem; zasugeruj

bezpośrednie spotkanie)

B: Chciałbym najpierw poznać kandydatów i wtedy zadecyduję, z kim się spotkam.

TY: (zaproponuj przesłanie lub przyniesienie swojego życiorysu zawodowego (CV) i listu

motywacyjnego)

B: Dobrze, chętnie się z nimi zapoznam.

TY: (podziękuj za rozmowę, zaproponuj termin, w jakim się ponownie skontaktujesz)

B: Dziękuję, do widzenia.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

23.4. Planowanie własnego rozwoju zawodowego
Jak już na pewno się zorientowałeś, poszukiwanie pracy w warunkach gospodarki rynkowej

wymaga wcześniejszego przygotowania. Wśród działań przygotowawczych ważne miejsce

zajmuje planowanie własnego rozwoju zawodowego. Nie należy odkładać go na ostatnią

chwilę, ale już teraz w szkole nie tylko myśleć na ten temat, ale i działać.

Ćwiczenie 23.5.
Korzystając z dotychczasowych przemyśleń oraz biorąc pod uwagę wykonane w tym modu-

le ćwiczenia wpisz zawód, który chciałbyś w przyszłości wykonywać, a następnie uzupełnij

tabelę odpowiadając na postawione pytania. (Staraj się, aby Twoje odpowiedzi uwzględniały

przygotowanie, kwalifikacje i umiejętności potrzebne do wykonywania wybranego zawodu)

ZAWÓD:

Co potrafię? (umie-

jętności, zdolności,

predyspozycje)

Jakie mam do-

świadczenia?

(w szkole lub poza

nią)

Czego muszę się

jeszcze nauczyć?

Jakie podejmę

w związku z tym

działania i w jakim

terminie?

Jeżeli rzetelnie odpowiadałeś na postawione w ćwiczeniu pytania, nie odkładaj działań na

czas, kiedy skończysz szkołę czy studia. Wówczas będzie już na pewno za późno. Rynek

pracy oczekuje pracowników z odpowiednim przygotowaniem, nie tylko potwierdzonym

świadectwem. Możesz zatem uczęszczać na kursy, dzięki którym zdobędziesz dodatkowe

umiejętności bądź kwalifikacje, np. języki obce, pisanie na maszynie, obsługa komputera czy

inne bardziej specjalistyczne. Ale możesz również zbierać doświadczenia pełniąc różne

funkcje w szkole, angażując się w działanie organizacji, fundacji czy drużyn sportowych, po-

dejmując pracę w weekendy lub w czasie wakacji. Te dodatkowe kwalifikacje i doświadcze-

nia bardzo przydadzą się, kiedy będziesz poszukiwać pracy - pracodawca będzie wiedział,

że ma przed sobą osobę aktywną i chętną do podejmowania różnych działań. Jeżeli myślisz

o prowadzeniu własnej firmy, także już teraz możesz zdobywać potrzebne doświadczenia,

np. proponując pomoc w tym zakresie rodzicom czy ich znajomym.

• Aktywne poszukiwanie pracy polega na podejmowaniu działań nakierowanych na rozpo-

znanie własnych możliwości zawodowych, zidentyfikowaniu potencjalnych pracodaw-

ców i nawiązaniu z nimi kontaktu.

» Spośród wielu metod poszukiwania pracy najbardziej efektywne wydają się poszukiwa-

nie pracy przez znajomych i krewnych oraz osobiste kontakty z pracodawcą.

» Już w szkole warto planować swój rozwój zawodowy i podejmować działania, których

celem jest zdobycie odpowiedniego wykształcenia, kwalifikacji i doświadczeń. Takie po-

dejście w większości przypadków ułatwia znalezienie pracy, którą chce się wykonywać.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Rozdział 24

Dokumenty towarzyszące poszukiwaniu pracy

Słowniczek
Życiorys zawodowy (CV- Curriculum Vitae) - życiorys sporządzany w zwięzłej i czytelnej

formie przedstawiający ważne informacje dotyczące życia zawodowego kandydata do pracy.

List motywacyjny -pismo kierowane przez kandydata do pracy do pracodawcy w odpowie-

dzi na ofertę pracy, którego celem jest jak najlepsze zaprezentowanie swoich kwalifikacji

i predyspozycji do podjęcia pracy na danym stanowisku.

List intencyjny — pismo nie będące odpowiedzią na konkretną ofertę pracy, kierowane do

pracodawcy, lub do agencji doradztwa personalnego stanowiące rodzaj oferty, tj. wyrażenie

chęci podjęcia pracy.

24.1. Życiorys zawodowy
Życiorys zawodowy, określany też skrótem CV od łacińskich słów Curriculum Vitae, co

oznacza przebieg życia, to ważny dokument sporządzany w związku z poszukiwaniem pracy.

Powinien mieć on jasną i czytelną formę oraz zawierać najważniejsze informacje, które

zwięźle zaprezentuj ą pracodawcy Twoje przygotowanie zawodowe.

W życiorysie zawodowym powinny znaleźć się następujące informacje:

1. Dane osobowe - czyli imię nazwisko, adres zamieszkania, telefon kontaktowy (ewentu-

alnie e-mail), data urodzenia bądź wiek (ale nie zawsze jest to konieczne)-

2. Wykształcenie - przedstawione w odwrotnej kolejności, czyli zaczynając od ostatniego.

Należy podać datę rozpoczęcia i zakończenia nauki, pełną nazwę szkoły lub uczelni,

wydział, kierunek, uzyskany tytuł. Można również zamieścić nazwę specjalizacji bądź

tytuł przygotowanej pracy dyplomowej czy magisterskiej, jeżeli to będzie istotne dla ro-

dzaju pracy, o jaką się starasz.

3. Kursy i szkolenia - przedstaw te, które są istotne dla danej pracy, np. komputerowe, ję-

zykowe, czy też dające specjalistyczne kwalifikacje, wymień certyfikaty lub zaświad-

czenia potwierdzające umiejętności.

4. Przebieg pracy zawodowej - zaprezentowany jest również w odwrotnym porządku

chronologicznym. Podaje się datę rozpoczęcia i zakończenia pracy, nazwę firmy, zajmo-

wane stanowisko, ewentualnie zakres obowiązków.

Jeżeli starasz się o swoją pierwszą pracę, zamiast przebiegu pracy zawodowej (której jesz-

cze nie rozpocząłeś) powinieneś zamieścić informacje o doświadczeniach zawodowych.

a więc praktykach w szkole czy podczas studiów, pracy wakacyjnej czy dorywczej itp.

Możesz w tym miejscu napisać również o innych doświadczeniach, np. pełnieniu funkcji

w samorządzie szkolnym, klasowym, działalności w harcerstwie lub innych organizacjach

czy też o osiągnięciach zarówno szkolnych jak i pozaszkolnych. Jest to bardzo ważne, po-

nieważ w przypadku braku doświadczenia zawodowego świadczyć może o Twojej umie-

jętności pracy w zespole, aktywności, zaangażowaniu czy też samodzielności

w podejmowaniu decyzji.

5. Inne umiejętności - np. językowe (stopień znajomości w mowie i w piśmie), kompute-

rowe (jakie programy potrafisz obsługiwać), interpersonalne, tzn. umiejętność pracy

w grupie, komunikatywność itp.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

6. Zainteresowania i hobby - ich podawanie nie jest konieczne, ale może wyróżnić Twój

życiorys spośród innych lub dać dodatkowe informacje o Tobie, np. jeżeli kolekcjonu-

jesz znaczki, to najprawdopodobniej jesteś cierpliwy i dokładny, jeżeli uprawiasz koszy-

kówkę, to najprawdopodobniej potrafisz współpracować w zespole.

7. Referencje - można podać jeżeli je masz, np. ze szkoły, uczelni, miejsca praktyk czy po-

przedniej pracy, ale nie jest to wymagane. Najczęściej pisze się „Referencje dostępne na

życzenie ".

Życiorys zawodowy powinien być napisany zwięźle (wykorzystując równoważniki zdań,

a nie całe zdania) i nie przekraczać jednej strony (maksimum dwóch, przy bogatym przebie-
gu kariery zawodowej). W większości przypadków jest sporządzany na komputerze (chyba

że pracodawca zażyczy sobie odręczny). Warto umieścić oświadczenie zezwalające na prze-
twarzanie naszych danych osobowych na potrzeby rekrutacji, gdyż wielu pracodawców za-

trzymuje tylko aplikacje z takim zapisem.

Przykład życiorysu zawodowego

Tomasz Lisiewski
98-l11 Zduńska Wola

ul. Świerkowa 12

tel. 823 45 08

wiek: 21 lat

Wykształcenie
2005 - do chwili obecnej

2002 - 2005

Kursy
2004

Doświadczenie zawodowe

2004 - 2005

2005

Inne doświadczenia

2002 - 2004

2004 - 2005

2002 - 2005

2004

Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi
Kierunek: Zarządzanie i Marketing
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 w Zduńskiej Woli

Liceum o profilu ekonomiczno-administracyjnym (przy-
gotowanie ogólnozawodowe, matura)

Kurs pisania na maszynie - Centrum Doskonalące „Se-
kretarka", Zduńska Wola

pomoc w sklepie spożywczym (sprzedaż, przyjmowanie
dostaw itp.) - praca dwa razy w tygodniu

pomoc przy zbiorze porzeczek i wiśni (jeden miesiąc)

praca w sklepiku szkolnym

funkcja skarbnika samorządu klasowego

gra w szkolnej drużynie koszykówki

organizacja i udział w Dniach Otwartych Szkoły

praca w charakterze ankietera w programie „Badanie lo-

sów absolwentów"

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Szczególne osiągnięcia

2004 II miejsce w regionalnych zawodach szkolnych drużyn

koszykówki

Inne umiejętności

• Język angielski - poziom zaawansowany

• Język niemiecki - poziom dobry

• Obsługa komputera - programy: Microsoft Office, księgowe i magazynowe

• Prawo jazdy - kategoria B

Zainteresowania

• Sport, a szczególnie koszykówka

• Turystyka górska

Referencje - dostępne na życzenie

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych dla potrzeb niezbędnych do

realizacji procesu rekrutacji (zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych z dn.

29.08.97 r. Dz. U. Nr 133 poz. 883).

Ćwiczenie 24.1.
Wybierz interesującą Cię ofertę pracy. Korzystając z informacji zgromadzonych podczas wy-

konywanych wcześniej ćwiczeń oraz wzoru i wskazówek przygotuj swój życiorys zawodo-

wy.

24.2. List motywacyjny
List motywacyjny towarzyszy życiorysowi zawodowemu. Powinien on zachęcić pracodawcę

do zaproszenia kandydata na rozmowę kwalifikacyjną i przekonać go, że to właśnie on jest

osobą, która najlepiej nadaje się do pracy na danym stanowisku. List motywacyjny powinien

być dobrze przemyślany, krótki i konkretny. Nie należy powtarzać informacji zawartych

w życiorysie zawodowym. Natomiast cenne są te, które zawieraj ą konkretne osiągnięcia

i przykłady, np. Mam zdolności organizacyjne, w szkole kierowałem pracą teatrzyku, brałem

też udział w organizowaniu stanowiska szkoły na Targach Edukacyjnych.

List motywacyjny powinien być kierowany do konkretnej osoby w firmie (często wskazanej

w ogłoszeniu) lub do dyrektora (warto dowiedzieć się jak się ta osoba nazywa).

W pierwszej części listu należy odnieść się do treści oferty, na którą odpowiadasz. Następnie

podkreślić te swoje umiejętności, kwalifikacje, predyspozycje i cechy, które będą potrzebne

do wykonywania obowiązków zawodowych na danym stanowisku, a także odnieść się do

wcześniejszych doświadczeń.

List powinien być napisany na komputerze, chyba że firma zażyczy sobie, aby był sporzą-

dzony odręcznie. Niezależnie od formy (komputerowej czy odręcznej) list należy zawsze

podpisać wyraźnie i odręcznie. Niedopuszczalne są pomyłki w nazwie firmy czy stanowiska,

o które się ubiegasz i wszelkiego rodzaju inne błędy, a szczególnie ortograficzne.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Przykład listu motywacyjnego

Zduńska Wola, 24 stycznia 2006

Tomasz Lisiewski

98-l11 Zduńska Wola

ul. Świerkowa 12

tel. 823 45 08

Pan Dyrektor Jan Kowalski

Polskie Książki Telefoniczne

90 - 924 Łódź

AL Kościuszki l

Szanowny Panie!
Z dużym zainteresowaniem przeczytałem w „Gazecie Wyborczej" z dnia 20.01.2006 r.

ogłoszenie o pracy w charakterze ankietera. Sądzę, że moje doświadczenie i umiejętno-

ści mogą być przydatne w wykonywaniu pracy na tym stanowisku.

W okresie nauki szkolnej podejmowałem wiele działań, dzięki którym zdobyłem umie-

jętności i doświadczenie przydatne w oferowanej przez Pana pracy. Uczestniczyłem

w charakterze ankietera w prowadzonych przez szkołę badaniach losów absolwentów.

Do moich zadań należało skontaktowanie się z absolwentami naszej szkoły i przeprowa-

dzenie z nimi wywiadu. Brałem również udział w komputerowym opracowaniu wyni-

ków badań, gdzie mogłem wykorzystać zdobyte podczas nauki umiejętności z zakresu

statystyki. Swoje zdolności organizatorskie miałem okazję doskonalić w trakcie organi-

zowanych w szkole „Dni Otwartych", podczas których kierowałem grupą kolegów od-

powiedzialnych za prezentację pracowni komputerowej. Dwuletnia praca w sklepiku

szkolnym pozwoliła mi na kształtowanie takich cech, jak dokładność, komunikatyw-

ność, odpowiedzialność. Zostały one dostrzeżone przez moich kolegów, którzy w klasie

III powierzyli mi obowiązki skarbnika.

Jestem osobą aktywną i otwartą na nowe doświadczenia, konsekwentną w działaniu. Po-

dejmowane dorywczo prace w niepełnym wymiarze godzin i w okresie wakacji pozwoli-

ły mi na sprawdzenie się w pracy zawodowej.

Mam nadzieję, że praca wykonywana dla Pańskiej firmy pozwoli mi powiększyć moje

doświadczenia zawodowe, a zaangażowanie w pracę przyczyni się do dobrego wykony-

wania powierzonych mi obowiązków. Podczas bezpośredniego spotkania chciałbym le-

piej jeszcze zaprezentować się jako kandydat do pracy na stanowisku ankietera. Pozwolę

sobie zadzwonić w tej sprawie 1.02.2006 r.

Z poważaniem

Tomasz Lisiewski

Ćwiczenie 24.2.
Przygotuj list motywacyjny towarzyszący sporządzonemu wcześniej życiorysowi zawodo-

wemu. Wykorzystaj podane informacje i zamieszczony przykład.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

24.3. List intencyjny
List intencyjny może być kierowany do pracodawcy bez związku z ogłoszeniem lub do

agencji doradztwa personalnego.

W pierwszym przypadku piszesz go, gdy jesteś zainteresowany pracą w firmie, ale nie wiesz,

czy szuka ona nowych pracowników. Powinieneś przede wszystkim wyjaśnić, dlaczego aku-

rat tą firmą jesteś zainteresowany i na jakim stanowisku czy w jakim dziale chciałbyś praco-

wać. Koniecznie zamieść również informacje o swoich doświadczeniach, predyspozycjach

i przygotowaniu do wykonywania określonej pracy.

W drugim przypadku kierujemy list intencyjny do agencji doradztwa personalnego licząc na

to, że jakaś firma - klient agencji - poszukuje właśnie takiego pracownika. Oprócz opisu do-

świadczeń, predyspozycji, umiejętności i wykształcenia, należy zawrzeć w takim liście in-

formacje na temat oczekiwań wobec przyszłej pracy i planowanej ścieżki kariery

zawodowej. Trzeba wyjaśnić, jaki rodzaj pracy (stanowisko branża) najbardziej nam odpo-

wiada. Im więcej takich informacji zamieścisz w liście, tym łatwiej będzie pracownikom

agencji doradztwa personalnego zaklasyfikować zgłoszenie w bazie danych i skierować apli-

kację do odpowiedniego pracodawcy.

« Pracodawcy często dokonują wyboru pracownika na podstawie dostarczonych dokumen-

tów: życiorysu zawodowego (CV) i listu motywacyjnego.

« Dokumenty towarzyszące procesowi poszukiwania pracy świadczą o kandydacie, dlate-

go muszą zawierać odpowiednie i zawsze prawdziwe informacje, zorganizowane w taki

sposób, aby były jasne, czytelne i przekonywające. Ważna jest również forma listu, styl

wypowiedzi, a jakiekolwiek błędy, w tym ortograficzne, są niedopuszczalne.

* W zależności od celu i adresata różny jest charakter listu. List motywacyjny kierujemy

do pracodawcy w odpowiedzi na ofertę pracy. List intencyjny do agencji doradztwa per-

sonalnego lub pracodawcy, ale nie w odpowiedzi na ofertę.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Rozdział 25

Rozmowa kwalifikacyjna

Słowniczek
Rozmowa kwalifikacyjna

- rozmowa pomiędzy kandydatem do pracy a pracodawcą. Celem

kandydata jest jak najlepsze zaprezentowanie swoich umiejętności i predyspozycji przyszłe-

mu pracodawcy, pracodawca natomiast chce zebrać dodatkowe informacje o potencjalnym

pracowniku.

25.1. Rozmowa kwalifikacyjna - ostatni etap poszukiwania pracy

Zaproszenie na rozmowę kwalifikacyjną można uznać z jednej strony za sukces - spośród

wielu kandydatów pracodawca wybrał właśnie Ciebie, a z drugiej za szansę - nie jesteś naj-

prawdopodobniej jedynym kandydatem zaproszonym na taką rozmowę. Twój życiorys, list,

rozmowa telefoniczna na tyle zainteresowały pracodawcę, że widzi możliwość zatrudnienia

Ciebie jako swojego pracownika. Od Ciebie zatem w dużej mierze zależy, jak wykorzystasz

tę szansę, czy potrafisz pokazać, że jesteś najlepszym kandydatem do pracy.

Aby zwiększyć swoją szansę na sukces i zdobycie pracy, trzeba się dobrze do rozmowy kwa-

lifikacyjnej przygotować. Przygotowanie to powinno objąć:

• zebranie informacji o firmie, w której chcesz otrzymać pracę,

• przygotowanie odpowiedzi na typowe pytania padające w czasie rozmowy kwalifikacyjnej,

• przygotowanie pytań, które chciałbyś zadać przyszłemu pracodawcy,

• dobranie odpowiedniego stroju, makijażu itp.

25.2. Informacje o firmie

Przychodząc na rozmowę kwalifikacyjną chciałbyś na pewno zrobić wrażenie osoby dobrze

zorientowanej i kompetentnej. Dlatego też warto zebrać podstawowe informacje o firmie,

a w szczególności:

• jaki prowadzi profil działalności,

• czy jest to firma o zasięgu lokalnym, regionalnym, krajowym, czy też prowadzi działal-

ność również za granicą,

• jaka jest pozycja firmy w regionie, kraju,

• gdzie jest główna siedziba firmy,

• jak nazywa się dyrektor firmy lub osoba, która będzie prowadziła rozmowę.

Nie wszystkie informacje mogą okazać się dostępne, ale im więcej wiesz o Twoim przy-

szłym miejscu pracy, tym pewniej będziesz się czuł podczas rozmowy.

Warto również wcześniej zorientować się, gdzie jest wyznaczone miejsce spotkania (siedziba

firmy), jak tam dojechać czy dojść, ile to zajmie czasu. Pamiętaj, że na rozmowę kwalifika-

cyjną nie możesz się spóźnić!

25.3. Pytania podczas rozmowy kwalifikacyjnej
Nie można przewidzieć dokładnie pytań, które zada ci pracodawca podczas rozmowy kwali-

fikacyjnej. Jednak przygotowanie odpowiedzi na typowe pytania powinno Ci ułatwić prowa-

dzenie rozmowy. Poniżej znajdziesz kilka takich pytań i wskazówki dotyczące odpowiedzi.

l. Dlaczego chciałby Pan podjąć pracę w naszej firmie?

Możesz wykorzystać informacje, które wcześniej zdobyłeś o firmie (renoma firmy, szyb-

ko się rozwija, dba o klientów, stwarza warunki rozwoju pracownikom itp.)

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

2. Dlaczego właśnie Pana powinienem zatrudnić?

Podkreśl swoje zalety, np. dobre przygotowanie zawodowe, doświadczenia, odpowie-

dzialność, chęć sprostania nowym wyzwaniom.

3. Jakie są Pana/i mocne strony?

Wymień swoje umiejętności i cechy najbardziej Twoim zdaniem przydatne w pracy,

o którą się starasz. Podaj przykłady, jak je do tej pory wykorzystywałeś.

4. Czy ma Pan jakieś wady?

Nie wymieniaj swoich słabości. Powiedz, że jak każdy je masz, ale nie będą wpływać na

Twoją pracę.

5. Co było Pana największym sukcesem?

Krótko opisz swój sukces w szkole lub w innej dziedzinie życia. Nie odpowiadaj, że nie

masz żadnych sukcesów.

6. Co może Pan jeszcze o sobie powiedzieć?

Zastanów się wcześniej, jak odpowiedzieć na to dosyć ogólne pytanie. Warto mówić

o tym, co nie znalazło się w Twoich dokumentach, a może stawiać Cię w korzystnym

świetle.

7. Jakiego wynagrodzenia Pan oczekuje?

Na to trudne pytanie odpowiadaj elastycznie. Nie podawaj konkretnej sumy. Spróbuj

przerzucić decyzją na pracodawcę. Jeżeli nalega, odpowiedz dyplomatycznie, że ocze-

kujesz średniej płacy przyjętej na takim stanowisku.

Ćwiczenie 25.1.

Wykorzystaj ogłoszenie o pracy, do którego wcześniej sporządzałeś CV i list motywacyjny

i przygotuj odpowiedzi na podane powyżej pytania.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Podczas rozmowy kwalifikacyjnej również Ty możesz zadawać pytania np.:

• o zakres czynności i obowiązków na proponowanym stanowisku,

• o składniki i sposób wypłaty wynagrodzenia,

• o czas pracy i możliwość wykorzystania urlopu wypoczynkowego,

• o szkolenia i możliwość podnoszenia kwalifikacji,

• o zasady odpowiedzialności materialnej związanej z danym stanowiskiem pracy,

• o świadczenia socjalne oferowane przez firmę.

25.4. Zachowanie podczas rozmowy kwalifikacyjnej

Pierwsze wrażenie, jakie zrobisz na przyszłym pracodawcy, jest bardzo ważne, dlatego za-

dbaj o swój wygląd. Strój powinien być schludny i elegancki, dostosowany do sytuacji. Dla

mężczyzn jest to najczęściej garnitur (ale nie wieczorowy), koszula, krawat, wypastowane

buty. Kobiety ubierają się w spódnicę (nie za krótką), bluzkę, ewentualnie żakiet. Makijaż

powinien być spokojny, a paznokcie niezbyt długie.

Rys. 25.1. Na rozmowę kwalifikacyjną wybierz odpowiedni strój

To, jak wchodzisz do pomieszczenia, siadasz, mówisz może wiele pracodawcy powiedzieć

o Tobie. Pamiętaj zatem o mowie ciała - osoba wyglądająca na zalęknioną i niepewną siebie

raczej nie dostanie pracy.

Odpowiadaj na pytania krótko i rzeczowo. Nie rozgaduj się zbytnio. Nie bój się pytać, jeżeli

nie zrozumiałeś pytania. Zadawaj swoje pytania. Wykażesz tym swoją otwartość i zaintere-

sowanie nie tylko otrzymaniem pracy, ale i jej dobrym wykonywaniem.

Ćwiczenie 25.2.
Przygotujcie w parach symulację rozmowy kwalifikacyjnej i przedstawcie ją na forum klasy.

» Zaproszenie na rozmowę kwalifikacyjną jest szansą na uzyskanie pracy.

» Dobre przygotowanie do rozmowy kwalifikacyjnej zwiększa Twoje szansę przekonania

pracodawcy, że to właśnie TY jesteś najlepszym kandydatem.

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

Kółko przedsiębiorczych 4

Temat dyskusji: Jak planować karierę zawodową i przygotować się do wejścia na rynek

pracy?

10 sposobów na pracę w recesji, czyli jak sprawić, żeby pracodawca z tysiąca ofert wybrał

właśnie twoją. Łukasz Lipiński (Gazeta Wyborcza 19.04.2002 r.)

Ankieterzy z SMG/KRC przepytali pracodawców w całej Polsce. Ekonomiści i socjologowie

przekopali się przez dane statystyczne. Wiemy, w jaki sposób młodzi Polacy szukają pracy.

Wiemy też, czego oczekują od nich pracodawcy, jakich ludzi chcieliby zatrudniać w swoich

firmach.

Oczywiście, inaczej szuka się pracy w banku, inaczej na budowie. Ale w czasie recesji obie te

posady mają coś wspólnego - trudno je zdobyć. Są sposoby, dzięki którym możesz zwiększyć

swoje szansę. Niezależnie od tego, o jaką pracę się starasz.

1. Nie przepisuj CV i listu motywacyjnego

Dlaczego napisałeś w CV, że jesteś asertywny, energiczny, otwarty i umiesz pracować? - za-

pytano 22-latka z Warszawy szukającego pracy. - Nie wiem, tak było w szablonie - odpowie-

dział.
Pracodawcy pomstują na szablonowość ofert, jakie dostają. - Czasem są żywcem przepisane

z tego samego poradnika - mówią. Gdy na biurku w firmie znajduje się setka CV z takimi sa-

mymi słowami, zwrotami, od razu lądują w koszu.

Nigdy nie przepisuj gotowych wzorów. To zawsze widać! Choćbyś znalazł najlepszy porad-
nik, inni też będą z niego korzystać i w efekcie twoja oferta nie będzie się niczym wyróż-

niać.

2. Wychylaj się, bądź inny niż inni

Różnicuj swoje oferty. Jeśli wyślesz kilkadziesiąt takich samych życiorysów i listów motywa-

cyjnych do różnych miejsc, nie przyniesie to żadnego rezultatu. Staraj się przekonać praco-

dawcę, że zależy ci właśnie na jego firmie.

Nie każda praca nadaje się dla każdego. Spontaniczny i żywiołowy księgowy? (...) Praco-

dawcy narzekają że kandydaci nie potrafią trafnie dobrać oferty do własnej osoby.

Ale uwaga! Nie warto wychylać się na siłę. Pisanie oferty wymaga poznania podstawowych,

podręcznikowych zasad. Wyróżniać się można w ich ramach. Dołączanie do oferty własnych

wierszy czy pisanie na kopercie zdań w stylu „ Chcesz mieć najlepszego pracownika na świe-
cie? Postaw na mnie! ", raczej pracodawcy nie zachęci, a twój list wyląduje w koszu.

3. Nie myśl: jakoś to będzie. Planuj!

Wielu młodych ludzi, których odwiedzili nasi ankieterzy, w ogóle nie planuje przyszłości.

Opowiadali: Skończę szkołę, a potem jakoś to będzie".

„Planowanie kariery" (. .) bardzo pomaga. Warto wymyślić sobie krok po kroku, co zamie-

rzasz zrobić, żeby zdobyć wymarzoną pracę. Lepiej wejść w dorosłe życie z pomysłem, cho-
ciażby na zdobywanie kolejnych kwalifikacji, np. w tym roku postaram się zrobić prawo

jazdy, w następnym nauczyć się angielskiego na poziomie First Certificate itd.

4. Ucz się, ucz się, ucz się...

Wciąż nie wszyscy to rozumieją. (...) A przecież im lepsze masz wykształcenie, tym lepsza

(przynajmniej statystycznie) jest twoja pozycja na rynku.
Nauka to nie tylko szkoła czy uczelnia. To również rozmaite kursy. W wielu zawodach techno-

logia zmienia się co kilka lat. Warto się dokształcać!

MODUŁ IV. CZŁOWIEK PRZEDSIĘBIORCZY I JEGO ROZWÓJ ZAWODOWY

5. ... ale nie kolekcjonuj papierków

Nie wystarczy uczyć się czegokolwiek. To strata czasu. Wybierając szkołę, uczelnię lub kurs,

nie idź na łatwiznę, „ bo jest blisko domu " albo „ bo tam się łatwo dostać ". (...) Nie traktuj

swojego wykształcenia jako zdobywania papierów. To może było dobre kiedyś. Teraz już pra-
codawcy nie przekona. Jeśli np. masz dyplom z kursu informatycznego, to po prostu posadzą
cię przed komputerem i każą pokazać, co umiesz zrobić z arkuszem kalkulacyjnym.. Staraj się
zdobywać konkretne, przydatne umiejętności, a nie kolekcjonować „kwity". (...)

6. 20-latek z doświadczeniem? To jest możliwe

Nawet dyplom magistra nie daje już gwarancji pracy. Co prawda bezrobocie wśród osób
z wyższym wykształceniem jest wciąż najniższe w porównaniu z innymi grupami, ale w ostat-

nim czasie wzrosło dwukrotnie! (...) Pracodawcy wcale nie chcą zatrudniać ludzi nawet po
najlepszych studiach, jeżeli nie mają doświadczenia.

(...) Pracodawcy, gdy potrzebują nowego pracownika, najczęściej nie chcą kogoś zupełnie

zielonego. Firmy nie maj ą pieniędzy na szkolenia, łatwiej jest więc zatrudnić osobę, która od

razu zacznie pracować. „ Potrzebny 20-latek z doświadczeniem " - pukasz się w czoło na wi-
dok takich ogłoszeń? Nie masz racji! 20-latek może mieć doświadczenie zawodowe!

Nie jest tak, że od razu musisz wykazać się wcześniejszą pracą na stałym etacie. Powiedzmy,
że ubiegasz się np. o pracę w biurze podróży. To, że w szkole organizowałeś dla swojej klasy

wycieczki, stawia cię w lepszej sytuacji od osób, które nie potrafią się niczym pochwalić poza
ukończeniem szkoły. Oczywiście najlepiej, jeżeli twoje doświadczenia są związane z posadą,
którą chcesz dostać. (...) No i pamiętaj, że musisz mieć na wszystko dokumenty: dyplomy, za-
świadczenia, a nawet podziękowania od dyrektora szkoły.
Kolejna szansa na zdobycie doświadczenia to staże. Wiele firm wciąż zatrudnia młodych
uczących się ludzi na miesiąc lub dwa, np. w czasie wakacji. (...)
Drugi fakultet, drugi język obcy czy choćby uprawianie sportu świadczą o samodzielności

i zaradności kandydata do pracy. Te cechy są atrakcyjne dla pracodawcy nie tylko przy szu-
kaniu kandydatów do pracy umysłowej, ale i fizycznej.

7. Wolontariat może się opłacać

Jak jeszcze można zdobyć doświadczenie i zwiększyć swoją wartość w oczach przyszłego

pracodawcy? Weźmy choćby wolontariat, działalność w organizacjach społecznych. Zaled-

wie 9% wszystkich badanych pracowało kiedykolwiek ochotniczo. Ci zaś, którzy się zastana-
wiają nad wolontariatem, nie traktują tego jako sposobu na zwiększenie swoich szans na
rynku pracy. Błąd! Pracodawcy nie chcą nikogo prowadzić za rękę. Szukają osób aktywnych

i odpowiedzialnych, a dzięki pracy w wolontariacie możesz takie cechy zdobyć.
Czy samo doświadczenie wystarczy? Nie. (...) Doświadczenie, żeby było twoim atutem, po-
winno iść w parze z wykształceniem.

8. Nie masz znajomości? To je zdobądź!
Zdaniem większości młodych znajomości to najpewniejsza droga do pracy. (...) Większość
młodych traktuje jednak znajomości jako coś, co „się ma" albo „się nie ma". Często polega-

ją na kontaktach rodziców, rodziny. Tymczasem znajomości można zdobyć. Robiąc różne rze-

czy (od pracy po np. harcerstwo), zostawiając po sobie w różnych miejscach dobre wrażenie,

zdobywasz kapitał kontaktów, które kiedyś mogą pomóc. Dzięki temu ktoś może ciebie pole-

cić albo dać ci znać, ze gdzieś się zwolniło miejsce.

Znajomości nie muszą być niczym złym, nieuczciwym. Pracodawcy przy zatrudnieniu często
kierują się rekomendacją znajomych lub kogoś z rodziny. Ale mogą to robić nie dlatego, że
chcą komuś oddać przysługę. Po prostu ufają, że taka osoba ich nie zawiedzie.

9. Bądź mobilny: zmień miejsce lub zawód

Na rynku pracy nie dzieje się dobrze, ale nie wszędzie i nie we wszystkich zawodach jest tak

samo. (...) Czasem trzeba zaryzykować - poszukać pracy nawet na drugim końcu Polski albo

w innej profesji. (...) Wykształcenie pozwoli ci być bardziej elastycznym -jeżeli nie ma pracy

w twoim zawodzie, łatwiej będzie się przekwalifikować. A taka przyszłość czeka wielu z nas -

coraz mniej ludzi do końca życia będzie wykonywało ten sam zawód. (...)

10. A może własna firma?

Jak zawodową przyszłość wyobrażają sobie twoi rówieśnicy? Aż 40% młodych mężczyzn -

niezależnie od swojej obecnej sytuacji - widzi siebie jako właścicieli firmy. Ale na pytanie,

czy założą ją w ciągu najbliższych pięciu lat, dużo mniej osób odpowiada twierdząco. Firma

nie jest więc traktowana jako realne rozwiązanie na teraz, ale jako mglista przyszłość, Tym-

czasem zdaniem ekspertów - na ciężkim rynku pracy założenie i utrzymanie firmy może oka-

zać się łatwiejsze niż znalezienie etatu.

Pytania do dyskusji

L Jakie działania należy podejmować, aby zwiększyć swoje szansę na rynku pracy?

2. Dlaczego warto planować swoją karierę zawodową już w szkole?

3. Dlaczego wielu młodych nie radzi sobie na rynku pracy i zasila szeregi bezrobotnych?

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

MODUŁ V

PRZEDSIĘBIORSTWO l PRZEDSIĘBIORCA

W module tym dowiesz się:

* Co należy rozumieć pod pojęciami: działalność gospodarcza, przedsiębiorstwo, przed-

siębiorca?

* Jakie są rodzaje i uwarunkowania prawne działalności gospodarczej?

* Jak rozróżniać formy własności i formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw?

* Co wchodzi w skład majątku przedsiębiorstwa?

* Jakie działania należy poczynić, aby zatrudnić pracowników w przedsiębiorstwie?

* Jakie działania należy podjąć, aby rozpocząć działalność gospodarczą na własny rachunek?

* Dlaczego działania marketingowe są konieczne i na czym one polegają?

* Jak rozliczyć swoje przedsiębiorstwo?

* Czy biznes może być etyczny?

Rozdział 26

Działalność gospodarcza, formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw

Słowniczek
Działalność gospodarcza - działalność wytwórcza, handlowa, budowlana i usługowa oraz

poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych wykonywana zarobkowo,

w sposób ciągły i zorganizowany.

Osoba prawna -jednostka organizacyjna, którą prawo cywilne uznaje za podmiot praw

i obowiązków cywilnoprawnych. Według kodeksu cywilnego osobą prawną jest skarb pań-

stwa oraz jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

Osoba fizyczna -człowiek w stosunkach cywilnoprawnych. Osoba fizyczna może prowadzić

przedsiębiorstwo jako indywidualny przedsiębiorca, który we własnym imieniu podejmuje

i wykonuje działalność gospodarczą.

Przedsiębiorstwo — samodzielna, samo finansująca się jednostka organizacyjna prowadząca

działalność gospodarczą.
Przedsiębiorca - zgodnie z uregulowaniami prawnymi, osoba fizyczna, nie mająca osobowo-

ści prawnej, spółka prawa handlowego i osoba prawna, które zawodowo, we własnym imie-

niu podejmują i wykonują działalność gospodarczą.

Licencja - urzędowe zezwolenie na wykonywanie określonej działalności gospodarczej, do

której prowadzenia potrzebna jest licencja, np. pośrednictwo w obrocie nieruchomościami.

Koncesja — upoważnienie do prowadzenia działalności gospodarczej wydawane przez wła-

dze administracyjne osobie fizycznej lub prawnej. Organy koncesyjne udzielają koncesji na

zasadzie swobodnego uznania. Koncesji wymaga np. działalność: ochrona osób i mienia.

Zezwolenie - wyrażenie zgody na prowadzenie działalności gospodarczej w ramach obowią-

zującego prawa. Organy zezwalające wydają zezwolenie jeżeli przedsiębiorstwo spełni

wszystkie przewidziane prawem warunki. Zezwolenia wymaga np. sprzedaż alkoholu.

26.1. Działalność gospodarcza
W Polsce obowiązują następujące ustawy dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej:

* Kodeks spółek handlowych,

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

• Prawo działalności gospodarczej,

• ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym,

• ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców.

Ustawa - Prawo działalności gospodarczej określa zasady podejmowania i wykonywania dzia-

łalności gospodarczej na terenie Rzeczpospolitej Polskiej oraz zadania organów administracji

rządowej i organów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie działalności gospodarczej.

Działalność gospodarcza może być prowadzona w trzech dziedzinach:

- produkcji (wytwarzanie dóbr),

- handlu (wymiana),

- usługach.

Ćwiczenie 26.1.
Podaj po trzy przykłady działalności produkcyjnej, handlowej i usługowej

Działalność produkcyjna: np

Działalność handlowa: np

Działalność usługowa: np

Zgodnie z definicją działalności gospodarczej musi ona być prowadzona w sposób zorgani-

zowany, oznacza to: konieczność gromadzenia pewnych środków finansowych i materiało-

wych, wybór formy organizacyjno-prawnej (prowadzenie działalności indywidualnie czy

w spółkach), posiadanie miejsca (siedziby) wykonywania działalności oraz ewentualne za-

trudnienie pracowników. W rozumieniu Prawa działalności gospodarczej przedsiębiorca
musi spełniać następujące warunki:

• prowadzić działalność gospodarczą zawodowo (profesjonalnie),

• na swój rachunek (w pełni odpowiadać za swoje przedsiębiorstwo, koszty pokrywać

z uzyskiwanych przychodów).

Niektóre rodzaje działalności gospodarczej są objęte obowiązkiem uzyskania koncesji, ze-

zwolenia, a także licencji. Jest to podyktowane względami bezpieczeństwa państwa, obywa-
teli lub ważnym interesem publicznym.
Rodzaje działalności gospodarczej objętej koncesjonowaniem:

• poszukiwanie, rozpoznawanie, wydobywanie kopalin i ich bezzbiornikowe magazynowanie,

• wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją, wyrobami o przezna-

czeniu wojskowym i policyjnym,

• wytwarzanie, przetwarzanie, magazynowanie, przesyłanie, dystrybucja i obrót paliwami

i energią,

• ochrona osób i mienia,

• transport lotniczy oraz wykonywanie usług lotniczych,

• budowa, eksploatacja płatnych autostrad i płatnych dróg ekspresowych,

• zarządzanie liniami kolejowymi i wykonanie przewozów kolejowych,

• rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Zezwolenie potrzebne jest np. do:

• wytwarzania wyrobów tytoniowych,

• świadczenia usług detektywistycznych,

• wyrobu i rozlewania spirytusu i wódek,

• prowadzenia aptek,

• obrotu środkami ochrony roślin.

Licencji wymaga działalność w zakresie:

• turystyki,

• rzeczoznawstwa,

• pośrednictwa w obrocie nieruchomościami,

• zarządzania nieruchomościami,

• doradztwa podatkowego i usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych,

• prowadzenia działalności maklera giełdowego.

26.2. Formy własności przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwo może być własnością:

• publiczną- skarbu państwa (własność państwowa) lub organizacji samorządu terytorial-

nego (własność komunalna);

• osób prywatnych - odpowiedzialność ponosi właściciel lub właściciele, jest to własność

prywatna

(do tej grupy należą również spółdzielnie zrzeszające na zasadzie dobrowolno-

ści nieograniczoną liczbę członków, działają w oparciu o statut; jest to własność kolek-

tywna

z indywidualnymi udziałami).

Ćwiczenie 26.2.
Podaj po dwa przykłady przedsiębiorstw prywatnych, państwowych i komunalnych znajdu-

jących się w Twojej miejscowości.

26.3. Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwo może być zorganizowane jako:

• przedsiębiorstwo państwowe,

• spółdzielnia,

• spółka,

• przedsiębiorstwo jednoosobowe osoby fizycznej.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Forma organizacyjna

Przedsiębiorstwo państwowe

Spółdzielnia

Spółki:

osobowe

-jawna

-partnerska

- komandytowa

- komandytowo-akcyjna

kapitałowe

- z o. o.

- akcyjna

Przedsiębiorstwo osoby fizycznej

Źródło prawa

Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych

Ustawa o spółdzielniach

Kodeks spółek handlowych

Kodeks cywilny

Tabela 26.1. Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw

W świetle obowiązujących przepisów spółka cywilna nie jest już przedsiębiorstwem. Z dniem

l stycznia 2001 roku utraciła ona podmiotowość prawną. Przedsiębiorcami są poszczególni

wspólnicy spółki cywilnej. Spółka przedsiębiorców nie ma prawa do własnej nazwy. Jeżeli do

prowadzenia działalności potrzebna jest koncesja czy zezwolenie, muszą je mieć wszyscy

wspólnicy. Jeżeli spółka cywilna w dwóch kolejnych latach obrotowych osiągnie przychód

netto ze sprzedaży 400 000 euro, to wspólnicy takiej spółki mają obowiązek przekształcić się

i dokonać rejestracji spółki jawnej. Niezależnie od wielkości przychodów spółki cywilne na

własny wniosek mogą przekształcić się w dowolną spółkę prawa handlowego.
Przedsiębiorstwo państwowe

Organami założycielskimi przedsiębiorstw państwowych są przede wszystkim centralne or-

gany administracji państwowej, w szczególności ministrowie resortów gospodarczych oraz

wojewodowie.

Przedsiębiorstwa państwowe mogą działać na zasadach ogólnych (celem takiego przedsię-

biorstwajest osiąganie zysków) oraz jako przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, ich nad-

rzędnym celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokojenie potrzeb ludności (na przykład

w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, gazową i cieplną, usług kulturalnych, komu-

nikacji miejskiej).

Organem zarządzającym przedsiębiorstwem państwowym jest dyrektor, podejmuje on samo-

dzielnie decyzje i ponosi za nie odpowiedzialność. Dyrektorów przedsiębiorstw państwo-

wych powołuje i odwołuje organ założycielski. Wpływ na decyzje dyrektora mają organy

samorządowe: ogólne zebranie pracowników i rada pracownicza. Od 1990 roku przedsię-

biorstwa państwowe podlegają prywatyzacji. Większość przedsiębiorstw państwowych dzia-

ła jako spółki prawa handlowego, np. jednoosobowe spółki skarbu państwa.
Spółdzielnia

Spółdzielnia jest to dobrowolne zrzeszenie osób prowadzących samodzielną działalność go-

spodarczą w swoim interesie. Działa w oparciu o statut. Majątek spółdzielni uznawany jest

za własność prywatną jej członków. Członkowie osobiście odpowiadają majątkiem za działa-

nia przedsiębiorstwa. Organy spółdzielni to: Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza, Zarząd.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Obok podstawowej działalności gospodarczej spółdzielnia ma możliwość prowadzenia dzia-

łalności społecznej i oświatowo-kulturalnej na rzecz swoich członków i środowiska.

Spółki osobowe

Spółki osobowe charakteryzują się tym, iż:

• nie są osobą prawną, to znaczy, że każdy ze wspólników może je reprezentować, a mają-

tek spółki jest własnością wspólników;

• wysokość wniesionych udziałów jest dowolna, zależy od wspólników;

• sprawy spółki prowadzą bezpośrednio wspólnicy;

• odpowiedzialność za zobowiązania ponoszą wspólnicy;

• jest stały skład wspólników.

Spółka

Krótka charakterystyka

Jawna

— umowa zawarta na piśmie musi być zarejestrowana w sądzie rejono-

wym prowadzącym rejestr sądowy,

- sprawy spółki prowadzą wspólnicy,

- odpowiedzialność wobec wierzycieli majątkiem spółki oraz mająt-

kiem osobistym,

- wspólnicy mają prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach

stosownie do udziałów określonych w umowie, gdy udziały nie są

określone podział równy,

-podatek dochodowy płaci każdy ze wspólników od przypadającej na

niego części dochodu.

Partnerska

-partnerami (wspólnikami) mogą być wyłącznie osoby fizyczne upraw-

nione do wykonywania wolnych zawodów: lekarze, pielęgniarki, po-

łożne, aptekarze, księgowi, biegli rewidenci, doradcy podatkowi,

brokerzy ubezpieczeniowi, rzeczoznawcy majątkowi, architekci,

rzecznicy patentowi i tłumacze przysięgli,

~ umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego,

- do wniosku zgłoszeniowego do sądu gospodarczego należy dołączyć

umowę i dokumenty potwierdzające uprawnienia każdego partnera,

-partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki w związ-

ku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu.

Komandytowa

— umowa w formie aktu notarialnego,

-przynajmniej jeden ze wspólników (komplementariusz) odpowiada

wobec wierzycieli spółki całym swym majątkiem, a odpowiedzialność

przynajmniej jednego (komandytariusza) jest ograniczona do tzw. su-

my komandytowej,

- komandytariusz nie ma prawa doprowadzenia spraw spółki.

Komandytowo-

akcyjna

- wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik

(komplementariusz) odpowiada bez ograniczeń, a co najmniej jeden

wspólnik jest akcjonariuszem,

- statut spółki (zastępuje umowę) musi być sporządzony w formie aktu

notarialnego,

- kapitał zakładowy nie może być mniejszy niż 50

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

-jeżeli statut nie stanowi inaczej, w zysku spółki komplementariusz

i akcjonariusz uczestniczą proporcjonalnie do wniesionych wkładów,

- akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki,

-powołanie rady nadzorczej jest konieczne, jeżeli jest więcej niż 25 ak-

cjonariuszy.

Tabela 26.2. Rodzaje spółek osobowych

Spółki kapitałowe

Cechy charakterystyczne spółek kapitałowych:

• posiadaj ą pełną osobowość prawną mogą we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać

zobowiązania, pozywać i być pozwanymi,

• struktura jest określona przez przepisy kodeksu spółek handlowych,

• majątek stanowi własność spółki,

• wysokość kapitału określają przepisy,

• sprawy spółki prowadzą powołane organy,

• skład osobowy jest płynny (w spółce akcyjnej akcje są zbywalne),

• odpowiedzialność wobec wierzycieli ponosi spółka nie wspólnicy,

• podlegaj ą przepisom ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Spółka

Krótka charakterystyka

Z ograniczoną

odpowiedzial-

nością (z o.o.)

- minimalny kapitał zakładowy 50 000 zł,

- umowa w postaci aktu notarialnego wpisana jest do rejestru sądowego,

- organy: rada nadzorcza i komisja rewizyjna (powołanie co najmniej

jednego z tych organów jest obowiązkowe, gdy kapitał spółki jest

wyższy niż 50 000 zł., a wspólników jest co najmniej 25), zgromadze-
nie wspólników,

- spółka odpowiada przed wierzycielami do wysokości udziałów wspól-

ników plus majątek spółki, wszyscy członkowie zarządu odpowiadają
całym swoim majątkiem,

- obowiązek prowadzenia pełnej księgowości.

Akcyjna

— minimalny kapitał zakładowy 500 000 zł,

- statut w formie aktu notarialnego wpisany jest do rejestru sądowego,

- organy: walne zgromadzenie akcjonariuszy, zarząd, rada nadzorcza,

- obowiązek prowadzenia pełnej księgowości.

Tabela 26.3. Rodzaje spółek kapitałowych.

Ćwiczenie 26.3.

Dokonaj porównania spółek osobowych i kapitałowych.

Cechy

1. Osobowość prawna

2. Odpowiedzialność za zo-

bowiązania

Spółki osobowe

Spółki kapitałowe

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Cechy

3. Wysokość wniesionych

wkładów, kapitałów

4. Kto prowadzi sprawy

spółki?

Spółki osobowe

Spółki kapitałowe

Przedsiębiorstwo osoby fizycznej

Właściciel reprezentuje przedsiębiorstwo, podejmuje decyzje i odpowiada za zobowiązania.

Z postępowaniem rejestracyjnym przedsiębiorstwa osoby fizycznej zapoznasz się w rozdzia-

le 32 „Uruchamianie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną".

» Działalność gospodarczą regulują odpowiednie przepisy prawne.

« W ustawie - Prawo działalności gospodarczej - omówiono między innymi podejmowa-

nie i wykonywanie działalności gospodarczej oraz wydawanie koncesji i zezwoleń.

» Obecnie do grona przedsiębiorców zalicza się: osoby fizyczne wykonujące działalność

gospodarczą, osoby prawne, nie mające osobowości prawnej spółki prawa handlowego

i wspólników spółki cywilnej w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej.

» Przedsiębiorstwo może być własnością państwa, może należeć do gminy (komunalne)

lub do osób prywatnych.

« Wyróżniamy następujące formy organizacyjno-prawne: przedsiębiorstwa państwowe,

spółdzielnie, spółki osobowe i kapitałowe, przedsiębiorstwa osób fizycznych.

« Do spółek osobowych zaliczamy: spółkę jawną, partnerską, komandytową oraz koman-

dytowo-akcyjną.

» Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna są spółkami kapitałowymi.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Rozdział 27

Majątek przedsiębiorstwa

Słowniczek

Aktywa - zasoby pozostające pod kontrolą przedsiębiorstwa jako rezultaty przeszłych zda-

rzeń, dzięki którym przewidywane są przyszłe korzyści ekonomiczne przedsiębiorstwa.

Pasywa - kapitał własny i zobowiązania (kapitał obcy).

Amortyzacja - sukcesywne, z reguły comiesięczne, ustalanie kwoty zużycia się środków trwa-

łych i zaliczanie tej kwoty w koszty działalności przedsiębiorstwa.

Umorzenie — okresowe zmniejszanie wartości środków trwałych i ustalanie ich wartości bie-

żącej.

Zarządzanie -podejmowanie decyzji dotyczących zagospodarowania zasobów przedsiębior-

stwa.

27.1. Zasoby majątkowe przedsiębiorstwa

Każde przedsiębiorstwo dysponuje określonymi zasobami majątkowymi, odpowiednią bazą

materialną. W zależności od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej i wielkości

przedsiębiorstwa zasoby te przedstawiają większą lub mniejszą wartość. Zasoby majątkowe

przedsiębiorstwa dzielą się na: aktywa trwałe i aktywa obrotowe.

AKTYWA TRWAŁE

AKTYWA OBROTOWE

• WARTOŚCI NIEMATERIALNE

I PRAWNE

np. wartość firmy, koszty zakończenia

prac rozwojowych, patenty, licencje, pro-

gramy komputerowe

• RZECZOWE AKTYWA TRWAŁE

np. środki trwałe (maszyny, urządzenia,

budynki, samochody), środki trwałe w bu-

dowie

' NALEŻNOŚCI DŁUGOTERMINOWE

• INWESTYCJE DŁUGOTERMINOWE

• DŁUGOTERMINOWE ROZLICZENIA

MIĘDZYOKRESOWE

np. aktywa z tytułu odroczonego podatku

dochodowego

• ŚRODKI PIENIĘŻNE

• ZAPASY

np. materiały, produkty w toku, produkty

gotowe, towary

• NALEŻNOŚCI KRÓTKOTERMINOWE

np. z tytułu dostaw i usług, podatków, do-

tacji, ceł, ubezpieczeń

• INWESTYCJE KRÓTKOTERMINOWE

• KRÓTKOTERMINOWE

ROZLICZENIA MIĘDZY OKRESOWE

Tabela 27.1. Aktywa trwałe i obrotowe

Źródła, z jakich pochodzi majątek firmy, określane są jako pasywa. Jest to suma kapitałów

własnych oraz kapitałów obcych, które stanowią zobowiązania przedsiębiorstwa wobec in-

nych jednostek. Pasywa to wszystko, co w danej chwili przedsiębiorstwo jest winne, np. ban-

kom, wierzycielom, a także właścicielowi (jego zaangażowane środki finansowe).

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

KAPITAŁ WŁASNY

ZOBOWIĄZANIA I REZERWY

NA ZOBOWIĄZANIA

Np.

FUNDUSZ PODSTAWOWY

NALEŻNE WPŁATY NA KAPITAŁ

PODSTAWOWY

UDZIAŁY WŁASNE

FUNDUSZ ZAPASOWY

FUNDUSZE REZERWOWE

ZYSK (STRATA) Z UBIEGŁYCH LAT

Np.

KREDYTY I POŻYCZKI

ZOBOWIĄZANIA Z TYTUŁU DOSTAW

I USŁUG

ZOBOWIĄZANIA Z TYTUŁU

PODATKÓW

Tabela 27.2. Źródła pochodzenia zasobów majątkowych -pasywa

Zgodnie z zasadą równowagi bilansu:

AKTYWA = PASYWA

27.2. Zarządzanie majątkiem trwałym
Jak wynika z zestawienia, bazę materialną przedsiębiorstwa tworzą środki gospodarcze wła-
sne, które stanowiąjego majątek, oraz ewentualnie środki wypożyczone, będące majątkiem
cudzym. Rzeczowe składniki majątku obejmują:

• środki pracy (np. maszyny, urządzenia),
• przedmioty pracy (np. surowce),
• produkty pracy (np. wyroby gotowe).

Środki trwałe to ta część majątku, która w danej postaci trwa dłużej niż jeden rok. Im środki

trwałe są doskonalsze, tym łatwiejsza i wydajniejsza jest praca ludzka. Zdolność produkcyj-
na przedsiębiorstwa zależy od majątku rzeczowego, dlatego tak ważne jest właściwe nimi

gospodarowanie. Środki trwałe wykorzystywane w przedsiębiorstwie zużywają się, z czasem

tracą swoją wartość (z wyjątkiem gruntów). Taki proces może trwać od kilku do kilkudzie-
sięciu lat w zależności od środka trwałego, np. samochody mogą zużywać się w ciągu kilku

lat, maszyny kilkunastu, budynki kilkudziesięciu. Środki trwałe zużywają się fizycznie i eko-
nomicznie. Na proces fizycznego zużywania się tych środków wpływa między innymi:

• intensywność eksploatacji,

• dbałość o środek trwały,

• warunki atmosferyczne,

• ich awaryjność,

• wypadki losowe (np. pożar, zalanie).

Przyczyną zużycia ekonomicznego jest rozwój postępu technicznego. Środki trwałe „starzeją

się". Najbardziej widoczne „starzenie się" tych środków dotyczy komputerów, gdyż postęp

techniczny rozwija się w tej dziedzinie wyjątkowo szybko.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Rys. 27.1. Zużycie ekonomiczne komputerów

Ćwiczenie 27.1.
Odpowiedz na pytania:

1. Czym różni się komputer najnowszej generacji od komputera wyprodukowanego

w ubiegłym roku?

2. Jakie możliwości posiada najnowszy komputer, których nie ma starszy?

3. Jakie wnioski nasuwają Ci się po dokonaniu tej krótkiej analizy?

W wyniku fizycznego i ekonomicznego zużywania się środków trwałych przedsiębiorstwo

ma możliwość dokonania odpisów amortyzacyjnych od ich zużycia i zaliczenia kwoty odpi-

su w koszty działalności gospodarczej. Aby obliczyć kwotę amortyzacji, należy znać wartość

początkową danego środka trwałego i przyjętą liczbę lat jego użytkowania..

Przykład:

Ustal roczną kwotę odpisu amortyzacyjnego maszyny szwalniczej o wartości początkowej

24 000 zł i okresie eksploatacji 10 lat.

Roczna kwota amortyzacji =

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Roczna kwota odpisu wynosi 2 400zł W celu obliczenia kwoty miesięcznej wynik ten należy

podzielić przez 12 miesięcy.

Ćwiczenie 27.2.
Oblicz, ile wyniesie miesięczna kwota odpisu amortyzacyjnego w powyższym przykładzie.

Odp

Właściciel (właściciele) przedsiębiorstwa podejmuje decyzje dotyczące gospodarowania ma-

jątkiem trwałym. Od trafności tych decyzji zależy wynik finansowy przedsiębiorstwa.

Przeprowadzane przeglądy okresowe, konserwacje i konieczne remonty powodują, iż środek
trwały będzie pracował bezawaryjnie. Jeżeli w trakcie eksploatacji zaistnieje konieczność

przeprowadzenia remontu, należy oszacować jego koszt i podjąć decyzję, czy bardziej opła-
ca się przeprowadzić remont, czy też nabyć nowy środek trwały. Przyjęto, że jeśli koszt re-
montu środka trwałego przekracza 70% jego wartości początkowej, korzystniej jest dokonać

zakupu (inwestycji) nowego środka. Tworzenie nowych składników majątku trwałego odby-
wa się właśnie poprzez inwestowanie. Przedsiębiorstwo rozwija się wówczas, gdy dokonuje
uzasadnionych ekonomicznie inwestycji.

Ćwiczenie 27.3.
Dokonaj analizy decyzji inwestycyjnych podjętych przez dwóch właścicieli przedsiębiorstw

handlowych, którzy konkurują między sobą na rynku dóbr i usług, następnie odpowiedz na
pytania znajdujące się pod tekstem.

I. Właściciel przedsiębiorstwa handlowego „X" przeznaczył znaczną część zysków na za-

kup najnowszego modelu samochodu osobowego, uzasadniając swoją decyzję tym, że
wygoda i szybkość jazdy przyczynią się do lepszych wyników finansowych jego firmy.

II. Właściciel przedsiębiorstwa „Y" wypracowany zysk przeznaczył na modernizację fir-

my, rozpoczął też budowę nowego pomieszczenia magazynowego, aby zapewnić na-
bywcom większy wybór towarów.

l. Właściciel którego przedsiębiorstwa podjął, Twoim zdaniem, bardziej racjonalną decyzję?

2. Jakie konsekwencje dla każdego z przedsiębiorstw mogą spowodować decyzje ich właścicieli?

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

27.3. Zarządzanie majątkiem obrotowym
Aktywa obrotowe znajdują się w ciągłym ruchu. Przedsiębiorstwo produkcyjne, aby wytwo-

rzyć i sprzedać określone produkty, musi najpierw zakupić potrzebne surowce (materiały).

Część wyprodukowanych wyrobów składowanych jest w magazynie w postaci zapasów,

część kupują nabywcy. Często zdarza się, że nabywcy regulują należności w późniejszym

terminie (tzw. odroczona płatność). Przedsiębiorstwo kupuje potrzebne do produkcji surow-

ce z pieniędzy otrzymanych ze sprzedaży wyrobów gotowych. Nadmiar zapasów w magazy-

nach, regulowanie należności przez nabywców z opóźnieniem powodują:

- wydłużenie się cyklu obrotowego,
- przerwanie płynności finansowej (brak gotówki na zakup surowców do wyprodukowa-

nia kolejnych wyrobów).

Przykład cyklu obrotowego przedsiębiorstwa produkcyjnego.

Właściwe zarządzanie majątkiem obrotowym polega na utrzymaniu płynności finansowej

w przedsiębiorstwie, czyli na:

• precyzyjnym określeniu ilości i czasu dostaw materiałów do produkcji,

• ograniczeniu wielkości zapasów i czasu ich magazynowania,

• stosowaniu odroczonej płatności wobec stałych, rzetelnych nabywców.

Skutkiem niewłaściwej gospodarki majątkiem obrotowym może być bankructwo przedsię-

biorstwa. To zarządzanie majątkiem decyduje o wielkości kosztów i wyniku finansowym
przedsiębiorstwa.

27.4. Wynik finansowy przedsiębiorstwa
Podstawowym celem każdego przedsiębiorstwa jest pomnażanie własnego kapitału i osiąga-
nie zysków.

Przedsiębiorstwo, aby ocenić skuteczność podejmowanych działań, powinno systematycznie

kontrolować swój wynik finansowy. Kondycję ekonomiczną firmy obrazuje rachunek wyni-

ków. Aby ustalić wynik finansowy, należy od przychodów przedsiębiorstwa (uzyskanych

przede wszystkim ze sprzedaży dóbr i usług) odjąć koszty ich uzyskania. Jeżeli przychody

przewyższają koszty, otrzymamy dochód; pomniejszony o podatek dochodowy stanowi nasz
zysk. Może się zdarzyć, że koszty przewyższą przychody, wówczas poniesiemy stratę.
Na koszty uzyskania przychodów składają się między innymi następujące elementy:

• amortyzacja,

• zużycie materiałów,

• opłaty (np. za energię, czynsz, telefon)

• usługi obce (np. transport),

• wynagrodzenia pracowników (jeżeli są zatrudnieni),

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Przykład:

Przedsiębiorstwo handlowe „Era" osiągnęło w marcu przychody w wysokości 20 000 zł.,

koszty uzyskania przychodów wyniosły 12 000 zł. Przedsiębiorstwo to powinno zapłacić

20% podatku dochodowego. Ustal jego miesięczny wynik finansowy.

Obliczenia:

20 000 zł - 12 000 zł = 8 000 zł (zysk brutto)

8 000 zł x 20% =1 600 zł (kwota podatku)

8 000 zł - 1600 zł = 6 400 zł (zysk netto)

Odpowiedź: Przedsiębiorstwo „Era " osiągnęło w marcu zysk netto w wysokości 6 400 zł.

Ćwiczenie 27.4.
Oblicz wynik finansowy dwóch przedsiębiorstw: „A" i „M" na podstawie poniższych da-

nych liczbowych. Po wykonaniu zadania sformułuj odpowiednie wnioski.

Przychody

Koszty uzyskania

przychodów

Zysk (strata)* brutto

Podatek dochodowy 20%

Zysk netto

Przedsiębiorstwo „A "

250 000 zł

205 000 zł

Przedsiębiorstwo „M"

154 000 zł

191 000 zł

* stratę zapisz jako wartość ujemną

» Na majątek przedsiębiorstwa składają się aktywa trwałe i aktywa obrotowe.

» Właściwe zarządzanie majątkiem polega przede wszystkim na dokonywaniu uzasadnio-

nych ekonomicznie inwestycji i utrzymaniu płynności finansowej przedsiębiorstwa.

» Od sposobu zarządzania majątkiem zależy jego wynik finansowy, to czy przedsiębior-

stwo będzie się rozwijało, czy też zbankrutuje.

» Aby obliczyć zysk brutto, należy zsumować koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa

i odjąć je od przychodów uzyskanych przede wszystkim ze sprzedaży towarów. Oblicze-

nia te pozwolą ustalić, czy przedsiębiorstwo ponosi straty, czy też uzyskuje dochody.

Zysk brutto pomniejszony o podatek dochodowy stanowi zysk netto.

• narzuty na wynagrodzenia (m. in. składki na ubezpieczenie społeczne),

• reklama.

Rachunek wyników

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Rozdział 28
Pracownicy w przedsiębiorstwie

Słowniczek
Rekrutacja pracowników - pozyskiwanie pracowników na wolne miejsca pracy.

Kodeks Pracy — akt prawny, który reguluje wzajemne stosunki między pracodawcami a pra-

cownikami.

Pracodawca - zgodnie z uregulowaniami Kodeksu Pracy -jednostka organizacyjna, posiada-

jąca lub nie osobowość prawną, a także osoba fizyczna —jeżeli zatrudniają one pracowników.

Pracownik - zgodnie z uregulowaniami Kodeksu Pracy, osoba zatrudniona na podstawie

umowy o pracę (lub innych wskazanych w Kodeksie Pracy, tj. powołania, mianowania lub

spółdzielczej umowy o pracę).

Stosunek pracy

- stosunek prawny, w wyniku którego pracownik zobowiązuje się do wykony-

wania określonej pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawca do

zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

28.1. Zasoby pracownicze

Ważnym zasobem każdego przedsiębiorstwa są jego pracownicy. Ich kwalifikacje, motywacja

do pracy i zaangażowanie w podejmowane działania często decydują o sukcesie firmy na ryn-

ku. Dlatego też ważnym zadaniem przedsiębiorstwa jest pozyskanie właściwych pracowni-

ków. Możliwości doboru pracowników zależą między innymi od sytuacji panującej na rynku

pracy i w całej gospodarce. Jeżeli występuje nadwyżka wolnych miejsc pracy nad podażą pra-

cy, pracodawca musi zaoferować atrakcyjne warunki pracy, nie tylko aby pozyskać pracowni-

ka, ale również utrzymać go w firmie. Gdy w gospodarce występuje wysokie bezrobocie,

pracodawca ma możliwość wyboru najlepszego pracownika spośród wielu, którzy poszukują

pracy, a pracownik będzie się starał wykazać swoją przydatność dla przedsiębiorstwa.

Wybór odpowiedniego kandydata na wolne stanowisko pracy rozpoczyna się od procesu re-

krutacji.

Polega ona na rozpropagowaniu oferty o wolnym miejscu pracy i pozyskaniu odpo-

wiednich kandydatów. Najczęściej przedsiębiorstwo pozyskuje pracowników zamieszczając

ofertę w mediach, wykorzystując pomoc agencji doradztwa personalnego lub korzystając

z własnych baz danych związanych z wcześniejszymi rekrutacjami.

Ćwiczenie 28.1.
Sporządź ofertę pracy związaną z poszukiwaniem pracownika na określone stanowisko,

w formie ogłoszenia do prasy.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

W celu wyłonienia spośród chętnych kandydatów tych, którzy odpowiadają zapotrzebowaniu

przedsiębiorstwa, przeprowadzana jest selekcja pracowników. Najczęściej polega ona na:

• analizie dokumentów kandydatów (życiorysu zawodowego i listu motywacyjnego),

• rozmowie kwalifikacyjnej,

• ewentualnie przeprowadzeniu badań testowych.

28.2. Zatrudnianie pracowników
Nowi pracownicy są zatrudniani w przedsiębiorstwie na podstawie uregulowań zawartych

w przepisach prawa pracy. Podstawowym i najważniejszym źródłem prawa pracy jest Ko-

deks Pracy*.

Zgodnie z jego zapisami pracownikiem przedsiębiorstwa jest osoba, która za-

warła umowę o pracę. Taka umowa może być zawarta:

• na czas nieokreślony,

• na czas określony,

• na czas wykonywania określonej pracy,

• na zastępstwo (umowa na czas określony obejmujący czas usprawiedliwionej nieobecno-

ści innego pracownika).

Każda z tych umów może być poprzedzona zawarciem umowy na okres próbny, nie przekra-

czający 3 miesięcy. Każda umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie w terminie nie

dłuższym niż 7 dni od rozpoczęcia pracy. Musi wyraźnie określać rodzaj i warunki umowy,

a w szczególności: rodzaj pracy i miejsce jej wykonywania, termin rozpoczęcia pracy oraz

wynagrodzenie odpowiadające wykonywanej pracy.

Przykład umowy o pracę

Miejscowość i data

UMOWA O PRACĘ

zawarta w dniu pomiędzy (nazwa i siedziba pracodawcy)

zwanego dalej zakładem

pracy, reprezentowanym przez Pana (ią) a Panem (ią)

(imię nazwisko i adres)

Zakład pracy zatrudnia Pana(ią) na (okres próbny, czas nieokreślony, czas określony,
czas określonej pracy -jakiej)

1. Strony ustalają następujące warunki zatrudnienia:

• rodzaj umówionej pracy (stanowisko, funkcja)

• wymiar czasu pracy

• wynagrodzenie (składniki wynagrodzenia i ich wysokość)

• inne warunki zatrudnienia ..,

2. Dzień rozpoczęcia pracy

data i podpis pracownika podpis pracodawcy

* Sięgając do Kodeksu Pracy upewnij się, że korzystasz z jego najnowszej wersji, gdyż był on wielo-

krotnie nowelizowany.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Ćwiczenie 28.2.
Wypełnij powyższą umowę o pracę pomiędzy przedsiębiorstwem, w imieniu którego poszu-

kiwałeś pracownika w ćwiczeniu 28.1., a nowozatrudnionym Janem Kowalskim.
Tylko zawarcie umowy o pracę (lub innych wymienionych w Kodeksie Pracy sposobów nawią-

zania stosunku pracy, tj. powołania, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę) zatrudniony

posiada prawa i obowiązki wynikające z przepisów prawa pracy. Inne umowy, np. umowa zlece-

nia czy umowa o dzieło są umowami cywilnoprawnymi (tzn. podlegaj ą regulacjom kodeksu cy-

wilnego), a osoba, która je zawarła nie staje się pracownikiem przedsiębiorstwa.

Rozwiązywanie umowy o pracę

Rodzaj podpisanej umowy o pracę warunkuje sposoby jej rozwiązania (tab. 28.1). Umowa

o pracę może być rozwiązana:

• na mocy porozumienia stron,

• za wypowiedzeniem,

• bez wypowiedzenia,

• z upływem czasu, na jaki została zawarta,

• po ukończeniu pracy, dla której wykonania została zawarta.

Sposoby rozwiązania umowy

za porozumieniem stron

za wypowiedzeniem

bez wypowiedzenia

z upływem czasu, na który była zawarta

po ukończeniu pracy, dla której została zawarta

Rodzaje umów

każda

na czas określony

na czas wykonania określonej pracy

Tabela 28.1. Rozwiązywanie stosunku pracy

Ćwiczenie 28.3.

Korzystając z Kodeksu Pracy wypisz okresy wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na

czas nieokreślony i odpowiadające im okresy zatrudnienia.

l -jeżeli pracownik był zatrudniony

2 -jeżeli pracownik był zatrudniony

3 -jeżeli pracownik był zatrudniony

Umowę o pracę może rozwiązać zarówno pracownik jak i pracodawca. Bez wypowiedzenia

pracodawca może rozwiązać umowę między innymi, gdy pracownik ciężko naruszy podstawo-

we obowiązki pracownicze czy na skutek długiej choroby. Pracownik natomiast może rozwią-

zać umowę bez wypowiedzenia, np. wtedy gdy pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia

obowiązków wobec pracownika lub gdy praca ma szkodliwy wpływ na zdrowie pracownika,

a pracodawca nie przeniósł go na inne stanowisko zgodnie z orzeczeniem lekarskim.

W związku z rozwiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek wystawienia pracowni-

kowi świadectwa pracy, w którym zawarte są informacje między innymi o okresie zatrudnienia,

rodzaju wykonywanej pracy, wysokości wynagrodzenia oraz sposobie rozwiązania umowy.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

283. Wybrane prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy

Kodeks Pracy reguluje wzajemne stosunki pracowników i pracodawców, precyzuje zatem

też prawa i obowiązki każdej ze stron. Są one zawarte między innymi w Dziale pierwszym,

Rozdziale drugim - Podstawowe zasady prawa pracy oraz w Dziale czwartym - Obowiązki

pracodawcy i pracownika, a także w innych działach Kodeksu Pracy.

Jeżeli zostają naruszone prawa pracownika, może on dochodzić swoich roszczeń na drodze

sądowej lub żądać postępowania pojednawczego przed komisją pojednawczą. Spory o rosz-

czenia ze stosunku pracy rozstrzygają sądy pracy.

Ćwiczenie 28.4.
Korzystając z Kodeksu Pracy uzupełnij poniższą tabelę.

Tabela 28.2. Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy

» Podstawowym źródłem prawa pracy jest Kodeks Pracy, który reguluje wzajemne stosun-

ki pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Nie tylko pracodawca, lecz także pracownik

powinien znać przepisy prawa pracy.

» Pracownikiem w rozumieniu Kodeksu Pracy jest osoba, która nawiązała stosunek pracy

na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Osoba, która zawarła umowę zlecenie lub umowę o dzieło, nie jest pracownikiem w ro-

zumieniu Kodeksu Pracy i nie polega jego przepisom.

« Zarówno pracodawca jak i pracownik mają prawa i obowiązki wynikające z zawarcia

stosunku pracy. Podstawowe prawa i obowiązki są zawarte w Kodeksie Pracy.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Rozdział 29

Małe przedsiębiorstwa w gospodarce

Słowniczek

Małe przedsiębiorstwo — zgodnie z regułą przyjmowaną przez Główny Urząd Statystyczny

przedsiębiorstwo, w którym razem z właścicielem pracuje nie więcej niż 5 osób. Według do-

kumentu „ Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce narodowej (...) " za małe przedsię-

biorstwo uznaje się takie, w którym pracuje do 50 osób. Ustawa - Prawo działalności

gospodarczej uznaje za małego przedsiębiorcę podmiot zatrudniający mniej niż 50 pracow-

ników w ciągu roku, którego roczny przychód netto ze sprzedaży nie przekracza 7 mln euro,

a suma aktywów bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie jest

większa niż 5 mln euro.

MSP— sektor małych i średnich przedsiębiorstw, w stosunku do których jest zwykle prowa-
dzona jednolita polityka państwa.

Menedżer — człowiek, który kieruje (zarządza) przedsiębiorstwem. Może to robić na własny

rachunek- kieruje przedsiębiorstwem, które jest jego własnością lub pełnić funkcje kierow-
nicze w przedsiębiorstwie, którego nie jest właścicielem.

29.1. Przedsiębiorstwo jednoosobowe
Przedsiębiorstwo jednoosobowe (należące do jednego właściciela) jest najprostszą formą or-

ganizacyjno-prawną przedsięwzięcia gospodarczego. Jeżeli założysz własne przedsiębior-

stwo, możesz być jego właścicielem i jednocześnie jedynym pracownikiem. Możesz również

zdecydować się na zatrudnienie pracowników (w stosunku do nich będziesz wówczas praco-

dawcą). Jak już wiesz z wcześniejszych zajęć (rozdział 22), podjęcie decyzji o pracy na wła-

sny rachunek ma oczywiste korzyści, w stosunku do podjęcia pracy najemnej (zatrudnienie

u pracodawcy), ale również pociąga za sobą pewne zagrożenia. Podobnie można dostrzec

korzyści i zagrożenia porównując prowadzenie działalności przez indywidualnego przedsię-

biorcę z innymi formami organizacyjno-prawnymi, które poznałeś w rozdziale 26.

Ćwiczenie 29.1.
Zastanów się, jakie korzyści przynosi wybranie indywidualnej działalności gospodarczej

w porównaniu z innymi formami organizacyjno-prawnymi przedsiębiorstw, a następnie do-

kończ zapisy w tabeli.

29.2. Rola małych przedsiębiorstw w gospodarce

Na całym świecie obserwuje się w ciągu ostatnich 20-30 lat szybki rozwój małych i średnich

przedsiębiorstw. Wielu ekonomistów i polityków dostrzega ich rolę w rozwoju gospodar-

czym. W 1989 r. John Major, były premier Wielkiej Brytanii, stwierdził w raporcie dotyczą-

cym rozwoju gospodarczego, iż ,jest wiele dowodów na to, że miejsca pracy i produkcja

jutra będzie z dużym prawdopodobieństwem pochodziła z sektora małego biznesu"*. Z da-

nych Europejskiego Obserwatorium Sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw wynika, że

w latach 1989-97 w krajach Unii Europejskiej następował stały wzrost liczby MSP**, prze-

ciętnie o około 1,5% rocznie. W Polsce warunki do szybkiego rozwoju sektora MSP pojawi-

ły się pod koniec lat 80. w momencie uchwalenia Ustawy o działalności gospodarczej (28

grudnia 1988 r.). W latach 1988-91 liczba przedsiębiorstw prywatnych wzrosła o 162%,

w roku 1992 o następne 16%, a w okresie 1993-96 o 28%. Obecnie w polskiej gospodarce

małych firm (do 50 osób pracujących) jest 98,7%, a w samym sektorze prywatnym udział ten

wzrasta do 99,4%. Polskie małe przedsiębiorstwa wytworzyły w 1998 r. 38,5% PKB, wobec

9% wytworzonych przez przedsiębiorstwa średnie, 23% przez przedsiębiorstwa duże

i 28,9% przez inne jednostki nie zaliczane do klasy przedsiębiorstw***.

Rys. 29.1. Małe przedsiębiorstwo

Ćwiczenie 29.2.
Przygotuj argumenty do dyskusji: „Dlaczego male i średnie przedsiębiorstwa mogą przyczy-

nić się do zmniejszenia bezrobocia i zwiększenia tempa wzrostu gospodarczego kraju?

* Leighton P. Feletead A. (red.) The New Enterpreneurs - Selfemployment and Smali Business in

Europe, Kogan Page Ltd. Londyn, 1992

** MSP to sierót, którego używa się dla określenia sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

*** Piasecki B., Rogut A., Stawasz E., Johnson S., Smallbone D.: Warunki prowadzenia działalności

gospodarczej MSP w Polsce i w krajach Unii Europejskiej, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Ma-

łych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 1998

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

W Polsce zarówno rząd jak i organizacje pozarządowe podejmują działania mające na celu

wspieranie rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Powstają programy rządowe,

takie jak Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich, Kierunki

Działań Rządu wobec Małych i Średnich Przedsiębiorstw czy Przede wszystkim Przedsię-

biorczość. Ten ostatni zakłada wprowadzenie rozwiązań prawnych znacznie ułatwiających

prowadzenie małego przedsiębiorstwa między innymi w zakresie rozliczeń finansowych.

Osoby prowadzące działalność mogą skorzystać z pomocy zarówno finansowej jak i dorad-

czej wielu instytucji zarówno rządowych jak i pozarządowych o zasięgu lokalnym lub ogól-

nopolskim. Najważniejsze z nich to:

• Fundusze mikropożyczkowe - udzielające pożyczek od kilku do kilkudziesięciu tysięcy

złotych nowopowstającym i działającym małym przedsiębiorstwom.

• Inkubatory przedsiębiorczości - oferujące małym przedsiębiorstwom możliwość korzy-

stania z bazy lokalowej po preferencyjnych cenach oraz usługi doradcze.

• Instytucje konsultacyjno-doradcze, m. in. urzędy pracy czy lokalne stowarzyszenia pro-

mocji biznesu - oferujące porady biznesowe najczęściej nieodpłatnie.

Ćwiczenie 29.3.
Wpisz poniżej nazwy i adresy instytucji wspierających rozwój małych przedsiębiorstw, które

działają w Twoim regionie.

Nazwa instytucji

Adres i telefon

29.3. Menedżer w małym przedsiębiorstwie
Rozpoczynając działalność gospodarczą właściciel małego przedsiębiorstwa staje się jego

menedżerem, czyli osobą decydującą o sposobie działania przedsiębiorstwa i ponoszącą od-

powiedzialność za podejmowane decyzje. Dlatego też potrzebna jest mu podstawowa wiedza

i umiejętności z zakresu zarządzania. Na rynku odnoszą sukces ci, którzy oprócz dobrych

pomysłów i intuicji posiadają merytoryczne przygotowanie do wykonywania zawodu zwią-

zanego z prowadzeniem i rozwojem firmy. Poznanie tej dziedziny wiedzy pozwala na spraw-

ne podejmowanie decyzji w zakresie:

• Planowania działań przedsiębiorstwa, to jest ustalania celów i sposobów ich osiągania;

• Organizowania pracy w przedsiębiorstwie w celu osiągnięcia zaplanowanych celów;

• Kierowania pracownikami, co odnosi się zarówno do doboru właściwych pracowników

jak i wykorzystania różnych metod motywowania ich do pracy;

• Kontrolowania, którego podstawowym zadaniem jest sprawdzanie zgodności efektów

z założonymi celami i podejmowanie, w przypadku niezgodności, działań korygujących.

W przedsiębiorstwie jednoosobowym wszystkie funkcje zarządzania, tj. planowanie, organi-

zowanie, kontrolowanie (kierowanie pracownikami nie ma tu miejsca), spoczywają w rękach

właściciela firmy. Jeżeli jednak myśli on o rozwoju firmy i zatrudnieniu w przyszłości pra-

cowników, powinien rozpoczynać swoje działania od rzetelnego planowania nie tylko

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO l PRZEDSIĘBIORCA

w krótkim okresie, lecz również w perspektywie kilku lat. Rozwój firmy, zatrudnienie pra-

cowników, rozszerzenie zakresu działalności zarówno geograficzne jak i asortymentowe wy-

maga stworzenia przez menedżera sprawnego systemu zarządzania m. in. struktury

organizacyjnej w zakresie podziału władzy i odpowiedzialności, specjalizacji w zakresie wy-

konywanych obowiązków oraz właściwej komunikacji. Zaniedbanie tego typu działań

w większości przypadków doprowadzi do upadku przedsiębiorstwa, ponieważ po pierwsze

właściciel firmy nie musi być specjalistą wysokiej klasy w każdej dziedzinie, a po drugie nie

jest w stanie podejmować wszystkich nawet najdrobniejszych decyzji sam.

Menedżer, który chce skutecznie wypełniać swoje funkcje, powinien dysponować konkret-

nymi kwalifikacjami, do których należą:

• Umiejętności techniczne - związane z posiadaniem specjalistycznej wiedzy koniecznej

do wyboru optymalnego sposobu wykonywania określonej pracy.

• Umiejętności koncepcyjne - pozwalają na dostrzeganie zależności pomiędzy poszczegól-

nymi elementami przedsiębiorstwa i przedsiębiorstwem a otoczeniem oraz poszukiwanie

najlepszych rozwiązań

• Umiejętności administracyjne - umożliwiają sprawne koordynowanie działań poszcze-

gólnych elementów przedsiębiorstwa, np. koordynację planowania długookresowego

i krótkookresowego, stałe monitorowanie rynku, kontrolę zapasów, kontrolę zobowiązań

i należności, uzupełnianie asortymentu itp.

• Umiejętności interpersonalne - pozwalają na skuteczną współpracę z pracownikami oraz

z przedstawicielami innych przedsiębiorstw.

Ćwiczenie 29.4.

Zastanów się nad wizerunkiem idealnego menedżera małej firmy, wpisz poniżej, jakie powi-

nien mieć cechy charakteru i konkretne umiejętności.

IDEALNY MENEDŻER

CECHY

UMIEJĘTNOŚCI

» Prowadząc samodzielnie działalność gospodarczą, przedsiębiorca może sam podejmo-

wać wszystkie decyzje, ale sam ponosi też za nie pełną odpowiedzialność.

« Liczba małych przedsiębiorstw rosła w Polsce w latach 90. bardzo szybko i obecnie sta-

nowią one większość przedsiębiorstw, mając znaczny udział w tworzeniu PKB.

» Rola małych i średnich przedsiębiorstw w rozwoju gospodarki jest dostrzegana nie tylko

w Polsce, ale i na całym świecie, dlatego też podejmowane są różne działania wspierają-

ce rozwój sektora MSP.

» Podstawowa wiedza z zakresu zarządzania jest niezbędna każdemu menedżerowi, nawet

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

jeżeli jest on właścicielem małej firmy i na początku nie zatrudnia pracowników. Chcąc

być dobrym menedżerem powinieneś pamiętać, że osiągniesz sukces, jeżeli poświęcisz

się całkowicie sprawie, będziesz zdyscyplinowany oraz wyznaczysz sobie cele, do któ-

rych będziesz wytrwale dążyć.

Wzór idealnego szefa

1. Być lojalnym, inspirować i kontaktować się z pracownikami.

2. Być twórczym, optować za innowacjami, zachęcać do tego pracowników.

3. Interesować się kwalifikacjami ludzi i pomagać przy ich podnoszeniu.
4. Systematycznie sprawdzać, czy pracownicy wykonuj ą polecenia.

5. Starać się zrozumieć ich intencje i decyzje.

6. Stawiać potrzeby pracowników ponad swoje własne.
7. Umieć decydować i wybierać szybko najwłaściwszy wariant bez jałowych dyskusji

i pytania wszystkich o zdanie.

8. Słuchać, co mówią pracownicy, nie lekceważyć ich sądów i sugestii.

9. Skłaniać ludzi do maksymalnego wysiłku, ale bez przesadnych nacisków.

10. Interesować się osobistymi problemami pracowników, na pierwszym jednak miej-

scu stawiając pracę.

11. Być reformowalnym, elastycznym, iść z duchem czasu.

12. Zabiegać o szacunek podwładnych, bo szef bez autorytetu to żaden szef.

W. F. Glueck, Business Policy and Strategie Management, New York 1990, za: L. H. Haber

Management. Zarys zarządzania małą firmą, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu,
Kraków 1993

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Rozdział 30

Uruchamianie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną

Słowniczek
Samozatrudnienie -podjęcie działalności na własny rachunek, stworzenie dla siebie miej-

sca pracy.

Leasing —jedno z możliwych źródeł finansowania działalności gospodarczej, rodzaj zakupu

ratalnego.

Franchising -polega na przekazaniu przez działającą już na rynku, z reguły uznaną firmę,

prawa do korzystania z dobrego imienia lub wizerunku, marki, które są jej własnością.

A więc firma, która osiągnęła sukces i wypracowała metodę jego osiągnięcia, użycza odpłat-

nie innej firmie prawo utworzenia i prowadzenia przedsiębiorstwa według jej pomysłu, z wy-

korzystaniem technologii, procedury i organizacji.

Marketing - element zarządzania, sposób myślenia i działania związany z rozpoznaniem po-

trzeb nabywców i ich zaspokojeniem z korzyścią dla przedsiębiorstwa i konsumentów.

30.1. Samozatrudnienie — sposób kreowania własnej kariery zawodowej

Jak dowiedziałeś się z poprzednich rozdziałów, Samozatrudnienie jest jedną z możliwości ak-

tywności zawodowej. Bodźcem do założenia własnego przedsiębiorstwa może być dla jednych

utrata pracy lub problem z jej znalezieniem, dla innych możliwość zrealizowania własnych po-

mysłów i chęć wykorzystania swoich umiejętności i predyspozycji przedsiębiorczych.

Podjęcie decyzji o samozatrudnieniu wymaga między innymi:

• odnalezienia swoich mocnych stron i poczucia własnej wartości,

• znalezienia pomysłu na działalność gospodarczą (odkrycia luki rynkowej),

• określenia miejsca wykonywania działalności,

• zidentyfikowania potrzeb finansowych (swoich możliwości, a jeżeli są one niewystarcza-

jące - znalezienia innych źródeł finansowania),

• wiedzy marketingowej,

• sporządzenia planu działania przedsięwzięcia.

30.2. Pomysł na działalność gospodarczą
Aby wiedzieć, w jakiej dziedzinie najlepiej rozpocząć działalność gospodarczą, należy

uważnie obserwować rynek, rozpoznać swoje możliwości, zainteresowania i pragnienia.

Uświadomienie sobie swoich umiejętności, potrzeb, oczekiwań jest równie ważne, jak po-

mysł i możliwości finansowe.

Najlepszym sposobem poszukiwania pomysłu na działalność gospodarczą jest obserwacja

małego biznesu innych ludzi i rozmowa z nimi. Najlepiej sprzedawać to, czego na rynku bra-

kuje. Jeżeli zainteresowanie nabywców jest duże, a ich potrzeby niezaspokojone, to zaofero-

wanie brakującego produktu może przynieść duży sukces rynkowy. Można zaoferować do

sprzedaży towar, który jest już dostępny na rynku, ale jest np. nienajlepszej jakości lub oferta

jest niepełna (brakuje rozmiarów) czy ceny są za wysokie. Szukanie luki rynkowej wymaga

bacznej obserwacji rynku. Analiza informacji rynkowych i konfrontacja z możliwościami

pozwoli na wybór rodzaju działalności gospodarczej.

Ćwiczenie 30.1.
Postaw się w roli osoby, która zdecydowała się podjąć działalność gospodarczą na własny ra-

chunek. Przed rozpoczęciem działalności gospodarczej powinieneś poznać samego siebie ja-

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

ko indywidualnego przedsiębiorcę. Odpowiedz na poniższe pytania. Następnie przeanalizuj

odpowiedzi i sformułuj wnioski, zdecyduj, w jakiej dziedzinie chciałbyś prowadzić działal-

ność gospodarczą.

1. Jakie są Twoje główne cele życiowe?

2. Co będziesz robił za 5 lat?

3. Co zrobisz, jeśli poniesiesz porażkę?

4. Jakie największe ryzyko podjąłeś w swoim życiu?

5. Jakie są Twoje największe dotychczasowe sukcesy?

6. Wymień trzy cechy, dotyczące swojej osoby, które mogą Ci przeszkodzić w osiągnięciu

sukcesu i trzy, które mogą Ci pomóc.

7. Wskaż osobę, którą znasz lub o której słyszałeś (czytałeś) i która odniosła sukces w bizne-

sie. Co zrobiła, że jej się udało?

8. Który z istniejących na rynku rodzajów działalności gospodarczej jest Ci najbliższy?

9. Czy chciałbyś produkować czy handlować, czy też świadczyć usługi?

10. Jakie wyroby chciałbyś produkować (sprzedawać) lub jakie usługi świadczyć?

11. Kto będzie Twoim konkurentem?

Wnioski

Dokonałem wyboru następującej działalności gospodarczej:

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Osoba, która zdecydowała się na podjęcie działalności gospodarczej, powinna sporządzić li-

stę umiejętności (co może pomóc?) i braków (potrzeb). Lista taka przyczyni się do rozpozna-

nia potrzeb i możliwości.

Np.

MAM/POTRAFIĘ

• pomysł
• potrafię obsługiwać komputer

• mam znajomych, którzy mi pomogą

• znam język angielski

BRAKUJE

• pieniędzy
• lokalu

• środka transportu

Ćwiczenie 30.2.

Sporządź listę umiejętności, które mogą Ci pomóc w prowadzeniu działalności gospodarczej

i listę potrzeb. Zastanów się, jakie działania powinieneś podjąć, aby lista braków mogła być

zlikwidowana.

MAM/POTRAFIĘ

BRAKUJE MI

Aby przezwyciężyć trudności, powinienem

30.3. Źródła finansowania działalności gospodarczej

Aby stać się przedsiębiorcą, nie wystarczy silna wola i dobry pomysł, potrzebne są także pie-

niądze. Najlepiej zainwestować środki własne lub skorzystać z pomocy finansowej rodziny.
Jeżeli jednak nie ma takiej możliwości, można skorzystać z usług banków, które oferują po-
życzki i kredyty. Wszelkie informacje dotyczące warunków uzyskania kredytu można otrzy-

mać w siedzibie właściwego banku. Małe przedsiębiorstwa są szczególnie atrakcyjnym

klientem dla banków, gdyż stale potrzebują dodatkowych źródeł na finansowanie bieżącej
działalności i na nowe inwestycje. Najpopularniejsze kredyty to:

- kredyt na rachunku bieżącym -jego oprocentowanie, prowizja i wielkość uzależnione są

od kwoty wpływów na rachunku,

- kredyty obrotowe przeznaczone na finansowanie bieżącej działalności,

- kredyty inwestycyjne przeznaczone na nowe inwestycje i modernizację, pozwalają sfi-

nansować zakup środków trwałych,

- kredyty budowlane,

-kredyty ratalne, przeznaczone na zakup pojazdów, maszyn i urządzeń, sprzętu kompute-

rowego itp.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Oprócz wymienionych źródeł finansowania istnieją inne formy zasilania finansowego dzia-

łalności gospodarczej, należą do nich:

• pożyczki z różnych funduszy pomocowych wspierających rozwój małych firm;

• leasing - rodzaj zakupu ratalnego, forma dzierżawy maszyn, urządzeń, pojazdów itp. na

określonych zasadach, pozwala na nabycie urządzenia, gdy brakuje gotówki na jego zakup;

• franchising - polega na związaniu się ze znaną, dobrze prosperującą firmą, która w za-

mian za przestrzeganie określonych warunków zapewnia reklamę, prawo do korzystania

z dobra, które jest jej własnością i pomoże częściowo sfinansować daną działalność, jed-

nak należy się liczyć z wyłożeniem własnych, niemałych funduszy, tak np. działa firma

„McDonald's".

Ćwiczenie 30.3.

Zbierz informacje dotyczące wspierania finansowego małej przedsiębiorczości w Twoim

miejscu zamieszkania. Napisz, czego się dowiedziałeś i z jakich źródeł.

Wspieraniem finansowym przedsiębiorczości zajmują się następujące instytucje:

Źródła mojej wiedzy:

30.4. Marketing w małym przedsiębiorstwie

Tylko nieliczne przedsiębiorstwa działają w dziedzinach, w których nie ma konkurencji.

Konkurencja zmusza małych przedsiębiorców do stosowania działań marketingowych.

Marketing

jest działaniem wielokierunkowym związanym z analizą rynku,

kształtowaniem produktu, ustaleniem polityki cenowej, dystrybucją oraz projektowaniem

V i realizacją działań promocyjnych.

Przedsiębiorstwo, zanim wejdzie na rynek, musi sobie odpowiedzieć, czy zaoferowany pro-

dukt jest potrzebny i dla kogo ma być przeznaczony. Aby odpowiedzieć na te pytania, przed-

siębiorstwo musi komunikować się z otoczeniem i zbierać potrzebne informacje, musi

rozpoznać konkurencję, znaleźć dostawców i poznać potrzeby nabywców. Przedsiębiorca

główny wysiłek powinien skupić na tym, co konsumenci chcą kupować i dlaczego, a wszyst-

kie działania podporządkować podstawowemu celowi, którym jest zdobycie i utrzymanie

klienta. Tak więc konsument (nabywca) jest w centrum zainteresowania przedsiębiorcy; jeżeli

kupujący będzie zadowolony z oferty, przedsiębiorstwo zrealizuje inne swoje cele, np. osią-

gnięcie zaplanowanych zysków. Uzyskanie zadowolenia nabywców nie jest możliwe bez ba-

dań rynku, dlatego punktem wyjścia wszelkiej działalności firmy są badania marketingowe.

f Badania marketingowe to systematyczne zbieranie informacji i ich analiza w celu

l podejmowania trafnych decyzji dotyczących prowadzonej działalności

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Źródła informacji marketingowej mogą być różnorodne, np.:

• ankieta,

• obserwacja,

• dane, które zostały zgromadzone do innych celów (roczniki statystyczne i podobne opra-

cowania).

W skład marketingu wchodzą następujące elementy:

• produkt - zespół cech obejmujących jego wartości użytkowe, np. wygląd, wielkość, opa-

kowanie, jakość,

• cena - określa popyt, przesądza o konkurencyjności danego produktu, uwzględnia koszty

funkcjonowania przedsiębiorstwa,

• dystrybucja - wszelkie czynności związane z rozprowadzaniem produktu od producenta

do konsumenta, np. transport, magazynowanie, przerób handlowy oraz miejsce, gdzie

produkt jest dostępny,

•promocja

- zespół środków komunikacji z otoczeniem, nakłania potencjalnych nabyw-

ców do zakupu, wywołuje sprzyjający klimat wokół przedsiębiorstwa; elementem pro-

mocji jest między innymi reklama.

Jednoczesne stosowanie przez przedsiębiorstwo wszystkich elementów marketingu (tzw.

marketing - mix)

może zapewnić skuteczność działań i sukces rynkowy.

Rys. 30.1. Marketing mix

Rynek składa się z wyraźnie wyodrębnionych segmentów, czyli grup nabywców o pewnych

cechach wspólnych. Każdy z tych segmentów ma specyficzne zapotrzebowanie na produkt,

np. są produkty dla dzieci, dla kobiet, dla osób o niskich i wysokich dochodach. Przedsiębior-

ca powinien określić segment rynku, który będzie zaopatrywać, gdyż pozwoli mu to na peł-

niejsze zaspokojenie potrzeb nabywców poprzez przygotowanie specyficznej oferty zgodnej

z ich zapotrzebowaniami. Wiedza o tym, czego chcą klienci i czy produkt jest odpowiedni, ma

zasadnicze znaczenie dla przyszłego rozwoju nawet najmniejszego przedsiębiorstwa. Nabyw-

ca musi się dowiedzieć, że dane przedsiębiorstwo działa na rynku i co oferuje. Czasem wy-

starczy sporządzić ulotki na ksero i umieścić je na budynkach i przystankach tramwajowych.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Ćwiczenie 30.4.
Dokonałeś już wyboru rodzaju działalności gospodarczej, teraz dokonaj charakterystyki ofe-

rowanego przez Ciebie produktu.

Nazwa produktu - dobra lub usługi, które chcesz produkować, dostarczać (np. napoje, soki)

Oferowany asortyment (np. soki owocowe, warzywne, napoje gazowane, niegazowane)

Cechy produktu (jakość, wielkość)

Ćwiczenie 30.5.
Odpowiedz na pytania:

Jakie potrzeby klientów chcesz zaspokoić?

Jakich klientów chcesz obsługiwać?

Jakie korzyści będą mieli nabywcy, jeżeli skorzystają z Twojej oferty?

Ćwiczenie 30.6.
Przygotuj hasło reklamowe Twojej firmy, produktu.

Żeby rozpocząć działalność gospodarczą i z powodzeniem działać na rynku, nie wystar-

czy tylko mieć pieniądze, potrzebny jest pomysł, umiejętności organizacyjne i dobre roz-

poznanie marketingowe.

Na początku należy zdecydować, czy zajmiemy się handlem, usługami czy produkcją.

Do prowadzenia działalności gospodarczej potrzebne są określone środki finansowe.

Źródłem finansowania nie muszą być tylko własne zasoby - można skorzystać z kredy-

tów i pożyczek bankowych, leasingu, funduszy wspierających małą przedsiębiorczość.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Dokonując analizy rynku, należy przeprowadzić badania, w wyniku których możemy się

dowiedzieć, czego w danej okolicy brakuje, jakie potrzeby mają konsumenci.

Jeżeli już wybraliśmy dziedzinę, w której będziemy działać, powinniśmy poinformować

potencjalnych klientów, że istniejemy i co możemy zaoferować.
W działalności gospodarczej potrzebne są także: wyobraźnia, obserwacja otoczenia

i dyscyplina działania.

f Franchising

W Polsce działa wiele firm, które stosują franchising. Jednym z najaktywniejszych

franchisingodawców działających w naszym kraju jest McDonald's Polska sp. z o. o.,

która od 1992 r. otworzyła tu ponad 20 restauracji, z czego większość we franchisin-

gu. Jakie warunki musi spełniać kandydat, który chciałby podjąć współpracę z firmą

McDonald's? Stosowane są dwie opcje. Jedna to franchising, czyli typowa umowa

stosowana przez firmy na całym świecie. Franchisingobiorca zakupuje sprzęt i wypo-

sażenie restauracji za własne środki plus kredyt, w rękach f-dawcy pozostaje lokal.

F-biorca ponosi również koszty związane otwarciem restauracji (surowce, personel,

reklama itp.) oraz wnosi jednorazową opłatę licencyjną. McDonald's współdziała

z niektórymi bankami i w związku z tym f-biorca znacznie łatwiej może uzyskać po-

trzebny mu kredyt. W czasie prowadzenia działalności f-dawca płaci na rzecz McDo-

nald's co miesiąc trzy opłaty: czynsz za używanie lokalu, opłatę za używanie znaku,

4% od miesięcznej sprzedaży na wspólny fundusz reklamowy.

Druga opcja przeznaczona jest dla osób, które mają mniejszą gotówkę. Pokrywają

one jedynie koszty związane z otwarciem restauracji, a w stałych miesięcznych opła-

tach pojawia się jeszcze jedna - przez trzy lata płacą 5% od sprzedaży - za używanie

sprzętu (opłata leasingowa).

V Na podstawie: E. Dobrodziej, Nowa forma -franchising w: Moja Firma 1996

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Rozdział 31

Planowanie działalności gospodarczej (biznesplan)

Słowniczek
Planowanie - opisywanie środków i działań zmierzających do realizacji określonego celu

przy uwzględnieniu istniejących ograniczeń.

Biznesplan - zestaw analiz i programów, w których zawarty jest plan przedsięwzięcia gospo-

darczego i środki jego osiągnięcia w dłuższej perspektywie czasu.

31.1. Funkcje biznesplanu

Planowanie jest wizją kierunku, w jakim zmierza przedsiębiorstwo. Małe przedsiębiorstwo

dysponuje ograniczonymi środkami. Aby wykorzystać je jak najlepiej, powinno efektywnie

planować swoje działania. Planowanie działalności wymaga określenia kluczowych dziedzin

rozwoju, stwarza podstawy do analizy szans rynkowych. Jeżeli przedsięwzięcie jest trakto-

wane poważnie, przed rozpoczęciem działalności gospodarczej należy przygotować bizne-

splan.
Biznesplan:

• służy rozwijaniu pomysłów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa,

• pozwala stwierdzić, czy istnieje szansa osiągnięcia sukcesu rynkowego,

• jest też warunkiem koniecznym do uzyskania kredytu z banku lub funduszy z innych źródeł.

Podstawą biznesplanu jest określenie założeń, na których będzie opierał się cały plan. Zało-

żenia powinny dotyczyć między innymi ustalenia cen, wyliczenia kosztów działalności, za-

planowanych zysków (najczęściej w ciągu jednego roku). Zasadnicze znaczenie dla

powodzenia przedsiębiorstwa ma sposób pozyskiwania informacji i znajomość dziedziny,

w której zamierzamy działać, a także szczegółowe rozpoznanie konkurencji.

31.2. Struktura biznesplanu

1. Streszczenie -

powinno przyciągać uwagę czytelnika i zawierać najistotniejsze elementy

całego planu, należy je opracować na końcu. W streszczeniu należy umieścić:

- organizację przedsiębiorstwa,

- rodzaj działalności, opis firmy,

- cele przedsięwzięcia (np. osiągnięcie zaplanowanej sprzedaży, zdobycie 20% udziału

w rynku),

- podstawowe cechy oferowanych produktów,

- własne możliwości finansowe,

- potrzeby finansowe,

- planowane dochody i ewentualne możliwości spłaty kredytu.

2. Charakterystyka przedsiębiorstwa ~

w tej części należy umieścić takie elementy, jak:

- nazwa przedsiębiorstwa (np. „Smak-vit" Wojciech Nowak),

- data rozpoczęcia działalności (np. 01.09.2002)

- forma prawna (np. jednoosobowe przedsiębiorstwo osoby fizycznej),
- lokalizacja,

- rodzaj działalności (np. handel hurtowy sokami i napojami),

- zasięg rynku (np. rynek krajowy),

- źródła finansowania (np. fundusze własne, kredyt z banku).

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

3. Charakterystyka oferowanych produktów (towarów, usług)

-dokładny opis produktu, elementy wpływające na jego wyjątkowość (np. soki najwyż-

szej jakości, bez konserwantów, w szerokim wyborze, napoje na bazie naturalnych so-

ków owocowych),

- porównanie z ofertą konkurencji.

4. Zarządzanie, organizacja, ewentualnie pracownicy

- o powodzeniu przedsiębiorstwa decyduje właśnie sposób zarządzania, organizacja

i kwalifikacje osób, które w firmie pracują,

- elementy tej części to informacje dotyczące doświadczenia zawodowego, kwalifikacji

i ról, jakie pełnią w firmie właściciel i pracownicy.

5. Plan marketingowy -jedna z najważniejszych części biznesplanu. Właściwa strategia

marketingowa, szczegółowe zbadanie rynku ma zasadniczy wpływ na sukces przedsię-

wzięcia. Elementy planu marketingowego:

a) ogólna charakterystyka rynku:

- wielkość (zaopatrzenie osiedla czy województwa),

- chłonność (liczba i możliwości nabywcze konsumentów),

- mobilność (czy to jest sprzedaż całoroczna czy sezonowa),

b) nabywcy:

- charakterystyka (np. wg wieku, płci, poziomu dochodów, wykształcenia),

- rozpoznanie potrzeb w danej dziedzinie oraz dotychczasowego miejsca zaopatrywa-

nia się w towary (warto przeprowadzić ankietę, opracować jej wyniki i sformułować

wnioski),

Przykład pytań do ankiety:

1. Jak często pijesz soki? A. codziennie

B. kilka razy w tygodniu

C. rzadziej

2. Jakie soki pijesz najczęściej? A. pomarańczowy

B. jabłkowy

C. wieloowocowy

- formy rozliczeń z odbiorcami (np. warunki odroczonej płatności, wysokość rabatów),

- sezonowość popytu i jego wpływ na wielkość sprzedaży (np. zwiększony popyt na

soki i napoje jest w miesiącach letnich, wtedy sprzedaż jest największa).

c) dostawcy surowców lub towarów

- ich lokalizacja,

- warunki płatności,

-jakość dostaw

d) charakterystyka konkurencji

- nazwa, lokalizacja, rodzaje produktów i ich ceny,

-jej mocne i słabe strony,

- przewidywana reakcja na plany przedsiębiorstwa,

- konkurencja w wybranej dziedzinie w przyszłości

e) strategia marketingowa - sposób realizacji oferty

- polityka sprzedaży i dystrybucji (czym wyróżnia się produkt, jak firma będzie dbała

o jakość, jak będzie zorganizowana sprzedaż),

- polityka cenowa, (jaka cena?, jej konkurencyjność, im wyższa cena, tym lepszy jak''

ściowo produkt),

- formy promocji i reklamy (jakie i gdzie?),

- prognoza sprzedaży.

6. Plan finansowy -

największe znaczenie ma w tej części wiarygodność i solidność poda-

wanych informacji. Analizy finansowe dotyczące przyszłych okresów oparte są na przyję-
tych założeniach, założenia te muszą mieć swoje uzasadnienie. Plan finansowy mu- zgadzać się z pozostałymi elementami planu. Elementy planu finansowego:

- wydatki związane z rozpoczęciem działalności: ile i na co potrzebne są środki finansowe

jaką część wydatków pokryją własne środki i jakie są potrzeby finansowe;

np. wydatki związane z rozpoczęciem działalności

Rodzaj wydatków

1 . Opłaty związane z rejestracją przedsiębiorstwa

2. Remont dzierżawionego pomieszczenia
3. Zakup wyposażenia (stoły, krzesła itp.)
4. Zakup urządzeń np. komputera
5. Reklama

RAZEM

Kwota w zł

Jeżeli przedsiębiorca zamierza wziąć kredyt, np. na l rok powinien rozliczyć jego spłatę

z uwzględnieniem odsetek.

-rachunek zysków i strat - przedstawienie opłacalności, plan dochodów i wydatków'

w przyszłych okresach, aby sporządzić rachunek zysków i strat, należy założyć mie-

sieczne koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa i zaplanować przychody,

Przykład rachunku zysków i strat w działalności handlowej

Lp.

1.
2.
3.
4.
5.
6.

8.
9.

10.
11.
12.
13.

Wyszczególnienie

Przychody ze sprzedaży
Koszty uzyskania przychodów (razem)
— amortyzacja
- zużycie materiałów i energii
— usługi obce
- wartość zakupionych towarów
- wynagrodzenia

- narzuty na wynagrodzenia + składka ZUS właściciela
- reklama
- pozostałe koszty
Zysk/strata brutto (poz. 1-poz. 2)
Podatek dochodowy
Zysk/strata netto

Kwota w zł

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

- bilans otwarcia ~ źródła przychodów pieniężnych i sposoby dysponowania nimi, elemen-

tem bilansu są aktywa, czyli to, co firma posiada oraz pasywa, czyli to, co firma jest winna;

Przykład bilansu otwarcia

Lp.

Razem

AKTYWA

Majątek trwały brutto

Środki pieniężne

PASYWA

Kapitały i fundusze własne

Kredyty i fundusze obce

Aktywa = Pasywa (wiarygodność finansowa)

- sprawozdanie z przepływu gotówki - przedstawia gotówkę wpływającą i wypływającą

do kasy i z kasy przedsiębiorstwa, pokazuje, jaką kwotą dysponuje właściciel;

Przykład sprawozdania z przepływu gotówki

1. WPŁYWY

a) Gotówka początkowa

b) Sprzedaż za gotówkę

c) Pożyczka od rodziny

RAZEM WPŁYWY

WYDATKI:

- zakupy towarów
-płace
- narzuty na płace

- ZUS właściciela

- opłaty

- reklama

-podatki
- inne (zakupy inwestycyjne,

spłata pożyczki)

RAZEM WYDATKI

GOTÓWKA KOŃCOWA (wpływy - wydatki)

MIESIĄCE

7. Harmonogram działań

- ustalenie terminów wykonania określonych działań pozwoli odpowiednio zagospodaro-

wać czas, daty należy podawać w sposób ogólny.

Przykład harmonogramu

Wydarzenia

Rejestracja działalności

Rozpoczęcie działalności

Zakup maszyn i urządzeń

Zatrudnienie pracowników

Wypracowanie zysku

Daty

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Ćwiczenie 31.1.
Sporządź założenia wstępne dla wybranej przez Ciebie działalności gospodarczej.

Rodzaj działalności:

Oferta przedsiębiorstwa:

Lokalizacja:

Rozpoznanie konkurencji:

Zaopatrzenie (gdzie?, od jakich dostawców?):

Zatrudnienie (kogo i na jakie stanowisko?): ....

Forma prawna:

Gotówka własna:

Pożyczka od rodziny:

Nakłady związane z rozpoczęciem działalności

Wyposażenie:

Rejestracja przedsiębiorstwa:

Miesięczne koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa

Wynagrodzenie + narzuty na wynagrodzenie:

Zużycie materiałów:

Zakup towarów (surowców):

Składki ZUS właściciela:

Opłaty (energia, telefon czynsz):

Reklama:

Usługi obce (np. transport):

Pozostałe koszty:

Razem koszty:

Ćwiczenie 31.2.
Dokonaj analizy konkurencji.

Ilość konkurentów:
Słabe strony konkurencji: ..
Mocne strony konkurencji:

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Ćwiczenie 31.3.

Sporządź ankietę, której celem jest rozpoznanie potrzeb nabywców w zakresie działalności

gospodarczej.

Zanim podejmiesz decyzję dotyczącą rozpoczęcia działalności gospodarczej, opracuj

plan działania przedsiębiorstwa.

Biznesplan prezentuje organizację całego przedsiębiorstwa, sporządzasz go przede

wszystkim dla siebie i dla kredytodawcy.

Solidne sporządzenie biznesplanu zmniejszy ryzyko Twoich działań.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Rozdział 32
Procedura rejestracyjna przedsiębiorstwa jednoosobowego osoby fizycznej

Słowniczek
REGON - zakodowany system informacji o nazwie, adresie, rodzaju prowadzonej działalno-

ści własności oraz sposobie finansowania przedsiębiorstwa.

NIP-Numer Identyfikacji Podatkowej nadawany przez Urząd Skarbowy.

32.1. Rejestracja przedsiębiorstwa jednoosobowego osoby fizycznej
Najprostszą formą prawną jest prowadzenie przedsiębiorstwa jednoosobowego przez osobę

fizyczną. Osoba, która podejmuje działalność na własny rachunek, musi załatwić na wstępie

wymagane przepisami prawa formalności. Jeżeli wiesz, do jakich urzędów i instytucji należy

się udać i jakie złożyć w nich dokumenty, rejestracja małej firmy wcale nie wyda Ci się trud-

na. Poniżej opisana została procedura rejestracji firmy jednoosobowej, czyli krok po kroku

co i gdzie należy zrobić.

32.2. Rejestracja w urzędzie miasta lub gminy
Należy złożyć wypełnione zgłoszenie w miejscowym urzędzie miasta, gminy.

- urząd w ciągu 14 dni wyda zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej,

- opłata za wpis od l stycznia 2002 roku wynosi 100 zł.

Z dniem l stycznia 2001 roku weszła w życie ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym

(KRS), zastąpi on ewidencję działalności gospodarczej prowadzoną przez gminy, jednak

zmiana ta będzie dotyczyć osób, które będą rejestrować przedsiębiorstwo jednoosobowe do-

piero od l stycznia 2004 r.

32.3. Rejestracja w urzędzie statystycznym
W miejscowym oddziale powiatowego urzędu statystycznego należy wypełnić wniosek (RG-1)

o nadanie numeru identyfikacji statystycznej REGON, wraz z REGONEM otrzymuje się okre-

ślenie działalności gospodarczej wg polskiej klasyfikacji (PKD) i europejskiej klasyfikacji

działalności (EKD).

32.4. Rejestracja w urzędzie skarbowym

W ciągu siedmiu dni od daty otrzymania potwierdzenia o wpisie do ewidencji działalności

gospodarczej należy zgłosić się do urzędu skarbowego właściwego dla miejsca zamieszka-

nia. Jeżeli przedsiębiorstwo będzie działało w innej dzielnicy, mieście, gminie należy zgłosić

się także do urzędu właściwego dla rejonu jego działania, gdyż ten właśnie urząd jest właści-

wy w sprawach podatku VAT. Przedsiębiorstwo opodatkowane jest podatkiem dochodowym,

dlatego musi powiadomić urząd o wyborze formy opodatkowania na dany rok oraz podat-

kiem od towarów i usług VAT, z którego część przedsiębiorstw jest zwolniona (jeżeli przewi-

dywany obrót w bieżącym roku nie przekroczy 10 000 EURO). Na druku VAT-6 składa się

oświadczenie o wyborze zwolnienia z podatku VAT (jeżeli przysługuje) lub o rezygnacji ze

zwolnienia. Płatnicy podatku VAT rejestrują się wypełniając druk VAT-R, rejestracja ta kosz-

tuje 152 zł (2002 r.). W urzędzie skarbowym ponadto należy dokonać zgłoszenia identyfika-

cyjnego w celu otrzymania numeru NIP (druk NIP-1). Numerem tym należy się posługiwać:

w dokumentach związanych z wykonywaniem zobowiązań podatkowych i niepodatko-

wych należności budżetowych, na oficjalnych drukach firmowych, ofertach, na pieczątce
firmowej.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

32.5. Zakładanie konta w banku

Posiadacz numeru NIP, zaświadczenia o wpisie do ewidencji wyrabia sobie pieczątkę i za-

kłada w banku konto. Rachunek (najczęściej tzw. rachunek bieżący) może być otwarty w do-

wolnym banku. Służy on do gromadzenia środków pieniężnych oraz dokonywania rozliczeń.

Umożliwia również zaciąganie kredytów potrzebnych na finansowanie zobowiązań z tytułu

prowadzonej działalności. W celu otworzenia rachunku należy zawrzeć z bankiem umowę

oraz złożyć kartę wzorów podpisów osób, które będą uprawnione do wydawania dyspozycji

dotyczących operacji na rachunku.

32.6. Rejestracja w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych
Obowiązek dokonania rejestracji w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych następuje w ciągu
7 dni od daty wymienionej w zgłoszeniu NIP-1. Osoby prowadzące działalność gospodarczą

mają obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdro-
wotne, Fundusz Pracy. Jeżeli właściciel zatrudnia pracowników zgłasza ten fakt w ZUS-ie
w ciągu 7 dni od ich zatrudnienia. Jest wówczas zobowiązany również do odprowadzania

składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

32.7. Inne instytucje związane z rejestracją przedsiębiorstwa
O miejscu i zakresie prowadzonej działalności, liczbie zatrudnionych należy zawiadomić
Państwowy Inspektorat Pracy w ciągu 14 dni od dnia rozpoczęcia działalności. Niedopełnie-

nie tej formalności grozi karą od 500 do 5000 zł.
Aby sprawdzić, czy przedsiębiorstwo spełnia wymogi sanitarne, bhp, przeciwpożarowe po-
winno się zawiadomić odpowiednie organy. Mogą to być: Stacja Sanitarno-Epidemiologic-
zna, Inspekcja Nadzoru Budowlanego, Wydział Prewencji Straży Pożarnej.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Tabela 32.1. Procedura rejestracyjna przedsiębiorstwa jednoosobowego

Ćwiczenie 32.1
Wypełnij następujące dokumenty rejestracyjne i dopisz, w jakich urzędach lub instytucjach

należy je złożyć:
wniosek o wpis do ewidencji:
wniosek RG-1:

NIP-1: ..

• Działalność gospodarczą można rozpocząć dopiero wówczas, jeżeli spełni się wymagane

przepisami prawa formalności.

• W odpowiednich urzędach należy wypełnić i złożyć konieczne dokumenty.

• Niedopełnienie formalności związanych z rozpoczęciem działalności gospodarczej wiąże

się z odpowiednimi sankcjami.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Rozdział 33

Rozliczenia finansowe przedsiębiorstwa osoby fizycznej

Słowniczek
Rachunkowość — system, który dostarcza informacji koniecznych do podejmowania decyzji
gospodarczych w przedsiębiorstwie. Występuje w każdej jednostce prowadzącej działalność

gospodarczą i pełni następujące funkcje: informacyjną (dostarcza informacji na potrzeby za-

rządzania), kontrolną (dostarcza informacji organom kontroli zewnętrznej), analityczną

(analiza danych zawartych w sprawozdaniach finansowych).

Podatnik - osoba fizyczna, osoba prawna, na której ciąży obowiązek podatkowy.

33.1. Wybór formy opodatkowania

Przedsiębiorca może dokonać wyboru formy opodatkowania, jednak jego wybór zależy od speł-

nienia określonych przepisami warunków. W zależności od wielkości obrotów (przychodów)

przedsiębiorstwa, rodzaju działalności i rachunku ekonomicznego istnieje możliwość wyboru

najkorzystniejszej dla danej działalności formy opodatkowania. Są to następujące formy:

• karta podatkowa,

• zryczałtowany podatek dochodowy,

• zasady ogólne (księga przychodów i rozchodów, księgi rachunkowe).

Wyszczególnienie

Podstawa

opodatkowania

Obowiązki

ewidencyjne

Opodatkowanie

podatkiem VAT

Zasady ogólne

Dochód, czyli

różnica między przy-
chodami a kosztami
uzyskania przy-
chodów

Księgi rachunkowe

lub księga

przychodów

i rozchodów

Karta podatkowa

Wysokość podatku zależy

zarówno od dochodu jak i

przychodu podatnika. Sam

fakt prowadzenia

działalności gospodarczej

powoduje konieczność

zapłaty podatku

Zwolnienie z obowiązku

prowadzenia ksiąg (chyba,

że ustawa o VAT nakłada

obowiązek)

Ryczałt

Przychód

Ewidencja

przychodów

Podatnikami są w zasadzie wszyscy, niektórzy mogą być z tego

podatku zwolnieni z uwagi na:

• rodzaj prowadzonej działalności
• niewielką skalę działalności

• rodzaj przyjętego opodatkowania

Tabela 33.1. Porównanie form opodatkowania osób fizycznych

33.2. Podatkowa księga przychodów i rozchodów

Podatkowa księga przychodów i rozchodów służy do ewidencjonowania przychodów z tytu-

łu prowadzenia działalności gospodarczej oraz kosztów uzyskania tych przychodów. Prowa-

dzi się ją, aby ustalić dochód dla celów podatkowych. Prowadzenie księgi przychodów

i rozchodów umożliwia odliczenie kosztów związanych z prowadzoną działalnością gospo-

darczą.

Przykład księgi przychodów i rozchodów

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Księga powinna być prowadzona prawidłowo pod względem formalnym, zgodnie ze stanem

rzeczywistym przebiegu zdarzeń gospodarczych. Podatnicy prowadzący księgę mają obo-

wiązek prowadzenia odrębnych ewidencji dla potrzeb podatku dochodowego i dla podatku

od towarów i usług VAT, np.:

- ewidencję sprzedaży VAT,

- ewidencję zakupu VAT,

- ewidencję wyposażenia,

- ewidencję środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,

- karty wynagrodzeń pracowników (jeżeli się ich zatrudnia),

- ewidencję przebiegu pojazdu,

Zapisów dokonuje się na podstawie dowodów księgowych (np. faktur, rachunków, dowodów

bankowych) z dokładnością do l grosza. Nie wolno przerabiać, wycierać, ani zamazywać

błędnych wpisów. Błędy i pomyłki w dowodach księgowych poprawiać można wyłącznie

przez skreślenie niewłaściwie napisanego tekstu lub liczby. Dokonana poprawka w dowodzie

księgowym musi być potwierdzona datą i podpisem osoby dokonującej poprawki.

Księgę przychodów i rozchodów należy prowadzić według ustalonego wzoru i stosować się

ściśle do objaśnień podanych w przepisach. Założenie księgi przychodów i rozchodów wy-

maga powiadomienia o tym urzędu skarbowego.

Przedsiębiorca nie musi samodzielnie zajmować się rozliczeniem finansowym swojej firmy,

rozliczenie może prowadzić wybrane biuro rachunkowe lub zatrudniona w tym celu osoba.

33.3. Faktura VAT
Faktura VAT jest podstawowym dokumentem sprzedaży wystawianym przez podatnika po-

datku od towarów i usług. Faktury VAT wystawia się wszystkim odbiorcom, niezależnie od

tego, czy są Vatowcami (sami rozliczają się z podatku VAT), czy nie. Fakturę wystawia

i podpisuje osoba upoważniona. W fakturze VAT nie wolno dokonywać poprawek. Jeżeli po

wystawieniu faktury okaże się, że zawiera ona błędy należy wystawić fakturę korygującą.

Tylko prawidłowo wystawione faktury stanowią podstawę do odliczenia podatku.

Ćwiczenie 33.1.
Wystaw fakturę (druk na str. 192) według następujących danych:

Hurtownia soków i napojów „Sok" mieszcząca się w Łodzi na ul. Pięknej 3, kod pocztowy

91-114, NIP 767-009-98-01, sprzedała 50 l soku jabłkowego w cenie jednostkowej 2,00 zł,

VAT 7% oraz 100 szt. przecieru morelowego, w cenie jednostkowej 1,50 zł, VAT 7% Przed-

siębiorstwu Handlowemu „Zdrowie," 91-134 Łódź, ul. Plantowa 54, NIP 725-003-29-01.

Numer faktury 7/06/ 02

Data wystawienia: 11.06.2002r.

Płatność: gotówka

Ćwiczenie 33.2.
Dokonaj ewidencji opisanego fakturą z ćwiczenia 33.1. zdarzenia gospodarczego w księdze

przychodów i rozchodów zamieszczonej w podręczniku jako przykład (str. 189). Podsumuj

poszczególne kolumny. Uwzględnij tzw. „przeniesienie z folio", czyli sumy poszczegól-

nych kolumn z pierwszej strony przykładowej księgi przychodów i rozchodów w miesiącu

czerwcu.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDS1ĘBIORCA

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

• Przedsiębiorca jest zobowiązany do rozliczenia finansowego prowadzonej działalności.

• Rozliczenie finansowe może prowadzić samodzielnie właściciel, może w tym celu za-

trudnić pracownika albo zlecić prowadzenie rozliczeń przez biuro rachunkowe.

• Aby prawidłowo rozliczyć przedsiębiorstwo, należy znać odpowiednie przepisy prawa

i się do nich stosować.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Rozdział 34

Etyka w biznesie

Słowniczek
Etyka biznesu - zespół norm obowiązujących i uznawanych w świecie biznesu, czyli w życiu

gospodarczym.

34.1. Etyka w życiu gospodarczym

Wzrost zainteresowania problematyką etyki biznesu, czyli etyki w życiu gospodarczym, dą-

żenie do wypracowania ogólnie obowiązujących norm i zasad wynika z wielu różnorodnych

i złożonych przyczyn. Do najważniejszych z nich należą pojawiające się w mediach donie-

sienia o nagannych postawach ludzi biznesu, wzrastający nacisk opinii publicznej na spo-

łeczne nieobojętne działania przedsiębiorstw (np. zanieczyszczenie środowiska, produkcja

żywności zawierającej szkodliwe dla zdrowia substancje), pogłębiające się różnice w docho-

dach ludzi biednych i bogatych oraz w poziomie życia w krajach rozwiniętych i krajach roz-

wijających się, a także rosnące zrozumienie dla roli poszanowania zasad etycznych

w osiąganiu sukcesu przedsiębiorstwa na rynku.

Ćwiczenie 34.1.
Przeczytaj poniższe fragmenty referatu Wilfririeda Gutha (związanego z Deutsche Bank AG)

„Etyka w biznesie - podejście europejskie" przedstawionego podczas Międzynarodowej

Konferencji nt. Etyki Biznesu w Gospodarce Globalnej w Columbus (USA) w 1992 r.*, a na-

stępnie weź udział w dyskusji:

„Podstawowe problemy etyczne współczesnego biznesu"

Wykorzystaj również inne informacje, o których dowiedziałeś się np. z mediów.
„ (...) Dziś nie ma nawet wątpliwości, że niekontrolowany postęp techniczny oraz nadmierny

wzrost ilościowy szkodzą chwiejnej równowadze przyrody, powodując znaczne cierpienia na-

szego, a nawet w większym stopniu przyszłego pokolenia. (...) Niewielu ludzi będzie dziś kwe-

stionowało twierdzenie, że wzrost i pogoń za zyskiem, chociaż nadal odgrywają

zdecydowanie ważną rolę w prywatnej przedsiębiorczości, nie mogą być jedyną wytyczną

działalności przedsiębiorczej ani wyłącznym kryterium ekonomicznego sukcesu. Moglibyśmy

następująco sparafrazować biblijne stwierdzenie: Czy może to służyć człowiekowi, jeśli bę-

dzie on osiągał wzrost ekonomiczny, większy dobrobyt i większy zysk, a przynosił szkodę swe-

mu środowisku naturalnemu, a przez to i swej ludzkiej istocie? "

„Nie może także dziwić, że (...) zwłaszcza wśród młodych ludzi narasta wątpliwość, czy spo-

łeczeństwo obfitości (które coraz bardziej staje się „społeczeństwem rozpychających się łok-

ciami ") może być ostatecznym celem krajów uprzemysłowionych, szczególnie w sytuacji, gdy

istnieje jeszcze tyle regionów głębokiego ubóstwa w różnych stronach świata. (...) Powszech-

ny zwrot w sferze wartości w kierunku potrzeb pozamaterialnych, wyrażający się w apelu

o większą wrażliwość ekologiczną i większe poczucie odpowiedzialności wobec społecznie

pokrzywdzonych, pojawił się w okresie, kiedy zaspokajanie materialnych potrzeb przestało

być problemem dla większości ludzi. (...) Tak więc ludzka uwaga kieruje się coraz bardziej ku

tym, którzy są odpowiedzialni za decyzje koncernów oraz ku systemowi społecznemu, którego

najistotniejszymi reprezentantami są przedsiębiorcy.

* W. Guth, Etyka w biznesie - podejście europejskie w: P. M. Minus (red.) Etyka w biznesie,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

,, (...) Pytanie, które się nasuwa to: Jakie są kryteria etyczne, którymi należałoby mierzyć

systemy ekonomiczne, a następnie politykę ekonomiczną koncernów? (...) Oczywiście wszyst-

kie rządy i wszyscy biznesmeni twierdzą, że zachowują się etycznie (...), jednak owe twierdze-

nia mają małą wartość, jeżeli nie przejdą pomyślnie testu obejmującego konkretne normy.

Trudno określić pierwszeństwo wśród fundamentalnych postulatów etycznych (...), takich jak:

• ochrona wolności i ludzkiej godności, porządku demokratycznego, poszanowanie zasad

prawa,

• zapewnienie pokoju,
• ochrona środowiska naturalnego,
• solidarność ze słabszymi, zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej. "

„ (...) Główną słabością naszego systemu był dotąd brak zrozumienia dla kwestii ekologicz-

nych. Lecz dziś na całym świecie można zaobserwować proces korekcyjny, wdrażany z różną

intensywnością w zależności od kraju. (...) Podjęto kilka rozsądnych kroków w celu promo-
wania przyjaznego dla środowiska zachowania zgodnego z regularni rynku, np. poprzez ulgi

podatkowe lub kary. Jednocześnie biznes zaczął powszechnie przyjmować na siebie odpowie-

dzialność za środowisko, deklarując swoją pomoc na rzecz „ kontrolowanego wzrostu ".
„Pod względem pomocy ubogim we własnym kraju (...) różne regiony świata różnią się mię-

dzy sobą. (...) W Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii nie poświęcono jeszcze temu
celowi takiej uwagi, na jaką zasługuje, (...) co wynika z pewnością z ideologii głoszącej, że

świat należy do przystosowanych (...) i ze zbyt dużego zaufania pokładanego w filantropii za-

możnych jednostek. (...) Na drugim końcu skali znajdują się kraje, które przesadziły z ideą

państwa opiekuńczego, (...) odciągają często ludzi od prywatnej przedsiębiorczości i osobi-

stej odpowiedzialności (np. Szwecja). Złoty środek pomiędzy tymi skrajnościami zajmuje (...)
społeczna gospodarka rynkowa (...) system, w którym osłona społeczna i wolna konkurencje
współgrają harmonijnie. (...) W związku z tym trudno o przesadę, gdy mówi się, jak ważne,

dla świata zachodniego, który obserwowany jest z wielką uwagą przez Europę Wschodnią
(...) by kształtował i pielęgnował wartości ludzkie naszego porządku gospodarczego - warto-
ści nie sprowadzające się tylko do gry podaży i popytu (...). "

„A teraz kilka słów o światowej polityce społecznej oraz pomocy narodom mniej rozwinię-

tym. Wiele zostało już zrobione przez kraje uprzemysłowione, (...) jednak wiemy, że nie jest to
nawet w przybliżeniu wystarczające. Wiemy także, że niektóre rodzaje pomocy dla krajów
rozwijających się zostały źle wykorzystane. (...) Podział na bogatą Północ i biedne Południe

grozi przerodzeniem się w najpoważniejsze źródło konfliktów w światowej gospodarce i poli

tyce. Stawia to przed naszym systemem poważne wymagania oraz stanowi sprawdzian goto
wości do poświęceń ze strony każdej jednostki, nawet jeżeli musimy coraz to na nowo

podkreślać, że taka pomoc może i powinna być jedynie kwestią typu „pomóż innym, a pomo-

żesz sobie. "

„ (...) Etyczna postawa w przypadku przedsiębiorcy oznacza dostrzeganie skutków własnych

decyzji i ponoszenie za nie odpowiedzialności oraz kierowanie się poszanowaniem dobre

społecznego, nawet gdyby miało to oznaczać poświęcenie zysków krótkoterminowych ".

34.2. Etyka w przedsiębiorstwie
Sukcesu w życiu gospodarczym nie sposób dziś osiągnąć bez traktowania pracowników

przez pracodawców w sposób uczciwy, z szacunkiem dla godności ludzkiej i bez właściwego

motywowania. Z drugiej strony pracodawcy oczekują od pracowników lojalności i działania

dla dobra przedsiębiorstwa. W firmach, w których przestrzegane są zasady etyczne, panuj;

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

dobre stosunki międzyludzkie, występuje niska fluktuacja pracowników (odchodzenie jed-

nych, a przyjmowanie innych), a działania zarówno pracodawców jak i pracowników nakie-

rowane są na osiąganie wspólnego celu. Nie zostały opisane powszechnie obowiązujące

normy etyczne w relacjach pomiędzy pracodawcą a pracownikami, ale powszechnie pewne

zachowania uważa się za etyczne, a inne za nieetyczne. Np. ostatnio zainteresowanie budzi

tzw. „mobbing", czyli wywieranie presji i szykanowanie pracownika, uniemożliwianie mu

podnoszenia kwalifikacji czy awansu - zachowanie, które uznawane jest za nieetyczne.

Ćwiczenie 34.2.
Ustal z koleżanką/kolegą i wpisz do jednej kolumny tabeli zasady, którymi powinien kiero-

wać się pracodawca w stosunku do pracownika, do drugiej natomiast zasady etycznego po-

stępowania pracownika w stosunku do pracodawcy.

Etyczny pracodawca

Etyczny pracownik

34.3. Etyka w relacjach przedsiębiorstwa z otoczeniem
Przedsiębiorstwo wchodzi we wzajemne relacje z wieloma elementami otoczenia. Tu prze-

analizujemy zasady etycznego postępowania przedsiębiorstwa w stosunkach z różnymi in-

stytucjami, kontrahentami (innymi przedsiębiorstwami) i klientami.

Zasady prowadzenia działalności gospodarczej sprawiają, że w niektórych sytuacjach przed-

siębiorstwo jest uzależnione od różnych instytucji. Przykładem może być konieczność uzy-

skiwania pozwoleń, przeprowadzane inspekcje czy kontrole. Sytuacje te powodują pokusę

nieetycznego postępowania i załatwiania swoich interesów na przykład za pomocą łapówki.

Jest to postępowanie nie tylko nieetyczne, ale również niezgodne z prawem i zagrożone karą.

Wręczenie łapówki stawia przedsiębiorstwo w uprzywilejowanej sytuacji i zakłóca zasady

zdrowej konkurencji.

Podobnie wymiar nieetyczny ł niezgodny z prawem ma wykorzystywanie tajnych informacji

dotyczących kondycji przedsiębiorstwa do podejmowania decyzji o inwestowaniu w akcje
tego przedsiębiorstwa na giełdzie lub pozbywaniu się ich.

Prowadzenie interesów z innym przedsiębiorstwem (kontrahentem) może przebiegać w spo-

sób gwarantujący dłuższą współpracę lub mieć charakter krótkotrwały. Nawiązywaniu sta-

łych kontaktów handlowych sprzyja między innymi rzetelność, dbałość o jakość,

terminowość w dostawach i płatnościach.

Ostatecznym odbiorcą przedsiębiorstwa jest klient. W warunkach rynku konsumenta produ-

cenci zadają sobie wiele trudu, aby przyciągnąć klienta i nakłonić go do dokonania zakupu.

Na klienta bardzo często oddziałuje się reklamą, która powinna być prawdziwa i przekazy-

wać rzetelne informacje. Szczególne obostrzenia dotyczą reklamy kierowanej do dzieci,

gdyż są one wyjątkowo podatne na reklamę i nie potrafią odróżnić prawdy od fikcji. Przed-

siębiorstwo, które chce długo utrzymać się na rynku powinno nie tylko pozyskiwać nowych,

ale przede wszystkim utrzymywać dotychczasowych klientów, m. in. przestrzegając zasad

etycznego postępowania. Tylko takie postępowanie może być źródłem długotrwałego sukce-

su przedsiębiorstwa.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Ćwiczenie 34.3.

Dopisz zasady etycznego postępowania przedsiębiorstwa w stosunku do jego klientów Wy

korzystaj swoje doświadczenia, informacje zdobyte podczas zajęć, np. dotyczących ochrony

praw konsumenta.

1. Oferuj swoim klientom tylko towary najwyższej jakości, informuj o brakach towarów po

zagatunkowych.

Ćwiczenie 34.4.

Zapoznaj się z poniższym tekstem.

„ W USA ludzie są niezwykle uczuleni na kłamstwo i oszustwo, które są traktowane jako jed-

ne z największych przestępstw. W naszym kraju do kłamstwa podchodzi się dużo łagodnie

Dlatego w pierwszych kontaktach Amerykanie mogą wydawać się naiwni, łatwowierni. A

ich można oszukać tylko raz, najwyżej dwa, potem już odzyskanie ich zaufania staje się nie
możliwe, a amator łatwych zysków traci dobrego klienta i o niebo wyższe zyski, które mógłby

dzięki kooperacji w ciągu wielu lat osiągnąć*. "
W Ameryce również inaczej niż w Polsce podchodzi się do problemu ściągania w szkole, które

jest tam uznawane za oszustwo. Karą za ściąganie może być nawet wyrzucenie ze szkoły. Spró-

buj wyjaśnić, dlaczego w naszym kraju problemu ściągania nie rozpatruje się w kategoriach

etycznych i zastanów się, czy może to mieć jakiś wpływ na nasze postrzeganie etyki biznesu.

f Etyka zawodowa to zespół norm moralnych i zasad określających postępowanie danej

grupy zawodowej wynikających z tradycji zawodu, kultury danego społeczeństwa

oraz powszechnie akceptowanego systemu wartości. Etyka zawodowa ma na celu re-

gulowanie wzajemnych stosunków przedstawicieli danej grupy zawodowej, ich obo-

wiązków i powinności oraz określanie relacji z otoczeniem, aby podnieść prestiż

grupy zawodowej w opinii społeczeństwa. Tradycje etyki zawodowej w niektórych

zawodach są bardzo stare, np. etyka lekarska, etyka prawników, czy etyka zawodu na-

uczyciela.

* T. Borowski, Etyka Biznesmena w: K. Sedlak (red.) Strategie w Biznesie, Wydawnictwo Profesjonal-

nej Szkoły Biznesu, Kraków 1993

» Etyczne zachowanie przynosi maksymalizację zysku w długim okresie czasu, np. po-

przez pozyskanie i utrzymanie klientów, lojalność pracowników itp., choć w krótkim

okresie czasu nieprzestrzeganie zasad moralnych może przynosić zysk, co może rodzi
pokusę postępowania niezgodnie z normami etycznymi.

» Jeżeli chcesz, aby Twoja firma cieszyła się dobrą renomą i długo utrzymała się na rynku

postępuj zgodnie z zasadami etycznymi.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Kółko przedsiębiorczych 5

Temat dyskusji: Warunki rozpoczynania działalności gospodarczej na własny rachunek

Stwórz sobie sam miejsce pracy — Maciej Sobolewski (Gazeta Wyborcza 19.04.2002 r.)
Adam G. z Droszkowa koło Zielonej Góry sześć lat wcześniej ukończył technikum obróbki

drewna i trafił na bezrobocie. Po utracie prawa do zasiłku zatrudniał się dorywczo. Ostatnia

firma, w której pracował, zajmowała się produkcją drewnianych zabawek i sprzedawała je

do Niemiec. Niestety, zaczęły się problemy ze zbytem, firma płaciła nieregularnie i rok temu
nie przedłużyła umów z pracownikami.
Pan Adam miał wtedy już 26 lat, żonę, dziecko i już dość zależności od pracodawców. Chciał
wreszcie być samodzielny. Poza tym potrzebował stałego zajęcia, aby zapewnić rodzinie sta-
bilną egzystencję. Postanowił rozpocząć produkcję galanterii drewnianej na własną rękę.

W marcu 2001 r. założył firmę, od byłego pracodawcy wydzierżawił urządzenie do produkcji,

kupił sklejkę i lakiery. (...) Początkowo produkcja była niewielka - kilka wzorów. Zabawki

pan Adam sprzedawał głownie detałistom. Często rozwoził towar autobusem, w reklamów-

kach, bo jego wysłużony „maluch" odmawiał posłuszeństwa.
Zarobki też nie pojawiły się szybko, za to od razu pojawiły się kłopoty. Nasz bohater musiał
odkupić dopiero co wydzierżawioną maszynę i potrzebował na to 2,5 tys. zł. Wystąpił o kre-
dyt do banku. Jednak firma była nowa, a on sam nie miał wcześniej stałej pracy ani majątku,
który mógłby stanowić zabezpieczenie kredytu - bank więc odmówił. Wydawało się, że pan

Adam będzie musiał zlikwidować biznes. Na szczęści dowiedział się o Funduszu Mikro - in-

stytucji powalanej do udzielania pomocy finansowej najmniejszym firmom, które z różnych

przyczyn nie mogą sprostać wymaganiom kredytowym banków.

W przedstawicielstwie lokalnego Funduszu Mikro pan Adam dostał pieniądze na wykupienie

dzierżawionej maszyny. Produkcja rosła. Dzięki nowym odbiorcom wyroby miały zbyt, a pan
Adam szybko oddał pożyczone pieniądze. Wkrótce wziął z funduszu drugą pożyczkę, którą

przeznaczył na zakup wielofunkcyjnej maszyny do obróbki drewna. Inwestycja zwróciła się

błyskawicznie. Wyroby pana Adama można teraz kupić w Katowicach, Poznaniu, Szczecinie,
Toruniu i Wrocławiu, a ich odbiorcami są głownie hurtownie. Obecnie właściciel spłaca
trzecią pożyczkę, za która kupił furgonetkę.

Mimo dotychczasowych osiągnięć pan Adam żyje ze swoją rodziną dość skromnie, bo wciąż

inwestuje w firmę. Wie, że to jedyna szansa na przyszłość. Wie jednak, że aby dobrze prowa-

dzić firmę, musi wciąż się dokształcać, dlatego czyta dużo książek o marketingu i poradników
dla osób prowadzących małe firmy. Bierze udział w szkoleniach organizowanych m. in. przez

Agencję Rozwoju Regionalnego w Zielonej Górze.

Historia pana Adama pokazuje, że aby założyć własną firmę, nie trzeba mieć ani swoich pie-

niędzy, ani dużego majątku, który byłby zabezpieczeniem kredytu, ani specjalistycznej wiedzy
o tym, jak prowadzić biznes. Najważniejszy jest pomysł oraz gotowość do podjęcia ryzyka,

potem zaś pracowitość, wytrwałość, uczciwość i rzetelność. Kapitał można pożyczyć -jeśli

nie w banku, to w specjalnych instytucjach, których działalność ma na celu wspieranie roz-
woju małych firm.

Skąd pomoc?

Droga do własnej firmy nie jest łatwa. Przyszły przedsiębiorca musi poznać zasady rozlicza-

nia działalności (księgowość, finanse, podatki, składki ZUS), zdobyć wiedzą o praktycznych
zasadach prowadzenia firmy (marketing, zarządzanie) i nawiązywania kontaktów handlo-

wych z kooperantami (dostawcami i odbiorcami). Wielkim problemem jest dostęp do środków

finansowych.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCA

Lista trudności raczej nie zachęca potencjalnego biznesmena. Ale to nie one są główną ba-

rierą. Jest nią brak wiedzy, jak je pokonać, korzystając z pomocy wielu instytucji (zarówno

publicznych, jak i pozarządowych) powołanych do wspierania ludzi przedsiębiorczych.

Ośrodki Wspierania Biznesu (OWE) to nazwa, pod którą kryją się wszystkie instytucje wspie-

rające małe firmy przede wszystkim za pomocą mikropożyczek i usług doradczych. (...)

Fundusze mikropożyczkowe

To ratunek dla tych, którzy nie mogą skorzystać z kredytu w banku. Pożyczki nie przekraczają

kilku lub kilkunastu tysięcy złotych w przypadku firm dopiero startujących lub kilkudziesięciu

tysięcy dla już działających. Są oprocentowane jak kredyty bankowe, ale zdarza się, że niżej

Formalne zabezpieczenie stanowią poręczyciele i weksel in blanco. Harmonogram spłat jest

indywidualnie dopasowany do specyfiki i potrzeb konkretnego przedsięwzięcia. (...) Pracow-

nicy instytucji mikropożyczkowych potrafią ocenić opłacalność projektu klienta i doradź

mu w wielu kwestiach związanych z prowadzeniem firmy. (...)
Obecnie - obok wielu lokalnych - działają w Polsce cztery główne fundusze mikropożyczko-

we: Fundusz Mikro, Inicjatywa Mikro, Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa

i Fundacja Wspomagania Wsi. (...) Szacuje się, że w wyniku ich działania powstało ponad 2

tys. nowych miejsc pracy.
Inkubatory biznesu

Udostępniają nowo powstałym firmom lokale i sprzęt biurowy niezbędny do rozpoczęć

działalności: firmy działają w jednym budynku i wspólnie korzystają z samochodów dostaw-

czych, magazynów lub maszyn produkcyjnych, kserokopiarki, faksu itp. Dodatkowo oferuje

się im kompleksowy pakiet usług biznesowych i doradczych (księgowość, doradztwo prawn

marketingowe) oraz pomoc w uzyskaniu finansowania z zewnątrz. Po osiągnięciu samodziel-

ności firmy opuszczają inkubator i radzą sobie same - zwalniając miejsce dla kolejnych. (..

Fundusz poręczeń kredytowych

Pomagają najmniejszym firmom sprostać wymogom banków poprzez (odpłatne) udzielany

w imieniu pożyczkobiorcy gwarancji spłaty części kredytu. (...) Dodatkowo fundusze oferuje

często usługi w postaci pomocy w przygotowaniu wniosku kredytowego, organizacji szkoli
księgowych i biznesowych.

Instytucje konsultacyino-doradcze

Oferują usługi w zakresie szeroko pojętej wiedzy o biznesie. (...) Doradztwo w takim zakres

oferowane jest (w większości przypadków bezpłatnie) przez urzędy pracy, lokalne stowarzy-
szenia promocji biznesu i fundusze przedsiębiorczości. (...)

Dla miast i wsi

Po upadku gospodarki państwowej w Polsce szybko przybyło najmniejszych przedsiębiorstw

To niewątpliwie jeden z najbardziej pozytywnych efektów transformacji. Pod koniec 1999

aktywnie działało ponad półtora miliona mikrofirm. Ten sektor zatrudnia 2,5 mln osób, czy

prawie jedną trzecią wszystkich pracujących w polskich przedsiębiorstwach (poza rolnic-

twem, leśnictwem, rybołówstwem oraz pośrednictwem finansowym). Mikrofirmy wytwarzają

jedną czwartą produktu krajowego brutto.

Najmniejsze przedsiębiorstwa to najczęściej firmy rodzinne. (...) Firmy jednoosobowe lub za-

trudniające dodatkowo jednego pracownika stanowią prawie trzy czwarte wszystkich. Ozna-

cza to, że Polska upodabnia się pod tym względem do Unii Europejskiej. Tam małe firmy

92% wszystkich podmiotów gospodarczych, angażuj ą jedną trzecią aktywnych zawodów

a ponad połowa z nich nie zatrudnia dodatkowych pracowników poza właścicielem.

MODUŁ V. PRZEDSIĘBIORSTWO l PRZEDSIĘBIORCA

Zainteresowanie rządów zachodnich tą forma walki z bezrobociem to efekt wynikającej

z procesów globalizacyjnych masowej redukcji siły roboczej w łączących się koncernach.

W Polsce i w innych krajach postkomunistycznych zainteresowanie najmniejszymi przedsię-

biorstwami i sprawa samozatrudnienia to rezultat upadku gospodarki państwowej i maso-

wych zwolnień z zakładów niedopasowanych strukturalnie do nowej rzeczywistości

gospodarczej. Zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie Europy w obliczu zwolnień ludzie

zmuszeni są do przejawiania inicjatywy. (...)

Oszczędności, na których się traci

W Polsce programy wspierania najmniejszych firm są bardzo zróżnicowane. (...) Mają cha-

rakter ogólnopolski, regionalny lub ściśle lokalny. Te ostatnie zakładają aktywne uczestnic-

two władzy samorządowej w ich organizowaniu i wdrażaniu, co wpływa pozytywnie na

integrację i aktywizację społeczności lokalnych. (...)

Niestety, środki finansowe na realizację tych programów (pochodzące głównie z zagranicz-

nych funduszy pomocowych) w niewielkim procencie mogą liczyć na wsparcie z budżetu pań-

stwa. W Polsce jest wciąż za mało programów wsparcia małego biznesu. (...)

Odczuwalny wzrost dostępności programów wspierających biznes nie będzie możliwy bez za-

angażowania władz publicznych w ich wspieranie. (...) Doświadczenie pokazuje, że oszczęd-

ności w tym obszarze powodują, że publicznych pieniędzy nie tylko nie przybywa, ale wręcz

ubywa. (...)

Polityka wspierania samozatrudnienia wymaga przesunięcia środka ciężkości na tzw. aktyw-

ne formy walki z bezrobociem, czyli głównie mikropożyczki dla bezrobotnych. Chodzi o to, że

aby tworzyć dobrobyt, ludzie nie muszą mieć pieniędzy. Wystarczy, że będą mieli możliwość

pożyczenia ich z funduszy państwowych.

Tymczasem filozofia walki z bezrobociem w Polsce wciąż jeszcze oparta jest na dystrybucji

bogactwa, a nie na tworzeniu go przez rozwój małych firm. Zapomina się, że ludziom do po-

prawy swojego losu potrzeba ducha przedsiębiorczości - tego nie można dać ani pożyczyć.

(...) Zapomina się, ze dla większości bezrobotnych jedyną szansą jest stworzenie własnego

miejsca pracy. To nie przypadek, że od kilkunastu lat światowe trendy idą w tym kierunku, bo

właśnie dzięki temu wzrasta zatrudnienie. Doświadczenia innych krajów pokazują że mikro-

pożyczki okazują się także korzystną ekonomicznie formą walki z bezrobociem.

Pytania do dyskusji

1. Jakiego rodzaju bariery napotykają Ci, którzy chcą rozpocząć działalność na własną rękę?

2. Czego możesz nauczyć się na przykładzie pana Adama lub na innych podobnych przy-

kładach?

3. Na jaką pomoc i skąd mogą liczyć rozpoczynający działalność gospodarczą?

4. W jaki sposób tworzenie małych firm wspiera walkę z bezrobociem?

5. Dlaczego aktywne wspieranie małych firm jest dla państwa korzystniejsze ekonomicznie

niż pasywne formy przeciwdziałania bezrobociu?