Wykład 29

Wykład 29

Ks. Mirosław Łanoszka

Pasterz z Tekoa (Księga Amosa)

Prowadzący: Co wiemy na temat osoby proroka Amosa, którego orędzie zostało zapisane w kolejnej
księdze zbioru Dwunastu Proroków?

Wykładowca:  Dla  uściślenia  powiedzmy,  Ŝe  Księga  Amosa  w  kolekcji  Dwunastu  Proroków  znajduje
się na miejscu trzecim w Biblii hebrajskiej (tak samo jest w łacińskiej Wulgacie), natomiast w Septu-
agincie  (LXX)  została  umieszczona  jako  druga  po  Księdze  Ozeasza.  Prorok  Amos  pochodził  z  miej-
scowości Tekoa koło Betlejem (8 km na południe), leŜącej na granicy z Pustynią Judzką, na południe
od  Jerozolimy  (18  km).  Mieszkająca  w  pagórkowatej  i  pustynnej  okolicy  Tekoa  ludność  trudniła  się
przede wszystkim pasterstwem. Amos równieŜ był pasterzem (Am 1,1), troszczącym się o stada owiec
i wołów, a takŜe zajmował się uprawą sykomor, a dokładnie nacinał rosnące na nich małe, podobne do
fig owoce, dzięki czemu stawały się słodsze. Kontakt Amosa ze środowiskiem pasterskim i rolniczym
w duŜym  stopniu wpłynął na kształt  jego prorockiego  przepowiadania, w którym  podejmował waŜne
kwestie religijne i społeczne. Z treści Księgi Amosa wynika, Ŝe Pasterz z Tekoa był człowiekiem lite-
racko uzdolnionym i posiadał szeroką wiedzę, co wyraźnie uwidoczniło się w jego prorockich wypo-
wiedziach.  ChociaŜ  Amos  mieszkał  w  Królestwie  południowym  (Juda),  to  swoją  misję  realizował  w
Królestwie północnym (Izraelu), w drugiej połowie panowania Jeroboama II, czyli pod koniec pierw-
szej połowy VIII wieku przed Chr. (ok. 760-755 przed Chr.). Prorok, działając w Izraelu, poddał rady-
kalnej krytyce Ŝycie religijne i społeczne tamtejszych mieszkańców. Amos, potępiając naduŜycia kul-
towe i grzechy społeczne Izraela, popadł w konflikt z najwyŜszym przedstawicielem władzy religijnej
Królestwa  północnego,  którym  był  kapłan  Amazjasz  (Am  7,10-17).  Prawdopodobnie,  Amos  został
uznany przez Amazjasza za jednego z tak zwanych proroków-urzędników, którzy rzekomo w oparciu o
BoŜy autorytet, głosili zawsze pomyślność swoim rządzącym, gdyŜ czerpali z tego korzyści material-
ne. Amos, odpierając te zarzuty, stanowczo odciął się od tak rozumianej instytucji prorockiej, ogłasza-
jąc,  Ŝe  jego  powołanie  ma  charakter  nadprzyrodzony,  poniewaŜ  został  wezwany  do  pełnienia  swego
posłannictwa przez samego Boga, który oderwał go od dotychczasowych zajęć i nakazał  prorokować
(Am 7,14-15).

Prowadzący: Z jakimi naduŜyciami Izraela przyszło się zmierzyć prorokowi Amosowi?

Wykładowca: Dla lepszego zrozumienia okoliczności związanych z działalnością Amosa przypomnij-
my sobie kilka podstawowych informacji. Wiemy, Ŝe prorok Ŝyje w I połowie VIII stulecia przed Chr.,
a więc jest to czas juŜ po rozpadzie wspaniałej monarchii króla Dawida, która nastąpiła po śmierci jego
syna Salomona (931 r. przed Chr.). W siostrzanych królestwach władzę sprawują: na południu (Juda)
Roboam,  a  na  północy  (Izrael)  Jeroboam.  Władca  Królestwa  północnego  (Izrael),  chcąc  uniezaleŜnić
się  od  Judy,  gdzie  centralną  rolę  odgrywa  niedawno  wzniesiona  świątynia  w  Jerozolimie,  stając  się
tym  samym  centrum  pielgrzymkowym  wszystkich  Izraelitów,  powołał  dla  przeciwwagi  dwa  królew-
skie sanktuaria w Dan i Betel, które wyposaŜył w złote podobizny cielców, co doprowadziło w naro-
dzie  do  schizmy  religijnej.  Kiedy  Amos  przybył  na  terytorium  Izraela  pod  koniec  I  połowy  VIII  w.
przed Chr., za panowania Jeroboam II, występował w największych ośrodkach politycznych i centrach
religijnych tego królestwa (Samaria, Gilgal, Betel). Okres panowania Jeroboama II to czas niezwykłe-
go rozwoju gospodarczego Izraela, który był owocem politycznej stabilizacji i bezpieczeństwa na are-
nie  międzynarodowej,  gdyŜ  Syria,  odwieczny  wróg  z  północy,  została  spacyfikowana  przez  Asyrię,
która nie stanowiła w tym czasie jeszcze zagroŜenia dla izraelskiego narodu. Pokojowe relacje domi-
nowały  równieŜ  w  kontaktach  z  siostrzanym  Królestwem  Judy,  co  sprzyjało  bogaceniu  się  pewnych
warstw  społecznych.  Jednak  chęć  szybkiego  powiększania  dobrobytu,  zwłaszcza  kosztem  ubogich,

odsłoniła  chorą  tkankę  ludu  Izraela.  Ludność  zajmująca  się  pasterstwem  i  uprawą  roli,  a  takŜe  wielu
innych Izraelitów, w tym czasie zbytku i luksusu, ledwo wiązała koniec z końcem, nie mając Ŝadnego
udziału w gospodarczym rozwoju. Amos ukazuje tę klasę ludzi jako społeczność uciskaną i wykorzy-
stywaną przez bogatych. Ci ubodzy nie mieli dostępu do sądów, gdyŜ nie było ich na to stać, a prze-
kupni sędziowie ferowali niesprawiedliwe dla nich wyroki, co z resztą stanowiło powszechną praktykę
ówczesnych czasów. Co z tego, Ŝe sanktuaria rozkwitały, a święta religijne celebrowano z takim roz-
machem, jak nigdy wcześniej, skoro był to tylko pusty zewnętrzny przejaw kultu narodu, który zapo-
mniał  o  autentycznym  szukaniu  Boga  i  trosce  o  sprawiedliwość  społeczną.  Prorok  mówi,  Ŝe  sprawo-
wane w królewskich centrach religijnych Izraela bałwochwalcze praktyki ku czci Baala budzą u Boga
obrzydzenie  (Am  5,21-23).  Te  wszystkie  naduŜycia  zostały  w  sposób  zdecydowany  potępione  przez
Amosa, tak w odniesieniu do Ŝycia religijnego, jak i społecznego Izraela.

Prowadzący: O czym mówi prorok Amos do narodu przenikniętego religijną hipokryzją i społeczną
niesprawiedliwością?

Wykładowca: Księga Amosa to najstarsza kolekcja słów, pochodzących od proroka działającego w
VIII stuleciu przed Chr. Amos, podejmując problematykę niesprawiedliwości społecznej, staje w
obronie ubogich, którzy są pozbawiani swoich dóbr materialnych (ziemi, domu), jak i osobistej wolno-
ś

ci, przez zamoŜnych posiadaczy (Am 2,6-7; 8,4-6), którzy nie chcieli uszczuplać swoich bogactw z

powodu  róŜnych  świadczeń  na  rzecz  państwa,  ale  obarczali  odpowiedzialnością  za  nie  ludność  naj-
uboŜszą.  Prorok  nauczał,  Ŝe  taka  praktyka  jest  niezgodna  z  wolą  BoŜą,  który  wszystkich  w  narodzie
wybranym uczynił wolnymi i obdarzył równymi prawami kaŜdą rodzinę w Izraelu. Amos uczy, Ŝe lu-
dzie ubodzy teŜ w swoim Ŝyciu kierują się sprawiedliwością, czyli są wierni Bogu, przez co przynaleŜą
do  Niego  w  sposób  szczególny.  Amos,  występując  przeciw  naduŜyciom  religijnym,  nauczał,  Ŝe  Bóg
odrzuca sprawowany w Izraelu kult, poniewaŜ brak jest w nim zgodności pomiędzy zewnętrznym wy-
pełnianiem róŜnych przepisów kultowo-obrzędowych a wnętrzem ludzkim. W takiej sytuacji mnoŜenie
róŜnych  form  obrzędowości  nic  nie  pomoŜe,  poniewaŜ  istotą  religii  jest  autentyczne  szukanie  Boga,
czyli Ŝycie zgodne z Jego wolą, która polega na czynieniu dobra bliźniemu i wystrzeganiu się wszel-
kiego zła, a zwłaszcza krzywdzenia drugiego. JakŜe ta nauka jest bliska orędziu Nowego Testamentu,
gdzie Jezus Chrystus głosił: „Nie kaŜdy, który mi mówi: »Panie, Panie!«, wejdzie do królestwa niebie-
skiego, lecz ten, kto spełnia wolę Ojca mojego, który jest w niebie” (Mt 7,21). Ta wyjątkowa troska o
ubogich  (hebr.  ‘anawim),  jaką  znajdujemy  na  kartach  Księgi  Amosa,  stanowi  jeden  z  fundamentów
społecznego nauczania Kościoła. W Księdze Amosa spotykamy równieŜ najstarszy tekst prorocki za-
powiadający Dzień Pana, który został potem podjęty i rozwinięty przez innych proroków (Iz; Jr; Jl; So;
Ml). Amos nauczał, Ŝe dzień ten, wbrew oczekiwaniom Izraelitów, nie będzie dla nich czasem radości
z  powodu  pokonania  przez  Boga  wszystkich  ich  wrogów,  ale  będzie  to  czas  przede  wszystkim  spra-
wiedliwego  sądu  nad  grzesznym  Izraelem.  Jednak  prorok  głosi,  Ŝe  w  tym  dniu  sądu  i  kary,  zostaną
przez Boga ocaleni ci, którzy pozostali Mu wierni (Reszta Izraela). Uratowana Reszta Izraela dostąpi
jakiegoś  nowego  czasu  odbudowy,  ostatecznego  zbawienia,  w  ziemi  danej  przez  Boga,  która  będzie
obfitować we wszelkie dobro. Na koniec warto wspomnieć jeszcze o wyjątkowej w Księdze Amosa, a
takŜe jedynej na kartach Starego Testamentu  zapowiedzi, kary, którą będzie głód słowa BoŜego (Am
8,11-12). Amos, piętnując grzechy najbogatszych Izraelitów, chce im przypomnieć, Ŝe dobra material-
ne nie są gwarantem szczęścia, poniewaŜ człowiek nie Ŝyje samym chlebem (por. Pwt 8,3). Zapowiada
jednocześnie, Ŝe jeŜeli nie będą chcieli słuchać Boga i Jego proroków, to doświadczą BoŜego milcze-
nia. Brak BoŜego słowa, które w historii Izraela niosło otuchę i nadzieję, zwłaszcza w czasach ucisku,
będzie bardzo dotkliwą karą.

Ks. Piotr Łabuda

Tzw. Trzecia podróŜ misyjna Apostoła Pawła

Prowadzący: Bardzo szybko po zakończeniu drugiej podróŜy misyjnej, Paweł postanawia po raz kolej-
ny wyruszyć z misją głoszenia Słowa.

Wykładowca: Po drugiej podróŜy misyjnej Paweł, jak się wydaje, przybywa do Antiochii, skąd wraz z
Barnabą udają się do Jerozolimy. Po obradach Soborowych wracają do Antiochii, gdzie Paweł prze-
bywa, jak to określa Łukasz, przez pewien czas (zob. Dz 18,23). Po sporze z Piotrem, nazywanym czę-
sto kwestią antiocheńską, będąc przynaglonym troską o załoŜone przez siebie wspólnoty postanowił
wyruszyć w kolejną wyprawę misyjną.

Prowadzący: Dzieje Apostolskie wydają się sugerować, Ŝe Paweł z Antiochii udał się bezpośrednio do
Efezu.

Wykładowca: Rzeczywiście Dzieje Apostolskie relacjonują podróŜ Apostoła od momentu, gdy Paweł
przybywa do Efezu. Zatem nie wiadomo, czy zgodnie z początkowymi zamierzeniami Paweł udał się
równieŜ na tereny Galacji i Frygii, czy teŜ, co wydaje się być bardziej prawdopodobnym, jego począt-
kowe plany uległy zmianie, stąd teŜ przybywa do Efezu.

Prowadzący: Łuakszowy opis pobytu Pawła w Efezie, rozpoczyna się od przedstawienia Apollosa.

Wykładowca: Nie sposób w kilku zdaniach odnieść się do kwestii towarzyszy i pomocników Apostoła
Narodów w dziele głoszenia Dobrej Nowiny. Warto jednak pamiętać, Ŝe w znacznej mierze dzięki ta-
kim osobom jak Tymoteusz, Sylwan, Tytus, Apollos, Łukasz, Pryscylla i Akwilla, moŜna mówić o
niezwykłych osiągnięciach misyjnej działalności Apostoła Pawła

Jednym  z  takich  współpracowników  był  Apollos,  śyd  pochodzący  z  Aleksandrii;  człowiek  uczony,
który  bardzo  dobrze  znał  Ŝydowskie  Pisma.  Według  przekazu  Dziejów  Apostolskich  znał  on  wiarę
chrześcijańską, „przemawiał z wielkim zapałem i nauczał dokładnie tego, co dotyczyło Jezusa, znając
tylko  chrzest  Janowy”  (Dz  18,25).  Pouczony  przez  Pryscyllę  i  Akwilę,  staje  się  uczniem  Chrystusa  i
wyrusza do Achai (Koryntu), by głosić Dobrą Nowinę. Z czasem staje się współpracownikiem Pawła.

Prowadzący: Kiedy jednak Paweł przybywa do Efezu, w czasie trzeciej podróŜy misyjnej, w mieście
tym nie zastaje jednak Apollosa.

Wykładowca: Kiedy Paweł przybywa do Efezu, Apollos jest juŜ w Koryncie. Jednak w Efezie Paweł
zastaje chrześcijan, którzy naleŜą do grupy słuchających uczniów Jana Chrzciciela, do których naleŜał
wcześniej takŜe i Apollos. Nie wiadomo, kiedy i dlaczego joannici przybyli znad Jordanu do Azji
Mniejszej. Być moŜe stało się to za sprawą któregoś z późniejszych uczniów Jana. „Kiedy Paweł wło-
Ŝ

ył na nich ręce, Duch Święty zstąpił na nich” (Dz 18,6).

Prowadzący: W Efezie Paweł głosi Ewangelię tak wśród śydów jak i wśród hellenistów.

Wykładowca: Przybywając do Efezu Paweł kieruje się do synagogi, do której później uczęszczał przez
trzy miesiące „rozpowiadając i przekonując o królestwie BoŜym” (Dz 18,8). śydzi jednak „upierali się
w niewierze, bluźniąc wobec ludu przeciw drodze” (Dz 19,9). Stąd teŜ Paweł, jak podaje Łukasz, odłą-
czywszy się od diaspory, kieruje Dobrą Nowinę ku poganom: „rozprawiał codziennie w szkole Tyran-
nosa” (Dz 19,9). Pobyt Pawła w Efezie jest niezwykle waŜny, gdyŜ właśnie w tym mieście Paweł po-
został wyjątkowo długo, ciesząc się licznymi, nowymi uczniami Pana. Tutaj teŜ powstaje większość
listów, które były narzędziem pracy duszpasterskiej Apostoła Narodów.

Szerzej o współpracownikach św. Pawła zob. K. Romaniuk, Uczniowie i współpracownicy Pawła, Warszawa 1993.

Dopiero ostatni okres pobytu Pawła w Efezie został zakłócony zamieszkami, wywołanymi przez złot-
nika  Demetriusza,  który  „dawał  niemały  zarobek  rzemieślnikom  przy  wyrobie  srebrnych  świątyniek
Artemidy. Zebrał ich razem z innymi pracownikami tego rzemiosła i powiedział: «MęŜowie, wiecie, Ŝe
nasz  dobrobyt  płynie  z  tego  rzemiosła.  Widzicie  teŜ  i  słyszycie,  Ŝe  nie  tylko  w  Efezie,  ale  prawie  w
całej Azji ten Paweł przekonał i uwiódł wielką liczbę ludzi gadaniem, Ŝe ci, którzy są ręką uczynieni,
nie są bogami. Grozi niebezpieczeństwo, Ŝe nie tylko rzemiosło nasze upadnie, ale i świątynia wielkiej
bogini Artemidy będzie za nic miana, a ona sama, której cześć oddaje cała Azja i świat cały, zostanie
odarta  z  majestatu».  Gdy  to  usłyszeli,  ogarnął  ich  gniew  i  zaczęli  krzyczeć:  «Wielka  Artemida  Efe-
ska!». Zamieszanie objęło całe miasto” (Dz 19,24-29). Po tych wydarzeniach Apostoł opuszcza Efez i
udaje się na tereny Macedonii a potem Achai.

Prowadzący: Czy wiadomo, gdzie zatrzymał się Paweł w czasie pobytu na terenach Macedonii, czy
Achai?

Wykładowca: Nie wiemy, gdzie i jak długo przebywał Paweł w Macedonii i w Achai. Wydaje się jed-
nak, iŜ przybywszy na tereny Achai Paweł mógł udać się do Koryntu. Prawdopodobnie z tego porto-
wego miasta Paweł zamierzał wybrać się do Syrii, a potem do Rzymu. Kiedy jednak jego uczniowie
odkryli spisek, jaki na Ŝycie Apostoła zorganizowali tamtejsi śydzi, droga lądową misjonarze udali się
przez Filippie do Troady. Z Troady, gdzie miało miejsce niezwykłe uzdrowienie młodzieńca (zob. Dz
20,7-12) Apostoł wyruszył do Assos, a stąd poprzez Mitylenę i Samos dociera do Miletu. W Milecie
spotkał się ze starszymi Kościołów, których wezwał z pobliskiego Efezu. Przeczuwając zbliŜający się
koniec swojego Ŝycia Paweł wygłasza tam mowę poŜegnalną, w której przypomina swoje oddanie
sprawie Jezusa Chrystusa. Na końcu mowy Paweł poucza przybyłych, aby z wielką troską i oddaniem
oddawali się słuŜbie powierzonych im wspólnotom (Dz 20,28).

Dalsze etapy podróŜy z Miletu do Jerozolimy, najpierw morskiej a potem lądowej, Łukasz jedynie wy-
licza, nie zatrzymując się przy Ŝadnym miejscu dłuŜej. Tak więc okręt wiozący Pawła i jego towarzy-
szy przybył najpierw do wyspy Kos, potem przez Rodos, mały port leŜący w Azji Mniejszej – Patarę,
przez Tyr, gdzie Paweł wraz ze swymi towarzyszami zatrzymuje się przez siedem dni, oraz Ptolema-
idę, dotarli do Cezarei Nadmorskiej, stąd zaś juŜ prosto do Jerozolimy.

Prowadzący: Cała zatem trzecia misja wydaje się koncentrować wokół dwóch głównych miast – Efezu
i Koryntu.

Wykładowca:  Rzeczywiście  moŜna  nawet  powiedzieć  –  rzecz  jasna,  z  pewnym  uproszczeniem  –  Ŝe
cała trzecia podróŜ, to zasadniczo pobyt i działalność Pawła w Efezie i Koryncie. JednakŜe naleŜy pa-
miętać, Ŝe podczas tej podróŜy powstaje najwięcej listów Apostoła. W czasie pobytu w Efezie powsta-
ją  List  do  Galatów,  List  do  Filippian,  oraz  List,  czy  raczej  Listy  do  Koryntian  (przed  pierwszym  Li-
stem do Koryntian został napisany list do tejŜe wspólnoty, który do naszego czasu się nie dochował).
Potem, zdąŜając do Achai – prawdopodobnie do Koryntu, Paweł pisze kolejne pismo – Drugi List do
Koryntian,  zaś  w  samym  Koryncie,  planując  wyprawę  do  Rzymu  i  Hiszpanii,  Apostoł  pisze  List  do
Rzymian, w którym m.in. zapowiada swoje przybycie do tego miasta.

Prowadzący: Według niektórych komentatorów, w Efezie miało miejsce krótkie uwięzienie Pawła.

Wykładowca: Z relacji Dziejów Apostolskich i Listów Apostoła Pawła wiadomo, Ŝe w Efezie Paweł
przez trzy miesiące głosił Dobrą Nowinę w synagodze, potem zaś przez dwa lata w szkole dziś bliŜej
nam nieznanego Tyrannosa. Na podstawie jednak pewnych przesłanek moŜna takŜe wysnuwać wnio-
sek, Ŝe w czasie pobytu w Efezie, przez pewien czas Paweł był uwięziony. Być moŜe miało to miejsce
pod koniec pobytu Apostoła w stolicy Azji.

Potwierdzeniem więzienia w Efezie moŜe być takŜe informacja św. Łukasz, według której chrześcija-
nie w Efezie „nawet chusty i przepaski z jego ciała kładziono na chorych, a choroby ustępowały z nich

i wychodziły złe duchy” (Dz 19,11-12). Wydarzenia takie mogły mieć miejsce w czasie, gdy Apostoł
był uwięziony i sam nie mógł udać się do chorych. Stąd teŜ brano od Apostoła chusty i przepaski.

Prowadzący: Czy moŜna podać datację trzeciej podróŜy misyjnej?

Wykładowca: Na podstawie listów Apostoła moŜna dość dokładnie określić czas działalności Pawła w
Efezie, a następnie podróŜ do Macedonii (Filippi, Tesalonika) i Achai (Korynt).

Pod  koniec  51  roku  kończy  się  druga  wyprawa  misyjna.  Paweł  przybywa  do  Jerozolimy.  Tutaj  ma
miejsce  tzw.  Sobór  Jerozolimski.  Po  zakończeniu  obrad  Apostoł  udaje  się  do  Antiochii,  skąd  jak  się
wydaje  na  wiosnę  52  roku  wyrusza  w  trzecią  wyprawę  misyjną.  Prawdopodobnie  jesienią  tego  roku,
przebywszy  1000  km  Paweł  przybywa  do  Efezu.  Pobyt  Pawła  w  Efezie  trwał  ponad  dwa  lata  i  trzy
miesiące. Stąd teŜ wydaje się, iŜ miasto to opuścił w 55 roku. Do Koryntu przybywa zapewne tego sa-
mego roku – być moŜe jesienią. Stąd wyrusza w kierunku Jerozolimy w 56 roku. Do świętego dla śy-
dów miasta dociera najprawdopodobniej końcem maja tegoŜ roku.

Prowadzący: Czy rzeczywiście moŜna odtworzyć i podać aŜ tak dokładnie pewne wydarzenia w Ŝyciu
Apostoła Pawła?

Wykładowca: Jest to jedno z zadań egzegetów i komentatorów. W przypadku czasu przybycia Pawła
do Jerozolimy, warto zwrócić uwagę, iŜ Łukasz informuje, Ŝe Apostoł Paweł w drodze powrotnej omi-
nął Efez, nie chcąc tracić czasu w Azji. Zamierzał bowiem zdąŜyć na najbliŜszą Pięćdziesiątnice do
Jerozolimy. Według jednego z komentatorów, w 56 roku święto pięćdziesiątnicy przypadało 11 czerw-
ca

. Stąd teŜ wydaje się wielce prawdopodobne, iŜ Paweł mając przed sobą długą podróŜ opuścił Ko-

rynt na wiosnę, zaraz po wznowieniu okresu podróŜowania, po czym przez Milet udaje się do Judei,
gdzie przybywa w 56 roku w maju.

Ks. Michał Bednarz

Czy Izraelici wierzyli w jednego Boga?

Prowadzący: JeŜeli uwaŜnie czytamy Pismo Święte, zaskakuje nas, Ŝe jest w Nim bardzo róŜny obraz
Boga. Dlaczego?

Wykładowca: JeŜeli chcemy to zrozumieć, musimy uświadomić sobie, kim jest Bóg, a następnie po-
winniśmy cofnąć się w odległą przeszłość, aby przekonać się, jak długą i bolesną drogę przebyła ludz-
kość w ciągu wieków. MojŜesz był przyjacielem Boga i mówił z Nim twarzą w twarz, jak się rozmawia
z przyjacielem (Wj 33,11). Ale nawet on nie mógł do końca zgłębić tajemnicy Boga, chociaŜ był Jego
powiernikiem. Chciał zobaczyć chwałę – majestat Boga. Ale usłyszał słowa: „Nie będziesz mógł oglądać
mojego oblicza i pozostać przy Ŝyciu. … Ujrzysz Mnie z tyłu, lecz oblicza mojego nie ukaŜę tobie” (Wj
33,20.23). W sposób obrazowy autor natchniony poucza, Ŝe nawet tak wielki człowiek jak MojŜesz nie
mógł poznać Boga do końca. Zaznacza, Ŝe grzeszny człowiek nie moŜe oglądać oblicza Boga i pozostać
przy Ŝyciu, gdyŜ świętość NajwyŜszego jest ogniem niszczącym. Jednak dzięki takim wybrańcom jak
MojŜesz ludzie poznawali stopniowo, kim jest Bóg. Nie dokonywało się to jednak w jednej chwili, gdyŜ
z róŜnych powodu ludzie nie mogli zaakceptować prawdy o Bogu, który jest święty i domaga się święto-
ś

ci od stworzenia.

Prowadzący: Dlaczego nie było moŜliwe, aby ludzie w jednej chwili zmienili spojrzenie na Boga?

Wykładowca: Przypomnijmy sobie to, co wydarzyło się u początków dziejów ludzkości. Autor Księgi
Rodzaju zaznacza, Ŝe Bóg odwiedzał pierwszych ludzi w raju (Rdz 3,8). W ten sposób podkreśla, Ŝe

Zob. R. Jewett, A Chronology of Paul’s Life, s. 48.

znali Stwórcę, który był im bardzo bliski. Odwrócili się jednak od Niego. W ciągu długich wieków,
których nie da się dzisiaj nawet ustalić, odchodzili od Niego coraz bardziej nie tylko w dziedzinie mo-
ralnej, tzn. kierowali się własnymi zasadami, które były niezgodne z wolą BoŜą. Zapominali takŜe co-
raz bardziej o Bogu, który ich stworzył i jest ich Panem. Wydaje się, Ŝe prawda o Bogu jedynym prze-
chowywana była przynajmniej w jednej rodzinie, a mianowicie w rodzie Abrama. Takie przekonanie
jest jednak błędne. Uświadamia nam to Pismo Święte.

Przypomina o tym Jozue, przemawiając do zgromadzonych pokoleń izraelskich w Sychem: „Po dru-
giej stronie Rzeki mieszkali od starodawnych czasów ojcowie wasi: Terach, ojciec Abrahama i Nacho-
ra, którzy słuŜyli cudzym bogom” (Joz 24,2). Tekst nie pozostawia wątpliwości. Ludzkość, która uzna-
ła Boga za przeciwnika, odwróciła się od Niego i zapomniała całkowicie o Nim.

Prowadzący: Jak rozpoczął się i jak wyglądał proces odkrywania Boga przez ludzi?

Wykładowca: Abram poszedł za głosem Boga, ale z tego nie wynika, Ŝe uwaŜał, iŜ jest On Bogiem jedy-
nym. W tym miejscu potrzebne jest pewne wyjaśnienie, w którym wystąpią dosyć trudne określenia. Ale
jest to konieczne. Monoteizm jest wiarą w jednego jedynego i osobowego Boga, którego czci się w sposób
wyłączny, zaprzeczając jednocześnie istnieniu innych bóstw. Ale mówi się takŜe o tzw. henoteizmie albo
monolatrii, czyli chodzi o oddawanie czci jednemu Bogu, nie wykluczając przy tym istnienia innych bo-
gów, lecz przeciwnie, zakładając je. Niekiedy takie wierzenia nazywa się monoteizmem praktycznym.

Prowadzący: Czy Izraelici byli wyznawcami monoteizmu, czyli wiary w jednego Boga?

Wykładowca: Monoteizm, czyli wiara w jedynego i osobowego Boga nie była z pewnością znana Izra-
elitom od samego początku ich dziejów. MoŜna co najwyŜej mówić o wspomnianej monolatrii czy he-
noteizmie. Przemawia za tym np. sformułowanie Dekalogu: „Nie będziesz miał cudzych bogów obok
Mnie!” (Wj 20,3). Izraelici, nawet jeszcze po MojŜeszu, uwaŜali, podobnie jak inne ludy świata staro-
Ŝ

ytnego, Ŝe kaŜdy naród na swojego własnego boga. Natomiast Bogiem Hebrajczyków jest ten, który

powołał Abrama a później objawił się MojŜeszowi pod Synajem w krzaku ognistym. Dopiero prorocy
jednoznacznie wykluczyli istnienie innych bogów. Prorok Izajasz w imieniu Boga stwierdza: „OtóŜ wy
jesteście niczym i wasze dzieła są niczym. ... Oto wszyscy oni są czczą ułudą; dzieła ich nie istnieją,
posągi ich to znikomość i pustka” (Iz 41,24.29). „Tylko Ja istnieję. Bóg nie był utworzony przede Mną
ani po Mnie nie będzie. Ja, Pan, tylko Ja istnieję” (Iz 43,10-11).

Prowadzący: Co uczynił zatem MojŜesz w tej dziedzinie?

Wykładowca: MojŜesz zapoczątkował rozwój religii Izraela w kierunku monoteizmu (wiary w jednego
Boga). Od Niego nie tylko wywodzi się judaizm, zwany niekiedy mozaizmem, ale dał takŜe podstawy
chrześcijaństwu. Był to jednak zaledwie krok w poznaniu prawdy o Bogu, nawet jeŜeli był to krok mi-
lowy. Zaskakujące jest, Ŝe gdy religie ludów sąsiadujących z Izraelem miały charakter politeistyczny,
czyli wierzono w wielu róŜnych bogów, to naród wybrany był wyjątkiem. Hebrajczycy bezwzględnie
uznawali tylko jednego Boga. A stało się to w znacznej mierze dzięki MojŜeszowi.

Ale dopiero Jezus najwięcej powiedział o Bogu. Znów, podobnie jak w innych dziedzinach, przyniósł
pełnię. Pouczył o bezgranicznej miłości Boga do ludzi. A przede wszystkim objawił, Ŝe w Bogu jest
Ojciec, Syn i Duch Święty, czyli objawił prawdę, którą Kościół nazwał tajemnicą Trójcy Przenajświęt-
szej. Mógł to uczynić, gdyŜ jest Jednorodzonym Synem Ojca.

Pytanie: W jaki sposób prorok Amos tłumaczy odrzucenie przez Boga sprawowanego w
Izraelu kultu?