NARZĘDZIA ANALIZY RYNKU

POJĘCIE ELASTYCZNOŚCI

Nabywana ilość danego dobra Q

d

zmienia się pod wpływem wielu czynników

wymiernych i niewymiernych, Z tych pierwszych najważniejsze to : cena danego dobra

C, ceny dóbr substytucyjnych Cs ,ceny komplementarnych C

k

oraz dochód pieniężny Y.

Zależności zapisać można posługując się wieloczynnikowa funkcja popytu na dane dobro.

......Y)

Cc,

,

C

(C,

Q

B

d

f

=

W rozdziale poświęconym analizie rynku dowiedzieliśmy się , że nabywane na

rynku ilości danego dobra zależą od poziomu wyżej wymienionych czynników oraz że
kupowane ilości zmieniają się pod wpływem ich zmian. Poznaliśmy również kierunki

wpływu zmian tych czynników na wielkość popytu. Rezultaty tych zależność
przedstawialiśmy zawsze w postaci wielkości absolutnych np. ilościami sztuk, metrów ton

czy litrów.

Zmiany wielkości absolutnych nie informują w sposób zadawalający o wrażliwości

lub inaczej mówiąc sile reakcji popytu na zmiany przedstawionych powyżej czynników .

Po pierwsze ta sama ilościowa (absolutna) zmiana popytu rynkowego np.o1000

sztuk będzie uważana w zależności od sytuacji za silną, gdy odnosimy ją do niskiej
wielkości wyjściowej np. 10 000, lub za słabą gdy te samą zmianę porównujemy z

wysoką wielkością wyjściową np. 100 000.Możemy powiedzieć ,że w pierwszym
przypadku popyt jest bardziej wrażliwy na zmianę ceny. Podobnie wygląda sytuacja z

ceną. Absolutna zmiana ceny np. o 10 zł może być uważana za znaczną ,gdy przed jej
zmianą jednostka towaru kosztowała dajmy na to 20 zł . Ale ta sama zmiana ceny będzie

uważana za niewielka lub przynajmniej mniejsza ,gdy przed zmianą wynosiła ona np.
1000 zł. Analogiczne rozumowania przeprowadzić można w stosunku do pozostałych

wymiernych czynników determinujących wielkość popytu .

Po drugie te same fizyczne miary ilościowe np. litr kilogram metr czy sztuka

mogą dotyczyć nieporównywalnych ze sobą produktów np. zmiana popytu o1000
samochodów jest w wielkościach fizycznych nieporównywalna ze zmianą popytu o

1000 telewizorów .

Wynika z tego, że gdy chcemy analizować siłę reakcji (wrażliwość) popytu na

zmianę rynkowej ceny lub innych czynników i gdy w dodatku chcemy uzyskiwane
rezultaty porównywać ze sobą nie należy brać pod uwagę zmian absolutne lecz zmiany

względne (procentowe)

Wreszcie już dawno temu zauważono ,że zmiany wymienionych w funkcji popytu

czynników wywierają wpływ nie tylko na fizyczne rozmiary kupowanych ilości ale
również na poziom ponoszonych na ich zakup wydatków. Ponieważ wydatki jednych są

przychodami drugich, wywierają one również wpływ na przychody dostawców tych
produktów .Wiadomo np., że w okresie urodzaju, gdy wskutek przesunięcia w prawo

krzywej podaży ceny płodów rolnych maleją ,ich producenci-rolnicy uskarżają się na”
klęskę urodzaju” ,ponieważ ich przychody nie rosną tylko maleją. W tym samym czasie

spadkowi rynkowych cen innych produktów towarzyszyć może nie spadek lecz wzrost
przychodów producentów. Jak ustalić charakter zależności pomiędzy zmianą poziomu

ceny a zmianami wielkości wydatków i przychodów? Jak stwierdzić kiedy wzrost ceny
wywoła wzrost a kiedy spadek przychodów Znana nam funkcja popytu nie nadaje się do

tego . Potrzebne są inne bardziej wyszukane narzędzia analizy popytu rynkowego .

Narzędzi tych dostarczył ekonomii A. Marshall ( 1842-1924 ) ,który jako pierwszy

zastosował w badaniach popytu rynkowego zaczerpniętą z analizy matematycznej
kategorie zwaną elastycznością funkcji. Elastyczność w matematyce jest to szczególny

sposób pomiaru siły reakcji zmiennej zależnej Y na zmianę jednej ze zmiennych
niezależnych X.. Elastyczność Y względem X, obliczamy matematycznie przy założeniu

ceteris paribus posługując się poniższą formułą.

E

y/x

=

X

X

Y

Y

x

/

/

lim

0

∆

∆

=

→

∆

Z przedstawionego zapisu wynika, że elastyczność funkcji mierzymy stosunkiem

względnej (procentowej) zmiany zmiennej zależnej czyli Y do względnej ( procentowej )
zmiany zmiennej niezależnej czyli X.

Stosując zasadę ceteris paribus, mierzyć można siłę reakcji reakcje popytu na zmianę

każdego z przedstawionych w funkcji popytu wymiernego czynnika .Wystarczy

skonstruować dla każdego z nich odpowiedni współczynnik elastyczności. Możemy zatem
posługiwać się w zależności od czynnika następującymi miernikami elastyczności popytu

:
-

współczynnik elastyczności cenowej popytu Ec

-

współczynnik elastyczności mieszanej popytu Em

-

współczynnik elastyczności dochodowej popytu Ed

Przypatrzmy się każdemu z tych mierników trochę bliżej
Współczynnik elastyczność cenowej popytu jest szczególny narzędziem pomiaru

wrażliwości popytu na zmiany ceny tego dobra.

Ec =

C

cen

zmiana

%

Q

popytu

zmiana

%

d

Jej znajomość pozwala po pierwsze ustalić jakiej procentowej zmiany

sprzedawanych ilości należy się spodziewać w przypadku zmiany ceny. Znając

przewidywane zmiany procentowe można bez trudu ustalić o ile zmienią się wielkości
absolutne. Znajomość poziomu tego wskaźnika pozwala również przewidzieć jaki wpływ

wywrze zmiana ceny na wartości sprzedaży, czyli inaczej mówiąc na przychody
sprzedawcy. Jego wartość, jak pokażemy dalej, informuje bowiem, czy zmianie ceny

towarzyszyć będzie wzrost czy spadek całkowitego przychodu ze sprzedaży. Jest to
informacja bardzo pożyteczna czy nawet wręcz niezbędna w sytuacji gdy kierownictwa

firmy stoi przed wyborem: czy utrzymać cenę sprzedawanego wyrobu na niezmienionym
poziomie, czy może korzystniejsza będzie jej zmiana ,a jeśli tak , to czy dla firmy

korzystniejsze jest jej podniesienie ,czy może raczej obniżka?

Elastyczność dochodowa popytu mierzy siłę reakcji konsumentów na zmieniające się
dochody..

I

dochodów

zmiana

%

Q

popytu

zmiana

%

=

Ed

Jest ona ważnym narzędziem pomiaru siły zależności pomiędzy zmianami

dochodów ludności a kupowanymi ilościami danego dobro czy nawet całej grupę

podobnych do siebie dóbr np. żywność, odzież , usługi itp. Jej znajomość pozwala nie tylko
przewidzieć ,czy wydatki na dany produkt będą rosły ,czy może będą maleć malały ,ale

pozawala również przewidzieć ich zmiany procentowe .Znając zaś zmiany procentowe bez
trudu obliczyć możemy obliczyć o ile wzrosną lub spadną w interesujące nas wielkości

absolutne. Informacja ta może stanowić podstawę do podjęcia decyzji o rozszerzaniu
działalności produkcyjnej lub o jej ograniczeniu czy nawet wręcz zaniechaniu. Wartość

tego wskaźnika ,jak pokażemy dalej, informuje również jak na zmianę dochodów
reagować będą wydatki konsumentów oraz jaka będzie siła tych zmian

Elastyczność mieszana popytu bada siłę reakcji sprzedaży na zmieniające się ceny
dóbr substytucyjnych i komplementarnych

C

arnych)

komplement

lub

jnych

sybstytucy

(

dóbr

innych

cen

zmiana

%

Q

dobro

ne

rozpatrywa

na

popytu

zmiana

%

=

Em

Wartość tego wskaźnika zależy od charakteru i siły związku , w jakim oba dobra

pozostają względem siebie. W przypadku dóbr substytucyjnych jest on zawsze dodatnia a

im wyższa jego wartość tym doskonalsze są substytuty tym jest on bardziej
konkurencyjny dla badanego dobra .Jeśli jego wartość jest ujemna, mamy do czynienia z

dobrami komplementarnymi. Im wyższa jest jego wartość bezwzględna tym doskonalsza
jest ich komplementarność, tym silniej rynek badanego dobra powiązany jest z innymi z

pozoru samodzielnymi rynkami .

Analogicznie mając wieloczynnikowa funkcję podaży możemy zbudować szereg

wskaźników elastyczności dla każdego z wymiernych czynników oddzielnie. W naszych

dalszych analizach wykorzystywać będziemy tylko wskaźnik cenowej elastyczności

cenowej podaży Es liczonym analogicznie jak dla popytu

dobra

danego

cany

zmiana

%

dobra

danego

podazy

rozmiarów

zmiana

%

Es

=

brak polskich fontów

Wartość tego wskaźnika informuje nas o ile procent zmieni się wielkość produkcji i

podaży ,gdy rynkowa cena wyroby wzrośnie o 1 procent .Informacja ta pożyteczna jest
bardziej teoretykom ekonomii niż praktykom Szczególne zastosowanie znajduje ona w

modelowych analizach rynku.

CENOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

Elastyczność cenowa popytu mierzona jest stosunkiem procentowej zmiany ilości

nabywanego przez konsumentów dobra do procentowej zmiany ceny danego dobra, przy

założeniu stałości pozostałych czynników. Możemy to zapisać jako

(

)

(

)

0

0

1

0

0

1

0

0

/C

C

C

/Q

Q

Q

ΔC/C

ΔQ/Q

Ec

−

−

=

=

gdzie : Q

0

– początkowa wielkość popytu, Q

1

– zmieniona na skutek zmiany cen wielkość

popytu, C

0

początkowa cena rynkowa dobra, C

1

– zmieniona cena dobra

Przy obliczaniu wartości wskaźnika elastyczności cenowej popytu musimy zwrócić

uwagę na określający jego znak kierunek zmian wielkości popytu wywołany zmianą cen.

Ze znanego nam już prawa popytu wynika, że najczęściej zmiany cen i popytu idą w
odwrotnych kierunkach, stąd też współczynnik elastyczności cenowej Ec jest przeważnie
ujemny i mieści się najczęściej jak wykażemy w przedziale ( -

∝

, 0 ).

1

.Tak obliczony

wskaźnik informuje nas również o stopniu wrażliwości popytu na zmianę ceny

Wartość wskaźnika cenowej elastyczności popytu informuje o sile reakcji

konsumenta na zmieniające się ceny. Jeżeli reakcja ta jest silna, mówimy o popycie

elastycznym, jeżeli zaś słaba o popycie nieelastycznym. Zdarzyć się też może, że nie
wystąpi żadna reakcja konsumentów na zmianę ceny - będzie to popyt sztywny.

Jak pamiętamy wskaźnik elastyczności cenowej ma najczęściej wartość ujemną. W

naszych dalszych analizach przy pomiarze stopnia wrażliwości popytu posługiwać się

będziemy wartościami bezwzględnymi .W ten sposób unikniemy przy pomiarach wartości
się ujemnych, a zapis ten będzie bardziej odpowiada potocznym wyrażeniom o

wielkościach większych lub mniejszych a zatem również o wartości elastyczności cenowej
popytu. W zależności od wartości, jakie przyjmuje współczynnik Ec, rozróżniamy kilka

kategorii popytu.

Popyt elastyczny

Mówimy że popyt na dane dobro jest elastyczny wówczas ,gdy obliczona według

powyższej formuły wartość współczynnik| Ec |> 1 .Oznacza to, że kupowane ilości rosną

lub spadają szybciej niż zmieniają się ich rynkowe ceny. Aby bowiem stosunek względnej
zmiany popytu do względnej zmiany ceny był większy od jedności , procentowa podwyżka

( obniżka ) ceny, musi powodować większy procentowo spadek ( wzrost) kupowanych
ilości).

Sytuacje tą można zilustrować przy pomocy następującego przykładu

liczbowego. Załóżmy, że obniżenie rynkowej ceny z 20 do 18 zł z sztukę powoduje

wzrost rozmiarów popytu ze 100 do 150 sztuk. Co w takiej sytuacji można powiedzieć o
wartości wskaźnika cenowej elastyczności popytu ?Obliczmy wartość bezwzględną

wskaźnika

.

1

Współczynnik Ec może być dodatni, jeżeli wystąpi efekt Giffena, Veblena, spekulacyjny , a więc w sytuacjach

nazwanych w ekonomii paradoksami, które stanowią wyjątki od prawa popytu a ich graficzną ilustracją jest
rosnąca krzywa popytu DD i dodatnia wartość wskaźnika cenowej elastyczności popytu.

KWWSQRWDWHNSODQDOL]DU\QNXQDU]HG]LDHODVW\F]QRVF"QRWDWND