Poczet cesarzy Chin

PRZEMYSŁAW KARCZEWSKI

POCZET CESARZY CHIN

1. ?HUANG DI (XUAN YUAN) (2697?-
2587?)

legendarny cesarz; podania głoszą, że

nauczył on rolnictwa swych poddanych; znał
właściwości lecznicze ziół; ułożył kalendarz
chiński, podzielił czas na cykle po 60 lat. Jego
ż

ona Lei Zu (Su Ling) zgodnie z legendą, miała

uczyć hodowli jedwabnika i morwy. Jego imię
nie występuje na brązowych naczyniach epoki
„Chun Qiu” (772-481), a także traktatach
filozoficznych „Lun yu”, „Mo zi” i „Meng zi”.
Po raz pierwszy imię Huang Di pojawia się na
naczyniu księcia Qin (Cz’in) Wen Wanga w
epoce

„Zhan-go”

(„Okres

Walczących

Królestw”), a w przekazach pisanych jego imię
pojawia się dopiero w pracach Zou Yang. W
oparciu o przedstawione wyżej dowody Yang
Kun uważa, że legenda o Huang Di pojawiła się
w epoce „Zhan-go” w królestwie Qi. Huang Di

zdobył władzę przez pokonanie i zabicie w bitwie pod Ban Quan, Yan Di.

2. ?ZHUAN XU (GAO YANG) (2587?-2513?)

syn Chang Yi, wnuk i

następca Huang Di, który wg Sy-ma Cz’iena (Si-ma Qian) był władcą mądrym i
sprawiedliwym.

3. ?KU (XUAN XIAO) (?)

syn Jiao Ji, wnuk Huang Di, następca Zhuan Xu,

który wg Si-ma Qina (Sy-ma Cz’iena) był władcą sprawiedliwym i mądrym;
obliczył on ruchy słońca i księżyca i nauczył tego lud.

(4.) ?ZHUI (?)

syn Ku i kobiety z rodu Ju Zi, który wstąpił na tron po śmierci

ojca; wg Sy-ma Cz’iena (Si-ma Qian) był niedobrym władcą i nie wszedł do
oficjalnego spisu pięciu władców; abdykował na rzecz brata Yao (?).

4(5). YAO (FANG XUN) (2357?-2256? lub 2145?-2043?)

w chińskiej

mitologii, legendarny cesarz żyjący ok. XXIV w. p.n.e., w starożytnym okresie
złotego wieku, sławiony przez Konfucjusza jako inspiracja i nieprzemijający
wzór cnót, prawości i bezinteresownego poświecenia. Jego imię jest najczęściej
łączone z imieniem Shuna, który został jego następcą i poślubił dwie córki Yao.
Syn cesarza Ku, brat Zhui, który abdykował na jego rzecz (?). Wg legendy po
trwających 70 lat rządów Yao słońce i księżyc lśniły jak piękne klejnoty, pięć

planet błyszczało niczym sznur pereł,
feniksy wiły gniazda na pałacowych
dziedzińcach, z pobliskich wzgórz
tryskały krystaliczne źródła, okolice
pokrywała perłowa trawa, zbiory ryżu
były ogromne, w stolicy Pingyangu
pojawiły się dwa jednorożce (oznaka
dobrego i sprawiedliwego władcy) oraz
wyrosła

niezwykła

„kalendarzowa

fasola”, rodząca codziennie w pierw-
szej połowie miesiąca po jednym
strąku, które następnie kolejno, jeden
po drugim obumierały w drugiej
połowie miesiąca. W czasie rządów
Yao doszło do dwóch niezwykłych

wydarzeń: Da Yu opanował szalejącą powódź i uregulował bieg rzek, a łucznik
Hou Yi zestrzelił 9 z 10 słońc palących i wyniszczających ziemię. Yao,
podobnie jak wcześniej Fuxi, Shennong i Huangdi, miał specjalne świątynie
wybudowane na swoją część. Legendy głoszą, że składał ofiary i praktykował
wróżbiarstwo. Przy wyborze następcy pominął własnego syna, gdyż wydał mu
się niegodny tej funkcji, i wybrał Shuna, któremu służył następnie jako doradca.

5(6). ?SHUN (SZUN) (2255?-2206? lub 2042?-1990?)

w chińskiej

mitologii legendar- ny cesarz (ok. XXIII w. p.n.e.) rządzący w okresie „złotego
wieku”, uznany przez Konfucjusza za wzór prawości i cnoty. Imię Shun jest
niezmiennie łączone z imieniem Yao, jego legendarnego poprzednika. Chociaż
ojciec Shuna wielokrotnie usiłował go zamordować, miłość synowska (ciao)
Shuna nigdy nie osłabła. Ponieważ niebo i ziemia wiedziały o jego cnocie, ptaki
przylatywały, by pomagać mu w odchwaszczeniu upraw, a zwierzęta
niespodziewanie pojawiały się, by ciągnąć jego pług. Cesarz Yao, wyznaczając
swego następcę, pominął własnego syna i wybrał Shuna jako najbardziej
godnego sprawowania rządów. Dał mu również za żony dwie swoje córki – E
Huang i Nü Ying (znane także jako Xiang Jun i Furen). Shun złożył ofiary
Sześciu Dostojnym (których pochodzenie i tożsamość nie są ustalone) oraz
duchom ziemi. Przypisuje mu się ujednolicenie jednostek miar i wag,
uregulowanie kanałów wodnych i ustalenie podziału cesarstwa na 12 prowincji.
W czasie jego rządów na niebie i ziemi zdarzały się cudowne zjawiska (co w
chińskiej tradycji dowodzi niezwykłej cnoty władcy).

DYNASTIA XIA (2205-1766 p.n.e.)

7. YU (INNE IMI

: WEN MING) (2205?/1989?-?)

syn Guna, a wnuk ce-

sarza Zhuan Xi, następca Shuna, który wg podań założył pierwszą chińską
dynastię Xia. Miał panować w latach 2205-2198. Zasłynął przede wszystkim
dokonaniem gigantycznego dzieła melioracji wszystkich rzek, dzięki czemu

ocalił Chiny od powodzi. Był także wielkim wodzem – pokonał plemię Miao i
wyparł je daleko na południe, zapewniając krajowi spokój na wiele lat. Wielki
Yu podzielił swe państwo na 9 prowincji (zhou) i rozkazał odlać 9 trójnogów z
brązu symbolizujących jego władzę nad całym krajem (odtąd powiedzenie
„mieć 9 trójnogów” znaczyło „władać całym krajem”). Wielki Yu miał być
pierwszym władcą, który zaczął budować miasta.

8. YI (?)

był ministrem Yu, który wg Sy-ma Cz’iena (Si-ma Qian) przekazał mu

władzę; Yi dobrowolnie ustąpił (po trzech dniach) jego synowi Qi, z czym nie
zgadzają się inne kroniki, jak np. „Zhan-go qie”, gdzie pisze się że Yi został
zbrojnie zmuszony przez Qi do przekazania mu władzy, co dla Yi zakończyło
się śmiercią.

9. QI (INNE IMI

: HUI) (?)

syn Yu, który przekazał władzę swojemu

ministrowi Yi, a który po trzech dniach abdykował na rzecz Qi (wg Si-ma Qina
(Sy-ma Cz’ina), co inne źródła nie potwierdzają, jak np. „Zhan-go qie”, która
wręcz o walce o władzę między nimi zakończoną klęską i śmiercią Yi. Władzy
Qi nie chciało uznać plemię You Hu (Ju Hu), które po klęsce pod Gan zostało
wybite. Qi wobec niezadowolenia wodzów plemiennych przeniósł się do
prowincji Szen-si; zesłał swego syna na zachodni brzeg rzeki Huangho, gdzie
podniósł on bunt; Qi spędzał czas na zabawach, polowaniach, lubił pieśni, tańce
i wino.

10. TAI KANG (INNE IMI

: TA KANG) (?)

syn i następca Qi, który był

władcą nieudolnym i został pozbawiony tronu przez Hou Yi; uciekł do
plemienia Chen Su, które zostało rozbite przez Hou Yi.

11. HOU YI (?)

uzurpator, który zagarnął tron po wygnaniu Tai Kanga, lecz

wkrótce abdykował na rzecz jego brata Zhong Kanga. Hou Yi został
zamordowany przez swego krewnego Han Zhuo.

12. ZHONG KANG (?)

syn Qi, brat Tai Kanga, który został wyniesiony na

tron przez Hou Yi, zamordowanego wkrótce przez swego krewnego Han Zhao;
Zhong Kang zginął wkrótce podczas walk wewnętrznych.

13. XIANG (INNE IMI

: XIANG AN) (?)

syn i następca Zhong Kanga, który

zginął podczas walk wewnętrznych zabity przez uzurpatora Han Hou.

14. HAN HOU (?)

uzurpator, który po zabiciu Xianga zagarnął tron i został

zabity przez Shao Kanga, syna Xianga.

15. SHAO KANG (?)

syn Xianga, który urodził się po śmierci ojca i wycho-

wywał się w domu swej babki You Reng. W młodości Shao Kang był
pastuchem i był prześladowany przez Han Zhuo. Dzięki pomocy Mi z plemienia
You Ge, Shao Kang po zabiciu Han Zhuo odzyskał tron.

16. ZHU (?)

syn i następca Shao Kanga, który przeniósł stolicę do Juan na

północny brzeg rzeki Huangho, a następnie do miasta Laoczi. Zhu wynalazł
zbroje czym wzmocnił swe siły zbrojne. Za jego panowania władza dynastii Xia
uległa rozszerzeniu na wschód; w uznaniu jego zasług ustanowiono kult jego
osoby.

17. HUAI (HUI) (INNE IMI

: FEN) (?)

syn i następca Zhu.

18. WANG (MANG) (INNE IMI

: HUANG) (?)

syn i następca Huai.

19. XIE (?)

syn i następca Wanga, który zmusił plemiona Yi do uznania swej

władzy.

20. BU JIANG (JIANG) (?)

syn i następca Xie.

21. JIONG (INNE IMI

: GAO YANG) (?)

syn Xie, młodszy brat i następca

Bu Jianga.

22. JIN (QIN) (INNE IMI

: YIN JIA) (?)

syn i następca Jionga.

23. KONG JIA (?)

syn Bu Jianga, który wstąpił na tron po śmierci swego brata

stryjecznego Jina; wg Si-ma Qina (Sy-ma Cz’iena) Kong Jia był władcą
rozwiązłym, a w kraju panowały zamieszki.

24. HAO (GAO) (?)

syn i następca Kong Jia, który założył stolicę niedaleko od

Mianczi.

25. FA (INNE IMI

: HOU JANG LUB FA HUI) (?)

syn i następca Hao.

26. JIAN (IMI

OSOBISTE: LU GUI) (?-1766 (?-1550)

syn i następca Fa,

ostatni z dynastii Xia; wg starożytnych kronik był despotą, który wymordował
wiele rodów. Jian pokonany przez Cheng Tanga popełnił samobójstwo skacząc
z wieży do płonącego pałacu.

DYNASTIA SHANG (1766-1122 p.n.e.)

27. CHENG TANG (IMI

OSOBISTE: ZI

LU; IMI

TYNNE; TA YI) (1766-1753)

założyciel

dynastii

Shang.

Jako

postać

historyczna Tang prawdopodobnie pochodził z
arystokratycznego rodu. Wg legendy był
potomkiem mitycznego króla-mędrca Huangdi
(śółtego Cesarza). Przekazy głoszą, że Tang
zbuntował

się

przeciwko

ostatniemu,

nikczemnemu

władcy

dynastii

Xia

przeczytaniu na wróżebnej skorupie żółwia
przepowiedni mówiącej, że to właśnie uczyni.
Tang był szanowany jako humanitarny i
szczodry władca. Legenda głosi, że w czasie
długotrwałej suszy cesarz sam siebie chciał
złożyć w ofierze, by przebłagać niebiosa. Deszcz

spadł jednak przed końcem ceremonii i to uratowało Tangowi życie. Tang
zazwyczaj jest przedstawiany jako brodaty mężczyzna o wzroście prawie 3 m. z
białą twarzą, spiczastą głową, z sześcioma złączonymi ramionami i ciałem
znacznie większym z jednej strony.

28. WAI BING (IMI

OSOBISTE; ZI SHENH) (IMI

TYNNE: BU

BING) (1753-1750)

brat Cheng Tanga, który po śmierci jego syna Tai Dinga

został mianowany następcą tronu; wstąpił na tron po śmierci brata i panował 3
lata (wg innej wersji 2 lata).

29. ZHONG REN (IMI

OSONISTE; ZI SHENG; IMI

TYNNE:

NAN REN) (1750-1746)

brat Cheng Tanga i brat i następca Wai Binga, który

panował 4 lata.

30. YI YIN (1746-1739)

minister Zhong Rena, który po jego śmierci zesłał

jego syna Tai Jia i sam uzurpował tron. Po 7-letnim panowaniu Yi Yin został
zabity przez Tai Jia, który odzyskał tron.

31. TAI JIA (IMI

OSOBISTE: ZI ZHI) (IMI

TYNNE: TA JIG)

(1739-1721)

syn Zhong Rena, po którego śmierci został odsunięty od tronu i

zesłany do Tonga przez ministra Yi Yina, który uzurpował tron. Po 7-latach Tai
Jin uciekł z Tong, zabił Yi Yina i odzyskał tron.

32. WO DING (IMI

OSOBISTE: ZI XUAN) (IMI

TYNNE:

QIANG

DING) (1721-1692)

syn i następca Tai Jia.

33. TAI (XIAO (KENG) (IMI

OSOBISTE: ZI BIAN) (IMI

TYNNE:

TA KENG) (1692-1667)

syn Tai Jia, brat i następca Wo Dinga.

34. XIAO JIA (IMI

OSOBISTE: ZI GAO) (IMI

TYNNE: XIAO

JIA)

(1667-1650)

syn i następca Tai Kenga, za którego panowania władza

centralna osłabła, ponieważ władcy prowincji nie składali wizyt na jego dworze.

35. YOUNG JI (IMI

OSOBISTE: ZI DIAN) (IMI

TYNNE: LU JI)

(1650-1638)

syn Tai Kenga, młodszy brat i następca Xiao Jia, za którego

panowania władza centralna była osłabiona.

36. TAI WU (IMI

OSOBISTE: ZI MI) (IMI

TYNNE: TA (ZU

WU)

(1638-1563)

syn Tai Kenga, młodszy brat i następca Young Ji, za którego

panowania miały się pojawić dwie cudowne morwy, co skłoniło go za radą Yi
Zhi do zmiany swojego postępowania: spowodowało to umocnienie władzy
centralnej i powrót władców prowincji na dwór.

37. ZHONG DING (IMI

OSOBISTE: ZI ZHUNG) (IMI

TYNNE:

ZHONG (SAN ZU) DING) (1563-1550)

syn i następca Tai Wu, który

przesiedlił się Ao (w dzisiejszej prowincji Henian).

38. WAI REN (IMI

OSOBISTE: ZI FA) (IMI

TYNNE: BU REN)

(1550-1535)

syn Tai Wu, młodszy brat i następca Zhong Dinga.

39. HO DAN JIA (IMI

OSOBISTE: ZI ZHENG) (IMI

TYNNE:

JIA)

(1535-1526)

syn Tai Wu, młodszy brat i następca Wai Rena, za którego

panowania władza centralna osłabła, a Ho Dan Jia podejmował skuteczne
wyprawy przeciw plemionom Lanyi i Ban Fang.

40. ZU YI (IMI

OSOBISTE: ZI ZHENG) (IMI

TYNNE: ZONG

(ZU

YI) (XIA YI) (1526-1507)

syn (lub) brat i następca Ho Dan Jia, za którego

panowania nastąpiło ponowne umocnienie władzy centralnej.

41. ZU XIN (IMI

OSOBISTE: ZI DAN) (IMI

TYNNE: ZU XIN)

(1507-1491)

syn i następca Zu Yi.

42. WO (KAI) JIA (IMI

OSOBISTE: ZI DAN) (IMI

TYNNE:

QIANG JIA) (1491-1466)

syn Zu Yi, młodszy brat i następca Zu Xina.

43. ZU DING (IMI

OSOBISTE: ZI XIN) (IMI

TYNNE: ZU (SI ZU

DING) (1466-1434)

syn Zu Xina, który po śmierci Wo Jia został wyniesiony

na tron.

44. NAN GENG (IMI

OSOBISTE: ZI GENG) (IMI

TYNNE: NAN

(ZU) KENG) (1434-1409)

syn Wo Jia, który po śmierci Zu Dinga został

wyniesiony na tron.

45. YANG JIA (IMI

OSOBISTE: ZI HO) (IMI

TYNNE: XIANG

JIA) (1409-1402)

syn Zu Dinga, który po śmierci Nan Genga został

wyniesiony na tron; za jego panowania nastąpił upadek władzy centralnej.

46. PAN GENG (IMI

OSOBISTE: ZI XUN) (IMI

TYNNE: BAN

(SAN-ZU) KENG) (1402-1374)

syn Zu Dinga, młodszy brat i następca Yang

Jia, który przeniósł stolicę do In w prowincji Koan ze względu na wylew
Huangho; za jego panowania Inowie przeszli do życia osiadłego, zajmując się
rolnictwem; wzmocnił władzę centralną.

47. XIAO XIN (IMI

OSOBISTE: ZI SONG) (IMI

TYNNE: XIAO

(ER-ZU) XIN) (1374-1353)

syn Zu Dinga, młodszy brat i następca Pan Genga,

który był władcą nieudolnym, a władza centralna za jego panowania ponownie
osłabła.

48. XIAO YI (IMI

OSOBISTE: ZI SONG) (IMI

TYNNE: XIAO

(HUU-ZU) (1353-1325)

syn Zu Dinga, młodszy brat i następca Xiao Xina; za

jego panowania plemię Zhou (Czou) przesiedliło się z zachodu na wschód, na
terytorium Qi.

49. WU DING (GAO-ZONG XIAO JI) (IMI

OSOBISTE: ZI ZHAO)

(IMI

TYNNE: WU (HOU ZU) DING ZU (ZHONG JI) (1325-1266)

syn i

następca Xiao Yi, który przy pomocy swego ministra Fu Yue złagodził
położenie niewolników, czym umocnił władzę dynastii.

50. ZU GENG (IMI

OSOBISTE: ZI YAO) (IMI

TYNNE: ZU

GENG) (1266-1259)

syn i następca Wu Dinga, który wysławił swego ojca i

zbudował na jego cześć świątynię, oraz nadał mu tytuł „Gao Zong”.

51. ZU (DI) JIA (IMI

OSOBISTE: ZI ZAI) (IMI

TYNNE: ZU (DI)

JIA) (1259-1226)

syn Wu Dinga, młodszy brat i następca Zu Genga, za

którego panowania nastąpił upadek władzy centralnej.

52. LIN (FENG) XIN (IMI

OSOBISTE: ZI XIAN) (IMI

TYNNE:

SAN-ZU XIN) (1226-1220)

syn i następca Zu Jia.

53. GENG DING (IMI

OSOBISTE: ZI XIAO) (IMI

TYNNE:

KANG (GENG ZU) (1220-1199)

syn i następca Lin Xina.

54. WU YI (IMI

OSOBISTE: ZI JU) (IMI

TYNNE: WU (ZU) YI)

(1199-1194)

syn i następca Geng Dinga, który zginął od uderzenia piorunu

(strzelał z łuku do bukłaka wypełnionego krwią i zawieszonego wysoko, co
miało wyobrażać, że Wu Yi strzela do Nieba). Być może że za jego panowania
stolica In Su została zniszczona przez wylew śółtej Rzeki.

55. WEN (TAI) DING (IMI

OSOBISTE: ZI TUO) (IMI

TYNNE:

WEN (WU) DING) (1194-1192)

syn i następca Wu Yi, który na kościach

wróżebnych występuje jako Wen Wu Ding.

56. DI YI (IMI

OSOBISTE: ZI XIAN) (1192-1155)

syn i następca Wen Wu

Dinga, za którego panowania wg Si-ma Qina (Sy-ma Cz’iena) nastąpił upadek
władzy dynastii; wg innych historyków, m.in. Liang Yu Sheng powołujący się
na „Shang Shu” – pisze, że Di Yi podejmował wyprawy przeciw plemionom
Ren Fang docierając do średniego biegu rzeki Wei Sui i był to okres
największego rozkwitu państwa. Di Yi podniósł podatki czym wzbudził
niezadowolenie ludności, oraz tłumił liczne bunty.

57. DI XIN (IMI

OSOBISTE: ZI ZHOU (SHOU) (1155-1122)

ostatni z

dynastii Shang-In, syn i następca Di Yi; Di Xin był władcą o nieprzeciętnych
zdolnościach, lecz niezwykle okrutnym (m.in. rozkazał zabić swego wuja,
księcia Pi Kanga), oraz rozpustnym (aby sprawić żonie Tan-hi przyjemność
wydał bankiet, na którym zmuszono nagich młodzieńców i dziewczęta do
wzajemnego ściskania się i stosunków). Wywołał niechęć poddanych,
podnosząc podatki na trwającą siedem lat budowę wymyślonego Pałacu Wieży
Jelenia. Pałac miał rzekomo 180 m. wys. i ok. 800 m w obwodzie, a drzwi i
komnaty wyłożone były szlachetnymi kamieniami. Di Xin toczył liczne wojny;
w 1122 został pobity w bitwie pod Mu przez wodza plemienia Zhou Wu Wanga
i popełnił samobójstwo skacząc z tarasu do płonącego pałacu.

DYNASTIA ZACHODNICH ZHOU (1122-711 p.n.e.)

58. WU WANG (IMI

OSOBISTE: JI FA) (1122-1115; lub 1066-1063;

lub

1027-1025)

założyciel dynastii Zhou, obalił rządy dynastii Shang-In i

stworzył podstawy jej późniejszej potęgi. Wu Wang był synem władcy państwa
Zhou. Po objęciu tronu po śmierci ojca Wu Wang kontynuował prace nad
stworzeniem w dolinie Wei silnych podstaw dla przyszłej ekspansji swego rodu.
Wkrótce popadł też w konflikt z cesarzem z dynastii Shang-In Di Xinem.
Wspierany przez swego brata, księcia Zhou, rozpoczął działania przeciw
cesarzowi. Uzyskał też pomoc władców innych państw, którym doskwierały
surowe rządy Shangów. Cierpliwie zbierał siły i szykował się do decydującego
starcia. W końcu zgromadził swoją armię nad rzeką Meng i ruszył na równinę
Mu, położoną na południe od stolicy Shangów. W krwawej bitwie armia
cesarska została całkowicie zniszczona, a pokonany Di Xin popełnił
samobójstwo. Wu Wang ogłosił upadek dynastii Shang-In i przejęcie władzy
przez dynastię Zhou (ok. 1122, zdaniem niektórych badaczy miało to miejsce
dopiero ok. 1027 p.n.e.). Zwycięski Wu Wang podzielił kraj między swoich
zwolenników, obdarowując ich licznymi nadaniami. W celu utrzymania w kraju
spokoju pozwolono również Shangom zachować ich rodowe posiadłości. Wu
Wang zmarł prawdopodobnie pod koniec XI w. p.n.e., po położeniu solidnych
podwalin pod panowanie założonej przez siebie dynastii.

59. CHENG WANG (IMI

OSOBISTE: JI SONG) (JI YOUNG) (1115-

1078; lub 1063-1026; lub 1025-1005)

starszy syn i następca Wu Wanga,

który wstąpił na tron w wieku 13-lat, a rządy jako regent sprawował przez 7 lat
jego stryj książę Zhou Gong. Regent stłumił bunt ludności Shang, poparty przez
część książąt Zhou. Po stłumieniu powstania przesiedlono część ludności Shang
i następnie regent podzielił kraj na 71 państewek, rozdzielając je między swych
krewnych (np. Lu Gong Bo Qin, syn regenta Zhong Gonga otrzymał księstwo
Lu, itp.). Po objęciu osobistych rządów Cheng Wang toczył walki z plemionami
Huai, a potem z plemionami Yi; Cheng Wang zakończył budowę stolicy Loi.

60. KANG WANG (IMI

OSOBISTE: JI ZHAO) (1078-1052; lub 1026-

1000; lub 1004-967)

syn i następca Cheng Wanga, który objął tron dzięki

poparciu Zhao, księcia Lu i Bi Gonga. Za jego panowania książęta udzielni
uznawali autorytet króla. Kang Wang toczył walki z plemionami Kueifang i
wziął do niewoli 13-tysięcy jeńców.

61. ZHAO WANG (IMI

OSOBISTE: JI XIA) (1052-1001; lub 1000-976;

lub 966-948)

syn i następca Kang Wanga, za którego panowania nastąpiło

osłabienie władzy centralnej. Zhao Wang był słabego charakteru i nie cieszył się
sympatią narodu; podczas podróży przez południowe rejony państwa (wg „Lu
shi chun qiu”, podczas wyprawy na księstwo Jing lub Chu), Zhao Wang został
w wyniku zamachu utopiony w rzece Han.

62. MU WANG (IMI

OSOBISTE: JI MAN) (1001-946; lub 976-921; lub

947-928)

syn i następca Zhao Wanga, który wg Si-ma Qina (Sy-ma Cz’iena)

miał 50 (?) lat gdy wstąpił na tron. Dążąc do poddania plemion Quan Rong
realnej władzy, Mu Wang podejmował przeciw nim wyprawy wojenne, które
zakończyły się niepowodzeniem. Mu Wang wsławił się ogłoszeniem kodeksu
karnego; jest bohaterem dzieła „Opowieść o Mu, Synu Nieba”.

63. GONG WANG (IMI

OSOBISTE: JI YI-HU) (946-934; lub 921-909;

lub 927-908)

syn i następca Mu Wanga, który wg Si-ma Qina (Sy-ma Cz’iena)

podbił księstwo Mi.

64. YI WANG (IMI

OSOBISTE: JI JIAN) (934-909; lub 909-884; lub

907-898)

syn i następca Gong Wanga, za którego panowania nastąpiło

osłabienie władzy centralnej, o czym pisano satyry.

65. XIAO WANG (IMI

OSOBISTE: JI BI-FANG (JI FANG) (909-894;

lub

884-869; lub 897-888)

syn Gong Wanga, młodszy brat i następca Yi

Wanga.

66. YI WANG (IMI

OSOBISTE: JI XIA) (894-878; lub 869-857; lub

887-858)

starszy syn Yi Wanga, który po śmierci stryja Xiao Wanga został

wyniesiony na tron przez udzielnych książąt.

67. LI WANG (IMI

OSOBISTE: JI HU) (878-827; lub 857-842)

syn i

następca Yi Wanga, za którego panowania wystąpiły ekonomiczne trudności i
dlatego Li Wang za radą swego doradcy Yi Gonga nałożył wysokie podatki. Za
jego panowania nastąpiło także usamodzielnienie się udzielnych książąt.
Przedstawione wyżej przyczyny i okrucieństwo Li Wanga doprowadziły w 841

do wybuchu buntu, co zmusiło króla do ucieczki do Zhi. Do swej śmierci w 827
Li Wang przebywał na wygnaniu w Zhi, a władzę w państwie sprawowała
prawdopodobnie Rada Książąt, która w 827 po śmierci Li Wanga oddała władzę
jego synowi Xuan Wangowi.

841-827 BEZKRÓLEWIE

68. XUAN WANG (IMI

OSOBISTE: JI JANG) (827-781)

syn Li Wanga,

po którego śmierci w 827 na wygnaniu w Zhi został osadzony na tronie przez
Zhao Gonga i Zhou Gonga, którzy mieli wpływ na jego rządy. Po objęciu tronu
udało się Xuan Wangowi wzmocnić władzę centralną (w 815 Wu Gong książę
Wu Gong Ao władca księstwa Lu przybył wraz z dwoma synami na jego dwór,
co równało się uznaniem jego władzy; w 816 po śmierci księcia Wu Gong Ao,
Xuan Wang osadził na tronie księstwa Lu jego młodszego syna Yi Gonga Xi,
który w 807 został zabity przez swego bratanka Bo Yu). Doprowadziło to w 796
do interwencji Xuan Wanga w księstwie Lu, gdzie został osadzony Xiao Gong
Cheng. Xuan Wang ze zmiennym szczęściem toczył walki z plemionami
barbarzyńskimi, podczas których został pobity pod Qian Mu przez plemiona
Rong (Czuanjung). Zarzuca się Xuan Wangowi, że nie dokonał królewskiej
orki, oraz że przystąpił do spisu ludności, co było zakazane, ale wyznał swe
błędy. Xuan Wang złamał opór miejscowych władców i wodzów plemiennych
(jego doradca Zhong Shan Fu wprowadził ścisłe rachunki w prowadzeniu ksiąg
podatkowych). W dzisiejszej literaturze historycznej opartej na „Shi jing” i
innych starych źródłach uważa się Xuan Wanga za mądrego władcę, który
przeprowadził szereg reform i toczył walki z najazdami plemion
koczowniczych, a Li Ya Nong uważa, że oswobodzenie niewolników
przyczyniło się przejścia od niewolnictwa do feudalizmu w Chinach.

69. YOU WANG (IMI

OSOBISTE: GONG NIE) (781-771)

syn i następca

Xuan Wanga, za którego panowania w 780 w Zachodnim Zhou w rejonie
Trójrzecza było trzęsienie ziemi. Następnie You Wang wziął sobie nałożnicę
Bao Si (779), która urodziła mu syna Bo Fu – mianowanym następcą tronu –
odsuwając syna, późniejszego Ping Wanga (miał go z córką księcia Shen).
Mianowanie doradcą Shi Fu z księstwa Go, oraz odsunięcie prawowitej żony i
następcy tronu doprowadziły do buntu książąt Shen i Zeng, którzy przy pomocy
plemion barbarzyńskich pobili i zabili You Wanga.

(

)

DYNASTIA WSCHODNICH ZHOU (770-256 p.n.e.)

70. PING WANG (IMI

OSOBISTE: YI-JIA) (770-720)

syn You Wanga i

córki księcia Shen, który został odsunięty od tronu na rzecz młodszego brata Bo
Fu. Detronizacja i śmierć You Wanga wywołana przez bunt książąt Shen i Zeng
(wspomaganych przez plemiona barbarzyńskie), pozwoliła Ping Wangowi przy
poparciu wszystkich udzielnych książąt wstąpić na tron. Za jego panowania

nastąpiło dalsze osłabienie władzy centralnej na rzecz książąt udzielnych, zw.
księstw Qi, Chu, Qin i Jin, które wzrastały w siłę kosztem słabszych sąsiadów.
Po wstąpieniu na tron Ping Wang przy pomocy księstw Zheng i Jin przeniósł
stolicę na wschód do Loi.

71. HUAN WANG (IMI

OSOBISTE: JI LIN) (719-696)

syn Xie Fu, wnuk i

następca Ping Wanga, za którego panowania jego stosunek do księstwa Zheng
stał się wrogo (w 717 wizyta księcia Zhong Gonga, księcia Zheng na jego
dworze, przyjęta chłodno, nie poprawiła tych stosunków). W 707 Huan Wang
wspomagany przez wojska księstw Cai, We i Chen wtargnęły w granice
księstwa Zheng, lecz w bitwie pod Xu-ge wojska sojuszników zostały rozbite, a
Huan Wang ranny przez Zhu Dana.

72. ZHUANG WANG (IMI

OSOBISTE: TUO (JI TA) (696-681)

syn i

następca Huan Wanga, który w 693 po wykryciu spisku Hei Qina, mającego na
celu zabicie króla i wyniesienie na tron jego młodszego brata, księcia Ke – przez
Xin Bo – Hei Qin został stracony, a książę Ke zbiegł do księstwa Yan.

73. XI WANG (IMI

OSOBISTE: JI HU-QI (JI HU) (681-676)

syn i

następca Zhuang Wanga, za którego panowania w 679 hegemonię i faktyczne
rządy w Chinach zdobył książę Huan Gong Xiao Bai, władca księstwa Qi.

74. HUI WANG (IMI

OSOBISTE: JI LANG (JI WU-LIANG) (676-675,

673-651)

syn i następca Xi Wanga, który zabrał u swoich urzędników: sad u

Wei Go, pałac u Biao Bo, uprawne pola u Zi Qinga, Zhu Gonga i Zhan Fu. Ci
urzędnicy przy poparciu rodu Su podnieśli bunt, który miał na celu detronizację
Hui Wanga i osadzenie na tronie jego stryja, księcia Tui. Bunt został stłumiony,
a jego uczestnicy zwrócili się z prośbą o pomoc do książąt Yan i Wei, którzy w
675 osadzili księcia Tui. Hui Wang uciekł do Zheng; w 673 Hui Wang został
ponownie osadzony na tronie przez książąt Zheng i Go, którzy napadli i zabili
księcia Tui; w 667 Hui Wang nadał tytuł księcia-hegemona Huan Gongowi Xiao
Bai, księciu Qi.

75. TUI WANG (675-673)

syn Zhuang Wanga i nałożnicy Yao, który był

kandydatem do tronu zbuntowanych przeciw jego bratankowi Hui Wangowi
feudałów chińskich: Zi Qinga, Zhu Gonga, Zhan Fu i Biao Ba, a po stłumieniu
buntu zbiegł do księstwa Wei. W 675 Tui Wang przy pomocy wojsk księstw
Yan i Wei wygnał Hui Wanga i wstąpił na tron. W 673 Tui Wang zginął w
walce z książętami Zheng i Go, którzy ponownie wprowadzili Hui Wanga na
tron.

76. XIANG WANG (IMI

OSOBISTE: JI SHENG) (651-637, 636-618)

syn i następca Hui Wanga, który w 649 zmusił swego brata, księcia Zhao Shu,
(który przy pomocy plemion Rong (śun) i Di chciał pozbawić go tronu), do
ucieczki do księstwa Qi, którego książę Huan Gong wysłał posła Guan Zhonga,
aby ten przywrócił pokój między królem, a Rongami (poseł został przyjęty
bardzo uroczyście). W 643 do Zhou powrócił z wygnania jego brat Zhao Shu; w
639 Xiang Wang posłał You Songa i Bo Fu do księcia Wen Gonga, władcy
księstwa Zheng, który napadł na księstewko Hua, aby je nie niszczył, a

odrzucenie tej prośby skłoniło króla w 637 do najazdu na księstwo Zheng przy
pomocy plemion Di. Odesłanie żony pochodzącej z tego plemienia przez Xiang
Wanga doprowadziło do ataku Di na Zhou, przy współdziałaniu jego brata,
księcia Zhao Shu, który po ucieczce króla do Fan w Zheng zajął tron. W 636
Xiang Wang dzięki pomocy księcia Wen Gonga Chong Era, władcę księstwa Jin
odzyskał tron po śmierci brata Zhao Shu. W nagrodę Xiang Wang nadał tytuł
księcia-hegemona Wen Gongowi Chong Erowi, oraz ziemie w Hengei (władzę
hegemona otrzymał Wen Gong Chong Er w 632 po zwycięstwie nad
połączonymi armiami księstw Chu, Zheng i Cai, popartymi przez armie księstw
Song, Qi i Qin). W 632 na wezwanie Wen Gonga Chong Era, władcy księstwa
Jin, Xiao Wang przybył na zjazd książąt do Jian-tu i w Heianie został zawarty
sojusz siedmiu książąt (przybycie Xiang Wanga na wezwanie dowodzi, że
władza dynastii Zhou osłabła na rzecz potężnych książąt udzielnych).

77. WANG ZI DAI (ZHAO SHU (ZHAO GONG) (637-636)

syn Hui Warga

i Hui Hou, młodszy brat Xiang Wanga, który otrzymał posiadłości w Gan, a w
649 próbował przy pomocy plemion Rong (śun) i Di pozbawić brata tronu, lecz
po niepowodzeniu uciekł do księstwa Qi. W 643 Wang Zi Dai powrócił z
wygnania do Zhou, a w 637 przy pomocy plemion Di zmusił brata do ucieczki i
zajął tron; w 736 zginął w walce z Wen Gongiem Chong Er, księciem Jin, który
wprowadził Xiang Wanga ponownie na tron.

78. QING WANG (IMI

OSOBISTE: REN-CHEN (JI JU) (JI WANG-

CHEN) (618-612)

syn i następca Xiang Wanga.

79. KUANG WANG (IMI

OSOBISTE: JI BAN) (612-606)

syn i następca

Qing Wanga.

80. DING WANG (IMI

OSOBISTE: JI JU) (606-585)

syn Qing Wanga,

młodszy brat i następca Kuang Wanga, za którego panowania Zhuang Wang,
książę Chu w walce z Rongami (śunami) doszedł do rzeki Lo i zażądał od Ding
Wanga oddania dziewięciu trójnogów, symboli władzy, czego jednak nie
uzyskał.

81. JIAN WANG (IMI

OSOBISTE: JI YI) (585-571)

syn i następca Ding

Wanga.

82. LING WANG (IMI

OSOBISTE: JI XIE-XIN (JI TA-XIN) (571-544)

syn i następca Jian Wanga.

83. JANG WANG (IMI

OSOBISTE: JI GUI (JI YI) (544-519)

syn i

następca Ling Wanga, który zmarł nie wyznaczywszy następcy.

84. DAO WANG (MENG) (519)

syn Jing Wanga, młodszy brat zmarłego

księcia Sheng, który przy poparciu mieszkańców stolicy objął władzę, lecz
został wkrótce zabity przez brata Zhao Wanga. Otrzymał pośmiertny tytuł Dao
Wanga, ale nie jest wymieniony w spisie władców Zhou, ponieważ nie zdążył
oficjalnie wstąpić na tron.

85. ZHAO WANG (519-516, 504-503)

syn Jing Wanga i nałożnicy, który w

519 po zabiciu Dao Wanga zagarnął tron, występując przeciw Jang Wangowi,
który popierany był przez księstwo Jin. W 516 Jang Wang odzyskał tron dzięki

pomocy księstw na czele z księstwem Jin, a Zhao Wang wraz ze swymi
stronnikami Yin Shi, Zhao Bo i Mao Bo uciekł do księstwa Chu. W 504 w
wyniku buntu swoich stronników Zhao Wang zajął tron, lecz w 503 wojska
księstwa Jin ponownie odzyskały tron dla Jang Wanga.

86. JANG WANG (IMI

OSOBISTE: JI GAI) (519) (516-505, 503-477)

syn Jing Wanga, którego w 519 jego zwolennicy ogłosili królem dzięki poparciu
księstwa Jin, lecz aż do 516 Jang Wang przebywał na wygnaniu w Jie. W 516
Jang Wang przy zbrojnej pomocy księstwa Jin odzyskał tron, a jego brat Zhao
Wang uciekł do księstwa Chu. Obawiając się stronników brata, Jang Wang przy
pomocy Qing Gong Qu Ji, księcia Jin otoczył murem stolicę. W 504 Jang Wang
został pozbawiony tronu przez Zhao Wanga, lecz w 503 został ponownie
wprowadzony na tron przez Ding Gong Wu, księcia Jin.

87. YUAN WANG (IMI

OSOBISTE: JI REN (JI CHI) (476-468)

syn i

następca Jang Wanga.

(

)

88. ZHEN TING WANG (DING WANG) (IMI

OSOBISTE: JI ZHAI)

(468-440)

syn i następca Yuan Wanga.

89. AI WANG (QU JI) (440)

starszy syn i następca Zhen Ting Wanga, który

po 3-miesięcznym panowaniu został zabity przez swego młodszego brata Si
Wanga.

90. SI WANG (SHU XI) (440)

młodszy syn Zhen Ting Wanga, który zabił

brata Ai Wanga i wstąpił na tron, na którym przebywał 5-miesięcy i został
zabity przez najmłodszego brata Kao Wanga.

91. KAO WANG (KAO-ZHE WANG) (IMI

OSOBISTE: JI WEI) (440-

425)

najmłodszy syn Zhen Ting Wanga, który zdobył tron po zabiciu starszego

brata Si Wanga. Kao Wang nadał swemu młodszemu bratu Huan Gongowi
posiadłości w Henanie, co faktycznie doprowadziło do rozpadu Zhou na
Wschodnie i Zachodnie.

92. WEI-LIE WANG (IMI

OSOBISTE: JI WU) (425-401)

syn i następca

Kao Wanga, który w 403 mianował władców Han, Wei i Zhao udzielnymi
książętami. Od jego panowania władza dynastii jeszcze bardziej osłabła, a
władza królów Zhou rozciągała się na niewielkie terytorium.

93. AN WANG (YUAN-AN WANG) (IMI

OSOBISTE: JI JIAO (JI DAN)

(JI MING) (401-375)

syn i następca Wei-Lie Wanga.

94. LIE WANG (YI-LIE WANG) (IMI

OSOBISTE: JI XI) (375-368)

syn i

następca An Wanga.

95. XIAN WANG (XIEN-SHENG WANG) (IMI

OSOBISTE: JI BIAN)

(368-320)

syn An Wanga, młodszy brat i następca Lie Wanga, który w 364

uznał w Xian Gongu, księciu Qin księcia-hegemona, a w 343 jego następcę Xiao
Gonga, który w 344 doprowadził do zjazdu w Zhou książąt udzielnych. W 325

Hui Wen Wang przyjął tytuł wanga (króla), co uczynili także wszyscy książęta
udzielni.

96. SHEN JANG WANG (IMI

OSOBISTE: JI DING) (320-314)

syn i

następca Xian Wanga.

97. NAN WANG (YIN WANG (RAN WANG) (IMI

OSOBISTE: JI YAN

(JI DAN) (314-256)

syn i następca Shen Jang Wanga, za którego panowania

nastąpił faktyczny rozpad Zhou na Zachodnie i Wschodnie. Nan Wang toczył
walki ze Wschodnimi Zhou i podczas tych walk był wspierany przez księstwo
Han. W 256 Nan Wang przystąpił do antuqinowskiego sojuszu księstw, co
doprowadziło do wyprawy Zhao (Xiang) Wanga, księcia Qin na Zhou i w
rezultacie porzucenie przez Nan Wanga antuqinowskiego sojuszu.
________________________________________________________________

A) KSIĘSTWO LU (WSCH. CHINY)

1. ZHOU GONG (IMI

OSOBISTE: DANG) (1121)

młodszy brat Wu

Wanga Fa, założyciela dynastii Zhou, który brał udział w walkach z ostatnim
królem Shang-In, Xin Zhou, a po zwycięstwie otrzymał od brata księstwo Lu, w
którym nie przebywał, ponieważ był doradcą brata. Po jego śmierci podczas
małoletności bratanka Cheng Wanga, Zhou Gong Dan sprawował rządy jako
regent, podczas których stłumił bunt ludności Shang, poparty przez część książąt
Zhou. Po stłumieniu powstania przesiedlono część ludności Shang, a regent
podzielił kraj na 71 państewek (np. Zhou Gong Bo Qin, syn regenta otrzymał
księstwo Lu, itp.). Po 7-letnich rządach Zhou Gong Dan przekazał władzę
bratankowi Cheng Wangowi, a sam został jego doradcą.

2. LU GONG BO QIN (1108)

syn i następca Zhou Gong Dana, który

sprawował rządy w księstwie Lu w zastępstwie ojca podczas gdy ten był
regentem, a potem doradcą króla Zhou Cheng Wanga. Po śmierci ojca Lu Gong
Bo Qin wstąpił na tron i uzyskał od króla Cheng Wanga prawo składania ofiar
przodkom Zhou, oraz wybuchł w księstwie Lu bunt Guan Shu i Cai Shu
spotęgowany jeszcze najazdami plemion barbarzyńskich. Jednak Lu Gong Bo
Qin udało się stłumić bunt jak również odeprzeć najazd plemion barbarzyńskich.

3. KAO GONG YOU (XIAO GONG) (QIN) (999 (1062)

syn i następca Lu

Gong Bo Qina, który zmarł po 4-letnim panowaniu.

4. YANG GONG XI (995 (1058)

syn Lu Gong Bo Qina, brat i następca Kao

Gong You, za którego panowania zbudowano bramę Maoqiumen; wg Sima
Qiana (Sy-ma C’iena) panował 6 lat (wg Han Shu – 60 lat).

5. YOU GONG ZAI (989 (1052)

syn i następca Yang Gong Xi, który po 14-

letnim panowaniu został zamordowany przez swego młodszego brata Wei Gong
Feia.

6. WEI GONG FEI (975 (1038)

syn Yang Gong Xi, który objął władzę po

zamordowaniu swego starszego brata You Gong Zai; Wei Gong Fei panował 50
lat.

7. LI GONG ZHUO (925 (988)

syn i następca Wei Gong Feia, który panował

37 lat.

8. XIAN GONG JU (888 (951)

syn Wei Gong Feia, młodszy brat i następca Li

Gong Zhuo, który panował 32 lata (wg Sima Qiana (Sy-ma C’iena) lub 50 (wg
Han Shu).

9. ZHEN GONG PI (855-826)

syn i następca Xian Gong Ju.

10. WU GONG AO (825-816)

syn Xian Gong Ju, młodszy brat i następca

Zhen Gong Pi, który w 817 udał się do króla Xuan Wanga, wraz ze swymi
synami Kuo i Xi – w celu złożenia hołdu. Tam Wu Gong Ao pod naciskiem
króla Xuan Wanga mianował swym następcą młodszego syna Xi.

11. YI GONG XI (815-807)

młodszy syn Wu Gong Ao, który dzięki poparciu

króla Xuan Wanga został przez ojca wyznaczony następcą (odsunięcie jego
starszego brata Kuo) i po jego śmierci wstąpił na tron. Yi Gong Xi po 9-letnim
panowaniu został pozbawiony tronu i zabity przez swego bratanka Bo Yu, który
uzyskał poparcie mieszkańców księstwa.

12. BO YU (XIAO GONG) (807-796)

syn księcia Kuo, który w 807 przy

poparciu mieszkańców księstwa zdetronizował i zabił stryja Yi Gong Xi. W 796
do księstwa Lu wkroczył król Xuan Wang, który zdetronizował i zabił Bo Yu, a
na tron wyniósł jego stryja Xiao Gong Chenga.

13. XIAO GONG CHENG (795-769)

najmłodszy syn Wu Gong Ao, który w

796 po detronizacji i zabiciu Bo Yu został wyniesiony na tron przez króla Xuan
Wanga. Xiao Gong Cheng wraz z innymi udzielnymi książętami brał udział w
buncie w 771 przeciw królowi z dynastii Zhou, You Wangowi.

14. HUI GONG FU HUANG (768-723)

syn i następca Xiao Gong Chenga,

który odebrał przeznaczoną dla syna księżniczkę z księstwa Song, którą uczynił
swą żoną i która urodziła mu syna Yuna, mianowanego następcą tronu,
odsuwając starszego syna Xi.

15. YIN GONG XI (722-712)

syn Hui Gong Fu Huanga i nałożnicy Sheng Zi,

który po śmierci ojca przy poparciu arystokracji księstwa Lu objął tron,
ponieważ prawowity następca książę Yun był małoletni. W 8 roku panowania
Yin Gong Xi dokonał wymiany z księstwem Zheng osady Beng u podnóża góry
Taishan na pola uprawne w Xu za co został potępiony. W 712 wskutek intryg
księcia Hui (który namawiał go do zabicia księcia Yuna), Yin Gong Xi został
zamordowany na polecenie księcia Hui, za wiedzą księcia Yuna.

16. HUAN GONG ZI YUN (711-694)

syn Hui Gong Fu Huanga i księżniczki

z księstwa Song, który po śmierci ojca jako małoletni został odsunięty od tronu
na rzecz swego przyrodniego brata Yin Gong Xi, po którego zamordowaniu na
polecenie księcia Hui wstąpił na tron. W pierwszym roku jego panowania
władca księstwa Zheng przysłał wyroby z jaspisu, jako uzupełnienie za pola w
Xu. Następnie w 710 Huan Gong Zi Yun ofiarował głównej świątyni swych
przodków trójnóg, który otrzymał jako dar od władcy księstwa Song. W 709
Huan Gong Zi Yun ożenił się z księżniczką z księstwa Qi, która urodziła mu
syna, księcia Tonga, który został mianowany następca tronu. W 696 Huan Gong

Zi Yun udał się do Cao, gdzie spotkał się z innymi książętami udzielnymi i brał
udział w interwencji w księstwie Zheng, gdzie przywrócono władzę księciu Li
Gong Tu. W 694 Huan Gong Zi Yun wraz z żoną udał się z wizytą do księstwa
Qi, którego władca Xiang Gong Zhu Er został kochankiem jego żony; spity na
uczcie Huan Gong Zi Yun odniósł obrażenia (złamano mu żebro) od których
zmarł.

17. ZHUANG GONG TONG (693-662)

syn i następca Huan Gong Zi Yun i

księżniczki z księstwa Qi, który po śmierci ojca został wyniesiony na tron; w
689 Zhuang Gong Tong interweniował w księstwie Wej, gdzie osadził na tronie
Hui Gong Shuo. W 686 przybył do księstwa Lu qinski książę Jiu, który uciekł
obawiając się Xianga Gong Zhu Era, po którego śmierci Zhuang Gong Tong
podjął nieudaną próbę wprowadzenia księcia Jiu na tron księstwa Qin.
Doprowadziło to w 685 do najazdu na księstwo Lu, Huan Gong Xiao Bai,
księcia Qin, lecz został on w bitwie pod Changshao pobity, ale księstwo Lu
utraciło część swego terytorium (681), które Zhuang Gong Tong odzyskał po
zjeździe w Ke z księciem Huan Gong Xiao Bai i zawarł z nim sojusz. W 679
Zhuang Gong Tong wraz z innymi książętami udzielnymi brał udział w zjeździe
w Zhen, gdzie księciem-hegemonem został Huan Gong Xiao Bai, książę Qin. W
662 Zhuang Gong Tong ożenił się z Meng Nü z rodu Dang, córką swego
urzędnika, która urodziła mu syna, księcia Bana, a ponieważ nie miał syna ze
swą główną żoną, księżniczką qinską Ai Jiang – chciał go mianować swoim
następcą, który na krótko po jego śmierci objął władzę.

18. BAN (662)

syn Zhuang Gong Tonga i Meng Nü z rodu Dang, który po

mierci ojca został wyniesiony na tron przez swego stryja, księcia Ji You

(założyciel rodu Ji). Przestrzegając żałoby, Ban udał się do domu rodu Dang,
gdzie został zamordowany przez koniucha Lo, który działał z polecenia jego
stryja Qing Fu, który wyniósł na tron Min Gong Kaia.

19. MIN GONG KAI (661-660)

syn Zhuang Gong Tonga i Shu Jiang, siostry

jego żony księżniczki Qi, Ai Jiang, który po zamordowaniu brata Bana przez
koniucha Lo, został wyniesiony na tron przez swego stryja, a kochanka Ai Jing,
Qing Fu. W 660 Min Gong Kai został zamordowany przez Bu Yi, który działał z
polecenia Qing Fu i Ai Jing.

20. XI GONG ZI SHEN (LI GONG) (659-627)

syn Zhuang Gong Tonga,

młodszy brat i następca Min Gong Kaia, który dzięki pomocy stryja, księcia Ji
You i księstwa Cheng powrócił do Lu, skąd wypędził swego drugiego stryja,
księcia Qing Fu i wstąpił na tron pod imieniem Li Gonga i mianował księcia Ji
You swoim pierwszym doradcą, nadając mu posiadłości w Bi. W 651 Li Gong
wspierał Huan Gong Xiao Baia, księcia Qi w jego zbrojnej interwencji w
księstwie Jin, gdzie osadzono na tronie Hui Gong Yi Wu. W 636 po pokonaniu
przez księstwo Wej, księstwa Ju, które toczyło walki z Lu, Li Gong zawarł w
Tao sojusz z księciem Wen Gong Hui, co doprowadziło do najazdu na Lu Xiao
Gong Zhao, księcia Qi, a który wycofał się z Lu dzięki doradcy księcia Lu, Yi

Xi. Li Gong interweniował na dworze króla Zhou na rzecz Cheng Gong Zhenga,
księcia Wej, który naraził się Wen Gong Chong Er.

21. WEN GONG XING (626-609)

syn i następca Li Gonga, który w 624

złożył osobiście hołd Xiang Gong Huanowi, księciu Jin. W 616 Wen Gong Xing
wysłał jako posła do księstwa Jin, Jin Wen Zi, syna księcia Ji You.

22. XUAN GONG TUO (608-591)

syn i następca Wen Gong Xinga i jego

drugiej żony Jing Ying, który po śmierci ojca (609) został wyniesiony na tron
przez możnowładcę Xiang Zonga (który zamordował książąt E i Shi synów Wen
Gong Xinga i jego pierwszej żony Ai Jiang, księżniczki Qi), przy poparciu Hui
Gong Yuana, księcia Qi. Od panowania Xuan Gong Tuo rozpoczyna się upadek
władzy książęcej i umocnienie pozycji trzech możnowładczych rodów: Meng,
Shusun i Ji, których książę zamierzał usunąć z księstwa; jego łaskawość
wykorzystał faworyt Gongsun Gui Fu.

23. CHENG GONG HEI GONG (590-573)

syn i następca Xuan Gong Tuo,

który pod wpływem wielmoży Ji Wen Zi, wygnał faworyta ojca Gongsun Gui
Fu, który zbiegł do księstwa Qi. W 589 wojska księstwa Qi wtargnęły do Lu i
zajęły Long; jednak Cheng Gong Hei Gong wspierany przez wojska księstw Jin
i Wej pobił w bitwie pod An, Qing Gong Wu Yue, księcia Qi, który zwrócił
księstwu Lu zagarnięte ziemie. W 587 Cheng Gong Hei Gong udał się do
księstwa Jin, którego władca Jing Gong Ju nie okazał mu poważania należnego
księciu udzielnemu i dlatego książę nosił się z zamiarem zerwania z Jin i
przejścia na stronę Chu, lecz tego nie uczynił. W 581 Cheng Gong Hei Gong
ponownie udał się do księstwa Jin, gdzie wziął (jako jedyny z książąt
udzielnych) udział w pogrzebie księcia Jin, Jin Gong Ju, co naruszyło statut
księstwa Lu i dlatego historycy księstwa zataili ten fakt. W 576 Cheng Gong Hei
Gong pierwszy spotkał się w Zhongli z Shou Mengiem, księciem Wu.

24. XIANG GONG WU (572-542)

syn i następca Cheng Gong Hei Gonga,

który wstąpił na tron w wieku 3-lat, a rządy w jego imieniu sprawowali wyżsi
dostojnicy na czele z Ji Wen Zi (zm. 568). W 569 Xiang Gong Wu udał się do
księstwa Jin, gdzie złożył hołd księciu Dao Gong Zhou. W 564 Xiang Gong Wu,
wraz z innymi książętami wspierał zbrojnie Dao Gong Zhou w jego wyprawie
na księstwo Zheng, a książę Lu został w księstwie Wej ogłoszony pełnoletnim
mimo że miał wtedy 12-lat.

25. ZHAO GONG CHOU (541-510)

syn i następca Xiang Gong Wu i na-

łożnicy Qi Gui, który wstąpił na tron po śmierci ojca i prawowitego następcy
tronu w wieku 19 lat, lecz nie dorósł do tego wielu i dostojnik Mu Shu
przeciwstawiał się jego kandydaturze na tron (podczas żałoby zachowywał się
niewłaściwie) – jednak Ji Wu Zi i inni dostojnicy wynieśli go na tron. W 539
Zhao Gong Chou podjął podróż do księstwa Jin i dotarł do rzeki Huanho, jednak
Ping Gong Biao, książę Jin nakazał mu powrót do księstwa Lu, jak również w
531. W 538 Ling Wang, książę Chu zwołał zjazd książąt do Shen, w którym
Zhao Gong Chou nie brał udział, ponieważ wymówił się choroba. W 534 Ling
Wang, książę Chu wezwał do siebie Zhao Gong Chou, który złożył mu hołd i za

to otrzymał cenne podarki, (które następnie mu odebrał). W 527 książe Lu udał
się do księstwa Jin, gdzie został zatrzymany i brał udział w pogrzebie Zhao
Gong Yi. W 522 Zhao Gong Chou gościł u siebie Jing Gong Chu Jiu, księcia Qi;
w 521 książe Lu udał się do księstwa Jin i dotarł do rzeki Huanho, lecz Qing
Gong Chu Jiu, książe Jin nakazał mu powrót. W 517 Zhao Gong Chou wmieszał
się niefortunnie w spory między trzema rodami: Meng, Shusyn i Ji, co
doprowadziło do ich buntu i wygnaniu księcia, którego w 516 próbował
wprowadzić z powrotem do Lu, Jing Gong Chu Jiu, książe Qi, który wtargnął do
księstwa Lu i zajął miasto Yun. Zhao Gong Chou zmarł w 510 na wygnaniu w
Ganhou, mimo podejmowania nieudanych prób odzyskania władzy (514 i 511).

26. DING GONG SONG (509-495)

syn Xiang Gong Wu, brat Zhao Gong

Chou, który po jego śmierci (510) został wyniesiony na tron przez wielmoży
luńskich. Panowanie Ding Gong Song to okres walk wewnętrznych między
możnowładcami luńskimi (walki Yang Hu z rodami Meng, Shusun i Ji, a w 501
sam Ding Gong Song napadł na Yang Hu i zmusił go do ucieczki z Lu), najazdu
w 503 księstwa Qi, które zajęło miasto Yun. W 500 Ding Gong Song spotkał się
w Jiangu z Jing Gong Chu Jia, księciem Qi i przy pomocy Konfucjusza udało
się odzyskać zagarnięte przez Qi ziemie. W 498 udało się Ding Gong Songowi
zburzyć mury obronne wokół siedzib rodów Shusun i Ji, lecz ród Meng stawił
opór, co doprowadziło do nieudanej wyprawy księcia przeciw temu rodowi.

27. AI GONG JIANG (494-468)

syn i następca Ding Gong Songa, za którego

panowania w 487 wojska księstwa Wu wtargnęły do Lu i dotarły aż do stolicy
księstwa, gdzie zawarto pokój. W tymże czasie księstwo Qi wtargnęło do Lu i
zajęło trzy osiedla, co w 485 doprowadziło do odwetowej wyprawy wojsk Lu na
księstwo Qi, które w 484 napadło na Lu. W 480 w wyniku rozmów pokojowych
Ai Gong Jiang odzyskał zajęte przez Qi ziemie. Ai Gong Jiang obawiając się
potęgi rodów Meng, Shusun i Ji, chciał przy pomocy księstwa Yue rozprawić się
z nimi – został jednak w 468 wygnany z księstwa i udał się do Yue, lecz na
żą

danie możnowładców luńskich powrócił do kraju i wkrótce zmarł.

28. DAO GONG NING (467-431)

syn i następca Ai Gong Jianga, który był

marionetką w rękach trzech potężnych rodów: Meng, Shusun i Ji.

29. YUAN GONG JIA (430-410)

syn i następca Dao Gong Ninga, który

podobnie jak ojciec był marionetką w rękach trzech potężnych rodów: Meng,
Shusun i Ji.

30. MU GONG XIAN (409-377)

syn i następca Yuan Gong Jia – marionetka

w rękach trzech potężnych rodów: Meng, Shusun i Ji.

31. GONG GONG FENG (376-355)

syn i następca Mu Gong Xiana –

marionetka w rękach trzech potężnych rodów: Meng, Shusun i Ji.

32. KANG GONG TUN (354-345)

syn i następca Gong Gong Fenga –

marionetka w rękach trzech potężnych rodów: Meng, Shusun i Ji.

33. JANG GONG YAN (344-315)

syn i następca Kang Gong Yana –

marionetka w rękach trzech potężnych rodów: Meng, Shusun i Ji.

34.PING GONG SHU (314-295)

syn i następca Jang Gong Yana –

marionetka w rękach trzech potężnych rodów: Meng, Shusun i Ji; Ping Gong
Shu przyjął tytuł króla (wanga).

35. WEN GONG JIA (294-273)

syn i następca Ping Gong Shu – marionetka

w rękach trzech potężnych rodów: Meng, Shusun i Ji.

36. QING GONG CHOU (272-248)

ostatni książę księstwa Lu, syn i następca

Wen Gong Jia; w 253 Kao Lie Wang, książę Chu najechał księstwo Lu i zajął
Xuzhou, a w 248 zlikwidował księstwo Lu włączając je do swego państwa;
Qing Gong Chou zmarł w Ke.

OD 248 DO KSIĘSTWA CHU

B) KSIĘSTWO CHU (CZ’U) (ANHUI, HUGUANG)

1. XIONG YI (1122)

syn Xiong Kuanga, który otrzymał od króla z dynastii

Zhou, Cheng Wanga terytoria, gdzie powstało księstwo Chu; Xiong Yi udał się
do Danyang i otrzymał tytuł zi. Wraz z innymi książętami udzielnymi służył
królom z dynastii Zhou.

2. XIONG AI (1078)

syn i następca Xiong Yi.

3. XIONG DAN (1052)

syn i następca Xiong Ai.

4. XIONG SHENG (1001)

syn i następca Xiong Dana.

5. XIONG YANG (946)

syn Xiong Dana, młodszy brat i następca Xiong

Shenga.

6. XIONG QU (887)

syn Xiong Dana, młodszy brat i następca Xiong Yanga,

który doprowadził że jego władzę uznała ludność zamieszkująca tereny między
rzekami Yangzi i Hanshui. Następnie Xiong Qu podjął wyprawę na państwa
Yong i Yang Yue, docierając aż do Ao. Xiong Qu nadał swoim synom tytuły
wang i osadził: w Goutan starszego syna Kanga, w Ao – średniego syna Honga i
w Yuezhang – najmłodszego Zhi Cu. Obawiając się króla Li Wanga z dynastii
Zhou, Xiong Qu zrzekł się w imieniu synów tytułu wang.

7. XIONG ZHI HONG (MUKANG) (880)

syn i następca Xiong Qu, który

zginął zamordowany przez brata Xiong Yana (w innej wersji został złożony z
tronu przez wielmoży księstwa Chu (Go yu); będąc ciężko chory uciekł z
księstwa (Zuo zhuan).

8. XIONG YONG (ZHONG) (887/67)

syn Xiong Qu, młodszy brat i następca

Xiong Zhi Honga, którego zgładził i zagarnął tron.

9. XIONG YAN (838-828)

syn Xiong Qu, młodszy brat i następca Xiong

Yonga.

10. XIONG SHUANG (BO SHUANG) (827-822)

starszy syn i następca

Xiong Yana, który zmarł po 6-letnim panowaniu.

11. XIONG XUN (JI XIONG) (821-800)

najmłodszy syn Xiong Yana, który

po śmierci swego starszego brata Xiong Shuanga, zdobył tron po walce z braćmi
(Zhong Xue zmarł, a Shu Kan uciekł do Pu).

12. XIONG E (AO) (800-791)

syn i następca Xiong Xuna, który zmarł po 9-

letnim panowaniu.

13. XIONG YI (RUO AO) (790-764)

syn i następca Xiong E, który zmarł po

27-letnim panowaniu.

14. XIONG KAN (XIAO AO) (NING AO) (764-758)

syn i następca Xiong

Yi, który zmarł po 6-letnim panowaniu.

15. XIONG SHUN (MAO FEN) (758-741)

syn i następca Xiong Kana, który

zmarł po 17-letnim panowaniu.

16. XIONG TONG (WU WANG) (741-690)

syn Xiong Kana, młodszy brat i

następca Xiong Shuna, który utorował sobie drogę do tronu przez zamor-
dowanie swego bratanka. W 706 Xiong Tong najechał księstwo Sui, które
pośrednicząc wysłało posłów do króla z dynastii Zhou, Huan Wanga z prośbą o
nadanie księciu Chu wysokiego tytułu, lecz spotkało się z odmową. W 704
Xiong Tong przyjął tytuł „Wu Wanga” i zawarł sojusz z Zhuang Gong Fengiem,
księciem Song. Następnie Xiong Tong przyłączył do swego księstwa ziemie Pu;
zmarł w 690 podczas wyprawy przeciwko księstwu Song, które pod naciskiem
króla z dynastii Zhou, Huan Wanga zerwało z nim sojusz.

17. WEN WANG (XIONG ZI) (689-677)

syn i następca Xiong Tonga, za

którego panowania księstwo Chu wzrosło w potęgę i zmusiło drobne księstwa
leżące między rzekami Yangzi i Hanshui do uznania swej władzy (w 688 napadł
na księstwo Sheng; w 684 najechał na księstwo Cai i wziął do niewoli władcę Ai
Hou, którego wkrótce uwolnił; w 678 Wen Wang przyłączył do swego księstwa,
księstwo Deng).

18. XIONG JIAN (ZHUANG AO) (676-672)

syn i następca Wen Wanga,

który w 672 chciał zabić swego młodszego brata, księcia Xiong Yonga, który
uciekł do księstwa Song, a które udzieliło mu zbrojnej pomocy; w rezultacie
Xiong Jian zginął w walce z bratem.

19. CHENG WANG (YUN) (671-626)

syn Wen Wanga, brat Xiong Jiana

przed którego prześladowaniem uciekł do księstwa Song, a które udzieliło mu
zbrojnej pomocy w walce o władzę; po śmierci brata w tej walce, Cheng Wang
wstąpił na tron. Cheng Wang po wstąpieniu na tron prowadził pokojowa
politykę w stosunku do innych książąt udzielnych, oraz wysłał podarunki
królowi z dynastii Zhou, Hui Wangowi, a także rozszerzył terytorium swego
księstwa. W 656 na jego księstwo najechał Huan Gong Xiao Bai, książę Qi wraz
z innymi udzielnymi książętami i zawarł z nimi pokój. W 654 Cheng Wang
podjął wyprawę na płn. i zaatakował księstwo Xu, którego władca uznał się za
lennika księstwa Chu, a w 650 podjął wyprawę na księstwo Huang. W 639
Xiang Gong Ci Fu zwołał zjazd książąt udzielnych, co wywołało oburzenie
Cheng Wanga, który po przybyciu do Yu uwięził Xiang Gong Ci Fu, księcia
Song, lecz wkrótce go uwolnił. W 638 na jego dwór z hołdem przybył Wen
Gong, książę Zheng i w tymże roku Cheng Wang podjął wyprawę na płn. i
wtargnął w granice księstwa Song, rozbijając jego armię w bitwie nad rzeką
Hongshui, okazując tym samym pomoc księstwu Zheng, które zostało

zaatakowane przez księstwo Song. W 637 Cheng Wang przyjmował jak
udzielnego księcia, księcia jinskiego Chong Era, który przejeżdżał przez jego
państwo. W 633 do księstwa Chu przybył Xi Gong Zi Shen, książę Lu, który
uzyskał pomoc zbrojną do ataku na księstwo Qi; wojska Chu podczas ataku na
księstwo Qi zajęły Gu, gdzie Cheng Wang osadził qinskiego księcia Yonga.
Następnie Cheng Wang ponownie zaatakował księstwo Song, lecz wobec
pomocy udzielonej temu księstwu przez Wen Gong Chong Era, księcia Jin
musiał się wycofać. W 626 Cheng Wang mianował następcą tronu księcia Shang
Chena, którego wkrótce zamierzał pozbawić tej godności na rzecz swego syna,
księcia Zhi; doprowadziło to do buntu księcia Shang Chena, który zmusił Cheng
Wanga do samobójstwa.

20. MU WANG (SHANG CHEN) (625-614)

starszy syn Cheng Wanga, który

go w 626 mianował następcą tronu; gdy Cheng Wang chciał go pozbawić tego
tytułu Mu Wang doprowadził do buntu i zmusił ojca do popełnienia
samobójstwa i sam wstąpił na tron. Po wstąpieniu na tron Mu Wang powierzył
rządy swemu piastunowi Pan Chongowi, który otrzymał tytuł „tai-shi” (wielki
nauczyciel). W 623 Mu Wang przyłączył do swego księstwa, księstwo Jiang, w
622 księstwo Liu i Liao, a w 618 najechał księstwo Chen.

21. ZHUANG WANG (LÜ) (613-591)

syn i następca Mu Wanga, który przez

pierwsze 3 lata swojego panowania nie zajmował się rządami, a hulankami i
zabawami (wg „Zuo zhun” w 611 w Chu panował głód, a na księstwo najechały
plemiona Man i Rong – z tymi wydarzeniami próbowali się uporać doradcy
księcia). Następnie Zhuang Wang objął osobiste rządy i ukarał śmiercią wielu
dostojników, a Wu Ju i Su Conga mianował swymi doradcami. W 611 Zhuang
Wang przyłączył do swego księstwa księstwo Yong. W 606 Zhuang Wang
podczas wyprawy na plemiona Rong dotarł aż do rzeki Luoshui, a następnie
dążąc do objęcia funkcji księcia-hegemona zademonstrował wobec króla z
dynastii Zhou, Kuang Wanga swą potęgę militarną. Po powrocie do kraju,
Zhuang Wang w 605 stłumił bunt rodu Ruo-ao, który został wytępiony; w 601
Zhuang Wang zlikwidował szereg drobnych księstewek, m.in. Shu. W 598
Zhuang Wang najechał księstwo Chen, stracił Xia Zheng Shu (który
zamordował swego władcę), a następnie za radą swego doradcy Shen Shu Shi
zwrócił księstwo prawowitym władcom. W 597 wojska Zhuang Wanga po 3-
miesięcznym oblężeniu zdobyły stolicę księstwa Chen, którego książę złożył
Chu hołd lenny i otrzymał zwrot księstwa. Następnie armia Chu rozbiła w
bitwie nad rzeką Huanghe armię księstwa Jin, która została wysłana na pomoc
księstwu Chen. W 594 po długotrwałym oblężeniu odstąpił od stolicy księstwa
Song wobec braków żywności.

22. GONG WANG (SHENG) (590-560)

syn i następca Zhuang Wanga, który

w 575 na prośbę księcia Chen podjął walkę z armią księstwa Jin, która najechała
Chen i w bitwie pod Yangling pobiła wojska Gong Wanga i zmusiła go do
wycofania się do swego księstwa.

23. KANG WANG (ZHAO) (559-545)

syn i następca Gong Wanga, który

zmarł po 15-letnim panowaniu.

24. JIA AO (YUN) (545-541)

syn i następca Kang Wanga, który w 542

mianował swego stryja, księcia Weia swym głównym doradcą. W 541 Jia Ao
został zaduszony przez stryja, księcia Weia, który także zamordował jego
synów: Mo i Ping Xia.

25. LING WANG (WEI) (540-528)

młodszy syn Gong Wanga, stryj i następca

Jia Ao, który go w 542 mianował swym głównym doradcą, a w 541 wysłał jako
posła do księcia Chen. Ling Wang posłyszawszy o chorobie Jia Ao zawrócił z
podróży do księstwa Chen, przybył na dwór Jia Ao, którego zadusił, a następnie
zamordował jego synów: Mo i Ping Xia – i wstąpił na tron pod imieniem Ling
Wanga. W 538 Ling Wang doprowadził do zjazdu udzielnych książąt w Shen (w
zjeździe nie brali udziału książęta Lu, Wei, Cao i Zhu (?), gdzie zawarto sojusz i
uznano księcia Chu za hegemona. Następnie Ling Wang na czele udzielnych
książąt najechał księstwo Wu i zdobył miasto Zhufang, gdzie schwytany Qing
Feng został na jego rozkaz wraz z całą rodziną stracony (za morderstwo na
księciu Qi). W 534 Ling Wang wysłał księciu Qi Ji na czele armii do księstwa
Chen, które zostało podbite, a następnie po zabiciu Ling Hou Bana, księcia Cai,
książę Qi Ji objął władzę w tym księstwie, jako wasal Ling Wanga. W 530 Ling
Wang podjął wyprawę na księstwo Xu, które było sojusznikiem księstwa Wu i
rozbił obóz w Ganxi, w którym przebywał aż do 528. W tymże czasie nastąpił
atak wojsk księstwa Wu i Yue, którymi dowodził Cong, syn dostojnika księstwa
Cai, Guan Qi – na stolicę księstwa Chu, poparty przez bunt książąt Qi Ji i Zi Bi.
W rezultacie stolica księstwa Chu została zajęta przez wojska dowodzone przez
Conga, który następnie zabił księcia-następcę tronu Lu, syna Ling Wanga i
osadził na tronie Zi Bi. Wieść o wydarzeniach w stolicy i niezdecydowanie Ling
Wanga doprowadziło do rozpadu jego armii i samobójstwa księcia („Gou yu”),
lub jego śmierci z głodu gdy tułał się po okolicy.

26. ZI BO (528)

syn Gong Wanga, młodszy brat Ling Wanga, który po jego

wstąpieniu na tron (541) zbiegł do księstwa Jin, w którym przebywał aż do 528.
W 528 Zi Bo wraz ze swym drugim bratem księciem Qi Ji podniósł bunt w
księstwie Chu, który zyskał poparcie wojsk księstw Wu i Yue, którymi
dowodził Cong. Po zajęciu stolicy księstwa Chu przez wojska Conga i zabiciu
przez niego księcia-następcę tronu Lu, Zi Bo został wyniesiony na tron, lecz nie
cieszył się sympatią mieszkańców księstwa. Wykorzystał to książę Qi Ji, który
doprowadził do zabójstwa Zi Bo i jego doradcy Zi Xi.

27. PING WANG (JU) (527-516)

syn Gong Wanga, brat Kang Wanga, Ling

Wanga i Zi Bo; za panowania Ling Wanga, w 534 Qi Ji dowodził armią, która
zajęło księstwo Chen, a w 531 księstwo Cai – którymi następnie rządził jako
wasal Ling Wanga. Następnie w 528 stanął na czele buntu przeciw Ling
Wangowi i po jego śmierci za panowania Zi Bo został wysokim dostojnikiem.
W 528 Qi Ji, wykorzystując niezadowolenie ludności z panowania Zi Bo,
przyczynił się do jego śmierci i sam wstąpił na tron pod imieniem Ping Wanga.

Po wstąpieniu na tron Ping Wang nie będąc pewnym swej władzy i obawiając
się najazdu na księstwo Chu innych udzielnych książąt, zwrócił księstwa Chen i
Cai prawowitym władcom, a we własnym księstwie zmniejszył podatki i
powinności (wg Sima Qiana: „okazał życzliwość ludności”). W 527 Ping Wang
wysłał do księstwa Qin posła Fei Wu Ji, z prośbą o rękę córki Ai Gonga dla
swego syna, księcia-następcę tronu Jianga, lecz widząc jej piękno sam ja
poślubił. W 523 za radą Fei Wu Ji wysłał Ping Wang swego syna księcia Jianga
na płn. księstwa Chu do miasta Chenfu w celu obrony księstwa, a następnie
wezwał go do stolicy, aby go zgładzić, lecz książę Jiang zbiegł do księstwa
Song. Po ucieczce księcia Jianga, Ping Wang kazał stracić jego piastuna Wu She
i jego syna Wu Shanga. W 519 wojsko księstwa Wu dowodzone przez księcia
Guanga najechało księstwo Chu, a także rozbiły armie księstwa Chen i Cai, co
skłoniło Ping Wanga do otoczenia stolicy Ying murami obronnymi.

28. ZHAO WANG (ZHEN) (515-488)

syn i następca Ping Wanga i księżnicz-

ki qinowskiej, który wstąpił na tron jako małoletni dzięki poparciu swego stryja,
księcia Zi Xi. W 515 na rozkaz pierwszego doradcy Zi Changa został stracony
Fei Wu Ji, który nie cieszył się popularnością. W 512 trzech (?) książąt z
księstwa Wu uciekło do księstwa Chu, gdzie otrzymali dobra ziemskie. W 511
wojska księstwa Wu wtargnęły do księstwa Chu i zajęły Liu i Qian, co skłoniło
w 509 Zhao Wanga do wysłania armii pod wodzą Zi Changa, która wtargnęła do
księstwa Wu, lecz w bitwie pod Yuzhang została pobita. W 506 He Lu, książę
Wu wraz z książętami Tang i Cai najechał księstwo Chu i po rozbiciu wojsk
chuskich zajął stolicę księstwa Ying; Zhao Wang uciekł aż do księstwa Song.
Następnie Zhao Wang zwrócił się z prośbą o pomoc do Ai Gonga, księcia Qin i
w 505 zjednoczone armie Chu i Qin pobiły w bitwie pod Ji armię Wu; w tymże
roku młodszy brat He Lu, księcia Wu korzystając z klęski wuskiej armii przybył
z księstwa Chu do Wu, gdzie ogłosił się księciem, co skłoniło He Lu do
wycofania się z Chu i rozprawienia się z bratem Fu Cai, który ponownie uciekł
do księstwa Chu, gdzie otrzymał nadania w Tangqi. W 504 He Lu ponownie
najechał Chu i zajął Pan, co skłoniło Zhao Wanga do przeniesienia stolicy z
Ying do Ruo. W 505 Zhao Wang przyłączył do swego księstwa księstwo Tang,
w 495 księstwa Dun i Hu; w 489 Zhao Wang podjął wyprawę zbrojną przeciw
wojskom księstwa Wu, które zaatakowało księstwo Chen i dotarł do miasta
Chenfu, gdzie zachorował i zmarł (488).

29. HUI WANG (ZHANG) (487-432)

syn i następca Zhao Wanga i córki

księcia państwa Yue, który został wyniesiony na tron po śmierci ojca w wyniku
poparcia księcia Liu (który był wyznaczony następcą tronu przez Zhao Wanga),
oraz dostojników Zi Xi i Zi Qi, którzy uzyskali olbrzymie wpływy na rządy. W
487 do kraju powrócił, wezwany przez Zi Xi, książę Sheng, syn księcia Jianga,
który został mianowany chaoskim dostojnikiem i otrzymał tytuł Bai Gonga. Bai
Gong dążąc do walki z księstwem Chen (gdzie zabito jego ojca), zwrócił się w
483 do Zi Xi z prośbą o zaatakowanie księstwa Chen, czego nie uczyniono,
chociaż był popierany przez Zi Xi. W 481 wojska księstwa Jin najechały

księstwo Chen, którego książę Min Gong Yue zwrócił się do Hui Wanga z
prośbą o pomoc, który wysłał armię pod wodzą Zi Xi; przekupiony Zi Xi
powrócił do kraju. Doprowadziło to do napaści Bai Gonga na dwór Zi Xi i Zi
Qi, którzy zginęli, a Hui Wang został uwięziony w magazynie Gaofu, lecz udało
mu się uciec. Bai Gong ogłosił się księciem, lecz po miesięcznym panowaniu
został zabity przez stronników Hui Wanga, których poparł E Gong, książę
księstwa E; w tymże roku Hui Wang przyłączył do księstwa Chu, księstwo
Chen. W 476 na Chu najechały wojska księstwa Wu, którymi dowodził książę
Fu Cha. W 447 Hui Wang przyłączył do swego księstwa, księstwo Cai, w 445
księstwo Qi (Małe) i zawarł pokój z Li Gongiem, księciem Qin; następnie Hui
Wang korzystając z upadku księstwa Wu rozpoczął rozszerzanie granic swego
księstwa na wsch. aż do brzegów rzeki Sushui.

30. JIAN WANG (ZHONG) (431-408)

syn i następca Hui Wanga, który w

431 przyłączył księstwo Ju do swego państwa.

31. SHENG WANG (DANG) (407-402)

syn i następca Jian Wanga, który po

5-letnim panowaniu został zamordowany przez „rozbójników”, jak się wyraził
Sima Qian.

32. DAO WANG (XIONG YI) (LEI) (401-381)

syn i następca Sheng Wanga,

który w 400 odparł najazd wojsk trzech potężnych jinskich rodów (Han, Zhao i
Wei). W 398 jego wojska najechały księstwo Zheng, gdzie został zabity Zi
Yang; w 392 jego armia najechała księstwo Han i zagarnęła Fushu, co w 391
doprowadziło do najazdu trzech zjednoczonych armii księstw Han, Zhao i Wei –
które rozbiły jego armię w pobliżu Daliangu; Dao Wang zawarł pokój z
księstwem Qin.

33. SU WANG (ZANG) (380-370)

syn i następca Dao Wanga, za którego

panowania w 377 księstwo Shu napadło na jego państwo i zagarnęło Zifang, a w
371 wojska księstwa Han zagarnęły Luyang.

34. XUAN WANG (XIONG XIANG FU) (369-340)

syn Sheng Wanga, stryj i

następca Su Wanga; zmarł po 30-letnim panowaniu.

35. WEI WANG (XIONG SHANG) (339-328)

syn i następca Xuan Wanga,

który w 333 za radą Tian Yinga napadł na księstwo Qi i pobił wojska qinskie w
bitwie pod Xuzhou.

36. HUAI WANG (XIONG HUAI) (328-298)

syn i następca Wei Wanga; na

początku jego panowania (328) Hui Wang II najechał Chu i zajął Xingshan, co
w 323 doprowadziło do wysłania przez Huai Wanga armii dowodzonej przez
Zhao Yanga, który wtargnął do księstwa Wei i rozbił jego armię w bitwie pod
Xianglingiem, zajmując osiem osad, a następnie zaatakował księstwo Qi. Na
zjeździe w Niesang, Huai Wang zawarł sojusz z książętami Qi i Wei. W 318 Su
Qin zawarł z sześcioma księstwami leżącymi na wsch. od gór w prostej linii
antyqinowski sojusz, a głową tego sojuszu został Huai Wang. Sojusz Huai
Wanga z Min Wang Di, księciem Qi budził obawy Hui Wen Wanga, księcia
Qin, który wysłał swego doradcę Zhang Yi na dwór Huai Wanga. Zhang Yi
obietnicą zwrotu księstwu Chu ziem Shang i Yu doprowadził do zerwania przez

Huai Wanga sojuszu z księciem Qi. Nie otrzymawszy zwrotu obiecanych
terytoriów Huai Wang najechał na księstwo Qin, lecz w bitwie pod Danyang
wojska Huai Wanga zostały rozbite, a wojska Qin zajęły cały obwód Hunzhong.
Huai Wang nie mogąc pogodzić się z klęską zebrał nową armię i ponownie
wtargnął do Qin, gdzie został rozbity w bitwie pod Lantian. Ta klęska ośmieliła
księstwa Han i Wei do najazdu na Chu, podczas którego ich armie dotarły aż do
miasta Deng. W 311 gra dyplomatyczna dostojnika qinskiego Zhang Yi (udał się
do Chu, gdzie został uwięziony, lecz wkrótce uwolniony za sprawą Jin Shanga i
ż

ony Huai Wanga), doprowadziła do zerwania sojuszu między Chu a Qin.

mierć w 311 Hui Wen Wanga, księcia Qin , oraz propozycja Min Wang Di,

księcia Qi skłoniła go do zawarcia sojuszu z księciem Qi, co miało poprawić
stosunki Chu z księstwem Han. W 305 Huai Wang zerwał sojusz z Min Wang
Di, księciem Qi, a w 304 po przyjeździe do księstwa Qin w Huanji spotkał się z
Zhao (Xiang) Wangiem, z którym zawarł sojusz, otrzymując zwrot terytorium
Shangyong;

sojusz

został

umocniony

dwustronnymi

małżeństwami

dynastycznymi. Doprowadziło to w 303 do najazdu wojsk księstw Qi, Han i Wei
na księstwo Chu, które odparło ten najazd przy zbrojnej pomocy księstwa Qin.
Ucieczka księcia-następcy tronu z Qin (gdzie był zakładnikiem i zabił
dostojnika) do Chu, doprowadziła w 301 do najazdu zjednoczonych armii
księstw Qin, Qi, Han i Wei, które po pokonaniu armii Chu (zginął wódz Tang
Mei) zajęły Chongqiu. W 300 armia księstwa Qin ponownie najechała Chu i
rozbiła jego armię i w 299 opanowała osiem miast. W tymże (299) roku, Huai
Wang (mimo rady Zhao Sui) udał się do Xianyang na spotkanie z Zhao (Xiang)
Wangiem, księciem Qin, który zażądał od niego ustąpienia obwodu Wu w
Qianzhong i po odmowie uwięził go. Doprowadziło to w 298 do ogłoszenia w
księstwie Chu nowego władcy (Qing Wanga), a Huai Wang po próbie ucieczki
zmarł w 296 w księstwie Qin.

37. QING WANG (HENG) (298-263)

syn i następca Huai Wanga, który prze-

bywał w księstwie Qi, jako zakładnik, a po uwięzieniu swego ojca na rozkaz
Zhao (Xiang) Wanga, księcia Qin, został uwolniony przez Min Wanga Di,
księcia Qi I powrócił do Chu, gdzie został ogłoszony wangiem. Wywołało to
niezadowolenie Zhao (Xiang) Wanga, księcia Qin, który najechał Chu, pobił
jego armię i zajął 15 miast, w tym m.in. miasto Xi. W 293 Qing Wang powrócił
z księstwa Qin, zawierając z nim pokój, umocniony małżeństwem z qinską
księżniczką. Pokój ten został umocniony na zjeździe Qing Wanga z Zhao
(Xiang) Wangiem w Wang (285), z którym spotkał się ponownie w Rang. W
284 Qing Wang wraz z trzema jinskimi księstwami (Han, Wei i Zhao), oraz
księstwem Yan najechał księstwo Qi, zajmując terytoria na płn. od rzeki Huaihe.
W 281 Qing Wang zawarł z innymi książętami antyqinowski sojusz, co skłoniło
Zhao (Xiang) Wanga do najazdu na Chu w 280, podczas którego armia Chu
poniosła klęskę, a Qing Wang był zmuszony oddać Shangyong i inne terytoria
na płn. od rzeki Han. Podczas dalszych walk armia Qin, dowodzona przez Bai
Qi zajęła Xiling (279), w 278 stolicę Ying i spaliła Xiling, gdzie znajdowały się

groby książąt Chu; Qing Wang nie przyjmując walki wycofał się aż do
Chencheng. W 277 nowy najazd armii Qin doprowadził do zajęcia miasta Wu i
obwodu Qianzhong. W 276 udało się Qing Wangowi zebrać nową armię przy
której pomocy podjął wyprawę na zach. i odzyskał 15 dużych osiedli w dole
rzeki Yangzi, a w 273 poparł trzy jinskie księstwa (Han, Wei i Zhao) w ich
najeździe na Yan. Następnie Qing Wang zawarł pokój z Zhao (Xiang)
Wangiem, księciem Qin i posłał mu swego syna następcę tronu jako zakładnika.

38. KAO LIE WANG (XIONG YUAN) (262-238)

syn i następca Qing Wan-

ga, który na wieść o chorobie ojca uciekł z księstwa Qin i po jego śmierci (263)
wstąpił na tron. Kao Lie Wang wyznaczył zuotu Huang Xie swym pierwszym
doradcą, nadał mu dobra w Wu i tytuł „Chun-shen-jun”. W 262 Kao Lie Wang
aby ocalić pokój z księstwem Qin oddał mu ziemie w Zhou. W 257 Kao Lie
Wang wysłał armię pod wodzą Jing Yanga na pomoc księstwu Zhao, która
dotarła w 256 do Xianzhonga, co skłoniło armię Qin do wycofania się. W 251
po śmierci Zhao (Xiang) Wanga, księcia Qin, Kao Lie Wang posłał do Qin,
Chun Shen Juna, który złożył kondolencję i wziął udział w uroczystościach
pogrzebowych. W 241 Kao Lie Wang wspierany przez wojska innych książąt
udzielnych najechał księstwo Qin, lecz poniósł klęskę; w tymże roku przeniósł
stolicę z miasta Ying do miasta Shouchun.

39. YOU WANG (HAN) (238-228)

syn i następca Kao Lie Wanga, za którego

panowania Li Yuan zabił Chun Shen Jionga. W 235 na jego księstwo najechały
wojska Qin i Wei.

40. AI WANG (YOU) (228)

syn Kao Lie Wanga, brat i następca You Wanga,

który po 2-miesięcznym panowaniu został zamordowany przez stronników
swego starszego brata Fu Chu, który objął tron.

41. FU CHU WANG (228-223)

ostatni książę (król) Księstwa (Królestwa)

Chu, syn Kao Lie Wanga i nałożnicy, który został wyniesiony na tron po
zamordowaniu brata Ai Wanga. W 226 armia Qin wtargnęła w granice Chu,
którego wojska poniosły ciężką klęskę i utraciło wiele miast; w 224 armia Qin
dowodzona przez Xiang Yanga rozbiła armię Chu w bitwie pod Qi; w 223 armia
Qin dowodzona przez Wang Jianga i Meng Wu podbiła ostatecznie księstwo
Chu, a Fu Chu Wang dostał się do niewoli.

OD 223 DO ZJEDNOCZONYCH CHIN

C) KSIĘSTWO SONG (SHENGQU)

1. WEI ZI KAI (1112-1078)

syn cesarza Di Yi z dynastii Shang-In, przyrodni

brat ostatniego władcy z tej dynastii Xina (Zhou), którego ciągle napominał aby
powrócił na drogę cnoty. Po upadku Xina, Wei Zi Kai przeszedł na służbę u Wu
Wanga z dynastii Zhou. Po stłumieniu buntu Shang przez Zhou Gong Dana –
Wu Wang objął rządy jako regent podczas małoletności Cheng Wanga, Wei Zi
Kai otrzymał w udzielne władanie księstwo Song.

2. WEI ZHONG YAN (1078-1053)

młodszy brat i następca Wei Zi Kaia.

3. SONG GONG JI (1053-1000)

syn i następca Wei Zhong Yana.

4. DING GONG SHENG (1000-935)

syn i następca Song Gong Ji.

5. MIN GONG GONG (935-908)

syn i następca Ding Gong Shenga.

6. YANG GONG XI (908-893)

syn Ding Gong Shenga, młodszy brat i

następca Min Gong Gonga, który po bardzo krótkim panowaniu został
zamordowany przez swego bratanka Li Gong Fu Si.

7. LI GONG FU SI (893-858)

syn Min Gong Gonga, który objął tron po

zamordowaniu swego stryja Yang Gong Xi.

8. XI GONG JU (858-831)

syn i następca Li Gong Fu Si, który zmarł po 28-

letnim panowaniu.

9. HUI GONG JIAN (830-801)

syn i następca Xi Gong Ju, który zmarł po 30-

letnim panowaniu.

10. AI GONG (800-799)

syn i następca Hui Gong Jiana, który zmarł po

krótkim panowaniu.

11. DAI GONG (799-765)

syn i następca Ai Gonga, który zmarł po 34-letnim

panowaniu.

12. WU GONG SI KONG (765-747)

syn i następca Dai Gonga, ojciec żony

Hui Gonga, księcia Lu, a dziadek Huan Gonga, księcia Lu. Wu Gong Si Kong
zmarł po 18-letnim panowaniu.

13. XUAN GONG LI (747-728)

syn i następca Wu Gong Si Konga, który po

19-latach panowania, przed śmiercią wyznaczył swym następca młodszego brata
Mu Gong He, odsuwając od tronu swego starszego syna, księcia Yu Yi.

14. MU GONG HE (728-719)

syn Wu Gong Si Konga, młodszy brat i nas-

tępca Xuan Gong Li, który go wyznaczył swym następcą, odsuwając od tronu
swego starszego syna, księcia Yu Yi. Przed śmiercią Mu Gong He wyznaczył
swym następcą, bratanka księcia Yu Yi, a swojemu synowi, księciu Fengowi
nakazał emigrować do księstwa Zheng.

15. SHANG GONG YU YI (719-710)

syn Xuan Gong Li, który został

odsunięty od tronu przez ojca na rzecz swego stryja Mu Gong He. W 720 przed
swą śmiercią Mu Gong He nakazał swemu synowi, księciu Fengowi emigrować
do księstwa Zheng i wyznaczył Yu Yi swym następcą, który wstąpił na tron pod
imieniem Shang Gong Yu Yi. W 719 Shang Gong Yu Yi wraz z Zhou Yu,
księciem Wej najechał księstwo Zheng, lecz po dotarciu aż do stolicy wycofał
się z jego granic. W 718 nastąpił odwetowy najazd księcia Zheng, a następnie
niejednokrotnie inni książęta udzielni najeżdżali na księstwo Song. W 710 jego
główny minister Hua Du zamordował Kong Fu (aby zabrać mu piękną żonę), co
wywołało niezadowolenie Shang Gong Yu Yi, co doprowadziło do jego
zamordowania przez Hua Du.

16. ZHUANG GONG FENG (710-691)

syn Mu Gong He, który go odsunął

od tronu na rzecz bratanka Shang Gong Yu Yi – i Zhuang Gong Feng musiał
emigrować do księstwa Zheng. W 710 po zamordowaniu Shang Gong Yu Yi
przez Hua Du, Zhuang Gong Feng został przez niego wyniesiony na tron i
mianował Hua Du pierwszym doradcą. W 702 Zhuang Gong Feng uwięził

zhengskiego Ji Zhonga i zażądał on niego wyniesienia na tron księstwa Zheng,
Tu, co uczyniono.

17. MIN GONG JIE (691-682)

syn i następca Zhuang Gong Fenga, za którego

panowania w 683 księstwo Song nawiedziła powódź. W 682 Min Gong Jie
najechał księstwo Lu i w bitwie pod Chengqiu do niewoli dostał się wyższy
dostojnik songski Nan Gong Wan, który wkrótce został uwolniony. W tymże
roku Min Gong Jie grając w szachy z Nan Gong Wanem został przez niego
zamordowany w Mengze.

18. XIN JUN YOU (ZI YOU) (682)

został wyniesiony na tron przez Nan Gong

Wana, który zamordował Min Gong Jie i jego pierwszego ministra Hua Du; inni
książęta songscy uciekli do Xiao i Bo. Po pokonaniu i zabiciu brata Nan Gong
Wana, Nan Gong Niu, Xin Jun You został zdetronizowany i zabity, a Nan Gong
Wan zbiegł do księstwa Chen.

19. HUAN GONG YU YUE (681-650)

syn Zhuang Gong Fenga, młodszy brat

Min Gong Jie, który po jego śmierci (682) zbiegł do Bo, a po śmierci Xin Jun
You został wyniesiony na tron; zbiegły do księstwa Chen, Nan Gong Wan został
wydany i stracony. W 680 na księstwo Song najechały wojska innych
udzielnych książąt, które dotarły do stolicy księstwa. W 679 Huan Gong Yu Yue
uznał Huan Gonga, księcia Qi księciem-hegemonem. W 659 w księstwie Qi
Huan Gong Yu Yue spotkał się z wejskim księciem Hui, którego następnie
wprowadził na tron i ożenił się z jego siostrą. Przed śmiercią Huan Gong Yu
Yue nie zgodził się aby jego starszy syn Zi Fu ustąpił praw do tronu młodszemu
bratu Mu Yi.

20. XIANG GONG ZI FU (650-636)

starszy syn i następca Huan Gong Yu

Yue, który mianował swego brata, księcia Mu Yi pierwszym doradcą i w 650
udał się na zjazd książąt udzielnych do Kuiqiu, który zwołał książe-hegemon
Huang Gong, książę Qi. Po śmierci (630) Huan Gonga, księcia Qi, Xiang Gong
Zi Fu (mimo rad księcia Mu Yi), zwołał zjazd udzielnych książąt do Yu, gdzie
został uznany za księcia-hegemona. Xiang Gong Zi Fu uwięziony na rozkaz
Cheng Wanga, księcia Chu, został uwolniony dzięki interwencji innych książąt
udzielnych, którzy w tym celu zwołali zjazd w Bo. W 638 armia księstwa Song
zaatakowała księstwo Zheng, któremu na pomoc przyszło księstwo Chu i jego
wojska wtargnęły do księstwa Song. W bitwie nad rzeką Hong wojska księstwa
Song zostały rozbite, a Xiang Gong Zi Fu został ranny, od której zachorował i
zmarł (636). W 638 Xiang Gong Zi Fu przyjął uroczyście przejeżdżającego
przez Song księcia jinskiego Chong Era, ponieważ pragnął uzyskać pomoc od
księstwa Jin.

21. CHENG GONG WANG CHEN (636-619)

syn i następca Xiang Gong Zi

Fu, który w 634 zerwał sojusz z księstwem Chu i zawarł sojusz z księstwem Jin,
co w 633 doprowadziło do najazdu wojsk księstwa Chu, które musiały się
wycofać wobec przyjścia na pomoc Wen Gong Chong Era, księcia Jin.

22. YU (619)

syn Xiang Gong Zi Fu, młodszy brat Cheng Gong Wang Chena,

który po zamordowaniu następcy tronu i „ministra wojny” Gongsun Guo ogłosił
się księciem, lecz wkrótce został zabity przez niezadowoloną ludność.

23. ZHAO GONG CHU JIU (619-610)

młodszy syn Cheng Gong Wang

Chena, który po zabiciu przez ludność stryja Yu został przez nią wyniesiony na
tron. W 616 wojska księstwa Song rozbiły pod Xian (?) plemiona Changdu. Gdy
Zhao Gong Chu Jiu utracił swoją „moralność”, to zawiązał się przeciw niemu
spisek, i w 610, gdy udał się na polowanie, jego żona Wang Ji rozkazała Wei Bo
zamordować księcia.

24. WEN GONG BAO GE (610-588)

syn Cheng Gong Wang Chena, młod-

szy brat I następca Zhao Gong Chu Jiu, który został wyniesiony na tron po
zamordowaniu przez Wei Bo jego brata. W 610 na księstwo Song najechał Ling
Gong Yi Gao, książę Jin, wraz z innymi udzielnymi książętami, lecz wobec
umocnienia się pozycji Wen Gong Bao Ge wycofał się. W 609 Wen Gong Bao
Ge stłumił bunt swych bratanków (zostali straceni), których poparł jego wuj Xiu
(został stracony), jak i możnowładcze rody wywodzące się od Wu Gonga, Mu
Gonga (zostały wygnane), Dai Gonga, Zhuang Gonga i Huan Gonga (zostali
straceni). W 607 wojska księstwa Zheng na życzenie Zhuang Wanga, księcia
Chu wtargnęły w granice księstwa Song i rozbiły armię dowodzoną przez Hua
Yuana, który dostał się do niewoli, lecz zbiegł. W 595 Wen Gong Bao Ge
rozkazał uwięzić (lub zabić) przejeżdżającego przez księstwo Song posła księcia
Chu, co doprowadziło, że wojska Chu dowodzone przez Zhuang Wanga
wtargnęły w granice księstwa Song i przez 5-miesięcy oblegały jego stolicę
(594).

25. GONG GONG XIA (588-575)

syn i następca Wen Gong Bao Ge, za

którego panowania w 578 Hua Yuan, dzięki przyjaźni z chuńskim wodzem Zi
Zhongiem oraz z jinskim wodzem Luan Shu zawarł sojusz z księstwami Jin i
Chu.

26. PING GONG CHENG (575-531)

młodszy syn Gong Gong Xia, który

został wyniesiony na tron po straceniu Tang Shana, który zabił jego starszego
brata, księcia Feia – przez Yu Shi. W 573 Gong Wang, książę Chu zajął
songskie miasto Pengcheng, które oddał we władanie Yu Shi, lecz już w 572 Yu
Shi na rozkaz udzielnych książąt został stracony, a miasto powróciło do
księstwa Song. Ping Gong Cheng uczestniczył w wojennych wyprawach: w 564
w wyprawie księstwa Jin na księstwo Zheng; w 563 przy pomocy księstwa Wej
odparł najazd księstwa Zheng; w 562 toczył walki z najazdem księstw Chu i
Zheng; w 555 uczestniczył w najeździe księstwa Jin na księstwo Qi.

27. YUAN GONG ZUO (531-516)

syn i następca Ping Gong Chenga, za

którego panowania księstwo Song w 524 nawiedziły pożary. W 522 Yuan Gong
Zuo niedowierzając synom kazał ich wszystkich zabić (ocalał Jing Gong Tou
Man), co doprowadziło do buntu dostojników należących do rodów Hua i
Xiang. Yuan Gong Zuo zmarł w 516 podczas wyprawy do księstwa Lu, gdzie
miał osadzić na tronie Zhao Gong Chou.

28. JING GONG TOU MAN (516-450)

syn i następca Yuan Gong Zuo, który

w 487 przyłączył do księstwa Song, księstwo Cao; zmarł po 64-letnim
panowaniu.

29. ZHAO GONG TE (450-403)

prawnuk Yuan Gong Zuo i syn księcia

Gonsun Jiu, który zagarnął tron po zamordowaniu syna Jing Gong Tou Mana;
zmarł po 47-letnim panowaniu.

30. DAO GONG GOU YOU (403-395)

syn i następca Zhao Gong Te, który

zmarł po 8-latach panowania.

31. XIU GONG TIAN (395-372)

syn i następca Dao Gong Gou You, który

zmarł po 23-letnim panowaniu.

32. BI GONG BI BING (372-369)

syn i następca Xiu Gong Tiana, który

zmarł po 3-letnim panowaniu.

33. TI CHENG (369-328)

syn i następca Bi Gong Bi Binga, który w 329 został

pokonany przez swego młodszego brata, księcia Yana i musiał uchodzić do
księstwa Qi.

34. SONG JUN YAN (WANG YAN) (328-286)

ostatni władca księstwa

Song, syn Bi Gong Bi Binga, młodszy brat i następca Te Chenga, którego w 328
pokonał i zagarnął tron. W 318 Song Jun Yan przyjął tytuł „wanga” i na wsch.
pobił wojska księstwa Qi, zajmując 5 miast, a na płd. pobił wojska Chu i zajął
spore terytorium; na zach. pokonał wojska księstwa Wej i stał się przeciwnikiem
księstw Qi i Wej (prawdopodobnie ta wyżej przedstawiona działalność nie
zasługuje na wiarę). W 286 Min Wang Di, książę Qi wraz z książętami Wej i
Chu najechali na księstwo Song, które zostało zdobyte, podzielone między trzy
księstwa, a Song Jun Yan zabity.

286 PODBÓJ PRZEZ WEJ, QI I CHU

D) KSIĘSTWO WEJ

1. KANG SHU FYN (1115)

młodszy brat Wu Wanga z dynastii Zhou, który

został wyposażony przez regenta Zhou Gong Dana księstwem Wej, po
stłumieniu przez niego buntu ludności Shang a popartego przez część książąt
Zhou. Od Cheng Wanga, Kang Shu Fyn otrzymał bogate dary, oraz został
mianowany wysokim dostojnikiem dworskim.

2. KANG BO (1079/77)

syn i następca Kang Shu Fyna.

3. KAO BO (XIAO BO) (1051)

syn i następca Kang Bo.

4. SI BO (1015)

syn i następca Kao Bo.

5. JIE BO (933)

syn i następca Si Bo.

6. JING BO (908)

syn i następca Jie Bo.

7. ZHEN BO (893)

syn i następca Jing Bo.

8. QING BO (HOU) (865)

syn i następca Zhen Bo, który uzyskał od króla Yi

Wanga z dynastii Zhou tytuł „hou”, któremu przekazał liczne podarki.

9. XI HOU (854-813)

syn i następca Qing Bo Hou, który zmarł po 41-letnim

panowaniu.

10. GONG BO YU (813)

starszy syn i następca Xi Hou, który został zamor-

dowany

przez

młodszego brata, księcia

He, podczas uroczystości

pogrzebowych.

11. WU GONG HE (812-757)

syn Xi Hou, młodszy brat i następca Gong Bo

Yu, którego zmusił do popełnienia samobójstwa na grobie ojca podczas
uroczystości pogrzebowych (wg innej wersji zamordował brata). Jego mądre
panowanie przyczyniło się do dobrobytu ludności księstwa; w 771 po zabójstwie
króla You Wanga z dynastii Zhou, Wu Gong He interweniował zbrojnie na
rzecz Ping Wanga, pokonując plemiona Rong, za co Ping Wang nadał mu tytuł
„gonga”.

12. ZHUANG GONG YANG (757-734)

syn i następca Wu Gong He, który w

753 ożenił się z córką księcia Qi, z którą nie miał dzieci; z drugiej żony, córki
księcia Cheng miał syna, który zmarł; dopiero młodsza siostra jego drugiej żony
dała mu syna, księcia Wana, który po śmierci swej matki został na żądanie ojca
adoptowany przez jego pierwszą żonę i mianowany następcą tronu. Zhuang
Gong Yang w 740 mianował wodzem swego syna, księcia Zhou Yu, którego
miał z nałożnicą.

13. HUAN GONG WAN (734-718)

syn Zhuang Gong Yanga i siostry jego

drugiej żony księżniczki Cheng, który po śmierci matki, został na żądanie ojca
adoptowany przez macochę, księżniczkę Qi i mianowany następcą tronu. W 733
Huan Gong Wan pozbawił swego brata, księcia Zhou Yu jego stanowiska za
samowolę i utracjuszostwo, a książę uciekł z księstwa. W 718 Zhou Yu na czele
uciekinierów z księstwa Wej napadł na Huan Gong Wana, zabił go i zagarnął
tron.

14. ZHOU YU (718)

syn Zhuang Gong Yanga i nałożnicy, który został w 740

mianowany przez ojca wodzem, lecz w 733 za samowolę i utracjuszostwo został
pozbawiony tego stanowiska przez brata Huan Gong Wana i uciekł z księstwa.
Na wygnaniu Zhou Yu zaprzyjaźnił się z księciem Duanem, młodszym bratem
księcia Zheng. W 718 Zhou Yu na czele uciekinierów z Wej wkroczył w granice
księstwa, zabił brata Huan Gong Wana i sam wstąpił na tron księstwa Wej. Jego
wojowniczość (planował przy pomocy księstw Song, Cheng i Cai
interweniować w księstwie Zheng na rzecz księcia Duana). Zabicie Huan Gong
Wana doprowadziło do zawiązania spisku, w rezultacie którego Zhou Yu został
zamordowany w Pu w księstwie Cheng przez dostojników wejskich Shi Cuo i
Youzai Chou (wg „Zun zhuan” Zhou Yu został uwięziony przez księcia Cheng,
gdy przybył do niego z wizytą, a następnie został zamordowany przez Youzai
Chou).

15. XUAN GONG JIN (718-699)

syn Zhuang Gong Yanga, młodszy brat

Huan Gong Wana, który został wyniesiony na tron przez dostojników wejskich,
po zamordowaniu przez nich Zhou Yu. W 701 Xuan Gong Jin widząc urodę
córki księcia Qi, która miała zostać żoną jego syna i następcy, księcia Ji –
odebrał ją synowi i sam ją poślubił, z którą miał synów: książąt Shou i Shuo.
Książe Ji oskarżony przed Xuan Gong Jin przez macochę, księżniczkę Qi i jej

syna, księcia Shou, został wysłany do księstwa Qi i podczas podróży został na
granicy zabity przez nasłanych przez ojca zbirów (wg „Zuo zhuan” winę za
zabicie księcia Ji ponosi jego macocha i przyrodni brat, książę Shuo); zabity
został również książę Shou, który próbował ostrzec księcia Ji.

16. HUI GONG SHUO (699-696, 687-668)

syn Xuan Gong Jin i córki księ-

cia Qi, którego w 696 w wyniku buntu pozbawili tronu niektórzy dostojnicy
wejscy (lewy i prawy „gongzi”) i wynieśli na tron Qian Mou. Hui Gong Shuo
został w 687 ponownie wprowadzony na tron przez Xiang Gong Zhu Era,
księcia Qi, który działał na „polecenie” króla Zhuang Wanga z dynastii Zhou;
Qian Mou zbiegł do Zhou, a lewy i prawy „gongzi” zostali straceni. Po 3-letnim
panowaniu Hui Gong Shuo udał się na wygnanie, ratując się przed śmiercią i po
8 latach powrócił do księstwa. W 675 Hui Gong Shuo wraz z Zhuang Gongiem,
księciem Yan osadził na tronie królewskim Tui Wanga, występując przeciw
królowi Hui Wangowi, który uciekł do księstwa Zheng i w 673 powrócił na
tron.

17. QIAN MOU (696-687)

syn Xuan Gong Jin, brat księcia Ji, który w 696

został wyniesiony na tron w wyniku buntu niektórych dostojników wejskich
(lewy i prawy „gongzi”). Po 8 latach panowania Qian Mou został pozbawiony
tronu przez Xiang Gong Zhu Era, księcia Qi, który na czele innych książąt
udzielnych wkroczył do księstwa Wej i osadził ponownie na tronie Hui Gong
Shuo; Qian Mou zbiegł do Zhou.

18. YI GONG CHI (668-660)

syn i następca Hui Gong Shuo, który oddawał

się rozpuście, zabawiał się i lubował się w zbytku, co budziło niezadowolenie
możnych, którzy niechętnie uznawali jego władzę. W 660 na Wej najechały
plemiona Di, a gdy Yi Gong Chi chciał wysłać przeciw nim wojsko, to część
ż

ołnierzy podniosła bunt; Yi Gong Chi zginął w walce z plemionami Di.

19. DAI GONG SHENG (660-659)

syn księcia Zhao Bo, młodszy brat Qian

Mou, który został wyniesiony na tron przez mieszkańców księstwa Wej w 660
po śmierci Yi Gong Chi; wkrótce zmarł.

20. WEN GONG HUI (659-634)

syn księcia Zhao Bo, młodszy brat i następca

Dai Gong Shenga, który po wybuchu walk wewnętrznych i zamieszek w Wej
zbiegł do księstwa Qi. Na tron został Wen Gong Hui wyniesiony przez Huan
Gong Xiao Baia, księcia Qi, który na czele innych książąt udzielnych wyparł z
Wej plemiona Di. Po wstąpieniu na tron Wen Gong Hui zmniejszył podatki,
popierał rozwój rolnictwa, handlu i rzemiosła, co zyskało mu dużą popularność
wśród mieszkańców księstwa.

21. CHENG GONG ZHENG (634-632, 630-599)

syn i następca Wen Gong

Hui, który w 632 nie zgodził się na przemarsz wojsk księstwa Jin przez
terytorium swego księstwa, a które szły na pomoc księstwu Song. Wtedy armia
Jin przeszła przez płd. obszary księstwa Wej, a Cheng Gong Zheng nie chciał
się zgodzić na rekrutacje wśród ludności księstwa, wbrew radzie swych
dostojników. Wywołało to zamach dostojnika wejskiego Yuan Xuana na Cheng
Gong Zhenga, który zbiegł z księstwa (wg „Chun qiu” uciekł do księstwa Chu, a

następnie powrócił do Wej i wpadł w ręce wojsk Jin i został odesłany na dwór
króla Zhou). Następnie Wen Gong Chong Er, książę Jin wkroczył do księstwa
Wej i zagarnął część jego terytorium, które oddał księstwu Song. Na miejsce
wygnanego Cheng Gong Zhenga księciem Wej został ogłoszony przez Yuan
Xuana, książę Xia. Na dworze Xiang Wanga, króla z dynastii Zhou, Cheng
Gong Zheng, spotkał się z Wen Gong Chong Erem i dzięki przekupstwu uniknął
otrucia, a następnie zjednawszy sobie bogatymi darami króla i księcia-hegemona
w 630 odzyskał tron. Po odzyskaniu tronu Cheng Gong Zheng kazał zabić Yuan
Xuana i księcia Xia; w 623 Cheng Gong Zheng udał się do księstwa Jin, aby
złożyć hołd Xiang Gong Huanowi. Cheng Gong Zheng przeniósł stolicę
księstwa Wej do miasta Puyang (Diqiu), o czym Sima Qian nie wspomina.

22. (XIA) SHU WU (632-630)

wyniesiony na tron przez wejskiego dostojnika

Yuan Xuana po ucieczce Cheng Gong Zhenga, który po 2-letnim wygnaniu
powrócił na tron z pomocą księstwa Jin, a Xia Shu Wu wraz z Yuan Xuanem
zostali na jego rozkaz straceni.

23. MU GONG SU (599-589)

syn i następca Cheng Gong Zhenga, za którego

panowania w 589 wejski wielmoża Sun Liang Fu przyszedł z pomocą księstwu
Lu napadając na księstwo Qi.

24. DING GONG ZANG (588-576)

syn i następca Mu Gong Su, który zmarł

po 12-letnim panowaniu.

25. XIAN GONG KAN (576-559, 546-543)

syn i następca Ding Gong Zanga,

którego rządy wywołały niezadowolenie niektórych wyższych dostojników (Sun
Wen Zi, Ning Hui Zi), którzy w 559 wygnali Xian Gong Kana i ogłosili
księciem jego stryja, księcia Qiu. Xian Gong Kan uciekł do księstwa Qi, którego
książę Ling Gong Huan wyznaczył mu jako rezydencję miasto Juyi. W 546 Xian
Gong Kan dzięki zbrojnej interwencji księstw Qi i Jin (Shang Gong Qiu po
spotkaniu z Ping Gong Biao, księciem Jin został na jego rozkaz uwięziony) –
poparciu wielmoży wejskiego Sun Lin Fu – odzyskał tron i kazał stracić Ning
Xi.

26. SHANG GONG QIU (558-546)

syn Mu Gong Su, młodszy brat Ding

Gong Zanga i stryj Xian Gong Kana, którego w 558 niezadowoleni, niektórzy
dostojnicy (Sun Wen Zi, Ning Hui Zi), wygnali z kraju i wynieśli na tron Shang
Gong Qiu. Po objęciu tronu Shang Gong Qiu nadał Sun Wen Zi i Ning Hui Zi
Fu dobra w Xiu; walka o wpływy na Shang Gong Qiu między Ning Hui Zi, a
Sun Wen Zi Lin Fu, zakończyła się wygnaniem tego ostatniego, który schronił
się w księstwie Jin i rozpoczął zabiegi o przywrócenie tronu Xian Gong
Kanowi. W 546 Shang Gong Qiu po spotkaniu z Ping Gong Biao, księciem Jin
został uwięziony, a na tron powrócił Xian Gong Kan.

27. XIANG GONG E (543-534)

syn i następca Xian Gong Kana, który w 538

wymówiwszy się chorobą nie przybył na zjazd książąt udzielnych zwołany
przez Ping Gong Biao, księcia Jin.

28. LING GONG YUN (534-492)

syn i następca Xiang Gong E i nałożnicy

pochodzącej z bardzo niskiego rodu. W 530 Ling Gong Yun udał się na dwór

Zhao Gong Yi, któremu złożył hołd; w 524 księstwo Wej nawiedziła klęska
pożarów. Jego żona, księżna Nan Zi odgrywała określoną rolę w księstwie, co
doprowadziło do sporów między nią, a jej synem i następcą tronu, księciem
Kuai Waiem, zakończoną ucieczką księcia do księstwa Jin.

29. CHU GONG ZHE (492-480, 476/69-468/55)

syn księcia Kuai Waia,

który po śmierci dziadka Ling Gong Yuna został wyniesiony na tron; jego 9-
letnie panowanie to okres walk o władzę z ojcem i jego zwolennikami (Zhao
Jian Zi podjął nieudaną próbę osadzenia na tronie księcia Kuai Waia); w 480
Kong Kui na czele zwolenników Kuai Waia pozbawił tronu Chu Gong Zhe. W
477 wejski dostojnik Shi Man? Su wygnał księcia Wei Jun Qi, a do władzy
powrócił Chu Gong Zhe i wynagrodził swoich zwolenników.

30. ZHUANG GONG KUAI WAI (480-477)

syn Ling Gong Yuna i księżnej

Nan Zi, która pochodziła z księstwa Song; nienawiść między nim, a matką
doprowadziła do jego emigracji do księstwa Jin, a którym przebywał aż do 480,
gdy to po zamachu Kong Kuia został pozbawiony tronu jego syn Chu Gong Zhe.
Po objęciu tronu Zhuang Gong Kuai Wai podjął zamiar stracenia wszystkich
wyższych dostojników, którzy nie byli jego zwolennikami, lecz od tego
odwiodła go groźba buntu. W 477 Zhuang Gong Kuai Wai został zmuszony do
ucieczki z kraju przez możnowładcę Zhao Jian Zi, który współdziałał z
mieszkającymi w Rongzhou plemionami barbarzyńskich Rongów.

31. WEI JUN BAN SHI (477)

wnuk Xiang Gong E, który został wyniesiony

na tron w 477 przez mieszkańców księstwa po ucieczce Zhuang Gong Kuai
Waia. Wkrótce jednak na księstwo Wej najechały wojska księstwa Qi, a Wei
Jun Ban Shi dostał się do niewoli i został pozbawiony tronu na rzecz księcia
Wei Jun Qi.

32. WEI JUN QI (477-476/69)

syn Ling Gong Yuna (wg Du Youyou), który

w wyniku interwencji księstwa Qi został osadzony na tronie księstwa Wej, lecz
wkrótce został wygnany w wyniku buntu możnowładcy Shi Man? Fu; Wei Jun
Qi uciekł do księstwa Qi.

33. DAO GONG QIAN (468/55-450)

syn Zhuang Gong Kuai Waia, który w

drodze zamachu zdobył tron po wygnaniu z księstwa swego bratanka (455),
syna Chu Gong Zhe; zmarł po 5-letnim panowaniu.

34. JING GONG FO (450-431)

syn i następca Dao Gong Qiana, który zmarł

po 19-letnim panowaniu.

35. ZHAO GONG JIU (431-425)

syn i następca Jing Gong Fo, który uznał

nad sobą supremację trzech księstw jinskich (Wei, Han i Zhao); w 425 Zhao
Gong Jiu został zamordowany przez księcia Weia, który wstąpił na tron.

36. HUAI GONG WEI (425-414)

na tron wstąpił w 425 po zamordowaniu

Zhao Gong Jiu i po 11-latach panowania został zamordowany przez księcia
Tuia, który objął tron.

37. SHEN GONG TUI (414-372)

syn księcia Shi, wnuk Jing Gong Fo, który

zagarnął tron po zamordowaniu Huai Gong Weia; zmarł po 41-letnim
panowaniu.

38. SHENG GONG XUN (372-361)

syn i następca Shen Gong Tuia, który

zmarł po 11-letnim panowaniu.

39. CHENG HOU SU (361-332)

syn i następca Sheng Gong Xuna, który w

346 został pozbawiony tytułu „gong”, a przyznano mu jedynie tytuł „hou”;
Cheng Hou Su zmarł po 19-letnim panowaniu.

40. PING HOU (332-324)

syn i następca Cheng Hou Su, który zmarł po 8-

letnim panowaniu.

41. SI JUN (324-282)

syn i następca Ping Hou, któremu w 320 odebrano tytuł

„hou”, a pozostawiono tytuł „jun”, oraz władzę nad Puyang; Si Jun zmarł po 41-
letnim panowaniu.

42. HUAI JUN (282-252)

syn i następca Si Juna, który w 252 udał się na dwór

An Li Wanga, księcia Wei, aby złożyć mu hołd, lecz został na jego rozkaz
uwięziony i zabity, a tron po nim objął jego młodszy brat Juan Jun.

43. JUAN JUN (252-229)

syn Si Juna, młodszy brat i następca Huai Juna,

którego uwięziono i stracono na rozkaz An Li Wanga, księcia Wei, a który
będąc teściem Juan Juna osadził go na tronie Wej. W 241 utracił miasto Puyang
na rzecz księstwa Qin i sam został przesiedlony do powiatu Ewen; zmarł po 25-
letnim panowaniu.

44. JUN JUE (229-209)

syn i następca Juan Juna, który w 221 uznał władzę

cesarza Qin Shi Huang Di; w 209 Jun Jue został zdetronizowany na rozkaz
cesarza Er Shi Huang Di i zdegradowany do zwykłego poddanego, a Wej
włączono do Cesarstwa.

OD 209 DO ZJEDNOCZONYCH CHIN

E) KSIĘSTWO CHEN (CZ’EN)

1. HU GONG (GUI) MAN (1122)

potomek cesarza Yao, który otrzymał od

króla z dynastii Zhou, Wu Wanga księstwo Chen, gdy odniósł zwycięstwo nad
ostatnim królem z dynastii Shang-In – Xin Zhou.

2. ZHEN GONG XI HOU (?)

syn i następca Hu Gong Mana.

3. XIANG GONG GAO YANG (?)

syn Hu Gong Mana, młodszy brat i

następca Zhen Gong Xi Hou.

4. XIAO GONG TU (?)

syn Zhen Gong Xi Hou, bratanek i następca Xiang

Gong Gao Yanga.

5. ZHEN GONG YU RONG (?)

syn i następca Xiao Gong Tu, który panował

za czasów panowania króla Li Wanga z dynastii Zhou.

6. YOU GONG NING (853-830)

syn i następca Zhen Gong Yu Ronga, który

zmarł 23-letnim panowaniu.

7. XI GONG XIAO (LI GONG) (830-795)

syn i następca You Gong Ninga,

który zmarł po 36-letnim panowaniu.

8. WU GONG LING (795-780)

syn i następca Li Gonga, który zmarł po 5-

letnim panowaniu.

9. YI GONG YUE (780-777)

syn i następca Wu Gong Linga, który zmarł po

3-letnim panowaniu.

10. PING GONG XIE (777-754)

syn Wu Gong Linga, młodszy brat i następca

Yi Gong Yue, który zmarł po 23-letnim panowaniu.

11. WEN GONG YU (754-743)

syn i następca Ping Gong Xie, który w 754

ożenił się z córką księcia Cai, a która była matką jego syna, księcia Tuo; Wen
Gong Yu zmarł po 11-letnim panowaniu.

12. HUAN GONG BAO (743-705)

starszy syn i następca Wen Gong Yu, któ-

ry zmarł po 38-letnim panowaniu.

13. LI GONG TUO (705-698)

młodszy syn Wen Gong Yu i córki księcia Cai,

który w 705 po śmierci starszego brata Huan Gong Bao, przy poparciu księstwa
Cai zabił swego bratanka, księcia następcę tronu Mina i wstąpił na tron. Li Gong
Tuo ożenił się z córką księcia Cai, która wraz ze swymi krajanami dopuszczała
się różnych ekscesów, a Li Gong Tuo podczas pobytu w księstwie Cai również
dopuszczał się różnych ekscesów. W 698 Li Gong Tuo został zamordowany w
wyniku spisku na czele którego stali trzej bracia księcia Mina – Yao, Lin i Chu
Jiu.

14. LI GONG YAO (698)

syn Huan Gong Bao, brat księcia Mina, który wraz

ze swymi młodszymi braćmi – Lin i Chu Jiu zorganizował spisek, w wyniku
którego został zamordowany Li Gong Tuo, a na tron wstąpił Li Gong Yao; po 5-
miesięcznym panowaniu Li Gong Yao zmarł.

15. ZHONG GONG LIN (698-691)

syn Huan Gong Bao, który wraz ze swym

starszym bratem, późniejszym Li Gong Yao i młodszym bratem, księciem Chu
Jiu zawiązali spisek, w wyniku którego po zamordowaniu Li Gong Tuo na tron
wstąpił Li Gong Yao. Po jego śmierci na tron został wyniesiony Zhong Gong
Lin, który zmarł po 7-letnim panowaniu.

16. XUAN GONG CHU JIU (691-646)

syn Huan Gong Bao, który wraz ze

starszymi braćmi Li Gong Yao i Zhong Gong Lin zorganizowali spisek w
wyniku którego został zamordowany Li Gong Tuo; w 691 po śmierci brata
Zhong Gong Lina, Xuan Gong Chu Jiu wstąpił na tron. W 676 Xuan Gong Chu
Jiu wydał swą córkę za króla Hui Wanga z dynastii Zhou; w 656 armia Qi
dowodzona przez księcia Huan Gong Baia naruszyła granice księstwa Chen
(uwięzienie dostojnika chenskiego Yuan Tao Tu, który poprowadził armię po
złej drodze).

17. MU GONG KUAN (646-630)

syn i następca Xuan Gong Chu Jiu, który

zmarł po 16-letnim panowaniu.

18. GONG GONG SHUO (630-612)

syn i następca Mu Gong Kuana, który

zmarł po 18-letnim panowaniu.

19. LING GONG PING GUO (612-597)

syn i następca Gong Gong Shuo, za

którego w 608 armia księstwa Chu najechała jego księstwo i w 604 książę
zawarł pokój z Zhuang Wangiem, księciem Chu. W 599 Ling Gong Ping Guo
został zamordowany przez Chen Hou Xia Zheng Shu w domu swej kochanki
Xia Ji, a matki zabójcy.

20. CHEN HOU XIA ZHENG SHU (597)

syn chenskiego dostojnika Yu Shu i

Xia Ji, kochanki Ling Gong Ping Guo, którego w 597 zamordował, a po

ucieczce księcia następcy tronu Wu do księstwa Jin zagarnął tron. Doprowadziło
to do karnej wyprawy książąt udzielnych na czele z Zhuang Wangiem, księciem
Chu, który kazał stracić Chen Hou Xia Zheng Shu.

21. CHENG GONG WU (597-567)

syn Ling Gong Ping Guo, po którego

zamordowaniu w 597 przez Chen Hou Xia Zheng Shu zbiegł do księstwa Jin. W
597 Cheng Gong Wu został osadzony na tronie księstwa Chen przez Zhuang
Wanga, księcia Chu, który miał poparcie innych książąt udzielnych. W 570
Cheng Gong Wu naruszył sojusz z księstwem Chu, co doprowadziło w 567 do
najazdu Gong Wanga, księcia Chu; w tym czasie Cheng Gong Wu zmarł.

22. AI GONG RUO (567-527)

syn i następca Cheng Gong Wu; na początku

jego panowania wobec uroczystości pogrzebowych w księstwie Chen, Zhuang
Wang, książę Chu wycofał swą armię z księstwa. W 566 wojska księstwa Chu
oblegały stolicę księstwa Chen, lecz ją nie zdobyły. W 534 podczas choroby Ai
Gong Ruo jego brat, książe Zhao zabił jego syna, księcia Dao Gong Shi, który
był następcą tronu i ogłosił nowym następcą tronu swego bratanka, księcia Liu.
Wywołało to niezadowolenie Ai Gong Ruo, który miał zamiar wydać rozkaz
stracenia księcia Zhao; wtedy książe Zhao na czele wojska otoczył rezydencję
Ai Gong Ruo, który popełnił samobójstwo.

23. CHEN JUN LIU (527)

syn Ai Gong Ruo i nałożnicy, który w 527 został

wyniesiony na tron przez swego stryja, księcia Zhao, który zamordował jego
brata, księcia Dao Gong Shi i przyczynił się do samobójstwa jego ojca. Na
wieść o śmierci Ai Gong Ruo wojska księstwa Chu pod wodzą księcia Qi Ji, na
rozkaz księcia Ling Wanga wtargnęły do księstwa Chen, które zostało
opanowane, Chen Jun Liu zbiegł do księstwa Zheng.

24. HIU GONG WU (527-504)

syn księcia Dao Gong Shi, który w 527 został

wyniesiony na tron księstwa Chen przez Ping Wanga, księcia Chu, który
wycofał wojska okupacyjne z księstwa. W 524 księstwo Chen nawiedziła klęska
pożarów; w 519 wojska księstwa Chen zagarnęły Hu i Shen.

25. HUAI GONG LIU (504-500)

syn i następca Hiu Gong Wu, który wezwany

przez He Lu, księcia Wu, za radą swych doradców, nie udał się do niego
wymówiwszy się chorobą. Wezwany ponownie w 502 przez He Lu, Huai Gong
Liu udał się do księstwa Wu, gdzie został uwięziony aż do śmierci.

26. MIN GONG YUE (500-478)

syn i następca Huai Gong Liu, który został

wyniesiony na tron przez ludność księstwa po uwięzieniu jego ojca w księstwie
Wu. W 496 na księstwo Chen napadł Fu Cha, książe Wu i zagarnął trzy osady;
489 ponownie zaatakowany przez niego, Min Gong Yue wezwał na pomoc
wojska księstwa Chu. W 486 po klęsce armii księstwa Chu w bitwie pod Ailing,
Min Gong Yue, wezwany przez Fu Cha udał się do księstwa Wu, co
doprowadziło do najazdu na księstwo Chen wojsk księstwa Chu. W 478 Min
Gong Yue został zabity przez Hui Wanga, księcia Chu, który przyłączył
księstwo Chen.

OD 478 PRZYŁĄCZONE DO KSIĘSTWA CHU

F) KSIĘSTWO CAI (TS’AI)

1. CAI SHU DU (ZHUDU) (1121)

młodszy brat króla Wu Wanga z dynastii

Zhou, który po zwycięstwie nad Xin Zhou z dynastii Shang-In, otrzymał od
niego księstwo Cai. Po śmierci Wu Wanga i objęciu regencji przez Zhou Gong
Dana, Cai Shu Du podniósł bunt, popierając bunt Shanów. Po stłumieniu buntu
Cai Shu Du został skazany na zesłanie i wkrótce po przybyciu do miejsca
zesłania zmarł.

2. CAI ZHONG HU (1106)

syn Cai Shu Du, który za swoje dobre uczynki

został przez Zhou Gong Dana mianowany wyższym dostojnikiem w księstwie
Lu, a następnie król Cheng Wang z dynastii Zhou nadał mu księstwo Cai, do
którego Cai Zhong Hu się udał i którym rządził aż do śmierci.

3. CAI BO HUANG (1052)

syn i następca Cai Zhong Hu.

4. CAI GONG HOU (946)

syn i następca Cai Bo Huang.

5. LI HOU (XI HOU) (892-863)

syn i następca Cai Gong Hou.

6. WU HOU (863-837)

syn i następca Li Hou.

7. YI HOU (837-809)

syn i następca Wu Hou, który zmarł po 20-letnim

panowaniu.

8. XI HOU SUO SHI (809-761)

syn i następca Yi Hou, który zmarł po 48-

letnim panowaniu.

9. GONG HOU XING (761-759)

syn i następca Xi Hou Suo Shi, który zmarł

po 2-letnim panowaniu.

10. DAI HOU (759-749)

syn i następca Gong Hou Xinga, który zmarł po 10-

letnim panowaniu.

11. XUAN HOU CUO FU (749-714)

syn i następca Dai Hou, który zmarł po

35-letnim panowaniu.

12. HUAN HOU FENG REN (714-694)

syn i następca Xuan Hou Cuo Fu,

który zmarł po 20-letnim panowaniu.

13. AI HOU XIAN WU (694-674)

syn Dai Hou, młodszy brat i następca Huan

Hou Feng Rena; w 684 podczas wyprawy na pomoc księstwu Xi,
zaatakowanemu przez księstwo Chu (co było z góry ukartowane), Ai Hou Xian
Wu dostał się do niewoli i został wywieziony przez Wen Wanga, księcia Chu do
księstwa Chu, gdzie w 674 zmarł w niewoli (wg innej wersji został uwolniony
przez Wen Wanga?).

14. MU HOU XI (674-645)

syn i następca Ai Hou Xian Wu, który wydał swą

siostrę za Huan Gong Xiao Baia, księcia Qi, a który ją w 657 odesłał bratu.
Wydanie po raz drugi siostry przez Mu Hou Xi doprowadziło do najazdu Huan
Gong Baia, księcia Qi na księstwo Cai; Mu Hou Xi został wzięty do niewoli,
lecz został uwolniony i powrócił do swego księstwa wskutek interwencji innych
książąt udzielnych.

15. ZHUANG HOU JIA WU (645-611)

syn i następca Mu Hou Xi, który

zmarł po 34-letnim panowaniu.

16. WEN HOU SHEN (611-591)

syn i następca Zhuang Hou Jia Wu, który

zmarł po 20-letnim panowaniu.

17. JING HOU GU (591-542)

syn i następca Wen Hou Shena, który po 49

letnim panowaniu został w 542 zamordowany przez swego syna i następcę,
późniejszego Ling Hou Bana, któremu odebrał narzeczoną, córkę księcia Chu, z
którą sam się ożenił.

18. LING HOU BAN (542-530)

tronem zawładnął w 542 po zamordowaniu

ojca Jing Hou Gu, który ożenił się z jego narzeczoną, córką księcia Chu. W 530
Ling Hou Ban zwabiony do Shen, został na uczcie zamordowany przez Ling
Wanga, księcia Chu (wymordowano także jego świtę), a wojska Chu
dowodzone przez księcia Qi Ji opanowały księstwo Cai.

19. QI JI, KSI

Ąś

E CHU (530-529)

syn Gong Wanga, brat Kang Wanga, Ling

Wanga i Zi Bo; za panowania Ling Wanga, w 534 Qi Ji dowodził armia, która
zajęła księstwo Chen, w 530 księstwo Cai, którymi Qi Ji rządził jako wasal Ling
Wanga. W 528 Qi Ji stanął na czele buntu przeciw Ling Wangowi i po jego
ś

mierci za panowania Zi Bo został wysokim urzędnikiem; w tymże roku Qi Ji,

wykorzystując niezadowolenie ludności z panowania Zi Bo, przyczynił się do
jego śmierci i sam wstąpił na tron pod imieniem Ping Wanga i nie będąc pewny
swej władzy, oraz obawiając się najazdu innych książąt udzielnych zwrócił
księstwa Chen i Cai prawowitym władcom.

20. PING HOU LU (530-521)

młodszy syn Ling Hou Bana, który w 528 zos-

tał wyniesiony na tron księstwa Cai przez Ping Wanga, księcia Chu, który
wycofał z tego księstwa swe wojska okupacyjne. Po uzyskaniu tronu Ping Hou
Lu zamordował swego starszego brata, księcia Yin Gong You.

21. DAO HOU DONG GUO (521-518)

syn księcia Yin Gong You, bratanek i

następca Ping Hou Lu, który po jego śmierci w 521 i ucieczce jego syna, księcia
Zhu do księstwa Chu – przekupił dostojnika Fei Ji – i przy jego poparciu zajął
tron (wg „Zuo zhuan”) (wersja Sima Qiana o napadzie Dao Hou Dong Guo na
syna Ping Hou Lu wydaje się wątpliwa); Dao Hou Dong Guo zmarł po 3-letnim
panowaniu.

22. ZHAO HOU SHEN (518-490)

syn księcia Yin Gong You, młodszy brat i

następca Dao Hou Dong Guo, który w 509 udał się na dwór Zhao Wanga,
księcia Chu, któremu złożył hołd, a oskarżony przez dostojnika chuskiego Zi
Changa (nie chciał mu dać odzieży, która mu się podobała) przez 3 lata
przebywał na dworze księcia Chu. Po powrocie do swego księstwa Zhao Hou
Shen udał się na dwór Ding Gong Wu, księcia Jin, aby skłonić go do najazdu na
księstwo Chu. W 506 Zhao Hou Shen spotkał się w Zhaoling z Ling Gong Yun,
księciem Wej, z którym następnie przegrał walkę o miejsce w hierarchii na
dworze króla Zhou. W lecie 506 Zhao Hou Shen przy poparciu księstwa Jin
przyłączył do swego księstwa księstewko Shen, co doprowadziło do najazdu
Zhao Wanga, księcia Chu. Zhao Hou Shen wysłał swego syna jako zakładnika
do księstwa Wu i zimą tegoż roku wraz z He Lu, księciem Wu rozbił armię
księstwa Chu i zajął jego stolicę Ying. W 493 na księstwo Cai najechał
ponownie Zhao Wang, książę Chu, co skłoniło Zhao Hou Shena do zwrócenia
się ponownie z prośbą o pomoc do He Lu, księcia Wu, który wyparł wojska

Chu, lecz skłonił (bez wiedzy dostojników) Zhao Hou Shena do przeniesienia
stolicy księstwa do Zhoulai. W 490 Zhao Hou Shen wezwany na dwór He Lu,
księcia Wu, został podczas podróży zamordowany przez zbója Li, który działał
na zlecenie jego dostojników obawiających się, że książę przeniesie ponownie
stolicę księstwa.

23. CHENG HOU SHUO (490-471)

syn i następca Zhao Hou Shena, który

został wyniesiony na tron przez dygnitarzy ojca, a którzy polecili zabić
rozbójnika Li, aby zatrzeć ślady ich spisku na życie Zhao Hou Shena; Cheng
Hou Shuo zmarł po 19-letnim panowaniu.

24. SHENG HOU CHAN (471-465)

syn i następca Cheng Hou Chana, który

zmarł po 15-letnim panowaniu.

25. YUAN HOU (465-450)

syn i następca Sheng Hou Chana, który zmarł po

5-latach panowania.

26. HOU QI (450-447)

ostatni książę księstwa Cai; syn i następca Yuan Hou,

za którego panowania w 447 Hui Wang, książę Chu zajął księstwo Cai, które
zostało przyłączone do księstwa Chu, a Hou Qi zbiegł.

OD 447 DO KSIĘSTWA CHU

G) KSIĘSTWO CAO (TS’AO)

1. CAO SHU ZHEN DUO (1122)

młodszy brat króla Wu Wanga z dynastii

Zhao, który po zwycięstwie nad ostatnim królem z dynastii Shang-In, nadał mu
księstwo Cao.

2. TAI BO PI (1051)

syn i następca Cao Shu Zhen Duo.

3. ZHONG JUN PING (1000)

syn i następca Tai Bo Pi.

4. GONG BO HOU (933)

syn i następca Zhong Jun Ping.

5. XIAO BO YUN (893)

syn i następca Gong Bo Hou.

6. YI BO XI (864-835)

syn i następca Xiao Bo Yuna, który zmarł po 30-letnim

panowaniu.

7. YOU BO QIANG (834-824)

syn Xiao Bo Yuna, młodszy brat i następca Yi

Bo Xi, który w 824 został zamordowany przez swego młodszego brata Dai Bo
Su.

8. DAI BO SU (824-794)

syn Xiao Bo Yuna, brat Yi Bo Xi i You Bo Qianga,

którego w 824 zamordował i wstąpił na tron; Dai Bo Su zmarł po 30 latach
panowania.

9. HUI BO SU (ZHI) (794-759)

syn i następca Dai Bo Su, który zmarł po 36

latach panowania.

10. SHU FU (759-758)

syn i następca Hui Bo Su, który wkrótce został

zamordowany przez swego stryja Mu Gong Wu.

11. MU GONG WU (758-755)

syn Dai Bo Su, młodszy brat Hui Fu, który po

zamordowaniu bratanka Shu Fu wstąpił na tron i zmarł po 3-letnim panowaniu.

12. HUAN GONG ZHONG SHENG (755-700)

syn i następca Mu Gong Wu,

który zmarł po 55-letnim panowaniu.

13. ZHUANG GONG XI GU (700-669)

syn i następca Huan Gong Zhong

Shenga, który w 679 uznał władzę Huan Gong Xiao Baia, księcia Qi, jako
księcia-hegemona.

14. XI GONG YI (LI GONG) (669-660)

syn i następca Zhuang Gong Xi Gu,

który zmarł po 9-letnim panowaniu.

15. ZHAO GONG BAN (660-651)

syn i następca Xi Gong Yi, który zmarł po

9-letnim panowaniu.

16. GONG GONG XIANG (651-616)

syn i następca Zhao Gong Bana, który

w 632 zaatakowany przez Wen Gong Chong Era, księcia Jin dostał się do
niewoli, lecz wkrótce za radą jinskich dostojników Gong Gong Xiang otrzymał
swe księstwo ponownie.

17. WEN GONG SHOU (616-594)

syn i następca Gong Gong Xianga, który

zmarł po 23-letnim panowaniu.

18. XUAN GONG QIANG (LU) (594-576)

syn i następca Wen Gong Shou,

który zmarł po 17-letnim panowaniu.

19. CHENG GONG FU CHU (576-553)

syn Wen Gong Shou i nałożnicy,

młodszy brat i następca Xuan Gong Qianga; w 575 Cheng Gong Fu Chu dostał
się do niewoli Li Gong Shou Mana, księcia Jin, który najechał księstwo Cao,
lecz wkrótce został uwolniony i powrócił do swego księstwa; Cheng Gong Fu
Chu zmarł po 23-letnim panowaniu.

20. WU GONG SHENG (553-526)

syn i następca Cheng Gong Fu Chu, który

zmarł po 27-letnim panowaniu.

21. PING GONG QING (XU) (526-522)

syn i następca Wu Gong Shenga,

który zmarł po 4-letnim panowaniu.

22. DAO GONG WU (522-513)

syn i następca Ping Gong Qinga, który w 513

udał się na dwór Jing Gong Tou Mana, księcia Song, aby złożyć mu hołd, lecz
został uwięziony i wkrótce zmarł.

23. CHENG GONG E (XIANG) (513-508)

syn Ping Gong Qinga, młodszy

brat i następca Dao Gong Wu, który został wyniesiony na tron gdy jego starszy
brat został uwięziony na dworze księcia Song; w 508 Cheng Gong E został
zamordowany przez swego najmłodszego brata, księcia Tonga, który objął tron.

24. YIN GONG TONG (508-503)

syn Ping Gong Qinga, brat Dao Gong Wu i

Cheng Gong E, którego w 508 zamordował i zagarnął tron. W 503 Yin Gong
Tong po 5-letnim panowaniu został zamordowany przez swego najmłodszego
brata księcia Lu, który objął po nim tron.

25. JING GONG LU (503-500)

syn Ping Gong Qinga, brat Dao Gong Wu,

Cheng Gong E i Yin Gong Tonga, którego w 503 zamordował i zagarnął tron;
Jing Gong Lu zmarł po 3-letnim panowaniu.

26. BO YANG (500-486)

ostatni książę księstwa Cao, syn i następca Jing

Gong Lu, który był miłośnikiem polowań. Bo Yang pod wpływem swego
doradcy Dongsun Qianga zerwał sojusz z księstwem Jin i najechał granice
księstwa Song (488), co w 486 doprowadziło do najazdu Jing Gong Tou Mana,
księcia Song na księstwo Cao, które zostało przyłączone do Song. Bo Yang

wraz ze swym doradcą Dongsun Qiangiem dostał się do niewoli i został
wywieziony do księstwa Song, gdzie został stracony.

OD 486 DO KSIĘSTWA SONG

H) KSIĘSTWO QI MAŁE

1. DONG LOU GONG (?)

daleki potomek You Ya, który był xiańskim „hou”,

a który otrzymał od Wu Wanga z dynastii Zhou księstewko Qi, gdy ten odniósł
zwycięstwo nad Xiu Zhou ostatnim królem z dynastii Shang-In.

2. XI LOU GONG (?)

syn i następca Dong Lou Gonga.

3. TI GONG (?)

syn i następca Xi Lou Gonga.

4. MOU QU GONG (?)

syn i następca Ti Gonga, który żył za panowania króla

Li Wanga z dynastii Zhou, co jest niemożliwe.

5. WU GONG (?)

syn i następca Mou Qu Gonga, który zmarł po 47-letnim

panowaniu (wg genealogii „Shi ben” zmarł po 18-letnim panowaniu).

6. JING GONG (?)

syn i następca Wu Gonga, który zmarł po 23 latach

panowania (wg genealogii „Shi ben” zmarł po 3-letnim panowaniu).

7. GONG GONG (?)

syn i następca Jing Gonga, który zmarł po 8-letnim

panowaniu.

8. DIE GONG (?)

syn i następca Gong Gonga, który zmarł po 18 letnim

panowaniu (wg genealogii „Shi ben” jego imię nie występuje).

9. HUAN GONG GU YONG (?)

syn Gong Gonga, młodszy brat (?) i następca

Die Gonga, który zmarł po 17 letnim panowaniu (wg genealogii „Shi ben” zmarł
po 18-letnim panowaniu i był bezpośrednim następcą Gong Gonga).

10. XIAO GONG GAI (?)

syn i następca Huan Gong Gu Yonga, który zmarł

po 17 letnim panowaniu.

11. WEN GONG YI GU (?)

syn Huan Gong Gu Yonga, młodszy brat i

następca Xiao Gong Gaia, który zmarł po 14 letnim panowaniu.

12. PING GONG YU (?)

syn Huan Gong Gu Yonga, brat Xiao Gong Gaia i

młodszy brat i następca Wen Gong Yi Gu, który zmarł po 18 letnim panowaniu.

13. DAO GONG CHENG (?)

syn i następca Ping Gong Yu, który zmarł po 12

letnim panowaniu.

14. YIN GONG QI (?)

syn i następca Dao Gong Chenga, który wkrótce po

wstąpieniu na tron został zamordowany przez swego młodszego brata, księcia
Sui, który objął po nim tron.

15. XI GONG SUI (?)

syn Dao Gong Chenga, który zagarnął tron po zamor-

dowaniu starszego brata Yin Gong Qi i zmarł po 19 letnim panowaniu.

16. MIN GONG WEI (494-478)

syn i następca Xi Gong Sui, który po 16 let-

nim panowaniu został zamordowany przez swego młodszego brata, księcia Yan
Lu, który objął tron.

17. AI GONG YAN LU (478-460)

syn Xi Gong Sui, który zagarnął tron po

zamordowaniu starszego brata Min Gong Weia i zmarł po 10 letnim panowaniu.

18. CHU GONG CHI (459-447)

syn Min Gong Weia, który po śmierci stryja

Ai Gong Yan Lu zagarnął tron i zmarł po 20 letnim panowaniu.

19. JIAN GONG CHUN (446-445)

syn i następca Chu Gong Chi, który po

rocznym panowaniu został pozbawiony księstwa przez Hui Wanga, księcia Chu,
który przyłączył księstewko Qi (Małe) do swego państwa.

OD 445 DO KSIĘSTWA CHU

I) KSIĘSTWO WU

1. TAI BO (ok. 1290)

syn wodza plemienia Zhou Tai Wanga, który wraz ze

swym młodszym bratem Zhong Yong uciekł na tereny późniejszego księstwa
Wu do barbarzyńskich plemion Man i przy ich pomocy położył podwaliny pod
przyszłe księstwo Wu.

2. ZHONG YONG (ok. 1251)

syn wodza plemienia Zhou Tai Wanga, który

wraz ze swym starszym bratem Tai Bo uciekł na tereny późniejszego księstwa
Wu do barbarzyńskich plemion Man. Następnie Zhong Yong pomagał Tai Bo w
położeniu podwalin pod przyszłe księstwo Wu i po jego bezpotomnej śmierci
objął tron.

3. JI JIAN (12..)

syn i następca Zhong Yonga.

4. SHU DA (11..)

syn i następca Ji Jiana.

5. ZHOU ZHANG (YAO WANG) (ok. 1122)

syn i następca Shu Da, który

otrzymał od króla Wu Wanga z dynastii Zhou potwierdzenie władzy nad
księstwem Wu, a także wysoki tytuł książęcy („zhuhou”), gdy ten odniósł
zwycięstwo nad Xin Zhou ostatnim królem z dynastii Shang-In.

6. XIONG SUI (ok. 1085)

syn i następca Zhou Zhanga.

7. GE XIANG (ZAO ZHEN) (ok. 1036)

syn i następca Xiong Sui.

8. QIANG JIU YI (KUAN WU) (ok. 967)

syn i następca Ge Xianga.

9. YU QIANG YI WU (YI CHU) (ok. 929)

syn i następca Qiang Jiu Yi.

10. GE LU (BI YU) (ok. 890)

syn i następca Yu Qiang Yi Wu.

11. ZHOU YAO (QI XUN) (ok. 854)

syn i następca Ge Lu.

12. QU YU (GE LU) (ok. 804)

syn i następca Zhao Yao.

13. YI WU (GE CHUAN) (ok. 777)

syn i następca Qu Yu.

14. QIN CHU (JIAO YI) (ok. 753)

syn i następca Yi Wu.

15. JUN ZHUAN (JE ZHUANG) (CHI YI) (ok. 729)

syn i następca Qin Chu.

16. PO GAO (PO KENG) (JIE SI) (ok. 699)

syn i następca Jun Zhuanga.

17. JU BI (BI ZHENG) (GOU BI) (ZHI JI) (ok. 664)

syn i następca Po Gao.

18. QU QI (?)

syn i następca Ju Bi.

19. SHOU MENG WANG (586-561)

syn i następca Qu Qi, za którego

panowania rozpoczyna się umacnianie pozycji księstwa Wu; w 584 wojska Wu
zaatakowały chuski Zhoulai, co w 570 doprowadziło, że armia Chu dowodzona
przez Gong Wanga, księcia Chu wtargnęła w granice księstwa Wu. W 584 do
jego księstwa przybył dostojnik chuski Shen Gong Wu Chen, który uciekł ze

swego księstwa, a w Wu nauczał jego mieszkańców sztuki wojennej i
posługiwania się rydwanami bojowymi.

20. ZHU FAN (561-548)

najstarszy syn i następca Shou Meng Wanga, który w

560 wysłał swe wojska, które bez powodzenia najechały granice księstwa Chu,
co doprowadziło do odwetowego najazdu.

21. YU JI (548-544/31)

drugi syn Shou Meng Wanga, który objął tron po

mierci swego starszego brata Zhu Fana, który wyznaczył go swoim następcą.

W 545 do Wu przybył pierwszy doradca w księstwie Qi, Qing Feng, który
uciekł ze swego księstwa, a w Wu otrzymał jako swoja posiadłość ziemie w
okręgu Zhufang, oraz ożenił się z córką księcia. W 544 Yu Ji posłał jako posła
swego brata Ji Zha, który odwiedził wszystkie księstwa chińskie. W 538 po
spotkaniu z innymi udzielnymi książętami, Ling Wang, książę Chu, wraz z nimi
najechał księstwo Wu i zagarnął miasto Zhufang, co doprowadziło do
odwetowego najazdu wojsk Wu na księstwo Chu, gdzie złupiono trzy wioski. W
537 wojska Chu ponownie wtargnęły w granice księstwa Wu docierając do
Yulou, a w 536 nastąpił ich ponowny atak, lecz został rozbity.

22. YU MEI (543/31-527)

trzeci syn Shou Menga, brat i następca Yu Ji, który

przed śmiercią chciał wyznaczyć swym następcą najmłodszego brata, księcia Ji
Zha, który odmówił przyjęcia tronu i zbiegł do, a Yu Mei zmarł po 4 letnim
panowaniu.

23. WANG LIAO (526-515)

syn Yu Meia, który po jego śmierci i odmowy

przyjęcia tronu przez stryja, księcia Ji Zha, został wyniesiony na tron, co budziło
niezadowolenie jego brata stryjecznego, księcia Guanga. W 525 książę Guang
napadł na księstwo Chu, lecz poniósł klęskę, a w 519 rozbił wojska Chu, oraz
najechał na księstwa Chen i Cai; w 518 książę Guang ponownie najechał na
księstwo Chu i zajął miasta Juchao i Zhongli. W 515 Wang Liao wysłał armię
dowodzoną przez książąt Gai Youya i Zhu Yonga, która najechała księstwo
Chu, gdzie oblegała miasta Liu i Qian, lecz została odcięta od kraju; skorzystał z
tego książe Guang, który nasłał Zhuan Zhu, który zamordował Wang Liao.

24. HE LU (LÜ) (514-496)

syn Zhu Fana, który za panowania Wang Liao

dowodził armią (w 525, 519 i w 518 najechał na księstwo Chu); w 515 He Lu
nasłał Zhuan Zhu, który zamordował Wang Liao, a He Lu wstąpił na tron
uzyskując poparcie swego stryja księcia Ji Zi. Bracia zamordowanego Wang
Liao, książęta Gai Youya i Zhu Yong zbiegli z Wu: pierwszy do księstwa Xu, a
drugi do księstewka Zhun, a następnie obaj pojawili się w księstwie Chu, gdzie
otrzymali we władanie Chengfu i Hutian. W 512 He Lu najechał na księstwo
Chu, gdzie zajął Chengfu i Hutian i zabił książąt Gai Youya i Zhu Yonga; w 511
He Lu ponownie najechał księstwo Chu i zajął Liu i Qian, a w 510 najechał
księstwo Yue i rozbił jego armię. W 509 wojska Chu dowodzone przez Zi
Chang Nang Wa wtargnęły w granice Wu, którego armia rozbiła najeźdźców
pod Yuzhang, a następnie opanowała chuskie Juchao. W 506 He Lu po zawarciu
sojuszu z księstwami Tang i Cai najechał księstwo Chu i w bitwie nad rzeką
Hanshui rozbił jego armię, a następnie po kolejnych zwycięstwach He Lu na

czele armii zajął stolicę księstwa Chu – Ying. W 505 Yun Chang, książę Yue,
korzystając że He Lu przebywał na terytorium księstwa Chu, zaatakował
księstwo Wu; także Ai Gong, książę Qin posłał na pomoc księstwu Chu armię,
która pobiła wojska Wu. Wykorzystując te wydarzenia brat He Lu, książę Fu
Gai, powrócił do Wu, gdzie ogłosił się księciem, co skłoniło He Lu do powrotu;
pokonany Fu Gai uciekł do księstwa Chu, gdzie otrzymał od Zhao Wanga
posiadłości w Tangxi i stał się protoplastą rodu Tangxi. W 504 He Lu wysłał
armię dowodzoną przez następcę tronu, księcia Fu Cha, która najechała księstwo
Chu i zajęła Pan. W 496 He Lu na czele armii najechał księstwo Yue, lecz Yun
Chang, książę Yue pobił jego armię w bitwie pod Zuili (?); He Lu został ranny i
wkrótce zmarł.

25. FU CHA (CHAI) (496-473/2)

syn i następca He Lu, za którego panowania

dowodził armia, którą w 504 zaatakował księstwo Chu, a w 494 na czele armii
zaatakował księstwo Yue, którego wojska rozbił w bitwie pod Fujiao, a
następnie zawarł pokój z Yun Changiem, który uznał się za jego wasala. W 489
Fu Cha na czele armii wtargnął w granice księstwa Qi i rozbił jego armię w
bitwie pod Ailing (483?), a od Ai Gonga, księcia Lu zażądał wysokiej daniny,
oraz zajął płd. Terytoria księstw Lu i Qi. W 487 Fu Cha zaatakował księstwo Lu
docierając do jego stolicy i zmuszając Ai Gonga Jianga do uznania
zwierzchnictwa księstwa Wu. W 486 i 485 Fu Cha zaatakował księstwo Qi i w
tymże czasie przybył z hołdowniczą wizytą na dwór Yun Chang, książę Yue. W
483 Fu Cha wezwał do Tuogao książąt Lu i Wej, z którymi prowadził rozmowy,
a w 482 na zjeździe w Huangchi pretendował do roli hegemona wśród średnich
księstw. W tymże czasie wojska wysłane przez Gou Jiana, księcia Yue
wtargnęły w granice księcia Wu, rozbiły armie i wzięły do niewoli następcę
tronu, księcia You. Natomiast Fu Cha przebywał na zjeździe w Huangchi, gdzie
zawarł sojusz z innymi udzielnymi książętami, a po powrocie do Wu zawarł
pokój z Yue, wysyłając cenne podarki. W 478 armia Yue dowodzona przez Gou
Jiana wtargnęła w granice księstwa Wu rozbijając jego armię w bitwie pod Lize.
W 476 Gou Jian, książę Yue ponownie najechał księstwo Wu, którego stolicę
oblegał od 475, a w 473/2 ostatecznie zdobył księstwo Wu, które zostało
przyłączone do Yue. Fu Cha nie godząc się na propozycję Gou Jiana
przesiedlenia się do Yomgdongu, popełnił samobójstwo.

OD 473/2 DO KSIĘSTWA YUE (JÜE)

J) KSIĘSTWO YAN (JEN)

1. ZHAO GONG SHI (SHIH) (ok. 1122)

pochodził z dynastii Zhou i po

zwycięstwie króla Wu Wanga z dynastii Zhou nad ostatnim królem z dynastii
Shang-In, Xin Zhou otrzymał od niego w lenno księstwo Yan. Podczas
małoletniości króla Cheng Wanga z dynastii Zhou, Zhao Gong Shi początkowo
był niezadowolony z regencji Zhou Gong Dana; pozostawił po sobie pamięć
dobrego władcy.

2. HUI HOU (864-826)

dziewiąty potomek Zhao Gong Shi, który panował w

swoim księstwie podczas panowania Li Wanga z dynastii Zhou (878/857-827).

3. LI HOU (826-790)

syn i następca Hui Hou, który zmarł po 34 letnim

panowaniu.

4. QING HOU (790-766)

syn i następca Li Hou, który zmarł po 24 letnim

panowaniu.

5. AI HOU (766-764)

syn i następca Qing Hou, który zmarł po 2 letnim

panowaniu.

6. ZHENG HOU (764-728)

syn i następca Ai Hou, który zmarł po 36 letnim

panowaniu.

7. MU HOU (728-710)

syn i następca Zheng Hou, który zmarł po 18 letnim

panowaniu.

8. XUAN HOU (710-697)

syn i następca Mu Hou, który zmarł po 13 letnim

panowaniu.

9. HUAN HOU (697-690)

syn i następca Xuan Hou, który zmarł po 7 letnim

panowaniu.

10. ZHUANG GONG (690-657)

syn i następca Huan Hou, który w 679 uznał

władzę Huan Gong Xiao Baia, księcia Qi jako księcia-hegemona. W 675
Zhuang Gong wraz z Yi Gong Chi, księciem Wej interweniował zbrojnie w
Zhou, gdzie wygnał króla Hui Wanga i osadził na jego miejsce jego brata Tui
Wanga (być może Zhuang Gong nie uczestniczył w tych wydarzeniach?, a
udział brał Zhong Fu, książę Płd. Yan (wg Kong Ying Da (574-648). W 664
plemiona barbarzyńskie Shanrongów najechały księstwo Yan, któremu na
pomoc pośpieszył Huan Xiao Bai, książę Qi, uderzając na Shanrongów z płn.,
oddał Zhuang Gongowi te terytoria przez które książę Yan przejeżdżał wraz z
księciem Qi – z których Zhuang Gong miał płacić daninę domowi Zhou.

11. XIANG GONG (657-617)

syn i następca Zhuang Gonga, który na zjeździe

w Jiantu (632) uznał za księcia-hegemona Wen Gong Era, księcia Jin.

12. HUAN GONG (617-601)

następca Xiang Gonga, który zmarł po 16 letnim

panowaniu.

13. XUAN GONG (601-586)

następca Huan Gonga, który zmarł po 15 letnim

panowaniu.

14. ZHAO GONG (586-573)

następca Xuan Gonga, który zmarł po 13 letnim

panowaniu.

15. WU GONG (573-554)

następca Zhao Gonga, który zmarł po 19 letnim

panowaniu.

16. WEN GONG (554-548)

następca Wu Gonga, który zmarł po 6 letnim

panowaniu.

17. YI GONG (548-544)

następca Wen Gonga, który zmarł po 4 letnim

panowaniu.

18. HUI GONG (544-535)

syn i następca Yi Gonga, który zmarł po 9 letnim

panowaniu; przypisywane mu przez Sima Qina wydarzenia odnoszą się do Jian
Gonga.

19. DAO GONG (535-528)

następca Hui Gonga, który zmarł po 7 letnim

panowaniu.

20. GONG GONG (528-523)

następca Dao Gonga, który zmarł po 5 letnim

panowaniu.

21. PING GONG (523-504)

następca Gong Gonga, który zmarl po 19 letnim

panowaniu.

22. JIAN GONG (504-492)

następca Ping Gonga, który dążył do obsadzania

wyższych stanowisk krewnymi swej faworyty Song, co doprowadziło do jej
zamordowania; Jian Gong zbiegł do księstwa Qi, a na tron został ponownie
wprowadzony przez księcia Jin.

23. XIAN GONG (492-464)

następca Jian Gonga, który zmarł po 28 letnim

panowaniu.

24. XIAO GONG (464-449)

następca Xian Gonga, który zmarł po 15 letnim

panowaniu.

25. CHENG GONG (449-433)

następca Xiao Gonga, który zmarł po 16

letnim panowaniu.

26. MIN GONG (433-402)

następca Cheng Gonga, który zmarł po 31 letnim

panowaniu.

27. LI GONG (402-372)

następca Min Gonga, który w 373 najechał księstwo

Qi i rozbił jego armię w bitwie pod Lingu.

28. HUAN GONG (372-361)

następca Li Gonga, który zmarł po 11 letnim

panowaniu.

29. WEN GONG (361-332)

następca Huan Gonga, który w 334 dzięki zabie-

gom dyplomatycznym Su Qiana (jego wizyta w księstwie Yan), przystąpił do
antyqinskiego sojuszu księstw leżących w linii prostej z płn, na płd., którego
głową stało się księstwo Zhao; Hui Wen Wang, książę Qin wydał swą córkę za
następcę tronu Yan.

30. YI WANG (332-320)

następca Wen Gonga, który został wyniesiony na

tron po jego śmierci, a Xuan Wang Bi Qiang, książę Qi najechał księstwo Yan i
zagarnął 10 miast, które zwrócił przekonany przez dyplomatę Su Qina; w 323
Yi Wang oficjalnie przyjął tytuł „wanga”.

31. YAN WANG KUAI (GUAI) (320-316)

syn i następca Yi Wanga, który w

318 wraz z księstwem Chu i trzema książętami jinskimi najechał księstwo Qin,
lecz został odparty. W 316 Yan Wang Kuai abdykował na rzecz swojego
pierwszego doradcy Zi Zhi i zmarł w 314 gdy armia księstwa Qi podbiła
księstwo Yan.

32. ZI ZHI (316-314)

mianowany pierwszym doradcą przez Yan Wang Kuaia,

który w 316 abdykował na jego rzecz. W 314 w księstwie wybuchły walki
wewnętrzne o władzę między Zi Zhi, a późniejszym Zhao Wang Pingiem i
wodzem Shi Bei, z czego skorzystał Min Wang Di, książę Qi, który wysłał
armię w celu podbicia księstwa Yan i Zi Zhi zginął podczas walk.

314-312 BEZKRÓLEWIE (DO QI)

33. ZHAO WANG PING (314-278)

za panowania Yan Wang Kuia był

następcą tronu i po jego abdykacji (316) na rzecz Zi Zhi rozpoczął w 314 z nim
walki wewnętrzne o władze, które zakończyły się niepowodzeniem. W 312
Zhao Wang Ping odzyskał władzę w księstwie i przy pomocy swych doradców
Go Weia, Yue Yi z Wej, Zou Yan z Qi i Ji Xina z Zhao zreorganizował i
umocnił księstwo, co pozwoliło mu na podjęcie aktywnej polityki. W 284 Zhao
Wang Ping posłał armię dowodzoną przez Yue Yi, która wspierana przez armię
księstw Qin, Chu i trzech jinskich księstw najechała na księstwo Qi, które
(oprócz miast Liao, Ju i Jimo), znalazło się pod władzą księstwa Yan.

34. HUI WANG (278-271)

syn i następca Zhao Wang Pinga, który po

wstąpieniu na tron pozbawił dowództwa Yue Yi, który uciekł do księstwa Zhao,
a wodzem armii okupującej księstwo Qi został mianowany Qi Jie, który został
pobity i wyparty z księstwa Qi przez qiskiego Tian Tana.

35. WU CHENG WANG (271-257)

następca Hui Wanga, który zaraz po

wstąpieniu na tron musiał toczyć walki ze zjednoczoną armią księstw Han, Wei
i Chu, która wtargnęła w granice księstwa Yan; w 265 qiski Tian Tan napadł na
księstwo Yan i zagarnął Zhongyang.

36. XIAO WANG (257-254)

syn i następca Wu Cheng Wanga, który zmarł po

3 letnim panowaniu.

37. WANG XI (254-221)

syn i następca Xiao Wanga, który w 251 wysłał

armię dowodzoną przez Li Fu, która wtargnęła do księstwa Zhao, lecz została
rozbita w bitwie pod Hao, a druga dowodzona przez Qing Qinga (Yue Chenga)
została rozbita w Dai przez wojska księstwa Zhao. Następnie Wang Xi wobec
groźby ataku na stolicę zgodził się zawrzeć pokój z księstwem Zhao. W 243
armia księstwa Zhao dowodzona przez Li Mu wtargnęła w granicę księstwa Yan
i zagarnęła Wusui i Fangzheng, co doprowadziło z kolei do ataku armii księstwa
Yan pod wodzą Ji Xina na księstwo Zhao, lecz armia ta została odparta, a Ji Xin
zginął. W 232 Wang Xi wysłał następcę tronu, księcia Dana jako zakładnika do
księstwa Qin, lecz książę Dan uciekł; w 226 wojska księstwa Qin wtargnęły w
granicę księstwa Yan i zajęły stolicę Ji, a Wang Xi uciekł do Liaodong, który
został zdobyty przez wojska Qin w 221, a król Yan dostał się do niewoli.

OD 221 DO ZJEDNOCZONYCH CHIN

K) KSIĘSTWO JIN (HENAN, HEBEI, SHANXI)

1. TANG ZHU HOU (ok. 1106)

syn Wu Wanga, króla z dynastii Zhou i

młodszy brat króla Cheng Wanga, od którego otrzymał posiadłości w Tang,
które były podstawą późniejszego księstwa Jin.

2. JIN HOU XIA (XIEFU) (1102)

syn i następca Tang Zhu Hou, który wg

tradycji przesiedlił się na wybrzeże rzeki Jinshui i nazwał swe księstwo Jin i
przyjął tytuł „hou”.

3. WU HOU NING ZU (?)

syn i następca Jin Hou Xia.

4. CHENG HOU FU REN (?)

syn i następca Wu Hou Ning Zu.

5. LI HOU FU (?)

syn i następca Cheng Hou Fu Rena.

6. JING HOU YI JIU (858-840)

syn i następca Li Hou Fu, który zmarł po 18

letnim panowaniu.

7. XI HOU SI TU (LI HOU) (840-822)

syn i następca Jing Hou Yi Jiu, który

zmarł po 18 letnim panowaniu.

8. XIAN HOU JI (822-811)

syn i następca Xi Hou Si Tu, który zmarł po 11

letnim panowaniu.

9. MU HOU FO WANG (SHENG) (811-784)

syn i następca Xian Hou Ji,

który w 808 ożenił się z córką księcia Qi z rodu Jiang, z którą miał syna, księcia
Chou. W 805 Mu Hou Fo Wang podjął wyprawę na Tiao przeciw
barbarzyńskim plemionom Rongów, a 802 wyprawę na Qianmu, które zostało
przyłączone do księstwa.

10. SHANG SHU (784-781)

syn Xian Hou Ji, młodszy brat i następca Mu

Hou Fo Wanga, który po jego śmierci (784) zagarnął tron, pozbawiając go
swego bratanka, księcia Chou, który zbiegł z księstwa. W 781 Shang Shu po 3
letnim panowaniu został pozbawiony tronu przez swego bratanka Wen Hou
Chou.

11. WEN HOU CHOU (780-745)

syn Mu Hou Fo Wanga, który po śmierci

ojca musiał uciekać z księstwa przed swoim stryjem Shang Shu, który zagarnął
tron. W 781 Wen Hou Chou przy poparciu swoich stronników napadł i zabił
stryja Shang Shu; zmarł po 35 letnim panowaniu.

12. ZHAO HOU BO (745-739)

syn i następca Wen Hou Chou, który po

wstąpieniu na tron nadał swemu stryjowi Cheng Shi miasto Quwo. Cheng Shi
cieszył się olbrzymią popularnością wśród ludności księstwa Jin. W 739 Zhao
Hou Bo został zamordowany przez swego doradcę Pan Fu, który wezwał na tron
księstwa Jin Huan Shu (Cheng Shi), który jednak został jednak pobity przez
swych przeciwników.

13. XIAO HOU PING (739-724)

syn i następca Zhao Hou Bo, który został

wyniesiony na tron przez przeciwników Huan Shu, władcy miasta Quwo, którzy
go pokonali. Po wstąpieniu na tron Xiao Hou Ping polecił stracić mordercę
swego ojca Pan Fu. W 724 Xiao Hou Ping został zamordowany w swej stolicy
Yi przez Zhuang Bo, władcę Quwo, a syna Huan Shu.

14. AO HOU QI (724-717)

syn Xiao Hou Pinga, który został wyniesiony na

tron przez arystokrację księstwa Jin, która pokonała pretendującego do tronu
Zhuang Bo, władcę Quwo; Ao Hou Qi zmarł po 6 letnim panowaniu.

15. AI HOU GUANG (717-708)

syn Ao Hou Qi, który został wyniesiony na

tron przez arystokrację księstwa Jin; w 710 Ai Hou Guang posłał armię, która
wtargnęła do Xingting, którego władca zawarł sojusz z Wu Gongiem z Quwo i
w 709 wspólnie napadli na brzegu rzeki Fenho na armię Jin dowodzoną przez Ai
Hou Guanga, który dostał się do niewoli.

16. XIAO ZI (708-705)

syn i następca Ai Hou Guanga, który po dostaniu się

ojca do niewoli został wyniesiony na tron przez arystokrację jinską. W 705 Xiao

Zi po 3 letnim panowaniu został podstępnie zamordowany przez Wu Gonga z
Quwo.

17. JIN HOU MIN (704-679)

syn Ao Hou Qi, młodszy brat Ai Hou Guanga,

który został wyniesiony na tron po śmierci Xiao Zi. Po 28 letnim panowaniu Jin
Hou Min został napadnięty i zabity przez Wu Gonga z Quwo, który objął tron.

18. WU GONG CHENG (679-677)

syn Zhuang Bo, władcy Quwo, który w

708 w sojuszu z władcą Xingtiangu pobił i wziął do niewoli Ai Hou Guanga,
księcia Jin i na jego polecenie zamordowany przez Han Wanga, a w 705 zwabił
do siebie Xiao Zi, księcia Jin i go zamordował. Interwencja w tymże roku króla
Huan Wanga z dynastii Zhou nie pozwoliła Wu Gongowi na objęcie tronu w
księstwie Jin. W 679 Wu Gong Cheng napadł i zabił Jin Hou Mina i
przekupiwszy króla Li Wanga z dynastii Zhou objął za jego zgodą tron księstwa
Jin.

19. XIAN GONG GUI ZHU (677-650)

syn i następca Wu Gong Chenga, który

w 672 (wg „Zuo zhuan” w 666) w walce z plemionami Li Rongów dostał w swe
ręce Li Ji i jej młodszą siostrę, które wkrótce zostały jego nałożnicami. W 669
Xian Gong Gui Zhu za radą Shi Weia z Ju wymordował wszystkich książąt
krwi, aby pozbyć się potencjalnych pretendentów do tronu. W 668 Shi Wei
otoczył murami obronnymi miasto Jiang, które stało się stolicą księstwa Jin; w
tymże także roku udało się Xian Gong Gui Zhu odeprzeć najazd księstewka Go.
W 661 Xian Gong Gui Zhu na czele armii podbił terytoria Huo, Wei i Geng, a
po powrocie z wyprawy osadził swego syna i następcę tronu, księcia Shen
Shenga w Juwo, a Bi Wangowi nadał ziemie Wei, i Zhao Su otrzymał ziemie
Geng – i zostali mianowani jego doradcami. W 660 Xian Gong Gui Zhu wysłał
armię dowodzoną przez księcia-następcę Shen Shenga przeciw plemionom
Dongshan. Intrygi nałożnicy Xian Gong Gui Zhu, Li Ji doprowadziły w 656 do
samobójstwa księcia Shen Shenga, ucieczki księcia Chong Era do Pu, a księcia
Yi Wu do Ju. Doprowadziło to w 655 do ataku wojsk Xian Gong Zhu na Pu i
ucieczki księcia Chong Era do barbarzyńskich plemion. W 655 armia Jin
wysłana przez Xian Gong Gui Zhu zlikwidowała księstewko Go, a w drodze
powrotnej księstewko Yu. W 654 Xian Gong Gui Zhu posłał wojska, które
zajęły miasto Ju, a książę Yi Wu uciekł do księstewka Liang. W 652 Xian Gong
Gui Zhu wysłał armię dowodzoną przez Li Ke, która rozbiła plemiona Di pod
Caisangiem, a jego księstwo na zach. graniczyło z księstwem Qin, a na wsch.
Sięgało rejonu Henei. W 651 wskutek choroby Xian Gong Gui Zhu opóźnił
wyjazd na zjazd udzielnych książąt zwołany przez księcia-hegemona Huan
Gong Xiao Baia, księcia Qi, a następnie po spotkaniu z doradcą króla Xiang
Wanga, Zai Konga, powrócił do księstwa nie jawiąc się w Kuiqiu;
mianowawszy Xun Xi pierwszym ministrem Xian Gong Gui Zhu zmarł.

20. XI QI (650)

syn Xian Gong Gui Zhu i nałożnicy Li Ji, który w 650 po

mierci ojca przy poparciu jego pierwszego ministra Xun Xi został wyniesiony

na tron. Przeciw niemu bunt podniósł Li Ke i Pei Zheng, którzy działali w
interesie książąt Chong Era i Yi Wu, a Li Ke zamordował Xi Qi.

21. DAO ZI (650)

syn Xian Gong Gui Zhu i nałożnicy Li Ji, młodszy brat Xi

Qi, który został po jego śmierci wyniesiony na tron przez pierwszego ministra
Xun Xi. Rządy w imieniu Dao Zi sprawował Xun Xi. Jednak już wkrótce na
uczcie Dao Zi został zamordowany przez Li Ke, a Xun Xi popełnił
samobójstwo.

22. HUI GONG YI WU (650-637)

syn Xian Gong Gui Zhu, który w wyniku

intryg nałożnicy Li Ji był zmuszony do ucieczki do miasta Ju, a po zajęciu go
przez wojska jinskie zbiegł do księstwa Liang. Po śmierci ojca (650) i
zamordowaniu braci Xi Qi i Dao Zi (650) przez Li Ke, Hui Gong Yi Wu został
wezwany (po odmowie księcia Chong Era) przez Li Ke do objęcia tronu, na
który wstąpił dzięki zbrojnej interwencji Mu Gonga, księcia Qin i Huan Gong
Xiao Baia, księcia Qi. Po wstąpieniu na tron Hui Gong Yi Wu odmówił oddania
terytorium Hexi Mu Gongowi, księciu Qin, które obiecał za pomoc w
odzyskaniu tronu, a następnie polecił arystokracie jinskiemu Li Ke popełnić
samobójstwo (oprócz Li Ke zostało straconych wielu wielmoży). W 649 Hui
Gong Yi Wu przyjął honory od Shao Gonga Go, który został wysłany przez
króla Xiang Wanga z dynastii Zhou. W 647 w księstwie Jin rozpoczął się głód i
Hui Gong Yi Wu zwrócił się do Mu Gonga, księcia Qin z prośbą o przysłanie
ziarna, co Mu Gong uczynił za radą Bai Li Xi. W 646 Hui Gong Yi Wu
korzystając, że w księstwie Qin wybuchł głód za radą Go Yi napadł na te
księstwo. Doprowadziło to w 645 do najazdu Mu Gonga, księcia Qin na
księstwo Jin i w bitwie pod Hanyuan wojska Jin zostały rozbite, a Hui Gong Yi
Wu dostał się do niewoli i został wywieziony do Qin. Po zawarciu w
Wangcheng układu sojuszniczego z Mu Gongiem, Hui Gong Yi Wu został
uwolniony i powrócił do swego księstwa, gdzie kazał stracić dostojnika Qing
Zhenga, a następnie wysłał ludzi, którzy mieli zabić jego brata, księcia Chong
Era, który zbiegł do księstwa Qi. W 643 zgodnie z układem Hui Gong Yi Wu
wysłał do księstwa Qin swego syna, księcia Yu jako zakładnika. W 637 na
wieść o jego chorobie z księstwa Qin zbiegł jego syn i następca, książę Yu,
który po śmierci ojca wstąpił na tron.

23. HUAI GONG YU (636)

syn Hui Gong Yi Wu i córki władcy księstewka

Liang, który od 643 przebywał jako zakładnik w księstwie Qin i w 637 na wieść
o chorobie ojca zbiegł do księstwa Jin, gdzie po jego śmierci wstąpił na tron.
Jego ucieczka z księstwa Qin wywołała niezadowolenie Mu Gonga, który
udzielił zbrojnej pomocy księciu Chong Erze. Huai Gong Yu nakazał powrót
wszystkich wygnańców, a po upływie terminu kazał stracić Hu Tu. Wkroczenie
wojsk Qin w granicę księstwa Jin doprowadziło do zamordowania Huai Gong
Yu w Gaoliangu i objęcie tronu przez Wen Gong Chong Era.

24. WEN GONG CHONG ER (635-627)

syn Xian Gong Zhu i córki naczel-

nika rodu Hu-shi z plemienia Di, który w 655 w wyniku intryg nałożnicy ojca Li
Ji był zmuszony uciekać z księstwa Jin do krewnych matki i na wygnaniu
przebywał 18 lat. W 636 Wen Gong Chong Er przy zbrojnym poparciu Mu
Gonga, księcia Qin, oraz swoich zwolenników wśród możnych jinskich wstąpił

na tron po zamordowaniu swego bratanka Huai Gong Yu. Na tronie umocnił się
po stłumieniu przy pomocy Mu Gonga buntu, na czele którego stali Lü (Sheng) i
Qi (Rui), a następnie wynagrodził swoich stronników i zasłużonych dostojników
nadaniami i tytułami. W 635 Wen Gong Chong Er interweniował w Zhou
przywracając tron królowi Xiang Wangowi, który był wygnany przez swego
młodszego brata, księcia Daia i za to księstwo Jin otrzymało od króla terytoria
Yangfang w rejonie Henei. W 633 Wen Gong Chong Er posłał swe armie, które
zaatakowały księstwa Cao i Wej, co skłoniło Cheng Wanga, księcia Chu do
wycofania się z księstwa Song. W 632 Wen Gong Chong Er na czele armii
przekroczył na płd. rzekę Huanghe (po odmowie księcia Wej przepuszczenia
jego armii przez swe terytorium), wtargnął w granicę księstwa Cao i zajął
miasto Wulu, a na stolicę księstwa Cao i wziął do niewoli Gong Gonga Xianga,
którego wkrótce uwolnił. Następnie Wen Gong Chong Er w Lianyue zawarł
sojusz z Zhao Gong Panem, księciem Qi, a potem zaanektował księstwo Wej. W
tymże czasie Cheng Wang, książę Chu zaatakował księstwo Song i Wen Gong
Chong Er wspierany przez wojska księstwa Qi rozbił wojska Chu, co
doprowadziło do zawarcia z nim sojuszu przez księstwo Zheng, a król Xiang
Wang z dynastii Zhou uznał Wen Gong Chong Era za księcia-hegemona. Potem
Wen Gong Chong Er uwolnił księcia Cheng Gong Zhenga, dzięki prośbie króla
Zhou i pozwolił mu na powrót do księstwa Wej. Po powrocie do księstwa Wen
Gong Chong Er zwołał zjazd udzielnych książąt w Wen, a nie czując się jeszcze
silnym „prosił” króla Xiang Wanga aby ten wyjechał do Heyang i w Jiantu na
czele książąt udzielnych złożył mu hołd. W 630 Wen Gong Chong Er wraz z
Mu Gongiem, księciem Qin zaatakował księstwo Zheng i obległ jego stolicę,
jednak władca księstwa Zheng przekonał Mu Gonga, że likwidacja księstwa
Zheng umocni księstwo Jin i Mu Gong wycofał swe wojska, co zmusiło Wen
Gong Chong Era do pójścia w jego ślady. Sukcesy Wen Gong Chong Era
związane są z przeprowadzeniem w księstwie Jin istotnych zmian społecznych,
takich jak: uwolnienie chłopów z obowiązków wynikających z systemu s5tudia-
pole, a także usprawnienie organizacji wojskowej.

25. XIANG GONG HUAN (627-620)

syn i następca Wen Gong Chong Era,

który toczył nieustanne walki z księstwem Qin (w 627 klęska wojsk Qin w
bitwie u podnóża góry Xiao; w 624 Mu Gong, książę Qin zajął Wangguan, a w
623 wojska Jin wtargnęły do księstwa Qin i zajęły Xiancheng).

26. LING GONG YI GAO (620-606)

syn i następca Xiang Gong Huana i Mu

Ying, który dzięki staraniom matki (przekonała klikę wielmoży na czele z Zhao
Dunem, popierającą księcia Yonga) – został wyniesiony na tron jako małoletni.
Na tronie Ling Gong Yi Gao umocniło zwycięstwo Zhao Duna pod Linghu nad
armią księcia Qi, która miała wprowadzić na tron księcia Yonga. Za
małoletniego Ling Gong Yi Gao rządy sprawował Zhao Dun, który w Hu zawarł
sojusz z księstwami Qi, Song, Wej, Cao i Xu; w 617 wojska Jin najechały
księstwo Qin i zagarnęły Shaoliang, a wojska Qin zajęły jinski Beicheng. W 615
Kang Gong Xing, książę Qin ponownie najechał księstwo Jin i zajął Jima, co

doprowadziło do wyprawy wojsk jinskich i nierozstrzygniętej bitwy pod Hequ.
W 613 Zhao Dun na czele oddziału zbrojnego został wysłany do Zhou, gdzie po
ś

mierci Qing Wanga wybuchły walki wewnętrzne o władzę, w celu osadzenia na

tronie króla Kuang Wanga. W 607 Ling Gong Yi Gao osiągnął pełnoletność,
interesując się luksusem, nakładając wysokie podatki w celu upiększenia swoich
pałaców, a także oddając się strzelaniem z łuku z baszty do przechodniów. Ling
Gong Yi Gao dążąc do pozbycia się Zhao Duna nasłał na niego morderców.
Lecz zamach ten nie udał się, a doprowadził do zamordowania Ling Gong Yi
Gao przez Zhao Chuana, krewnego Zhao Duna (606).

27. CHENG GONG HEI DIAN (606-599)

młodszy syn Wen Gong Era i

księżniczki zhouskiej, który przebywał w Zhou, gdy w 606 po śmierci Ling
Gong Yi Gao został wezwany przez wielmożę Zhao Duna i wyniesiony na tron
Jin; po wstąpieniu na tron Cheng Gong Hei Dian w 606 nadał rodowi Zhao
prawo książąt krwi. W tymże też roku wysłał Cheng Gong Hei Dian swe wojska
przeciw księstwu Zheng, które zerwało z nim sojusz, a w 604 wysłał mu wojska
na pomoc przeciw księstwu Chu. W 601 Cheng Gong Hei Dian najechał
księstwo Qin; w 600 Cheng Gong Hei Dian rywalizując z Zhuang Wangiem,
księciem Chu o hegemonię wśród książąt udzielnych zwołał ich zjazd w Hu. Na
zjazd nie przybył Ling Gong Ping Guo, książę Chen, który obawiał się księcia
Zhuang Wanga. Wtedy Cheng Gong Hei Dian udzielił zbrojnej pomocy Ling
Gong Ping Guo, który pobił wojska Chu.

28. JING GONG JU (599-580)

syn i następca Cheng Gong Hei Diana, który

w 597 wysłał swoją armię na pomoc księstwu Chen zaatakowanemu przez armię
księstwa Chu, która poniosła klęskę w bitwie nad rzeką Huanghe. W 596 po
ucieczce Xian Hu do plemienia Di, które nakłaniał do najazdu na księstwo Jin,
Jing Gong Ju zlikwidował ród Xian Hu. W 595 Jing Gong Ju najechał księstwo
Zheng, które było sprzymierzone z księstwem Chu, a w 594 za radą Bo Zonga
nie przyszedł z pomocą księstwu Song, gdy te zostało zaatakowane przez
Zhuang Wanga, księcia Chu. W 593 Jing Gong Ju posłał armię dowodzoną
przez Sui Huia, która podbiła plemiona Chi Di; w 591 armia Jin najechała
księstwo Qi, a Qing Gong Wu Ye posłał swego syna, księcia Qianga jako
zakładnika do Jin. W 589 wojska Qi najechały księstwo Lu i zajęły Long; wtedy
księstwu Lu na pomoc przyszło księstwo Wej, a Jing Gong Ju posłał armię
posiłkową; sprzymierzone wojska pobiły wojska Qi w bitwie pod An. W 588 do
Jin przybył Qing Gong Wu Ye, który chciał ogłosić Jing Gong Ju „wangiem”,
lecz książę Jin nie odważył się przyjąć tego tytułu. W tymże czasie Jing Gong Ju
dokonał reorganizacji armii; w 587 do księstwa Jin przybył Cheng Gong Hei
Gong, książę Lu, który złożył hołd Jing Gong Ju, a przyjęty został bez honorów
należnych władcy; wywołało to gniew księcia Lu, który wypowiedział sojusz z
Jin. Następnie armia Jin napadła na księstwo Zheng i zajęła Si; w 584 Jing Gong
Ju zawarł sojusz z księstwem Wu w celu zaatakowania księstwa Chu. W 583 na
rozkaz Jing Gong Ju został stracony Zhao Tong i Zhao Kuo, wraz z nim cały ich
ród; ocalał tylko Zhao Wu, którego mianował spadkobiercą rodu.

29. LI GONG SHOU MAN (580-573)

syn i następca Jing Gong Ju, który po

wstąpieniu na tron zawarł sojusz z Huan Gongiem, księciem Qin; wkrótce
książę Qin naruszył ten sojusz atakując księstwo Jin w sojuszu z plemionami Di.
Spowodowało to w 578 najazd Li Gong Shou Mana na czele książąt udzielnych
na księstwo Qin i klęski wojsk Qin w bitwie nad rzeką Masui i dostanie się do
niewoli wodza Cheng Cha. W 576 trzech przedstawicieli rodu Qi (Qi Yi, Qi
Chou i Qi Zhi) obmówili wyższego dostojnika Bo Zonga i zamordowali go. W
575 książę Zheng wypowiedział sojusz z Li Gong Shou Manem i zawarł sojusz
z Gongiem Wangiem, księciem Chu, co doprowadziło do wyprawy armii Jin na
księstwo Zheng; na pomoc księstwu Zheng przyszedł Gong Wang, który został
ranny w bitwie pod Yanling, podczas klęski armii Chu, co pozwoliło Li Gong
Shou Manowi realnie myśleć o uzyskanie pozycji księcia-hegemona. Intrygi na
dworze Li Gong Shou Mana między jego wyższymi dostojnikami, a krewnymi
jego licznych nałożnic, doprowadziły najpierw do zabicia Qi Yi, Qi Chou i Qi
Zhi, a następnie i samego Li Gong Shou Mana przez dostojników Luan Shu i
Zhanghan Yan, którzy wynieśli na tron księcia Zhou.

30. DAO GONG ZHOU (572-557)

syn księcia Hui Bo Tana, który był synem

Huan Shu Jie, a wnukiem Xiang Gong Huana, wyniesiony na tron po
zamordowaniu przez dostojników Luan Shu i Zhanghan Yana, Li Gong Shou
Mana, i po przyjęciu warunków postawionych mu przez dostojników księstwa, a
miał rządzić księstwem „z ich pomocą i radą”, oraz miał nagradzać dostojników,
którzy zasłużyli się jeszcze za panowania Wen Gong Chong Era. Po wstąpieniu
na tron Dao Gong Zhou najechał księstwo Zheng i pobił jego wojska; w 570
Dao Gong Zhou spotkał się z innymi książętami udzielnymi w Jize. Początkowo
Dao Gong Zhou był niezadowolony, że dostojnik Wei Jiang zabił woźnicę jego
brata Yang Gana, gdy ten naruszył kolejność w jego orszaku, lecz potem uznał,
ż

e Wei Jiang postąpił słusznie i powierzył mu rządy, a następnie wysłał go do

plemion Rongów, które uznały jego władzę. Dao Gong Zhou siedem razy (wg
„Go yu”) spotkał się z książętami udzielnymi, a Pei Yin wymienia w jakich
miejscowościach odbyły się te zjazdy (Qi, Yan, Xingqiu, Xi, Cu, Hulao i Bo
Xiaoyu). W 562 wojska księstwa Qin zagarnęły Li, wioskę Jin; w 559 Dao
Gong Zhou posłał wojska innych książąt udzielnych, dowodzonych przez jego
sześciu wyższych dostojników do księstwa Qin, którego armia została rozbita i
dotarła do Yulinga.

31. PING GONG BIAO (557-532)

syn i następca Dao Gong Zhou, który

wkrótce po wstąpieniu na tron najechał księstwo Qi i pobił Ling Gong Huana w
bitwie u podnóża góry Mi, obległ stolicę Linzi i spustoszył jej okolice. W 552
do księstwa Jin przybył Xiang Gong Wu, książę Lu, który złożył Ping Gong
Biao hołd. W 550 Zhuang Gong Guang zaatakował księstwo Jin, a jednocześnie
Luan Cheng przeniknął do miasta Jiang; będąc w trudnej sytuacji Ping Gong
Biao myślał nawet o samobójstwie, lecz Fan Xian Zi odwiódł go od tego i na
czele swoich zwolenników pobił wojska Luan Chenga (zbiegł do Quwo), a ród
Luan został wytępiony. Klęska Luan Chenga skłoniła Zhuang Gong Guanga,

księcia Qi do wycofania się z księstwa Jin, lecz przy okazji opanował miasto
Zhaoge. Zamordowanie w 548 Zhuang Gong Guanga, księcia Qi i zamieszki
wewnętrzne w tym księstwie skłoniły Ping Gong Biao do najazdu i rozbicia
armii pod Gaotang. W 536 Ping Gong Biao najechał księstwo Yan; podczas
swego panowania Ping Gong Biao zwiększył podatki, budował werandy i stawy
i zupełnie nie zajmował się rządami, które sprawowali jego trzej dostojnicy
Zhao Wen-Zi, Han Xuan-Zi i Wei Xiang-Zi.

32. ZHAO GONG YI (532-525)

syn i następca Ping Gong Biao; za jego

panowania nastąpiło umocnienie się sześciu potężnych rodów (Han, Zhao, Wei,
Fan, Zhonghang i Zhi), kosztem osłabienia władzy księcia (gonga); zmarł po 6
letnim panowaniu.

33. QING GONG QU JI (525-512)

syn i następca Zhao Gong Yi, za którego

panowania w 520 po śmierci króla Jing Wanga z dynastii Zhou – rządzący w
jego imieniu przedstawiciele sześciu potężnych rodów wmieszali się w walki
wewnętrzne i w 516 osadzili na tronie króla Jing Wanga. W 515 do księstwa Jin
przybyli posłowie księstw Wej i Song aby skłonić Qing Gong Qu Ji do
interwencji w księstwie Lu na rzecz wygnanego księcia Zhao Gong Chou, lecz
przekupienie przez Ji Ping Zi wpływowego Fan Xian Zi – spowodowało że Qing
Gong Qu Ji odmówił udzielenia swego poparcia temu przedsięwzięciu. W 514
po stłumieniu buntu wnuka Qi Xi i syna Shu Xianga przez sześć potężnych
rodów – zlikwidowano rody Qi Xi i Shu Xianga, a ich posiadłości podzieliło
między siebie sześć potężnych rodów, co jeszcze bardziej osłabiło władzę
księcia.

34. DING GONG WU (512-474)

syn i następca Qing Gong Qu Ji, który w 503

wprowadził ponownie na tron króla Jing Wanga z dynastii Zhou; w 500 za jego
panowania walki wewnętrzne między sześcioma potężnymi rodami
doprowadziły do buntu rodów Fan i Zhonghang, przeciw którym wystąpił Ding
Gong Wu, oraz dostojnicy Xun Li, Han Bu Xin i Wei Chi. Pokonane rody Fan i
Zhonghang schroniły się w Zhaoge, a rody Han i Wei interweniowały na rzecz
powrotu na zajmowane stanowisko Zhao Yanga; w 490 rozbito ostatecznie rody
Fan i Zhonghang, których naczelnicy uciekli do księstwa Qi. W 482 Ding Gong
Wu w Huangchi spotkał się z Fu Chu, księciem Wu, gdzie doszło między nimi
do sporu o miejsce w hierarchii wśród książąt chińskich.

35. CHU GONG ZUO (474-457)

syn i następca Ding Gong Wu, za którego

panowania w 458 Zhi Bo wraz z rodami Han, Zhao i Wei podzielili między
siebie ziemie rodów Fan i Zhonghang, co wywołało niezadowolenie księcia,
który zamierzał ukrócić ich samowolę. Doprowadziło to w 457 do napaści tych
czterech rodów na Chu Gong Zuo, który zbiegł do księstwa Qi.

36. AI GONG JIAO (456-437)

syn księcia Ji, prawnuk Zhao Gong Yi, który

został wyniesiony na tron przez Zi Bo, który skupił w swych rękach pełnie
władzy, oraz zagarnął ziemie rodów Fan i Zhonghang. W 453 Zhi Bo został
zamordowany przez Zhao Xiang Zi, Han Kang Zi i Wei Huan Zi, którzy
rozdzielili między siebie jego posiadłości.

37. YOU GONG LIU (437-420)

syn i następca Ai Gong Jiao, za którego

panowania władza książęca uległa dalszemu osłabieniu, a książęta panujący
uznawali władzę rodów Han, Zhao i Wei. Pod bezpośrednią władzą You Gong
Liu znajdowały się tylko dwa miasta: Jiang i Quwo. W 420 You Gong Liu
oddając się orgii, nocą bez wiedzy wyszedł z miasta i został zamordowany przez
rozbójników (wg „Chronologicznych Tablic” został zabity przez przedstawiciela
rodu Wei).

38. LIE GONG ZHI (419-392)

syn i następca You Gong Liu, który został

osadzony na tronie przez Wen Hou z rodu Wei, który stłumił bunty w Jin. W
403 król Wei Le Wang z dynastii Zhou nadał naczelnikom trzech rodów Zhao,
Han i Wei tytuły książąt.

39. XIAO GONG QI (392-378)

syn i następca Lie Gong Zhi, który zmarł po

15 letnim (17) panowaniu.

40. JING GONG JU JIU (377-375)

ostatni książę Jin, syn i następca Xiao

Gong Qi, który w 375 został pozbawiony tronu, zdegradowany do prostego
poddanego przez Wu Hou , księcia Wei, Ai Hou, księcia Han i Jing Hou, księcia
Zhao, którzy zlikwidowali księstwo Jin.

375 OSTATECZNY ROZPAD KSIĘSTWA JIN

NA HAN, WEI I ZHAO

L) KSIĘSTWO QI

1. (?)JIANG HOU (ok. 1120)

pierwszy władca Qi.

2. TAI GONG WANG (SHANG) (WANGLUDANG) (ok. 1077)

doradca

króla Wu Wanga z dynastii Zhou od którego otrzymał księstwo Qi po zwy-
cięstwie nad królem Di Xin z dynastii Shang-In. Po przybyciu do księstwa Qi,
Tai Gong Wang toczył walki z barbarzyńskimi plemionami Yi; organizator
swego księstwa, popierał rozwój handlu i rzemiosła; następnie brał udział w
stłumieniu buntu Shang-In i niektórych książąt z dynastii Zhou.

3. DING GONG (JI) (ok. 1051)

syn i następca Tai Gong Wanga.

4. YI GONG DE (?)

syn i następca Ding Gonga.

5. GUI GONG CI MU (ZIMU) (ok. 1000)

syn i następca Yi Gong De.

6. AI GONG BU CHEN (934-893)

syn i następca Gui Gong Ci Mu, który os-

karżony przez Ji-hou przed królem z dynastii Zhou został przez niego zdetro-
nizowany na rzecz swego młodszego brata Hu Gong Jinga.

7. HU GONG JING (893-859)

syn Gui Gong Ci Mu, który po detronizacji

starszego brata Ai Gong Bu Chena został osadzony na tronie Qi przez króla Yi
Wanga (?) z dynastii Zhou. Hu Gong Jing przeniósł stolicę księstwa do Bogu;
został zabity przez Xian Gong Shana, który podniósł przeciw niemu bunt.

8. XIAN GONG SHAN (859-850)

syn Gui Gong Ci Mu, który w wyniku bun-

tu i po zabiciu swego przyrodniego brata Hu Gong Jinga objął tron, na którym
umocnił się po wygnaniu wszystkich jego synów. Przeniósł stolicę z Bogu do
Linzi; zmarł po 9 letnim panowaniu.

9. WU GONG SHOU (850-825)

syn i następca Xian Gong Shana, który zmarł

po 25 letnim panowaniu.

10. LI GONG WU JI (825-816)

syn i następca Wu Gong Shou, który był

człowiekiem okrutnym i mieszkańcy księstwa Qi zbuntowali się i wysunęli
przeciw niemu syna Hu Gong Jinga; w bitwie zginęli Li Gong Wu Ji oraz syn
Hu Gong Jinga.

11. WEN GONG CHI (JIN) (815-804)

syn Li Gong Wu Ji, który po śmierci

ojca i śmierci syna Hu Gong Jinga został osadzony na tronie przez mieszkańców
księstwa. Wen Gong Chi rozkazał stracić 70 ludzi, którzy brali udział w zabiciu
ojca; zmarł po 19 letnim panowaniu.

12. CHENG GONG TUO (803-795)

syn i następca Wen Gong Chi, który

zmarł po 8 letnim panowaniu.

13. ZHUANG GONG GOU (794-731)

syn i następca Cheng Gong Tuo, który

zmarł po 63 letnim panowaniu.

14. LI GONG LU FU (730-698)

syn i następca Zhuang Gong Gou, za którego

panowania w 706 płn. plemiona śunów (Rongów) najechali księstwo i
prawdopodobnie zostali wyparci z granic przy pomocy księstwa Zheng; zmarł
po 32 letnim panowaniu.

15. XIANG GONG ZHU ER (697-686)

syn i następca Li Gong Lu Fu, który

w 694 gościł u siebie swego szwagra Huan Gong Zi Yuna, księcia Lu, oraz
odnowił związki miłosne ze swoja młodszą siostrą, co nie podobało się Xiang
Gong Zhu Erowi, który polecił Peng-shengowi zamordować księcia Lu, a
następnie rozkazał stracić mordercę. W 690 Xiang Gong Zhu Er najechał
księstwo Ji; w 686 w wyniku spisku na czele którego stali Lian Cheng i Guan
Zhi-fu został Xiang Gong Zhu Er zamordowany.

16. WU ZHI (685)

na tron wstąpił po śmierci Xiang Gong Zhu Era, zamordo-

wanego w wyniku spisku na czele którego stali Lian Cheng i Guan Zhi-fu;
wkrótce Wu Zhi został w Younglin zamordowany.

17. HUAN GONG XIAO BAI (685-643)

syn Li Gong Lu Fu, który obawiając

się swego starszego brata Xiang Gong Zhu Era uciekł do księstwa Ju, i w 685 po
ś

mierci Wu Zhi uprzedzając brata Jiu pierwszy przybył do stolicy księstwa Qi,

gdzie Gao Xi ogłosił go księciem. Na tronie Huan Gong Xiao Bai umocnił się
po pokonaniu armii księstwa Lu, oraz po śmierci swego brata Jiu zabitego w
księstwie Lu. Huan Gong Xiao Bai przy pomocy swoich doradców: Guan
Zhonga, Bao Shu, Xi Penga i Gao Xi przeprowadził reformę wojskową,
regulację cen na towary, oraz ulgi dla ludzi biednych, co zyskało mu wielka
popularność. W 684 Huan Gong Xiao Bai przyłączył do księstwa Qi księstewko
Tan; w 681 wojska Qi najechały księstwo Lu i rozbiły jego wojska; po
spotkaniu Huan Gong Xiao Baia w Ke z Zhuang Gong Tongiem, księciem Lu
zawarto sojusz, a książę Qi zwrócił zagarnięte ziemie Lu. W 679 na zjeździe
udzielnych książąt chińskich w Zheng (Juan), Huan Gong Xiao Bai został
uznany za księcia-hegemona. W 663 plemiona mieszkające w dziś. Mongolii
Wewnętrznej (Shan-Rong) najechali księstwo Yan, którego książę Xun Gong

Chu Jiu zwrócił się do Huan Gong Xiao Baia z prośbą o pomoc, który rozbił te
plemiona. W 658 w księstwie Wej wybuchły bunty plemion Bi i książę Wen
Gong Hui zwrócił się z prośbą o pomoc do Huan Gong Xiao Baia, który
przywrócił jego władzę w księstwie. W 656 Huan Gong Xiao Bai na czele
innych książąt udzielnych najechał księstwo Cai i na księstwo Chu, co
zakończyło się zawarciem sojuszu z Cheng Wangiem, księciem Chu. W 651
Huan Gong Xiao Bai zwołał zjazd książąt udzielnych w Kuiqiu; w 648 książę
Qi interweniował w Zhao, gdzie rozbito Rongów; w 644 Huan Gong Xiao Bai
na czele książąt udzielnych rozbił Rongów najeżdżających Zhou; po jego
ś

mierci rozpoczęła się walka o tron między jego 5 synami, a jego ciało leżało

nie pogrzebane przez 67 dni.

18. WU GONG (643)

syn Huan Gong Xiao Baia i nałożnicy pochodzącej z

Wej, który po 67 dniach walki o tron po śmierci ojca objął władzę i rozkazał
pochować ciało ojca. Po 3 miesięcznym panowaniu Wu Gong zginął gdy w
granice księstwa Qi wkroczył Xiang Gong Ci Fu, książę Song aby osadzić na
tronie Xiao Gong Zhao.

19. XIAO GONG ZHAO (642-633)

syn Huan Gong Xiao Baia i nałożnicy po-

chodzącej z Zheng, który po śmierci brata Wu Gonga zamordowanego przez
mieszkańców księstwa Qi został osadzony na tronie przez Xiang Gong Ci Fu,
księcia Song, po pokonaniu wojsk jego czterech braci. W 637 Xiao Gong Zhao
najechał księstwo Song; zmarł po 9 letnim panowaniu.

20. ZHAO GONG PAN (632-613)

syn Huan Gong Xiao Baia i Ge Ying,

który po bezpotomnej śmierci brata Xiao Gong Zhao wstąpił na tron; w 632
Zhao Gong Pan brał udział w zjeździe książąt udzielnych w Jiantu, gdzie król
Wang Zi Dai z dynastii Zhou mianował Wen Gong Chong Era księciem-
hegemonem; w 627 w granice księstwa Qi wtargnęły plemiona Bi.

21. SHE (613)

syn i następca Zhao Gong Pana, który wkrótce został zamor-

dowany przez swego stryja Yi Gong Shang Rena.

22. YI GONG SHANG REN (612-609)

syn Huan Gong Xiao Baia i Mi-ji,

który zagarnął tron po zamordowaniu bratanka She uzyskując powszechne
uznanie; w 609 Yi Gong Shang Ren został zamordowany przez Bing-ronga i
Young-zhi.

23. HUI GONG YUAN (608-599)

syn Huan Gong Xiao Baia i Shao-ji, córki

księcia Wej, który w 608 po śmierci brata Yi Gong Shang Rena został wezwany
z księstwa Wej i wyniesiony na tron przez mieszkańców księstwa Qi; w 607 w
granice wtargnęły plemiona Changbi, których pokonał Wang-zi Cheng-fu; Hui
Gong Yuan zmarł po 9 letnim panowaniu.

24. QING GONG WU YE (598-582)

syn i następca Hui Gong Yuana, który w

597 obległ stolicę księstwa Zheng i zmusił jego władcę do uznania jego
zwierzchnictwa. W 591 wojska księstwa Jin najechały księstwo Qi, lecz Qing
Gong Wu Ye wysłał do tego księstwa, księcia Jianga jako zakładnika i wojska
księstwa Jin wycofały się. W 589 Qing Gong Wu Ye wysłał armię, która
najechała księstwa Lu i Wej (wg „Zuo zhuan” to Wej napadło na Qi, lecz

poniosło klęskę), co doprowadziło, że Qing Gong Ju, książę Jin wysłał armię
pod wodzą Qi Ke i Shi Xie, która rozbiła armię Qi w bitwie pod An i książę Qi
musiał zawrzeć pokój i zwrócić zagarnięte ziemie książętom Lu i Wej. W 588
Qing Gong Wu Ye udał się do księstwa Jin, gdzie chciał złożyć hołd Qing Gong
Ju jako królowi, lecz książę Jin nie ośmielił się przyjąć takiego hołdu. Po
powrocie do księstwa Qing Gong Wu Ye zmniejszył rozmiary parków i
ogrodzeń dla dzikich zwierząt, zmniejszył podatki, oraz otoczył opieką sieroty i
chorych, jak również naruszył zapasy zboża aby pomóc ludności, czym zdobył
dużą popularność.

25. LING GONG HUAN (PAN) (582-554)

syn i następca Qing Gong Wu Ye,

za którego panowania w 572 na księstwo Qi napadł Dao Gong Zhou, książę Jin,
a książę Qi musiał wysłać jako zakładnika księcia Guanga. W 563 Ling Gong
Huan mianował księcia Guanga następcą tronu, a Gao Hu jego wychowawcą i
polecił im zebrać udzielnych książąt w Zhongli dla zawarcia sojuszu. W 555
Ping Gong Biao, książę Jin posłał armię pod wodzą Zhonghang Xian-zi, która
najechała księstwo Qi, a Ling Gong Huan zbiegł do Linzi, który się obronił.

26. ZHUANG GONG GUANG (553-548)

syn i następca Ling Gong Huana,

który po wstąpieniu na tron zabił swego rywala, brata, księcia Ya, którego ojciec
mianował następcą tronu. Toczył niepomyślne walki z księstwem Jin (w 550
jego nieudana wyprawa na Zhaoge); w 548 został zamordowany na polecenie
Cui Zhu.

27. JING GONG CHU JIU (547-490)

syn Ling Gong Huana i córki dostojni-

ka luńskiego Shusun Xuan-bo, przyrodni brat i następca Zhuang Gong Guanga,
który został wyniesiony na tron przez Cui Zhu, na polecenie którego został
zamordowany jego poprzednik. Po wstąpieniu na tron Jing Gong Chu Jiu
mianował Cui Zhu prawym, a Qing Fyna lewym dostojnikiem, którzy dogadali
się z mieszkańcami stolicy. W tymże (547) Qing Fyn doprowadził do
samobójstwa Cui Zhu i zniszczenia rodu Cui, a sam został mianowany wyższym
dostojnikiem księstwa zagarniając władzę, którą się nie zajmował oddając się
pijaństwu i polowaniom. Władzę w jego imieniu sprawował syn Qing She;
przeciw władzy rodu Qing zbuntowały się rody: Tian, Bao, Gao i Luan, w
wyniku którego Qing Fyn zbiegł do księstwa Lu, a potem do księstwa Wu. W
536 Jing Gong Chu Jiu udał się do księstwa Jin, gdzie spotkał się z Ping
Gongiem i proponował napaść na księstwo Yan; w 530 Jing Gong Chu Jiu
ponownie udał się do księstwa Jin, gdzie spotkał się z Zhao Gongiem. W 500
Jing Gong Chu Jiu spotkał się w Jiangu z Ding Gongiem, księciem Lu i zawarł z
nim sojusz zwracając zagarnięte terytoria; w 493 udzielił schronienia i
wyposażył ziemią rodów Fan i Zhonghang, które podniosły nieudany bunt w
księstwie Jin.

28. YAN RU ZI TU (CHA) (490-489)

syn Jing Gong Chu Jiu i nałożnicy Rui-

ji, (wywodziła się z nizin społecznych), który po śmierci ojca został wyniesiony
na tron przez dygnitarzy dworskich. Wkrótce (489) Yan Ru Zi Tu został

pozbawiony tronu i zabity w wyniku zamachu Tian Qi, który wyniósł na tron
Dao Gong Yang Shenga.

29. DAO GONG YANG SHENG (488-485)

syn Jing Gong Chu Jiu, który po

mierci ojca obawiając się o swoje życie zbiegł do księstwa Lu, skąd powrócił w

489 i został przy poparciu Tian Qi wyniesiony na tron po detronizacji jego brata
Yan Ru Zi Tu. W 488 Dao Gong Yang Sheng najechał księstwo Lu i zajął Huan
i Chan, które wkrótce zwrócił; stosunki między Dao Gong Yang Shengiem, a
możnowładcą Bao-Zi uległy zaostrzeniu i w 485, gdy płd. terytoria księstwa Qi
zostały zaatakowane przez księstwa Wu i Lu, Bao-Zi zamordował księcia.

30. JIN GONG REN (485-481)

syn Dao Gong Yang Shenga, który został

wyniesiony na tron przez dygnitarzy księstwa Qi i po odparciu przez księstwo
Qi ataku wojsk księstwa Wu, jak również wojsk jinskiego Zhao Yanga. Po
wstąpieniu na tron Jin Gong Ren powierzył rządy swemu faworytowi Jin Zhi,
który dążył do rozprawy z rodem Tian, lecz został pokonany i stracony w
Guoanie; natomiast Jin Gong Ren został uwięziony w Shuzhou i zamordowany
przez Tian Changa.

31. PING GONG AO (480-456/2)

syn Dao Gong Yang Shenga, młodszy brat

Jin Gong Rena, który został wyniesiony na tron przez Tian Changa, po
zamordowaniu przez niego Jin Gong Rena. Władzę w imieniu Ping Gong Ao
sprawował Tian Chang, który wydzielił posiadłości na wsch. od Anpingu (po
straceniu wszystkich przedstawicieli rodów Bao, Yan, Jian, Zhi, a także po
straceniu wpływowych członków rodu panującego, które przekazał rodowi Tian,
oraz zwrócił książętom Wej (Małe) i Lu zagarnięte terytoria.

32. XUAN GONG JI (455/1-405/1)

syn i następca Ping Gong Ao, który zmarł

po 51 letnim panowaniu, podczas którego faktyczne rządy znajdowały się w
rękach rodu Tian. W 413 wojska Qi napadły na Jin i zburzyły mury Huangcheng
i obległy Yanghu; w 412 wojska Qi napadły na Ge i Anling w księstwie Lu; w
408 zagarnięto luski Cheng; w 407 najechano na Wej (Małe).

33. KANG GONG DAI (404-391/379)

syn i następca Xuan Gong Ji, za które-

go panowania Tian Hue zbuntował się w Linqiu; w 390 wojska Qi poniosły
klęskę pod Pinglu zadaną przez wojska księstwa Lu; w 386 (lub 391) Tian He
otrzymał tytuł książęcy i przesiedlił Kang Gong Daia do miasta leżącego nad
brzegiem morza; ostatni przedstawiciel rodu Lü na tronie księstwa Qi (wg
innego źródła został wraz z synem Xi zamordowany).

34. TIAN HE (TAIGONG HE) (404-384)

syn Tian Zhuang Zi, wszechwładny

dostojnik za panowania Kang Gong Dana, którego w 379 przesiedlił do miasta
nad brzegiem morza i w tymże roku otrzymał od króla An Wanga z dynastii
Zhou tytuł książęcy dzięki poparciu Wen Hou, księcia Wei.

35. HOU SHAN (383-375)

następca Tian He.

36. HUAN GONG WU (374-357)

syn Tian He, następca Hou Shana, który w

380 zaatakował księstwo Yan, korzystając z wojny między księstwami Han,
Chu i Zhao z księstwami Qin i Wei, zagarniając Sangqiu; następnie udzielił
pomocy księstwu Wej (Małe). Za jego panowania w 379 zmarł były książę Qi

Kang Gong Dai, a w 378 trzy jinskie rody napadły na Lingqiu, wykorzystując w
Qi żałobę. W 373 wojska księstwa Lu najechały księstwo Qi i dotarły aż do
Yangguan, a wojska Jin dotarły do Biling. W 372 wojska Wej (Małe) zagarnęło
Biling, a wojska Zhao zajęły Zhen.

37. WEI WANG YIN QI (356-320)

starszy syn i następca Huan Gong Wu,

który po wstąpieniu na tron nie sprawował osobistych rządów powierzając je
wyższym dostojnikom (karał jednak dostojników, którzy źle sprawowali rządy
w powierzonych im prowincjach). Następnie Wei Wang Yin Qi podjął wyprawę
na Zach., w rezultacie której pobił wojska księstwa Wej w bitwie pod Zhuoze, a
okrążony Huei Wang, książę Wei oddał miasto Guan. W 356 Wei Wang Yin Qi
spotkał się w Pinglu z Cheng Hou, księciem Zhao, a w 355 książę Qi spotkał się
na polowaniu z Huei Wang Ying, księciem Wei; w 353 wojska Huei Wang
Yinga, księcia Wei obległy stolicę księstwa Zhao, Huandan, a Wei Wang Yin Qi
posłał armię, która rozbiła wojska Wei w bitwie pod Guiling, co przyniosło mu
władzę księcia-hegemona. W 341 Wei Wang Yin Qi posłał armię na pomoc
księstwu Han, która w bitwie pod Maling rozbiła wojska księstwa Wei, co
zmusiło trzech władców jinskich księstw do zawarcia z księciem Qi sojuszu. W
336 książę Qi spotkał się z Huei Wang Yingiem na płd. od Pingye, a w 335 w
Zheng; w 334 Wei Wang Yin Qi spotkał się w Shuzjou z Xiang Wangiem Si,
księciem Wei i w 332 połączona armia Qi i Wei napadła na księstwo Zhao,
jednak wobec otwarcia tam na Huanhe musiała się wycofać; popierał rozwój
nauki i literatury.

38. XUAN WANG BI QIANG (319-301)

syn i następca Wei Wanga Yin Qi,

za którego panowania w 317 zjednoczone wojska księstwa Qi i księstwa Song
napadły na księstwo Wei i rozbiły jego wojska w bitwie pod Guance. W 312
wojska Qi napadły na księstwo Wei i obległy stolicę rodu Young – Youngshi; w
301 wojska Qi i Qin pobiły wojska Chu pod Chongqiu.

39. MIN WANG DI (300-284)

syn i następca Xuan Wang Bi Qiang, za którego

rządy sprawowali wyżsi dostojnicy; w 298 wojska Qi wraz z wojskami Han i
Wei najechali Qin. W 288 Min Wang Di został ogłoszony wsch. cesarzem,
jednak nie przyjął tego tytułu; w 286 wojska księstwa Qi napadły na księstwo
Song i na płd. zagarnęły ziemie księstwa Chu leżące na płn. od rzeki Huanghe, a
na zach. wtargnęły na ziemie trzech jinskich księstw, a księstwo Lu uznało
zwierzchnictwo księstwa Qi. W 285 wojska księstwa Qin napadły na księstwo
Qi i zajęły 9 miast; w 284 zjednoczona armia księstw Yan, Qin, Chu i trzech
jinskich księstw wtargnęła do Qi i pobiła jej wojska w bitwie nad rzeką
Jangshui; Min Wang Di uciekł z księstwa i w 284 został zamordowany przez
Nao Chi, wodza armii księstwa Chu, która przyszła na pomoc Qi.

40. XIANG WANG FA ZHANG (283-265)

syn i następca Min Wang Di, któ-

ry po wycofaniu się Nao Chi z wojskami Chu został ogłoszony królem Qi przez
ludność tego księstwa. Do 279 Xiang Wang Fa Zhang przebywał w Qu, kiedy to
Tian Dan po rozbiciu z pomocą Jimo wyparł wojska Yan z księstwa Qi i

wprowadził króla do stolicy Linzi; w 270 wojska królestwa Qin napadły na
Gang i Shou.

41. WANG JIAN (264-221)

syn i następca Xiang Wang Fa Zhanga, który w

259 nie udzielił pomocy militarnej królestwu Zhao. Gdy te zostało napadnięte
przez królestwo Qin. W 237 Wang Jian spotkał się w Xianyang z Zhao Zheng,
królem Qin. W 221 armia Qin wkroczyła do Qi, a Wang Jian skapitulował bez
walki i został osadzony w Gong, a królestwo Qin włączone do zjednoczonych
Chin.

OD 221 DO ZJEDNOCZONYCH CHIN

Ł) KSIĘSTWO ZHENG

1. HUAN GONG YOU (805-769)

młodszy syn Li Wanga, króla z dynastii

Zhou, a brat Xuan Wanga, króla z dynastii Zhou, który ok. 805 otrzymał we
władanie księstwo Zheng. Król You Wang nadał Huan Gong You tytuł „situ”; w
769 książę został zabity wraz z You Wangiem przez Quanrongów.

2. WU GONG TU (769-742)

syn i następca Huan Gong You, który w 761

ożenił się z Wu Jiang, córką Shen-hou, z którą miał dwóch synów: Wu Shenga i
Shu Duana.

3. ZHUANG GONG WU-SHENG (742-700)

starszy syn i następca Wu Gong

Tu i Wu Jiang, który po śmierci ojca w 742 wstąpił na tron i w 741 przekazał
swemu młodszemu bratu posiadłości w Qing, oraz nadał mu tytuł „Tai-shu”. W
722 Shu Duan napadł na stolicę Zheng, lecz Zhuang Gong Wu-Sheng odparł ten
atak, a następnie zajął Qing i zesłał matkę do Chengying. W 720 Zhuang Gong
Wu-Sheng wtargnął do Zhou, gdzie zagrabił zboże; w 719 Zhou Yu, książę Wej
wraz z księstwem Song najechał księstwo Zheng za udzielenie schronienia
księciu Feng z Wej. W 717 Zhuang Gong Wu-Sheng udał się do Zhou, gdzie
został przyjęty przez króla Huan Wanga bez tradycyjnych honorów; w 707
książę Zheng nie udał się na dwór króla Zhou, który na czele wojsk księstw
Chen, Cai, Guo i Wej najechał księstwo Zheng, lecz poniósł klęskę. W 706
Zhuang Gong Wu-Sheng na prośbę Li Gong Lu Fu, księcia Qi wysłał zbrojną
pomoc przeciw najazdowi koczowniczych Rongów.

4. ZHAO GONG HU (700-699)

najstarszy syn Zhuang Gong Wu-Shenga,

który zaraz po wstąpieniu na tron musiał uciekać do księstwa Wej, gdy
dostojnik Ji-zhong pod groźbą śmierci i na żądanie Zhuang Gong Fenga, księcia
Song wprowadził na tron jego młodszego brata Li Gong Tu. Gdy latem Li Gong
Tu wyjechał ze stolicy do Li to dostojnik Ji-zhong wezwał Zhao Gong Hu, który
objął władzę i zaatakował brata w Li, lecz nie uzyskał powodzenia, ponieważ
wojska Song poparły Li Gong Tu; w 695 Zhao Gong Hu został zastrzelony z
łuku przez dostojnika Gao Ju-mi.

5. LI GONG TU (699-696, 679-671)

młodszy syn Zhuang Gong Wu-Shenga,

który przy poparciu Zhuang Gong Fenga, księcia Song (któremu musiał zapłacić
za pomoc), został w 699 wyniesiony na tron księstwa Zheng przez dostojnika Ji-

zhonga, który objął rządy w księstwie. Po nieudanym zamachu na Ji-zhonga, Li
Gong Tu udał się do Li, gdzie udało mu się odeprzeć atak brata Zhao Gong Hu
przy pomocy wojsk Song. Po śmierci Zhao Gong Hu (695) dostojnicy Ji-zhong i
Gao Ju-mi wynieśli na tron Zheng najpierw Zi-Weia, a potem Zi-Yinga. W 679
po zamordowaniu Zheng-Zi przez Fu-jia, Li Gong Tu po raz pierwszy
interweniował niepomyślnie na rzecz króla z dynastii Zhou, Hui Wanga,
któremu udzielił gościny w Li; w 673 Li Gong Tu wraz z Guo-shu
interweniował w Zhou przywracając tron królowi Hui Wangowi.

6. ZI-WEI (694-693)

syn Zhuang Gong Wu-Sheng, który w 694 po śmierci

starszego brata Zhao Gong Hu został wyniesiony na tron przez dostojników Ji-
zhonga i Gao Ju-mi. W 693 Zi-Wei udał się na zjazd udzielnych książąt do
Shouzhi, gdzie został zabity na rozkaz swego wroga Xiang Gong Zhu Era,
księcia Qi.

7. ZI-YING (693-679)

syn Zhuang Gong Wu-Sheng, który został wyniesiony

na tron przez dostojników Gao Ju-mi i Ji-zhonga po śmierci Zi-Weia; w 679 Zi-
Ying został zamordowany przez dostojnika Fu Jia na polecenie Li Gong Tu,
który objął po nim tron.

8. WEN-GONG JIAN (671-626)

syn i następca Li Gong Tu, za którego pano-

wania Hua podniosło bunt, co doprowadziło do interwencji króla Xiang Wanga
z dynastii Zhou na rzecz Hua, co nie przyniosło żadnego rezultatu.
Doprowadziło to do najazdu Xiang Wanga i plemion Di na księstwo Zheng,
który zakończył się niepowodzeniem. W 632 Wen-Gong Jian udzielił pomocy
księstwu Chu w najeździe na księstwo Jin, co doprowadziło do oblężenia stolicy
księstwa Zheng przez wojska Jin i Qin. Wkrótce jednak Mu Gong, książę Qin
wycofał się spod stolicy Zheng, a Wen Gong Chong Er, książę Jin narzucił na
następcę tronu księstwa Zheng, księcia Lan i zawarł sojusz z Zheng.

9. MU-GONG LAN (626-604)

syn i następca Wen-Gong Jiana, za którego

panowania w 625 wojska Zheng w sojuszu z Jin rozbiły w bitwie pod Wang
wojska Qin. W 607 wojska Song pod wodzą Hua Yuana wtargnęły w granicę
Zheng, lecz poniosły porażkę, a Hua Yuan dostał się do niewoli.

10. LING-GONG YI (604-603)

syn i następca Mu-Gong Lana, który po

rocznym panowaniu został zamordowany w wyniku spisku na czele którego stali
Zi Gong i Zi Jia.

11. XIANG-GONG JIAN (603-585)

syn Mu-Gong Lana i nałożnicy, młodszy

brat i następca Ling-Gong Yi, który został wyniesiony na tron po jego śmierci.
W 604 i 600 wojska księstwa Chu napadły na księstwo Zheng, lecz wojska
sojuszniczego księstwa Jin przyszły z pomocą. W 598 w Yanling Xiang-Gong
Jian zawarł sojusz z księstwem Jin, co w 597 doprowadziło do 3-miesięcznego
oblężenia stolicy Zheng przez wojska Chu i poddania się Xiang-Gong Jiana,
Zhuang Wangowi, księciu Chu i uznania jego zwierzchnictwa. Następnie
połączone siły księstw Chu i Zheng rozbiły armię Jin w bitwie nad rzeką
Huanhe, która szła na pomoc księstwu Zheng. W 595 wojska Jin najechały
księstwo Zheng, które porzuciło sojusz z Jin i zawarło sojusz z Chu.

12. DAO-GONG BING (585-583)

syn i następca Xiang-Gong Jiana, który

zmarł w 583 podczas wojny z księstwem Chu.

13. CHENG-GONG LUN (583-569)

drugi syn Xiang-Gong Jiana, brat i nas-

tępca Dao-Gong Binga, który zawarł tajny sojusz z księstwem Chu, a gdy udał
się do księstwa Jin został uwięziony (581) na rozkaz Jang Gong Ju i wojska Jin
napadły na księstwo Zheng, gdzie na tron został wyniesiony przez księcia Ru,
książę Xiu. Wtedy to nowy książę Jin Li Gong Shou-Man zwrócił wolność
Cheng-Gong Lunowi, który wrócił do Zheng, gdzie zabito księcia Xiu. W 575
Cheng-Gong Lun zerwał sojusz z księstwem Jin i zawarł sojusz z księstwem
Chu, co doprowadziło do najazdu armii Jin na Zheng; księstwu Zheng na pomoc
wyruszyła armia Chu, która została pobita w bitwie pod Yanling, a Gong Wang
został ranny; w 572 Dao Gong Zhou, książę Jin najechał księstwo Zheng, lecz
został odparty.

14. XIU (581)

syn Xiang-Gong Jiana i nałożnicy, który został wyniesiony na

tron Zheng przez księcia Ru, gdy Cheng-Gong Lun przebywał jako więzień w
księstwie Jin, którego armia wtargnęła do księstwa Zheng; po powrocie Cheng-
Gong Luna, Xiu został zamordowany.

15. LI-GONG YUN (569-564)

syn i następca Cheng-Gong Luna, który został

zamordowany po 5-letnim panowaniu z polecenia dostojnika Ji Si.

16. JIAN-GONG JIA (564-528)

syn i następca Li-Gong Yuna, który został

wyniesiony na tron w wieku 5-lat po zamordowaniu ojca, a władzę objął
dostojnik Ji Si, który w 565 wymordował wszystkich książąt. W 564 wojska
księstwa Jin wtargnęły do Zheng i Ji Si zawarł sojusz, a zimą sojusz z
księstwem Chu. W 563 Ji Si został zamordowany przez Yu Zhi działającego na
rozkaz księcia Ji Konga, który zajął miejsce zabitego dostojnika. W 554 książę
Ji Kong został na rozkaz Jian-Gong Jia stracony i Ji Chang został mianowany na
jego miejsce. W 539 Jian-Gong Jia udał się z wizytą do księstwa Jin, a zimą
tegoż roku udał się na dwór Ling Wanga, księcia Chu i w 538 posłał Ji Changa
na zjazd udzielnych książąt, gdzie został zawarty sojusz z Ling Wangiem,
księciem Chu.

17. DING-GONG NING (528-512)

syn i następca Jian-Gong Jia, który jesie-

nią 528 udał się z wizytą na dwór Zhao Gong Yi, księcia Jin, a Ping Wang,
książę Chu, po objęciu tronu, zwrócił księstwu Zheng zagarnięte przez Ling
Wanga terytoria. W 524 w księstwie wybuchały pożary, a w 519 wyjechał do
Jin, gdzie wraz z Qing Gong Qu Ji radził nad zdławieniem buntu dostojników w
Zhou.

18. XIAN-GONG CHAI (519-499)

syn i następca Ding-Gong Ninga, który

zmarł po 20letnim panowaniu.

19. SHENG-GONG SHENG (499-461)

syn i następca Xian-Gong Chai, za

którego panowania księstwo Zheng utraciło na rzecz Jin pewne terytoria i uległo
dalszemu osłabieniu. W 496 Sheng-Gong Sheng wysłał armię na pomoc Ding
Gong Wu, księciu Jin przeciw któremu zbuntowały się rody Fan i Zhonghang, a

wojska księstwa Qi napadły na Zheng i pobiły jego armię w bitwie pod Tie; w
478 jinski możnowładca Zhi-bo napadł na Zheng i zagarnął 9 miejscowości.

20. AI-GONG YI (461-453)

syn i następca Sheng-Gong Sheng, który po 8

letnim panowaniu został zamordowany.

21. GONG-GONG CHOU (453-423)

syn Xiang-Gong Chaia, stryj i następca

Ai-Gong Yi, który został wyniesiony na tron po śmierci bratanka; po 30 letnim
panowaniu Gong-Gong Chou zmarł.

22. YOU-GONG SI (423-421)

syn i następca Gong-Gong Chou, który w 421

został zabity przez Han Wu-zi.

23. XU-GONG TAI (421-395)

młodszy brat (lub syn) i następca You-Gong Si,

który po jego śmierci został wyniesiony na tron i w 421 utracił na rzecz
hańskiego Jang-hou Youngqiu. W 420 wojska Zheng napadły na księstwo Han i
pobiły ich wojska w bitwie pod Fushu, a w 413 obległy hański Yangzhai; w
411Xu-Gong Tai zabił swego pierwszego doradcę Zi Yanga, co w 395
doprowadziło do zamordowania księcia przez stronników zamordowanego
dostojnika.

24. ZHENG JUAN YI (KANG GONG) (395-374)

syn Gong Gong Chou, któ-

ry po śmierci Xu-Gong Taia został wyniesiony na tron przez zwolenników Zi
Yanga; w 374 Ai-hou, książę Han przyłączył księstwo Zheng.

OD 374 DO HAN

M) KSIĘSTWO JUE

1. FU-DAN (ok. 519)
2. YUN CHANG (ok. 516-497)

toczył wojny z He Lu, księciem Wu; ojciec

Gou Jiana.

3. GOU JIAN (496-465)

syn i następca Yun Changa, który odparł najazd He

Lu, księcia Wu, zwyciężając jego armię w bitwie pod Zuili, gdzie został ranny
książę Wu. W bitwie pod Fujiao wojska Gou Jiana zostały pobite przez nowego
księcia Wu, Fu Cha, któremu złożył hołd lenny; w 482 Gou Jian wtargnął w
granice Wu, gdzie pobił ich wojska, a w 478 zlikwidował księstwo Wu.
Następnie Gou Jian zwołał zjazd udzielnych książąt do Xuzhou, a Yuan Wang,
król Zhou mianował go księciem-hegemonem; książę Jue podarował księstwu
Chu terytoria w górnym biegu Huanghe, zwrócił księstwu Song terytoria
zagarnięte przez księstwo Chu, a księstwu Lu oddał „100 kwadratów li ziemi”.

4. SHI YU (LU YING) (464-459)

syn i następca Gou Jiana.

5. BU SHOU (MENGGU) (458-449)

syn i następca Shi Yu.

6. WONG (ZHUGOU) (448-412)

syn i następca Bu Shou.

7. YI (411-375)

syn i następca Wonga; w 375 zamordowany.

8. ZHI (ZHUYIU) (375-363)

syn i następca Yi; w 363 zamordowany.

9. CUOZHI (363)
10. ZI-HOU (WUYUZHI) (362-351)
11. WU-ZHUAN (TANGSHUNAO) (ZHIHOU) (350-343)

12. WU-JUNG (342-333)

ROZPAD KSIĘSTWA

N) KSIĘSTWO ZHAO

1. LIE HOU (JI) (403-399)

syn i następca Xian Hou, który w 403 otrzymał rąk

króla Wei-Lie Wanga z dynastii Zou tytuł książęcy; lubił muzykę.

2. WU GONG (CHAN) (399-386)

syn Xian Hou, młodszy brat i następca Lie

Hou, który zmarł po 13 letnim panowaniu.

3. JING HOU (ZHANG) (386-374)

syn Lie Hou, bratanek i następca Wu

Gonga, który został wyniesiony na tron przez dostojników i umocnił się na
tronie po stłumieniu buntu księcia Zhao, syna Wu Gonga. W 385 Jing Hou w
bitwie pod Lingqiu rozbił wojska księstwa Qi i w następnym roku udzielił
pomocy księstwu Wei w walce z Qi. W 383 w bitwie pod Tuta wojska Wei
pobiły wojska Zhao; w 382 wojska Wei wraz z wojskami Qi wtargnęły w
granice Zhao i zajęły Gangping. W 381 wojska Zhao wraz z wojskami Chu
najechały księstwo Wei i zajęły Jipu, w 379 Huangeheng; w 378 Jing Hou
wysłał wojska na pomoc Yan przeciw Qi. W 376 Jing Hou wraz z Ai Hou,
księciem Han i z Wu Hou, księciem Wei zlikwidowali księstwo Jin i podzielili
między siebie jego terytorium.

4. CHENG HOU (ZHONG) (374-349)

syn i następca Jing Hou, który umocnił

się na tronie po stłumieniu buntu księcia Shenga; w 372 wojska Zhao wtargnęły
do Wei i zajęły 73 wioski, lecz poniosły klęskę w bitwie pod Ling. W 370
wojska Zhao zaatakowały Qi pod Juan, a wojska Wei rozbiły armię Zhao pod
Hua; w 366 Cheng Hou wraz z Zhuang Hou, księciem Han podzielili ziemie
Zhou na dwie części; w 365 pod E doszło do bitwy między wojskami Zhao i Qi,
a w 364 wojska Zhao napadły na Wej i zajęły Zhen. W 363 Cheng Hou wysłał
swe wojska na pomoc księstwu Wei, które zostało napadnięte przez księstwo
Qin; wojska Wei rozbiły wojska Zhao pod Kuai i zajęły Pilao; Cheng Hou
spotkał się w Shangdang z Zhao Hou, księciem Han i w 361 wojska Zhao wraz z
wojskami Han napadły na księstwo Qin. W 358 Cheng Hou spotkał się w Geng
z Huei Wangiem, księciem Wei, a w 356 spotkał się z książętami Qi i Song w
Pinglu, i z księciem Yan w E. W 353 wojska Huei Wanga, księcia Wei zajęły
Handan, który zwróciły w 351, a księstwo Zhao zawarło z Wei sojusz.

5. SU HOU (YU) (349-325)

na tron wstąpił po zwycięstwie nad księciem Xie,

który zbiegł do księstwa Han; w 349 Su Hou zajął ziemie rodu Duan, gdzie
przebywał były książę Jin, którego przesiedlił do Tunliu. W 348 Su Hou spotkał
się w Yinjang z Huei Wangiem; w 347 książę Fan napadł na Handan, stolicę
księstwa Zhao, lecz został pobity i zginął. W 346 Su Hou złożył wizytę i hołd
Xian Wangowi, królowi Zhou, a w 345 najechał na księstwo Qi i zagarnął
Gaotang; w 339 Su Hou wysłał wojska, które najechały księstwo Wei. W 335
Su Hou zbudował w Shouling grobowiec; w 333 armia Zhao bez powodzenia
oblegała weiski Huang; w 332 armia Qi i Wei najechały księstwo Zhao, lecz

mieszkańcy otworzyli tamy na rzece Huanghe i zmusili najeźdźców do odwrotu;
w 328 księstwo Zhao utraciło na rzecz księstwa Qi – Lin i Lishi.

6. WU LING WANG (YONG) (325-298)

syn i następca Su Hou, który w 325

mianował swym pierwszym doradcą Zhao Bao, rządcę Yangwenga i rządził w
imieniu małoletniego księcia. W 323 Wu Ling Wang otoczył miasto Hao
murami obronnymi, a w 322 spotkał się w Qushu z Huan Wangiem, księciem
Hani w 321 ożenił się z jego córką czyniąc ją pierwszą żoną. W 317 Wu Ling
Wang w sojuszu z księstwami Han i Wei napadł na księstwo Qing, lecz poniósł
klęskę; natomiast armia Qi rozbiła wojska Zhao w bitwie pod Guanjie. W 316
wojska Qing zajęły Zhongdu i Xiyang; w 313 armia Qing zajęła Lin; w 305
wojska księstwa Zhao napadły na księstwo Zhunshan i zmusiły jego władcę do
zawarcia pokoju. W 303 i w 300 Wu Ling Wang ponownie najeżdżał księstwo
Zhunshan zajmując jego terytorium.

7. HUI WEN WANG (HE) (298-265)

syn i następca Wu Ling Wanga i Hui-

hou. Córki Huan Wanga, księcia Han, za którego rządy w księstwie sprawował
Zhufu; w 296 za panowania Hui Wen Wanga zlikwidowano księstewko
Zhunshan. W 295 w księstwie wybuchł bunt księcia Zhanga, który został
stłumiony; w 294 Hui Wen Wang zwrócił księstwu Yan, Mo i Yi; w 288
księstwo Qin zajęło Genyang. W 285 zjednoczone armie księstw Han, Wei,
Zhao, Qin i Yan wtargnęły do Qi i zajęły Lingqiu, a Hui Wen Wang spotkał się
w Zhongyang z księciem Qin. W 284 Hui Wen Wang spotkał się z Zhao
Wangiem, księciem Yan w rezultacie czego wojska Zhao, Han i Wei ponownie
zaatakowały Qi i w 283 wojska Zhao w sojuszu z Qin ponownie zaatakowały
Qi. Wkrótce jednak Hui Wen Wang rozpoczął wrogą wobec księstwa Qin
politykę i nie uczestniczył w najeździe na księstwo Qi, a po spotkaniu z
księciem Yan zagarnął qiski Xiyang. W 282 armia Zhao dowodzona przez Yue
Yi napadła na weiski Boyang, a książę Qin w odwet za odstąpienie Hui Wen
Wanga od wspólnego najazdu na księstwo Qi – najechał na księstwo Zhao i
zagarnął dwa miasta oraz w 281 Shcheng. W 280 Hui Wen Wang spotkał się z
Zhao Wangiem, księciem Qin nad brzegami Zach. Rzeki; w 273 za panowania
Hui Wen Wanga zajęto w Dai terytoria, które były narażone na najazdy plemion
Dinghu.

8. XIAO CHENG WANG (DAN) (265-244)

następca Hui Wen Wanga, za

którego panowania w 265 wojska księstwa Qin najechały księstwo Zhao i
zagarnęły trzy miasta, a władzę w imieniu Xiao Cheng Wanga sprawowała
wdowa po jego poprzedniku, księżna Huei-Wen-Hou (zm. 262), a książę
mianował swoim pierwszym doradcą Tian Dana. Następnie Xiao Cheng Wang
wysłał armie, która miała zająć Shangdang, a okrążona przez armię księstwa
Qin skapitulowała. W 258 na pomoc księstwu Zhao przybyły wojska Chu, oraz
wojska księstwa Wei dowodzone przez księcia Wu Ji, co skłoniło wojska Qin do
odstąpienia od oblężenia Handan. W 256 wojska księstwa Yan oblegały
Changzhuan, a armia Zhao dowodzona przez Yue Chenga i Qing Zhe rozbiła
wojska Qin dowodzone przez Xin Lianga. W 250 wojska Zhao dowodzone

przez Lian Po rozbiły wojska księstwa Yan i obległy jego stolicę. W 248 wojska
Qin najechały księstwo Zhao i zagarnęły miasta (Ge, Wuyang i Pingshu); w 246
wojska Qin najechały księstwo Zhao i zajęły Qinyang.

9. DAO XIANG WANG YAN (244-235)

syn i następca Xiao Cheng Wanga,

który w 243 wysłał armię dowodzona przez Li Mu przeciw księstwu Yan i
zajęła ona Wusai i Fangcheng. W 242 wysłał armie pod wodzą Pang Nuana,
która zaatakowała księstwo Yan. W 241 Pang Nuan dowodząc armiami Zhao,
Chu, Wei i Yan zaatakował qinski Zui, który nie zdobył i wtargnął do Qi; w 236
wojska Zhao najechały księstwo Yan i zajęły Liancheng.

10. ZHAO WANG QIAN (YOU MU) (JIAN) (235-228)

syn i następca Dao

Xiang Wanga Yana; w 234 wojska Qin najechały księstwo Zhao i zajęły
Wucheng, oraz rozbiły armię dowodzoną przez Hu Zhe. W 233 wojska Qin
ponownie wtargnęły w granice Zhao, lecz pod Feilia zostały odparte przez armię
dowodzoną przez Li Mu, który także w 332 odparł najazd Qin. W 229 wojska
Qin ponownie najechały Zhao i w 228 Zhao Wang Qian po klęskach swej armii
i straceniu wodzów (Li Mu) poddał się władcy Qin.

11. DAI WANG JIA 228-222)

syn Zhao Wang Qiana, który w 228 został w

Dai ogłoszony wangiem przez urzędników, gdy jego ojciec dostał się do
niewoli; po 6 letnim panowaniu został rozbity przez wojska Qin, a ksiestwo
Zhao zlikwidowane.

OD 222 DO ZJEDNOCZONYCH CHIN

O) KSIĘSTWO HAN

1. JING HOU (JIAN) (403-399)

syn i następca Wu Zi, który w 408 najechał

ksiestwo Zheng i opanował Youngjiu, lecz w 407 wojska Zheng rozbiły armię
Han w bitwie pod Fushu. W 403 Jing Hou otrzymał od Wei-Lie Wanga, króla
Zhou tytuł księcia (zhuhou); zmarł w 399 podczas oblężenia stolicy Yangzhai
przez armię księstwa Zheng.

2. LIE HOU QU (399-386)

syn i następca Jing Hou (wg genealogii „Shi ben”

następcą był Wu Hou Qu), za którego panowania w 397 Nie Zheng zabił jego
pierwszego doradcę – Xia Lei; w 391 wojska Qin najechały Yiyang i zajęły
sześć osad.

3. WEN HOU (386-376)

syn i następca Lie Hou Qu, który w 385 najechał

księstwo Zheng i zajął Yangcheng, a potem najechał na księstwo Song
dochodząc aż do Pengcheng; w 380 Wen Hou najechał na ksiestwo Qi
dochodząc do Sangqiu, a w 378 do Lingqiu.

4. AI HOU (376-370)

syn i następca Wen Hou, który w 376 wraz z książętami

Zhao i Wei podzielili między siebie księstwo Jin i w 375 przyłączył do księstwa
Han, księstwo Zheng; w 370 został zamordowany przez Han Yana.

5. YI HOU (ZHUANG HOU) (ROUSHAN) (370-358)

syn Ai Hou, który

został osadzony na tronie po zamordowaniu przez Han Yana ojca; w 369 wojska
Han zostały pobite w bitwie pod Maling przez wojska Wei. W 366 Yi Hou

spotkał się w Zhaiyang z Huei Wangiem, księciem Wei, a w 362 wojska weiskie
rozbiły armię Han w bitwie pod Kuai.

6. ZHAO HOU CHU (358-332)

syn i następca Yi Hou, który w 358 poniósł

klęskę z rąk armii Qin w bitwie u gór Xishan, a w 357 wojska Song zagarnęły
Huangchi, a Zhu Wei. W 353 wojska Han napadły na Wsch. Zhou i zagarnęły
Lingguan i Xingqiu; w 351 Zhao Hou Chu mianował pierwszym doradcą Zheng
Bu-hai, który wprowadził szereg reform, co wzmocniło księstwo Han. W 348
Zhao Hou Chu udał się w podróż do księstwa Qin, a w 335 wojska Qin zajęły
Yiyang; w 334 zapanowała w księstwie Han susza.

7. XUAN HUI WANG (332-311)

syn i następca Zhao Hou Chu, za którego

panowania w 325 wojska hańskie zostały rozbite przez wojska weiskie; w 322
Xuan Hui Wang przyjął tytuł króla (wanga) i spotkał się w Qushu z władcą
Zhao. W 319 wojska Han zostały pobite przez wojska Qin pod Yan, a w 317 w
bitwie pod Xiuyou; zerwanie rozmów o pokoju i sojuszu z księstwem Qin
doprowadziło do najazdu na Han, którego wojska w 314 odniosły zwycięstwo w
bitwie pod Anmeng, a następca tronu książę Cang został wysłany do Qin jako
zakładnik aby nawiązać stosunki pokojowe. W 312 wojska Han w sojuszu z
wojskami Qin najechały ksiestwo Chu i rozbiły ich armię.

8. XIANG WANG CANG (311-295)

gdy był następca tronu został w 314

wysłany do księstwa Qin jako zakładnik i w 311 po śmierci Xuan Hui Wanga
wstąpił na tron. W 308 Xiang Wang Cang spotkał się w Linjang z Wu
Wangiem, księciem Qin; w 307 wojska Qin dowodzone przez Gan Mao
opanowały Yijang. W 303 Qin ponownie zajęło Wusai, które zwróciło w 306; w
302 następca tronu, książę Ying udał się na dwór księcia Qin i wkrótce
powrócił. W 301 Qin napadło na Han i zajęło Rang, a następnie wraz z armią
Qin wtargnęli do księstwa Chu i rozbili armię dowodzoną przez Tang Mei.

9. LI WANG JIU (295-272)

na tron wstąpił po śmierci Xiang Wang Canga i w

293 armia Han, Zhou i Wei dowodzona przez Gong Sun Xi została rozbita pod
Yique przez armię Qin, która w 291 zajęła Yuan. W 290 ustąpiono księstwu Qin
ziemie leżące w pobliżu Wusai; w 286 wojska Qin rozbiły armię Han u podnóża
gór Xiashan. W rezultacie spotkania Li Wang Jiu z Zhao Wangiem, księciem
Qin w Zach. Zhou, księstwo Han udzieliło księstwu Qin pomocy w najeździe na
ksiestwo Qi. W 282 Li Wang Jiu ponownie spotkał się z Zhao Wangiem,
księciem Qin na granicy między dwoma księstwami Zhou; w 275 Li Wang Jiu
posłał armię dowodzoną przez Bao Yanga na pomoc księstwu Wei, lecz armia ta
została rozbita przez armię Qin. W 273 na Han napadły wojska Zhao i Wei, a Li
Wang Jiu zwrócił się z prośbą o pomoc do księstwa Qin, które rozbiło wojska
Wei i Zhao pod Huai.

10. HUAN HUI WANG (272-238)

syn i następca Li Wang Jiu, który w 272

napadł na księstwo Yan; w 264 wojska Qin zajęły miasto Xing leżące nad rzeką
Fenhe i w 263 rozbiły wojska Han w rejonie Taihanshan. W 256 wojska Qin
zajęły Yangchen i Fushu, w 249 Chenggao i Yinyang, a w 247 zajęli całkowicie
okręg Shangdang; w 244 wojska Qin zagarnęły 13 miast hanskich.

11. WANG AN (238-230)

syn i następca Huan Hui Wanga, który toczył

beznadziejną walkę z księstwem Qi, aż w 230 dostał się do niewoli i Shi Huang
Di włączył księstwo Han do zjednoczonych Chin.

OD 230 DO ZJEDNOCZONYCH CHIN

P) KSIĘSTWO WEI (LIANG)

1. WEN HOU DU (424-386)

w 424 objął władzę w późniejszym księstwie

Wei i w 419 za jego panowania otoczono murami obronnymi Shaoliang; w 412
Wen Hou Du posłał swego syna Ji, który okrążył Fanpang i wysiedlił jego
mieszkańców. W 409 Wen Hou Du napadł na księstwo Qing i umocnił mury
obronne wokół Linjang i wokół Yuanli; w 409 Wen Hou Du zajął księstwo
Zhuang i posłał tam swego syna Ji. W 403 Wen Hou Du otrzymał od Wei-Lie
Wanga króla Zhou tytuł księcia; w 401 wojska księstwa Qing wtargnęły do
księstwa Wei i dotarły aż do Yanghu. W 390 księstwo Qi napadło na księstwo
Wei, a jego wojska zajęły Xiangling; w 389 wojska księstwa Qin wtargnęły w
weiski Yinjin, a w 387 wojska Wei wtargnęły do księstwa Qin i pobiły ich armię
w bitwie pod Wu.

2. WU HOU JI (386-370)

syn i następca Wen Hou Du, który udzielił zbrojne-

go poparcia księciu zhaoskiemu Shuo, który najechał miasto Handan, lecz został
odparty. W 385 za jego panowania otoczono murami obronnymi Anyi i
Wanyun; w 380 wojska Wei wtargnęły do księstwa Qi i dotarły do Sangqiu; w
378 plemiona Di rozbiły armię Wei pod Kuai, a Wu Qi na czele wojska był
wysłany napaść na ksiestwo Qi. W 376 Wu Hou Ji wraz z książętami Han i
Zhao zlikwidował księstwo Jin, którego terytorium uległo podziałowi między
trzy księstwa. W 372 wojska Wei pobiły wojska Zhao w bitwie pod Beiling, a w
371 wojska Wei napadły na ksiestwo Chu i zajęły Luyang.

3. HUEI WANG YING (370-319)

syn i następca Wu Hou Ji, który toczył

walkę o tron ze swoim bratem, księciem Gong-zhong Huan, co zbiegło się z
najazdem na ksiestwo Wei Yi Hou, księcia Han i Cheng Hou, księcia Zhao i
rozbieżności między nimi uratowała księstwo Wei. W 369 wojska Wei pobiły
wojska Zhao w bitwie pod Maling, a w 366 Huei Wang Ying spotkał się w
Zhaiyang z Wen Hou, księciem Han. W 365 wojska Wei zajęły songski Yitai; w
362 wojska Wei pobiły w bitwie pod Kua wojska Han i starły się z wojskami
księstwa Qin pod Shaoliang; wódz Gongsun Zuo dostał się do niewoli i Qin
zajęło Chong. W 361 wojska Wei zajęły zhaoski Pilao; w 357 Huei Wang Ying
spotkał się w Hao z Cheng Hou, księciem Zhao; w 355 Huei Wang Ying spotkał
się w Sheping z Xiao Gongiem, księciem Qin. Następnie wojska Wei wtargnęły
do Huangchi, lecz wojska Song odzyskały ten rejon; w 354 po bitwie pod
Yuanli wojska Qin zajęły Shaoliang. W 353 księstwo Qi udzieliło pomocy
księstwu Zhao, które pobiło wojska księstwa Wei w bitwie Guiling; w 351 Huei
Wang Ying zwrócił księstwu Zhao Handan i zawarł z nim sojusz. W 350 Huei
Wang Ying spotkał się w Tong z Mu Gongiem, księciem Qin; w 341 wojska

Wei napadły na księstwo Zhao, a Su Hou zwrócił się z prośbą o pomoc do
księstwa Qi, którego władca Xuan Wang wtargnął do Wei, lecz został pobity w
bitwie pod Maling. W 340 wojska Qin, Zhao i Qi najechało księstwo Wei i
zajęły szereg miejscowości, co skłoniło Huei Wanga Yinga do przeniesienia
stolicy do Taliang. W 336 Huei Wang Ying spotkał się z Xun Wangiem,
księciem Qi, oraz w 335 w Zhen. W 334 brał udział w zjeździe książąt chińskich
w Xuzjou, gdzie przyjęli oni tytuł „wangów”. W 330 wojska Qin rozbiły armię
Wei, dowodzona przez Longija w bitwie pod Diaoyin, co zmusiło Huei Wang
Yinga do oddania księstwu Qin terytoriów leżących na zach. od rzeki Huanghe.
W 329 Huei Wang Ying spotkał się w Ying z Hui Wen Wangiem, księciem Qin,
które zagarnęło Pishi, Fenyin i Jiao; natomiast wojska Wei napadły na księstwo
Chu i rozbiło ich wojska w bitwie u podnóża góry Xingshan. W 328 księstwo
Wei ostatecznie utraciło na rzecz księstwa Qin okręg Shangjun, otrzymując od
Qin Puyang, a w 327 uzyskując zwrot Jiao i Quwo. W 323 wojska Chu rozbiły
wojska Wei w bitwie pod Xiangling; w 322 Huei Wang Ying mianował swoim
pierwszym doradcą Zhang Yi; natomiast księstwo Qin zajęło weiskie Quwo i
Pingzhou.

4. XIANG WANG SI (319-296)

syn i następca Huei Wang Yinga; w 317

wojska Qin rozbiły jego wojska w bitwie pod Guanjiang. W 314 księstwo Qin
posłało Shu Li-zi napaść na weiski Quwo; w 313 Xiang Wang Si spotkał się w
Linjang z księciem Qin; w 312 wojska Wei napadły na księstwo Qi, a wspólnie
z księstwem Qin na Yan. W 311 Xiang Wang Si napadł na Małe Wei i zagarnął
dwa miasta; w 310 Xiang Wang Si spotkał się w Linjang z księciem Qin. W 308
książę Wei spotkał się w Ying z księciem Qin Wu Wangiem, a w 307 weiski
następca tronu udał się na dwór księcia Qin; wojska Qin napadły na Pishi, lecz
go nie zdobyli. W 303 wojska Qin zajęły Pufan, Yangjin i Fengling; w 302
Xiang Wang Si spotkał się ponownie w Linjang z księciem Qin, który zwrócił
zajęty Pufan. W 301 Xiang Wang Si wraz z wojskiem Qin napadł na Chu; w 298
połączone armie Qi Han i Wei zadały klęskę armii Qin pod Hangu; w 296 Qin
aby zawrzeć pokój zwróciło Wei ziemie za granicami Huanghe i Fengling.

5. ZHAO WANG SU (296-276)

syn i następca Xiang Wang Si, który wstąpił

na tron po jego śmierci; w 295 wojska Qin zagarnęły Xiangcheng, a w 294
wojska Wei zostały pobite przez wojska Qin. W 293 wojska Wei wspierały
wojska Han w ich najeździe na Qin, lecz pod Yique wojska Wei zostały rozbite
przez armię Qin dowodzoną przez Bai Qi i w 290 ustąpiono Qin ziemie na
wsch. od Huanghe. W 289 wojska Qin zajęły 61 małych i dużych miast, a w 287
zajęły Xinyuan i Quyang; w 286 po likwidacji księstwa Song przez księstwo Qi,
Zhao Wang Su udzielił schronienia księciu tego zlikwidowanego księstwa. W
284 połączone armie Wei, Qin, Zhao, Han i Yan napadły na księstwo Qi,
którego książę Min Wang zbiegł. Zhao Wang Su spotkał się w Zach. Zhou z
księciem Qin; w 283 wojska Qin zajęły Ancheng.

6. AN LI WANG (276-243)

syn i następca Zhao Wang Su, który wstąpił na

tron po śmierci ojca; w 276 wojska Qin zajęły dwa miasta, a w 275 zagarnęły

jeszcze dwa miasta i obległy Taliang. Mimo pomocy wojsk księstw Han, Wei
musiało oddać miasto Wen aby zawrzeć pokój z Qin; w 274 wojska Qin po
pokonaniu armii Wei (zabito 40 tyś. żołnierzy), opanowały jeszcze 4 miasta. W
273 wojska Qin rozbiły armię Wei, wspieraną przez armie księstw Zhao i Han;
w 268 Qin zagarnęło Huai, a w 266 Qiqiu.

7. JING MIN WANG (ZENG) (243-227)

syn i następca An Li Wanga, który

wstąpił na tron po śmierci ojca; w 242 wojska Qin zajęły 20 weiskich miast; w
241 Zhaoge, w 240 Ji, w 238 Yuan, Puyang i Yan.

8. WANG JIA (227-225/4)

syn i następca Jing Min Wanga, który wstąpił na

tron po śmierci ojca; w 225/4 po trzyletnim panowaniu Wang Jia dostał się do
niewoli Qin, które zlikwidowało księstwo Wei.

OD 225/4 DO QIN (ZJEDNOCZONYCH CHIN)

R) KSIĘSTWO QIN

1. E LAI (?)

syn Fei Liana, który służył ostatniemu z dynastii Shang-Yin, Di

Xinowi, i został zabity przez założyciela dynastii Zhou, Wu Wanga; odznaczał
się dużą siłą.

2. RU FANG (?)

syn E Laia Ke, wnuk E Laia.

3. PANG GAO (?)

syn i następca Ru Fanga.

4. TAI JI (?)

syn i następca Pang Gao.

5. DA LO (?)

syn i następca Tai Ji.

6. FEI ZI (?)

syn i następca Da Lo, który na dworze dynastii Zhou za panowa-

nia Zhao Wanga pełnił funkcję koniuszego; jego poddani zajmowali się
hodowlą. Zhao Wang nadał Fei Zi księstwo Qin, które bezpośrednio podlegało
królowi Zhou.

7. QIN HOU (857-848)

syn i następca Fei Zi.

8. GONG BO (847-845)

syn i następca Qin Hou.

9. QIN ZHONG (844-822)

syn i następca Gong Bo; w 842 niektórzy książęta

udzielni zbuntowali się i wygnali króla Zhou Li Wanga. W 827 gdy władzę
objął Xuan Wang mianował Qin Zhonga dygnitarzem i wysłał go przeciw Zach.
ś

unom, co wzmocniło pozycję księstwa; w 822 Qin Zhong zginął podczas

wyprawy przeciw śunom.

10. ZHUANG GONG (821-777)

syn i następca Qin Zhonga, który wraz ze

swymi czterema braćmi został wysłany przez króla Zhou, Xuan Wanga przeciw
Zach. śunom, lecz został pokonany. Po powrocie z wyprawy Zhuang Gong
otrzymał od Xuan Wanga tytuł zach. granic. Jego starszy syn Szi-fu, który
zrezygnował z tronu na rzecz młodszego brata Xiang Gonga, prowadził walki z
ś

unami.

11. XIANG GONG (777-765)

młodszy syn i następca Zhuang Gonga, który

wstąpił na tron po rezygnacji starszego brata Szi-fu; w 777 Xiang Gong wydał
swą młodszą siostrę Mu Yn (In) za Fen Wana. W 776 śunowie oblegli Zuanjili,
a Szi-fu napadł na nich, lecz dostał się do niewoli i w roku następnym został

uwolniony. Podczas napadu na You Wanga, wraz z innymi książętami
udzielnymi, Xiang Gong nie pospieszył mu z pomocą i król z dynastii Zhou
został zabity. Następnie Xiang Gong poparł zbrojnie Ping Wanga, następcę You
Wanga, który dzięki temu odparł najazdy plemion barbarzyńskich i przeniósł
stolicę państwa do Lojangu. Za tą pomoc król Ping Wang nadał Xiang Gongowi
tytuł czu-hou i ziemie na zach. od gór Tienszan. Xiang Gong położył podwaliny
pod księstwo Qin, utrzymywał stosunki z innymi udzielnymi księstwami,
zawierając z nimi sojusz; w 766 Xiang Gong zmarł podczas wyprawy przeciw
ś

unom.

12. WEN GONG (765-715)

syn i następca Xiang Gonga, który zamieszkał w

pałacu Siczuikun; w 763 wraz z rodziną i wojownikami polował na wsch.; w
762 rozpoczął budowę miasta przy spotkaniu się rzek Cianszun i Wei-ho. W 753
Wen Gong utworzył na swoim dworze urząd kronikarza; w 750 podjął
zwycięską wyprawę przeciw śunom. W rezultacie wpływy Wen Gonga na
dworze Zhou wzrosły, a do księstwa przyłączono ziemie aż po góry Tienszan;
natomiast ziemie na wsch. od gór Tienszan oddał królowi z dynastii Zhou
(prawdopodobnie nie miało miejsca). W 746 w księstwie wprowadzono prawo
karania krewnych przestępcy, związanymi trzema więzami pokrewieństwa
(ojca, matkę, braci i żonę z dziećmi). W 739 Wen Gong podjął wyprawę
przeciw śunom mieszkającym w rejonie gór Nan-szan; w 718 zmarł następca
tronu, który otrzymał pośmiertny tytuł Qin Gonga, a jego syn został mianowany
następcą tronu; w 715 Wen Gong zmarł i został pochowany na górze Szan.

13. NING GONG (LING GONG) (715-703)

syn Qin Gonga, wnuk i następca

Wen Gonga, który wstąpił na tron w wieku 10 lat; przeniósł stolicę do Pin’jan,
oraz posłał wojska przeciw śunom. W 713 Ning Gong pobił wojska księstwa
Po, jego władca uciekł do śunów, a Tan-szo zostało zniszczone. W 704 Ning
Gong podjął wyprawę przeciwko rodowi Tan, zagarniając jego posiadłości; miał
trzech synów: Wu Gonga, De Gonga i Chu Gonga.

14. CHU GONG (CHUZI) (703-697)

młodszy syn Ning Gonga, który po

mierci ojca został wyniesiony na tron w wieku 5 lat przez dygnitarzy Fo-Czi,

Wen Lei i Szan-fu, odsuwając od tronu księcia-następcę Wu Gonga. Po 6 letnim
panowaniu Chu Gong został zamordowany na polecenie dygnitarzy dworskich
na czele z San-fu.

15. WU GONG (697-677)

starszy syn Ning Gonga, który został odsunięty od

tronu po śmierci ojca przez dygnitarzy dworskich na rzecz swego młodszego
brata Chu Gonga. W 697 po jego zamordowaniu został wyniesiony na tron przez
dygnitarzy dworskich, na czele których stał Szan-fu; w 697 Wu Gong podjął
wyprawę na ród P’en-si i dotarł do gór Huanszan, a następnie zamieszkał w
pałacu Fenkun w Pinjan. W 695 na rozkaz Wu Gonga stracono Szan-fu i jego
stronników do trzeciego pokolenia za zamordowanie Chu Gonga. W 688 Wu
Gong podjął wyprawę przeciw śuanom w rejonie Kui i Czi, gdzie utworzono
powiaty. W 687 Wu Gong założył powiaty w Tu i Cz’en i zlikwidował
księstewko Szako (Mniejsze Ko); w 679 Wu Gong brał udział w zjeździe w

Tsinan z władcami Chen, Wej, Song, Qi – gdzie najsilniejszy z nich książę Qi
został hegemonem.

16. DE GONG (677-675)

najmłodszy brat Wu Gonga, który po jego śmierci w

677 został wyniesiony na tron w wieku 33 lat, odsuwając od tronu bratanka
P’aia; w 677 De Gong zamieszkał w pałacu Taczen, a władcy księstwa Lian i
ś

ui złożyli mu hołd; ojciec Xuan Gonga, Cheng Gonga i Mu Gonga.

17. XUAN GONG (675-663)

najstarszy syn i następca De Gonga, który w 672

pobił wojska Jin w bitwie pod Hejan. Xuan Gong miał 5 synów, z których żaden
nie panował.

18. CHENG GONG (663-659)

młodszy syn De Gonga, brat i następca Xuan

Gonga; w 663 na jego dwór przybyli Lian-po i śui-po; Cheng Gong miał 7
synów, z których żaden nie panował.

19. MU GONG (REN HAO) (659-621)

najmłodszy syn De Gonga, brat i

następca Cheng Gonga, który podjął zwycięską wyprawę przeciw plemionom
Maocin. W 656 Mu Gong ożenił się z siostrą Szen Szena, następcą tronu Jin; w
656 Huan Gong Xiao Bai, władca Qi napadł na Qin i dotarł do Szaolian. Jesienią
659 Mu Gong w bitwie pod Hecin pobił armię Jin; następnie Mu Gong
interweniował w Jin, gdzie osadził na tronie Yi Wu. W 651 Mu Gong spotkał się
w Kui-cin, wraz z innymi udzielnymi książętami, z księciem-hegemonem Huan
Gong Xiao Bai, księciem Qi. Wtedy Yi Wu został wprowadzony ponownie na
tron Jin, lecz nie oddał obiecanych 8 miast, co skłoniło Mu Gonga do poparcia
przeciw niemu Czun Era. W 645 wybuchł głód w Qin i Mu Gong zwrócił się do
Jin z prośbą o pomoc, które jednak napadło na Qin i w 645 w bitwie pod Han
władca Jin dostał się do niewoli. Interwencja króla Zhou, Xiang Wanga i żony
samego Mu Gonga skłoniła go do zawarcia sojuszu z wziętym do niewoli
władcą Jin, co w rezultacie pozwoliło Yi Wu powrócić do Jin. Yi Wu ustąpił Mu
Gongowi ziemie na zach. od Huan-ho i posłał swego następcę księcia Jü jako
zakładnika do Qin, gdzie Jü ożenił się z krewną Mu Gonga. W 640 Mu Gong
zlikwidował księstwo Lian (na płd. powiatu Han’czen w prowincji Szen-ci) i
ś

ui (w powiecie Czao-i); w 638 książę jinowski Jü korzystając z choroby Mu

Gonga uciekł z Qin. Mu Gong rozgniewany ucieczką księcia Jü wezwał z Chu
drugiego księcia jinowskiego Chong Era i dał mu za żonę porzuconą żonę Jü. W
636 Mu Gong przy pomocy dygnitarzy jinowskich osadził na tronie Jin Chong
Era, który przyjął imię Wen Gonga; w 635 Mu Gong wraz z Wen Gongiem,
księciem Jin interweniował w Zhou przywracając władzę królowi Xiang
Wangowi, który został wygnany przez swego brata Tui Wanga (faktycznie
miało to miejsce w 675). W 632 Mu Gong posłał armię na pomoc koalicji Jin,
Song i Qi, której armia dowodzona przez Wen Gonga, księcia Jin rozbiła w
bitwie pod Czen-pu koalicję księstw Chu, Chen i Cai. W 630 Mu Gong wraz z
Wen Gongiem, księciem Jin obległ stolicę Chen – Chin, lecz wkrótce zwinął
oblężenie. W 627 i 626 wysłane przez Mu Gonga armie na podbój księstwa Jin
poniosły klęskę pod Siaoszan i Pen’jan. W 624 Mu Gong ponownie wysłał
armię, która wtargnęła do księstwa Jin i po pobiciu jego armii zajęła Wankuan i

Hao. W 623 Qin najechało śuanów i przyłączyło do siebie 20 królestw; Mu
Gong zorganizował administrację na odległość do tysiąca li i dominował nad
ś

uanami, a król Zhou, Xiang Wang przysłał Mu Gongowi gratulacje, a

posłaniec Zhao Gong wręczył mu gong i bębny; w 621 Mu Gong zmarł i został
pogrzebany w Jun – z nim pogrzebano 172 ludzi; miał 40 synów.

20. KANG GONG XING (620-608)

starszy syn i następca Mu Gonga, który

interweniował w Jin na rzecz księcia Juna, lecz jego armia została rozbita pod
Lin-hu przez nowego księcia Jin. W 619 Qin ponownie napadło na Jin i
zagarnęło Wu-Szen; w 617 Tsin napadło na Qin i zagarnęło Szaolian; w 617 Qin
napadło na Jin i zajęło Jin, oraz rozbiło armię Jin pod Huanho.

21. GONG GONG HE (608-604)

syn i następca Kang Gong Xinga.

22. HUAN GONG (604-576)

syn i następca Gong Gong He; w 601 Tsin roz-

biło część armii Qin; w 597 Huan Gong wraz z innymi udzielnymi książętami
spotkał się z nowym księciem-hegemonem Zhuang Wangiem, księciem Chu i
zawarł z nim sojusz. Następnie Huan Gong zawarł sojusz z Li Gongiem,
księciem Jin, lecz książę Qin wkrótce go naruszył i z plemionami bi; w 578 Li
Gong, książę Jin na czele innych książąt udzielnych najechał Qin, którego armia
została rozbita i ścigana aż do Tsinssin.

23. JING GONG (576-536)

syn i następca Huan Gonga, który w 562 przy-

szedł na pomoc księstwu Chen i rozbił wojska Jin w bitwie pod Li; w tymże
roku jinski Dao Gong stanął na czele książąt udzielnych, których zjazd zwołał w
559. Dao Gong na czele książąt udzielnych najechał Qin i rozbił jego armię, lecz
wobec sporów wśród sojuszników nie wyzyskał tego zwycięstwa. W 550 Jing
Gong udał się do Jin i zawarł sojusz z Ping Gongiem, lecz go wkrótce naruszył;
młodszy brat Jing Gonga, Hou-Czy Cian został oskarżony i zbiegł do Jin.

24. AI GONG (536-500)

syn i następca Jing Gonga; w 526 do Qin przybył

Ping Wang, książę Chu, który prosił Ai Gonga o rękę jego córki dla swego
starszego syna Czia i gdy ona przybyła do Chu sam ją poślubił. Władca Chu
zwrócił się do Ai Gonga z prośbą o pomoc i armia Qin rozbiła armię Wei i Zhao
Wang powrócił do In.

25. HUI GONG (500-490)

syn Yi Gonga, wnuk i następca Ai Gonga.

26. DAO GONG (490-476)

syn i następca Hui Gonga.

27. LIGONG GONG (476-442)

syn i następca Dao Gonga; w 475 księstwo

Szu przysłało dary; w 461 wykopano rowy przy rzece Huanho; Ligong Gong
napadł na śunów i zagarnął miasto Wenczen (na krańcach płd.-wsch. prowincji
Szensi). W 456 Ligong Gong ustanowił powiat w P’in’jan i zagarnął Wu-czen;
w 452 do Qin przybył Cz’i Kai krewny Cz’i Po, który uciekł z Jin; w 444
Ligong Gong napadł na żuńskie państwo Iczin i wziął do niewoli ich władcę; w
443 podczas zaćmienia słońca Ligong Gong zmarł.

28. ZAO GONG (442-428)

syn i następca Ligong Gonga, za którego panowa-

nia w 430 wojska państwa Iczin najechały Qin i dotarły do płd. brzegu rzeki
Wei.

29. HUAI GONG (428-424)

syn Ligong Gonga, młodszy brat i następca Zao

Gonga, który w 424 popełnił samobójstwo po wybuchu buntu na czele którego
stał „szuczan” Zhao.

30. LING GONG (424-414)

syn Zhao-Chu, wnuk i następca Huai Gonga,

który po zabójstwie dziadka został wyniesiony na tron przez dygnitarzy
dworskich; w 419 Jin otoczyło murami Szaolin, na który wkrótce napadł Ling
Gong; w 415 Qin otoczyło murami miasto Czeku.

31. JIAN GONG (414-399)

syn Huai Gonga, stryj i następca Ling Gonga,

który odsunął od tronu swego bratanka Lin Gonga; w 409 Jian Gong nakazał
dygnitarzon nosić miecze. Przekopano kanały do rzeki Lo-szu i otoczono
murami miasto Czunczin (w dziś. powiecie P’u-czen w prowincji Szen-szi).

32. HUI GONG (399-386)

syn i następca Jian Gonga; w 388 urodził się jego

syn Xian Gong; w 387 Hui Gong podczas wyprawy na państwo Szu zagarnął
Nan’czen.

33. CHU GONG (CHUZI) (386-384)

syn i następca Hui Gonga, który w 384

został pozbawiony tronu na rzecz Xian Gonga i zamordowany wraz z matką.

34. XIAN GONG (384-361)

syn Lin Gonga, który został wyniesiony na tron w

wyniku przewrotu na czele którego stał szuczan Kui; w 384 Xian Gong
przeniósł stolicę do Lijan, który otoczono murem. W 381 urodził się następca
tronu Xiao Gong; w 367 nad Lijan spadł „deszcz” komet; w 364 armia Qin w
bitwie pod Szinenjan (w dziś. powiecie San’juan w prowincji Szen-szi) pobiła
armię Jin, która straciła 60 tyś. ludzi, a król z dynastii Zhao, Lie Wang złożył
mu gratulacje. W 362 armia Qin rozbiła w bitwie pod Szaoljan wojska Wei
wzięła do niewoli wodza Kun-szun Czo; dokonano wzmocnienia armii.

35. XIAO GONG (361-337)

syn i następca Xian Gonga, który wstąpił na tron

w wieku 21 lat; za jego panowania Qin nie uczestniczyło w walkach o
hegemonię między innymi książętami chińskimi. Xiao Gong prowadził
wewnętrzną politykę, wzorując się na Mu Gongu; podczas wyprawy na wsch.
Xiao Gong obległ miasto Szen’czen (w dziś. powiecie Szensjan w prowincji
Henian) i kazał stracić wodza śuanów Huan Wana. W 360 król Lie Wang z
dynastii Zhou uznał pozycję Xiao Gonga posyłając mu ofiarne mięso; w 359
Xiao Gong przy pomocy Wei Jana przeprowadził szereg reform wewnętrznych,
które umocniły siłę Qin. W 355 Xiao Gong spotkał się z Huei Wangiem,
księciem Wei w Tu’pin; w 354 pobił wojska księstwa Wei pod Juan’li, a w 352
armia Qin zaatakowała tereny Wei w okolicy jej stolicy An-yi; na wsch. granice
Qin przekroczyły rzekę Loszu. W 348 wprowadzono nowe prawo podatkowe,
które było związane ze zmianą systemu rodzinnego, rozwojem rzemiosła i
handlu i służyło rozrostowi aparatu administracyjnego i armii. W 343 król Xian
Wang z dynastii Zhou nadał Xiao Gongowi tytuł hegemona, a udzielni książęta
w 342 złożyli mu gratulacje. Xiao Gong posłał swego najstarszego syna Szao
Kuna z armią do Fen-czo na zjazd książąt, który potem spotkał się z „Synem
Nieba” na audiencji. W 341 armia Qin rozbiła armię Wei pod Malin; w 340 Wei
Jang napadł na Wei i wziął do niewoli księcia Ana, a Xiao Gong mianował go

panem Szan; w 338 armia Qin pobiła armię księstw Wei i Han w bitwie pod
Jan’nen (koło An’men).

36. HUI WEN WANG (337-310)

starszy syn i następca Xiao Gonga, który

pod wpływem starej arystokracji rozprawił się z doradcą ojca Wei Jangiem,
który został zabity. W 337 na jego dwór przybyli posłowie z księstw Chu, Han,
Zhao i Szu; w 336 Syn Nieba przysłał mu gratulację; w 335 Hui Wen Wang
osiągnął pełnoletność. W 334 król Xian Wang z dynastii Zhou uznał jego
pozycję i przysłał ofiarne mięso; w 332 Hui Wang, książę Wei oddał mu ziemie
w In’czin (na płd.-wsch. dziś. powiatu Huain i prowincji Szensi). W 330
księstwo Wei oddało Hui Wen Wangowi ziemię na zach. od rzeki Huanho; w
329 Hui Wen Wang na czele armii przekroczył rzekę Huanho, zajął Fen’in (w
dziś. powiecie śunho, w prowincji Szansi) i P’iszi (w powiecie Heczin) i spotkał
się z władca Wei w Yn (w powiecie Henian) i zdobył Czujvo; w 328 Hui Wen
Wang mianował Czan Yi swoim doradcą. W tymże roku władca Wei ustąpił Qin
15 okręgów Szancziwann; w 327 Hui Wen Wang zwrócił państwu Wei Zhao i
Czuivo. W 325 Hui Wen Wang wysłał armię pod wodzą Czan Yi, która
zaatakowała Szen i który został zdobyty; w 324 Hui Wen Wang przyjął tytuł
wanga; w 322 następcy tronu Han i Wei przybyli do Qin. W 318 Hui Wen Wang
mianował Jue Czi swoim pierwszym doradcą; w 318/17 Hui Wen Wang rozbił
koalicję księstw Han, Zhao, Wei, Yan i Qi w bitwie pod Siuin. W 316 Hui Wen
Wang wysłał armię dowodzoną przez Sy-ma Cz’o, która pokonała króla Kai
Ming Di i przyłączyła do Qin królestwo Szu (w centralnej części dziś. prowincji
Szyczuan). Następnie armia Qin napadła na księstwo Zhao i zagarnęła Czuntu
(w dziś. prowincji Pin’jao) i Sijan (w dziś. powiecie Czun’jan w centralnej
części prowincji Szensi). W 315 Qin napadło na księstwo Han i zagarnęło
Sziczan, oraz napadło na księstwo Zhao, rozbiło jego armię, jak również
napadło na państwo Iczin i zajęło 20 umocnionych miejscowości. Następnie Hui
Wen Wang wysłał wodza Szu-li Czi na czele armii, aby wspierała księstwo Han
w ich napaści na księstwo Qi, a Tao Man otrzymał rozkaz napaści na księstwo
Yan, aby tym sposobem udzielić pomocy księstwu Wei; w 311 państwa śunów
Tan i Li uznały władzę Qin.

37. WU WANG (310-306)

syn i następca Hui Wen Wanga, który w 310 spot-

kał się w Lin’czin z władcą Wei Xiang Wangiem; następnie Wu Wang napadł
na państwa Iczü, Tan i Li. W 308 Wu Wang spotkał się z Xiang Wangiem,
księciem Han; w 309 Wu Wang stworzył urząd pierwszego doradcy (ministra);
w 308 Wu Wang posłał armię, która zaatakowała miasto Yi-jan w księstwie
Han, które w 307 zostało zdobyte. Następnie armia Qin przekroczyła rzekę
Huan-ho i zajęła Wu-Sü; Wu Wang był bardzo silny i dlatego tacy siłacze jak:
ś

en P’i, Wu Ho i Men Jue byli mianowani wyższymi dygnitarzami; w 307 Wu

Wang zmarł po przybyciu na dwór króla Nan Wanga z dynastii Zhou.

38. ZHAO (XIANG) WANG (JI) (306-250)

młodszy brat i następca Wu

Wanga, którego matka pochodziła z księstwa Chu z rodu Mi-szi; Zhao Wang
przed objęciem tronu przebywał jako zakładnik w księstwie Yan. W 306 Zhao

Wang mianował swoim pierwszym ministrem Jan-czü Czi; w 305 przeleciała
kometa; Szuczan Czuan wraz z wyższymi dygnitarzami, z czuhan i książętami
podniósł bunt i wszyscy, wraz z wdową po Hui Wen Wangu zostali straceni. W
304 Zhao Wang osiągnął pełnoletność i spotkał się z władcą Chu w Huanczi,
oddając Chu ziemie w Szan’juan. W 302 Zhao Wang zagarnął weiski Pu-fan; w
302 w Intin władca Wei spotkał się z Zhao Wangiem i Pu-fan powróciło do
Wei; w 301 władca Szu podniósł bunt, lecz Sy-ma Czi zdusił powstanie. W 301
armia Qin wraz z Han, Wei i Qi podjęła wyprawę na Chu; w 300 Zhao Wang
zagarnął Sin’szi; w 299 jego wojska dowodzone przez Mi-żuna najechały Chu i
zagarnęły Szin’szi (w dziś. prowincji Czinszan w centrum prowincji Hupei). W
298 Se Wen został przez Zhao Wanga mianowany pierwszym doradcą; w 297
Huei Wang, król Chu przybył na dwór Qin, gdzie został zatrzymany; Se Wen
został pozbawiony urzędu pierwszego doradcy i na jego miejsce został
mianowany Lou Huan. W 296 4 księstwa: Qi, Han, Wei i Song napadły na Qin i
po dotarciu do Jan’szi wycofały się; aby zawrzeć pokój Zhao Wang oddał
księstwu Han i Wei ziemie na płd. od rzeki Huan-ho i Fenlin; pojawiła się
kometa. Chuński Huai Wang uciekł do Zhao, lecz go tam nie przyjęto i powrócił
do Qin, gdzie zmarł; w 295 Zhao Wang pozbawił Lou Huana stanowiska
pierwszego doradcy i na jego miejsce mianował Wei śan; w 293 armia Qin
dowodzona przez P’ai Czi pobiła wojska Han i Wei pod I-czin i zajęła 5 miast.
W 292 P’ai Czi najechał Wei i zajął Juan, lecz został on zwrócony Wei;
następnie najechał na Chu i zajął Juan; w 291 Sy-ma Cz’o zajął Czi i Ten; Zhao
Wang nadał Juan – księciu Juan, księciu Li – Ten, a Wei śan – Tao. W 290 do
Qin przybył król Wsch. Zhou; w 288 Zhao Wang został ogłoszony cesarzem
Zach., władca Qi wsch. cesarzem, lecz obaj zrzekli się tych tytułów. W 286 Sy-
ma Cz’o najechał weiski Henei, a władca Wei oddał Qin Anni; w 285 armia Qin
na czele z Men Wen najechała Qi; Zhao Wang spotkał się z władcą Chu w Juan,
z władcą Wei w I-jan, a z władcą Wei w Szin’czen; w 289 spotkał się z władcą
Chu w Jan, a potem w śan. Qin zagarnęło u Wei An’czan docierając do Talunu,
lecz wobec wystąpienia na pomoc Wei armii Yan i Zhao wycofało się; w 282
Qin zagarnęło Zhao 2 miasta; Zhao Wang spotkał się z władcą Han w Sin’czen i
z władcą Wei w Sin’min. W 280 armia Qin dowodzona przez Sy-ma Cz’o
napadła na Chu, a druga armia dowodzona przez P’ai Czi najechała Zhao i
zajęła ziemie w Tai i w Kuanlanczen. W 279 Pai Czi najechał księstwo Chu i
zajął Jan i Ten, a w 278 zajął jego stolicę In, a władca Chu zbiegł; do Qin
przybył władca Zach. Zhou. W 276 Pai Czi napadł na Wei i zajął 2 miasta; w
tymże roku wybuchł bunt mieszkańców Chu przeciw Qin; w 275 pierwszy
doradca śan Han napadł na Wei i zajął miasta Szincio i Huei; w 264 Pai Czi
napadł na Han i zajął 9 miast; w 263 Han utraciło na rzecz Qin Nan’czinn. W
260 Qin napadło na Szantai hański, potem na księstwo Zhao i armia tego
księstwa została rozbita w bitwie pod Czanping; w 259 Han oddało Qin ziemie
w Jan’jun. W 256 armia Qin podjęła marsz na Zach. Zhou, a Nan Wang uznał
zwierzchnictwo Zhao Wanga; w 255 Nan Wang zmarł; w 254 wszyscy książęta

chińscy uznali władzę Qin, oprócz Wei, przeciw której została wysłana armia;
zajęła ona Wu-czen i zmusiła władcę Wei do uznania władzy Qin.

39. XIAO WEN WANG (250-249)

syn i następca Zhao Wanga, który wkrótce

zmarł.

40. ZHUANG XIANG WANG CHU (ZICHU) (YIREN) (249-247)

syn i

następca Xiao Wen Wanga, który posłał Men Ao na czele armii do Han, które
oddało mu Czenhao. Zhuang Xiang Wang Chu nadał potomkom dynastii Zhou
posiadłości w Jan’czen. W 249 Men Ao podczas wyprawy przeciw Zhao zajął
rejon Tajjuan i w 248 zajął Kao-tu i Czi w księstwie Wei; ojciec Shi Huang Di.

DYNASTIA QIN (221-206 p.n.e.)

98.(41). SHI HUANG DI (IMI

OSOBISTE:

ZHAO

ZHENG)

(246)

(221-210/9)

cesarz dynastii

Qin i twórca pierwszego zjedno-
czonego imperium chińskiego. Był
synem Zhuang Xianga i dawnej
konkubiny bogatego kupca, a później
głównego ministra w państwie Qin,
Lü Buweia, który kierując się
korzyściami finansowymi, wprowa-
dził Shi Huang Di na tron, chociaż
nie był on wcześniej brany pod
uwagę jako następca. W tym samym
czasie, gdy urodził się Shi Huang Di,

jego ojciec był zakładnikiem w państwie Zhao. Kiedyś powszechnie
akceptowany tradycyjny przekaz głoszący, że Shi Huang Di był naturalnym
synem Lü Buweia, jest prawdopodobnie wymyślony. W 246 p.n.e. kiedy liczący
13 lat Shi Huang Di objął tron, Qin było już najpotężniejszym państwem,
mającym realne szanse na to, by podbić sąsiednie państwa. Kraje w środkowych
Chinach uważały, że Qin to państwo barbarzyńskie. Silna pozycja na zach.,
górzystych peryferiach (z centrum w dzis. prowincji Shaanxi) umożliwiła Qin
zbudowanie silnej administracji i potężnej armii, które wg legalizmu –
totalitarnej państwowej filozofii Qin – stanowiły podstawy silnego imperium.
Do 238 p.n.e., kiedy ogłoszono pełnoletność Shi Huang Di, na czele rządu stał
Lü Buwei. Pierwszym posunięciem Shi Huang Di po objęciu władzy było
zamordowanie kochanka matki, który przyłączył się do opozycji, i wygnanie Lü
Buweia, który był również zaangażowany w spisek. Do 221 p.n.e., dzięki
szpiegostwu, korupcji urzędników i bezwzględnemu, skutecznemu dowództwu
utalentowanych generałów, Shi Huang Di podbił kolejno sześć konkurencyjnych

państw istniejących w tym czasie na terenie Chin. Podbój ostatniego wrogiego
państwa Qi w 221 p.n.e. wyznacza datę ostatecznego zwycięstwa. Po raz
pierwszy w dziejach Chiny były zjednoczone pod rządami jednego władcy. By
ukoronować swoje dzieło, Shi Huang Di przyjął boskie tytuły legendarnych
panujących i ogłosił się Pierwszym Cesarzem Qin (Qin Shi Huang Di). Był
przekonany, że dynastia, którą zapoczątkował, będzie rządziła przez „10 tys.
pokoleń”. Jako cesarz zainicjował serię reform mających na celu ustanowienie
scentralizowanej administracji, by uniknąć dojścia do władzy lokalnych
satrapów. Biorąc za wzór Qin i przyjmując sugestie wielkiego radcy Qin, Li Si,
zlikwidował lokalną feudalną władzę w imperium, zmusił bogate,
arystokratyczne rody do przeniesienia się do stolicy Xianyangu i podzielił
państwo na 36 okręgów wojskowych, z których każdy miał dwóch
administratorów – cywilnego i wojskowego. Nakazał też ujednolicenie niemal
wszystkiego – od jednostek miar i wag przez długość osi powozów do pisma i
prawa. Za jego panowania zapoczątkowano budowę sieci drogowej i wodnej, a
forty zbudowane w celu obrony przed atakami barbarzyńców z pn. połączono
Wielkim Murem Chińskim. W 220 p.n.e. Shi Huang Di udał się w pierwszą z
licznych cesarskich inspekcji, które podejmował przez kolejne 10 lat rządów.
Nadzorując konsolidowanie i organizację imperium, nie zapomniał o składaniu
ofiar w świętych miejscach. Obwieszczał bóstwom zjednoczenie imperium i
wznosił kamienne tablice z rytualnymi napisami sławiącymi jego zasługi. Inną
przyczyną podróży Shi Huang Di było zainteresowanie magią i alchemią oraz
poszukiwanie mistrzów tych sztuk mogących dostarczyć cesarzowi eliksiru
nieśmiertelności. Po nieudanej ekspedycji na wyspy na morzu wsch. (być może
do Japonii) w 219 p.n.e. Shi Huang Di wielokrotnie wzywał później magików
na swój dwór. Konfucjaniści potępili tego typu praktyki, nazywając je
szarlatanerią; tradycja głosi, że 460 z nich zostało skazanych na śmierć za swój
sprzeciw. Kulminacyjnym punktem nieustającego sporu pomiędzy cesarzem i
konfucjanistami, którzy zalecali powrót do dawnego porządku feudalnego, było
słynne palenie ksiąg w 213 p.n.e., kiedy wg sugestii Li Si spalono wszystkie
księgi oprócz dzieł dotyczących rolnictwa, medycyny i wróżbiarstwa oraz
historycznych kronik Qin i ksiąg znajdujących się w cesarskiej bibliotece. W
ostatnich latach życia Shi Huang Di wzrastała wrogość jego otoczenia –
przeprowadzono co najmniej trzy zamachy stanu – i zwiększył się dystans
dzielący władcę od zwykłych poddanych. Cesarz, prawie zupełnie niedostępny
w ogromnych pałacach, wiódł życie na wpół boskiej istoty. Zmarł w czasie
jednej ze swych inspekcji po kraju. Został pochowany w ogromnym grobowcu
wykutym w górze zgodnie ze wzorami symbolicznego porządku kosmosu
(odsłonięcie kompleksu grobowca o pow. 52 km² zapoczątkowano w 1974).
Wśród pierwszych znalezisk jest ponad 6 tys. terakotowych figur wojowników i
koni naturalnej wielkości tworzących armię zmarłego cesarza). Zniknięcie tak
silnej osobowości, jaką był Shi Huang Di, natychmiast doprowadziło do
wybuchu wśród zwolenników dawnego porządku feudalnego, które ostatecznie

doprowadziły do upadku dynastii Qin i wymordowanie całego cesarskiego klanu
(206 p.n.e.). Większość informacji na temat życia Shi Huang Di pochodzi z
okresu dynastii Han, która wysoko ceniła konfucjanizm i dlatego wyszydzająco
oceniła okres Qin. Prawdopodobnie to wówczas wymyślono plotkę, że Shi
Huang Di był synem Lü Buweia z nieprawego łoża. Poza tym historie opisujące
wyjątkowe okrucieństwo Shi Huang Di i zniesławiające go muszą być
rozpatrywane w świetle pogardy, jaką zwycięscy konfucjaniści żywili dla
filozofii legistów. Shi Huang Di z pewnością miał wyjątkową osobowość i
wykazał nieugiętą wolę w dążeniu do celu, jakim było zjednoczenie i
umocnienie imperium. Jego despotyczne rządy i surowe kary, jakie wymierzone
były dyktowane w znacznym stopniu przez jego wiarę w filozofię legistów. Z
kilkoma wyjątkami historiografia chińska okresu imperialnego przedstawia go
jako okrutnego, niewykształconego i przesądnego człowieka. Z drugiej strony
współcześni historycy podkreślają trwałość struktur administracyjnych i
biurokratycznych ustanowionych przez Shi Huang Di, które pomimo krytyki
pozostały podstawą wszystkich kolejnych dynastii.

99. ER SHI HUANG DI (IMI

OSOBISTE: ZHAO HU-HAI) (210-207)

młodszy syn i następca Shi Huang Di, który został wyniesiony na tron przez
eunucha Czao Kao, Li Sy i grupę wybitnych generałów i urzędników. Rządy w
imieniu Er Shi Huang Di sprawował Czao Kao, który m.in. pozbył się Li Sy,
oraz wymordował wszystkich synów i córki Shi Huang Di. Er Shi Huang Di
kontynuował politykę ojca, a nakładanie wysokich podatków doprowadziło do
wybuchu powstania ludowego, które doprowadziło do upadku dynastii Qin; Er
Shi Huang Di został zmuszony przez Czao Kao do popełnienia samobójstwa.

100. QIN WANG (IMI

OSOBISTE: ZHAO ZI YING) (207)

ostatni z dynas-

tii Qin, syn Fu Szu, wnuk Shi Huang Di, który został wyniesiony na tron, jako
król Qin przez Czao Kao, którego zamordował. Po 46 dniach panowania Qin
Wang poddał się Liu Pangowi, został zabity przez Siang Jü.

DYNASTIA ZACHODNIA HAN (207 p.n.e.- 9 n.e.)

101. GAO HUANG DI (IMI

OSOBIS-

TE: LIU PANG; IMI

TYNNE:

(HAN) GAO ZU)

(król 207-202, cesarz

202-195)

założyciel dynastii Han, stworzył

podstawy systemu organizacji politycznej
państwa, która przetrwała w zasadniczym
kształcie aż do upadku cesarstwa chińskie-
go w 1911. Wywodzący się z chłopskiej
rodziny Liu Pang służył w armii państwa
Chu, które zostało podbite przez Qin Shi
Huang Di i włączone do stworzonego przez
niego imperium. Ok. 210 Liu Pang
przyłączył się do wielkiego powstania

skierowanego przeciw dynastii Qin, które wybuchło wkrótce po śmierci Shi
Huang Di. Siły Qin zostały w końcu pokonane przez pocho-dzącego ze starego
arystokratycznego rodu Siang Jü, który podjął próbę przywrócenia w Chinach
stosunków panujących przed podbojem Qin. Działania podjęte przez Siang Jü
doprowadziły do konfliktu między nim a Liu Pangiem, który opanował w tym
czasie obszary położone nad rzeką Han. Ok. 202 Liu Pang wystąpił przeciw
Siang Jü. Po pokonaniu go sam zasiadł na tronie cesarskim. Nowy cesarz starał
się zapewnić lojalność swoich dowódców, nadając im liczne posiadłości i tytuły,
ale zachowując jednocześnie kontrolę nad ich poddanymi. Zbyt potężnych
potrafił jednak pozbawić posiadłości i godności. Liu Pang przywiązywał wiele
wagi do odbudowy wsi zniszczonych w wyniku wieloletniej wojny domowej. W
celu zwiększenia produkcji rolniczej cesarz doprowadził do znacznego
obniżenia podatków. Założona przez Liu Panga dynastia Han utrzymała się na
tronie chińskim prawie czterysta lat.

102. HUI DI (IMI

OSOBISTE: LIU YING) (195-188)

syn

i następca Gao Huang Di i cesarzowej Lü, która jako regentka
sprawowała rządy w jego imieniu i wywierała na Hui Di
olbrzymi wpływ. Panowanie Hui Di to okres pokoju i
umocnienia się systemu politycznego stworzonego przez jego
ojca.

(-). OXU (L

SHI) (REGENTKA: 188-180)

ona cesarza Gao Huang Di,

która po jego śmierci (195) sprawowała rządy regencyjne w imieniu syna Hui
Di, a po jego śmierci uzurpowała władzę rządząc poprzez marionetkowych
cesarzy (Liu (188-184), Hengshan Wangsi (184-18?), Liu Hong (18?-180) i
opierając się na swoim rodzie, stosując wobec rodu Liu truciznę, lub oskarżając
o spisek; Oxu obniżyła podatki; skazała na śmierć nałożnicę swego męża.

103. LIU (188-184)

marionetkowy cesarz, za którego rządy sprawowała

cesarzowa Oxu.

104. HENGSAN WANGSI (LUSHAN YI) (184-18?)

marionetkowy cesarz,

za którego rządy sprawowała cesarzowa Oxu.

105. LIU HONG (18?-180)

marionetkowy cesarz, za którego rządy sprawo-

wała cesarzowa Oxu.

106. WEN DI (IMI

OSOBISTE: LIU HENG) (180-157)

jego panowanie

charakteryzowało się dobrymi rządami i pokojowym umacnianiem władzy
cesarskiej. Był synem Gao Huang Di, założyciela dynastii Han, i księciem Dai.
Został wybrany na następcę tronu spośród wielu kandydatów. Jego 23-letnie
rządy były pierwszym tak długim panowaniem od czasu powstania dynastii Han

i zapewniły jej potrzebną stabilizację. Wen Di kontynuował osłabienie pozycji
lokalnych książąt i innych wasali w procesie konsolidacji władzy centralnej.
Jednocześnie obdarzony był idealnymi cechami monarchy: wysłuchiwał rad
poddanych i dyskutował z nimi ważne decyzje. Legendarna skromność cesarza
umożliwiła zmniejszenie obciążeń podatkowych chłopów. Wen Di podjął też
działania zmierzające do ulepszenia systemu nawadniania i ogólnie do
ożywienia produkcji rolnej. Za jego panowania kwitła gospodarka i
systematycznie zwiększała się liczba ludności. Ciągłość rządów dynastii Han
została zapewniona, kiedy po śmierci Wen Di tron objął bez przeszkód jego syn
Jang Di, którego panowanie także otoczone jest dobrą sławą. Dla potomnych
Wen Di uosabiał cnoty skromności i dobrotliwości.

107. JANG DI (IMI

OSOBISTE: LIU QI) (157-141)

najstarszy syn i nas-

tępca Wen Di, który po stłumieniu buntu „siedmiu wangów” (Liu P’i, król
państwa Wu; Wu, król Chu; Ang, król Czisi (płd. Szantung), Sui, król Zhao; Pi
Kuang, król Tsinanu; Siung Czu, król Cziaotungu), dążył do wzmocnienia
rządów absolutnych i w tym celu rozdrobnił posiadłości wangów, które oddał
pod zarząd urzędników cesarskich; za jego panowania wprowadzono nowy
system rachuby lat (wg tzw. er panowania); ulegał wpływom otoczenia, zw.
haremu.

108. WU DI (IMI

OSOBISTE: LIU

CHE) (141-87)

który znacznie wzmocnił

władzę dynastii Han i poszerzył obszar
chińskich

wpływów

poza

granicami

cesarstwa. Uczynił z konfucjanizmu ofic-
jalny system filozoficzno-religijny państwa.
Był prawdopodobnie jedenastym synem
cesarza Jang Di, piątego z kolei władcy z
dynastii Han. Jako młodszy syn teoretycznie
nie miał prawa wstąpić na tron. Jednak już w
wieku siedmiu lat, dzięki wstawiennictwu
krewnych cesarza, został oficjalnym następ-
cą tronu. W kręgu rodziny i nauczycieli
przyszły

cesarz

obcował

dwoma,

właściwie

antagonistycznymi

szkołami

filozoficznymi: taoizmem, skłaniającym się w stronę filozofii legalistów i
konfucjanizmem, którego zwolennicy próbowali kontrolować rosnącą władzę
cesarzy Hanowskich, m.in. za pomocą rytuałów. Cesarz Wu Di wstąpił na tron
w 141 lub 140 p.n.e. Na początku rządów znajdował się pod wpływem
krewnych i urzędników dworskich. Pod koniec lat trzydziestych II w. p.n.e.
stwierdził jednak, że zachowawcza i defensywna polityka zagraniczna jego
poprzedników nie rozwiązywała narastających problemów. W 133 p.n.e.
zapoczątkował walki z koczowniczym ludem Xiongnu, który stanowił główne
zagrożenie dla pn. granic Chin, i od tego czasu poświęcił się ekspansji

terytorialnej cesarstwa. Do 101 p.n.e. jego wojska, ponaglane przez Wu Di,
który nie zważał na trudności i nie tolerował przegranej, poszerzyły obszar
znajdujący się pod chińską kontrolą. Do imperium włączono pd. Chiny oraz pn.
i środkowy Wietnam. Pn. i środkowa Korea, która w 128 p.n.e. wyzwoliła się
spod chińskich wpływów, została ponownie podbita i znalazła się pod rządami
chińskich gubernatorów. Cesarskie wojska zostały także wysłane poza pustynię
Gobi w nieudanej kampanii mającej wyeliminować zagrożenie ze strony
Xiongnu. Najbardziej odległą wyprawą wojsk Hanowskich była kampania na
zach. do Kotliny Fergańskiej (obecnie w Uzbekistanie). Pierwsza ekspedycja w
104 p.n.e. zakończyła się porażką, ale cesarz nie uznał klęski. Jego
nieustępliwość wynikała z dumy i pragnienia posiadania tamtejszych koni, które
jednak nie miały trafić na wyposażenie Hanowskiej armii, chociaż nieustannie
brakowało tam wierzchowców. Ponieważ ich cechą charakterystyczną było
wydzielanie tzw. krwawego potu (były zarażone pasożytem powodującym
wylewy skórne), posiadanie ich miało mistyczne znaczenie dla cesarza, jako że
było to uznawane za wyraz wyjątkowej przychylności Niebios. Druga wyprawa
powróciła w 101 p.n.e., przywożąc ze sobą słynne rumaki i głowę władcy
Fergany. Wówczas niewielkie państewka położone pomiędzy Chinami a Kotliną
Fergańską uznały zwierzchnictwo Chin. Wu Di podporządkował sobie prawie
cały znany ówczesnym Chińczykom świat. Wojny i inne przedsięwzięcia
cesarza wyczerpały rezerwy państwowe i zmusiły Wu Di do znalezienia nowych
ź

ródeł dochodu. Wprowadzono więc nowe podatki oraz państwowy monopol na

produkcję soli, żelaza i alkoholu. Mimo to w późniejszym okresie rząd miał
kłopoty finansowe i musiał zmierzyć się z narastającymi niepokojami
społecznymi. Kontrolowaniu kwestii gospodarczych towarzyszył ścisły nadzór
aparatu państwowego. Wu Di stworzył instytucje dokładnie nadzorujące
biurokrację

rządową

wciągnął

grona

swych

najbliższych

współpracowników osoby spoza oficjalnych kręgów urzędniczych. Sprawiły
one, że aparat biurokratyczny sprawnie reagował na jego decyzje. Pomimo
prowadzenia agresywnej polityki cesarz znany był także z tego, że uczynił
konfucjanizm oficjalnie obowiązującym w państwie systemem filozoficzno-
religijnym. Chociaż konfucjański ideał władcy jako dobroczynnego i prawego
patriarchy nie robił na nim wrażenia, Wu Di docenił literackie obycie
konfucjanistów, a zw. konfucjański nacisk na obrzędowość i rytuały, który
stanowił dopełnienie jego zainteresowań religijnych. Większość rytuałów
odprawianych przez Wu Di miała dwojakie funkcje. Oprócz znaczenia
politycznego i religijnego często odzwierciedlały one jego nieprzerwane
poszukiwania sposobu na osiągnięcie nieśmiertelności. Cesarz hojnie
wynagradzał osoby mogące – jak wierzył – wstawić się za nim u
nieśmiertelnych, którzy z kolei mieli zdradzić mu swe sekrety. Wysłał misje w
poszukiwaniu mitycznych wysp zamieszkanych przez nieśmiertelnych i
budował pałace oraz wieże o wyszukanych kształtach, mających przyciągać
bóstwa i duchy. Nakładem ogromnych środków podbił większość znanego sobie

wiata i wierzył, że nie będzie musiał tego wszystkiego opuścić. Ostatnie cztery

lata jego rządów to okres odwrotu i żalu. Cesarstwo nie było w stanie dłużej
znieść agresywnej polityki zagranicznej i Wu Di musiał wprowadzić
oszczędności. Głęboko przesądny, cierpiał także z powodu ogromnej osobistej
straty, kiedy w 91 p.n.e. oficjalny następca tronu został niesłusznie oskarżony
przez cesarskiego zausznika o praktykowanie czarów przeciwko cesarzowi.
Zdesperowany syn stanął na czele buntu, w czasie którego śmierć poniosły
tysiące osób, a on sam popełnił samobójstwo. Krótko przed śmiercią Wu Di
wyznaczył na nowego następcę swego ośmioletniego syna. Następnie,
przewidując rychłą własną śmierć, oskarżył i uwięził matkę chłopca. Wg
oficjalnej wersji kobieta zmarła ze zgryzoty, ale cesarz dał przyzwolenie na jej
ś

mierć, a być może sam się do niej przyczynił, aby uchronić młodego cesarza

przed zdominowaniem przez krewnych, czego sam wcześniej doświadczył.
Cesarz najbardziej znany jest z militarnych podbojów, jego pośmiertne imię zaś
– Wu – oznacza wojowniczy, waleczny. Reformy administracyjne, które
przeprowadził, odcisnęły trwałe piętno na chińskich rządach, a oficjalne uznanie
konfucjanizmu za religię państwową miało wpływ na dzieje całej Azji Wsch.

109. ZHAO DI (IMI

OSOBISTE: LIU FU (LIU FU LING) (87-74)

najmłodszy syn i następca cesarza Wu Di, który wstąpił na tron w wieku 8 lat, a
rządy regencyjne sprawował najpierw Jin Midi (87-86), a potem He Guang (Ho
Kuang) (87-68), który złagodził ucisk fiskalny mas ludowych, wprowadzony
przez zmarłego cesarza; toczył walki z Hunami; Zhao Di zmarł bezpotomnie w
wieku 18 lat.

(-). JIN MIDI (REGENT: 87-86)

po śmierci cesarza Wu Di i wstąpieniu na

tron cesarza Zhao Di pełnił przez rok funkcję regenta.

(-). HE GUANG (HO KUANG) (REGENT: 86-68)

za panowania cesarza

Zhao Di sprawował rządy jako regent i przyczynił się do złagodzenia ucisku
fiskalnego mas ludowych. W 74 po bezpotomnej śmierci cesarza Zhao Di regent
wprowadził na tron cesarza Czan Di i po jego detronizacji cesarza Xuan Di,
rządząc w jego imieniu aż do 68.

110. CZAN DI (LIU HO) (74)

syn cesarza Wu Di, który po bezpotomnej

mierci cesarza Zhao Di został osadzony na tronie przez regenta Ho Kuanga i

podczas swych 27 dniach panowania dopuścił się różnych ekscesów i awantur,
odkładając dopełnienia aktów rytualnych związanych z objęciem tronu;
doprowadziło to do jego detronizacji przez Ho Kuanga i cesarzową-wdowę;
Czan Di odesłany do swego królestwa został wkrótce pozbawiony wszystkich
tytułów i apanaży.

111. XUAN DI (IMI

OSOBISTE: LIU XUN (LIU BING JI) (74-48)

ósmy

cesarz dynastii Han; prawnuk cesarza Wu Di, który został wyniesiony na tron
przez Ho Kuanga (kiedy wyznaczony następca tronu zachował się niestosownie
w czasie uroczystości pogrzebowych swego ojca), który do 68 sprawował w
jego imieniu rządy jako regent. Po śmierci Ho Kuanga i wykryciu spisku w 66
mającego na celu pozbawienie tronu Xuan Di, wymordowano ród Ho. Walczył

o zmniejszenie widocznej i rozpowszechnionej korupcji, która charakteryzowała
rządy dwóch poprzednich cesarzy. Za jego panowania dynastia Han osiągnęła
prawdopodobnie swą największą świetność. W czasie jego rządów plemiona
Xiongnu, żyjące na pn.-zach. granicy i nękające Chiny od ponad dwóch stuleci,
musiały zaprzestać ataków. Xuan Di podporządkował swej władzy lenna
członków rodziny cesarskiej, przeprowadził reformę sadownictwa, popierał
konfucjanizm.

Następcą

Xuan

został

jego

syn

Yuan

Di.

112. YUAN DI (IMI

OSOBISTE: LIU SHI) (48-33)

najstarszy syn i następ-

ca Xuan Di; w 38 wódz Cz’en T’ang umocnił panowanie chińskie w rejonie
jeziora Bałchosz i Sogdiany. Sytuacja cesarstwa stale się pogarszała (powolny
upadek rolnictwa; klęski żywiołowe, spadek produkcji rolnej i wzrost cen).
Yuan Di gorliwie upowszechniał konfucjanizm i przyczynił się do trwałego
uznania go za obowiązującą filozofię państwową w Chinach. Chociaż
konfucjanizm zyskał miano obowiązującego systemu filozoficznego już w 136
p.n.e., wcześniejsi cesarze często lekceważyli jego nauki. Yuan Di jednak nie
tylko popierał tę filozofię w teorii, ale także powołał konfucjańskich uczonych
na ważne stanowiska rządowe, gdzie uczynili oni wiele w celu zmniejszenia
wydatków rządu i poprawy sytuacji ludności. Niepowodzenie Yuan Di w
kwestii kontrolowania zakresu władzy eunuchów-sekretarzy przyczyniło się
jednak ostatecznie do zakłócenia przebiegu rządów i upadku dynastii Han. Poza
tym Yuan Di, wierząc, że wykonuje zalecenia konfucjańskiej cnoty miłości
synowskiej, przekazał ogromną władzę w ręce rodu Wang, z którego wywodziła
się jego matka – cesarzowa-wdowa. Członkowie rodziny Wang zostali powołani
na wysokie rangą stanowiska rządowe i pozwolono im na zdominowanie całego
rządu.

113. CHENG DI (IMI

OSOBISTE: LIU AO) (33-7 p.n.e.)

najstarszy syn i

następca Yuan Di, który wstąpił na tron w wieku 17 lat, a rządy pod wpływem
matki cesarzowej-wdowy Wang powierzył swemu wujowi Wang Fungowi,
który ugruntował potęgę swego rodu. Za jego panowania doszło do licznych
powstań ludowych; Cheng Di był słabym i pozbawionym silnej woli władcą i
ulegał wpływom konkubin i nadużywał alkoholu.

(-). WANG FENG (REGENT I MINISTER: 33-26 p.n.e.)

rządy powierzył

mu cesarz Cheng Di pod wpływem swej matki cesarzowej-wdowy Wang.

114. AI DI (IMI

OSOBISTE: LIU XIN) (7-1 p.n.e.)

bratanek i następca

cesarza Cheng Di, który wstąpił na tron po jego śmierci. Walka o władzę
między rodami Fu i Wang zakończyła się czasowym odsunięciem rodu Wang.
Na fali intryg doszedł do władzy i zaszczytów faworyt i kochanek cesarza Ai Di,
Tung Sien, który preferował częste zmiany na najwyższych stanowiskach
państwowych; nadużywał alkoholu; Ai Di zmarł bezpotomnie.

115. PING DI (IMI

OSOBISTE: LIU KAN) (1 p.n.e.-6 n.e.)

wnuk cesarza

Yuan Di, który wstąpił na tron w wieku 8 lat, a rządy objął bratanek cesarzowej-
wdowy Wang Mang; Ping Di zmarł otruty.

116.

U TSU ING (LIU ING) (6-9)

najmłodszy prawnuk cesarza Xuan Di,

który został wyniesiony na tron w wieku 2 lat przez Wang Manga; po 3 latach
został pozbawiony tronu przez Wang Manga, który ogłosił się cesarzem.
Podczas panowania śu Tsu Inga wybuchały w Chinach lokalne bunty, na czele
których stali przedstawiciele dynastii Han (były to bunty przeciw władzy Wang
Manga); w 25 śu Tsu Ing ogłosił się nawet cesarzem; zmarł w tymże roku.

DYNASTIA XIN (9-25 n.e.)

117. WANG MANG (IMI

MIERTNE:

JIA HUANG DI (SHE HUANG DI) (REGENT:
6-9; CESARZ: 9-23)

założyciel krótkotrwałej

dynastii Xin (Sin) (9-25), uzurpator. Urodził się w
wybitnej chińskiej rodzinie. Trzy lata wcześniej
przyrodnia siostra jego ojca – Zheng Jun – została
cesarzową Chin, które w owym czasie rządzone
były przez dynastię Han. Po śmierci cesarza
przyznano jej tradycyjny tytuł cesarzowej-wdowy,
który oznaczał dodatkowy prestiż i wpływy dla
niej samej oraz jej rodu. Cesarz Cheng Di, syn
Zheng Jun i kuzyn Wang Manga, okazywał
niewielkie zainteresowanie rządami, był słaby i
nieodpowiedzialny. Mianował kolejno na regen-
tów czterech krewnych ze strony matki, z których

ostatni zrezygnował w 8 p.n.e. W tym okresie kariera Wang Manga nie
wydawała się obiecująca, być może z powodu wczesnej śmierci ojca, która
pozbawiła go opiekuna i sponsora. Począwszy od 22 p.n.e., Wang Mang
sprawował liczne, ale dość niskie rangą funkcje na dworze i dopiero w 16 p.n.e.
przyznano mu arystokratyczny tytuł markiza Xindu. W 8 p.n.e. został
mianowany na wolne stanowisko regenta. W 7 lub 6 p.n.e. zmarł jednak
bezpotomnie cesarz Cheng Di i wraz z objęciem tronu przez jego następcę
zmieniła się sytuacja polityczna. Nowy cesarz Ai Di nie był spokrewniony z
rodem Wang Manga i wkrótce przyjął rezygnację Wang Manga z funkcji
regenta. Wang Mang został w cesarskiej stolicy (Chang’an) do lata 5 p.n.e.,
kiedy to wysłano go do jego majątku na prowincji. To prawdopodobnie
zakończyłoby jego polityczną karierę, gdyby nie śmierć cesarza Ai Di w
sierpniu 1 p.n.e. Tego samego dnia ciotka Wang Manga – cesarzowa-wdowa –
wezwała go do stolicy, gdzie ponownie został mianowany regentem. Udało mu
się sprawnie wyeliminować przeciwników w rządzie i umocnić swą pozycję
przez wprowadzenie na tron swej córki jako małżonki nowego cesarza Pinga Di.
Nagła śmierć czternastoletniego Pinga Di 3 II 6 n.e. mogła nie być po myśli
Wang Manga, chociaż jego wrogowie oskarżyli go o otrucie cesarza. Wang
Mang rozwiązał problem sukcesji na swoją korzyść, wybierając najmłodszego z
50 możliwych następców tronu – chłopca urodzonego w 5 n.e. Nie został on

oficjalnie intronizowany, nazywano go po prostu Młodym Księciem, a Wang
Mang od 6 oficjalnie pełnił obowiązki cesarza. W tym okresie działalności
Wang Manga sporadycznie i chaotycznie sprzeciwiał się cesarski ród i jego
zwolennicy. Wang Mang jednak z łatwością tłumił te protesty. Zaangażował się
także w intensywną kampanię propagandową, mającą na celu udowodnienie, że
czas przydzielony dynastii Han już się skończył i że to właśnie jemu niebiosa
przekazały mandat do założenia nowej dynastii. 10 I 9 wstąpił na tron i ogłosił
powstanie nowej dynastii Xin. Źródła na temat rządów Wang Manga i jego
drogi do tronu są skromne i dodatkowo zniekształcone. Historycy dynastii Han,
która powróciła do władzy po śmierci Wang Manga, przedstawili go jako
uzurpatora. Część współczesnych historyków akceptuje tę ocenę, inni
przeciwnie,

przedstawiają

Wang

Manga

jako

ogarniętego

wizją

bezinteresownego reformatora społecznego. Wang Mang był jednak przede
wszystkim kompetentnym politykiem i konfucjanistą. Jego polityka fiskalna i
agrarna nie odbiegała od wzoru dynastii Han lub nakazów konfucjanizmu.
Przywiązywał ogromną wagę do przestrzegania prawa i skazał na śmierć trzech
swoich synów, jednego wnuka i jednego bratanka za jego złamanie. Popierał
naukę. Z powodzeniem, prowadził politykę zagraniczną. Tylko naturalna
katastrofa, która wydarzyła się poza jego kontrolą, mogła być przyczyną upadku
założonej przez niego dynastii. W 2-3 i ponownie w 11 Rzeka śółta zmieniła
bieg, niszcząc jeden z najgęściej zaludnionych regionów Chin. Narastające
efekty katastrofy – przesiedlona ludność, głód i epidemie – wywołały niepokoje
społeczne, wojnę domową i migrację na pd. Chin. Chłopi łączyli się w większe
grupy. Jedna z nich, tzw. Czerwone Brwi, począwszy od 18, stała się na tyle
silna, by pokonać armię Wang Manga. Wybuchały także mniejsze bunty, w tym
powstanie w okolicy samej stolicy. 4 X 23 powstańcy wdarli się do miasta przez
jedną z bram we wsch. odcinku muru miejskiego. Po kilku godzinach walk
ulicznych dotarli do cesarskiego pałacu, położonego w odległości ok. 6 km od
bramy. Następnego ranka, 5 października, część mieszkańców miasta
przyłączyła się do rebeliantów, torując sobie drogę do pałacu, gdzie w kilku
miejscach podłożono ogień. Pożar rozprzestrzenił się, a walki trwały cały dzień.
Wang Mang, w purpurowych szatach, opasany cesarskimi pieczęciami, czynił
próby zwołania magicznych wojsk. Powstrzymywał się od jedzenia i był coraz
bardziej wyczerpany. O świcie 6 października został przewieziony powozem na
Taras Skąpany w Wodzie, gdzie jego świta, nadal w liczbie ponad 1 tys.
urządziła ostatnie stanowisko obrony. Bronili się kuszami aż do wyczerpania
zapasu strzał, a następnie w walce bezpośredniej. Późnym popołudniem
rebelianci utorowali sobie drogę na taras, gdzie zamordowali Wang Manga i
jego współpracowników.

118. HUAI YANG WANG (IMI

OSOBISTE: LIU GENG SHI (LIU

XUAN) (23-25)

ostatni cesarz z dynastii Wcześniejszej Han; zubożały potomek

cesarza Cheng Di, który przyłączył się do armii powstańczej „Zielonego Lasu” i
po zwycięstwie w bitwie pod Najtiangiem nad armią cesarza Wang Manga, Huai

Yang Wang został w 23 ogłoszony cesarzem. W 24 Huai Yang Wang został
wyparty z Cz’anganu przez armię powstańczą „Czerwonych Brwi”; zginął w 25.

DYNASTIA WSCHODNIA HAN (25-220)

119. GUANG WU DI (IMI

OSO-

BISTE: LIU XIU) (IMI

TYN-

NE: (DONG-HAN) (SHI-ZU) (25-
57)

pierwszy władca z dynastii

wschodniej Han, pokonał zasiadające-
go na tronie cesarskim uzurpatora
Wang Manga i przywrócił w Chinach
pokój. Liu Xiu – imię Guang Wu Di
(„Błyszczący Wojenny Cesarz”), pod
którym przeszedł do historii, otrzymał
dopiero po śmierci – pochodził z
władającej Chinami dynastii Han.
Wysłany na naukę do stolicy cesarstwa
Cz’angan, szybko porzucił szkołę i
powrócił do swego majątku wiejskie-

go. Po wybuchu powstania przeciw rządom cesarza Wang Manga, który zasiadł
na tronie po obaleniu dynastii Han, Liu Xiu razem ze swym bratem Po-szengiem
przyłączył się wkrótce do oddziałów powstańczych. Powstanie przeciw Wang
Mangowi miało w znacznym stopniu charakter chłopski i powstańcy nie darzyli
wywodzącego się z arystokratycznej rodziny Liu Xiu pełnym zaufaniem. W 23
siły powstańcze obaliły Wang Manga, jednakże wśród zwycięzców doszło
szybko do sporów i na rozkaz nowego cesarza zamordowany został Po-szeng.
Dwa lata później zginął również cesarz, a stolicę kraju Cz’angan zdobyły
chłopskie oddziały Czerwonych Brwi. Sytuację opanował w kraju dopiero Liu
Xiu, który w 25 ogłosił się cesarzem, przywracając w ten sposób rządy dynastii
Han. Nowy cesarz musiał jednak w celu umocnienia swojej władzy prowadzić
ciężkie walki z licznymi pretendentami do tronu. Dopiero w 37 udało mu się
ostatecznie pokonać przeciwników i zapewnić sobie powszechne uznanie. Liu
Xiu przeniósł stolicę państwa ze zniszczonego Cz’angan na wschód. Ograniczył
jedynie pozycję lokalnej arystokracji. Zlikwidował ponad czterysta stanowisk
urzędniczych. Pozbawił jednocześnie dowódców wojskowych wpływu na
politykę. Liu Xiu drogą działań wojennych i zabiegów dyplomatycznych
doprowadził także do zapewnienia cesarstwu bezpieczeństwa zewnętrznego.
Chociaż dynastii Późniejszych Han nie udało się osiągnąć tej potęgi, jaka stała
się udziałem jej poprzedników, niemniej utrzymała się na tronie cesarskim przez
dwa stulecia.

120. MING DI (IMI

OSOBISTE: LIU ZHUANG) (IMI

TYNNE:

(DONG-HAN) (XIANG-ZONG) (57-75)

syn i następca Guang Wu Di, który

wstąpił na tron w wieku 29 lat; za jego panowania duże wpływy na dworze

wywierał ród Ma, którego przedstawiciele zajmowali wysokie stanowiska, a w
60 córka Ma Juana została żoną Ming Di. Cesarz dążył do restauracji panowania
chińskiego w Azji Środkowej i w 73 wysłał armię pod wodzą generała Pan
Cz’ao, która w 91 zadała cios Hunom. Ming Di popierał buddyzm; w 67

pojawiły się w języku chińskim pierwsze
teksty buddyjskie; równocześnie wzrosło
znaczenie walczących ze sobą klik: dostoj-
ników, eunuchów oraz członków rodziny
cesarskiej; jego panowanie to dalszy rozwój
wielkiej własności ziemskiej (np. Ma Fang,
skupywał żyzne tereny z Lojangu, król
Czuananu Liu K’ang posiadał 300 cz’ing
ziemi); w 66 Ming Di na mocy dekretu
darował biednym chłopom ziemię publiczną.

121. ZHANG DI (IMI

OSOBISTE: LIU DA) (IMI

TYNNE:

(DONG-HAN) SU ZONG) (75-88)

syn i następca Ming Di, za którego

panowania władza rodu Ma uległa wzmocnieniu; po 78 gdy żoną Zhang Di
została wnuczka Tou Zuna, ród Tou rozpoczął błyskotliwą karierę i objął pełnię
władzy, usuwając rody In i Ma. Cesarzowa Tou nie mając synów doprowadziła
do samobójstwa przedstawicielki rodów Szu i Lin, które miały synów z
cesarzem Zhang Di. Za jego panowania generał Pan Cz’ao w walkach z Hunami
podporządkował władzy chińskiej Azję Środkową, a Zhang Di prowadził
łagodną i pokojową politykę wewnętrzną. Jednocześnie jednak eunuchowie
zwiększali swe wpływy na dworze, a wielkie rody ziemiańskie coraz bardziej
rosły w siłę na prowincji. Podczas panowania Zhang Di padł pomór na bydło, co
przyspieszyło proces ruiny gospodarstw chłopskich.

122. HO DI (IMI

OSOBISTE: LIU ZHAO) (IMI

TYNNE: (DONG-

HAN) MU ZONG) (88-106)

syn i następca Zhang Di, który wstąpił na tron w

wieku 9 lat, a rządy regencyjne sprawowała jego matka cesarzowa-wdowa Tou,
zapewniając swojej rodzinie dominującą pozycję. Ho Di obalił dominację rodu
Tou (ok. 97) przy pomocy eunucha Czeng Czunga, który uzyskał
nieograniczony wpływ na cesarza. Podczas panowania Ho Di generał Pan Cz’ao
odparł w 90 atak Kuszanów, a w 91 najazd Hunów; w 94 po zwycięstwie nad
Hunami generała Pan Cz’ao wpływy chińskie rozciągnęły się na Azję
Ś

rodkową; w 97 odziały chińskie przekroczyły Pamir i dotarły do Morza

Kaspijskiego (najdalszy zasięg na zachód).

(-). TOU (DOU) (REGENTKA: 88-97)

wnuczka Tou Zuna, która w 78 została

oną cesarza Zhang Di, a po jego śmierci została regentką i objęła rządy w

imieniu małoletniego cesarza Ho Di. W 97 cesarz Ho Di przy pomocy eunucha
Czeng Czunga obalił dominację rodu Tou.

123. SHANG DI (IMI

OSOBISTE: LIU GONG) (106)

syn i następca Ho

Di, który został wyniesiony na tron jako niemowlę (100 dni), a rządy w jego
imieniu przez 8 miesięcy sprawowała jego matka cesarzowa-wdowa Teng.

(-). DENG (TENG) (REGENTKA: 106)

ona cesarza Ho Di i matka Shang

Di, która przez 8 miesięcy jako regentka sprawowała rządy i imieniu
małoletniego cesarza (100 dni).

124. AN DI (IMI

OSOBISTE: LIU YOU) (IMI

TYNNE: (DONG-

HAN) GONG ZONG) (106-125)

wnuk cesarza Zhang Di, który został

wyniesiony na tron w wieku 12 lat, a rządy w jego imieniu sprawowała
cesarzowa-wdowa Teng, która ugruntowała pozycję swego rodu. W 121 An Di
przy pomocy eunucha Li Zuna przyczynił się do upadku rodu Teng i rządy objął
ród Jen, z którego pochodziła żona cesarza, oraz wuj cesarza Keng Bao i jego
ród. Za panowania An Di wybuchały liczne bunty chłopskie, a w 107 wybuchł
bunt plemienia Cz’iang, stłumionego po 10 latach; w 107 An Di zrezygnował ze
zdobyczy na zach.

125. SHAO DI (BEI XIANG HOU) (IMI

OSOBISTE: LIU YI) (125)

prawnuk cesarza Zhang Di, który został wyniesiony na tron przez ród Jen
(cesarzową-wdowę i jej brata Jen Siana i eunucha Li Zuna). Shao Di zmarł
wkrótce w tajemniczych okolicznościach po 7 miesięcznym panowaniu;
członkowie rodu Jen zdołali pozbyć się Keng Bao, który popełnił samobójstwo.

126. SHUN DI (IMI

OSOBISTE: LIU BAO) (IMI

TYNNE:

(DONG-HAN) JANG ZONG) (125-144)

syn cesarza An Di, który został

wyniesiony na tron przez klikę eunuchów, która krwawo rozprawiła się z rodem
Jen, ale musiała się podzielić wpływami z arystokracją urzędniczą, która poparła
przewrót. Całe panowanie Shun Di to walka między arystokracją urzędniczą,
która parła do przeprowadzenia zasadniczych reform, a kliką eunuchów (między
zewnętrznym a wewnętrznym dworem). W 132 Shun Di ożenił się z członkinią
rodu Liang, której ojciec Liang Szang został wkrótce mianowany
głównodowodzącym i wykorzystując walkę między kliką „eunuchów” i
„urzędników z zewnętrznego pałacu” umocnił pozycję swego rodu. Po jego
ś

mierci w 141 jego pozycję zajął starszy syn Liang Ji, który dążąc do dyktatury

związał się z kliką eunuchów.

127. CHONG DI (IMI

OSOBISTE: LIU BING) (144-145)

syn i następca

Shun Di, który panował 6 miesięcy, a władzę w jego imieniu sprawowała jego
matka cesarzowa-wdowa Liang Shih i wielki marszałek Liang Shih.

(-). LIANG JI (REGENT: 144-159)

starszy syn Liang Szanga, który za

panowania cesarza Shun Di związał się z kliką eunuchów i po śmierci cesarza
wraz z cesarzową wdową Liang Shih sprawował rządy regencyjne za panowania
cesarzy Chong Di i Zhi Di (który został otruty) i do 159 gdy to cesarz Huan Di
przy poparciu eunuchów i rodu Men doprowadził do upadku Liang Ji.

(-). LIANG SHIH (REGENTKA: 144-152)

od 132 żona cesarza Shun Di i

matka cesarza Chong Di, w którego imieniu sprawowała rządy regencyjne, jak
również w imieniu cesarza Zhi Di i Huan Di

128. ZHI DI (IMI

OSOBISTE: LIU ZUAN) (145-146)

prawnuk cesarza

Zhang Di, który został wyniesiony na tron w wieku 7 lat przez ród Liang; po 16
miesięcznym panowaniu Zhi Di został otruty na polecenie Liang Ji.

129. HUAN DI (IMI

OSOBISTE:

LIU ZHI) (IMI

TYNNE:

(DONG-HAN) WEI

ZONG) (146-

168)

prawnuk cesarza Zhang Di,

który został wyniesiony na tron w
wieku 14 lat przez wszechwładny ród
Liang, a władzę objął Liang Ji.
Sprawował on rządy dyktatorskie
umacniając

potęgę

swego

rodu

(kontrolował

armię

aparat

administracyjny, a żona cesarza,
członkini rodu Liang kontrolowała
samego cesarza). W 159 po śmierci
cesarzowej Liang, Huan Di przy
poparciu eunuchów i rodu Men

doprowadził do upadku Liang Ji i wytępił jego ród, a ród Men usiłował zająć
jego miejsce. W 165 wraz z nową cesarzowa Dou Miao do władzy powrócił ród
Dou, a jej ojciec Dou Wu otrzymał wysoki tytuł i posiadłości ziemskie.
Panowanie Huan Di to walka o władzę i wpływy między koterią eunuchów, a
arystokracją urzędniczą, oraz intrygi w jego haremie. W 166 podczas jego
panowania miała przybyć do Chin misja wysłana rzekomo przez cesarza
rzymskiego Marka Aureliusza (prawdopodobnie była to grupa kupców
syryjskich).

130. LING DI (IMI

OSOBISTE: LIU HONG) (168-189)

syn księcia Liu

Zhanga, wnuk cesarza Zhang Di, który został wyniesiony na tron przez ród Dou;
przy poparciu Ling Di koteria eunuchów rozprawiła się ze stronnictwem
Konfucjuszy i popierającym ich rodem Dou. W 184 wybuchło w Chinach
powstanie „śółtych Turbanów”, które zostało stłumione przez generałów, ale
rozruchy społeczne trwały nadal, sprzyjając umocnieniu się pozycji
gubernatorów prowincji; Ling Di wznosił liczne pałce.

(-). DOU SHI (REGENTKA: 168-172)

ona cesarza Huan Di, która po jego

mierci sprawowała rządy regencyjne w imieniu cesarza Ling Di.

131. SHAO DI (HONG NONG WANG) (IMI

OSOBISTE: LIU BIAN)

(189)

syn i następca Ling Di i jego faworyty z rodu Ho, którego na tron

wyniosła klika eunuchów, a starszy brat nowej cesarzowej-matki He Jin został
regentem i głównodowodzącym i przygotował spisek mający na celu obalenie
wpływów eunuchów. 22.IX.189 He Jin został zabity przez eunuchów; jego
ś

mierć doprowadziła do wystąpienia jego przyrodniego brata Juan Szao, który

na czele gwardii pałacowej dokonał rzezi ok. 2 tyś. eunuchów. Shao Di został

zdetronizowany przez generała Dong Zhuo, gdy ten zajął stolicę na rzecz jego
brata Xian Di.

132. XIAN DI (IMI

OSOBISTE: LIU XIE) (189-220)

ostatni cesarz z

dynastii Han, młodszy syn cesarza Ling Di, który został osadzony na tronie w
189 przez generała Dong Zhuo, który jako regent rządził przy pomocy terroru
do 193. Po jego zamordowaniu w 193 przez Wang Jüe władzę przejął jeden z
wodzów Dong Zhuo, Li Cziu, który uprowadził cesarza Xian Di do swego
obozu, gdzie cesarz przebywał 2 lata. Za jego panowania w Chinach toczyła się
walka między poszczególnymi wodzami o władzę i Xian Di po 195 oddał się
pod opiekę wodza Cao Cao, który toczył walki z innymi wodzami, m.in. z Liu
Pei i Jang Szu, który ogłosił się cesarzem (202), zagarniając pod swą władzą w
208 centralne regiony Chin, oraz został księciem, a w 216 królem Wei,
sprawując władzę dyktatorską w imieniu cesarza. W 220 Xian Di został
zdetronizowany przez Cao Pei, króla Wei; Xian Di zmarł w 234 jako książę
Szanjajan.

(-). DONG ZHUO (REGENT: 189-193)

generał, który w 189 po zajęciu

stolicy zdetronizował cesarza Shao Di i osadził na tronie cesarza Xian Di,
rządząc przy pomocy terroru w jego imieniu; w 193 został zamordowany przez
Wang Jüe.

(-). CAO CAO (REGENT: 196-220)

główny minister ostatniego władcy z

dynastii Han (Xian Di), a następnie założyciel dynastii Wei był znakomitym
politykiem i wodzem, który w okresie rozpadu cesarstwa Han utrzymał władzę
nad północnymi Chinami. Jego ojcem był adoptowany syn cesarskiego eunucha.
Jego młodość przypada na okres postępującej dezintegracji cesarstwa dynastii
Han. W 184 Cao Cao dowodząc wojskami cesarskimi, krwawo stłumił
powstanie śółtych Turbanów. Sukces ten umocnił znacznie jego pozycję na
dworze. Po zdobyciu stolicy cesarstwa przez Dong Zhuo, Cao Cao zebrał armię
i uratował dynastię Han przed zagładą. W następnych dwudziestu latach Cao
Cao zaangażowany był w jedną z najkrwawszych wojen domowych w dziejach
Chin. W 200 roku w bitwie pod Kuan-tu pokonał armię Juan Szao.
Rywalizujący ze sobą wodzowie prowadzili zaciętą walkę, siejąc w całym kraju
ś

mierć i zniszczenie. Wkrótce Cao Cao udało się pokonać swoich przeciwników

i zdobyć władzę nad najważniejszymi północnymi rejonami Chin. Po
nieudanych próbach rozciągnięcia swej władzy na pozostałe rejony Chin Cao
Cao skupił swoje działania na umocnienie własnej pozycji na północy. W 208
został pierwszym ministrem, a w 216 przyjął tytuł księcia Wei. Nigdy jednak nie
zdecydował się przyjąć tytułu cesarskiego. Dopiero po śmierci Cao Cao 15
marca 220 jego syn Cao P’ei oficjalnie ogłosił przejęcie władzy przez dynastię
Wei i przyjął tytuł cesarza.

A) KRÓLESTWO SHU-HAN (221-263)

1. ZHAO LIE DI (IMI

OSOBISTE: LIU BEI) (221-223)

utrzymywał, że jest

potomkiem jednego z pierwszych cesarzy Han, jednak wychowywał się w
ubóstwie. Wyróżniwszy się w bitwie w czasie wielkiej rewolucji śółtych
Turbanów, która wybuchła "pod koniec panowania dynastii Han, został jednym
z czołowych generałów i rywalem innego wielkiego dowódcy, Cao Cao. W 220
Pei, syn Cao Cao, zagarnął tron Hanów, dlatego Liu Bei zajął obszar w
ś

rodkowej części Chin, wokół Sichuanu, i założył własną dynastię, dla której

zachował nazwę Han (jest ona zazwyczaj znana pod nazwą Shu Han lub
Mniejsza Dynastia Han w celu odróżnienia od Wielkiej Dynastii Han). Stał się
bohaterem XIV-wiecznej chińskiej powieści historycznej San Guo Zhi „Yanyi”
oraz znaną postacią w historii Chin, otoczoną romantyczną legendą. Dynastia,
którą założył, nigdy znacznie nie zwiększyła obszaru swego panowania poza
terytorium Sichuanu i sprawowała władzę w latach ~ 221-263.

2. HOU ZHU (SI GONG) (IMI

OSOBISTE: LIU SHAN) (223-263)

ostatni

panujący z dynastii Han, najstarszy syn i następca Zhao Lie Di; Hou Zhu był
władcą nieudolnym, za którego faktyczne rządy sprawował Czu-ko Liang, który
dokonał podboju płd.-wsch. części Sikiangu, płd. części Sansi i płd. części
Kansu. Po śmierci Czu-ko Liang wpływy na dworze uzyskał eunuch Huan Czao,
który skupił w swym ręku całą władzę, co w 263 przyczyniło się do podboju
Shu przez armię Wei. Hou Zhu poddał się generałom Teng Ai i Czuang Huei i
został wraz z następcą tronu Liu Süanem wywieziony do Lojangu (jeden z
synów Liu Czeng popełnił wraz z całą rodziną samobójstwo).

OD 263 DO PAŃSTWA WEI

B) KRÓLESTWO WU (222-280)

1. TA DI (TAI DI) (WU ZHU) (IMI

OSOBISTE: SUN QUAN) (229-252)

syn Sun Ts’e, który w sojuszu z Zhao Lie Di pokonał Cao Cao i rozciągnął swą
władzę na wsch. Chiny, a po walkach z Zhao Lie Di uzyskał część ziem
położonych na wsch. od rzeki Siang. W 220 Ta Di ogłosił się królem Wu, a w
229 cesarzem. Toczył nieustanne walki z państwem Shu, z którym wchodził w
przymierze przeciw państwu Wei. W 221 odparł przy pomocy generała Lu Suna
najazd Zhao Lie Di i w 226 wysłał swego wodza Liu Taia, który stłumił bunt
wietnamskiego namiestnika okręgu Czaoczi, Szi Huia. Następnie jego wódz Liu
Tai wielokrotnie tłumił bunty na płd. Chin i w płn. części Wietnamu. Ta Di
wysłał m.in. poselstwo do Funanu, w 230 ekspedycję na Taiwan, skąd
przywieziono dużo niewolników. W 235 i w 248 Liu Tai ponownie tłumił
powstanie w okręgach Liu-Lin Canu i Juelin; w 252 Wu nawiedziła klęska
powodzi.

2. HUI JI WANG (HOU GUAN HOU) (FEI DI) (IMI

OSOBISTE: SUN

LIANG) (252-258)

trzeci syn i następca Ta Di, który po śmierci ojca został

wyniesiony na tron przez doradców zmarłego cesarza: Czung Ke i Lü Taia. W
252 armia państwa Wei wtargnęła w granicę państwa Wu, lecz poniosła klęskę
w bitwie pod Tunsin; w tymże roku Hui Ji Wang wysłał swą armię, dowodzoną
przez Czung Ke do państwa Wei, gdzie obległa Sinczeng. W 253 za zgodą Hui
Ji Wanga, Czung Ke został usunięty przez Süng Cziunga, który zajął jego
miejsce. W 256 zmarł Süng Cziung, a jego miejsce zajął jego brat Süng Ling,
który kazał zabić Teng Ina i wodzów: Liu Cziu i Wan Tuna, a cesarz Hui Ji
Wang stał się jego więźniem. W tymże czasie armia państwa Wu wystąpiła
przeciw władzy w państwie Wei Sy-ma Czao i w obronie cesarza Gao Gui
Xiang Gonga, lecz została pobita. Hui Ji Wang miał 17 lat i był władcą
nieudolnym i nie usprawiedliwiał tyrani Süng Lianga, który pozbawił cesarza
wszelkiej władzy. W 258 Süng Liang wykrył spisek przeciw swej władzy i w
rezultacie Cziuang Szan i Liu Czeng zostali na jego rozkaz straceni, a cesarz Hui
Ji Wang zdetronizowany i zesłany.

3. JANG DI (IMI

OSOBISTE: SUN XIN) (258-264)

szósty syn Ta Di,

który w 258 po detronizacji Hui Ji Wanga został wyniesiony na tron przez Süng
Lianga. W tymże 258 zawiązał się przeciw Süng Lianga spisek, na czele
którego stali Ting Fyn, Wei Mao, Szi Szo i Czang Pu. Za wiedzą cesarza
podczas uczty, Süng Liang wraz ze swymi braćmi został zamordowany.

4. MO DI (GUI MING HOU) (WU ZHENG DI) (264-280)

syn księcia Sun

He, wnuk Ta Di, który został wyniesiony na tron po śmierci cesarza Jang Di
przez P’ung Sina. Po wstąpieniu na tron Mo Di oddawał się pijaństwu,
rozpuście, a także był tyranem i duże wpływy na dworze uzyskał eunuch Czeng
Hung, stracony w 278 z rozkazu cesarza. Mo Di polecił stracić: P’ung Sina,
Czang Pu, Czen Siana, Wan Jü i wodza Liu P’ina, za sprzeciwianie się jego
rozkazom. W 263, poparte przez państwo Wei wybuchło powstanie w prowincji
Cziaoczu, które zostało stłumione w 271. W 280 państwo Wu zostało podbite
przez armię państwa Wei, a Mo Di oddał się w ręce wodza Tu Jüe i został
wywieziony do Lojangu, gdzie otrzymał tytuł „hou”.

OD 280 DO ZJEDNOCZONYCH CHIN

C) KRÓLESTWO WEI (220-280)

1. WEN DI (IMI

OSOBISTE: CAO PEI) (220-226)

syn Cao Cao i brat Cao

Czy, autor zbioru poezji i traktatu Tien-lun, który stanowił pierwszą w Chinach
próbę oceny literatury z etycznego punktu widzenia i zawiera formułowanie
jednej z pierwszych chińskich teorii poezji. W 220 zdetronizował ostatniego
cesarza z dynastii Han, Xian Di i sam ogłosił się cesarzem Wen Di;
kontynuował politykę osadzania osadników wojskowych na roli.

2. MING DI (IMI

OSOBISTE: CAO RUI) (226-239)

syn i następca Wen

Di, który pod wpływem intryg Czung Liana usunął Sy-ma Yi z zajmowanego

stanowiska naczelnego wodza, co w 227 doprowadziło do najazdu armii
państwa Shu i jej zwycięstwa nad armią Wei dowodzoną przez Hang Te i Sia
Hou Mou. Doprowadziło to do powierzenia przez Ming Di rządów Sy-ma Yi,
który jednak został pobity przez armię państwa Shu w bitwie pod Wukungiem.
W 228 Ming Di wysłał armię dowodzoną przez Cao Sü przeciw państwu Wu,
lecz armia ta poniosła klęskę w bitwie pod Szition. W 235 Ming Di mianował
Sy-ma Yi naczelnym wodzem; cesarz wybudował w Lojangu pałac Czaojan,
ś

wiątynię Tai Czi, Czunhua, a także budował wysokie wieże, które ulegały

zawaleniu. Cesarz Ming Di zabił swą żonę, cesarzową Mac i ogłosił cesarzową
swą kochankę Ko; zmarł w 239 w wieku 36 lat.

3. QI WANG (SHAO DI) (IMI

OSOBISTE: CAO FANG) (239-254)

adop-

towany syn i następca Ming Di, który został w wieku 8 lat wyniesiony na tron
przez Sy-ma Yi i Cao Shuanga. Cao Shuang odsunął od władzy Sy-ma Yi i
obsadził wyższe stanowiska swoimi braćmi; otaczał się przepychem i rządził
despotycznie, a cesarz Qi Wang był niemal że jego więźniem. W 249 po
wyjeździe na polowanie Cao Shuanga, Sy-ma Yi dokonał zamachu stanu i objął
pełnie władzy, a Cao Shuang wraz z braćmi został stracony. W 251 po śmierci
Sy-ma Yi rządy w państwie Wei przejął jego syn Sy-ma Shi; w 252 po klęsce w
bitwie pod Tunsin armia Wei musiała wycofać się z państwa Wu; w 254 odparto
najazd państwa Shu. Wykrycie spisku przeciw wszechwładnemu Sy-ma Shi
doprowadziło do stracenia Sia Hou Süana, Ly Fyna i teścia cesarskiego Czang
Czi, oraz cesarzowej Czang Fu mimo oporu cesarza; w 254 cesarz Qi Wang
został zmuszony do abdykacji przez Sy-ma Shi, zmarł 20 lat później.

(-). CAO SHUANG (REGENT: 239-249)

w 239 wraz z Sy-ma Yi wyniósł na

tron cesarza Qi Wanga; Cao Shuang odsunął od władzy Sy-ma Yi i obsadził
wyższe stanowiska swoimi braćmi; otaczał się przepychem i rządził
despotycznie, a cesarz Qi Wang był niemal że jego więźniem. W 249 po
wyjeździe na polowanie Cao Shuanga, Sy-ma Yi dokonał zamachu stanu i objął
pełnie władzy, a Cao Shuang wraz z braćmi został stracony.

(-). SY-MA YI (REGENT: 249-251)

w 239 wraz z Cao Shuanga wyniósł na

tron cesarza Qi Wanga; odsunięty od władzy przez Cao Shuanga w 249
korzystając z jego wyjazdu na polowanie dokonał zamachu stanu i objął władzę,
a Cao Shuang wraz z braćmi został stracony.

(-). SY-MA SHI (REGENT: 251-255)

syn Sy-ma Yi, który w 251 po jego

mierci objął rządy regencyjne w imieniu cesarza Qi Wanga; po wykryciu

spisku przeciw jego władzy stracono Sia Hou Süana, Ly Fyna i teścia
cesarskiego Czang Czi, oraz cesarzową Czang Fu mimo oporu cesarza; w 254
cesarz Qi Wang został zmuszony do abdykacji przez Sy-ma Shi.

4. GAO GUI XIANG GONG (IMI

OSOBISTE: CAO MAO) (254-260)

syn

Cao Lina, a wnuk Wen Di, który został w 254 osadzony na tronie przez
wszechwładnego Sy-ma Shi, który zmusił do abdykacji cesarza Qi Wanga. W
255 Kuang Cin i Wen Cin podnieśli bunt w celu przywrócenia tronu Qi
Wangowi, lecz bunt ten został wkrótce stłumiony przez Sy-ma Shi. W 255 po

mierci Sy-ma Shi władzę w państwie Wei objął jego brat Sy-ma Zhao, który

odparł najazdy państw Shu i Wu. Zamysły Sy-ma Zhao ogłoszenia się cesarzem
doprowadziły do wystąpienia w obronie cesarza Gao Gui Xiang Gonga wodza
armii wsch. Czung Tanga, który uzyskał pomoc państwa Wu, lecz bunt ten
został stłumiony. W 257 armia Shu dowodzona przez Cziang Weia wtargnęła w
granice państwa Wei i rozbiła ich armię dowodzona przez Teng Ai i Sy-ma
Wana. Wystąpienie w 260 cesarza Gao Gui Xiang Gonga przeciw władzy Sy-
ma Zhao zakończyło się zamordowaniem cesarza.

(-). SY-MA ZHAO (REGENT: 255-265)

brat i następca Sy-ma Shi, który

stłumił bunt Czung Tanga, a w 260 kazał zamordować cesarza Gao Gui Xiang
Gonga.

5. CHANG DAO XIANG KONG (260)

następca cesarza Gao Gui Xiang

Gonga.

6. YUAN DI (XIANG LIN WANG) (CAO HUAN) (260-265)

ostatni z dynas-

tii Wei, syn księcia Cao Jü, wnuk Wen Di, który w 260 został osadzony na
tronie przez wszechwładnego Sy-ma Zhao. W 263 armia Wei dowodzona przez
Teng Ai i Czang Hueia podbiła państwo Shu; w 265 po śmierci Sy-ma Zhao
rządy objął jego syn Sy-ma Jen, który w 266 zmusił marionetkowego cesarza
Yuan Di do abdykacji i sam ogłosił się cesarzem Wu Di.

DYNASTIA ZACHODNIA JIN (CZIN)

7.(133). WU DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA YAN) (IMI

TYNNE: XI-

JIN) SHI ZU) (265) (280-290)

założyciel dynastii Zachodnie Jin, udało się

szybko przezwyciężyć kryzys, jaki ogarnął Chiny po upadku dynastii Han i
doprowadzić do ponownego zjednoczenia kraju. Wywodzący się z
możnowładczej rodziny, (do której należał historyk Sima Qian), Sy-ma Yan
pełnił stanowisko głównego dowódcy w państwie Wei, jednym z tzw. Trzech
Królestw, jakie powstały w Chinach po upadku dynastii Han. W 263 z
powodzeniem zaatakował królestwo Shi-Han, które przyłączył do państwa Wei.
W dwa lata później, w 265 odsunął od władzy cesarza Yuan Di i sam przyjął
tytuł cesarski, zapoczątkowując w ten sposób rządy dynastii Jin. W 280 Sy-ma
Yan podbił południowe królestwo Wu, rozciągając tym samym swoją
zwierzchność nad całymi Chinami. Po raz pierwszy od czasów upadku dynastii
Han Chiny podlegały władzy jednego cesarza. Po zwycięstwie Sy-ma Yan,
obawiając się nadmiernych ambicji swoich wodzów, postanowił rozwiązać
potężną armię. Dokonał również reformy systemu podatkowego i ukrócił
nadużycia posiadaczy ziemskich, którzy pobierali od chłopów zbyt wysokie
renty. Wkrótce jednak okazało się, iż pozbawione silnej armii Chiny nie są w
stanie skutecznie opierać się najazdom koczowników. Po śmierci Sy-ma Yana
rozgorzała między jego synami zacięta walka o władzę, zw. rebelią ośmiu
książąt. Po śmierci Sy-ma Yan otrzymał zgodnie z chińską tradycją nowe imię
Wu Di, pod którym przeszedł do historii.

134. HUI DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA ZHONG) (290-307)

syn i następca

Wu Di, który był człowiekiem słabym i bojaźliwym w przeciwieństwie do swej
ż

ony, cesarzowej Czia, która inspirowała mordy polityczne na członkach

rodziny cesarskiej (Jang Czuang, książęta Lian, Wei i Sy-ma Ju, oraz w 300
następca tronu i cesarzowa-wdowa. Si-ma Lun i Si-ma Lung pozbyli się
cesarzowej Czia i jej popleczników, która została zamorzona głodem, zagarnęli
władzę, którą sprawowali okrutnie, a cesarza Hui Di nie tylko, że pozbawili
władzy, ale skazali na zesłanie. Doprowadziło to do spisku, na czele którego
stali inni książęta z rodu Si-ma; w wyniku spisku Si-ma Lun został
zamordowany, a między książętami rozpoczęły się walki o władzę, zw. między
Si-ma Ying i Si-ma Yu (tzw. bunt ośmiu książąt 291-306). Bunt podniósł także
gubernator Chao Xin, a jego zwycięzca w 302 zagarnął miasto Syczuan i założył
państwo Chen (Późne Szu), które istniało do 347. Si-ma In, który pochwycił w
swoje ręce cesarza Hui Di, zawarł w 304 sojusz z księciem huńskim Liu Jüanem
przeciw Si-ma Yu. Przeciw władzy Si-ma Yu wystąpili także książęta Si-ma
Ten i Wen Czun, którzy w 305 zdobyli miasto Czan’jan, gdzie koczownicy
dokonali niebywałej rzezi. Walki między książętami zakończyły się w 306
ostateczną klęską Si-ma In, który został w więzieniu zamordowany, a cesarz Hui
Di otruty; sam cesarz był niepełnosprawny umysłowo. Walka o władzę
doprowadziła do ogromnych zniszczeń w Płn. Chinach; w 303 wybuchł bunt
chłopski pod wodzą Czang Cz’anga i Cz’in Szena; w 296 przeciw władzy
chińskiej zbuntowali się Tybetańczycy, lecz bunt został stłumiony, jak również
Hunowie.

135. HUAI DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA ZHI) (307-313)

syn Wu Di, brat i

następca Hui Di, wyniesiony na tron w 307 przez księcia Si-ma Yu, który w 306
pokonał księcia Si-ma Ina i kazał otruć cesarza Hui Di. W 308 nie udał się atak
Guang Wen Di, cesarza huńskiego państwa Wcześniejszej Zhao (Czao) na
Szansi i stolicę Lojang; w 309 armia chińska poniosła klęskę w bitwie nad rzeką
Huanho zadaną jej przez Guang Wen Di. Huai Di dążąc do objęcia rządów
naraził się swemu wszechwładnemu ministrowi księciu Si-ma Yu, który na
czele armii wyprawił się przeciw Szy Le, wodzowi Guang Wen Di. Wtedy
cesarz Huai Di przy pomocy Cao Xi zlikwidował wpływy księcia Si-ma Yu,
który wkrótce zmarł, a jego armia została rozbita. W 310 wybuchło nowe
powstanie chłopskie pod wodza Wang Ju, a w 311 pod wodzą Tu Sao, które
zostało stłumione przez generałów Liu Hunga, T’ao Kana i Wang Tuna; w 311
plemiona Toba wtargnęły do Chin i po rozbiciu Białych Sian-bi zajęli część
pogranicznych ziem chińskich na płn. i utworzyli królestwo Tai. W 313 po
opanowaniu miasta Lojang przez Hunów cesarz dostał się w ich ręce i został
stracony na rozkaz Liu Ts’unga.

136. MIN DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA YE) (313-316)

bratanek cesarza

Huai Di, po którego śmierci wstąpił na tron, a napływający do Cz’anganu
Chińczycy odbudowali miasto, co pozwoliło cesarzowi Min Di na rozpoczęcie
wojny z Hunami. Si-ma Rui zajęty na Płd. Chin tłumieniem powstania ludności,

która uciekła z Chin Płn., wycofał się na Płd. Chin, porzucając cesarza Min Di,
który w 316 po długim oporze w twierdzy poddał się wodzowi Liu Jao; w 317
został zamordowany na rozkaz cesarza Lie Zonga; zamordowany w 318.

A) DYNASTIA WSCHODNIA JIN (CZIN)

137. YUAN DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA RUI) (IMI

TYNNE:

(DONG-JIN) ZHONG ZONG) (318-323)

pierwszy cesarz z dynastii Wschod-

niej Jin; od 307 był wojskowym gubernatorem Jangczou i Cziangnanu, a w 317
po upadku Cz’anganu ogłosił się księciem Jin i w 318 cesarzem w Czienje (ob.
Nankin). Yuan Di dopuścił do współrządów Wang Tao, a do 321 jego generał
Tsu T’i toczył pomyślne walki z Szy Le (m.in. rozbił go w 320), oraz z Szi Hu,
którego rozbił w bitwie pod Cz’iao (317) i zajął Honan, lecz po śmierci generała
Tsu T’i, Yuan Di utracił Honan i Szundun (325). Konflikt między Fiao Sie, Lin
Wei i in. (możnowładcy z Płd. Chin), a cesarskim doradcą Wang Tao,
doprowadził pod koniec jego panowania do wybuchu tzw. „zamieszek Wang
Donja” (322-324). W 322 plemiona Ti na granicy Szen-si i Syczuanu ogłosiły
swą niezależność i uznały władzę Liu. Mimo rozwoju gospodarki państwa Jin
Wschodnich było ono wciąż obszarem ciągłych powstań chłopskich, z których
największe , z Sun Enem na czele wybuchło we wsch. Czekiangu i zostało
stłumione dopiero w 403 przez Li Jü.

138. MING DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA SHAO) (IMI

TYNNE:

(DONG-JIN) SU ZONG) (323-325)

syn i następca Yuan Di; za jego pano-

wania wykryto spisek na czele którego stał Czou, który dążył do obalenia
władzy Wang Dao i Tiao Se. W 324 syn Czou, Czou Se podniósł bunt, lecz bunt
został stłumiony, a ród Czou nie poniósł żadnej kary (tzw. „zamieszki Wang
Donja”).

139. CHENG DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA YAN) (IMI

TYNNE:

(DONG-JIN) (XIAN ZONG) (325-342)

syn i następca Ming Di, który dopuś-

cił do współrządów swego krewnego po kądzieli Yu Lianga (zajął miejsce
Wang Dao), co doprowadziło do buntu w armii (327-329) inspirowanego przez
Tsu Jüe i Su Czüna. W 334 Cheng Di wysłał armię pod wodzą Yu Lianga, która
miała dokonać podboju Chin Płn., ale po początkowych sukcesach została
rozbita w bitwie pod Czua’engiem (339) przez armię Późniejszego Zhao. Musiał
sankcjonować zdobycze władcy Mujunów, Mü-jun Hai, który zajął Liaotun
mimo utworzenia przez niego antymujuńskiej koalicji z Kogurio, Tuan i Jü Wei.

(-). YU HOU (REGENT: 325-335)

sprawował rządy regencyjne w imieniu

cesarza Cheng Di.

(-). YU LIANG (REGENT: 335)

krewny cesarza Cheng Di, który w 335

sprawował rządy regencyjne w jego imieniu; w 334 na czele armii zaatakował

Chiny Płn., lecz został pobity pod Czua’engiem (339) przez armię Późniejszego
Zhao.

140. KANG DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA YUE) (342-344)

syn Ming Di,

brat i następca Cheng Di; zmarł po 2 letnim panowaniu.

141. MU DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA TAN) (IMI

TYNNE:

(DONG-JIN) XIAO ZONG) (344-361)

syn i następca Kang Di; władzę za

jego panowania objął ród Huan w osobie swego przedstawiciela Huan Wanga,
który dwukrotnie (354 i 355) bez powodzenia toczył walki z plemionami
koczowniczymi okupującymi Chiny Płn. (z Wczesnymi Cz’in, docierając do
Kuangczungu, lecz ostatecznie musiał się wycofać; w 356 ponownie wyruszył
na płn. i rozbił nad rzeką I (okolice Lojangu) Yao Xianga.

(-). SI-MA YU (REGENT: 344-360)

był regentem za panowania cesarza Mu

Di.

142. AI DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA PEI) (361-365)

syn Cheng Di; w 362

wojska Mu Yong Weia najechały Chiny Płn. i odzyskały Lojang.

143. FEI DI (HAI XI GENG) (IMI

OSOBISTE: SI-MA YI) (365-372)

syn

Cheng Di, brat i następca Ai Di; w 369 Huan Wang uderzył na Fang T’ou, lecz
poniósł klęskę w walce z Wczesnym Yan. W 371 Huan Wang pozbawił tronu
Fei Di i osadził na jego miejsce Jian Wen Di; zmarł w 386 na prowincji.

144. JIAN WEN DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA YU) (IMI

TYNNE:

(DONG-JIN) TAI ZONG) (372)

syn Yuan Di, który w 372 został wyniesiony

na tron przez Huan Wanga, sprawującego rządy jako regent i dążącego do
obalenia panującej dynastii. Zakończyło się to niepowodzeniem wobec poparcia
rodu Si-ma przez możnowładców Sie An i Wang T’an-czy, oraz śmiercią Huan
Wanga.

145. XIAO WU DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA YAO) (372-396)

syn i następ-

ca Jian Wen Di; za jego panowania wpływy na rządy uzyskali jego krewni Si-
ma Dao-zi i jego syn Jüan-sien, którzy rządzili jak w podbitym kraju, a
warcholstwo, łapownictwo i morderstwa budziły niezadowolenie. W 383 w
bitwie nad rzeką Fei armia jinowaska rozbiła armię Fu Cziena, władcę
Wczesnego Cz’in; w 396 Xiao Wu Di został zaduszony przez jedną ze swych
ż

on.

146. AN DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA DE ZONG) (396-403, 404-419)

syn

i następca Xiao Wu Di, za którego panowania rządy sprawował Si-ma Dao-zi i
jego syn Jüan-sien, którzy toczyli walkę z buntem armii pod wodzą In Czuang-
k’ana, Hun Süana i Jang Cz’an-cz’in (opanowali oni terytoria nad środkowym
biegiem Jangtse). Za panowania An Di wybuchały liczne bunty chłopskie
tłumione przez jego generałów, z których Huang Xuan obalił w 402 wpływy Si-
ma Dao-zi i jego syna Jüan-siena; w 403 Huang Xuan zdetronizował An Di i
sam wstąpił na tron. W 404 Liu Yu po zabiciu Huang Xuana przywrócił tron An
Di i sam objął w jego imieniu rządy, podczas których ukrócił samowolę
możnowładców i zorganizował wyprawę na Chiny Płn., podbijając Płd. Yan
(410), a w 417 Późniejsze Qin. Utrata Czungjüanu doprowadziła w 419 do

100

spisku w wyniku którego cesarz An Di został uduszony, a na tron został
wyniesiony jego brat Gong Di.

147. HUANG XUAN (403-404)

wódz armii, który wraz z Wang Kungiem, In

Czung-k’anem i Jang Cz’an-cz’i podniósł bunt przeciw władzy Si-ma Dao-zi i
jego syna Jüan-sien i zajął tereny w środkowym biegu rzeki Jangtse. Podczas
powstania chłopskiego Sun Ena, Huang Xuan zlikwidował In Czuang’k’ana i
Jang Cz’an-cz’i, zajmując dwa rejony: Czing i Cziang. W 402 uderzył na
Czienk’ang usunął z dworu Si-ma Dao-zi, zabił Jüan-siena, a w 403
zdetronizował cesarza An Di i sam wstąpił na tron; w 404 Liu Yu rozbił Huang
Xuana, którego zabił i wytępił cały jego ród.

148. GONG DI (IMI

OSOBISTE: SI-MA DE WEN) (419-420)

ostatni z

dynastii Wsch. Jin, syn Xiao Wu Di, brat i następca An Di, który został
wyniesiony na tron po śmierci brata. Rządy w imieniu Gong Di sprawował Liu
Yu, na którego rzecz cesarz abdykował obawiając się o swoje życie; jednak w
rok później Gong Di został zamordowany na rozkaz nowego cesarza Wu Di.

B) DYNASTIA LIU-SONG (420-479)

149. WU DI (IMI

OSOBISTE: LIU YU) (IMI

TYNNE: (QIAN-

SONG) (GAO ZU) (420-422)

założyciel dynastii Liu-Song, generał chłopskie-

go pochodzenia, który w 410 rozbił wojska powstańcze Sun Ena i Lü Süna. W
404 Wu Di usunął uzurpatora Huang Xuna i przywrócił tron cesarzowi An Di,
ukrócił samowolę możnowładców, oraz podbił Płn. Yan (410) i w 417
Późniejsze Qin. W 420 po abdykacji cesarza Gong Di, Liu Yi wstąpił na tron
jako cesarz Wu Di; w 421Wu Di polecił zamordować byłego cesarza Gong Di.

150. SHAO DI (YING YANG WANG) (IMI

OSOBISTE: LIU YI FU)

(422-424)

syn (?) i następca Wu Di, który wstąpił na tron w wieku 17 lat i

toczył wojnę o Hulao, opierając granicę państwa w sąsiedztwie państwa Płn.
Wei. W latach 422-423 obie strony zawarły sojusz, a władzę Shao Di uznali
Udu i Togon, a Wei – Zach. Qin. W 423 Ming Yuan Di rozpoczął z nim wojnę i
wysłał 30-tyś. armię pod wodzą Xi Junga (z rodu Si-ma ocalał jeden książę,
który zbiegł do Wei), która wraz z armią dowodzoną przez T’o-pa Se, zajęła
Szandun i Holao; te klęski doprowadziły do zamordowania Shao Di.

151. WEN DI (JANG DI) (IMI

OSOBISTE: LIU YI LONG) (IMI

TYNNE: (QIAN-SONG) TAI ZU (ZHONG ZONG) (424-453)

syn Wu Di,

młodszy brat i następca Shao Di, który został osadzony na tronie przez Sü Sien-
czy po zamordowaniu jego brata. W 430 Wen Di wysłał armię, która odzyskała
płd. Huangho, lecz wobec ataku Tobaczów utracił te zdobycze. W 436 został
stracony wódz Tang Tao Czi, oskarżony przez jego ministra, co wywołało
radość w Wei. W 433-434 po przewrocie w księstwie Uda, jego władca zawarł
sojusz z Wei i rozpoczął z Wen Di wojnę o Hangczung, lecz cesarz zmusił te
księstwo do płacenia daniny. W 450 i w 452 Wen Di podjął nieudane wyprawy
na Chiny Płn.; w 453 został zamordowany przez brata Liu Shao.

101

152. LIU SHAO (453)

syn cesarza Wu Di, który w 453 po zamordowaniu

brata, cesarza Wen Di wstąpił na tron, lecz wkrótce został zamordowany.

153. XIAO WU DI (IMI

OSOBISTE: LIU JUN) (IMI

TYNNE:

(QIAN-SONG) SHI ZU) (453-464)

młodszy syn cesarza Wu Di, który po

zamordowaniu Liu Shao wstąpił na tron; w 458 wydał ukaz o ograniczeniu praw
buddyzmu.

154. QIAN (FEI DI) (IMI

OSOBISTE: LIU ZI YE) (464-466)

syn i następ-

ca Xiao Wu Di, który został wyniesiony na tron po jego śmierci, lecz wkrótce
został zamordowany.

155. MING DI (IMI

OSOBISTE: LIU YU) (IMI

TYNNE: (QIAN-

SONG) (TAI ZONG) (466-472)

syn cesarza Wen Di, wyniesiony na tron w

466 po zamordowaniu cesarza Qiana. Utracił na rzecz Wei (Chiny Płn.) ziemie
położone na płn.-zach. od rzeki Huai i w latach 466-469 poniósł klęskę w walce
z Wei i utracił Szandun; w 469 wybuchło powstanie chłopskie pod wodzą T’ien
Liu.

156. HOU (FEI DI) (CANG WU WANG) (IMI

OSOBISTE: LIU YU)

(472-477)

syn i następca Ming Di; zawarł sojusz z śużanami skierowany

przeciw Wei; w 477 został zamordowany.

157. SHAN DI (IMI

OSOBISTE: LIU JUN) (477-479)

syn Ming Di, brat i

następca Hou; ostatni cesarz z dynastii Liu-Song, który w 479 został wraz z
całym rodem Liu zamordowany przez Gao Di, założyciela dynastii Płd. Qi.

C) DYNASTIA POŁUDNIOWEGO QI (CZ’I) (479-502)

158. GAO DI (IMI

OSOBISTE: XIAO DAO CHENG) (XIAO DOU

JIANG) (IMI

TYNNE: (NAN-QI) TAI ZU) (479-482)

zarządca

Jungczou, który w 479 po zamordowaniu cesarza Shan Di i wymordowaniu rodu
Liu wstąpił na tron zakładając dynastię Płd. Qi; w 480 i w 481 odparł najazd
Płn. Wei i poddał swej władzy księstwo Udu.

159. WU DI (IMI

OSOBISTE: XIAO ZE (XIAO LONG ER) (IMI

TYNNE: NAN-QI) (SHI ZU) (482-493)

syn i następca Gao Di; w 485

wybuchło powstanie chłopskie (powstańcy opanowali Cz’ient’ang (Hanczou) i
zdobyli Tangjang (Czinhua, prowincja Czekiang), które z trudem stłumiono); w
493 nastąpił nieudany najazd Płn. Wei.

160. YU LIN WANG (FEI DI) (IMI

OSOBISTE: XIAO ZHAO YE) (XIAO

FA SHEN) (493-494)

wnuk i następca Wu Di; wyniesiony na tron w 493 po

mierci Wu Di, został wkrótce zamordowany.

161. HAI LING GONG WANG (FEI DI) (IMI

OSOBISTE: XIAO ZHAO

WEN) (494)

brat i następca Yu Lin Wanga, który został wyniesiony na tron po

jego zamordowaniu; został wkrótce zamordowany.

162. MING DI (IMI

OSOBISTE: XIAO LUAN (XIAO XUAN DU) (IMI

TYNNE: (NAN-QI) GAO ZONG) (494-498)

bratanek cesarza Gao Di,

który w 494 został wyniesiony na tron po zamordowaniu cesarza Hai Ling Gong
Wanga; za jego panowania w 497 Tanguci zostali odparci przez Udu.

102

163. DONG HUN HOU (FEI DI) (IMI

OSOBISTE: XIAO BAO JUAN)

(XIAO MING XIAN) (498-501)

syn i następca Ming Di; okrutnik, który po

wstąpieniu na tron rozpoczął krwawy terror wobec wszystkich tych, którym
leżał na sercu interes państwa, a także wobec innych ludzi, co nasuwało
podejrzenie, że Dong Hun Hou był obłąkany. Korzystając z tej sytuacji państwo
Płn. Wei w 500 zajęło terytoria między rzekami Huai a Jang-czy. W 501 Dong
Hun Hou został zamordowany po opanowaniu stolicy przez wojska księcia Xiao
Yana.

164. HO DI (IMI

OSOBISTE: XIAO BAO RONG) (501-502)

ostatni ce-

sarz z dynastii Płd. Qi, który po śmierci brata Dong Hun Hou został osadzony na
tronie. W 502 po zdobyciu stolicy przez księcia Xiao Yana, Ho Di abdykował
na jego rzecz i otrzymał tytuł księcia I rangi; wkrótce jednak w wieku 15 lat
został na jego rozkaz uduszony.

D) DYNASTIA POŁUDNIOWYCH LIANG (502-557)

165. WU DI (IMI

OSOBISTE: XIAO YAN) ( IMI

TYNNE: (NAN-

LIANG) (GAO ZU) (502-549)

pierwszy cesarz z dynastii Płd. Liang, który

wstąpił na tron po wymordowaniu wszystkich członków dynastii Płd. Qi, z
której sam pochodził. Cesarz popierał buddyzm, m.in. w 517 zarządził wydanie
kanonu „Tripitaki”; w latach 527 i 529 przejściowo abdykował i schronił się w
klasztorze buddyjskim, lecz pod naciskiem otoczenia powrócił na tron. Wu Di
popierał rozwój malarstwa (na jego dworze przebywał malarz Czang Seng-ju).
W 507 Wu Di odparł najazd cesarza Chin Płn. Xuan Wu Di; w 516 utracił
miasto Sü Szi; w 549 Wu Di został zamorzony głodem po zdobyciu
Czienk’angu przez Hou Czinga.

166. JIAN WEN DI (MING DI) (IMI

OSOBISTE: XIAO GONG) (IMI

TYNNE: (NAN-LIANG) TAI ZONG (GAO ZONG) (549-551)

syn i

następca Wu Di, który po śmierci ojca został wyniesiony na tron przez Hou
Czinga, który go w 551 kazał zadusić.

167. HAN DI (HOU CZING) (551)

wojskowy i polityczny działacz, który swą

karierę rozpoczął jako prosty żołnierz w armii państwa Płn. Wei, gdzie podczas
walk wewnętrznych otrzymał władze nad okręgiem Tinczou, oraz prawo
dowodzenia 100-tys. armią. Swą władzę Han Di rozszerzył na płd. regiony rzeki
Huanho; następnie przeszedł na służbę dynastii Liang otrzymując tytuł „Henan
Wang”. W 548 Hou Czing podniósł bunt, zajął stolicę Czienk’ang, gdzie
zamorzył głodem cesarza Wu Di i wyniósł na tron cesarza Jian Wen Di, którego
wkrótce kazał zabić i sam ogłosił się cesarzem jako Han Di. Jednak w tymże
roku Han Di został pokonany przez generała Wan Czen P’aja, pozbawiony tronu
i zabity.

168. YU ZHANG WANG (IMI

OSOBISTE: XIAO DONG) (551-552)

prawnuk cesarza Wu Di, który został osadzony na tronie po śmierci Han Di, lecz
w 552 został zdetronizowany przez Wu Ling Wanga.

103

169. WU LING WANG (IMI

OSOBISTE: XIAO JI) (552)

wyniesiony na

tron po detronizacji Yu Zhanga.

170. YU DI (IMI

OSOBISTE: XIAO YI) (IMI

TYNNE: (NAN-

LIANG) SHI ZU) (549) (552-555)

syn Wu Di, który poddał się państwu Zach.

Wei, a w 552 po śmierci Hou Di zajął Czienk’ang i ogłosił się cesarzem; w 555
Yu Di zginał zamordowany po zdobyciu Czienk’ang przez armię Zach. Wei.

171. JANG DI (JANG YIN WANG) (IMI

OSOBISTE: XIAO FANG ZHI)

(555-557)

syn Yu Di, ostatni cesarz z dynastii Liang, który w 555 został

osadzony na tronie w Czienk’angu przez Chen Ba Xian, który go w 557
zdetronizował i rozkazał stracić; znany z despotyzmu i zbrodni.

E) DYNASTIA POŁUDNIOWYCH CHEN (557-589)

172. WU DI (IMI

OSOBISTE: CHEN BA XIAN) (IMI

TYNNE:

(NAN-CHEN) GAO ZU) (557-559)

założyciel dynastii Płd. Chen; stryj Wen

Di, pochodził z biednej rodziny z Wusing; po zdławieniu powstania chłopskiego
w Kuanczou uzyskał duże wpływy, a w 557 po usunięciu cesarza Jang Di
ogłosił się cesarzem. Podczas swego panowania Wu Di utracił na rzecz Płn. Qi
tereny na płd. od Huei, a na rzecz Płn. Zhou tereny w górę od Czingczou.
Gorący zwolennik buddyzmu, pomógł w umocnieniu się tej wiary pd. Chinach.

173. WEN DI (IMI

OSOBISTE:

CHEN QIAN) (IMI

TYNNE:

(NAN-CHEN) SHI

ZU) (559-566)

bratanek i następca Wu Di, za którego
panowania zmieniono wzory stempli do
bicia monet.

174. FEI DI (LIN HAI WANG) (IMI

OSOBISTE: CHEN BO ZONG)

(566-568)

syn i następca Wen Di, który po dwuletnim panowaniu został

zdetronizowany; zmarł w 570.

175. XUAN DI (IMI

OSOBISTE: CHEN XU) (IMI

TYNNE: (NAN-

CHEN) GAO ZONG) (569-582)

brat Wen Di, który wstąpił na tron po

usunięciu bratanka Fei Di; za jego panowania w 579 odlano także duże monety
(6 szu).

104

176. HOU ZHU (IMI

OSOBISTE: CHEN ZHU BAO) (582-589)

syn i

następca Xuan Di, ostatni cesarz z dynastii Chen, który nie interesował się
rządami oddając się rozpuście. Doprowadziło to do upadku dynastii Chen i
podboju Chin Płd. przez Wu Di z dynastii Sui. Choć uwięziony , nie stracił
ż

ycia (on i inni członkowie jego rodu otrzymali renty).

589-PODBÓJ PRZEZ CHINY PŁN.

A) DYNASTIA PÓŁNOCNA HAN (304-329)

1. GUANG WEN DI (HAN WANG) (IMI

OSOBISTE: LIU YUAN) (IMI

TYNNE: (QIAN-ZHAO) GAO ZU) (304-310)

nominalny szanjü, który

przez długie lata przebywał na dworze cesarskim dynastii Jin, a został
zwolniony podczas tzw. „buntu ośmiu książąt” i książę Czengtu, Ing zawarł z
nim sojusz. Podczas tego buntu przywódcy Hunów z Szansi wysunęli Liu Yuana
na stanowisko wielkiego chana; w 304 Liu Yuan zagarnął Tsokuoczeng (Li Szy,
prow. Szansi), ogłosił się królem i dokonał reorganizacji państwa wg wzorów
chińskich. W 308 Liu Yuan ogłosił się cesarzem Guang Wen Di, a swoje
państwo nazwał Han; następnie rozpoczął wojnę z cesarzem Huai Di z dynastii
Jin, którego armię rozbił w 309 w bitwie nad rzeką Huan-ho i po odparciu jego
armii spod Lojangu, rozciągnął swą władzę aż do rzeki Houai; w 309 przeniósł
stolicę do P’ingjangu (Linfeng, prow. Szansi).

2. LIU HE XUAN TAI (310)

starszy syn i następca Guang Wen Di, który był

władcą nieudolnym i niepopularnym w armii. Liu He Xuan Tai po nieudanym
zamachu na brata Liu Cunga został przez niego zabity.

3. (QIAN-ZHAO) LIE ZONG (IMI

OSOBISTE: LIU CUNG (LIU ZAI)

(310-318)

syn Guang Wen Di, który wstąpił na tron po zabiciu starszego brata

Liu He Xuan Tai. W 311 Lie Zong zaatakował (wysłał swoich wodzów Liu Yao
i Shi Le), Lojang, gdzie zabito 30 tyś. żołnierzy, a po zdobyciu miasta wojsko
dokonało masowych grabieży i mordów na członków dynastii Jin (w historii
nazywa się to „zamieszkami okresu jung czia”), a cesarz Huai Di dostał się do
niewoli. W 316 Lie Zong zdobył Cz’angan a cesarz Ming Di kapitulował przed
nim; w 318 spaliło się jedno skrzydło pałacu, podczas którego zginęło wielu
członków rodziny cesarskiej Liu.

4. YIN (IMI

OSOBISTE: LIU CAN) (318)

starszy syn i następca Lie Zonga,

który był władcą nieudolnym, a jego ojciec powierzył rządy kanclerzowi Liu
Yao, marszałkowi Shi Le i intendentowi, Chińczykowi Jin Zhong. Powrót Liu
Jüe i Shi Le do armii oddała władzę w ręce Jin Zhonga (stracono niektóre dzieci
Lin Canga); Liu Can został zamordowany.

5. LIU YAO (318-329)

brat Lie Zonga, który w 318 po śmierci Liu Cana ogło-

sił się cesarzem, a jego wódz Shi Le zajął stolicę P’ingjang i Jin Ming, syn Jin
Zhonga został na rozkaz Liu Yao stracony. W 318 Liu Yao po zajęciu

105

Cz’anganu ogłosił się cesarzem i zmienił nazwę państwa i dynastii na Zhao
(Wczesne Zhao), a następnie zajął Hotung (płd. część Szansi). W 320 po
wykryciu spisku wybuchło w prowincji Ba powstanie Tangutów, którzy
uzyskali poparcie Tybetańczyków i T’o-pa, lecz powstanie upadło jako rezultat
ogłoszenia przez Liu Yao amnestii. Od 319, gdy to Shi Le ogłasza się królem
Zhao (Późniejsze Zhao), Liu Yao toczy z nim ciągłe walki (zwycięstwo nad Shi
Le w bitwie pod Pu Fan), aż do 329, gdy to zostaje rozbity w bitwie pod
Lojangiem; po wzięciu do niewoli został na rozkaz Shi Le stracony.

329 PODBÓJ PRZEZ PÓŹNIEJSZE ZHAO

B) DYNASTIA TAI (310-376)

1. T’O-PA I LU (310-338)

książę z plemienia Sienpei, który w 310 rozbił

Hunów i ogłosił się królem Tai (na płn. od Jenmenkuan).

2. T’O PA SZY I-CZIEN (338-376)

w 376 jego państwo padło pod naporem

Wczesnego Qin.

376 PODBÓJ PRZEZ WCZESNE QIN

C) DYNASTIA PÓŹNIEJSZYCH ZHAO (319-352)

1.ZHAO WANG (IMI

OSOBISTE: SHI LE) (IMI

TYNNE: (HOU-

ZHAO) GAO ZU) (319-333)

chłop pochodzący z plemienia Tse, który był

początkowo wodzem Lie Zonga, władcy Wczesnego Zhao. Po zdobyciu
Lojangu i innych wsch. okręgów w dolnej części dorzecza Huangho, jak
również po zdobyczach w Hopei, Shi Le ogłosił się królem Zhao. Po ogłoszeniu
swej niezależności Shi Le toczył walki z generałem chińskim Czu Ti, który go w
317 pobił pod Henian i w 319 podjął marsz na płn., zahamowany wskutek
ś

mierci Czu Ti. Następnie Shi Le toczył ze zmiennym szczęściem walki z Lie

Zongiem, którego w 329 pokonał w bitwie pod Lojangiem; po straceniu
pojmanego rywala Shi Le włącza jego państwo do swoich dziedzin i ogłasza się
cesarzem Zhao Wangiem. Choć sam był niepiśmienny, Zhao Wang był
protektorem konfucjanizmu, zakładał szkoły i popierał kulturę chińską.

2. HAI YANG WANG (IMI

OSOBISTE: SHI HONG) (333-334)

syn i

następca Zhao Wanga, który pod naciskiem Shi Hu zrezygnował z tronu i
wkrótce został stracony na jego rozkaz.

3. SHI HU (IMI

TYNNE: (HOU-ZHAO) TAI ZU) (335-349)

mierci Zhao Wanga rozprawił się z jego synami (Shi Kang, Shi Hun, Shi Sheng

i Shi Liang) i po odniesieniu nad nimi zwycięstwa wstąpił na tron opierając się
na armii. W 335 Shi Hu przeniósł stolicę do E (Lingczang, prow. Hopei), a w
349 przy pomocy Tybetańczyków stłumił bunt w Lian Tu; w latach 349-350 w
wyniku powstania Jan Mina Późniejsze Zhao zostało zlikwidowane, a Shi Ho
wraz z rodziną został na jego rozkaz zamordowany. Był entuzjastą rzeźby
chińskiej gromadząc w swej stolicy E jej dzieła z różnych epok; wykryty spisek
następcy tronu Shi Sui doprowadził do jego stracenia, wraz z rodziną (36 żon i

106

26 dzieci) (337). Przez 10 lat następcą tronu był inny jego syn Shi Süan, który
był nieudolny i został przez ojca od dziedziczenia tronu, co popchnęło go w 347
do zamordowania nowego następcę tronu, za co został stracony wraz z rodziną.
W 337 Shi Hu interweniował wśród Tabaczów na rzecz chana, któremu
przywrócił władzę; w 338 wraz z Mu-jun Huanem uderzył na Tuan i zagarnął
jego płd. część.

4. SHI SHI (349)

syn i następca Shi Hu i córki Liu Jüe, który po śmierci ojca

został wyniesiony na tron przez „partie arystokratyczną”, na czele z Zhang
Chan, który objął faktyczne rządy, a jego matka została regentka. Wkrótce po 33
dniach panowania Shi Shi został wraz z matką i Zhang Chanem pozbawiony
władzy i zamordowany w wyniku buntu armii, na czele której stał Shi Zun, Yao
Yi-Zhong i Ran Min.

5. SHI ZUN (PENG CHENG WANG) (349)

syn Shi Hu i wódz, który w 349

przy poparciu armii i wodzów (m.in. Ran Mina) pozbawił tronu Shi Shi. Shi Zun
mianował Ran Mina naczelnym wodzem; odmową mianowania go następcą
tronu doprowadził Shi Zun do swego zamordowania przez Ran Mina po 183
dniach panowania.

6. SHI JIAN (YIYAN WANG) (349-350)

wyniesiony na tron przez Ran Mina,

który zamordował Shi Zuna i mianował siebie marszałkiem; po 103 dniach
panowania Shi Jian został zdetronizowany i uwięziony na rozkaz Ran Mina.

7. SHI ZHI (350-351)

z dynastii Późniejszej Zhao i przeciwnik Shi Mina.

8. WU DAO TIAN WANG (IMI

OSOBISTE: SHI MIN (LIANG) (350-

352)

Chińczyk, który został usynowiony przez Shi Hu i był jego wodzem; po

mierci Shi Hu (349), podczas walk o władzę Shi Min (Ran Min) wymordował

cały ród cesarski i sam ogłosił się cesarzem zmieniając nazwę państwa na Wei.
Wu Dao Tian Wang dokonał w tymże roku masowego mordu wśród ludności
(wydał rozkaz wymordowania wszystkich należących do plemienia Hu). W 352
Wu Dao Tian Wang został pokonany przez Jang Zhao Di, władcę Wczesnego
Yan, dostał się do niewoli i na jego rozkaz został stracony.

352 PODBÓJ PRZEZ WCZESNE QIN

D) DYNASTIA WCZESNYCH LIANG (313-376)

1. ZHANG GUI (WU GONG (TAI ZU) (SHI YAN) (313-314)

założyciel

Wczesnego Liang.

2. ZHANG SHI (ANXUN) (YUAN) (ZHAO GONG) (314-320)

następca

Zhang Gui.

3. ZHANG MAO (CHENG XUN) (CHENG) (YONG QUAN) (320-324)

następca Zhang Shi.

4. ZHANG JUN (324-346)
5. ZHANG CHANG HUA (TAI LIN) (JING LIE) (ZHAO GONG) (HUAN
GONG) (346-353)
6. ZHANG YAO LING (YUAN SHU) (AI GONG) (353)

107

7. ZHANG ZUO (TAI BO) (353-355)
8. ZHANG XUAN JING (353-363)
9. ZHANG TIAN XI) (355-376)

w 376 jego państwo zostało podbite przez

Wczesne Qin.

376 DO WCZESNEGO QIN

E) DYNASTIA PÓŹNIEJSZYCH LIANG (386-403)

1. LÜ GUANG (SHI MING) (TAI ZU) (YI WU) (386-400)

tangucki wódz,

który w 386 założył Późniejsze Liang; w 397 z jego państwa wydzieliło się Płn.
Liang, oraz sianbiskie plemiona Tufa zrzuciły jego zwierzchnictwo; w 399 Lü
Guang abdykował na rzecz syna Lü Shao i w 400 zmarł.

2. LÜ SHAO (499)

na tron wstąpił po abdykacji ojca Lü Guanga, lecz wkrótce

padł w walkach wewnętrznych o władze.

3. LÜ ZUAN (YONG XU) (JING) (XIAN NING) (400-401)

uzyskał tron i go

utracił w wyniku walk wewnętrznych o władzę.

4. LÜ LONG (HOU ZHU) (JIAN KANG GONG) (401-403)

w 402 dostał się

w ręce władcy Wczesnego Qin i został wywieziony do Czan’anu, gdzie został
stracony.

403 DO WCZESNEGO QIN

F) DYNASTIA POŁUDNIOWYCH LIANG (397-414)

1. TUFA WU QU (LIE ZU) (WU WANG) (397-399)

założyciel Południowej

Liang.

2. TUFA LI LUGU (KANG WANG) (JIAN HE) (399-402)

następca Tufa

Wu Qu.

3. TUFA NUOTAN (JING WANG) (HONG CHANG) (JIA PING) (402-
404, 408-414)

w 414 w jego państwie wybuchł bunt wielu ord Tufa i gdy Tufa

Nuotan na czele 7 tys. armii podjął wyprawę przeciw powstańcom, stolica
została opanowana przez Qifu Zhipan z Zach. Qin; wobec takiej sytuacji Tufa
Nuotan poddał się i w 415 został stracony na rozkaz Qifu Zhipana.

414 PODBÓJ PRZEZ ZACH. QIN

G) DYNASTIA PÓŁNOCNYCH LIANG (397-439)

1. DUAN YE (LIANG WANG) (397-401)

w 397 w wyniku buntu przeciw

władcy Późniejszego Liang Yi Wu założył Płn. Liang.

2. WU XUAN WANG (IMI

OSOBISTE: JU QU MENG XUN) (401-433)

w 414 korzystając z upadku Płd. Liang, Wu Xuan Wang podjął wyprawę na
Wsch., odbierając Zach. Qin terytoria zagarnięte Płd. Liang. Jego nieobecność
starał się wykorzystać władca Zach. Liang Hou Zhu, który w 420 podjął
wyprawę na Płn. Liang, lecz został pobity przez Wu Xuan Wanga i padł w
bitwie. Wu Xuan Wang zajął Czinciang i łagodnie potraktował członków

108

pokonanej rodziny królewskiej, co zjednało mu serca podbitej ludności. Zdobył
olbrzymi autorytet, a jego władzę uznali chińscy osadnicy wojskowi w
Turfańskiej Oazie – Kaoczan; na starość stał się Wu Xuan Wang okrutnym
tyranem i zmienił politykę stając po stronie wrogów Płn. Wei.

2. AI WANG (IMI

OSOBISTE: JU QU MAO QIAN (JU QU MU JIAN)

(433-439)

syn i następca Wu Xuan Wanga, który w 439 został rozbity i poddał

się Płn. Wei i otrzymał za żonę siostrę cesarza Tai Wu Di; w 440 stracony na
rozkaz Tai Wu Di.

439 PODBÓJ PRZEZ PŁN. WEI

H) DYNASTIA ZACHODNICH LIANG (401-421)

1. LI GAO (XUAN HENG) (400-417)

Chińczyk, który w 401 korzystając z

walk wewnętrznych w Późniejszej Liang założył Zach. Liang.

2. LI XIN (HOU ZHU) (417-420)

w 420 podjął wyprawę na zach., lecz został

rozbity przez Wu Xuan Wanga, władcę Płn. Lianga i padł w bitwie.

3. LI XUN (420-421)

następca Li Xina, który w 421 poddał się Wu Xuan

Wangowi, władcy Płn. Liang.

421 PODBÓJ PRZEZ PŁN. LIANG

I) DYNASTIA WCZESNA YAN (337-370)

1. MU RONG GUANG (337-348)

z plemienia Sienpei, syn Mu Rong Huo,

który w 311 podporządkował swej władzy plemiona Sienpei, a po zajęciu obu
brzegów rzeki Liao utworzył państwo Wczesne Yan. Za jego panowania
uchodźcy z Środkowych Chin w warunkach srogiego ucisku zaczęli
zagospodarowywać tereny bezludne znajdujące się pod jego władzą; Mu Rong
Guang skupił wokół siebie elementy urzędnicze i dygnitarzy chińskich.

2. JANG ZHAO DI (IMI

OSOBISTE: MU RONG JUN) (IMI

TYNNE: QIAN-YAN) (348-360)

syn i następca Mu Rong Guanga, który

zorganizował państwo, armię i postawił sobie za cel podbój Chin oraz
stworzenie nowego cesarstwa (kazał stracić dwóch swoich braci, a także
zastosował surowe represje wobec występującej przeciw niemu arystokracji
Sien Pei). W latach 340-350 Jang Zhao Di korzystając z powstania Ran Mina,
wkroczył w dorzecze rzeki Huangho, uderzył na Ran Mina i zlikwidował jego
państwo Wei.

3. YOU DI (IMI

OSOBISTE: MU RONG WEI) (360-370)

syn i następca

Jang Zhao Di, który zawarł sojusz z cesarzem z dynastii Jin; faktyczne rządy w
jego imieniu sprawował Mu Yong Kuo. W 362 You Di najechał Płn. Chiny i w
365 odzyskał Lojang; w 367 po śmierci Mu Yong Kuo faktyczną władzę objął
Mu Yong Ping, który był nieudolny i zawistny i zgromadził olbrzymie bogactwa
nie wypłacając żołdu żołnierzom. W 370 Xuan Zhao Di, władca Wczesnego Qin
zaatakował You Di i zdobył Lojang, a następnie twierdzę E; You Di wraz z Mu
Yong Pingiem zbiegli, lecz wkrótce You Di dostał się do niewoli.

109

370 PODBÓJ PRZEZ WCZESNE QIN

J) DYNASTIA PÓŹNIEJSZA YAN (384-409)

1. CHENG WU (IMI

OSOBISTE: MU RONG CHUI) (IMI

TYN-

NE: (HOU YAN) SHI ZI) (384-396)

z plemienia Sienpei, który w 384 założył

państwo Późniejsze Yan; w 385 odzyskał twierdzę z rąk Xuan Zhao Di; w 396
podbił Zach. Yan; w 385 odparł najazd Koreańczyków na Liaodun. W 395
doszło do wojny z Płn. Wei i jego armia dowodzona przez następcę tronu Mu
Rong Bao dotarła aż do rzeki Huangho, a dowodzona przez niego 80 tyś. armia
została rozbita przez Dao Wu Di. W 396 Cheng Wu mimo choroby wtargnął w
granice Płn. Wei i zdobył jej stolicę, a książę T’o-pa Kian zginął, lecz Cheng
Wu zmarł na wylew krwi do mózgu.

2. HUI MIN (IMI

OSOBISTE: MU RONG BAO) (IMI

TYNNE:

(HOU-YAN) LIE ZONG) (396-399)

następca Cheng Wu, który w 395 poniósł

klęskę w bitwie pod Senhopo. Hui Min był władcą nieudolnym; w 396 na jego
państwo najechała armia Dao Wu Di, cesarza Płn. Wei i jego armia została
rozbita. Ponownie pobity, Hui Min uciekł do miasta Lungcz’en, gdzie zebrał
armię i w bitwie pod Sianczuczan rozbił armię Dao Wu Di; w tym czasie książę
Mu Rong Hui podniósł bunt, lecz bunt stłumiono a księcia stracono. Jego klęski
w walce z Dao Wu Di doprowadziły do buntu (przejściowo uciekł do Mu Rong
Te, który go wygnał) w rezultacie którego został zabity).

3. ZHAO WU (IMI

OSOBISTE: MU RONG SHENG) (IMI

TYNNE: (HOU-YAN) ZHONG ZONG) (399-401)

syn i następca Hui Mina,

który stłumił bunty, a na wsch. toczył walki z Kogurio (Korea).

4. ZHAO WEN (IMI

OSOBISTE: MU RONG XI) (401-407)

na tron wstą-

pił po Zhao Wu, a jego despotyczne rządy doprowadziły do wybuchu powstań.
Zhao Wen był okrutnikiem i pyszałkiem, zakochanym w swojej żonie i za jej
radą zorganizował w 404 wspaniałe łowy w górach, gdzie zginęło od mrozów 5
tyś. ludzi. Takie zabawy nie były popularne, co w 407 wykorzystał chiński
awanturnik Fen Pa; śmierć królowej i uroczystości pogrzebowe pozwoliły Fen
Pa na zamach i osadzenie na tronie Mu Rong Yuna, który zamordował Zhao
Wena.

5. MU RONG YUN (GAO YUN) (ZI YN) (HIN YI) (ZHENG SHI) (407-409)

przybrany syn Hui Mina, który w 407 po zamordowaniu Zhao Wena został
wyniesiony na tron przez Fen Pa, którego mianował głównodowodzącym. W
409 Mu Rong Yun został zamordowany przez dwóch swoich gwardzistów
(podczas buntu Sienpei), którzy chcieli mieć dobrego wodza do walki z Płd. Jin.

409 PODBÓJ PRZEZ PŁD. JIN

K) DYNASTIA ZACHODNIA YAN (384-394)

1. MURONG HONG (QI BEI WANG) (YAN XING) (384)

w 384 zagarnął

Czang’an na czele grupy Sianpei i ogłosił się władcą Zach. Yan.

110

2. MURONG CHONG (GENG SHI) (384-386)

faktyczny twórca Zach. Yan;

w 386 został zabity przez bandytów Duan Sui.

3. MURONG DUAN SUI (386)

przywódca bandy, który po zamordowaniu w

386 Murong Chonga uzurpował tron. W tymże roku został pobity i zamor-
dowany przez książąt z rodziny Murong.

4. MURONG JI (JIAN MING) (386)

po pokonaniu i zabiciu Murong Duan Sui

zagarnął tron, lecz wkrótce został zamordowany przez Murong Yao.

5. MURONG YAO (MING WANG) (JIEN PING) (386)

po zamordowaniu

Murong Ji zagarnął tron, lecz wkrótce został zamordowany przez Murong
Zhonga.

6. MURONG ZHONG (JIAN WU) (386)

po zamordowaniu Murong Yao za-

garnął tron, lecz wkrótce został zamordowany przez Murong Yonga.

7. MURONG YONG (ZHONG XING) (SHU MING) (386-394)

po zamor-

dowaniu Murong Zhonga zagarnął tron; w 394 został zabity przez Murong
Czuia, władcy Młodszej Yan.

394 PODBÓJ PRZEZ

PŁN

. WEI

L) DYNASTIA POŁUDNIOWA YAN (398-410)

1. XIAN WU DI (IMI

OSOBISTE: MU RONG DE) (IMI

TYNNE:

(NAN-YAN) SHI ZONG) (398-401)

z plemienia Sienpei, który w 398 podczas

walk z Dao Wu Di, cesarzem Płn. Wei, dowodził garnizonem w twierdzy E i za
radą księcia Mu Rong Lina porzucił miasto i na czele 40 tys. Sienpei zajął
prowincję Szantung zakładając Płd. Yan.

2. ZHAO WEN DI (IMI

OSOBISTE: MU RONG CHAO) (401-410)

tron wstąpił po śmierci Xian Wu Di i w 410 został pokonany przez wojska Płd.
Jin; dostał się do niewoli i został odesłany do Czankangu, gdzie został stracony.

410 PODBÓJ PRZEZ PŁD. JIN

Ł) DYNASTIA PÓŁNOCNA YAN (409-436)

1. FENG BA (IMI

TYNNE: PEI-YAN) TAI ZU) (409-430)

z pocho-

dzenia Chińczyk, który w 407 przyczynił się do obalenia Zhao Wena, władcę
Późniejszego Yan i wyniesienia na tron Mu Rong Yuna, który mianował go
wodzem naczelnym. W 409 Feng Ba po straceniu jego morderców ogłosił się
królem Płn. Yan; w 412 zawarł sojusz z chanem śoużanów i ze Wsch. Jin
skierowany przeciw Płn. Wei.

2. ZHAO CHENG (IMI

OSOBISTE: FENG HONG) (430-436)

brat i nas-

tępca Feng Ba, który objął tron po zamordowaniu swego bratanka i następcę
tronu, oraz jego krewnych (ok. 100). W 436 po najeździe armii Płn. Wei, Zhao
Cheng przy pomocy Koreańczyków opuścił swe państwo, które zostało podbite;
w 438 Zhao Cheng został stracony za znoszenie się z cesarzem Wen Di z
dynastii Liu-Song.

111

436 PODBÓJ PRZEZ PŁN. WE

M) DYNASTIA WCZESNA QIN (351-394)

1. FU HONG (351)

po buncie przeciw Ran Minowi założył Wczesne Qin i

przyjął tytuł szansi dla koczowników i króla dla Chińczyków; w 351 został
zamordowany przez Ma Jina byłego wodza Późniejszego Zhao.

2. MING DI (IMI

OSOBISTE: FU JIAN I) (IMI

TYNNE: (QIAN-

QIN) KAO ZU (SHI ZONG) (351-355)

syn i następca Fu Honga, który po

wstąpieniu na tron polecił stracić Ma Jina mordercę swego ojca. Zagarnął
Cz’angan, gdzie ustanowił stolicę; odparł atak wojsk płd.-chińskich
dowodzonych przez Huan Wanga.

3. LI WANG (IMI

OSOBISTE: FU SHENG) (355-357)

syn i następca

Ming Di, który w 357 abdykował na rzecz brata Xuan Zhao Di; stracony na jego
rozkaz.

4. XUAN ZHAO DI (IMI

OSOBISTE: FU JIAN II (FU WEN YU) (IMI

TYNNE: (QIAN-QIN) SHI ZU) (357-385)

syn Ming Di, który uzyskał

tron po abdykacji brata Li Wanga; wzmocnił państwo i stał się władca
absolutnym, zawarł sojusz z państwem Wczesne Yan. W 370 Xuan Zhao Di
zaatakował Yan i zdobył Lojang, a potem twierdzę E, oraz wziął do niewoli You
Di. W rezultacie podboju Yan jego władze uznały: Lien i Tang; w latach 370-
373 Xuan Zhao Di dokonał reorganizacji armii; w 376 zlikwidował
Wcześniejsze Liang; popierał konfucjanizm, a w 375 zakazał wyznawania
laoizmu. W 383 Xuan Zhao Di zbiegł po przegranej bitwie nad rzeka Fei, gdzie
toczył walkę z wojskami Płd. Jin; klęska nad rzeką Fei doprowadziła do rozpadu
państwa Wczesne Qin (Mu Yong Chin powrócił do swej ojczyzny; Qi-Fu Guo
Ren założył Zach. Qin). Podczas walk z Mu Yong Chin nastąpił wybuch
powstania Yao Chenga, który utworzył Późniejsze Qin; po ucieczce ze stolicy w
385 Xuan Zhao Di został pochwycony przez Yao Chenga, który go zadusił.

5. AI PING (IMI

OSOBISTE: FU FEI) (385-386)

syn i następca Xuan Zhao

Di, który toczył walki z Wu Zhao Di, władcą Późniejszego Qin, został przez
niego pokonany i utracił Kuanczung. W 386 Ai Ping został pokonany i zabity w
bitwie pod Lojangiem przez armię Płd. Jin.

6. GAO DI (IMI

OSOBISTE: FU DENG) (IMI

TYNNE: (QIAN-

QIN) TAI ZONG) (386-394)

wnuk Xuan Zhong Di, który aż do 394 toczył

walki z Wu Yuan Wangiem zadając mu niejednokrotnie klęskę; w 394 Gao Di
padł w walce z Wu Yuan Wangiem.

394 PODBÓJ PRZEZ ZACH. QIN

N) DYNASTIA PÓŹNIEJSZA QIN (384-417)

1. WU ZHAO DI (IMI

OSOBISTE: YAO CHENG) (IMI

TYNNE:

(HOU-QIN) TAI ZU) (384-394)

z plemienia Cz’iamg, który zajął Kuanczung i

służył Xuan Zhao Di do chwili jego klęski nad rzeka Fei i w 384 ogłosił się

112

niezależnym władcą Późniejszego Qin zajmując terytoria na płn. od Kuanlo i
Huailan. W 386 Wu Zhao Di zabił Xuan Zhao Di, zajął Cz’angan, gdzie ogłosił
się cesarzem; na zach. Wu Zhao Di zniszczył Późniejsze Liao i okupował
Liangczou; toczył walki z Ai Pingiem następcą Xuan Zhao Di.

2. WEN HUAN DI (IMI

OSOBISTE: YAO XING) (IMI

TYNNE:

(HOU-QIN) GAO ZU ) (394-416)

następca Wu Zhao Di, który w 394 pokonał

wojska Gao Di, który zginął i tym samym zlikwidował Wczesne Qin. W 402
wybuchła wojna z Dao Wu Di, cesarzem Płn. Wei, która dzięki najazdowi
Zoużuanów zakończyła się szczęśliwie dla Późniejszego Qin. W 405 Wen Huan
Di ustąpił 12 prowincji Płd. Jin; w 401 zlikwidował Późniejsze Liang.

3. HOU ZHU (IMI

OSOBISTE: YAO HONG) (416-417)

następca Wen

Huan Di, który był władca nieudolnym; w 416 Wsch. Jin w sojuszu z księstwem
Ude zaatakowało Późniejsze Qin i po rozbiciu ich armii zajęło Lojang. W 417
po klęsce jego trzech armii, pomoc Hou Zhu udzielił Ming Yuan Di, cesarz Płn.
Wei, lecz jego armia poniosła porażkę. Ponownie pobity Hou Zhu uciekł do
Czangnanu, gdzie poddał się z całą rodziną (jego 11 letni syn popełnił
samobójstwo rzucając się z wieży) i w Czangkang został stracony.

417 PODBÓJ PRZEZ WSCH. JIN

O) DYNASTIA ZACHODNIA QIN (385-431)

1. QI FU GUO REN (LIE ZU) (XUAN LIE WANG) (JIAN YI) (384-
388)

wódz grupy sanbijskich plemion, który w 385 zajął rejon Szansi i ogłosił

się władcą Zachodniego Qin.

2. QI FU QIAN GUI (GAO ZU) (388-400, 409-412)

toczył nieustanne walki

z Tybetańczykami, Tangutami i Hunami.

3. QI FU (HONG SHI) (407-409)

toczył walki z Tybetańczykami, Tangutami

i Hunami.

4. QI FU ZHI PAN (TAI ZU) (WEN ZHAO WANG) (YONG KANG) (JIAN
LONG) (412-428)

toczył walki z Tybetańczykami, Tangutami i Hunami.

5. QI FU MU MO (AN SHI BO) (YONG HONG) (428-431)

w 430 na czele

15 tyś. rodzin uszedł na płn. doliną rzeki Wei, lecz w 431 Hunowie zablokowali
jego obóz, gdzie wybuchł głód i Qi Fu Mu Mo poddał się Ho Lian Ding, władcy
Xia, a jego współrodacy zostali wybici.

431 PODBÓJ PRZEZ XIA

P) DYNASTIA XIA (SIA) (407-431)

1. WU LIE DI (IMI

OSOBISTE: HO LIAN BO-BO) (IMI

TYNNE:

(XIA) SHI ZU) (TIE FU BO-BO) (407-425)

syn Wei Chenga, który jakiś czas

przebywał na dworze Jao Sina i w 391 uratował się z rzezi w Ordosie. Odmowa
władcy Płd. Liang Jang Wanga oddania mu za żonę swojej córki, doprowadziła
w 407 do jego najazdu i pełnego zwycięstwa; w 408 rozbił armię Jao Sina. W
411 Wu Lie Di odzyskał byłe księstewko swego ojca Wei Chenga w Ordosie;

113

nie podjął żadnych kroków podczas upadku państw: Późniejsze Yan i Qin i
zawarł sojusz z wodzem Płd. Jin, Lü Jue. Gdy Lü Jue wycofał się, Wu Lie Di
wysłał swego syna Ho-lien Kuia do Szenjanu na czele 20 tys. armii, która
witana jak wyzwolicielka w 418 obległa Czangan i rozbiła armię Lü I-czena i
zajęła Czangan, a Wu Lie Di ogłosił się cesarzem; wg historiografii chińskiej
był władcą okrutnym, lecz nie pozbawionym talentów.

2. HO LIAN CHANG (TIE FU ZHE) (HUAN GUO) (FEI ZHU) (CHENG
GUANG) (425-428)

na tron wstąpił po śmierci Wu Lie Di i w 427 posłał armię

dowodzoną przez księcia Xia Lian Ding w celu odzyskania Czanganu z rąk Płn.
Wei. Wtedy to cesarz Tai Wu Di podjął wyprawę na Tunwan, gdzie rozbił 30
tys. armię Ho Lian Changa, który uciekł do Xia Lian Dinga, a cesarz Tai Wu Di
opanował Tunwan. Na wieść o klęsce pod Tunwan, Xia Lian Ding odstąpił od
oblężenia Czanganu; w 428 podczas walk z armią Płn. Wei dowodzoną przez Xi
Jinga, Ho Lian Chang dostał się do niewoli, lecz jego armia dowodzona przez
Xia Lian Dinga rozbiła armię Płn. Wei w bitwie nad rzeką Jin i Xi Jing dostał
się do niewoli. Po tym zwycięstwie Xia Lian Ding odzyskał Czangan i dolinę
rzeki Wei, a Ho Lian Chang został na rozkaz cesarza Tai Wu Di stracony.

3. HO LIAN DING (TIE FU) (HOU ZHU) (PING KANG) (SHENG
GUANG) (428-431)

na tron wstąpił po śmierci Ho Lian Changa; zawarł sojusz

z Płd. Jin i Zoużanami przeciw cesarstwu Płn. Wei; Ho Lian Ding toczył
następnie walki z Qi Fu Mu Mo, władca Zach. Qin, który w 431 skapitulował.
Wyczerpanie sił skłoniło go do wkroczenia na zach. do księstwa Togon, lecz
został rozbity przez armię togońską i wydany Płn. Wei, która zajęła jego
terytorium.

431 PODBÓJ PRZEZ PŁN. WEI

R) DYNASTIA PÓŁNOCNEGO WEI (SIEN-PEI) (386-534)

1. DAO WU DI (XUAN WU DI) (IMI

OSOBISTE: TUO-BA GUI) (IMI

TYNNE: (WEI) TAI ZU (LIE ZU) (386-409)

z koczowniczego

plemienia Toba i potomek T’o-pa I Lu, króla Tai, wnuk Szy I Czena, który zajął
Szanglao (Helinkeer w Mongolii Wewnętrznej) i w 386 ogłosił się królem Wei,
dając początek Płn. Dynastii Wei, a w 398 ogłosił się cesarzem Dao Wu Di. Dao
Wu Di rozbił na Płn. Późniejsze Yan i zajął terytoria na płn. od Huangho, a na
zach. naciskał na Późniejsze Qin. W 398 Dao Wu Di przeniósł stolicę państwa
do P’ingcz’engu (na wsch. od Tat’ung w prowincji Szanszi); zachęcał swój lud
do zajmowania się rolnictwem, oraz korzystał z pomocy Chińczyków w
zarządzaniu państwem. Po rozbiciu 80 tyś. armii Mu Rong Bao, Dao Wu Di
rozkazał stracić 50 tyś. jeńców; w 409 zamordowany przez syna.

2. MING YUAN DI (IMI

OSOBISTE: TUO-BA SI) (IMI

TYNNE:

(WEI) TAI ZONG) (409-423)

syn i następca Dao Wu Di; swe rządy oparł na

możnych rodach topańskich; w 423 podczas najazdu na Chiny Płd. zajął Hulao;
toczył walki z Awarami. Podczas jego panowania wybuchło powstanie ludowe

114

pod wodzą Lao Tsunga i Szy Czuo; odbudował i przedłużył ku zach. „Wielki
Mur”.

3. TAI WU DI (IMI

OSOBISTE: TUO-BA DAO) (IMI

TYNNE:

(WEI) SHI ZU) (423-452)

syn i następca Ming Yuan Di; w 424 śoużuani

zdobyli stolicę Ping Czeng, która została ograbiona. W 425 Tai Wu Di wyparł z
kraju śoużuanów, a następnie podjął wyprawę w „Wielki Step”, wypierając ich
aż do gór Hamar-Daban. W 426 Tai Wu Di rozpoczął wojnę z państwem Xia, a
jego wódz Xi Jing zdobył Czangan; w 427 po zwycięstwie w bitwie pod Tuman
nad 30 tys. armią Ho Lian Czanga, zdobyto Tuman. W 428 klęska armii Xi
Jinga w bitwie nad rzeką Czing doprowadziła do utraty Czanganu i doliny rzeki
Wei, a rozsierdzony Tai Wu Di kazał stracić Ho Lian Changa, który dostał się
do niewoli. Cesarz Wei w odpowiedzi na sojusz Ho Lian Dinga z cesarzem Wen
Di z dynastii Liu Song, który w 450 podjął nieudana wyprawę na Płn. Wei –
zawarł sojusz z Zach. Qin. W 430 Tai Wu Di podczas wyprawy w „Wielki Step”
podporządkował sobie mieszkające tam plemiona koczownicze, a szczególnie
ś

oużuanów. W 431 po klęsce Ho Lian Dinga przyłączył jego państwo Xia, a w

436 zlikwidował państwo Płn. Yan jednocząc Chiny Płn., po likwidacji w 439
państwa Płn. Liang. W 439 Tai Wu Di rozpoczął wojnę z koalicją (śoużuanów,
Hensi, Togon), napadając na śoużuanów i podporządkowując sobie księstwa
Togon i Uda, a następnie podjął wyprawę na Zach. Za jego panowania
wybuchło w Tinczou i w Tinglingu powstanie, jak również powstanie Li Jü w
Swantangu; od 444 Tai Wu Di rozpoczął prześladowanie buddyzmu. W 452
wskutek intryg Zong Ai został stracony następca tronu T’o-pa Huei, a następnie
Zong Ai zadusił cesarza.

4. NAN AN WANG (YIN) (IMI

OSOBISTE: TUO-BA YU) (452)

syn i

następca Tai Wu Di, który był pijakiem, namiętnym myśliwym i człowiekiem
nieudolnym, który dzięki Chińczykowi Zong Ai został wyniesiony na tron
(Zong Ai krwawo rozprawił się z grupą feudałów T’o-pa, którzy chcieli osadzić
na tronie księcia T’o-pa Hana). Nan An Wang mianował Zong Ai marszałkiem;
pod koniec 452 stosunki między Nan An Wangiem, a Zong Ai uległy
pogorszeniu i jeden z eunuchów na rozkaz Zong Ai zamordował cesarza; w 452
za jego panowania odparto najazd armii cesarza Wen Di z dynastii Liu-Song.

5. WEN CHENG DI (IMI

OSOBISTE: TUO-BA JUN) (IMI

TYN-

NE: (WEI) GAO ZONG) (452-465)

bratanek Nan An Wanga; na tron został

wyniesiony przez oficera gwardii Lin Ni, który obalił Zong Ai (stracony). Wen
Cheng Di po wstąpieniu na tron odwołał edykt swego dziadka Tai Wu Di
skierowany przeciw buddyzmowi (pozwolił m.in. na budowę pagód). W 465
Wen Cheng Di korzystając z walk wewnętrznych w łonie dynastii Liu-Song
najechał Chiny Płd. i zajął terytoria położone na płn.-zach. od rzeki Huai.

6. XIAN WEN DI (IMI

OSOBISTE: TUO-BA HONG I) (IMI

TYN-

NE: (WEI) XIAN ZU) (CESARZ: 465-471; REGENT: 471-476)

syn i

następca Wen Cheng Di; był buddystą, który ufundował gigantyczną statuę
Buddy, zbudował park z pawilonem dla nałożnic. W latach 466-469 Xian Wen

115

Di pobił Chińczyków z płd. i zajął Szandun, a w 470 pobił Tabgaczów i
ś

oużuanów, tak że przestali organizować najazdy na jego państwo. W 471 Xian

Wen Di abdykował na rzecz swego 5 letniego syna Xiao Wen Di, został
mnichem buddyjskim, lecz nadal sprawował rządy ku niezadowoleniu swej
ż

ony, cesarzowej Feng, która była regentką. W 475 mnich-cesarz Xian Wen Di

wydał edykt zakazujący składania żywych ludzi w ofierze, oraz zniósł
„odpowiedzialność zbiorową” (kazał stracić kochanka swej żony); w 465
wydano projekt prawa użytkowania ziemi i niewolników; w 476 Xian Wen Di
został otruty przez swoja żonę, cesarzową Feng.

(-). FENG SHI (REGENT: 465-471)

ona cesarza Xian Wen Di, która po

abdykacji męża została regentką wobec małoletniości Xiao Wen Di; rządy
sprawował ex-cesarz co budziło niezadowolenie cesarzowej Feng, która w 476
go otruła i w 480 i w 481 podjęła nieudane wyprawy na Chiny Płd. Cesarzowa
Feng popierała modę, obyczaje i naukę chińska.

7. XIAO WEN DI (IMI

OSOBISTE: TUO-BA HONG II (YUAN HONG)

(IMI

TYNNE: (WEI) GAO ZU) (471-499)

syn i następca Xian Wen

Di, który w 471 abdykował na jego rzecz, lecz do 476 sprawował w jego i w
imieniu regentki cesarzowej Feng rządy. W 476 po otruciu męża, cesarzowa
Feng objęła w imieniu Xiao Wen Di rządy i w 480 i w 481 podjęła nieudane
wyprawy na Chiny Płd. Cesarzowa Feng popierała modę, obyczaje i naukę
chińska; w 485 Xiao Wen Di wydał edykt uderzający w taoistów i popierający
konfucjanizm. W 490 cesarz objął samodzielne rządy i rozbił śoużuanów i w
491 podporządkował sobie ponownie Togon; w 493 podjął nieudany atak na
Płd. Chiny, a w 494 przeniósł stolicę do Lojangu. Xiao Wen Di kontynuował
sinizację Tobaczów, a przeciw tej polityce wystąpiła arystokracja tobaczowska,
na czele której stał następca tronu, lecz po wykryciu spisku wszyscy zostali
straceni. W 497 przejście księstwa Uda na stronę Chin Płd., zmusiło Xiao Wen
Di do wysłania armii w celu ponownego podporządkowania księstwa (w 505
weszło ono w skład Płn. Wei); w 496 stłumił bunt Tatarów; za jego panowania
wybuchało 11 powstań ludowych. W 485 wprowadził system podziału gruntów
rolnych zw. juntian (chiń. – równe pola), w którym każda chłopska rodzina
otrzymała pod uprawę 140 mu, czyli ok. 8 ha ziemi. Niewielka część
pozostawała na stałe w rodzinie rolnika, ale większość gruntu po jego śmierci
lub przejściu na emeryturę powracała do państwa do ponownego
rozdysponowania. By wprowadzić w życie program reform, Xiao Wen Di
podzielił ludność na grupy, które miały się wzajemnie nadzorować. Pięć rodzin
tworzyło lin (sąsiedztwo), pięć lin stanowiło li (wioskę), a pięć li składało się na
tang (stowarzyszenie). Każdy tang działał pod nadzorem zhanga (szefa,
zwierzchnika). Pozwalało to zapobiegać w znacznym stopniu odsprzedawaniu
gruntów przez rolników wielkim właścicielom ziemskim. W ten sposób
zreformowano system, który doprowadził do upadku dynastię Han i
przygotowano fiskalną podstawę do powstania dynastii Sui i Tang (618-907). W
czasie rządów Xiao Wen Di reformy te wywołały ogromne niezadowolenie;

116

wojska pod jego dowództwem zbuntowały się i napadły na stolicę,
doprowadzając cesarza do śmierci głodowej w okupowanej stolicy.

8. XUAN WU DI (IMI

OSOBISTE: YUAN KE) (IMI

TYNNE:

(WEI) SHI ZONG) (499-515)

syn i następca Xiao Wen Di, który podczas

wojny z Płd. Chinami (korzystał z buntu przeciw cesarzowi Dong Hun Hou),
zajął w 500 terytorium między rzekami Huai i Jang-czy. Pod koniec swego
panowania Xuan Wu Di pod wpływem swej faworyty Gao odsunął od wpływów
na dworze przedstawicieli arystokracji Tobaczów i mianował swoim ministrem
jej brata Gao Zhao. Podczas jego panowania wybuchło w Chinach Płn. 10
powstań ludowych; w 500 wydał dekret zabraniający używania języka, ubioru i
ulegania obyczajom Toba.

(-). T’O-BA XIE (REGENT: 499-508)

sprawował rządy regencyjne podczas

małoletniości cesarza Xuan Wu Di.

9. XIAO MING DI (IMI

OSOBISTE: YUAN XU) (IMI

TYNNE:

(WEI) SU ZONG) (515-528)

syn i następca cesarza Xuan Wu Di, który wstą-

pił na tron w wieku 5 lat, a rządy regencyjne sprawowała jego matka cesarzowa
Hu, która otaczała opieką buddyzm i jej rządy cechowały się intrygami
pałacowymi między jej faworytami. Zaraz po wstąpieniu na tron Xiao Ming Di
został stracony minister Gao Zhao, a jego siostra Gao została zabita po trzech
latach (518). W 516 podczas wojny z Płd. Chinami jego armia zajęła miasto Sü
Szi; w 520 w wyniku przewrotu pałacowego, na czele którego stał książę T’o-pa
Yi, cesarzowa Hu została pozbawiona władzy i uwięziona, a jej faworyt
stracony. Rządy w imieniu Xiao Ming Di sprawował książę T’o-pa Yi, przeciw
któremu w 523 wybuchło powstanie. W 525 udało się cesarzowej Hu uciec z
więzienia i spotkać się z synem Xiao Ming Di, który ponownie oddał jej rządy, a
książę T’o-pa Yi został stracony. Cesarzowa Hu powierzyła rządy swojemu
kochankowi, a syna Xiao Ming Di trzymała pod silnym nadzorem. Pałacowe
przewroty wpłynęły na utratę na rzecz cesarza Wu Di z dynastii Liang 50
miejscowości w basenie rzeki Huai, oraz w 525 do zrzucenia lennej zależności
przez księstwo Togon. W 528 Er Zhu Rong ruszył na stolicę w celu obalenia
rządów cesarzowej Hu, która w odpowiedzi otruła syna Xiao Ming Di, który
wszedł z nim w porozumienie.

(-). HU SHI LING TAI HOU (REGENT: 515-528)

sprawowała rządy regen-

cyjne za małoletniego Xiao Ming Di, która otaczała opieką buddyzm i jej rządy
cechowały się intrygami pałacowymi między jej faworytami. W 520 w wyniku
przewrotu pałacowego, na czele którego stał książę T’o-pa Yi, cesarzowa Hu
została pozbawiona władzy i uwięziona, a jej faworyt stracony. Rządy w
imieniu Xiao Ming Di sprawował książę T’o-pa Yi, przeciw któremu w 523
wybuchło powstanie. W 525 udało się cesarzowej Hu uciec z więzienia i
spotkać się z synem Xiao Ming Di, który ponownie oddał jej rządy, a książę
T’o-pa Yi został stracony. Cesarzowa Hu powierzyła rządy swojemu
kochankowi, a syna Xiao Ming Di trzymała pod silnym nadzorem. Pałacowe
przewroty wpłynęły na utratę na rzecz cesarza Wu Di z dynastii Liang 50

117

miejscowości w basenie rzeki Huai, oraz w 525 do zrzucenia lennej zależności
przez księstwo Togon. W latach 526-528 wybuchło powstanie Ge śunga w płn.
części prowincji Szansi i zach. części dzis. Wewnętrznej Mongolii, które stłumił
Er Zhu Rong. W 528 Er Zhu Rong ruszył na stolicę w celu obalenia rządów
cesarzowej Hu, która w odpowiedzi otruła syna Xiao Ming Di, który wszedł z
nim w porozumienie.

10. YUAN (YOU ZHU) (LIN TAO WANG) (528)

po otruciu cesarza Xiao

Ming Di został wyniesiony na tron przez babkę, cesarzową Hu; w tymże roku po
zajęciu Lojana przez Er Zhu Ronga został wraz z cesarzowa Hu i ok. 2 tyś.
urzędników uwięziony. Yuan wraz z babką cesarzową Hu został stracony z
mostu w nurty rzeki Huanghe.

11. XIAO ZHONG DI (WU HUAI DI) (IMI

OSOBISTE: YUAN ZI YOU)

(IMI

TYNNE: (WEI) JANG ZONG) (528-530)

wnuk Xiao Wen Di; w

528 osadzony na tronie przez Er Zhu Ronga, który stłumił powstanie Ge śunga i
obalił cesarzową Hu wraz z jej 3 letnim wnukiem Yuanem, którego ogłosiła
cesarzem po otruciu syna Xiao Ming Di. Er Zhu Rong otrzymał tytuł kanclerza i
marszałka, oraz wydał swą córkę za cesarza Xiao Zhong Di; w 529 przeciw Er
Zhu Rongowi podniósł bunt książę T’o-pa Hao i uzyskawszy wojskowa pomoc
od cesarza Wu Di z dynastii Liang. Po zajęciu Lojangu, Xiao Zhong Di uciekł
do Er Zhu Ronga, a T’o-pa Hao ogłosił się cesarzem; wkrótce Xiao Zhong Di i
Er Zhu Rong zaatakowali Lojang, a T’o-pa Hao opuszczony przez swoich
zwolenników uciekł do Linianu, gdzie został zabity przez mieszkańców. W 530
Xiao Zhong Di zwabił Er Zhu Ronga do Lojangu, który w sali tronowej został
zamordowany. W 531 Er Zhu Rong Shi Lung, brat Er Zhu Ronga zajął Lojang i
Xiao Zhong Di został uduszony.

12. DONG HAI WANG (ZHANG GUANG WANG) (IMI

OSOBISTE:

YUAN YE) (530-531)

wyniesiony na tron przez Er Zhu Rong Shi Lunga, przez

którego został wkrótce zdetronizowany.

13. JIE MIN DI (QIAN FEI DI) (JIE WEN DI) (IMI

OSOBISTE: YUAN

GONG) (531)

wnuk cesarza Xiao Wen Di, wyniesiony na tron przez Er Zhu

Rong Shi Lunga; Jie Min Di przez 8 lat udawał głuchoniemego i tym uratował
swe życie, a przemówił dopiero gdy wstąpił na tron. Bunt Gao Huana, który
zawładnął twierdzą E, gdzie ogłosił cesarzem An Ding Wanga doprowadził do
pokonania Er Shu Ronga Dao, opanowania Lojangu i stracenia cesarza Jie Min
Di wraz z trzema eks-cesarzami.

14. AN DING WANG (FEI DI) (IMI

OSOBISTE: YUAN LANG) (531-

532)

w piątym stopniu potomek Tai Wu Di, który w 531 został ogłoszony

cesarzem przez Gao Huana, gdy ten opanował twierdzę E, a następnie Lojang.

15. XIAO WU DI (CHU DI) (IMI

OSOBISTE: YUAN XIU) (532-535)

wnuk Xiao Wen Di, który w 532 został osadzony na tronie po śmierci An Ding
Wanga przez Gao Huana. Xiao Wu Di ostatni energiczny książę z dynastii Wei,
któremu ciążyła opieka Gao Huana, uciekł do Kuanczung pod opiekę Yu Wen
Tai, który go w 535 otruł.

118

ROZPAD PAŃSTWA

A) DYNASTIA WSCHODNIEGO WEI (SIEN-PEI) (534-550)

1. XIAO JANG DI (ZHONG SHAN WANG) (IMI

OSOBISTE: YUAN

SHAN JIAN) (534-550)

prawnuk cesarza Xiao Wen Di, który został osadzony

na tronie przez Gao Huana i dał początek dynastii Wsch. Wei; Xiao Jang Di
został ożeniony z córką Gao Huana, który sprawował rządy jako wojskowy
dyktator. W latach 536-537 toczyła się wojna z Zach. Wei; w 547 po śmierci
Gao Huana namiestnik Henianu Hou Czin zbuntował się i uznał władzę Yu Wen
Taia, lecz wkrótce przeszedł na stronę cesarza Wen Di z dynastii Liang, który
wspierał go w jego walce z Zach. Wei; zdetronizowany w 550 Xiao Jang Di
został w 552 otruty wraz z całą rodziną (721 osób zostało wymordowanych).

B) DYNASTIA ZACHODNIEGO WEI (SIEN-PEI) (535-557)

1. WEN DI (IMI

OSOBISTE: YUAN BAO-JU) (535-551)

wnuk Xiao Wen

Di z dynastii Płn. Wei, który został osadzony na tronie przez Yu Wen Taia i
zapoczątkował dynastię Zach. Wei. Yu Wen Tai toczył walkę z Gao Huanem,
który zawarł sojusz z Aszahnanem, chanem śoużuanów i Ku’alü, królem
Togonu; w 551 wydał księżniczkę chińską za chana Turgutów.

2. FEI DI (IMI

OSOBISTE: YUAN QIN) (551-554)

syn i następca Wen Di;

w 554 armia Zach. Wei zdobyła Cziangling i osadziła na tronie Czeng Jang
Hou.

3. GONG DI (IMI

OSOBISTE: YUAN GUO) (554-557)

syn Wen Di, brat i

następca Fei Di, ostatni cesarz z dynastii Zach. Wei, który w 557 na rozkaz Yu
Jue abdykował i wkrótce został otruty; za jego panowania w sojuszu z
Turkutami rozbito Togonów.

C) DYNASTIA PÓŁNOCNEGO QI (CZ’I) (550-577)

1. WEN XUAN DI (IMI

OSOBISTE: GAO YANG) (IMI

TYNNE:

(PEI-QI) XIAN ZU) (550-560)

założyciel dynastii Płn. Qi, syn Gao Huana,

który w 550 zdetronizował cesarza Xiao Jang Di, którego otruł i wymordował
cały jego ród. W 554 Wen Xuan Di rozbił swych dawnych sojuszników
ś

oużuanów, którzy rozgromieni przez Turkitów szukali u niego schronienia; w

553 odparł najazd Kitanów, a w 555 cesarstwa Liang, które sobie
podporządkował. W 555 Wen Xuan Di rozpoczął prześladowanie taoistów, gdy
ci przegrali dysputę z buddystami; znany z wielu morderstw.

2. FEI DI (IMI

OSOBISTE: GAO YIN) (560)

syn i następca Wen Xuan Di,

który wkrótce został usunięty; zmarł w 561.

3. LI ZHAO (XIAO ZHAO DI) (IMI

OSOBISTE: GAO YAN) (560-561)

brat Wen Xuan Di, który w 560 został wyniesiony na tron po detronizacji
bratanka Fei Di.

4. WU CHENG DI (IMI

OSOBISTE: GAO ZHAN) (IMI

TYNNE:

(BEI-QI) SHI ZU) (561-565)

brat i następca Li Zhao, który w 561 wysłał

119

poselstwo do chana Turkutów Muhan-chana z prośba o rękę jego córki, jako
konkurent cesarza Wu Di z dynastii Płn. Zhou. W 563 połączona armia cesarza
Wu Di z Płn. Zhou i Turkutów złupiła kraj; w 564 Wu Cheng Di pobił armię
Zhou w bitwie pod Lojangiem; w 565 Wu Cheng Di abdykował; zmarł w 569.

5. HOU ZHU (WEN GONG) (IMI

OSOBISTE: GAO WEI) (565-577)

tron wstąpił po abdykacji ojca Wu Cheng Di; był głupim i pysznym; w 572
zawarł pokój z chanem Torgutów T’-opa-chanem; w 576 został pobity przez
armię Zhou, która zajęła miasto P’ingjang; w 577 Hou Zhu oblężony w Jecz’en-
gu abdykował na rzecz You Zhu.

6. YOU ZHU (WEN GUO GONG) (IMI

OSOBISTE: GAO HENG) (577)

ostatni cesarz z dynastii Płn. Qi; wstąpił na tron w 577 po abdykacji ojca Hou
Zhu, lecz w tymże roku armia cesarza Wu Di podbiła Płn. Qi.

D) DYNASTIA PÓŁNOCNEGO ZHOU (SIEN-PEI) (557-581)

1. XIAO MIN DI (IMI

OSOBISTE: YU JUE (TUO-LUO-NI) (557)

założyciel dynastii Płn. Zhou, syn Yu Wen Taia, który uzyskał tron w 557 po
detronizacji cesarza Gong Di.

2. MING DI (IMI

OSOBISTE: YOU WEN YU) (TONG WAN TU) (IMI

TYNNE: (BEI-ZHOU) SHI ZONG) (557-560)

brat i następca Xiao Min

Di.

3. WU DI (IMI

OSOBISTE: YU WEN

YOUNG) (MI-LUO-TU) (IMI

TYNNE: (BEI-ZHOU) GAO ZU) (560-
578)

brat i następca Ming Di, który w

sojuszu z Turkutami (ożenił się z córka
chana Muhana) toczył walki z Płn. Qi.
Podczas tych walk jego armia została pobita
w bitwie pod Lojangiem w 564, lecz w 577
udało mu się podbić Płn. Qi. Po upadku Płn.
Qi toczył walki z Turkutami, którzy go
pokonali; Wu Di wydał w 578 edykt
nakazujący propagowanie buddyzmu i
taoizmu.

4. XUAN DI (IMI

OSOBISTE: YU WEN YUN (QIAN-BO) (578-579)

syn

i następca Wu Di, który toczył walki z Turkutami; w 579 odbudował świątynie
buddyjskie i taoistyczne i w tymże roku abdykował na rzecz syna Jang Di; zmarł
w 580.

120

5. JANG DI (IMI

OSOBISTE: YU WEN SHAN) (579-581)

na tron wstąpił

po abdykacji ojca Xuan Di; ostatni cesarz z dynastii Płn. Zhou; rządy w jego
imieniu sprawował jego krewny Yang Jian, który go w 581 pozbawił tronu w
wieku 18 lat i polecił zamordować (zginęli wówczas niemal wszyscy
członkowie rodu cesarskiego). Za panowania Jang Di toczono walki z
Turkutami, z którymi w 580 zawarto pokój.
________________________________________________________________

DYNASTIA SUI (581-618)

177. WEN DI (IMI

OSOBISTE: YANG JIAN)

(IMI

TYNNE: (SUI) GAO ZU) (581)

(589-604)

zjednoczył Chiny po 300 latach

rozbicia, zakładając nową dynastię Sui. Podbił pd.
Chiny podzielone między kilka dynastii i
przełamał potęgę Mongołów i Turków w pn. części
Chin. Urodził się w potężnej rodzinie, która pełniła
wysokie funkcje urzędnicze w czasie panowania
niechińskich dynastii kontrolujących pn. i środ-
kowe Chiny w okresie rozbicia. Jego przodkowie
weszli w związki małżeńskie z potężnymi
niechińskimi klanami, a kultura w jego mieszanej
rodzinie była tak zróżnicowana jak jej korzenie.
Do 13 roku życia Wen Di był wychowywany przez
buddyjską mniszkę. Następnie krótko uczęszczał

do szkoły państwowej kształcącej synów arystokracji i urzędników. Opanował
tam tylko podstawy literatury, nieco historii i kilka cytatów z Konfucjusza.
Młodzi mężczyźni o jego pokroju zajmowali się głównie jeździectwem,
polowaniami, sokolnictwem, łucznictwem i ćwiczeniami wojskowymi. W wieku
14 lat otrzymał pierwsze stanowisko w hierarchii wojskowej, następnie szybko
awansował w służbie Yu Wen Shan (Jang Di), niechińskiego rodu cesarskiego w
państwie Pn. Zhou (557-581), którzy dzięki waleczności i męstwu wkrótce
opanowali całe pn. Chiny. Wen Di dowodził kampanią przeciwko dynastii, która
kontrolowała pn. niziny, i otrzymał stanowisko w administracji na podbitych
terenach. Zrobił wiele dobrego dla Zhou i w ramach nagrody pozwolono mu, by
jedna z jego córek wyszła za mąż za następcę tronu. Kiedy cesarz Zhou
niespodziewanie się rozchorował i zmarł w wieku 36 lat, a zdrowie psychiczne
następcy tronu zaczęło wzbudzać wątpliwości, Wen Di wraz z żoną i zaufanymi
współpracownikami zdecydował się o dokonaniu zamachu stanu. Kluczowe
znaczenie miało lato 580, ponieważ wówczas do głosu zaczęli dochodzić rywale
i lojaliści dynastii Zhou. Dzięki odrobinie szczęścia, bezwzględności,
przeważającej sile wojskowej i konflikcie wśród rywali Wen Di udało się
pozostać przy władzy. Wkrótce przejął tytuł cesarski i zapoczątkował nową
dynastie Sui. Otoczył się świtą utalentowanych osób o często mieszanym

121

pochodzeniu i wywodzących się z podobnego jak Wen Di środowiska. Jednym z
pierwszych posunięć było wybudowanie nowej stolicy na pd.-wsch. od
Hanowskiej stolicy Chang’an. Budowa odbywała się na skalę niespotykaną do
tej pory w chińskiej historii. Sui wyraźnie zamierzali zastąpić słabe państwo
okresu podziału Chin silnym rządem centralnym obejmującym swą kontrolą pn.
i pd. część Chin. W 583 cesarz przeprowadził się do połowicznie wybudowanej
stolicy i natychmiast rozpoczął realizację swego ogromnego planu. Centralizacja
wymagała wielu reform na wszystkich szczeblach, np. potężne rody sprawujące
dziedzicznie lokalne funkcje administracyjne zostały zastąpione przez
urzędników biurokracji odpowiedzialnych przed cesarzem. Szybko obalono
dziedziczne prawa i instytucje, które je wspierały. Przyjęto metodę rekrutacji
nowych urzędników na podstawie egzaminów i rekomendacji oraz
wprowadzono zasadę zakazującą obejmowania stanowisk w rodzinnych
stronach. Wen Di zaplanował podbój pd. Chin z właściwą sobie uwagą i
dbałością o szczegóły. Zaatakował mieszkańców pd. z ośmiu stron.
Zapoczątkowana została integracja tego kulturowo odmiennego obszaru z
imperium Sui, którą znaczenie ułatwiła budowa systemu kanałów rozpoczęta
przez Wen Di. Poza granicami Chin potęga Sui była mniej widoczna w
porównaniu z potężnymi imperiami zach. i wsch. Turków i w 603 Sui złamali
dominację turecką na obszarach najbardziej dla Sui istotnych – w Turkiestanie i
Mongolii. Próba zawładnięcia Wietnamem zakończyła się porażką, ale pod
koniec panowania Wen Di Korea i Japonia zdały sobie sprawę z narodzin nowej
potężnej siły w Azji Wsch. W 601, w wieku 60 lat, Wen Di miał na koncie
następujące zasługi: imperium było zjednoczone i panował w nim pokój, rolnicy
uzyskiwali duże plony, a urzędnicy – starannie dobrani, często wymieniani i
nieustannie kontrolowani – zbierali podatki, pilnowali, by spichlerze były pełne
i wprowadzali w życie cesarskie rozkazy na lokalnym szczeblu. Stale
powiększała się liczba ludności, budowano wystawne domy dla arystokracji i
ministrów oraz świątynie, rozwijał się handel uliczny. Poza tym wizyty misji
przybywających z trybutami dowodziły, że potęga Sui była respektowana także
przez sąsiadów. Jednak, mimo wielu dokonań, Wen Di jednocześnie żył pod
dużym wpływem żony, był skłócony z synami, pozbawiony wielu zaufanych
współpracowników, którzy zmarli albo zostali oddaleni z powodu zazdrości
ż

ony, miał poczucie winy i bał się. Z tego powodu zwrócił się przeciwko

konfucjanizmu i został żarliwym wyznawcą buddyzmu. Z okazji swych urodzin
w 601 zapoczątkował skomplikowaną, obejmującą całe imperium, serie
obrządków religijnych. W głównych miastach i miasteczkach wybudowano
ś

wiątynię. Następnie cesarz sam zalakował święte relikwie w naczyniach,

rozwożonych później przez delegacje czcigodnych mnichów po prowincjach. O
ustalonym czasie w całym imperium w świątynnych relikwiarzach w trakcie
odpowiednich obrządków. Tym aktem wielkiej pobożności Wen Di nawiązał do
wielkiego indyjskiego cesarza Aśoki (III w. p.n.e), który, podobnie jak Wen Di,
dokonał zjednoczenia imperium. Uśmierzył wówczas swoje poczucie winy,

122

gromadząc wielki zapas duchowych zasług, które miały przeprowadzić go przez
przyszłe wcielenia. Trzy lata później Wen Di zachorował i zmarł, a jego śmierć
zakończyła jeden z najważniejszych okresów w historii Chin. Zgon Wen Di
został być może przyspieszony przez jego syna Yang Di, który objął po nim
tron.

178. YANG DI (IMI

OSOBISTE: YANG GUANG) (YANG YING) (604-

617)

na tron wstąpił w 604, najprawdopodobniej po dokonaniu zamachu na

swego ojca Wen Di i starszego brata. Zapoczątkował kosztowny program
budowy i podbojów. W 608 powstał wielki kanał transportowy łączący zasobny
w ryż obszar na pd. z regionem Pekinu na pn. W 610 przedłużył istniejący
kanał, dając tym samym początek sieci wodnej Wielkiego Kanału, która była w
późniejszych czasach wykorzystywana do zaopatrywania w żywność stolicy
oraz wojsk stacjonujących na pn. granicach. Oprócz tego Yang Di umocnił pn.
granice Chin, odbudowując, nakładem wielkich kosztów, Wielki Mur
oddzielający Chiny od wnętrza Azji. Dodatkowo nadwyrężył malejące środki
finansowe, przeznaczając ogromne kwoty na budowę i zdobienie pałaców oraz
obsadzając prywatny park ogromnymi drzewami przywożonymi do stolicy na
specjalnie skonstruowanych wozach z najodleglejszych lasów w cesarstwie.
Podjął serię zagranicznych podbojów, powiększając terytorium państwa na pd.
do dzis. Wietnamu, a na pn. wkraczając do Azji Środkowej. Jednak trzy
ekspedycje przeciw Koreańczykom w latach 612-614 skończyły się tak
tragicznie, że mieszkańcy imperium zniechęcili się i ostatecznie doszło do
buntu. Yang Di musiał uciekać na pd. Chin, gdzie został w 618 zamordowany
przez Jü-wen Hua-czi. Jeden z jego dawnych podwładnych, Li Yuan, zjednoczył
cesarstwo i założył nową dynastię Tang (618-907).

179. GONG DI (IMI

OSOBISTE: YANG YOU) (617-618)

wnuk i następ-

ca Yang Di, który w 606 otrzymał tytuł Ju-wanga; w 617 Gong Di został
osadzony na tronie przez Li Yuana, który zajął Czanjan; wkrótce Gong Di został
zdetronizowany (618) przez Li Yuana, który ogłosił się cesarzem; zmarł w 619.

DYNASTIA T’ANG (618-907)

180. GAO ZU (IMI

OSOBISTE: LI YUAN) (REGENT: 617-619;

CESARZ: 618-626)

odegrał decydującą rolę w obaleniu dynastii Sui i założył

nową dynastię cesarzy Chin T’ang. Li Yuan wywodził się z arystokratycznej
rodziny, spokrewnionej z nomadami najeżdżającymi północne Chiny. Pełnił
wysokie funkcje państwowe w okresie rządów dwóch cesarzy z dynastii Sui.
Jego głównym zadaniem była obrona państwa przed najazdami koczowników i
zapewnienie pokoju wewnętrznego. Stłumienie około 609 wielkiego powstania
chłopskiego w prowincji Szensi i odparcie najazdu tureckich nomadów w
istotnym stopniu przyczyniło się do wzrostu jego popularności. Pogłębiający się
rozkład państwa i namowy syna, Li Szy-mina, skłoniły Li Yuana do wystąpienia
w 611 przeciw dotychczasowym władcom. W 617, dzięki pomocy tureckiej
opanował stolicę cesarstwa Czang-an i strategiczną dolinę Wei. Po śmierci

123

ostatniego cesarza z dynastii Sui Gong Di, który schronił
się na południu, gdzie został w końcu zamordowany, Li
Yuan ogłosił się 18 czerwca 618 cesarzem, rozpoczynając
tym samym rządy dynastii Tang; nowy cesarz przyjął
imię Tang Gao Zu. W 624 przyłączył do cesarstwa pn. i
pd. część Chin, chociaż niektórzy przeciwnicy dynastii
przetrwali na pn. przez cały okres panowania Tangów. W
czasie swej kadencji dowodził wieloma skompliko-
wanymi kampaniami wojskowymi i ustanowił podstawo-
we instytucje państwa. Naśladował pierwszego cesarza
Sui, tworząc wysoce kompetentną strukturę biurokra-
tyczną, i przejął ten sam model lokalnej administracji.
Ponieważ

państwo

zostało

bankrutem,

struktury

administracyjne musiały być skromne, proste i tanie. Gao
Zu przejął od dynastii Sui system dystrybucji ziemi, który
każdemu mężczyźnie podlegającemu opodatkowaniu
zapewniał kawałek gruntu, minimalizując w ten sposób

liczbę dużych majątków ziemskich, a także system podatkowy. Stworzył
mennice i ustanowił miedzianą monetę, która była w użyciu w czasie panowania
dynastii. Na nowo skodyfikował prawo i zapewnił przeglad i weryfikację
kodeksu co 20 lat. Syn cesarza, Li Szy-min, objął dowództwo sił zbrojnych i
kontynuował walkę z przeciwnikami nowej dynastii. W znacznej mierze właśnie
dzięki wysiłkom Li Szy-mina dynastia Tang zdołała umocnić się na tronie i
zdobyć powszechne uznanie; w 626, po stłumieniu ostatniego buntu,
wymierzonego przeciw rządom dynastii Tang, Li Szy-min zamordował swoich
braci i zmusił Gao Zu do ustąpienia z tronu, przejmując samemu władzę nad
państwem; zmarł w 635.

181. TAI ZONG (IMI

OSOBISTE: LI SHI-MIN)

(626-649)

drugi cesarz dynastii Tang i drugi syn

założyciela dynastii – cesarza Gao Zu. Tradycyjnie
historycy przedstawiali Tai Zonga jako kontynuatora i
motor powstania zorganizowanego w 617 przez jego ojca
przeciwko dynastii Sui. Istnieją jednak wiarygodne źródła
wskazujące, że odegrał on w nim niewielką rolę. W
pierwszej kampanii wojskowej na stolicę dynastii Sui Tai
Zong wraz ze swoim starszym bratem Li Jian Chengiem
dowodził wojskami dynastii Tang . Wyróżnił się jako
generał i strateg i był w znacznej mierze odpowiedzialny
za zdobycie wsch. stolicy – Luoyang i wsch. niziny. W
621 cesarz przekazał mu kontrolę nad administracją
wojskową i cywilną we wsch. części państwa. Jego
główną siedzibą został Luoyang, gdzie zgromadził świtę
złożoną z utalentowanych urzędników i zbudował własną

124

administrację lokalną. Kiedy umacniał swą władzę w Luoyangu, jego starszy
brat był zamieszany w nieudany zamach stanu, „podkradał” utalentowanych
urzędników z administracji Tai Zonga i co najmniej raz dokonał zamachu na
jego życie. W 626 ich stosunki weszły w fazę krytyczną. Tai Zong udał się do
stolicy, aby pożegnać swego trzeciego brata – Li Yuanji – wyznaczonego na
dowódcę kampanii przeciwko Turkom. Historyczne przekazy mówią, że starszy
i młodszy brat uknuli spisek przeciwko Tai Zongowi, ten jednak odkrył zmowę,
urządził zasadzkę i zamordował obu braci, a następnie bezceremonialnie
powiadomił o tym cesarza. Dwa miesiące później Gao Zu abdykował,
przekazując władzę Tai Zongowi. Od tej chwili wizerunek Tai Zonga był
czczony przez ponad tysiąc lat zarówno przez chińskich cesarzy, jak i
japońskich i koreańskich dyplomatów. Nie łatwo jest oddzielić obraz
prawdziwego Tai Zonga od znanego z mitów i legend, których powstanie sam
popierał i które następnie jego historycy wprowadzili do annałów
dynastycznych. Mity te zostały zebrane w barwnym i wyidealizowanym
portrecie dworu Tai Zonga – Zhenguan zhengyao (708-710). Tai Zong jest w
nim przedstawiony jako władca potężny i stanowczy sprawujący rządy z
pomocą grupy utalentowanych i dobrze dobranych ministrów; jest on otwarty na
ich apele i protesty oraz pełen zrozumienia dla problemów swych poddanych.
Początkowo styl rządów Tai Zonga upodabniał go do tego idealnego wizerunku.
Cesarz był bardzo młodym człowiekiem, uzurpatorem, który musiał
zlikwidować rozdźwięk pomiędzy swymi zwolennikami na dworze a tymi,
którzy służyli jego braciom. Jego konfucjańskimi mentorami byli Wei Zheng i
Xiao Yu, a doradcami politycznymi – Du Ruhui i Fang Xuanling, którzy służyli
mu od 618, i jego znacznie młodszy szwagier – Zhangsun Wuji, którego siostra
była małżonką Tai Zonga i który był jego najbliższym przyjacielem. Wszystkie
te osoby pełniły swe funkcje przez długi czas i miały wpływ na rządy Tai
Zonga. Polityka rządu Tai Zonga i podstawowe instytucje dynastyczne
ustanowił jego ojciec Gao Zu. Ukończono tworzenie struktury rządowej i
kodeksu prawnego – które stały się punktem odniesienia dla państw w całej Azji
Wsch. Zadaniem Tai Zonga było sprawienie, by instytucje i kodeksy działały
sprawnie i pełniły swą rolę. Największy problem stanowiło odbudowanie
lokalnych struktur rządowych po latach buntów i wojny domowej. Prawie cały
okres swego panowania Tai Zong poświęcił na odbudowę cywilnej administracji
i stworzenie jednolitego systemu służby państwowej. Mimo to pod koniec
panowania Tai Zonga lokalnej administracji udało się zarejestrować zaledwie
1/3 tych, którzy byli zarejestrowani za panowania dynastii Sui. Tai Zong
zmuszony był do ograniczenia wydatków rządowych, ponieważ rząd był w
stanie ściągać podatki zaledwie od nieco ponad 1/3 potencjalnych podatników.
Dodatkowo liczba podatników obniżyła się wraz z wprowadzeniem systemu
lokalnej milicji, który miał zapewnić dużą grupę samowystarczalnej siły
militarnej. śołnierze lokalnej milicji byli zwolnieni z podatków i pracy na rzecz
pastwa. Tai Zong rozbudował system szkół państwowych, zapoczątkowany

125

przez Gao Zu, i ustanowił nadzorujący je zarząd. W całym kraju zakładano
szkoły prefekturalne, w tym szkoły medyczne. Poza tym cesarz przykładał
wielką wagę do opracowania tekstów kanonu konfucjańskiego i stworzenia
ujednoliconego komentarza dla kandydatów do egzaminów cesarskich.
Sporządzono także oficjalne historie dynastyczne. Z jednej strony Tai Zong
zaangażowany był w odbudowę porządku wewnętrznego w państwie, a z drugiej
prowadził kampanie zarówno przeciwko wsch., jak i zach. Turkom.
Zapoczątkował ustanawianie kontroli nad zamożnymi i rozwiniętymi
królestwami oazowymi na obszarze dzis. Xinjiangu, rozmieszczonych w
kierunku zach. wzdłuż Jedwabnego Szlaku. Chociaż inwazja na koreańskie
państwo Kogurjo w 645 zakończyła się klęską Tai Zonga zapewnił dynastii
Tang ogromny prestiż na arenie międzynarodowej. Mimo że początkowo na
następcę wyznaczono najstarszego syna – Chengqiana – niedopuszczalne
zachowanie doprowadziło ostatecznie do jego wygnania i śmierci. Tai Zong
musiał więc przekazać tron dziewiątemu synowi – Li Zhi (przyszły Gao Zong) –
który nie jego faworytem. W drugiej połowie swoich rządów stawał się coraz
bardziej apodyktyczny i stanowczy i coraz gorzej znosił krytyczne uwagi
ministrów. Odziedziczył po ojcu podstawowe prawa, instytucje i strukturę
rządową. Nieustannie je udoskonalał, ale wprowadził niewiele zmian poza
reorganizacją struktur wojskowych. Styl rządów Tai Zonga mógł efektywnie
funkcjonować tylko w przypadku cesarza będącego w stanie współpracować ze
swymi ministrami na równej stopie, jako „pierwszy wśród równych”,
wykorzystując naturalny respekt, jakim go darzyli, ale też przyjmując ich
krytyczne uwagi.

182. GAO ZONG (IMI

OSOBISTE: LI ZHI) (649-684)

dziewiąty syn i

następca Tai Zonga, który w 658 w sojuszu z Ujgurami rozbił ostatecznie
Turków Zach. i opanował Azję Środkową aż po ziemie leżące między Amudarią
a Indusem, oraz podbił część Korei. Pod koniec życia Gao Zong poniósł klęskę
w walce z Tybetańczykami, oraz utracił część zdobyczy w Korei; podczas jego
panowania walka z kliką Kuan-Lung zaostrzyła się, a jego żona cesarzowa Wu
Ze Tian opierając się na nowo powstałym ugrupowaniu urzędników i drobnych
właścicieli ziemskich ze wsch. okręgów i położonych na płd. od Jangtse –
stopniowo przechwytywała faktyczną władzę w swe ręce.

183. ZHONG ZONG (IMI

OSOBISTE: LI XIAN (LI ZHE) (684, 705-710)

syn i następca Gao Zonga, który został osadzony na tronie przez swą matkę,
cesarzową Wu Hou; wkrótce Zhong Zong został na jej rozkaz uwięziony i
zdetronizowany. W 705 Zhong Zong po ustąpieniu matki, cesarzowej Wu Hou
odzyskał tron, lecz w 710 został otruty przez żonę cesarzową Wei; jego
samodzielne rządy to okres intryg dam pałacowych i książąt krwi dążących do
zdobycia wpływu na cesarza.

184. RUI ZONG (IMI

OSOBISTE: LI DAN) (684-690, 710-712;

REGENT: 712-713)

syn cesarza Gao Zonga i cesarzowej Wu Hou, brat i

następca Zhong Zonga, który został wyniesiony na tron przez cesarzową Wu

126

Hou, lecz wkrótce został przez nią zdetronizowany. W 710 Rui Zong został
wprowadzony na tron przez swego syna, późniejszego cesarza Xuan Zonga i Lin
Lung-czi po śmierci Zhong Zonga i przewrocie pałacowym, który obalił
cesarzową wdowę Wei. W 711 za jego panowania wprowadzono system
gubernatorów wojskowych w prowincjach pogranicznych, których znaczenie
stopniowo rosło, skupiających w swych rękach władzę wojskowa i cywilną; w
712 Rui Zong abdykował na rzecz syna i schronił się w klasztorze buddyjskim;
w latach 712-713 rządził w jego imieniu, pełniąc funkcję regenta; zmarł w 716.

185.WU HOU (IMI

OSOBISTE: WU

ZHAO) (REGENTKA: 684-690; CESA-
RZOWA: 690-705)

najpierw konkubina,

następnie cesarzowa Chin. Przez wiele lat
skutecznie rządziła państwem, od 690 do
705 jako oficjalna cesarzowa. Umocniła
dynastię Tang i dokończyła proces jedno-
czenia imperium. W 638 jako młodsza
konkubina znalazła się w pałacu Tangow-
skiego cesarza Tai Zonga. W tym czasie
dynastia Tang dopiero co zjednoczyła
Chiny, w dużej mierze dzięki działaniom
Tai Zonga. Niewiele wiadomo o życiu Wu
Hou jako konkubiny cesarza, ale tradycyjny
przekaz mówi, że kiedy Tai Zong umierał
w 649, Wu Hou była już zaangażowana w

intymny związek z następcą tronu, przyszłym cesarzem Gao Zongiem. Po
ś

mierci Tai Zonga, zgodnie z tradycją, została odesłana do buddyjskiego

klasztoru, gdzie odwiedzał ją nowy cesarz. W końcu rozkazał on sprowadzić
Wu Hou ponownie na dwór, gdzie stała się jego ulubioną konkubiną. Wu Hou
stopniowo pozbyła się swych konkurentek w pałacu – cesarzowej i głównych
konkubin – i w 655 udało jej się zostać oficjalną małżonką cesarza oraz uzyskać
tytuł cesarzowej. Urodziła Gao Zongowi czterech synów i córkę. Wu Hou
wykorzystała swą władzę do wyeliminowania wszystkich mężów stanu, którzy
służyli jeszcze za panowania poprzedniego cesarza Tai Zonga i nadal mieli
ogromny wpływ na rządy. Sprzeciwiali się oni wyniesieniu jej do godności
cesarzowej głównie dlatego, że choć była córką wysokiego rangą urzędnika, nie
pochodziła z arystokratycznego rodu. Mieli także zastrzeżenia co do natury jej
związku z cesarzem Gao Zongiem, uznając go, ze względu na to, że Wu Hou
wcześniej była konkubiną Tai Zonga, za kazirodczy. Do 660 cesarzowa
pokonała wszystkich oponentów, którzy zostali zdymisjonowani, wygnani bądź
skazani na śmierć. Doprowadzono nawet do śmierci wuja cesarza – głowy
wielkiego rodu Zhangsun, a jego krewnych wygnano lub zrujnowano.
Rzeczywista władza cesarska znajdowała się już wówczas w rękach cesarzowej
pełniącej rządy w imieniu schorowanego cesarza, który często przez okresy nie

127

był w stanie zajmować się sprawami państwa. Gao Zong całkowicie polegał na
Wu Hou i przez ostatnie 23 lata jego życia to ona była faktycznym władcą Chin.
Cesarzowa nieustannie eliminowała potencjalnych rywali, nawet jeśli byli to jej
krewni, ale jednocześnie skutecznie rządziła cesarstwem, zatrudniając
utalentowanych i lojalnych urzędników. Miała talent administratora, odwagę
oraz zdecydowany charakter i była gotowa wykorzystać najbardziej
bezwzględne metody w walce ze swymi oponentami, niezależnie od stanowiska
zajmowanego przez nich w hierarchii rządowej; cechy te pomogły jej zdobyć
szacunek, a nawet uwielbienie dworu. W latach 655-675 wojska Tangów na
czele z dowódcami wybranymi przez Wu Hou podbiły Koreę. W 683, kiedy
zmarł Gao Zong, na tron wstąpił jego syn (z małżeństwa z Wu Hou) znany pod
imieniem Zhong Zong. Małżonką nowego cesarza została kobieta z rodu Wei,
która usiłowała zdobyć podobną pozycję jak Wu Hou. Jej mąż także był słabym
i niekompetentnym władcą, podobnie jak jego ojciec. Po miesiącu cesarzowa
zdetronizowała Zhong Zonga, wygnała go i zamiast niego osadziła na tronie
cesarskim drugiego syna, Rui Zonga, którego władza była jednak tylko
nominalna. Działania te wywołały bunt na pd., na czele którego stanęli
Tangowscy lojaliści i ambitni młodzi urzędnicy. Dzięki lojalnej postawie
głównych wojsk cesarskich stłumiono go w ciągu zaledwie kilku tygodni. Ta
demonstracja poparcia doprowadziła do zdecydowanego umocnienia pozycji
cesarzowej. W 690, w wieku 65 lat, cesarzowa uzurpowała tron dla siebie.
Została na nim zaakceptowana bez buntu i rządziła przez kolejne 15 lat. W tym
okresie coraz bardziej palący stawał się problem sukcesji. Jej bratankowie z
rodu Wu mieli nadzieje, że ponieważ zmieniła już nazwę dynastii z Tang na
Zhou, odsunie także od władzy Tangowskich spadkobierców tronu z rodu Li i
przekaże władze rodowi Wu. śaden z potencjalnych kandydatów z rodu Wu nie
cieszył się jednak popularnością ani nie miał odpowiednich umiejętności. Z
drugiej strony synowie cesarzowej – dawni cesarze Zhong Zong i Rui Zong –
cieszyli się także niewielkim poparciem i mieli jeszcze mniejsze zdolności do
rządzenia. Nawet jednak wśród lojalnych zwolenników Wu Hou narastały
nadzieje, że nie pozbędzie się ona Tangowskiego rodu Li. W 698 cesarzowa
zaakceptowała ten pomysł. Wygnany wcześniej Zhong Zong został przywołany
na dwór i uczyniony następcą tronu. Ta decyzja cesarzowej ukazuje ważną jej
cechę: Wu Hou nie przekazała sukcesji własnej rodzinie ani nie wyznaczyła
któregoś z bratanków na przyszłego cesarza. Wydaje się, że jej ambicje nie były
związane z rodziną; zależało jej tylko na jak najdłuższym pozostaniu przy
władzy. Po 699, w ostatnich latach życia, obdarzyła specjalnymi względami
braci Zhang – zdeprawowanych dworzan z zacięciem artystycznym – którzy
zdobyli jej przychylność dzięki wymyślnym rozrywkom i zręcznym
pochlebstwom. Nienawidził ich cały dwór, a wielu spośród starych urzędników
ośmieliło się przestrzec cesarzową przed ich działaniami. Nie zważała ona
jednak na te ostrzeżenia i stopniowo pogrążała się w chorobie, uzależniając się
w coraz większym stopniu od opieki braci Zhang. W lutym 705 pomiędzy

128

czołowymi ministrami i generałami zawiązał się spisek. Zajęli oni pałac,
zamordowali braci Zhang i zmusili cesarzową, starą i schorowaną, do oddania
władzy synowi, Zhang Zongowi. Następnie cesarzowa przeniosła się do innego
pałacu, gdzie zmarła w grudniu tego samego roku. Wu Hou była kompetentnym
władcą. Wybierała do współpracy osoby utalentowane i lojalne, nie zważając na
ich status społeczny. Chociaż motywem jej działania było zapewnienie sobie
władzy, konsekwencje jej rządów miały duże znaczenie dla dziejów Chin.
Decyzje polityczne Wu Hou pobudziły transformację społeczeństwa
Tangowskiego ze zdominowanego przez wojskową i polityczną arystokrację w
rządzone przez wykształconą biurokrację, wywodzącą się z ziemiaństwa.
Znaczenie tego aspektu jej rządów było przez długi czas ignorowane przez
chińskich historyków uprzedzonych do cesarzowej-uzurpatorki, także ze
względu na liczne akty okrucieństwa wobec oponentów. Wu Hou umocniła
dopiero co zjednoczone imperium i doprowadziła do niezbędnych zmian
społecznych, które ustabilizowały dynastię i zapoczątkowały jeden z
najwspanialszych okresów chińskiej cywilizacji.

186. XUAN ZONG (IMI

OSOBISTE: LONG LI)

(IMI

MIERTNE: MING HUANG (WU

HUANG) (712-756)

szósty cesarz chińskiej dynastii

Tang, która podczas jego rządów osiągnęła szczyt
rozwoju gospodarczego i politycznego. Xuan Zong
był trzecim synem Rui Zonga, syna cesarzowej Wu
Hou. Urodził się w okresie, kiedy rzeczywista władza
spoczywała w całości w rękach cesarzowej, chociaż to
jego ojciec był nominalnie cesarzem. W 687 został
ogłoszony księciem Chu, a w 693, po uzurpacji tronu
przez Wu Hou w 690, jego lenno zmieniono na Linci.
Pod koniec panowania cesarzowej Xuan Zong
otrzymał kilka funkcji na dworze, co dało mu wpływ

na straż cesarską i armię pałacową. Po walce o sukcesję, po śmierci cesarzowej
w 705, ojciec Xuan Zonga, Rui Zong, odzyskał władzę (710). Ponieważ Xuan
Zong odegrał kluczową rolę w zamachu stanu, został wyznaczony na następcę
tronu. W 712 nieudolny Rui Zong abdykował na korzyść syna, ale nakłoniony
przez swą ambitną siostrę, księżniczkę Taiping, pozostał „Najwyższym
cesarzem” – regentem sprawującym kontrolę nad mianowaniami na wysokie
stanowiska, które obejmowali zwolennicy księżniczki. W 713 Xuan Zong
wygrał krótką walkę o władzę z księżniczką Taiping, która popełniła
samobójstwo. Przejął wówczas pełnię władzy cesarskiej, a jego ojciec usunął się
z życia publicznego. Rządy Xuan Zonga zaczęły się pomyślnie. Przeprowadził
gruntowną reformę biurokracji, która w owym czasie osiągnęła monstrualne
rozmiary ze względu na ogromną liczbę nominalnych, ale zbytecznych
urzędników, w wielu przypadkach zatrudnionych na podstawie poświadczenia
ich patrona lub po prostu w wyniku zakupu stanowiska. Za panowania Xuan

129

Zonga nabywanie urzędów zostało ograniczone; odbudowano władzę cesarską,
skuteczną biurokrację i finanse państwa. Przywrócono do użytku system
kanałów, od których uzależniona była stolica Chang’an i który popadł w ruinę
za panowania rezydującej w Luoyangu cesarzowej Wu Hou. Powodzeniem
zakończyły się także kampanie militarne przeciwko Tybetańczykom, Turkom i
Kitanom. W początkowej fazie rządów, do 721, Xuan Zong, skutecznie
utrzymywał równowagę władzy i wpływów pomiędzy konkurencyjnymi
frakcjami na dworze: ministrami wyłonionymi w wyniku egzaminów
cesarskich, dawnymi zwolennikami cesarzowej, członkami klanu cesarskiego i
urzędnikami pałacowymi oraz członkami rodzin cesarskich małżonek. W 720
zapoczątkowano jednak szeroko zakrojone reformy w administracji cesarskiej i
zmieniła się cała struktura rządu cesarskiego – główni ministrowie zyskali
większą władzę. W tym samym czasie odrodziły się wpływy starej arystokracji i
lata 721-737 były czasem niekończących się sporów politycznych pomiędzy
arystokracją i zawodowymi biurokratami wyłonionymi w toku egzaminów
cesarskich. Arystokracji udało się zwiększyć swoje wpływy w biurokracji w
trakcie wdrażania serii głębokich reform finansowych, które w początkowym
stadium przyniosły znaczne korzyści. Spisano ludność państwa, co
doprowadziło do zwiększenia liczby podatników i gwałtownego wzrostu
dochodów. Ulepszono systemy monetarny i transportowy, cesarz nie musiał już
więc przenosić dworu okresowo z Chang’anu do Luoyangu, by uniknąć głodu.
Wzrosły dochody państwa, umożliwiające cesarzowi umieszczenie wzdłuż pn.
granicy Chin stale rozbudowywanej siły wojskowej (pod koniec panowania
liczącej 600 tys. żołnierzy), bez nadmiernego obciążenia podatników. W
późniejszym okresie rządów Xuan Zonga dodatkowo powiększył się polityczny
wpływ finansowych doradców arystokracji. Po 737 Li Linfu – główny
przedstawiciel interesów arystokracji – stał się praktycznie dyktatorem i frakcja
arystokratyczna zyskała silną władzę. Od ok. 740 kontrola cesarza nad
cesarstwem zaczęła słabnąć. Reformy, które uprzednio były niezbędne w celu
zwiększenia skuteczności administracji, obecnie coraz bardziej zmierzały do
zniszczenia równowagi we władzy politycznej. Najważniejsi ministrowie
stojący na czele rządu zdobyli władzę i prestiż na niespotykaną wcześniej skalę.
Również doradcy finansowi stopniowo stosowali metody coraz bardziej
przypominające wyzysk, które miały dostarczyć środków na pokrycie dworskich
ekstrawagancji i wzrastających wydatków osobistych cesarza. Poza tym po 737
ogromne oddziały stworzone wcześniej do obrony pn. granic rozpoczęły
zdobywanie coraz większych wpływów w innych dziedzinach oraz
przejmowanie władzy terytorialnej. Pod koniec lat czterdziestych VIII w.
pozycja części generałów niezwykle się umocniła i zaczęli oni ingerować w
politykę dworu. Najważniejszym z nich był protegowany Li Linfu, An Lushan,
który kontrolował pn.-wsch. i dowodził armią 180 tys. żołnierzy. Rząd centralny
dysponował stałą armią, by zrównoważyć potęgę wojskowych gubernatorów.
Jednocześnie Xuan Zong coraz mniej interesował się władzą, a coraz więcej

130

czasu poświęcał swej pasji, czyli sztuce. Był jej wielkim patronem; założył
cesarskie akademie muzyczne, kształcące muzyków dworskich, oraz patronował
poetom, malarzom i pisarzom. Zaangażował się w studia nad taoizmem; cesarski
ród Tangów wywodził swoje pochodzenie od Laozi – legendarnego twórcy
taoizmu. Został także uwikłany w konflikty rodzinne i głównie dlatego ulegał
wpływom co najmniej dwóch ze swych licznych małżonek. Pierwszą z nich była
Wu Huifei, mająca ogromne wpływy od początku lat dwudziestych VIII w. do
ś

mierci w 737. Odegrała ważną rolę w dojściu Li Linfu do władzy i ostatecznie

zaangażowała się w spiski mające na celu zapewnienie jej najstarszemu synowi
następstwa tronu w miejsce jednego z cesarskich książąt. Ostatecznie następcą
tronu został jednak inny książę (przyszły Su Zong), który był przeciwnikiem Li
Linfu. Cesarz ulegał również wpływom innej swojej ulubienicy, małżonki Yang
Guifei. W późniejszym okresie rządów Xuan Zonga udało jej się całkowicie
zauroczyć cesarza, który obdarzał honorami członków jej klanu. Jeden z jej
krewnych, kuzyn Yang Guozhong, w krótkim czasie umocnił swą pozycję do
tego stopnia, że mógł konkurować nawet z Li Linfu, a później po śmierci Lin
Linfu w 752, zajął jego miejsce jako główny minister. Pojawiły się także
napięcia pomiędzy Yang Guozongiem i An Lushanem. Po śmierci swego
patrona i w obliczu narastającej wrogości Yang Guozhonga An Lushan zaczął
umacniać swą bazę na prowincji, przygotowując się do zbrojnej konfrontacji. Jej
początek przypadł na koniec 755. Wojska An Lushana szybko zdobyły
prowincje na pn.-wsch. i latem 756 zbliżyły się do Chang’anu. Xuan Zong, wraz
z zaledwie kilkoma jednostkami wojska oraz niewielką grupą krewnych i
dworzan, uciekł do prowincji Sichuan, gdzie mieściło się zaplecze polityczne
klanu Yang. Cesarzowi udało się dotrzeć tylko do Mawei. Tam żołnierze
zbuntowali się, zamordowali Yang Guozhonga i zmusili Xuan Zonga do
wydania na śmierć małżonki Yang Guifei. Wkrótce następca tronu, który uciekł
osobno do Lingwu na zach. od stolicy, ogłosił się cesarzem. Xuan Zong
dowiedział się o tym dopiero po pewnym czasie, ale przystał na to i oficjalnie
abdykował na jego korzyść. W 759 Xuan Zong powrócił do Chang’anu i
odsunął od władzy syna, cesarza Su Zonga, przybierając tytuł cesarza-ojca i
objął rządy, podczas których dążył do rozprawienia się ze sprawcami zabójstwa
Yang Guifei; zmarł w 762. Chociaż panowanie Xuan Zonga zakończyło się
polityczną klęską i osobistą tragedią, był to okres wewnętrznej stabilizacji,
rozsądnych rządów, dostatku i wyraźnego rozwoju w każdej dziedzinie życia.
Nagłe zakończenie ery Xuan Zonga nie tylko zupełnie odmieniło system
polityczny, ale było także dramatycznym doświadczeniem dla ludzi tamtych
czasów. W kolejnej dekadzie ufną dumę z okresu panowania Xuan Zonga
zastąpiła niepewność, odsunięcie się od spraw publicznych i nowy duch
społecznego i politycznego krytycyzmu.

187. SU ZONG (IMI

OSOBISTE: LI HENG) (756-762)

w 756 po abdy-

kacji ojca Xuan Zonga wstąpił na tron i przy pomocy Ujgurów (którym płacił
daninę ) podjął walkę z rebelią An Liu-szana, która została stłumiona w 763

131

przez generała Kuo Tsy. Po stłumieniu buntu nastąpił wzrost znaczenia i
wpływów gubernatorów prowincjonalnych, a dążących do dziedziczenia
stanowisk. W 756 Su Zong został odsunięty od władzy przez swego ojca Xuan
Zonga, który objął rządy przybierając tytuł cesarza-ojca.

188. DAI ZONG (IMI

OSOBISTE: LI YU) (762-779)

syn i następca Su

Zonga, który w 763 po zdobyciu przez plemiona tybetańskie Cz’anganu zbiegł
do Seczuanu. W 770 100 tyś. armia chińska pod wodzą generała Sie śen-kueia
poniosła klęskę w bitwie z Tybetańczykami; w 778 Ujgurzy zostali wyparci z
Chin. Za jego panowania klika eunuchów opanowała całkowicie cesarską
gwardię przyboczną, oraz obsadziła swoimi ludźmi wiele ważnych stanowisk
państwowych.

189. DE ZONG (IMI

OSOBISTE: LI KUO) (779-805)

syn i następca Dai

Zonga, za którego panowania w 782 wybuchł bunt wojska w Czingiüanie i które
obwołało cesarzem gubernatora Czu Tün; w rezultacie tego buntu cesarz zbiegł
do Czanganu. W 783 Te Tsung przy pomocy Tybetańczyków stłumił bunt Czu
Tüna i toczył następnie walki z Tybetańczykami, którzy w 794 zostali wyparci z
Chin; toczył następnie walki z Ujgurami. Cesarz De Zong ulegał wpływom
eunuchów; w 798 zawarł sojusz z kalifem Harunem al-Raszidem; cesarz nie
zdołał jednak odzyskać faktycznej kontroli nad generałami, którzy ignorowali
jego decyzje.

190. SHUN ZONG (IMI

OSOBISTE: LI SONG) (805)

syn i następca De

Zonga, który wkrótce po wstąpieniu na tron został zmuszony do abdykował;
zmarł w 806.

191. XIAN ZONG (IMI

OSOBISTE: LI CHUN) (805-820)

na tron wstąpił

po abdykacji ojca Shun Zonga; w 809 wybuchł bunt gubernatorów, trwający aż
do 822 w prowincjach Szantung, Honan i Hopei. Xian Zong przy pomocy
przekupstw, podjudzeń i zbrojnych wypraw usunął 36 gubernatorów
wojskowych, których poddał kontroli eunucha Tu-t’u Czeng-ts’na, lecz nie
naruszyło to w niczym ich pozycji. Za jego panowania rozgorzała walka o
wpływy między koteriami Nin Tseng-żu i Li Czi-fu. Do 818 udało się cesarzowi
Xian Zong przywrócić cesarską kontrolę nad większością obszaru państwa.

192. MU ZONG (IMI

OSOBISTE: LI HENG) (820-824)

syn i następca

Xian Zonga, który w 821 zawarł sojusz z Ujgurami, co w 822 przyczyniło się do
zawarcia pokoju z Tybetem. Podczas panowania Mu Zonga wybuchły, m.in.
bunty wojskowe w trzech okręgach Hopei; zamordowany przez eunuchów.

193. JANG ZONG (IMI

OSOBISTE: LI ZHAN) (824-827)

syn i następca

Mu Zonga, za którego panowania rozgorzała walka o wpływy na rządy między
klikami Li (na czele stał Li Te-jü, syn Li Czi-fu), a kliką Nin kierowaną przez
Nin Tseng-żu i Tsung-mina; zamordowany przez eunuchów.

194. WEN ZONG (IMI

OSOBISTE: LI ANG) (827-840)

syn Mu Zonga,

brat i następca Jang Zonga, który w 833 poparł urzędników z „pałacu
zewnętrznego” (dworska hierarchia urzędnicza), którzy zamierzali wymordować
eunuchów, lecz ponieśli klęskę, a cesarz utracił władzę (tzw. Wydarzeniem

132

Słodkiej Rosy, podczas którego zamordowano kilkunastu cesarskich ministrów);
za jego panowania żołnierze państwa Płd. Zhao zaatakowali miasto Czengtu.

195. WU ZONG (IMI

OSOBISTE: LI

YEN) (840-846)

syn Mu Zonga, brat i nas-

tępca Wen Zonga, który jako gorliwy taoista i
dążąc do poprawy sytuacji finansowej dworu
rozpoczął w 843 prześladowania religii
manichejskiej (niszczenie świątyń, palenie
ś

więtych ksiąg, zakaz wyznawania religii i

wybicie części kapłanów). Od 845 Wu Zong
rozpoczął prześladowanie buddyzmu (konfis-
kata majątków klasztornych), zoroastryzmu i
nestorianizmu, oraz rozprawił się z wpływami
eunuchów; za jego panowania Li De Yu w 843
pokonał Ujgurów.

196. XUAN ZONG (IMI

OSOBISTE: LI

SHEN) (846-859)

syn cesarza Xian Zonga,

który

jako

buddysta

uchylił

edykty

nietolerancyjne cesarza Wu Zonga; przy
pomocy kanclerza Ling Hu-t’ao dążył do
pozbycia się eunuchów, lecz spisek nie udał
się. W 859 za panowania Xuan Zonga we
wsch. części prowincji Czekiang wybuchło
powstanie chłopskie pod wodzą Qin Fu, który
opanował

okręg

Siongszan;

jego

panowania Mongołowie zostali pokonani..

197. YI ZONG (IMI

OSOBISTE: LI CUI) (859-873)

syn i następca Xuan

Zonga, który w 872 przyjął arabskiego podróżnika Ibn Wahaba z Barsy; był
znawcą cudzoziemskich religii i posiadał bibliotekę zawierającą wiele danych
na temat zach. religii. Za panowania Yi Zonga na rozległych równinach na zach.
od Honanu aż po płn. Kiangsu przez wiele kolejnych lat następowały klęski
suszy i powodzi wywołane brakiem opieki państwa nad irygacją pól. W 860
armia cesarska dowodzona przez generała Wang Szy, przy pomocy
Tybetańczyków i Ujgurów stłumiła powstanie chłopskie pod wodzą Qin Fu; w
869 wybuchł bunt wojsk stacjonujących w Kueiczou, który został z trudem
stłumiony.

133

198. XI ZONG (IMI

OSOBISTE: LI HUAN) (873-888)

piąty syn i następca

Yi Zonga, który w wieku 12 lat został wyniesiony na tron przez Liu Szuna i Han
Wena dowódców gwardii przybocznej poprzedniego cesarza. W 874 wybuchło
powstanie ludowe pod wodzą Huang Zhao, który ogłosił się cesarzem, zajął
stolicę Cz’angan, a Xi Zong zbiegł do Syczu’anu i tam wezwał na pomoc wodza
plemienia tureckiego Szat’o Li K’o-junga. Li K’o-jung i gubernatorzy wojskowi
wkrótce stłumili powstanie chłopskie, a cesarz Xi Zong stał się marionetką w
rękach walczących o władzę generałów K’o-junga i Czu Wena (884); za jego
panowania panował w Chinach głód spowodowany suszą.

199. ZHAO ZONG (IMI

OSOBISTE: LI YAN) (888-904)

syn Yi Zonga,

brat i następca Xi Zonga; jego panowanie to walki wewnętrzne między
generałami i gubernatorami prowincji. W rezultacie Zhao Zong dostał się
ostatecznie w ręce Cz’üan-czunga, który wymordował eunuchów, a w 904
zamordował cesarza.

200. JANG ZONG (IMI

OSOBISTE: LI ZHU) (IMI

MIERTNE: AI

DI) (904-907)

ostatni cesarz z dynastii Tang, dziesiąty syn i następca Zhao

Zonga, który został wyniesiony na tron przez Cz’üan-czunga, któremu nadał
tytuł Cz’ing Wanga. W 907 Jang Zong został zmuszony do abdykacji przez
Cz’üan-czunga; zmarł w 908.

DYNASTIA PÓŹNIEJSZYCH LIANG (907-923)

201.TAI ZU (IMI

OSOBISTE: ZHU WEN) (ZHU HUANG) (ZHU QUAN

ZHONG) (907-912)

chiński generał, który uzurpował sobie tron ostatniego

cesarza dynastii Tang (618-907) i ogłosił się pierwszym cesarzem dynastii
Późniejszej Liang (907-923). Początkowo należał do zwolenników wielkiego
buntownika okresu Tang, Huang Zhao (zm. 884), ale w stosownym momencie
poddał swoje wojska armiom rządowym i został za to nagrodzony urzędem
gubernatora w strategicznym regionie wokół miasta Kaifeng w środkowych
Chinach i otrzymał imię „Cz’üan-czunga”. Po zwycięstwie nad Huang Zhao,
między Tai Zu i turkijskim generałem Li Keyongiem (zm. 908), który pokonał
armię buntownika, doszło do walki o władzę. Tai Zu wygrał i zmusił cesarza z
dynastii Tang, Zhao Zonga, do przeniesienia stolicy z Chang’anu do Luoyangu,
gdzie sam rezydował. Po objęciu opieki nad cesarzem Zhao Zongiem usunął
eunuchów i zabrał się do likwidacji udzielnych gubernatorów na płn. kraju. W
904 zamordował cesarza i wszystkich jego synów z wyjątkiem trzynastoletniego
chłopca, którego umieścił na tronie jako cesarza Ai Di, a następnie w 907 zmusił
go do abdykacji na swoją korzyść. Ogłosił się wówczas pierwszym cesarzem
Tai Zu z dynastii Późniejszej Liang. Po objęciu tronu Tai Zu toczył walki z Li
K’o-jungiem, a po jego śmierci z jego synem Li T’sun-sü królem Tsin, który

134

opanował Tajiüan; w 912 Tai Zu został zamordowany przez swego najstarszego
syna Zhu You Gui, który zastąpił go na tronie.

202. ZHU YOU GUI (912-913)

na tron wstąpił po zamordowaniu ojca cesarza

Tai Zu, lecz w 913 został zamordowany przez brata Mo Di.

203. MO DI (IMI

OSOBISTE: ZHU YOU ZHEN) (ZHU TIAN) (913-923)

syn cesarza Tai Zu, który w 913 wstąpił na tron po zamordowaniu brata Zhu
Gui. W 920 wybuchły bunty chłopskie pod wodzą Wu I i Tung I; w 923 Mo Di
popełnił samobójstwo na wieść o zdradzie swych generałów, którzy przeszli na
stronę Li Ts’un-süna.

DYNASTIA PÓŹNIEJSZYCH T’ANG (923-937)

204. ZHONG ZONG (IMI

OSOBISTE: LI QIN XU) (LI YA ZU) (923-926)

założyciel dynastii późniejszych T’ang, syn Li K’o-junga, który ogłosił się
królem Tsin i podobnie jak ojciec toczył walki z cesarzem Tai Zu zajmując
Taijüan. Walki były kontynuowane z następcą Tai Zu, Mo Di i zakończyły się w
923 samobójstwem tego ostatniego; w 925 Zhong Zong zniszczył księstwo Szu
(dzis. prow. Syczuan), które przyłączył do cesarstwa.

205. MING ZONG (IMI

OSOBISTE: LI DAN (LI SI YUAN) (926-933)

adoptowany brat i następca Zhong Zonga, który stłumił bunt gubernatora In,
Wang Di, mimo poparcia go przez Kinów. W 932 bunt podniósł Czan Jan-Czao,
namiestnik okręgu Ju Czan, niezadowolony z mianowania przez cesarza Ming
Zonga generałem gubernatorem He Tuna, swego szwagra Szi Czin Tonga. Ming
Zong zmarł w wieku 67 lat i nie był człowiekiem podejrzliwym i żądnym
władzy.

206. MIN DI (IMI

OSOBISTE: LI CUNG HOU) (LI PU SA NU) (933-

934)

syn i następca Ming Zonga przeciw któremu w 934 bunt podniósł Mo Di,

poparty przez innych wodzów i pozbawił go tronu; za odmowę abdykacji został
uduszony.

207. MO DI (FEI DI) (IMI

OSOBISTE: LI CUNG KE) (934-937)

adopto-

wany syn Ming Zonga (pochodził z rodu Wan), który w 934 podniósł bunt
przeciw cesarzowi Min Di; poparty przez innych wodzów pozbawił go tronu i
po zamordowaniu wstąpił na tron. Mo Di po 3 letnim panowaniu, opuszczony
przez wszystkich popełnił samobójstwo w 51 roku życia, jako ostatni cesarz z
dynastii Późniejszej Tang, obalony przez powstanie jednego ze swych
generałów Szy Czing-t’anga, który sprzymierzył się z Kitanami.

DYNASTIA PÓŹNIEJSZYCH CZIN (TURECKA) (937-947)

208. GAO ZU (IMI

OSOBISTE: SHI JANG TANG) (936-942)

założyciel

dynastii późniejszych Jin (Czin); stryj Chu Di. Generał ostatnich cesarzy z
dynastii Późniejszej Tang, w 936 podniósł bunt i w sojuszu z Kitanami obalił
Fei Di (Mo Di); w podzięce za udzieloną pomoc przekazał swoim sojusznikom
16 okręgów w Płn. Szansi i Płd. Hopei oraz znaczny haracz; nie zapobiegło to

135

rychłemu najazdowi koczowników z Płn. Gao Zu przeniósł stolicę z Lojangu do
K’aifengu; uznał się lennikiem Tai Zu z dynastii Liao; został wzięty do niewoli.

209. CHU DI (SHAO DI) (IMI

OSOBISTE: SHI ZHONG GUI) (942-947)

bratanek i następca Gao Zu, który prowadził antykinowską politykę, co
doprowadziło do najazdu w 944 cesarza Tai Zonga z dynastii Liao na Chiny. Po
zdobyciu w 946 K’aifengu (zdrada głównodowodzącego Tu Weia), cesarz Chu
Di poddał się Kitanom.

DYNASTIA PÓŹNIEJSZYCH HAN (TURECKA) (947-951)

210. GAO ZU (IMI

OSOBISTE: LIU ZHI YUAN) (LIU GAO) (947-948)

założyciel dynastii późniejszych Han; wojskowy gubernator Hatungu, który
stanął na czele powstania przeciw Kitanom, a po ich wycofaniu się zajął
K’aifeng i ogłosił się cesarzem.

211. YIN DI (IMI

OSOBISTE: CHENG YOU) (948-951)

ostatni cesarz z

dynastii Późniejszej Han; drugi syn i następca Gao Zu, który wstąpił na tron w
wieku 18 lat. Yin Di toczył walki z Liao odzyskując z ich rąk terytoria utracone
za czasów dynastii Późniejszej Jin; w walce z generałem Guo Wei utracił tron;
zmarł w 964.

DYNASTIA PÓŹNIEJSZYCH ZHOU (CZOU) (951-960)

212. TAI ZU (IMI

OSOBISTE: GUO WEI) (951-954)

założyciel dynastii

późniejszych Zhou, który pochodził z biednej rodziny, a karierę rozpoczął od
prostego żołnierza. Tai Zu uzyskał tron po obaleniu w 951 cesarza Yin Di z
dynastii Późniejsza Han; cesarz obniżył podatki i usiłował stworzyć warunki
sprzyjające rozwojowi rolnictwa. Tai Zu przeprowadził pewne reformy
gospdarczo-społeczne i zaostrzył dyscyplinę w armii; wprowadził oszczędności
na dworze; podjął wyprawy na Kitanów.

213. SHI ZONG (IMI

OSOBISTE: GUO RONG) (954-959)

adoptowany

syn i następca Tai Zu, który kontynuował jego politykę, zagospodarowując
ziemie leżące odłogiem; skasował wiele zwolnień z podatków i dbał o ich
równomierne rozłożenie. Shi Zong odparł najazd Kitanów (zwycięstwo pod
Kaop’ing), oraz najazd państwa Płd. Han, po zdobyciu obszarów państwa Płd.
Tang (48 rejonów położonych między Jangtse, a rzeką Huai. Następnie Shi
Zong podbił cztery rejony w okręgu Lungsi należące do państwa Późniejsze
Shu. W 959 cesarz zaatakował Kitanów i dzięki ich niewielkiego oporu
(masowe przechodzenie na jego stronę generałów chińskich) dotarł aż do
Juczou, gdzie zachorował i zmarł. Shi Zong przeprowadził wielkie prace
irygacyjne nad rzeką Huangho, oraz zlikwidował ponad 30 tyś. klasztorów.

214. GONG DI (IMI

OSOBISTE: GUO ZONG XUN) (959-960)

ostatni

cesarz z dynastii Późniejszej Zhou; syn i następca Shi Zonga, który wstąpił na
tron w wieku 7 lat, a rządy jako regentka objęła cesarzowa-wdowa. Gong Di

136

został zdetronizowany przez generała, późniejszego cesarza Tai Zu; zmarł w
973.

A) DYNASTIA LIAO (KITANOWIE) (907-1125)

1. TAI ZU (IMI

OSOBISTE: A-BAO-JI) (JE-LÜ A-PAO-CZI) (YE-LÜ

ZHUO-LI-ZHI) (YE-LÜ YI) (IMI

MIERTNE: TA SHENG DI) (907-

926)

stał na czele państwa Kitanów w północdno-zachodnich Chinach i

przyczynił się do przejęcia władzy przez dynastię Liao. Po otrzymaniu godności
chana Kitanów usunął konkurentów do władzy i przystąpił do umacniania
swojej pozycji. Wykorzystując sytuację politycznego chaosu, jaka powstała po
upadku dynastii Tang w 907, Apaoczi podjął próbę stworzenia silnego
kitańskiego państwa. W 916 ogłosił się na wzór chiński cesarzem i mianował
syna następcą tronu; w organizacji sił zbrojnych, opierał się jednak na starych
sprawdzonych wzorach koczowniczych. Podstawę armii stanowiły niewielkie,
ruchliwe jednostki zwane ordą. Dokonał podziału kraju na okręgi
administracyjne w celu usprawnienia obrony i ściągnięcia podatków. W 926
Apaoczi zdecydował się udzielić poparcia chińskim władcom z dynastii
Późniejszej Tang, próbującym przywrócić cesarską zwierzchność na obszarze
północnych Chin. W zamian uzyskał od nich terytoria położone w okolicach
dzisiejszego Pekinu. Po śmierci Apaoczi jego następcy przyjęli na określenie
założonej przez niego dynastii chińską nazwę Liao. Jej założyciel otrzymał od
nich pośmiertnie tytuł Wielkiego Przodka.

2. TAI ZONG (IMI

OSOBISTE: DE GUANG) (YE-LÜJI) (IMI

MIERTNE: SI SHENG DI) (926-947)

drugi syn i następca Tai Zu, który

rządził pod olbrzymim wpływem matki, cesarzowej Shuliu. W 927 Tai Zong
zniszczył państwo P’ohaj, a w 937 przyjął nazwę Liao dla państwa i dynastii i
toczył walki z cesarzami z Późniejszej Dynastii Tang. W 936 za odstąpienie mu
16 okręgów w płn. Szensi i płn. Hopei, oraz uznanie jego zwierzchnictwa
udzielił zbrojnej pomocy Shi Jang Tang w obaleniu cesarza Mo Di z dynastii
Późniejszej Tang. W 946 Tai Zong zdobył stolicę K’aifeng i wziął do niewoli
cesarza Chu Di z dynastii Późniejszej Jin, lecz rozboje Kitanów w Płd. Chinach,
doprowadziły do powstania ludności; Tai Zong zmarł nagle w Luangcz’engu.

3. SHI ZONG (IMI

OSOBISTE: YE LÜ) (YE LÜ JI) (IMI

MIERTNE: TIAN SHOU DI) (947-951)

bratanek i następca Tai Zonga, który

w walce z cesarzami z dynastii Późniejszej Han (Gao Zu, Yin Di) utracił
zdobycze swego poprzednika; został zamordowany.

4. MU ZONG (IMI

OSOBISTE: YE LÜ GONG) (YE LÜ YING) (YE LÜ

JANG) (IMI

MIERTNE: TIAN SHUN DI) (951-969)

starszy syn Tai

Zonga, zw. „śpiącym królem”; Mu Zong był rozpustnikiem, okrutnikiem i
sadystą. Podczas jego panowania Kitanowie przegrali bitwę pod Kaop’ing z

137

armią dynastii Późniejszej Zhou, lecz w 959 odparł najazd Chińczyków; w 969
Mu Zong został zamordowany przez swego sługę.

5. JANG ZONG (IMI

OSOBISTE: YE LÜ XIAN) (YE LÜ MING JI) (IMI

MIERTNE: XIAO CHENG DI) (969-982)

syn Shi Zonga, który został

wyniesiony na tron przez dowódców wojskowych. Podczas swego panowania
Jang Zong wspierał militarnie królestwo Płn. Han przeciw dynastii Song, której
armię pokonał w bitwie pod Kaoliang.

6. SHENG ZONG (IMI

OSOBISTE: YE LÜ LONG XU) (IMI

MIERTNE: TIAN FU DI) (982-1031)

starszy syn i następca Jang Zonga, za

którego panowania Kitanowie pobili armię Songów w bitwie pod Cz’ikonkuan
(986), a w 1004 dotarł aż do Kaifengu. Po klęsce Kitanów w bitwie pod
Sanczou, Sheng Zong zawarł pokój na zasadzie status qvo i uzyskał od Songów
zgodę na płacenie daniny.

7. XIANG ZONG (IMI

OSOBISTE: YE LÜ ZONG ZHEN) (IMI

MIERTNE: WEN CHENG DI) (1031-1055)

ósmy syn Sheng Zonga i

nałożnicy, który wstąpił na tron po śmierci ojca. W 1048 Kitanowie ponieśli
druzgocącą klęskę w walce z Zach. Xia, lecz w 1053 zmusili ich do uznania
swego zwierzchnictwa. W 1041 Xiang Zong korzystając z walk między
Songami, a Zach. Xia, wymusił na Songach zgodę na zwiększenie daniny (do
220 tyś. uncji srebra).

8. DAO ZONG (IMI

OSOBISTE: YE LÜ HONG JI) (IMI

MIERTNE: TIAN FU DI) (1055-1101)

syn i następca Xiang Zonga; jego

armia dwukrotnie pobiła armię Songów (pod Kaoliang i pod Cz’ikonkon) i
uzyskał w 1075 od cesarza Shen Zonga okręg Hotung.

9. TIAN ZUO DI (YU WANG)
(IMI

OSOBISTE: YE LÜ

YAN XI) (1101-1125)

syn Qin

Wanga, wnuk i następca Dao
Zonga, który poniósł klęskę w
walce z Kinami (Dżurdżenami),
lecz w 1122 pobił współdzia-
łających z nimi Songami w
bitwie pod Singaou i Jang-ting.
W 1122 Tian Zuo Di został
pobity w bitwie pod Jenczing
przez armię Songów; w 1124
dostał się do niewoli Kinów.

1125 PODBÓJ PRZEZ KINÓW

138

B) DYNASTIA ZACH. LIAO (KARA-KITAJ) (1125-1211)

1. DE ZONG (IMI

OSOBISTE: YE LÜ TA SHI) (1125-1143)

założyciel

państwa Zachodniego Liao (Kara-Kitaj), który jako wódź armii przebił się z nią
aż do Turkiestanu Wsch. i tam przy pomocy plemion ujgurskich założył
państwo Zach. Liao i przyjął tytuł gurchana. W 1137 rozbił w bitwie koło
Chodżentu armię Mahmuda Karachanidy, a w 1141 na Równinie Katwańskiej
połączoną armię seldżucko-karachanidzką i zajął Bucharę i cały Centralny
Mawarannahr; De Zong był zdolnym dyplomatą.

2. GAO TIAN HUANG HOU (IMI

OSOBISTE: TA BU YAN) (1143-

1150)

ona De Zonga, która po jego śmierci w 1143 objęła w imieniu syna Ren

Zonga rządy regencyjne.

3. REN ZONG (IMI

OSOBISTE: YE LÜ YI LIE) (1150-1163)

syn De

Zonga, który w 1158 toczył walki z szachem Chorezmu.

(-). CHENG TIAN TAI HOU (IMI

OSOBISTE: PU SU WAN) (RE-

GENTKA: 1163-1177)

córka De Zonga, siostra i następczyni Ren Zonga,

która w 1177 zginęła w wyniku buntu armii. Za jej panowania Kara-Kitanowie
w 1172 wmieszali się w walki wewnętrzne w Chorezmie popierając początkowo
Ala ad-Din Tekesza, a potem Sultan szaha.

4. MO ZHU (IMI

OSOBISTE: YE LÜ ZHU LU GU) (1177-1211)

syn Ren

Zonga, który wstąpił na tron po śmierci ciotki Tian Tai Hou, który w 1211 uległ
naporowi Czyngis-chana.

1211 PODBÓJ MONGOLSKI

C) DYNASTIA JIN (DśURDśENOWIE) (1115-1234)

1. TAI ZU (IMI

OSOBISTE: A-GU-TA) (AKUTA) (WAN YAN MIN)

(1113) (1115-1123)

przywódca koczowniczych plemion Dżurczenów, założył

dżurczeńską dynastię Jin (Czin) (1115-1234) i podbił całe pn. Chiny.
Dżurczenowie byli początkowo wasalami plemion Kitanów, które okupowały
część pn. Chin i przyjęły dynastyczne imię Liao (907-1125). Niezadowolony z
tego związku z Kitanami ojciec Akuty przygotowywał bunt, lecz
niespodziewanie zmarł (1100). W 1112. kiedy ostatni cesarz Liao wizytował
ojczyznę Dżurczenów i rozkazał przywódcom plemiennym zatańczyć, Akuta
odmówił. W 1115 ogłosił się cesarzem, wcześniej wymawiając posłuszeństwo
Liao. Władcy z dynastii Song, mając nadzieje na odzyskanie chińskiego
terytorium okupowanego przez Liao, zawiązali z Akutą przymierze. Dzięki
temu porozumieniu Akuta w ciągu kilku lat opanował całe imperium Liao.
Kiedy Songowie zażądali swojej części łupu, wojska Akuty zaatakowały
dynastię, zdobyły jej stolicę i zmusiły Songów do przeniesienia się na płd. Chin.
Od tego momentu dynastia Song tradycyjnie nazywana jest Południową
Dynastią Song (1127-1279). Siła Dżurczenów została osłabiona przez
wewnętrzne konflikty po śmierci Akuty i ostatecznie przez kolejne 108 lat
zadowolili się oni kontrolą pn. Chin, podczas gdy Songowie sprawowali władzę

139

w Chinach pd. Akuta, który przyjął chińskie nazwisko i imię Wanyan Min,
otrzymał pośmiertnie tytuł Tai Zu.

2. TAI ZONG (IMI

OSOBISTE: WU QI MAI) (WAN YAN SHENG)

(1123-1135)

brat i następca Tai Zu, za którego panowania w 1125 ostatecznie

zlikwidowano państwo Liao, a jego terytorium włączono do państwa Kin. W
1125 Tai Zong podjął wojnę z Songami, która zakończyła się zdobyciem przez
Dżurdżenów K’aifengu i uprowadzeniem do niewoli byłych cesarzy Hui Zonga i
Qin Zonga; w trakcie walk z Songami w lecie 1126 wybuchło powstanie Kitajca
Eliu Judu, które mimo poparcia przez Chińczyków zostało stłumione. W
zdobytym K’aifengu przy poparciu Dżurdżenów Zhang Bang-chang ogłosił się
cesarzem i założył dynastię Chu, lecz w 1127 po opuszczeniu przez
Dżurdżenów K’aifengu uzurpator musiał ustąpić przed restauracją Songów. W
1128 Dżurdżenowie pod wodzą Zhangmoha, (który po śmierci Hanlibo
sprawował w Kin faktyczną władzę), przekroczyli Jangtse, zajęli Linan, oraz
wdarli się na płd. aż do Ningpo, które również zdobyli. Opór wojsk
sungowskich i ludności, jak również gorący klimat do którego Dżurdżenowie
nie byli przyzwyczajeni ustalił granicę z Sungami na rzece Huai.

3. XI ZONG (MIN ZONG) (IMI

OSOBISTE: WAN YAN DAN) (HA LA)

(1135-1149)

syn Czung Czuna, wnuk Tai Zu, bratanek i następca Tai Zonga,

który został wyniesiony na tron dzięki poparciu Zhanmoha (który sprawował w
jego imieniu rządy do 1137, gdy to popełnił samobójstwo w związku z
należeniem do spisku). Xi Zong wychowany był kulturze chińskiej, ale był
pozbawiony talentów władcy; zwycięstwa generała sungowskiego Jo Fei
doprowadziło do wybuchu nowej wojny z Sungami, która zakończyła się w
1141 podpisaniem traktatu pokojowego. W myśl tego traktatu Xi Zong uzyskał
uznanie się cesarza sungowskiego Gao Zonga za jego wasala, płacenia rocznej
daniny (250 tyś. uncji srebra oraz 250 tyś. zwojów jedwabiu); granicę ustalono
na rzece Huai i biegła ona dalej na zach. przez Honan i Szensi wzdłuż rzeki
Wei. Za panowania Xi Zonga utworzono w 1137 Państwową Radę, którą
połączono z Tajna Radą; wprowadzono nowy podział administracyjny imperium
wg wzorów chińskich. W 1143 po śmierci następcy tronu Xi Zong rozpoczął
rządy terroru wobec arystokracji, którą podejrzewał o spiski; w 1149 Xi Zong
został zamordowany w wyniku spisku, na czele którego stał jego przyrodni brat
Hai Ling Wang i książęta Hutu i Aguho.

4. HAI LING WANG (IMI

OSOBISTE: WAN YAN LIANG) (DI GU NAI)

(1149-1161)

wnuk Tai Zu; uzurpacja tronu i zabicie przyrodniego brata Xi

Zonga wywołało niezadowolenie. W rezultacie cesarz rozpoczął rządy terroru
wobec swoich przeciwników, a zw. przeciw członkom dynastii i silnym rodom
(w 1149 straceni zostali ministrowie i jego bratanek, a syn cesarza Xi Zonga
wraz z rodziną). W 1150 straceni zostali przedstawiciele rodów: Czan, Mohi,
Salih i Uczin; w 1154 pierwszy minister, Chińczyk z pochodzenia Siao Jua,
następnie macocha cesarza i członkowie liaońskiej i sungowskiej rodziny
cesarskiej, co wiązało się z konfiskatą majątku. Cesarz Hai Ling Wang nie

140

dowierzając dżurdżenowskiej arystokracji, powierzał urzędy w znacznej mierze
urzędnikom chińskiego pochodzenia, którzy zależeli od jego woli. W 1150
cesarz przekształcił Naczelne Dowództwo w Tajną Radę; w 1156 zlikwidował 2
z 3 departamentów Tajnej Rady. W 1156 cesarz Hai Ling Wang dokonał
przeglądu stanów i tytułów (wszystkich książąt krwi zgrupował w jednej
randze), oraz utworzył rangi urzędnicze. W tymże roku cesarz wydał kodeks
prawa dżurdżeńskiego i dokonał reformy finansowej (m.in. w 1157 wprowadził
do obiegu monety). W latach 1159-1160 wybuchło powstanie chłopskie, które
zostało stłumione; w 1153 cesarz przeniósł stolicę państwa z Hneiningu do
Jenczingu. Podjął wyprawę przeciw Sungom, lecz poniósł klęskę w bitwie nad
rzeką Jangtse i został zamordowany; podczas jego wyprawy przeciw Sungom w
1161 wybuchł bunt wodza Fu-Hu, który ogłosił cesarzem jego brata
stryjecznego Shi Zonga.

5. SHI ZONG (IMI

OSOBISTE: WAN YAN YOUNG) (WU DI) (1161-

1189)

wnuk Tai Zu, stryjeczny brat i następca Hai Ling Wanga, który został

osadzony na tronie w wyniku buntu wodza Fu-Hu i śmierci swego poprzednika.
W 1162 Shi Zong stłumił powstanie chłopskie w Szandunie, oraz bunt Liao
(Kitanów); w 1163 Songowie korzystając z sytuacji wewnętrznej w państwie
Kin dokonali najazdu. Po początkowych sukcesach armia cesarza Gao Zonga
poniosła klęskę w bitwie pod Huigan i w 1164 zawarto pokój; Shi Zong
utrzymywał przyjazne stosunki z Koreą i z Zach. Xia. Najbardziej widoczna jest
działalność Shi Zonga w ekonomice i kulturze (zwiększenie wydobycia metali;
wprowadzenie nowego podatku od wzbogacenia się; w celu zyskania pełnego
obrazu majątkowego społeczeństwa przeprowadził 3 pełne spisy: dworów, ziemi
i majątku (1164, 1175 i 1186) i jedną dżurdżeńską (1183)). Shi Zong doceniając
znaczenie kultury chińskiej, popierał jednak rozwój kultury dżurdżeńskiej
(język, pismo); w 1182 wydał nowy kodeks praw.

6. ZHANG ZONG (IMI

OSOBISTE: WAN YAN JANG) (1189-1208)

wnuk i następca Shi Zonga; w 1190 dla umocnienia cesarskiej kontroli założono
kancelarię prokuratorską o rozległych prawach. W 1192 inspektorowie
państwowi zbadali nadania ziemi, a w 1197 dokonano spisu majątkowego; w
1202 wydano nowy kodeks praw. W kulturze Zhang Zong kontynuował politykę
swego poprzednika (w 1195 wydano zbiór traktujący o ceremoniale dworskim).
W 1195 Zhang Zong wysłał armię na płn.-zach. w celu uśmierzenia ludów
koczowniczych i w latach 1197-1199 zbudował tam wał obronny; w 1206
odparł najazd armii Songów i w 1208 zawarł z nimi pokój, uzyskując
zwiększenie „darów” do 300 tyś. liang srebra. W 1200 Zhang Zong przy
pomocy chana Keriatów Torguła i późniejszego Czyngis-chana podporządkował
sobie Tatarów.

7. WEI SHAO WANG (IMI

OSOBISTE: WAN YAN YUN JI) (WAN YAN

YOUNG JI) (1208-1213)

syn Shi Zonga i nałożnicy, który wstąpił na tron po

mierci ojca. W 1210 odmowa Czyngis-chana płacenia daniny doprowadziła do

wybuchu wojny, podczas której Mongołowie w 1211 wtargnęli w granice

141

państwa Kin i w 1212 zagarnęli Tatun. W 1213 Wei Shao Wang został
pozbawiony tronu na rzecz Xuan Zonga przez dowódcę garnizonu
stacjonującego w stolicy, Hu Sza Hu i zamordowany.

8. XUAN ZONG (IMI

OSOBISTE: WAN YAN XUN) (WU DI BU) (1213-

1224)

brat cesarza Zhang Zonga, który został wyniesiony na tron przez

dowódcę garnizonu stołecznego Hu Sza Hu. Podczas walk z Mongołami Xuan
Zong utracił Pekin; z tych walk skorzystał gubernator Szanduna, który w 1214
podniósł bunt i w 1218 poddał się Songom. W 1219 Songowie odmówili
płacenia daniny, a Dżurdżenowie zagrożeni sojuszem Mongołów i Zach. Xia
zawarli z Songami pokój. W 1220 Xuan Zong zaatakowany z dwóch stron
utracił wszystkie posiadłości w Płn. Chinach.

AI ZONG (IMI

OSOBISTE: WAN YAN SHOU XU) (WAN YAN

SHOU LI) (NING JIA SU) (1224-1234)

syn i następca Xuan Zonga, który w

1224 połączył się z Zach. Xia aby wspólnie walczyć przeciw Mongołom.
Upadek Zach. Xia, zdobycie w 1233 K’aifengu i uderzenie Songów
doprowadziło Ai Zonga do samobójstwa przez powieszenie.

10. MO DI (1234)

ostatni cesarz z dynastii Kin, który przejął władzę po

cesarzu Ai Zongu i w 1234 został zabity przez zbuntowanych żołnierzy.

1234 PODBÓJ MONGOLSKI

DYNASTIA PÓŁNOCNYCH SONG (SUNG) (960-1127)

215. TAI ZU (IMI

OSOBISTE:

ZHAO

KUANG) (960-976)

dowódca, dyplomata,

założyciel dynastii Song. Był drugim synem
oficera Zhao Hongna. Gdy przyszedł na świat,
Chiny pogrążone były w chaosie. Potężna
dynastia Tang rozpadła się w wyniku buntów i
rebelii w 907. Sukcesja generałów chińskich,
częściowo chińskich i obcych – przejmowała
tron w zniszczonych pn. Chinach, a bardziej
dostatnie pd. podzielone było pomiędzy
lokalnych

satrapów,

którzy

sprawowali

niezależną władzę. Przodkowie Tai Zu
zdobyli pewną pozycję społeczną jako
dowódcy wojskowi, a jego ojciec w 956
uzyskał wysokie stanowisko w armii. Mądrość
i dalekowzroczność matki Tai Zu miały

wpływ na jego decyzje nawet po jej śmierci w 961. W wieku ok. 20 lat Tai Zu
dołączył do przywódcy, którego przybrany ojciec wkrótce założył w Kaifengu
Późniejszą Dynastię Zhou. Patron Tai Zu objął tron w 954 i kontynuował walki
zmierzające do powiększenia terytorium państwa o pd. Chiny oraz do

142

wyeliminowania głównego rywala Późniejszych Zhou w walce o objęcie władzy
w Chinach, którym było państwo ulokowane pn. części Shanxi i popierane przez
imperium Kitanów. Dzięki odważnym i zakończonym sukcesem działaniom Tai
Zu szybko awansował na głównodowodzącego sił Późniejszych Zhou. W 959
mecenas Tai Zu zmarł, a jego następcą został niepełnoletni syn. Wkrótce armie
Kitanów i ich chińskich sprzymierzeńców przygotowały wspólną inwazję na
Chiny. Tai Zu wymaszerował ze swymi wojskami na pn., by wyjść im na
spotkanie. Wśród szeregów armii Późniejszych Zhou wzrastało niezadowolenie
z faktu objęcia tronu przez dziecko w czasach tak poważnego kryzysu. Kiedy
armia zatrzymała się na nocleg niedaleko stolicy, oficerowie obudzili Tai Zu,
ogłosili go cesarzem i nakłonili do powrotu do stolicy i przejęcia rządów. Źródła
historyczne, których nie można sprawdzić w tej kwestii, sugerują, że Tai Zu nie
był przygotowany na zamach stanu. W uzyskaniu oficerskiej przysięgi
posłuszeństwa i obietnicy pozostawienia w spokoju obecnej rodziny cesarskiej
jej doradców, budynków publicznych, domostw Tai Zu wyraził zgodę. Nazwał
nową dynastię Song. W krótkim czasie pozostałe chińskie państwa znalazły się
pod kontrolą nowego cesarza. W 963 dwa państwa weszły w skład imperium
Songów na swe żądanie, a dwa kolejne zostały podbite. Do 976 wszystkie
państwa poza pn. rywalem zostały opanowane. Cesarz Tai Zu zmarł, kiedy
wojska Songów przygotowywały się do ofensywy na pn. rywala. W ciągu trzech
lat jego młodszy brat i następca Tai Zong, zakończył zjednoczenie Chin (poza
niewielkim obszarem w pobliżu Pekinu, który pozostawał w rękach Kitanów).
Zadanie zjednoczenia państwa nie było łatwe, a na niektórych obszarach Chin
dodatkowo utrudniały je bunty lokalnych satrapów. Jednak nowy cesarz
zdecydowanie chciał uniknąć niebezpieczeństw, które doprowadziły do upadku
Tangów, i zapewnić sukces swej dynastii. Sposób prowadzenia polityki
niewątpliwie wiele zawdzięcza osobowości cesarza, na którego temat powstało
wiele anegdot. Choć niektóre z nich zapewne nie są prawdziwe, przekazują
wrażenie, jakie cesarz robił na poddanych. Tai Zu w młodości był zręcznym
łucznikiem i jeźdźcem. Będąc już cesarzem, powiedział, że przeznaczenie dało
mu tron i to ono zadecyduje o jego życiu lub śmierci; żaden człowiek, nawet
cesarz, nie był w stanie się przed mim uchylić. Pomimo protestów swych
doradców kontynuował anonimowe wycieczki poza pałac, by przyglądać się
ż

yciu poddanych, przy tym konsekwentnie odmawiał zabierania ze sobą

jakiejkolwiek broni. Nieformalnie odwiedzał ministrów i otwarcie przyznawał
się do błędów. W ostatnim roku życia odmówił przyjęcia ofiarowanego mu
tytułu rozjemcy i jednoczyciela. Tai Zu był z natury bardzo aktywny. Nawet już
jako cesarz od czasu do czasu osobiście stawał na czele kampanii wojskowych.
Zamiast podpisywać papiery rządowe w ostatecznej formie, jak to mieli w
zwyczaju cesarze Tangowscy, otrzymywał od ministrów szkice dokumentów do
wstępnych poprawek. Funkcjonalne rozwiązania w rządzie Tai Zu
odzwierciedlają jego aktywną naturę i brak wiary w swą nieomylność. Tai Zu
przejął istniejący system, w którym trzej ministrowie byli bezpośrednio

143

odpowiedzialni przed cesarzem za różne aspekty administracji (administrację
fiskalną, wojskową i ogólną), ograniczając w ten sposób władzę każdego z nich.
Hojnie ich wynagradzał i przekazał im znaczną odpowiedzialność, zapewniając
swoistą równowagę pomiędzy władcą i ministrami. Za czasów panowania Tai
Zu wzmocniono kontrolę rządu centralnego nad lokalnymi organami władzy.
Począwszy od 963, władza w prefekturach była powoli, ale systematycznie
przenoszona z niezdyscyplinowanych wojskowych na urzędników cywilnych.
Urzędnicy dworscy byli wysyłani do zarządzania podprefekturami. Od 965
podatki przekazywano bezpośrednio do skarbca państwowego. Ustanowiono
pierwszych

zarządców

podatkowych

nadzorowania

lokalnych

funkcjonariuszy. By przeciwdziałać zagrożeniu ze strony wojska, Tai Zu
przeniósł najlepsze jednostki wojskowe do stolicy i wykorzystując nadarzającą
się okazję, nakłaniał najpotężniejszych dowódców do przechodzenia w stan
spoczynku. Polityka Tai Zu była wyraźnie skierowana na stworzenie biurokracji
opartej na umiejętnościach, a nie na pochodzeniu czy kontaktach. Jest to
widoczne w wysiłkach, jakie wkładał w umocnienie systemu egzaminów. W
963 zabronił urzędnikom dworskim rekomendowania kandydatów, a tym, którzy
zdali egzaminy, uważania egzaminatorów za swych patronów. Zarządzał
ponowne egzaminy na żądanie odrzuconego kandydata lub w wypadku
najmniejszego choćby podejrzenia o stronniczość egzaminatorów. Od 973
egzaminy na najwyższym szczeblu odbywały się w pałacu cesarskim, by cesarz
mógł sprawować nad nimi osobistą kontrolę. Dodatkowo cesarz zarządził, by
lista zwycięzców była ogłaszana publicznie. Jako polityk Tai Zu postępował
zgodnie z zasadami konfucjanizmu. Okazywał łaskę pokonanym przeciwnikom
i członkom rodziny cesarskiej, którą zdetronizował. Generałom nakazywał, by
unikali niepotrzebnych ofiar wśród mieszkańców zajmowanych obszarów, a
nawet by oszczędzali pojmanych żołnierzy i przywódców. Chociaż surowo
rozprawiał się z korupcją i nieodpowiedzialnością urzędników w pewnych
kwestiach, złagodził kary za łamanie państwowego monopolu solnego i
alkoholowego. Starał się o polepszenie warunków życia biednych obywateli i
zmniejszenie ich obciążeń podatkowych. Podczas swych szesnastoletnich
rządów Tai Zu ustanowił podstawy najważniejszych instytucji politycznych dla
nadchodzącej epoki Songów. Porządek polityczny dynastii połączył się z
niespotykaną

wolnością

wypowiedzi,

innowacjami

systemie

biurokratycznym, wewnętrznymi reformami, pokojem i stabilizacją. Atmosfera
ta niewątpliwie przyczyniła się do rozkwitu gospodarki, nauki, filozofii, sztuki i
literatury, który charakteryzuje okres panowania Songów. Kiedy Tai Zu zmarł
budowa nowego państwa nie była ukończona. Pokój i dobrobyt wywoływały
także nowe problemy. Wśród następców Tai Zu żaden nie dorównywał mu pod
względem charyzmy i siły charakteru. Tradycja aktywnego uczestnictwa w
zarządzaniu państwem i bliskich związków z ministrami przetrwała w
mniejszym lub większym stopniu w czasie rządów późniejszych władców
Songowskich. Dynastia rozwijała się generalnie w kierunku, jaki wskazał Tai Zu

144

, i był to kierunek korzystny dla państwa. Wyjątek mogą stanowić środki
ostrożności, jakie Tai Zu podejmował wobec ambicji dowódców wojskowych,
które być może doprowadziły do klęski wojsk Songowskich w konfrontacji z
potężnymi najeźdźcami. Mimo to wysiłki następców Tai Zu, by utrzymać i
rozwijać powszechny dobrobyt, wyszukiwać i kształcić utalentowanych
urzędników oraz ochraniać stabilność państwa i ciągłość dynastii, niewątpliwie
opierają się na koncepcji rządów pierwszego cesarza.

216. TAI ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO

HUANG) (ZHAO GUI) (ZHAO KUANG YI)
(976-997)

drugi cesarz dynastii Song i brat pierw-

szego cesarza Songów, Tai Zu, który zakończył
umacnianie dynastii. Kiedy Tai Zu zmarł w 976 tron
został przekazany Tai Zongowi, a nie nieletniemu
synowi

pierwszego

cesarza,

prawdo-podobnie

wbrew woli zmarłego. Przypuszczalnie to dodat-
kowo potwierdza zachowanie Tai Zonga, który
będąc wcześniej człowiekiem łagodnym i wyrozu-
miałym, po objęciu tronu traktował młodszego brata
i bratanka z takim okrucieństwem, że obaj popełnili
samobójstwo. Podczas trzech pierwszych lat
panowania

Tai

Zong

podbił

dwa

ostatnie

niepodległe państwa na pd. Chin, dokonując w ten
sposób

zjednoczenia

cesarstwa.

polityce

zagranicznej odnosił jednak mniejsze sukcesy. Próba odzyskania obszaru
pomiędzy Pekinem i Wielkim Murem Chińskim, dawniej stanowiącą część pn.
Chin, zakończyła się dotkliwą porażką w starciu z Kitanami, którzy okupowali
ten obszar i założyli dynastię Liao (947-1125). Walki z Liao trwały aż do 1004,
kiedy następca Tai Zonga zrzekł się pretensji do tego obszaru. W polityce
wewnętrznej Tai Zong przykładał szczególna wagę do edukacji. Przyczynił się
do rozbudowania systemu egzaminów cesarskich i zwiększenia ich roli w
decydowaniu

przyjęciu

kandydata

państwowych

struktur

administracyjnych. Zcentralizował władzę bardziej niż jakikolwiek inny władca
przed nim skupiając ją w rękach cesarza. Przejął system prefektur odziedziczony
po dynastii Tang i podzielił Chiny na 15 prowincji, z których każda zarządzana
była przez gubernatora. Pod koniec rządów dynastia Song miała silną władzę;
rozpoczęła się epoka wielkiego rozwoju kulturalnego i gospodarczego państwa.

217. ZHEN ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO HENG) (ZHAO DE

CHANG) (997-1022)

syn i następca Tai Zonga, za którego panowania w 1004

armia Liao dotarła aż do K’aifengu, a cesarz pod naciskiem kanclerza K’an
Czuna stanął na czele armii i pobił Kitanów pod Sanczou. Doprowadziło to do
zawarcia pokoju utrzymującego status qvo, lecz cesarz Zhen Zong zobowiązał
się płacić daninę. Na mocy porozumienia z Shanyuan (1004) Songowie zgodzili
się oddać na stałe pn. terytorium pomiędzy granicą Chin i Wielkim Murem

145

Chińskim. Twierdząc, że doświadczył boskich
objawień, Zhen Zong stworzył kilka nowych
wyznań, które doprowadziły do połączenia
konkurujących ze sobą do tej pory buddyzmu i
taoizmu. Wzmocnił także wpływy konfucjanizmu,
wydając w 1011 dekret zarządzający budowę
ś

wiątyń

Konfucjusza

każdym

mieście

powiatowym. Reformy te umocniły władzę
cesarską. Pod koniec rządów Zhen Zong popadł
jednak w obłęd i władzę przejęła cesarzowa
małżonka.

218. REN ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO

ZHEN) (ZHAO SHOU YI) (1022-1063)

syn i

następca Zhen Zonga, który w latach 1034-1044
toczył wojnę z Zach. Xia zakończoną zgodą
Songów na płacenie im daniny. W 1041 Ren
Zong zawarł pokój z Liao, zobowiązując się do
płacenia daniny w wysokości 10 tyś. liang
srebra. Podczas jego panowania utworzono
cenzorat przy dworze cesarskim (Jü Szy T’ai),
który miał prawo kontroli nad urzędnikami. Za
panowania Ren Zonga Pi Sung wynalazł
ruchomą czcionkę drukarską (1048); w 1043
wybuchł bunt wojska pod wodzą Wang Luna, a
w 1047 bunt wojska w Peiczou pod wodzą
Wang Tse. Ren Zong był konfucjanistą i otaczał
opieką słynnych uczonych Sy-ma Kuanga i Ou-
jang Siu; Ren Zong był znanym malarzem i

zasłużonym kaligrafem; zmarł bezpotomnie.

219. YING ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO SHU)

(ZHAO ZONG SHI) (1063-1067)

trzynasty syn Zhao Yun

Ranga, księcia Pu An Yi i prawnuk Tai Zonga i następca
cesarza Ren Zonga; jego zła gospodarka finansowa
doprowadziła skarb państwa do bankructwa; zmarł w 1067
w 38 roku życia.

146

220. SHEN ZONG (IMI

OSOBISTE:

ZHAO XU) (1067-1085)

syn i następca Ying

Zonga, który odsunął od władzy konser-
watystów i poparł Wang Anshi, który wpro-
wadził w życie program radykalnych przemian
gospodarczych i społecznych. Powstał wów-
czas fundusz rządowy udzielający rolnikom
niskooprocentowanych pożyczek, dokonano
nowego przeglądu gruntów, by zlikwidować
niesprawiedliwe podatki, a rządowe dochody
zostały powiększone dzięki programowi skupu
produktów w jednym regionie i odeprze-
dawania ich w innym. By zwiększyć liczebność
armii Shen Zong i Wang Anshi zarządzili
szkolenie lokalnych oddziałów milicji w każdej
wiosce. Rząd przekazał także po jednym koniu

każdej chłopskiej rodzinie w pn. Chinach, w zamian za co wybierały one
spośród swoich członków jednego mężczyznę do służby w oddziałach kawalerii.
Chociaż Shen Zong kontynuował wdrażanie reform, Wang Anshi wzbudził
wiele kontrowersji i w 1076 został zmuszony do rezygnacji z urzędu. Ogromna
skala reform i nieudolność biurokracji spowodowały, że program Shen Zonga
nie odniósł większego sukcesy. Po jego śmierci sprawujący władzę w imieniu
małoletniego cesarza regenci zostali zdominowani przez konserwatywnych
urzędników, którzy wstrzymali wszystkie reformy.

221. ZHE ZONG (IMI

OSOBISTE:

ZHAO XU) (1085-1100)

syn i następca

Shen Zonga, objął tron w wieku 10 lat, za
którego rządy sprawowała jego babka,
cesarzowa Gao; mianowała ona kanclerzem
Szu-ma Kuonga, który anulował tzw. „Nowe
Ustawy”. W 1093 Zhe Zong objął rządy
osobiste po śmierci cesarzowej-wdowy Gao i
przywrócił „Nowe Ustawy”, a urząd ministra
powierzył

Ts’ai

Kingowi,

gorliwemu

uczniowi Wang Anshi i obniżył podatki;
usunięto

konserwatywnych

ministrów

urzędników i potępiono Szu-ma Kuonga i
zmuszono Xi Xia do zawarcia pokoju z
Songami.

(-). GAO (DE FEI) (REGENTKA: 1085-1093)

cesarzowa wdowa po Shen

Zongu; sprawowała rządy za małoletniego cesarza Zhe Zonga; mianowała ona
kanclerzem Szu-ma Kuonga, który anulował tzw. „Nowe Ustawy”.

147

222. HUI ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO JI)

(1100-1126)

ósmy i przedostatni cesarz Północ-

nej dynastii Song, patron sztuk, malarz i kaligraf.
Hui Zong szukał ucieczki od spraw państwa w
sztuce i literaturze. Nakłaniał malarzy tworzących
w jego akademii malarskiej do przedstawiania
przed-miotów tak, by były „prawdziwe co do
koloru i kształtu”, zachęcając do maksymalnej
dosłowności wizerunku. Jego władne obrazy
(przedstawiające ptaki i kwiaty) były szczególne,
dokładne kolorystyczne i doskonale skompo-
nowane. Znany był też jako kaligraf, który po
mistrzowsku posługiwał się stylem pisarskim, zw.
cienkim złotym. Hui Zong przyczynił się również
do wykonania zestawienia biografii i obrazów
artystów, którzy znani byli jego dworowi od III w.
do jego czasów. Dzieło to nosi tytuł „Xuan ho hua

pu” (katalog obrazów cesarza Xuan ho”). Panowanie Hui Zonga było
niekorzystne pod względem politycznym dla Północnej Dynastii Song. Na
dworze popierał taoizm, a także szukał pocieszenia i rozrywki w sztukach,
aferach miłosnych oraz tworzeniu ekstrawaganckiego ogrodu pałacowego.
Zajmował się gromadzeniem kolorowych kamieni, rzadkich roślin i
egzotycznych zwierząt domowych do swego ogrodu, a zarządzanie krajem
pozostawił innym. Podczas gdy ulubieni eunuchowie cesarza uzyskiwali coraz
większe wpływy w rządzie, polityczne dysputy pomiędzy reformatorami i
konserwatystami pozostawały nierozwiązane. Zagrożony ekspansją leżącego na
pn. cesarstwa Liao, Hui Zong zawarł sojusz z tatarskimi plemionami
Dżurdżenów (zamieszkującymi dzis. prowincje pn.). Zwycięstwo dzięki nim
odniesione okazało się iluzoryczne, gdyż to właśnie oni okazali się prawdziwym
zagrożeniem. W obliczu narastającego kryzysu Hui Zong abdykował w 1125 na
rzecz syna Qin Zonga, który panował niespełna dwa lata. W 1127
Dżurdżenowie doprowadzili do upadku Północną dynastię Song i złupili stolicę
państwa, dzis. Kaifeng. Zarówno Hui Zong jak i jego syn zostali schwytani i
resztę życia spędzili na wygnaniu w Mandżurii; zmarł w 1135.

148

223.QIN ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO HUAN)

(ZHAO DAN) (1126-1127)

najstarszy syn Hui Zonga i

cesarzowej Xian Gong z rodu Wang; na tron wstąpił po
abdykacji ojca Hui Zonga i toczył walki z Kinami,
którzy w 1126 zaatakowali K’aifeng i odstąpili od
oblężenia po otrzymaniu wysokiego okupu (5 mln. uncji
złota i 50 mln. uncji srebra). Walka między
zwolennikami koncepcji walki z Kinami, a kapitulacji
doprowadziła w 1127 do zajęcia przez Kinów
K’aifengu; zmarł w 1161 w niewoli u Kinów; był
prawdopodobnie największym kolekcjonerem sztuki w
państwie.

DYNASTIA POŁUDNIOWYCH SUNG (SONG) (1127-1279)

224.GAO ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO GOU)

(1127-1162)

dziewiąty syn Hui Zonga i konkubiny z

rodziny Wei (cesarzowa Xian Ren), brat i następca Qin
Zonga, który wraz z Tsung Tse stanął na czele walki z
Kinami i w 1127 przejściowo odzyskał K’aifeng,
utracony w 1129. W 1135 Gao Zong przeniósł stolicę
do Hangczou; w 1141 nie poparł generała Jo Fei,
głównego rzecznika walki z Kinami, który odniósł nad
nimi największe sukcesy, a kanclerza Cz’in Kueia,
głównego rzecznika ugody z Kinami. Po zamor-
dowaniu Jo Feia przez kanclerza Cz’in Kueia zawarto
pokój z Kinami ustalając granicę państwa na rzece
Huei i wysokość daniny na rzecz Kinów (tzw. pokój
Szao-sing, 1141). W 1161 Gao Zong odniósł
zwycięstwo w bitwie nad rzeką Jangtse nad cesarzem
Kinów Wei Shao Wangiem; w 1162 abdykował na

rzecz Xiao Zonga; był zwolennikiem i świadomym naśladowcą niezwykle
skutecznej Hanowskiej metody zarządzania służbą cywilną i w początkowym
okresie biurokracja w państwie funkcjonowała bez zarzutu; zmarł w 1187.

149

225. XIAO ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO

SHEN) (BO CUNG) (1162-1189)

drugi syn Zhao

Zichenga, księcia Xiu An Xi i Zhang, w siódmym
stopniu potomek Tai Zu, który wstąpił na tron w 1162
po abdykacji cesarza Gao Zonga. W 1163 Xiao Zong
wykorzystując osłabienie Kinów, podjął przeciw nim
wyprawę, która zakończyła się w 1164 zawarciem
pokoju i obniżeniem daniny płaconej przez Songów;
kontynuował

rozbudowę

systemu

irygacyjnego,

popierał rozwój handlu i produkcji rolnej; pozytywne
zmiany ekonomiczne sprzyjały wielkiemu rozkwitowi
kultury w Song Płd; w 1189 abdykował; zmarł w 1194.

226. GUANG ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO

DUN) (1189-1194)

syn i następca Xiao Zonga, za

którego panowania przybyło poselstwo z Wietnamu.
Słuchając podszeptów Guang Zong odprawił
popularnego wodza Xin Qi Ji. Guang Zong został
zmuszony do abdykacji przez cesarzową-wdowę
abdykował, ponieważ odmówił wzięcia udziału w
procesji pogrzebowej jej ojca Xiao Zonga w 1194;
zmarł w 1200 w Zhejiang w pobliżu Shaoxing.

150

227. NING ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO

KUO) (1194-1224)

13 cesarz dynastii Song;

syn i następca Guang Zonga, którego rządy są
znane jako okres rozwoju intelektualnego i
kulturalnego. W tym czasie wielki filozof
neokonfucjański Zhu Xi, stworzył część swoich
najsłynniejszych dzieł. Jednak rząd nękała
rosnąca inflacja, a na pierwszy plan wysunęła się
postać

ministra

Han

Tuozhou,

chcącego

odzyskać terytoria w pn. części Chin, należące
niegdyś do dynastii Song, a utracone na rzecz
Dżurdżenów kilka pokoleń wcześniej. Wojna
zakończyła się klęską, Dżurdżenowie zagarnęli
jeszcze większy obszar i dodatkowo zażądali
składania co roku olbrzymiej daniny. W czasie
negocjacji z Dżurdżenami Han Tuozhou został

zdymisjonowany i w 1208 podpisano ostatecznie traktat pokojowy.

228. LI ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO

YUN) (ZHAO JUN) (1224-1264)

w dziewią-

tym stopniu potomek cesarza Tai Zu, który
bardziej zajmował się filozofią niż sprawami
państwa, które powierzył pierwszemu ministro-
wi Ding Da Quan, (w 1227 przeprowadził
rehabilitację filozofa Czu Hi). W 1233 Li Zong
zawarł sojusz z Mongołami i uderzył na Kinów,
zdobywając Ts’aiczou; w 1235 Mongołowie
uderzyli na Płd. Chiny zdobywając tereny aż po
rzekę Huai, które wkrótce armia chińska
odzyskała. W 1257 Mongołowie ponownie
wtargnęli do Chin docierając aż do Czungkingu;
Li Zong korzystając z wojny domowej między
Arik-Böge, a Kubilajem, zawarł z tym ostatnim

rozejm; zmarł bezdzietnie i jego następcą został jego bratanek Du Zong.

151

229. DU ZONG (IMI

OSOBISTE:

ZHAO QI) (ZHAO MENG QI) (1264-
1274)

bratanek i następca Li Zonga, za

którego panowania w latach 1268-1273
toczono walki z Mongołami, które koncent-
rowały się przy oblężeniu Siangjangu i
Pancz’engu, a decydująca o klęsce armii
Song bitwa odbyła się pod Shangfan. Jego
dwór był widownią walk między zwolen-
nikami walki, a kapitulacji wobec Mongo-
łów, a cesarz zajmował się kobietami,
piciem i życie w luksusie.

230. GONG ZONG (IMI

OSOBISTE: ZHAO XIAN) (1274-1276)

syn i

następca Du Zonga, który wstąpił na tron jako nieletni. Po dostaniu się w 1276
w ręce Mongołów Gong Zong został później wraz z matką wysłany do klasztoru
buddyjskiego w Tybecie, gdzie w 1323 zmarł.

231. DUAN ZONG (IMI

OSOBISTE:

ZHAO SHI) (1275-1278)

syn Du Zonga, brat

i następca Gong Zonga, który uzyskał tron
dzięki Lu Sin-fu i Czang Szy-czie w Fuczou, a
generał

Wen

T’ien-siang

walce

Mongołami odzyskał Jungsi; w 1274 został
księciem Ji, w 1276 księciem Yi jego armia
została wkrótce rozbita przez Mongołów;
podczas ucieczki przed Mongołami wypadł z
łodzi i niemalże się utopił; po przybyciu do
Gangzhou poczuł się źle i zmarł.

152

232. ZHAO BING (TI PING) (1278-1279)

syn Du Zonga, młodszy brat i następca Duan
Zonga, który został ogłoszony cesarzem w
Kuangtungu przez Lu Sin-fu i Czang Szy-
czie; w 1274 został królem Xin w 1276
księciem Guang i Wei; w 1279 Zhao Bing
zginął jako chłopiec podczas bitwy morskiej
z Mongołami jako ostatni z dynastii Song.

DYNASTIA JÜAN (MONGOŁOWIE) (1279-1368)

233. SHI ZU (IMI

OSOBISTE:

CHUBILAJ

(KUBILAJ)

(SETSEN)

(1260) (1279-1294)

wnuk Czyngis-

chana; był czwartym synem Tołuja, naj-
młodszego z czterech synów Czyn-gis-
chana. Do 1251 nie odgrywał znaczniejszej
roli w powiększeniu i konsolidowaniu
imperium mongolskiego. Jego brat, wielki
chan Möngke, zadecydował o kontyno-
waniu podboju Chin rządzonych przez
dynastię Song, co było zaplanowane przez
trzeciego syna Czyngis-chana, Ögödeja, a
także zagarnięciu

Persji, które to zadanie

przydzielono bratu Kubilaja – Hülegü.
Kubilaj został zarządcą pd. części Mongolii
i pn. części Chin. Zgromadził wokół siebie

grupę zaufanych konfucjańskich doradców, którzy przekonali go m.in. o
wzajemnej zależności władcy i podwładnych. W czasie wojen Kubilaj stosował
prawo łaski wobec podbitych. W 1257 Möngke przyjął na siebie
odpowiedzialność za prowadzenie wojny, ale zmarł w 1259. Kubilaj, który z
inną armią oblegał miasto, dowiedział się, że jego brat Arigböge, któremu jako
najmłodszemu powierzono odpowiedzialność za strony rodzinne, planował
ustanowić się chanem. Kubilaj ogłosił zawieszenie broni i w kwietniu 1260
przybył do swej rezydencji w pd.-wsch. części Mongolii, gdzie jego

współpracownicy zorganizowali kuriltai („wielkie zgromadzenie”) i

w maju

jednomyślnie wybrali go na chana w miejsce Möngke. Dziesięć dni później

153

ogłosił sukcesję w oświadczeniu zapisanym klasycznym językiem chińskim.
Ponieważ prawo primogenitury nie było w owym czasie respektowane,
Arigböge, mając poparcie wpływowych współpracowników, zorganizował swój
kuriltai w Karakorum i ogłosił się chanem, ignorując wcześniejszą deklarację
Kubilaja. W 1264 Kubilaj pokonał Arigböge i zmusił go do poddania się.
Arigböge zmarł 2 lata później, ale waśń rodzinna trwała przez cały okres rządów
Kubilaja. Przeciwko niemu zwrócili się ci, którzy mieli pretensje o zarzucenie
tradycyjnego koczowniczego trybu życia i przyjęcie obcej chińskiej kultury.
Przywódcą opozycji był Kaidu, wnuk Ögödeja wyznaczonego przez Czyngis-
chana na jego sukcesora. Tron przeszedł z linii Ögödeja do linii jego brata
Tołuja w 1250 w wyniku zamachu stanu. Kaidu nigdy nie złagodził swej
wrogości względem Kubilaja i pozostał panem Mongolii właściwej

oraz

Turkiestanu do śmierci w 1301. Największym osiągnięciem Kubilaja było
przywrócenie jedności imperium chińskiego podzielonego po upadku dynastii
Tang. Rozpoczął rządy w 1260, a w 1271, osiem lat przed rozpadem dynastii
Song, założył dynastię Yuan. W pewnym okresie Kubilaj chciał poprzestać na
rządach na pn., pozostawiając Songom nominalnie władzę na pd., jednak w
1267 wznowiono działania wojskowe. Ministrowie cesarza z dynastii Song
utrzymywali przed nim w tajemnicy rzeczywistą sytuację, podczas gdy dowódcy
przechodzili na stronę Mongołów. W 1276 mongolski generał Bajan pojmał
cesarza, lecz lojaliści zbiegli na pd. opóźniali upadek dynastii jeszcze o 3 lata.
Do 1279 Kubilaj podbił pd. część Chin. Następnie zorganizował serię
kosztownych i trudnych wypraw przeciw państwom Płw. Indochińskiego,
Japonii i Jawie, w których armie mongolskie ponosiły dotkliwe klęski, jednak
Kubilaj nigdy nie zniechęcał się miernymi rezultatami wojen kolonialnych ani
ich kosztami, a kres położył im dopiero jego następca. Pod rządami Kubilaja,
zgodnie z jego „polityką narodowościową”, społeczeństwo zostało podzielone
na cztery grupy. Na szczycie drabiny społecznej znajdowali się Mongołowie,
tworząc uprzywilejowaną wojskową kastę złożoną z kilkuset tysięcy członków.

Byli oni zwolnieni z podatków, a żyli na koszt chińskiego chłopstwa.
Zagraniczni pomocnicy Mongołów – rodowici mieszkańcy Azji Środkowej –
tworzyli drugą grupę ludzi o specjalnym statucie, z której wywodzili się
urzędnicy na wyższe stanowiska, a jej członkowie stworzyli nowy typ grupy
kupieckiej. Podobnie jak Mongołowie byli oni zwolnieni z podatków.
Większość społeczeństwa (Chińczycy Han z pn. i „barbarzyńcy” z pd.) należała
do trzeciej i czwartej grupy i była obciążona kosztami utrzymania państwa, w
tym ciągłych wojen prowadzonych przez Kubilaja i ekstrawaganckich

przedsięwzięć budowlanych podejmowanych w stolicy. Chłopi, angażowani
jako robotnicy, zaniedbywali swoje gospodarstwa. Kubilaj, podobnie jak inni
władcy mongolscy, był niezwykle zaabsorbowany sprawami religijnymi. Jego
rządy były czasem tolerancji dla różnych religii. Duchowni, i ich wspólnoty
zostali zwolnieni z podatków, a świątynie buddyjskie szczególnie hojnie były
obdarzone gruntami i chłopami pracującymi na ich utrzymanie. Polityka

154

etnicznej dyskryminacji wywołała silne niezadowolenie społeczne. Handel
znajdował się głównie w rękach uprzywilejowanej grupy zagranicznych
kupców, a ogół ludności nie czerpał z niego żadnych korzyści. Społeczeństwo
stawało się coraz uboższe. Tradycyjny system egzaminów cesarskich, który
dopuszczał do służby państwowej tylko mężczyzn ze znajomością
konfucjańskiej filozofii, został zarzucony; brakowało również zwyczajowego
systemu ograniczeń praktyk absolutystycznych i rządów arbitralnych, które
mogły być narzucone przez cenzorat (organizacja kontrolująca zachowanie
urzędników); brakowało także profesjonalnych urzędników państwowych.
Kubilaj nie kontrolował rujnujących działań swoich zagranicznych doradców

finansowych. Ekstrawagancki sposób prowadzenia polityki, który aprobował,
finansowa niekompetencja późniejszych cesarzy mongolskich spowodowały w
XIV w. wybuch powstania i w konsekwencji upadek dynastii. Wzorem chińskim
Kubilaj emitował papierowe pieniądze. Pod koniec panowania dynastii
nieudolna polityka finansowa spowodowała inflację. Przyczynił się także do
uformowania tradycji politycznej swego ludu. Jemu i jego doradcy,
tybetańskiemu lamie, przypisuje się rozwinięcie teorii politycznej znanej jako
„podwójna zasada”, tzn. parytet potęgi i godności Kościoła oraz organizacji
państwowej w sprawach politycznych. Teoria ta była nie raz wykorzystywana w
późniejszych dziejach Mongolii była u podstaw m.in. ukonstytuowania
teokratycznej monarchii w 1911, kiedy Mongolia odzyskała niepodległość.
Kubilaj przekształcił się we władcę na wskroś chińskiego. Chiny zaabsorbowały
go do tego stopnia, że przestał odczuwać związek z rodzinnymi stronami i przez
lata był zaangażowany w wojnę domową z konkurencyjnymi mongolskimi
książętami ze stepów. Pod jego panowaniem Chiny i Mongołowie cieszyli się
dobrobytem, ale zapoczątkowana przez Kubilaja polityka, nieudolnie

kontynuowana przez jego następców, odizolowała Mongołów w Chinach od ich
otoczenia. Wraz z upadkiem dynastii Mongołowie powrócili na stepy.

234. CHENG ZONG (IMI

OSOBIS-

TE: TIMUR OLDJÄITU) (1295-1307)

syn Czimkina (Czingina), wnuk i następca
wielkiego chana Kubilaja, cesarz Chin i
wielki chan imperium mongolskiego.
Przed objęciem tronu był namiestnikiem w
Karakorum, głównym po Bajanie dowódcą
wojsk mongolskich operującym przeciw
wnukowi Ugedeja, Kajdu Był ostatnim
cesarzem mongolskiej dynastii Yuan
sprawującym rzeczywistą kontrolę nad
Chinami; poza zasięgiem rzeczywistej
władzy Cheng Zonga pozostawały jednak
mongolskie terytoria w Rosji i na Bliskim
Wschodzie. Cheng Zong odpierał ataki

155

przybyszów z pn.-zach. Chin, pragnących odebrać mu tron, stłumił bunty w
Korei i pd. Chinach, walczył też z masową korupcją w państwie. W trosce o
skarb państwa dążył do zniesienia przywilejów duchowieństwa buddyjskiego i
taoistycznego. Po jego śmierci dwór i państwo zaczęły podupadać. Timur
otrzymał pośmiertny tytuł Cheng Zong (znakomity antenat).

235. WU ZONG (IMI

OSOBIS-TE:

KAJSZAN) (KÜLÜG) (1307-1311)

wnuk

Kubilaja,

bratanek

Timura

Oldjäitu przez którego został wyzna-
czony następcą tronu, otrzymał tytuł
„huang-tai-czy” („syn chana, następca
tronu”) i udał się do Karakorum. W
1307 po śmierci Timura Oldjäitu jego
ż

ona chatum Burchan zawiązała spisek,

który miał osadzić na tronie jej
kochanka, nojona Anadę, lecz brat
Kajszana, późniejszy chan Bujantu
wkroczył ze swym wojskiem do Pekinu i
rozkazał stracić spiskowców, ogłaszając
cesarzem

brata

Kajszana,

który

mianował go swoim następcą. Kajszan

był doświadczonym i energicznym wodzem; skrócił sobie życie nadmierną
skłonnością do pijaństwa; popierał buddyzm.

236. REN ZONG (IMI

OSOBISTE:

BUJANTU)

(AJURBARWADA)

(1311-1320)

brat i następca Kajszana,

który mianował go swoim następcą w
nagrodę za zlikwidowanie w 1311
spisku wdowy po Timur Oldjäitu,
chatum Burchan, która chciała po
ś

mierci męża osadzić na tronie swego

kochanka nojona Anadę. W 1311 po
wstąpieniu na tron po śmierci Kajszana,
Bajantu dokonał pewnych zmian w
systemie administracyjnym Mongolii, a
w Chinach zredukował pewne stany
urzędników (sin-czung-szu-szen) i zlik-
widował urzędy ministrów (w Karako-
rum pozostawił radę miejską). W 1309

bunt przeciw niemu na czele 10 tyś. aratów-nojonów podniósł nojon Alchu –
Timur w Mongolii; w 1314 Bujantu widząc ciężkie położenie ludności w
Mongolii zwolnił ją na 2 lata z podatków i powinności. W 1316 łamiąc
przyrzeczenie dane bratu Chaichanowi, Bujantu mianował swoim następcą

156

swego syna Szidebala. Swoje wstąpienie na tron uczcił Bujantu tygodniową
ucztą i zabawą, a podczas trzydniowych świat buddyjskich zabito 10 tyś. owiec.
Na ogół Bujantu toczył pomyślne walki z chanem ułusu czagatajskiego Esen
Bugą; nie potrafił Bujantu przeciwstawić się narastającym intrygom, aktom
gwałtu, korupcji i samowoli dostojników.

237. YING ZONG (IMI

OSOBISTE: SHIDEBALA (SUDDAPALA)

(GEGEN) (1320-1323)

syn i następca Bujantu, który go w 1316 mianował

następcą tronu. Po 3 letnim panowaniu Ying Zong wraz ze swym ministrem
Bajdżu został zamordowany przez nojona Tegszi z rodu Gammala; snuł plany
reform; w 1322 rząd zakazał działalności Białego Lotosu.

238. TAI DING DI (ZHI PING DI) (IMI

OSOBISTE: JESÜN TEMÜR)

(1323-1328)

syn Gammala, prawnuk Kubilaja, który w 1297 otrzymał tytuł

czing-wanga i za panowania Timura Oldjäitu, Kajszana, Bujantu i Shidebala
sprawował przy pomocy nojona Charachassuna zarząd nad Mongolia. W 1323
Jesün Temür został wyniesiony na tron przez swego krewnego, nojona
Tegsziego, który zamordował chana Shidebala. Podczas jego panowania Chiny
nawiedziły klęski żywiołowe: powodzie i długotrwałe deszcze, co doprowadziło
do klęski głodu.

239. TIAN SHUN DI (IMI

OSOBISTE: RAD

APIKA) (ASPIKA) (1328)

syn Jesün Temüra, który po śmierci ojca w 1328 został w Szantu ogłoszony
chanem przez grupę feudałów mongolskich na czele z Taolaszą. Klęska armii
dowodzonej przez Taolaszę w walce z El-Timurem, który ogłosił chanem w
Chanbalalasunie Togh Timura skłoniła Radżapika do abdykacji na jego rzecz.

240. WEN ZONG (IMI

OSOBISTE:

TOGH

TIMUR)

AJAGAJTU)

(1328-1329, 1329-1332)

syn Kajszana,

który w wyniku spisku i zwycięstwa
wodza

El-Timura

nad

Taolaszą

abdykacji Radżapiki objął w 1328 tron
chański, lecz w tymże roku w Szandu,
chanem został ogłoszony jego brat
Koszila, którego Togh Timur polecił
zmordować przez nasłanego szpiega. W
1329 Togh Timur za radą El-Timura
polecił stracić żonę swego brata Koszila,
a jego syna Toghan Timura zesłał do
Korei. Był głęboko wierzącym buddystą i
zbudował dużo świątyń i klasztorów; w

1332 Togh Timur został zamordowany przez El-Timura, któremu nie był już
potrzebny, ponieważ zrealizował szereg jego zamysłów.

241. MING ZONG (IMI

OSOBISTE: KOSZILA) (1329)

syn Kajszana,

który został odsunięty od tronu przez stryja Bujantu. W 1329 Koszila ogłosił się

157

w Szandu chanem, lecz został zamordowany przez szpiega nasłanego przez
brata Togh Timura.

242. NING ZONG (IMI

OSOBISTE:

IRIND

IBAL) (RENCZIPAL) (1332)

syn

Koszili, który został wyniesiony na tron w
wieku 6 lat przez El-Timura. Po 52 dniach
panowania Renczipal został zamordowany.

243. SHUN DI (IMI

OSOBISTE:

TOGHON TIMUR) (UKAD

ATU)

(

1333-1368)

ostatni cesarz mon-

golskiej dynastii Yuan w Chinach.
Shun Di został cesarzem w wieku 13
lat, ale okazało się, że był słabym
władcą,

który

wolał

swój

czas

poświęcić studiom nad buddyzmem
tybetańskim i zabawom w haremie. Na
początku jego rządów władza spoczy-
wała w rękach nastawionego anty-
chińsko ministra Bayana, który zlikwi-
dował system egzaminów Cesarskich,
zakazał Chińczykom noszenia określo-
nych kolorów i używania określonych
znaków ideograficznych, a nawet

zaproponował masowe egzekucje Chińczyków (wybierając ich wg nazwisk).
Dyskryminacyjna polityka Bayana wraz z pogorszającą się sytuacją
ekonomiczną w pastwie wywołała masowe bunty. W 1339 minister został
wygnany, a jego polityka – odrzucona. Cesarz nadal jednak w niewielkim
stopniu interesował się rządami i sytuacja ulegała pogorszeniu. Syn Shun Di –
wyznaczony na następcę tronu – zaalarmowany działaniami ojca, który coraz
więcej władzy przekazywał buddyjskim mnichom i eunuchom, uknuł nieudany
spisek mający na celu zdetronizowanie cesarza. W 1368, kiedy główny
przywódca rebeli Zhu Yuanzhang (1329-1398) zbliżał się ze swą armią do
Pekinu, Shun Di zignorował żądania, by pozostać w Pekinie i bronił swego

158

dziedzictwa. Zamiast tego uciekł do Azji Środkowej, kończąc w ten sposób
dynastię. Mongołowie nadali mu pośmiertny tytuł Hui Zong, ale zazwyczaj
Toghon Timur znany jest jako Shun Di, którym to tytułem obdarzyła go kolejna
dynastia – Ming (1368-1644).

DYNASTIA MING (1368-1644)

244. HONG WU (IMI

OSOBISTE: ZHU

YUAN ZHANG) (IMI

MIERTNE: GAO

DI) (IMI

TYNNE: TAI ZU) (1368-1398)

założyciel dynastii Ming, która władała Chinami
przez prawie 300 lat. W czasie swoich rządów
przeprowadził reformy wojskowe, administra-
cyjne i edukacyjne. W wieku 16 lat został
mnichem w świątyni Huangque, położonej
niedaleko Fengyangu. Jako żebrak wędrował w
okolicach Hefei, gdzie w 1325 wybuchło postanie
chłopskie. Hong Wu przyłączył się do niego i
został zastępcą dowódcy. W 1353 zajął Chuzhou
(obecnie region Chu w prowincji Anhui, obszar
na zach. od Nankinu). Stopniowo awansował i
zyskiwał coraz więcej zwolenników. W 1355
przejął dowództwo nad armią po Guo Zuxingu.
Atakował i zajmował wsch. część Chin, po deltę
rzeki Jancy. Od przyłączających się do niego osób

wysoko urodzonych uczył się podstaw języka chińskiego i literatury, studiował
historię Chin i klasyczne utwory konfucjańskie. Poznał zasady rządzenia oraz
struktury wojskowe i stworzył wydajną administrację. W 1356 zdobył Nankin i
ogłosił się księciem Wu. Przyczynił się do rozwoju rolnictwa, nadając
nieużywane tereny chłopom nieposiadającym ziemi. Został narodowym
przywódcą wojskowym w walkach przeciwko Mongołom, chociaż musiał
rywalizować o władzę, m.in. z Chen Yuliangiem i Zhang Shichengiem. W 1363
na jeziorze Puoyang (na pd. od rzeki Jangcy w pn. części prowincji Jiangxi)
doszło do decydującej bitwy morskiej między ogromną flotą wojennych statków
Chen Yulianga a barkami Hong Wu, zakończonej śmiercią Chena Yulianga i
zniszczeniem jego floty. W 1364 zdobyto Wuchang, twierdzę Chena Yulianga, a
następnie zajęto prowincje Hubei i Hunan. Po spacyfikowaniu południa Hong
Wu wysłał swoich generałów, Xu Da i Chang Yuchu aby poprowadzili oddziały
przeciwko północy. Na początku 1368 Zhu Yuanzhang ogłosił się cesarzem i
panował jako Hong Wu. Hong Wu wzorował się na cesarstwie Tang,
wprowadził nazwy ery panowania danego cesarza i zarzucił częste zmiany
nazwy tych er. Cesarz ograniczył prawo sprzedawania ludzi w niewolę, popierał
rozwój rolnictwa przez zagospodarowywanie ugorów, a także poprzez opiekę
nad chłopami, wprowadził system uprawy ziemi przez żołnierzy, odbudował

159

tamy, zapory i zbiorniki wodne. Popierał także rozwój rzemiosła i handlu przez
zmniejszenie podatków nakładanych na rzemieślników i kupców. Wobec
niechęci do niego starej arystokracji chińskiej (m.in. spisek Hu Wei-junga),
Hong Wu skoncentrował władzę polityczną i wojskową w swoim ręku
(ograniczenie zakresu władzy władz terenowych do administracji i finansów,
zniesienie urzędu czung-szu-szenga i kanclerza, a wzmocnienie pozycji 6
urzędów: administracji, finansów, obrzędów, wojny, sprawiedliwości i robót
publicznych, a kierownik każdego urzędu zw. szang szu był bezpośrednio
odpowiedzialny przed cesarzem i wykonywał jego rozkazy; wprowadzono
stanowisko Wielkiego Sekretarza z głosem doradczym). Mimo centralizacji
władzy Hong Wu wydzielił pewne części kraju swoim krewnym, jako lenna
książęce (wangi). Po 1368, po wyparciu Mongołów z Chin, Hong Wu toczył z
nimi walki, podczas których jego armia pod wodzą Lan Jü rozbiła Mongołów w
bitwie pod Puierhoi (1388).

245. JIAN WEN (IMI

OSOBISTE: ZHU YUNWEN) (IMI

MIERT-

NE: HUI DI) (1398-1402)

wnuk i następca Hong Wu, który wstąpił na tron w

wieku 16 lat i pod wpływem Cz’i Huang Tsu-cz’enga dążył do osłabienia
pozycji wangów, co doprowadziło do konfliktu z księciem Jen. W 1402 zdobył
on Nankin i ogłosił się cesarzem; Jian Wen zbiegł z płonącego pałacu i przez ok.
40 lat ukrywał się w klasztorze jako mnich buddyjski; rozpoznany w 1440,
został przewieziony do Pekinu, gdzie w 1441 zmarł.

246. YOUNG LO (IMI

OSOBISTE:

ZHU DI) (IMI

MIERTNE: WEN)

(IMI

TYNNE: CHENG ZU)

(TAI

ZONG) (1402-1424)

trzeci cesarz chiń-

skiej dynastii Ming (1368-1644), która za
jego panowania osiągnęła największy
rozkwit. Przeniósł stolicę z Nankinu do
Pekinu, w którym powstało „Zakazane
Miasto”. Ojciec Zhu Di – cesarz Hong Wu
– szybko pokonał drogę od ubogiego
sieroty o chłopskim pochodzeniu przez
ż

ebrzącego buddyjskiego mnicha i następ-

nie podoficera w powstaniu przeciwko
mongolskiej dynastii Yuan, by stać się w
zasadzie niezależnym satrapą w części
bogatego wsch. obszaru doliny rzeki
Jangcy, z siedzibą w Nankinie. Tam
urodził się Zhu Di – jako czwarty spośród
26 książąt. Obecnie sugeruje się, że Zhu

Di był najprawdopodobniej synem pobocznej małżonki cesarza o pochodzeniu
koreańskim, chociaż zgodnie z chińską tradycją zawsze traktował główną
małżonkę swego ojca – szanowaną i wpływową cesarzową Ma – jako swą

160

prawowitą matkę. W 1360 Hong Wu zaangażował się w walki z rywalami o
supremację w dolinie Jancy, podczas gdy rząd dynastii Yuan w Pekinie był
unieruchomiony starciami dworskich frakcji. W ciągu następnych siedmiu lat
Hong Hu usunął przeciwników w środkowej i wsch. części Chin, a w 1368
cesarz ogłosił powstanie nowej dynastii Ming ze stolicą w Nankinie i wygnał z
Pekinu ostatniego władcę dynastii Yuan. W 1370, w wieku 10 lat, Zhu Di został
mianowany księciem Yan (starożytna nazwa regionu Pekinu). W miarę jak
dorastał, nowe imperium Mingów ustabilizowało się, powstał rozbudowany
aparat rządowy i wprowadzono nowy porządek społeczno-gospodarczy. Dzięki
wrodzonym cechom przywódczym wkrótce stał się ulubieńcem ojca. W 1380
przeniósł się do rezydencji w Pekinie. Na początku panowania Mingów męscy
potomkowie cesarza, oprócz najstarszego syna, który pozostawał w Nankinie
jako następca tronu, otrzymywali lenna w strategicznych regionach, gdzie
pełnili funkcję wicekrólów. W latach osiemdziesiątych XIV w. Zhu Di
zdobywał doświadczenie w patrolowaniu i potyczkach na pn. granicy pod okiem
wybitnych generałów. W 1390 ze starszym przyrodnim bratem, księciem Jin,
który otrzymał lenno w sąsiedniej prowincji Shanxi, został wyznaczony do
dowodzenia ekspedycją patrolującą obszar poza granicami Wielkiego Muru
Chińskiego; w 1393 przejęli oni pełny nadzór nad siłami obronnymi całego
ś

rodkowego sektora pn. granicy imperium. Od tego czasu Zhu Di prawie co

roku prowadził kampanie mające na celu podtrzymanie chaosu wśród
podzielonych i zdezorganizowanych Mongołów i zmuszenie ich do przyjęcia
pozycji defensywnej. W 1392 zmarł następca tronu. Część historyków uważa, że
starzejący się cesarz Hong Wu rozważał – wbrew tradycji i zasadom domu
cesarskiego, które sam ustanowił – możliwość mianowania Zhu Di nowym
następcą tronu. Wahał się prawie pół roku, nim podjął decyzję i ostatecznie
postąpił wg tradycji, mianując syna zmarłego następcy tronu Zhu Yun Wena,
który miał wówczas zaledwie piętnaście lat. Od tego czasu Zhu Di, zw. po
ś

mierci swych dwóch pozostałych starszych braci w 1395 i 1398, stawał się

coraz bardziej arogancki i władczy. Kiedy cesarz Hong Wu zmarł latem 1398,
uznał się za faktyczną głowę cesarskiego rodu i oczekiwał szacunku od swego
bratanka. Nowy cesarz miał jednak inne zamiary. Pod wpływem konfucjańskich
urzędników przeprowadził serię reform destabilizujących dopiero co
ustanowiony rząd. Jednym z głównym celów cesarza było odebranie regionalnej
władzy książętom; w latach 1398-1399 byli oni kolejno więzieni, skazywani na
wygnanie lub zmuszani do samobójstwa. Zhu Di czuł narastającą izolację i
zagrożenie, dlatego w sierpniu 1399 wywołał rebelię, ogłaszając, że jego
obowiązkiem jest uratowanie niedoświadczonego cesarza z rąk złych doradców.
Rebelia trwała do 1402; w tym czasie zniszczono większość zach. części
prowincji Shandong oraz pn. odcinek doliny rzeki Huai. Rząd w Nankinie
wyraźnie nie doceniał potęgi Zhu Di; nie udało mu się zebrać armii będącej w
stanie zmierzyć się z jego wojskami. Wojna długo pozostawała w impasie. Na
początku 1402 oddziały Zhu Di przełamały linię cesarskiej armii na pn.,

161

przeszły szybko prawie niepowstrzymywane na pd. wzdłuż Wielkiego Kanału,
przyjęły kapitulację floty cesarskiej na rzece Jancy i zostały wpuszczone do
otoczonej murem stolicy w lipcu 1402. Cztery dni po upadku Nankinu Zhu Di
wstąpił na tron, ale oficjalny okres jego rządów rozpoczął się dopiero w 1403.
Cesarz Zhu Yun Wen zniknął. Nie wiadomo, czy zginął w pożarze pałacu (jak
oficjalnie ogłoszono), czy uciekł w przebraniu i przeżył wiele lat w
odosobnieniu. Po wstąpieniu Zhu Di na tron bliscy doradcy Zhu Yun Wena
wraz z rodzinami zostali straceni. Czystki objęły kilka tysięcy osób. Nowy
cesarz odwołał wszystkie zmiany instytucjonalne i polityczne wprowadzone
przez swego poprzednika, a nawet zarządził spisanie nowej historii, w której
okres rządów cesarza-założyciela dynastii został przedłużony do 1402, tak jakby
Zhu Yun Wen nigdy nie panował. Jedyna reforma, jaka pozostała w mocy, to
ograniczenie władzy książąt. Odtąd książęta pozostali przy władzy na terenach
granicznych byli stopniowo przenoszeni ze swych strategicznych lenn do
ś

rodkowych i pd. Chin i pozbawieni władzy rządowej. Od czasu panowania

Young Lo książęta cesarscy otrzymywali regularne pensje rządowe i spędzali
ż

ycie w miastach, którym z jednej strony przydawali splendoru, a które w sumie

były ich więzieniami. śadnemu z późniejszych cesarzy Mingowskich nie
zagroził poważnie bunt cesarskich książąt. Jako cesarz Young Lo był
despotyczny i zazdrosny o swą władzę. Zbudował rząd centralny z oddanych mu
młodych urzędników i polegał w stopniu do tej pory niespotykanym, na
eunuchach w kwestiach wychodzących poza ich tradycyjne role pałacowe.
Pracowali dla niego jako posłowie, nadzorcy określonych projektów i regionalni
nadzorcy garnizonów wojskowych. W 1420 ustanowił tajną policję eunuchów
Dong Chang, której zadaniem było tropienie działalności wywrotowej. Chociaż
za panowania Young Lo instytucja ta nie budziła złych skojarzeń, z czasem
przekształciła się w znienawidzoną i budzącą strach policję współpracującą ze
strażą cesarską. Cesarz polegał także w dużym stopniu na sekretariacie
złożonym z młodych urzędników, przydzielonych pałacowi przez tradycyjną
Akademię Hanlin zajmującą się opracowaniem i wydawaniem dokumentów i
kompilacji. Pod koniec rządów Young Lo stali się oni potężnym Wielkim
Sekretariatem

pełniącym

funkcję

buforu

pomiędzy

cesarzem

administracyjnymi agencjami rządowymi. Chociaż cesarz, podobnie jak ojciec,
łatwo wpadał w gniew wobec urzędników, zbudował silną i skuteczną
administrację. W czasie jego rządów ustabilizowała się sytuacja polityczna,
społeczna i gospodarcza Chin. Young Lo, podobnie jak ojciec, nie darzył
szacunkiem wyższych form chińskiej kultury. Tak jak mongolscy chanowie
wezwał do Chin i otaczał czcią tybetańskiego lamę, a prawdopodobnie
największy wpływ intelektualny wywarł na niego taoistyczny kapłan Daoyan –
wieloletni osobisty doradca. Rząd Young Lo sfinansował jednak także
opracowanie i publikację kanonu konfucjańskiego i neokonfucjańskiego, a co
najważniejsze przygotowanie w formie manuskryptu monumentalnego
kompendium literatury, Yongle dadian (ponad 11 tys. t.). W kanonie przetrwało

162

wiele tekstów, które inaczej prawdopodobnie zaginęłyby. Możliwe jednak, że
cesarz uważał tego typu działania za rodzaj zadania mającego zająć czymś
literatów cieszących się publicznym szacunkiem, ale nie jego osobistym
zaufaniem. Na początku swego panowania bardzo się interesował regionem za
pd. granicą Chin, częściowo prawdopodobnie również z powodu plotek o
ucieczce na ten obszar cesarza Zhu Yun Wena. W 1403 wysłał trzy floty pod
dowództwem eunuchów, mające za zadanie rozgłaszanie w pd.-wsch. Azji aż po
Jawę i pd. Indie, że Young Lo objął tron w Chinach. Intensywniej niż inni
cesarze w chińskiej historii zabiegał o uznanie jego władzy przez odległych
potentatów w tym regionie. W czasie jego panowania do Chin regularnie
przybywały z zagranicy misje z wyrazami uznania i darami, w tym od lokalnych
władców Malakki i Brunei. Najsłynniejszym z wielu admirałów floty Young Lo
był muzułmański eunuch Zheng He, który przewodził siedmiu wyprawom w
latach 1405-1433. Odwiedził co najmniej 37 krajów, niektóre z nich w tak
odległych regionach jak Zat. Perska, M. Czerwone i wsch. wybrzeże Afryki,
docierając do Zanzibaru. Ze wszystkich państw przywoził do Chin posłów z
darami wyrażającymi uznanie dla suwerennej władzy cesarza Young Lo. Cesarz
wielokrotnie wysyłał także emisariuszy do Tybetu i Nepalu oraz przez Azję
Ś

rodkową do Afganistanu; mieli oni skłonić te państwa do złożenia mu

wyrazów uznania i darów. Był jedynym władcą w historii Chin, który został
uznany za suzerena przez Japończyków pod rządami szoguna Yoshimitsu z rodu
Ashikaga. Przez krótki czas Japończycy byli na tyle ulegli, że wysyłali własnych
poddanych na dwór chiński, by tam sądzono ich za pirackie ataki na koreańskie i
chińskie wybrzeże. Wraz z nowym szogunem postawa ta uległa zmianie. Po
1411 – mimo nalegań Young Lo – żadna misja z daniną nie przypłynęła do Chin
z Japonii, a japońscy piraci ponownie atakowali chińskie wybrzeże. Cesarz
zagroził wysłaniem ekspedycji karnej do Japonii, jeśli ta nie zmieni swej
polityki wobec Chin. Kiedy jednak w 1419 szogunat wyparł się
odpowiedzialności za ataki pirackie i odmówił powrotu do wcześniejszej relacji
podległości, Young Lo był zbyt zajęty innymi sprawami, by zareagować na to
inaczej

niż

słowną

krytyką.

Ekspansjonistyczne

skłonności

cesarza

doprowadziły Chiny do katastrofalnej konfrontacji wojskowej z pd. sąsiadem
Chin, Annamem. W 1400 obalono tam młodą dynastię Tran, będącą
spadkobiercą annamickiego tronu, proklamowano nową dynastię. Od początku
panowania Young Lo lojaliści dynastii Tran, którzy zbiegli do Chin,
przekonywali cesarza do podjęcia interwencji i przywrócenia na tron prawowitej
dynastii. Kiedy cesarscy posłowie do Annamu zostali zamordowani, Young Lo
w 1406 wyraził zgodę na zorganizowanie kampanii karnej. Chińskie wojsko
szybko zajęły Annam. Ponieważ nie udało się znaleźć odpowiedniego następcy
tronu z dynastii Tran, w 1407 Young Lo przekształcił Annam w nową chińską
prowincję. Lokalny opór wybuchł niemal natychmiast i trwał nieprzerwanie.
Szczególnie po 1418 walki partyzanckie przeciwko władzom Mingowskim
wpłynęły na znaczne osłabienie chińskiej pozycji w Annamie. W tym okresie

163

cesarz stracił swe wcześniejsze zainteresowanie pd. regionami i pozwolono by
sytuacja ulegała pogorszeniu. Dopiero w 1428 wnuk Young Lo, Xuan De,
wycofał się z bezpośrednich rządów Mingów w Annamie. We wczesnym
okresie panowania cesarza pn. granica, tradycyjnie obszar największego
zagrożenia dla chińskich rządów, była stosunkowo spokojna. Na początku
powstania w Pekinie w 1402 Young Lo zyskał poparcie mongolskich plemion w
pn.-wsch. Chinach. Później w ramach podziękowania za pomoc, ofiarował
Mongołom Urianghad autonomię, wycofując chińskie jednostki wojskowe na
pd. od Wielkiego Muru Chińskiego i regularnie wysyłając dary ich
przywódcom. Inne plemiona z pn. – Mongołowie Wsch., czyli Tatarzy, i
Mongołowie Zach., czyli Ojraci – byli zdezorganizowani i zajęci wewnętrznymi
walkami. Kiedy do władzy doszedł Young Lo, na dalekim zach. Timur – twórca
imperium turkijsko-mongolskiego – zdążył już zaatakować i splądrować
zarówno Indie, jak i Syrię. W 1404 rozpoczął przygotowania do ekspedycji
wojskowej przeciwko Chinom. Zdając sobie z tego sprawę, Young Lo postawił
w stan gotowości dowódców na zach. kraju. Jednak w 1405 Timur zmarł i
ekspedycję odwołano. Dzięki temu cesarzowi udało się zachować przyjazne
stosunki

następcami

Timura

Samarkandzie

Heracie

oraz

rodkowoazjatyckie drogi handlowe. Po początkowym okresie panowania, kiedy

Young Lo kierował swą uwagę na pd. Chin, zwrócił się on ponownie w stronę
pn. granicy z powodu pojawienia się nowego przywódcy tatarskiego o imieniu
Aruqtai. W 1410 cesarz odnowił agresywne misje patrolujące tereny na pn. od
Wielkiego Muru Chińskiego, którymi zajmował się jako książę w latach
osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIV w. W latach 1410-1424
pięciokrotnie osobiście dowodził wyprawami wielkiej armii na pn. na teren
Gobi, głównie przeciwko Aruqtaiowi, ale czasami również przeciwko Orjatom
lub grupom Urianghad. W wyniku zaledwie kilku bitew zakończonych niezbyt
pewnym zwycięstwem wojsk chińskich udało się zapobiec powstaniu nowej,
zakrojonej na wielką skalę mongolskiej konfederacji, która mogłaby poważnie
zagrozić Chinom. W tym okresie polegano także w dużej mierze na dyplomacji
utrzymującej mongolskie podziały i zmierzającej do ustanowienia przynajmniej
nominalnej chińskiej władzy nad Dżurczenami na dalekim pn.-wsch., w rejonie
rzeki Amur. Najważniejszym wydarzeniem wewnątrzpaństwowym czasów
panowania Young Lo było przeniesienie stolicy i rządu centralnego z Nankinu
do Pekinu. To odzwierciedlało i symbolizowało przeniesienie cesarskiego i
rządowego zainteresowania z pd. na pn. Pekin niezbyt nadawał się na stolicę ze
względu na skojarzenia z rządami „barbarzyńskich” dynastii (np. Yuan),
znaczną odległość od gospodarczego i kulturalnego centrum Chin oraz
niebezpieczną bliskość pn. granicy. Było to jednak osobiste zaplecze władzy
Young Lo i miejsce, z którego pn. oddziały mogły być efektywnie
kontrolowane. W 1407 cesarz oficjalnie zatwierdził przeniesienie stolicy do
Pekinu i po 1409 spędzał większość czasu na pn. W 1417 zapoczątkowano
zakrojoną na szeroką skalę rozbudowę Pekinu, a Young Lo nigdy już nie

164

powrócił do Nankinu. Nowy pałac w Pekinie ukończono w 1420 i z początkiem
1421 Pekin został oficjalnie stolicą państwa. Przed zakończeniem przenosin
stolicy, chcąc zapewnić solidną ochronę pn. granic, Young Lo musiał stworzyć
wydajną sieć transportową w celu zaopatrywania pn. w zboże pochodzące z
ż

yznej doliny Jangcy. Ponieważ Wielki Kanał łączący doliny Jangcy i Huang He

był przez wieki zapomniany i w większości nie nadawał się do użytku,
zorganizowano przybrzeżny transport wokół Płw. Szantuńskiego, który pod
dowództwem Chen Xuana okazał się niezwykle skuteczny na początku
panowania Young Lo. Jednocześnie postępowała odbudowa i powiększenie
dawnych dróg wodnych na pn. i od 1411 morskie jednostki transportowe mogły
wpływać do ujścia Rzeki śółtej na pd. od Shandongu, unikając w ten sposób
najbardziej niebezpiecznego odcinka trasy. Następnie, do 1415, Chen Xuan z
powodzeniem przywrócił do użytku pd. odcinek Wielkiego Kanału i
zrezygnowano z transportu morskiego. Dzięki Chen Xuanowi, głównemu
zarządcy systemu Wielkiego Kanału, nowa sieć szlaków wodnych obsługiwana
przez wojsko i sięgająca z Hangzhou na pd. w pobliże Pekinu była w stanie
dostarczyć zboża w ilościach adekwatnych do potrzeb pn. W 1421 kiedy Pekin
został stolicą państwa, dostawy zaczęły przekraczać 180 tys. t. rocznie.
Zamorskie ekspedycje cesarza, nieudana okupacja Annamu, kampanie na pn.,
przebudowa Pekinu i odbudowa Wielkiego Kanału wymagały ogromnych
nakładów finansowych i pracy ludzkiej. Chiny były w stanie podjąć te wysiłki w
czasie panowania Young Lo, co świadczy o silnych rządach cesarza, ale
kosztem wyczerpania kraju. W 1424, w drodze powrotnej z kampanii militarnej
w Mongolii do Pekinu, cesarz zachorował i zmarł. Jego następcą został
najstarszy syn Zhu Gao Chi, który wcześniej kompetentnie pełnił funkcje
regenta w czasie licznych nieobecności swego ojca w stolicy. Historii znany jest
pod swym świątynnym imieniem Ren Zong (Dobroczynny Antenat). Young Lo
miał 4 synów i 5 córek. Jego główną małżonką była cesarzowa Xu, córka
wielkiego wczesnomingowskiego marszałka Xu Da, zmarła w 1407. Cesarzowi
pierwotnie nadano świątynny przydomek Tai Zong (Wielki Antenat – tytuł
nadawany tradycyjnie drugim w kolejności cesarzom dynastii). W 1538, długo
po tym, jak tytuł ten zaczęto uważać za obrazę wobec pamięci cesarza Zhu Yun
Wena, został on zmieniony na nie mniej pochlebny Cheng Zu (Antenat
Wieńczący Dzieło) w uznaniu faktu, że w rzeczywistości Young Lo umocnił
rządy nowej dynastii.

165

247. HONG XI (IMI

OSOBISTE: ZHU GAO

CHI) (IMI

MIERTNE: ZHAO DI) (IMI

TYNNE: REN ZONG) (1424-1425)

syn i

następca Young Lo, który w 1423 objął rządy
cesarstwem w imieniu chorego ojca. Hong Xi
poczynił pewne kroki dla poprawy stosunków z
wangami, lecz nie miał zamiaru tolerować ich
separatyzmu. Hong Xi będąc ciężko chory zmarł po
10 miesięcznym panowaniu, a wpływy na jego
rządy wywierali urzędnicy Yang Shi-qi i Xi Yuanji;
doprowadził do odwołania siódmej ekspedycji
badawczej Czeng He.

248. XUAN DE (IMI

OSOBISTE: ZHU ZHAN

JI) (IMI

MIERTNE: ZHANG DI) (IMI

TYNNE: XUAN ZONG) (1425-1435)

syn i

następca Hong Xi, za którego panowania w 1431
Wietnam wyzwolił się spod panowania chińskiego.
Xuan De kontynuował politykę swego ojca w
stosunku do wangów (m.in. pozwolono im wybierać
sobie żony bez ingerencji cesarskiej; w 1426
stłumiono bunt Han-Wanga, którego dzielnicę
zlikwidowano). W 1427 zlikwidowano dzielnicę
Jang-Wanga, którego zesłano do Fen-jangu; umocniło
to władzę centralną, a osłabiło pozycję wangów;
Xuan De był znanym malarzem, autorem znanego
obrazu „Dwa psy”.

166

49. ZHENG TONG (IMI

OSOBISTE: ZHU

QI ZHEN) (IMI

MIERTNE: RUI DI)

(IMI

TYNNE: YING ZONG) (1435-

1449;

TIAN SHUN: 1457-1464)

szósty cesarz

dynastii Ming, syn i następca Xuan De; za jego
panowania dwór cesarski opanowali eunu-
chowie, którzy doprowadzili do osłabienia
dynastii przez katastrofalną wojnę z ludami
mongolskimi. W 1435 Zheng Tong oficjalnie
wstąpił na tron i przyjął imię Zheng Tong, ale
faktyczne rządy sprawowała cesarzowa matka
Zhang, pełniąca funkcję regentki. Wkrótce
Zheng Tong obdarzył bezgranicznym zaufaniem
eunucha Wang Zhena (zm. w 1449), któremu
udało się podporządkować sobie cały rząd. W

czasie kiedy cesarz osiągnął pełnoletność, na pn. pod dowództwem Esena,
przywódcy Ojratów, odrodziła się potęga Mongołów. W 1449 Wang Zhen
prowadził przeciw Orjatom kampanię wojskową, zakończyła się ona jednak
całkowitą klęską i pojmaniem Zheng Tonga wysłanego przez Wang Zhena do
walki na czele armii. Na tron wstąpił nowy cesarz, a Zheng Tong, nie mający
już dla Mongołów żadnej wartości, został po roku uwolniony. Powrócił do Chin,
gdzie żył w odosobnieniu do 1457, kiedy nowy cesarz ciężko zachorował.
Zheng Tong powrócił na tron i sprawował rządy jeszcze przez siedem lat, do
ś

mierci. Był jednak tylko marionetką w rękach eunuchów. Zasłynął jako

pierwszy cesarz z dynastii Ming, który nie chciał, by jego konkubiny zostały
złożone w ofierze po jego śmierci.

(-). ZHANG (REGENT: 1435-1442)

jego matka cesarzowa-wdowa Zhang

sprawowała w latach 1435-1442 rządy regencyjne w imieniu syna, cesarza
Zheng Tonga.

250. JANG TAI (IMI

OSOBISTE: ZHU QI YU) (IMI

MIERTNE:

CHENG LI WANG) (REGENT: 1449; CESARZ: 1449-1457)

syn Xuan De,

brat i następca Zheng Tonga, który wstąpił na tron w 1449 po detronizacji brata.
W 1450 generał Jü Cz’ien odparł spod Pekinu chana Orjatów Esena. W 1457
Jang Tai został zdetronizowany w wyniku zamachu stanu dokonanego przez
koterię ministrów i eunuchów na rzecz brata Zheng Tonga; stracony na rozkaz
brata w 1457.

167

251. CHENG HUA (IMI

OSOBISTE:

ZHU JIAN SHEN) (IMI

MIERTNE:

CHUN DI) (IMI

TYNNE: XIAN

ZONG) (1464-1487)

syn i następca Zheng

Tonga, który rozbudował Wielki Mur na zach.
od prowincji Szensi, aby wzmocnić obronność
kraju. Cheng Hua w ciągu swego 23-letniego
panowania udzielił raz audiencji wielkiemu
sekretarzowi,

Wang

Anowi.

jego

panowania wybuchały powstania: Liu T’unga,
Li Hu-tsu, którzy ogłosili się królami P’ing,
Siao Wang-hungiem, Wang Piao. W 1476
Zhao Wangowi IV odebrano 2/3 dóbr za
dokonane „grabieże i zabijanie ludzi”, a Min
Wangowi IV w 1484 odebrano tytuł wanga i
ubiór, lecz wkrótce zwrócono im zabrane

dobra.

252. HONG ZHI (IMI

OSOBISTE: ZHU

YOU TANG) (IMI

MIERTNE: JANG

DI) (IMI

TYNNE: XIAO ZONG)

(1487-1505)

syn i następca Cheng Hua, za

którego panowania Chiny były narażone na
najazdy chana Dajana. W 1492 został
uwięziony w pałacu cesarskim Jang Wang III,
który w 1494 został zmuszony do popełnienia
samobójstwa „za tworzenie zdradzieckich
planów”. Hong Zhi w przekazach był
przedstawiany jako władca mądry i „miłujący
pokój.

168

253. ZHENG DI (IMI

OSOBISTE: ZHU

HOU ZHAO) (IMI

MIERTNE: YI DI)

(IMI

TYNNE: WU ZONG) (1505-

1521)

zasiadł na tronie chińskim w 1505, jako

dziesiąty cesarz z dynastii Ming. Za jego
panowania decydujący wpływ na sytuację w
państwie

zdobyli

dworscy

eunuchowie.

Oddający się wyłącznie przyjemnościom życia
cesarz nie przejawiał większego zaintereso-
wania rządzeniem, przekazując całą władzę w
ich ręce. Na dworze szerzyła się korupcja;
powszechnie kupowano i sprzedawano urzędy i
godności

państwowe.

Stale

podnoszono

obciążenia podatkowe; najgorsza sytuacja
panowała na południu kraju, gdyż większość
ministrów Zheng Di pochodziła z północy.

Zaczęły tam wybuchać bunty zagrażające pozycji władcy. W tej sytuacji cesarz
podjął próbę unormowania sytuacji na dworze i ograniczenia korupcji. W 1510
polecił stracić głównego eunucha Liu Czina; w jego domu odkryto ogromne
ilości złota, srebra i biżuterii. Cesarzowi zabrakło jednak konsekwencji we
wcielaniu w życie programu reform. Nadal nie przejawiał większego
zainteresowania sprawami państwa; podróżował w przebraniu po kraju, ucząc
się języków; spotykane osoby prosił o ocenę swoich rządów. Kiedy, kto
krytykował cesarza, tracił swój urząd, trafiał do więzienia bądź zostawał zabity;
w ten sposób na rozkaz Zheng Di zgładzono wiele osób. W 1521 statek, którym
podróżował cesarz, wywrócił się; Zheng Di udało się uratować z tej katastrofy;
nabawił się jednak choroby i wkrótce potem zmarł.

254. JIA JANG (IMI

OSOBISTE: ZHU

HOU ZONG) (IMI

MIERTNE: SU

DI (IMI

TYNNE: SHI ZONG)

(1521-1567)

wnuk Cheng Hua, a jego pano-

wanie to okres pogłębiającego się kryzysu w
Chinach (najazdy Japończyków i Mongołów,
korupcja

urzędników).

Jia

Jang

nie

interesował się rządami państwem, a pewna
stabilizacja za jego panowania jest zasługą
jego ministra Jang Ting-ho. Sprzeciw
dworzan mianowania ojca cesarza Jia Janga,
wicecesarzem – doprowadziła do chłosty
przeszło 180; za jego panowania eunuchowie
doszli do największych wpływów, co
skutkowało pogłębiającym się kryzysem

wewnętrznym i pierwszymi powstaniami chłopskimi.

169

255. LONG QING (IMI

OSOBISTE:

ZHU ZAI HOU) (IMI

MIERTNE:

ZHUANG DI) (IMI

TYNNE: MU

ZONG) (1566-1572)

syn i następca Jia

Janga, za którego panowania kanclerz Czang
Czü-czen dokonał ponownych pomiarów
ziemi, aby uporządkować finanse i dopro-
wadzić do upadku państwa; zwycięstwa
generała Wang Ts’ung-hi zmusiły chana
Antu do zawarcia pokoju.

256. WAN LI (IMI

OSOBISTE: ZHU YI

JUN) (IMI

MIERTNE: XIAN DI)

(IMI

TYNNE: SHEN ZONG)

(1572-1620)

syn i następca Long Qinga,

władca nieudolny i rozrzutny, samotnik, nie
interesował się rządami, które sprawowali
eunuchowie, a stabilizacja za jego panowania
jest zasługą ministra Czang Ku-kinga. W
1600 wykryto i zlikwidowano spisek Czao I-
p’inga, który miał stanąć na czele powstania
chłopskiego. W 1583 Mandżurowie pod
wodzą Nurhacziego zrzucili zależność od
Chin, założyli niezależny chanat i w 1618
rozpoczęli najazdy na Chiny, odnosząc
zwycięstwo w bitwie pod Sarhu (1619) nad
armią chińską dowodzoną przez Jang Hao i
zajęli K’aijüen i T’ieling. Za panowania Wan

Li Chińczycy interweniowali w Korei walcząc tam z Japończykami (1593 i
1595 wyparli ich z Korei); wojna z Japonią zakończyła się w 1598 i przyniosła
Chinom ostateczne załamanie finansowe.

(-). ZHANG JUZHENG (REGENT: 1572-1582)

wielki sekretarz od 1567,

który w latach 1572-1582 sprawował rządy regencyjne w imieniu nieletniego
cesarza Wan Li.

170

257. TAI CHANG (IMI

OSOBISTE: ZHU

CHANG

LO)

(IMI

MIERTNE:

ZHENG DI) (IMI

TYNNE: GUANG

ZONG) (1620)

syn i następca Wan Li, który

został otruty przez eunuchów za pomocą
słynnych czerwonych pigułek, których władzę
być może zamierzał ograniczyć.

258. TIAN JI (IMI

OSOBISTE: ZHU

YOU JIAO) (IMI

MIERTNE: ZHE

DI) (IMI

TYNNE: XI ZONG)

(1620-1627)

piętnasty cesarz dynastii Ming;

wstąpił na tron w wieku 15 lat, był chory
umysłowo, zajmował się stolarką i przekazał
władzę Wei Zhongxianowi, kamerdynerowi
w służbie cesarzowej-wdowy, przyjacielowi
pielęgniarki

młodego

cesarza.

Wei

Zhongxian

stał

się

najpotężniejszym

eunuchem w historii Chin, obsadzając
stanowiska urzędnicze i tworząc siatkę
szpiegowską. W całym państwie stawiano
także świątynie ku jego czci. W tym okresie
doszło do kilku najazdów na Chiny.
Holendrzy zaatakował i okupowali wyspę
Tajwan będącą chińskim protektoratem, a

Mandżurowie z Azji Środkowej, którzy 20 lat później mieli podbić całe Chiny,
prawie przez nikogo nie powstrzymywani zajęli pn.-wsch. część państwa
Mingów w rejonie doliny rzeki Liao. W całym kraju pogorszyły się warunki
ż

ycia. W pd. i pd.-zach. prowincjach wybuchały bunty, a cesarski skarbiec był

zbyt nadwerężony, by można było pokryć koszty naprawy kanałów i grobli,
kiedy Rzeka śółta (Huang He) wylała. Pod koniec panowania Tian Ji dynastia
utraciła kontrolę nad państwem, a jego następcy nie byli już w stanie odwrócić
postępującego rozpadu.

(-). WEI ZHONGXIAN (REGENT: 1620-1627)

za chorego umysłowo

cesarza Tian Ji sprawował w latach 1620-1627 rządy; w latach 1625-1626 Wei

171

Zhongxian wymordował wielu swoich przeciwników politycznych skupionych
w koterii Tung Liu; w 1627 po śmierci cesarza Tian Ji nowy cesarz Chong Zhen
usunął Wei Zhongxiana i polecił go stracić (1627).

259. CHONG ZHEN (IMI

OSOBISTE:

ZHU YOU JIAN) (IMI

MIERTNE:

ZHUANG LIE MIN) (IMI

TYNNE:

SI ZONG) (YI ZONG) (1627-1644)

syn

Tai Changa, brat i następca Tian Ji, ostatni
cesarz z dynastii Ming, który po wstąpieniu
na tron usunął Wei Zhongxiana i polecił go
stracić. Podczas jego panowania najazdy
Mandżurów (1629 i 1636-1643) zagrażały
nawet Pekinowi. W latach 1627-1645
wybuchło w Chinach powstanie chłopskie
pod wodzą Li Tsu-cz’enga, który w 1644
zdobył Pekin, a cesarz Chong Zhen popełnił
samobójstwo. Chong Zhen był człowiekiem
podejrzliwym i zmienił 50 wielkich sekre-
tarzy, a podczas powstania chłopskiego i
wtargnięcia do Chin Mandżurów, za klęski
rozkazał stracić 7 gubernatorów i 11 guber-

natorów wojskowych, m.in. Jü Czung-huana.

260. LI TZU ZHENG (1644-1645)

założyciel dynastii Shun. Był przywódcą

powstania chłopskiego w Chinach pn.; w 1644 jego oddziały zajęły Pekin;
próbował przekonać Wu Sa-kuei’a, dowódcę jednej z największych armii
mingowskiej, do podporządkowania się i wspólnego wystąpienia przeciw
Mandżurom; po niepowodzeniach negocjacji podjął walkę z Wu Sa-kuei’em,
który wsparty przez Mandżurów pokonał go; zmuszony do wycofania się do
Szansi, nadal bronił się przed połączoną armią mandżursko-chińską; pod jej
naporem usunął się do Hupei, gdzie prawdopodobnie zmarł.

DYNASTIA POŁUDNIOWYCH MING (1644-1659/60)

1. ZHU YOUSONG (1644-1645)

książę Fu, wybrany cesarzem przez klikę

byłych dygnitarzy mingowskich; znany z pijaństwa i rozpusty; wśród tej kliki
główną rolę odgrywał Ma Szy-jing i jego poplecznik śuan Ta-cz’eng; obaj
sławni ze swej sprzedajności, a Ma Szy-jing był przez cały czas szarą eminencją
dworu nankińskiego. Cztery liczne armie mingowskie stacjonowały na północ
od Jangtse pod komendą Czterech Generałów Opiekunów, lecz zamiast
przygotować się do dania odporu Mandżurom, zajmowały się głównie
rabowaniem okolic wiejskich oraz walkami między sobą. Rząd nankiński toczył
pertraktację z Mandżurami, co nie przyniosło żadnych rezultatów; po zdobyciu

172

Jangczou i straceniu generała Szy K’o-fa, armia mandżurska podeszła pod
Nankin; cesarz Zhu Yousong zbiegł, lecz szybko został wydany Mandżurom
przez jednego ze swoich generałów; wysłany do Pekinu, zmarł w roku
następnym, a jego rząd poddał się Mandżurom.

(-). ZHU YIHAI (LU WANG) (REGENT W ZHAOQING: 1645-1646; W
CHURAN: 1649-1651)

książę Lu, ogłosił się regentem w Szaosing

(Czekiang); sił i zasobów miał bardzo niewiele i spędził resztę życia na
przerzucaniu się z jednego południowego miasta przybrzeżnego czy wysepki do
innych.

2. ZHU YUJIAN (LONG WU) (CESARZ W FUZHOU: 1645-1646)

książę

Tangu, władca prowincji Fujian w pd.-wsch. Chinach, po zagarnięciu przez
wojska mandżurskie stolicy Mingów w Pekinie i ustanowieniu przez nich nowej
dynastii Qing, a także pretendent do tronu dynastii Ming. Zhu Yujian był
księciem dynastii Ming i pochodził w prostej linii od założyciela rodu cesarza
Hong Wu (1368-1398). Po upadku Pekinu, na skutek ataku wojsk mandżurskich
uzyskał wsparcie pirackiego dowódcy i morskiego rozbójnika Zheng Zhilonga i
w sierpniu 1645 ogłosił się kolejnym cesarzem dynastii Ming, nadając sobie
tytuł Long Wu. Panował przez blisko 13 miesięcy, utrzymując dwór w prowincji
Fujian. Kiedy armie Qingów rozpoczęły atak na pd. Chiny, Zheng Zhilong
wycofał swe poparcie dla Zhu Yujiana, który został wkrótce pojmany i stracony.

3. ZHU YUYU (1646-1647)

młodszy brat Zhu Yujiana, który przedostał się do

Kantonu, gdzie stanął na czele jeszcze jednego rządu mingowskiego; po
zdobyciu miasta Zhu YuYu popełnił samobójstwo.

4. ZHU YOULANG (YONG LI) (1646-1659/60)

był wnukiem 13 cesarza

dynastii Ming, Wan Li i księciem Gui. Gdy książę Tangu i inny pretendent do
tronu, został w 1646 pojmany i zamordowany przez Mandżurów, Zhu Youlang
zbiegł do Zhaoqing w pd. Chinach i tam ogłoszono go nowym cesarzem dynastii
Ming, natomiast okres jego panowania nazwano Yong Li. Siły Zhu Youlanga
urządziły swoją bazę w prowincji Guangxi: wojska wykorzystujące zachodnie
armaty początkowo odnosiły sukcesy i do 1648 pod rządami cesarza znalazło się
siedem prowincji. Jednak już w 1649 Mandżurowie powetowali sobie
wcześniejsze straty: po serii militarnych porażek Zhu Youlang musiał udać się
do pd.-zach. Chin, a w 1659 ratować się ucieczką do Birmy (dzis. Myanmar).
Mandżurowie kontynuowali jednak pościg także na terenie tego państwa. W
końcu Zhu Youlang został pojmany, przewieziony z powrotem do Chin i tam
stracony.

Wszyscy

członkowie

jego

rodziny

byli

chrześcijańskimi

konwertytami. W czasie walk cesarzowa wdowa, ochrzczona jako Helena,
wysłała list do papieża Innocentego X, prosząc go o modlitwy w sprawie
Mingów. Kiedy kilka lat później nadeszła odpowiedź z Watykanu zarówno Zhu
Youlang, jak i Helena już nie żyli.

173

DYNASTIA QING (1644-1912)

261. SHUN ZHI (IMI

OSOBISTE: FU LIN)

(IMI

MIERTNE: ZHANG DI) (IMI

TYNNE: SHI ZU) (1644-1661)

pierwszy

cesarz Chin z dynastii Qing (Cz’ing) (Mandżur-
skiej), cesarz Mandżurów od 1643. Był dziewiątym
synem Abahaja (1592-1643), wielkiego władcy
królestwa w Mandżurii. Na tron wstąpił w 1643, w
wieku sześciu lat, i rządził pod opieką regenta
Dorgona (1612-1650), brata ojca. W 1644
mandżurskie oddziały pod dowództwem Dorgona
opanowały Pekin, dawną stolicę dynastii Ming
(1368-1644), i młody władca został ogłoszony
pierwszym cesarzem mandżurskiej dynastii Qing
(1644-1911), przyjmując cesarskie imię Shun Zhi.
Dorgon sprawował jednak władzę absolutną do
ś

mierci w 1650. Do tego czasu zakończono podbój

pn. części Chin, a w 1659 wojska Shun Zhi pozbyły się ostatnich zwolenników
dynastii Ming z pd. Chin, pozostawiając w ich rękach jedynie wyspę Formozę
(dzis. Tajwan). Shun Zhi utrzymywał bliskie kontakty z niemieckim
misjonarzem jezuitą Adamem Schall von Bellem (chińskie imię Tang
Ruowang), którego nazywał mafa (dziadek). Cesarz często zwracał się do
misjonarza

radę

dał

pozwolenie

budowę

kościoła

rzymskokatolickiego w Pekinie; sam nawet czasem uczestniczył w
nabożeństwach. Chociaż Schall pozostał zaufanym doradcą cesarza, po 1657
Shun Zhi zwrócił się w stronę buddyzmu zen. Shun Zhi znajdował się pod
silnym wpływem eunuchów i buddyjskich kapłanów. Jego główną zasługą było
zwiększenie liczby chińskich urzędników w mandżurskim rządzie. Po śmierci
cesarza krążyły plotki, że w rzeczywistości nie umarł, ale wstąpił do klasztoru
buddyjskiego po tym, jak zmarła jego ukochana małżonka.

(-). DORGON MERGEN WANG (REGENT: 1643-1650)

za 6 letniego Shun

Zhi rządy jako regent sprawował jego stryj Dorgon do 1650. Regent w sojuszu z
feudałami chińskimi rozbił armię wodza powstania chłopskiego Li Tsu-cz’enga
i zajął Pekin, gdzie 29 IV 1644 proklamował cesarzem Chin Shun Zhi, a w
latach 1644-1651 dokonał podboju Płn. I Środkowych Chin, tocząc walki z
przedstawicielami obalonej dynastii Ming (Płd. Ming). W 1651 po śmierci
Dorgona, Shun Zhi objął rządy osobiste.

(-). JIRGALANG (REGENT: 1643-1644/7)

był pomocnikiem głównego

regenta Dorgona.

(-). DOGO (REGENT: 1647-1649)

był pomocnikiem głównego regenta

Dorgona.

174

262. KANG XI (IMI

OSOBISTE:

XUAN YE) IMI

MIERTNE: REN

DI) (IMI

TYNNE: SHENG ZU)

(1661-1722)

syn i następca Shun Zhi;

tron objął jeszcze przed ukończeniem
siedmiu lat, faktycznie rządy sprawowali
Sonin, Suksah, Ebilun i Oboi – czterej
konserwatywni mandżurscy urzędnicy
dworscy. Jednym z ich pierwszych
politycznych działań było zastąpienie tak
zwanych Trzynastu Urzędów (Shisan
yamen) przez Neiwu fu (Drogi Yamun)
lub Urząd Ochmistrzowski. Trzynaście
Urzędów, wszystkie obsadzone wyłącznie
chińskimi eunuchami, traktowanych było
przez Mandżurów z niechęcią, odkąd
zostali oni wyznaczeni przez ostatniego
cesarza do zajmowania się sprawami

cesarskiego domostwa, zorganizowanego na wzór skomplikowanego modelu
funkcjonującego za czasów poprzedniej chińskiej dynastii Ming. Wówczas
prywatna dziedzina cesarskiego życia została przekazana pod kontrolę jego
osobistej mandżurskiej służby, która stała się personelem nowo utworzonego
Ochmistrzostwa. W ten sposób mandżurscy Qingowie skutecznie zapobiegli
ingerencji dworskich eunuchów w politykę. W 1667 za radą Sonina i innych
ministrów, Kang Xi zaczął uczestniczyć w rządzeniu państwem. Rządy
sprawował jednak tylko formalnie, tymczasem faktyczna władza nadal
spoczywała w rękach czterech doradców. Wkrótce zmarł Sonin, a Oboi skazał
Suksaha na śmierć za rzekome przestępstwo, Ebiluna zaś groźbami zmusił do
posłuszeństwa. Ostatecznie w 1669 Kang Xi pozbył się Oboi i Ebiluna dzięki
pomocy swej prababki, Wielkiej Cesarzowej Dowager, oraz swego nauczyciela,
Xiong Cili. Po dojściu do władzy Kang Xi stanął wobec problemu związanego z
trzema władcami wasalnymi w pd. części Chin. Wu Sangui z Yunnanu, Shang
Kexi z Guangdongu i Keng Zhimao (po śmierci zastąpiony przez swego syna
Geng Jingzhonga) z Fujianu, należeli do tej grupy chińskich generałów, którzy
byli mile widziani w mandżurskich obozowiskach nawet przed mandżurskim
podbojem Chin w 1644. Kiedy Shun Zhi wkroczył owego roku do Pekinu, reszta
Chin nadal znajdowała się w rękach pozostałych przy życiu oddziałów
mingowskich lub band rabusiów. Ze względu na znaczną pomoc w ich
powstrzymywaniu trzem generałom nadano tytuły królewskie i pozostali oni w
pd. części Chin wraz ze swymi wojskami. Nieuniknione było to, że trzej władcy
wasalni, mający faktyczną nietykalność, staną się groźbą dla rządu pekińskiego.
Szansa na polepszenie sytuacji zaistniała w 1673, kiedy Shang Kexi
zaproponował oddanie władzy nad armią i powrót na starość do Mandżurii.

175

Oferta została niezwłocznie przyjęta przez Kang Xi, co spowodowało, że
pozostali dwaj władcy zostali zmuszeni do złożenia takiej samej propozycji ze
względów grzecznościowych. Wtedy na wokandzie rady cesarskiej w Pekinie
pojawił się problem, czy rzucić wyzwanie sile militarnej Wu Sangui, osoby
faktycznie odpowiedzialnej za przejęcie przez Mandżurów stolicy w 1644.
Młody cesarz zażądał od wszystkich trzech władców demobilizacji ich armii, co
wywołało konflikt. Utrzymując, że trzej wasale na pewno ostatecznie i tak
zbuntują się przeciwko Pekinowi, uznał, że lepiej będzie ich uprzedzić.
Rozdrażniony żądaniem Wu Sangui natychmiast wyruszył na wojnę przeciwko
Mandżurom, rozpoczynając tzw. rewoltę trzech lenników. Początkowe porażki
sił cesarskich zachęciły lud Burni, należący do Mongołów Chahar (naczelne
królewskie plemię do czasu mandżurskiego podboju Mongolii Wewnętrznej w
1635), do powstania przeciwko Qingom i wywołały polityczny niepokój wśród
innych wschodnioazjatyckich państw. Wu Sangui nie podjął próby marszu na
Pekin i zmarł wkrótce, tytułując się cesarzem. W 1681 armia qingowska
wkroczyła do Kunmingu w Yunnanie, co zakończyło wojnę. Następnie Kang Xi
zainteresował się rodziną Zhengów rządzącą na Tajwanie, a wywodzącą się z
Fujianu. Zhengowie zmonopolizowali handel na ogromnych obszarach mórz
okołochińskich. Generał Zheng Chenggong (znany obcokrajowcom jako
Koxinga) odmówił podporządkowania się Mandżurom, przeniósł swą kwaterę
główna na Tajwan, który w 1662 odebrał Holendrom, i stamtąd jego następcy
kontynuowali politykę antyqingowska. Braki we flocie morskiej nie pozwoliły
Mandżurom na przeprowadzenie skutecznego ataku na Tajwan. Jedyną strategią
Qingów, przyjętą w 1661, jednak realizowaną z dość miernym skutkiem, były
przymusowe przesiedlenia mieszkańców obszarów przybrzeżnych w głąb
kontynentu w celu izolacji Zhengów. W 1683 wewnętrzny spór w rodzinie
Zheng dał Kang Xi szansę na przeprawienie swych oddziałów przez Cieśninę
Tajwańską. Zhengowie poddali się, a Tajwan został włączony do obszaru
prowincji Fujian. W następnej kolejności Kang Xi zajął się wrogami na pn.
Rosjanie z Syberii, którzy w poł. XVII w. dotarli do doliny rzeki Amur, zostali
wygnani przez armię Qingów ze swych fortec w Albazinie i Nerczyńsku jeszcze
przed panowaniem Kang Xi. Rosjanie odnowili jednak obie fortece i budowali
wiele innych w tym regionie, co spowodowało rozpoczęcie przez Kang Xi
przygotowań do ataku. W 1685 siły Qingów zajęły Albazin, natychmiast jednak
po ich wycofaniu Rosjanie obsadzili twierdzę ponownie. Kang Xi zarządził
kolejną wyprawę do Albazin w następnym roku i rozpoczął długotrwałe
oblężenie. Jednoczesne pertraktacje dyplomatyczne pomiędzy Kang Xi a carem
Piotrem I Wielkim doprowadziły do podpisania traktatu nerczyńskiego (1689),
który wyznaczał chińsko-rosyjską granicę na rzece Szyłce (dopływ Amuru) oraz
wzdłuż Gór Stanowych. W ten sposób dolina Amuru i Mandżuria pozostały w
rękach Qingów, a Kang Xi objął swą władzą Mongolię Zewnętrzną. Dga’-Idan
Boshogtu (in. Galdan), chan dżungarskich Orjatów, koczowniczego ludu
ż

yjącego na zach. od Mongolii Zewnętrznej i na pn. od gór Tian Shan, był

176

ambitnym władcą, który podbił wsch. część Turkiestanu, a następnie zaatakował
terytorium ludu Chałcha w Mongolii Zewnętrznej. Mongołowie Chałcha uciekli
do Mongolii Wewnętrznej w poszukiwaniu ochrony pod rządami Qingów. W
1691 Kang Xi spotkał się z przedstawicielami ludu Chałcha w Doloon Nuur
(później Duolun xian) w Mongolii Wewnętrznej, gdzie otrzymał od nich
oficjalną obietnicę lojalności i poparcia. W 1696 podjął się śmiałego i skrajnie
niebezpiecznego przedsięwzięcia – wyprawy wojennej do Mongolii
Zewnętrznej przez pustynię Gobi. Sam stanął na czele liczącej 80 tyś. żołnierzy
armii i pokonał Dżungarów pod Dzuunmod, na wsch. od dziś. Ułan Bator. W
nadchodzącym roku Galdan popełnił samobójstwo w swej kryjówce w górach
Ałtaj. Po powrocie ludu Chałcha do ich ziem ojczystych Mongolia Zewnętrzna
stała się częścią imperium Qingów. Nastąpiły dwie dekady pokoju pomiędzy
Qingami a Dżungarami, do czasu ataku tych drugich na Tybet i zdobycie Lhasy
w 1717. Mając na względzie duchową władzę tybetańskiego dalajlamy nad
Mongołami, Kang Xi wysłał do Tybetu swą armię, która w 1720 wyparła
Dżungarów z Lhasy, włączając tym samym Tybet do imperium Qingów. W
nadziei na powstrzymanie siły Dżungarów w 1712 Kang Xi wysłał oficjalną
misję do Kałmuków (Torgutów, Ojratów), którzy przybyli do pd. części Rosji w
1 poł. XVII w. Kiedy mandżurscy wysłańcy po trzech latach powrócili do
Pekinu, jeden z nich – Dulishen – napisał szczegółowe sprawozdanie z podróży,
„Yi yu lu”. Kang Xi był znakomitym wodzem, obdarzonym wyjątkową siłą
fizyczną i sprawnie posługującym się łukiem. Wiele czasu poświęcał
codziennym obowiązkom administracyjnym. Wg tradycyjnego chińskiego
modelu rządzenia imperium każda najdrobniejsza sprawa była na tyle ważna, że
cesarz zajmował się nią osobiście. Kang Xi czytał wszystkie przedstawiane mu
raporty i memoranda, skrupulatnie poprawiając najmniejsze nawet błędy w
zapisie; szczycił się tym, że zajmował się wszystkimi dokumentami, nawet
podczas wojny, kiedy dziennie otrzymywał ich 300-400. Jedną z kwestii, która
zaprzątała uwagę Kang Xi, był stan rzeki Huang He. Przez długi czas
zaniedbana, wielokrotnie zalewała: obszar w pobliżu miejsca, w którym łączyła
się z Huai He, powodując olbrzymie szkody w pn. części Jiangsu. W 1677 Kang
Xi mianował Jin Fu kierownikiem prac remontowych. W 1683 Jin Fu zakończył
regulację brzegów i dragowanie koryta w celu ustabilizowania biegu rzeki. W
tym samym czasie Wielki Kanał łączący Huang He z dolnym biegiem Jancy,
został wyremontowany, by umożliwić swobodny transport dużych ilości ryżu z
bogatych spichrzy na pd. do potrzebującej go północy. W latach 1684-1707
Kang Xi sześć razy odbył podróż na pd., do dolnego biegu Jancy. Nigdy nie
podniósł podatków, nawet podczas wojny. W rzeczywistości w czasie jego
rządów zostały one zredukowane, a także wiele razy umorzone. W ciągu 3 lat,
poczynając od 1711, wszystkie prowincje otrzymały ulgę podatkową. Po
podboju Tajwanu Kang Xi zniósł restrykcje w handlu przybrzeżnym i otworzył
cztery porty, w tym Kanton, dla zagranicznych statków. Obcokrajowcy
przywozili do Chin srebro, a wywozili herbatę, jedwab i porcelanę. Działania te

177

oraz pokój panujący w kraju przyczyniły się do rozwoju przemysłu, szczególnie
w dolnym biegu Jancy. Kang Xi z zapałem czytał i kształcił się. W 1677
zorganizował w Zakazanym Mieście niewielką „salę nauki”, zwaną Nan
Shufang, gdzie prowadził dyskusje na tematy filozoficzne i historyczne z
najznakomitszymi uczonymi tamtych czasów. Jego upodobanie do filozofii
mędrca Zhu Xi i żmudne naśladowanie jego konfucjańskich ideałów było dla
mandżurskiej dynastii Qing najskuteczniejszą metodą na pozyskanie zaufania
chińskiej większości. Dzięki Kang Xi od 1678, oprócz tradycyjnych
społecznych egzaminów rekrutujących chińskich urzędników wykształconych
na zasadach kodeksu konfucjańskiego, istniała specjalna droga dostępu dla osób
obdarzonych wyjątkowym talentem w nauce i pisarstwie, które dzięki
rekomendacji mogły być dopuszczone do służby. Pięćdziesięciu mężczyzn,
którzy w ten sposób zdobyli posady w Akademii Hanlin, m.in. Zhu Yizun,
pracowało nad kompilacją „Ming Shi”, oficjalnej historii dynastii Ming. Wśród
innych ksiąg zamówionych przez Kang Xi znajdował się słownik chińskich
znaków – Kang Xi Zidian – zawierający ok. 42 tyś. znaków (1716), słownik
frazeologiczny „Peiwen yunfu” (1711) i encyklopedia tematyczna „Yuanjiun
leihan” (1710). W czasie panowania Kang Xi rozpoczęto również pracę nad inną
wielką encyklopedią – Gujin tushu jicheng – która miała składać się z 10 tyś.
rozdziałów. W dziedzinie edukacji społecznej Kang Xi wydał cesarski kodeks
złożony z 16 artykułów (1669), będący poprawioną i rozszerzoną wersją sześciu
artykułów wydanych przez Shun Zhi, w których wyszczególnił on praktyczne
aspekty wiejskiego życia. Zasady te, poszerzone przez jego syna i następcę –
Yong Zhenga, służyły chińskiemu chłopstwu jako moralne wskazówki przez
prawie dwa i pół wieku. Kang Xi zatrudniał wielu jezuickich misjonarzy.
Geometrię wykładał cesarzowi Ferdynand Verbiest, który został również
wiceprzewodniczącym Cesarskiego Obserwatorium i opracował oficjalny
kalendarz cesarstwa. Był także odpowiedzialny za produkcję armat, skutecznie
wykorzystanych w walce przeciwko trzem nieposłusznym królom i Dżungarom.
Jean François Gerbillon i Joachim Bouvet uczyli Kang Xi matematyki. U
Pierre’a Jartoux, Jeana Baptiste’a Regis i innych Kang Xi zamówił sporządzenie
dokładnej mapy imperium. W 1717, po długich i trudnych badaniach
trygonometrycznych, które rozpoczęto w 1708, ukończono „Huang yu quan Iwi
tu”. Słynny „Nouvel Atlas de la Chine, de la Tartaria Chinoise et del Thibet”
autorstwa Jeana Baptiste’a Bourguignon d’Anville jest francuską wersją
oryginału Kang Xi. Fascynowało go także europejskie malarstwo. Jego
ulubionymi dworskimi malarzami byli Gio Ghirardini, włoski malarz świecki
sprowadzony przez Bouveta, oraz Giuseppe Castiglione; wpłynęli oni na rozwój
chińskiego malarstwa m.in. obecną w ich twórczości europejską perspektywę.
Wkład jezuitów w rozwój kultury zdobył rzymskiemu katolicyzmowi względy u
Kang Xi. W 1692 wydał on oficjalne zezwolenie na jego upowszechnianie, a
później ofiarował francuskim misjonarzom rezydencję wewnątrz cesarskiego
miasta i zbudował dla nich kościół w Pekinie, z wdzięczności za wyleczenie go

178

z malarii. Jego sympatia przyciągnęła do Chin misjonarzy z zakonu
dominikanów, franciszkanów i augustynów. W przeciwieństwie do jezuitów,
którzy byli pobłażliwi dla niektórych tradycyjnych chińskich obrzędów (kult
przodków i państwowy kult Konfucjusza i Nieba), nowo przybyli potępili je
jako przesądy nie do pogodzenia z wiarą chrześcijańską. Kontrowersje wokół
tych obrzędów trwały do 1704, kiedy papież Klemens XI wydał dekret
zakazujący chińskim katolikom brania udziału w tego typu obrzędach.
Rozgniewany taką ingerencją Kang Xi zlecił Portugalczykom aresztowanie
Carlo Tommaso Maillard de Tournon, wysłannika stolicy apostolskiej.

(-). EBILUN (O-PI-LUNG) (REGENT: 1661-1664)

cesarz Kang Xi tron

objął jeszcze przed ukończeniem siedmiu lat, faktycznie rządy sprawowali
Sonin, Suksah, Ebilun i Oboi – czterej konserwatywni mandżurscy urzędnicy
dworscy. Jednym z ich pierwszych politycznych działań było zastąpienie tak
zwanych Trzynastu Urzędów (Shisan yamen) przez Neiwu fu (Drogi Yamun)
lub Urząd Ochmistrzowski. Trzynaście Urzędów, wszystkie obsadzone
wyłącznie chińskimi eunuchami, traktowanych było przez Mandżurów z
niechęcią, odkąd zostali oni wyznaczeni przez ostatniego cesarza do zajmowania
się

sprawami

cesarskiego

domostwa,

zorganizowanego

wzór

skomplikowanego modelu funkcjonującego za czasów poprzedniej chińskiej
dynastii Ming. Wówczas prywatna dziedzina cesarskiego życia została
przekazana pod kontrolę jego osobistej mandżurskiej służby, która stała się
personelem nowo utworzonego Ochmistrzostwa. W ten sposób mandżurscy
Qingowie skutecznie zapobiegli ingerencji dworskich eunuchów w politykę. W
1667 za radą Sonina i innych ministrów, Kang Xi zaczął uczestniczyć w
rządzeniu państwem. Rządy sprawował jednak tylko formalnie, tymczasem
faktyczna władza nadal spoczywała w rękach czterech doradców. Wkrótce
zmarł Sonin, a Oboi skazał Suksaha na śmierć za rzekome przestępstwo,
Ebiluna zaś groźbami zmusił do posłuszeństwa. Ostatecznie w 1669 Kang Xi
pozbył się Oboi i Ebiluna dzięki pomocy swej prababki, Wielkiej Cesarzowej
Dowager, oraz swego nauczyciela, Xiong Cili.

(-). OBOI (AO-PAI) (REGENT: 1661-1664)

cesarz Kang Xi tron objął

jeszcze przed ukończeniem siedmiu lat, faktycznie rządy sprawowali Sonin,
Suksah, Ebilun i Oboi – czterej konserwatywni mandżurscy urzędnicy dworscy.
Jednym z ich pierwszych politycznych działań było zastąpienie tak zwanych
Trzynastu Urzędów (Shisan yamen) przez Neiwu fu (Drogi Yamun) lub Urząd
Ochmistrzowski. Trzynaście Urzędów, wszystkie obsadzone wyłącznie
chińskimi eunuchami, traktowanych było przez Mandżurów z niechęcią, odkąd
zostali oni wyznaczeni przez ostatniego cesarza do zajmowania się sprawami
cesarskiego domostwa, zorganizowanego na wzór skomplikowanego modelu
funkcjonującego za czasów poprzedniej chińskiej dynastii Ming. Wówczas
prywatna dziedzina cesarskiego życia została przekazana pod kontrolę jego
osobistej mandżurskiej służby, która stała się personelem nowo utworzonego
Ochmistrzostwa. W ten sposób mandżurscy Qingowie skutecznie zapobiegli

179

ingerencji dworskich eunuchów w politykę. W 1667 za radą Sonina i innych
ministrów, Kang Xi zaczął uczestniczyć w rządzeniu państwem. Rządy
sprawował jednak tylko formalnie, tymczasem faktyczna władza nadal
spoczywała w rękach czterech doradców. Wkrótce zmarł Sonin, a Oboi skazał
Suksaha na śmierć za rzekome przestępstwo, Ebiluna zaś groźbami zmusił do
posłuszeństwa. Ostatecznie w 1669 Kang Xi pozbył się Oboi i Ebiluna dzięki
pomocy swej prababki, Wielkiej Cesarzowej Dowager, oraz swego nauczyciela,
Xiong Cili.

(-). SONI (SU-NI) (REGENT: 1661-1664)

cesarz Kang Xi tron objął jeszcze

przed ukończeniem siedmiu lat, faktycznie rządy sprawowali Sonin, Suksah,
Ebilun i Oboi – czterej konserwatywni mandżurscy urzędnicy dworscy. Jednym
z ich pierwszych politycznych działań było zastąpienie tak zwanych Trzynastu
Urzędów (Shisan yamen) przez Neiwu fu (Drogi Yamun) lub Urząd
Ochmistrzowski. Trzynaście Urzędów, wszystkie obsadzone wyłącznie
chińskimi eunuchami, traktowanych było przez Mandżurów z niechęcią, odkąd
zostali oni wyznaczeni przez ostatniego cesarza do zajmowania się sprawami
cesarskiego domostwa, zorganizowanego na wzór skomplikowanego modelu
funkcjonującego za czasów poprzedniej chińskiej dynastii Ming. Wówczas
prywatna dziedzina cesarskiego życia została przekazana pod kontrolę jego
osobistej mandżurskiej służby, która stała się personelem nowo utworzonego
Ochmistrzostwa. W ten sposób mandżurscy Qingowie skutecznie zapobiegli
ingerencji dworskich eunuchów w politykę. W 1667 za radą Sonina i innych
ministrów, Kang Xi zaczął uczestniczyć w rządzeniu państwem. Rządy
sprawował jednak tylko formalnie, tymczasem faktyczna władza nadal
spoczywała w rękach czterech doradców. Wkrótce zmarł Sonin, a Oboi skazał
Suksaha na śmierć za rzekome przestępstwo, Ebiluna zaś groźbami zmusił do
posłuszeństwa. Ostatecznie w 1669 Kang Xi pozbył się Oboi i Ebiluna dzięki
pomocy swej prababki, Wielkiej Cesarzowej Dowager, oraz swego nauczyciela,
Xiong Cili.

(-). SUKSAHA (REGENT: 1661-1664)

cesarz Kang Xi tron objął jeszcze

180

ministrów, Kang Xi zaczął uczestniczyć w rządzeniu państwem. Rządy
sprawował jednak tylko formalnie, tymczasem faktyczna władza nadal
spoczywała w rękach czterech doradców. Wkrótce zmarł Sonin, a Oboi skazał
Suksaha na śmierć za rzekome przestępstwo, Ebiluna zaś groźbami zmusił do
posłuszeństwa. Ostatecznie w 1669 Kang Xi pozbył się Oboi i Ebiluna dzięki
pomocy swej prababki, Wielkiej Cesarzowej Dowager, oraz swego nauczyciela,
Xiong Cili.

(-). AI YINLI GUO QINWANG (REGENT: 1722)

regent przed wstąpieniem

na tron cesarza Young Zhenga.

(-). AI YNLU ZHUANG QINWANG (REGENT: 1722

) regent przed

wstąpieniem na tron cesarza Young Zhenga.

(-). O-ÊR-TAI (REGENT: 1722)

regent przed wstąpieniem na tron cesarza

Young Zhenga.

(-). ZHANG TINGYU (REGENT: 1722)

regent przed wstąpieniem na tron

cesarza Young Zhenga.

263. YOUNG ZHENG (IMI

OSOBISTE: YIN

SHEN) (IMI

MIERTNE: XIAO DI) (IMI

TYNNE: SHENG ZONG) (1722-1735)

trzeci cesarz z dynastii Qing (mandżurskiej); w
czasie jego rządów umocniono aparat admi-
nistracyjny, a władza została skupiona w rękach
cesarza. Young Zheng, jako czwarty z kolei syn
cesarza Kang Xi, nie był głównym kandydatem do
przejęcia władzy. Jednak kiedy prawowity następca
tronu popadł w obłęd, Young Zheng dostrzegł w
tym możliwość przejęcia tronu i zaczął spiskować
przeciwko swym braciom. Kilka kronik z tego
okresu

przypisuje

zamordowanie

ojca.

Ostatecznie Young Zheng wstąpił na tron dzięki
poparciu wojska w Pekinie po śmierci cesarza Kang
Xi. Pierwsze lata rządów poświecił na umacnianie

władzy. Uwięził lub zamordował część swoich braci i ich zwolenników oraz
osłabił władzę pozostałych. Stworzył skuteczny aparat szpiegowski, donoszący
mu o każdym działaniu cesarskich ministrów. Ingerował nawet w kroniki
cesarskie z ostatnich lat panowania swego ojca i pierwszych lat własnych
rządów, zarządzając zlikwidowanie jakichkolwiek zapisków niekorzystnych dla
niego lub stawiających w dobrym świetle jego przeciwników. Bardziej znaczące
okazało się odsunięcie cesarskich książąt od kontroli nad Ośmioma
Chorągwiami – głównymi jednostkami wojsk Qingowskich. Kiedy Young
Zheng wstąpił na tron, trzy z ośmiu chorągwi znajdowały się pod bezpośrednią
kontrolą tronu, a pozostałe pod kontrolą książąt. Obawiając się, że mogą oni
wykorzystać tę władzę dla własnych korzyści – czego dokonał sam Young
Zheng, by uzyskać tron – umieścił wszystkich w specjalnej szkole pałacowej,

181

gdzie zostali oni poddani indoktrynacji ideą uległości wobec tronu. W wyniku
tych działań chorągwie pozostały lojalne wobec tronu przez cały czas
panowania dynastii. W 1729 cesarz Young Zheng nasilił administracyjną
centralizację

rządu.

Wielki

Sekretariat,

będący

najwyższym

ciałem

ministerialnym, został zastąpiony przez uprzednio nieformalną Wielką Radę.
Pięciu lub sześciu członków Wielkiej Rady współpracowało bezpośrednio z
cesarzem, z którym spotykali się na codziennych naradach. W ten sposób cesarz
osobiście nadzorował wszystkie ważne poczynania rządu i kierował nimi.
Chociaż oficjalne kroniki utrzymują, że cesarz zmarł śmiercią naturalną, za
ż

ycia zyskał wielu wrogów i zgodnie z legendą został zamordowany przez córkę

człowieka, którego wcześniej skazał na śmierć. Był utalentowanym władcą i w
czasie swych rządów ograniczył korupcję wśród urzędników, wymusił
respektowanie cesarskich praw i zreorganizował finanse w taki sposób, że
wpływy państwa wzrosły. Oprócz tego prowadził badania nad religią, obszernie
pisząc na temat buddyzmu zen.

264. QIAN LUNG (IMI

OSOBISTE:

HONG LI) (IMI

MIERTNE: CHUN

DI) (IMI

TYNNE: GAO ZONG)

(1735-1796)

syn i następca Young Zhenga,

który wstąpił na tron w 1736 jako czwarty
cesarz z dynastii Qing; dzięki zwycięskim
wojnom poszerzył terytorium Chin o tereny
Dzungarii, Kaszgarii i Turkiestanu; zmusił
Wietnam, Birmę i Nepal do płacenia daniny.
Otaczał się artystami i uczonymi, interesował
się sztuką i cywilizacją europejską, z którą
zapoznał się dzięki katolickim misjonarzom
w Pekinie, zw. przebywającym na jego
dworze artystom (m.in. G. Gastiglione i J. P.
Attiret); zlecił budowę kilku pałaców w stylu
europejskim, m.in. pałac Juan Ming Juan

(wzorowany na Wersalu); jego wielka kolekcja dzieł sztuki zachowała się w
znacznej części (obecnie w Tajczung na Tajwanie); przypisuje mu się autorstwo
ok. 300 tyś. wierszy. Polecił zebrać i opracować krytycznie wszystkie literackie
i naukowe dzieła na terenie swego imperium pod nazwą „Szy-ku cz’üan-szu”
(Pełna biblioteka czterech gałęzi); zniszczył jednak wszystkie książki wrogie
swej dynastii; abdykował w 1796 na rzecz syna Jia Qinga; zmarł w 1799.

182

265. JIA QING (IMI

OSOBISTE: YOUNG

YAN) (IMI

MIERTNE: RUI DI) (IMI

TYNNE: REN ZONG) (1796-1820)

syn i

następca Qian Lunga, który wstąpił na tron w 1796
po jego abdykacji, a który do 1799 sprawował w
jego imieniu rządy. W 1799 po śmierci ojca, Jia
Qing pozbył się wszechwładnego faworyta ojca,
Ho-szena, lecz nie podjął walki z szerząca się
korupcją. Podczas jego panowania w latach 1803-
1804 stłumiono powstanie członków sekty „Biały
Lotos”, a w 1813 powstanie T’ien Li, którego
członkom przypisuje się próbę zabicia cesarza. Jia
Qing

był

rzecznikiem

polityki

izolacji

(niepowodzenia angielskiej misji lorda Amherst w
1816), a w 1815 zarządził prześladowania
chrześcijan.

266. DAO GUANG (IMI

OSOBISTE: MIN

NING) (IMI

MIERTNE: CHENG DI) (IMI

TYNNE: XUAN ZONG) (1820-1850)

syn i

następca Jia Qinga, ojciec Xian Fenga i I-huana. Za
jego panowania pogłębił się kryzys władzy Qingów;
był zmuszony do tłumienia powstania ujgurskiego w
Turkiestanie wsch.; kontynuował politykę izolacji
Chin od świata zachodniego; pod wpływem
narastających

problemów

wewnętrznych,

spowodowanych w dużej mierze napływem opium,
zainicjował w latach 1836-1838 dyskusję na temat
metod rozwiązania tego problemu; pod jej wpływem
zdecydował się w 1839 na wysłanie do Kantonu Lin
Tse-sü z zadaniem całkowitego powstrzymania
handlu

opium;

rygorystyczne

przestrzeganie

nakazów cesarskich dotyczących konfiskat zapasów

używki spowodowało w XI 1839 wybuch pierwszej wojny opiumowej. W
odpowiedzi na agresję brytyjską Gao Guang zarządził w I 1840 przerwanie
wszelkich kontaktów handlowych z Wielką Brytanią; wojska Qingów poniosły
w walkach porażki, głównie ze względu na olbrzymie zapóźnienie w
wyposażeniu wojskowym; zawierane porozumienia chińsko-brytyjskie (m.in. w
I i V 1841)były łamane i zrywane także z inicjatywy cesarza, który nie
akceptował zawartych w nich warunków; pod wpływem wiadomości o
sukcesach Anglików w posuwaniu się wzdłuż Jangtse, zdecydował się na
zawarcie w VIII 1842 traktatu nankijskiego, który przełamywał izolację Chin i
otwierał drogę do ingerencji państw zachodnich w ich sprawy wewnętrzne.

183

267. XIAN FENG (IMI

OSOBISTE: YI ZHU)

(IMI

MIERTNE:

XIAN

DI)

(IMI

TYNNE: WEN ZONG) (1850-1861)

syn i

następca Dao Guanga, władca słaby i nieudolny;
podczas jego panowania nastąpiły 2 kluczowe
wydarzenia z punktu widzenia historii Chin XIX w.:
powstanie tajpingów oraz druga wojna opiumowa;
chłopskie powstanie tajpingów (1851-1864) miało
niespotykanie dużą skalę i doprowadziło do
utworzenia antyquingowskiego państwa Tai-Ping
(Wielka Szczęśliwość) ze stolicą w Nankinie;
ponieważ rebelianci wystąpili nie tylko przeciw
dynastii mandżurskiej, lecz również przeciw
stosunkom społecznym, ich działalność spotkała się
z kontrakcją także ze strony chińskich wielkich
właścicieli ziemskich; to dzięki nim, a nie cesarzowi

czy Mandżurom, ruch tajpingów został stłumiony (pewne znaczenie miała
również dla cesarstwa ze strony państw zachodnich); w 1847, wobec prób
Anglików poszerzenia dostępu do rynku chińskiego, Xian Feng poparł postulaty
miejscowej ludności przeciwnej tym działaniom; prowadził politykę unikania
jakichkolwiek kontaktów z państwami zachodnimi, co w mniemaniu
dostojników quingowskich miało zapobiec utracie władzy w Chinach; wobec
fiaska podejmowanych w latach 1854-1855 prób rewizji postanowień traktatu
nankińskiego, w X 1856 Europejczycy podjęli działania zbrojne na lądzie i
morzu, początkowo w niewielkiej skali, czasem nasilone; do konfliktu
Anglików z Chinami włączyli się po stronie brytyjskiej Francuzi; zawarte w
1858 porozumienie z Rosją (dotyczące m.in. przejęcia przez nią terytorium na
północ od Amuru), Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Francją
przyznawały tym krajom wszystkie żądane przezeń koncesje, od gospodarczych
po dyplomatyczne; stało się tak ze względu na permanentne groźby stosowane
przez zainteresowane mocarstwa, które służyły również naciskom w kwestii
ratyfikacji traktatów przez cesarza; mimo ich zatwierdzenia cesarz bardzo
energicznie opowiadał się przeciw lokalizacji zagranicznych poselstw w
Pekinie; konflikt wokół wymiany ratyfikacji traktatów, zaostrzony klęską
oddziałów brytyjsko-francuskich pod fortem Taku, spowodował latem 1860
wznowienie przez państwa zachodnie działań wojennych; ekspedycja brytyjsko-
francuska nacierająca w kierunku Pekinu spowodowała panikę na dworze
cesarskim; Xian Feng wraz z najbliższym otoczeniem zbiegł do Zeholu, gdzie
wkrótce zmarł.

184

268. TONG ZHI (IMI

OSOBISTE: ZAI

CHUN) (IMI

MIERTNE: YI DI) (IMI

TYNNE: MU ZONG) (1861-1875)

syn i

następca Xian Fenga. Tong Zhi wstąpił na tron w
wieku 6 lat. Rządy sprawował za niego regencki
triumwirat, na czele którego stała jego matka,
cesarzowa-wdowa Ci Xi (1835-1908). Odbudo-
wa aparatu państwowego w okresie Tong Zhi
podążała za przykładem wielkich restauracji z lat
panowania dynastii Han (206 p.n.e.-220 n.e.) i
Tang (618-907). W pierwszych latach władania
Tong Zhi chiński rząd stłumił w końcu wielkie
powstanie

tajpingów

(1850-1864),

które

ogarnęło Chiny pd., i rozgromił rebelię Nian
(1853-1868) w Chinach pn. Sytuacja finansowa
skarbca cesarskiego poprawiła się i uczyniono

próby pozyskania wartościowych ludzi do administracji rządowej. Na obszarach
okupowanych wcześniej przez rebeliantów przywrócono system egzaminów
cesarskich. Rząd uczynił także próbę ożywienia rolnictwa przez rozdawanie
ziarna i narzędzi oraz pomoc w pozyskiwaniu nowych obszarów uprawnych.
Powstał także projekt produkcji modeli broni znanych z Zachodu, ale próba
przejęcia zachodnich technologii militarnych była udana tylko częściowo,
ponieważ nadal jedynie studia nad kanonem konfucjańskim zapewniały awans
w karierze urzędniczej. Politykę zagraniczną powierzono nowo powstałemu
Ministerstwu Zarządzania (Zongli Yamen), a rząd zaczął czynić próby
zrozumienia i układania się z zach. mocarstwami. Tong Zhi przejął osobistą
kontrolę nad rządem w 1873, kiedy miał 17 lat. W jednym z pierwszych aktów,
jakie wydał, wyrażał zgodę na audiencję przedstawicieli 6 państw. Po raz
pierwszy w chińskiej historii cesarz nie wymagał od gości ceremonialnego
ukłonu – uklęknięcia połączonego z dotknięciem czołem podłogi. Rząd
podsumował okres odprężenia w polityce zagranicznej traktatami w Tianjinie
(1858) i Pekinie (1860). Tong Zhi był słabym, niezaangażowanym władcą,
którego rządy nieustannie nadzorowała cesarzowa-wdowa Ci Xi. zmarł nieco
ponad 2 lata po przejęciu władzy.

(-). NIUHULU XIAOZHEN CI’AN HUANG TAIHOU (REGENTKA: 1861-
1873, 1874-1875, 1875-1881)

ona cesarza Xian Fenga, po którego śmierci

w wyniku sojuszu z drugą żoną zmarłego cesarza i księciem Gongiem dokonali
zamachu stanu w którego wyniku po pozbyciu się konkurentów (Duan Hua, Zai
Yuana i Su Shuna) objęły rządy regencyjne w imieniu małoletniego cesarza
Tong Zhi do 1874. Niuhulu otrzymała tytuł cesarzowej-wdowy Ci’in, a Nilasi
tytuł cesarzowej-wdowy Ci Xi. Po śmierci młodego cesarza Tong Zhi została
ponownie regentką wraz z Ci Xi, która ją w 1881 otruła.

185

(-).

JEHENARA

XIAOQIN

CIXI

HUANG TAIHOU (REGENTKA: 1861-
1873, 1874-1875, 1875-1908)

młodsza

małżonka cesarza Xian Fenga (1850-1861),
matka cesarza Tong Zhi (1861-1875) i
przybrana matka cesarza Guang Xu (1875-
1908). Ci Xi zdominowała władzę w
imperium chińskim na prawie pół wieku.
Rządziła przy pomocy grupy skorum-
powanych i konserwatywnych urzędników
oraz kontrolowała żelazną ręką mandżurski
dwór, stając się jedną z najbardziej
wpływowych kobiet w historii Chin.
Początkowo

była

młodszą

konkubiną

cesarza Xian Fenga. W 1856 urodziła mu
jego jedynego syna, który w wieku
zaledwie 6 lat objął tron po zmarłym ojcu i
przyjął cesarskie imię Tong Zhi. Rządy w

imieniu małoletniego cesarza miała sprawować rada regencyjna złożona z 8
starszych urzędników. Po kilku miesiącach intryg dwóch cesarzowych-wdów Ci
Xi oraz Cian, starszej małżonki zmarłego cesarza, powierzono im funkcję
regentek. W przejęciu władzy pomógł im książę Gong, brat zmarłego cesarza,
który następnie został nadwornym doradcą. Pod ich rządami Chiny weszły w
okres krótkotrwałego ożywienia. Powstanie tajpingów (1850-1864), w wyniku
którego zdewastowane zostały pd. Chiny i rebelia w Nian (1853-1868) w
prowincjach pn. zostały powstrzymane. Powstały szkoły, w których nauczano
języków obcych i wprowadzono nowoczesny system celny, zakładano arsenały
broni wzorowane na modelu zach. i stworzono pierwsze w Chinach służby
dyplomatyczne. W polityce wewnętrznej próbowano ukrócić rządową korupcję,
a do struktur rządowych przyjmowano utalentowany personel. Chociaż okres
regencji zakończył się oficjalnie w 1873, kiedy cesarz Tong Zhi osiągnął
pełnoletność, Ci Xi nie zrezygnowała z kontroli nad rządem. Mówiono nawet,
ż

e przyspieszyła śmierć młodego cesarza, zachęcając go do hulaszczego trybu

ycia i wprowadzając zamęt w jego życiu osobistym. Po jego śmierci Ci Xi z

pomocą wojska jawnie złamała prawo sukcesji i umieściła na tronie swego 3-
letniego siostrzeńca, którego w tym celu adoptowała. W ten sposób cesarzowe
wdowy zachowały swe wcześniejsze funkcje regentek. W 1881 zmarła nagle
starsza cesarzowa Cian, a 3 lata później Ci Xi wyeliminowała księcia Gonga, od
dawna sabotując większość inicjowanych przez niego reform. W 1889 Ci Xi
nominalnie zrzekła się kontroli nad rządem i przeniosła się do wspaniałego
pałacu letniego, który na jej polecenie wybudowano na pn.-zach. od Pekinu. W
1898, kilka lat po klęsce chińskich wojsk w wojnie chińsko-japońskiej (1894-

186

1895), młody cesarz Guang Xu, współpracujący z grupą chińskich
reformatorów, wprowadził w życie radykalne reformy mające na celu naprawę i
modernizację chińskiego rządu oraz wyeliminowanie korupcji. Zagrożeni
reformami konserwatywni urzędnicy zgromadzili się wówczas wokół Ci Xi, a ta
ponownie przeprowadziła zamach stanu przy pomocy wojska. Zainicjowane
przez cesarza Guang Xu reformy zostały wstrzymane, a jego samego
umieszczono w areszcie pałacowym. Ci Xi natomiast ponownie objęła władzę
jako regentka. Wielu historyków uważa, że w ten sposób Chiny straciły ostatnią
szansę na pokojowe przemiany. Rok później cesarzowa zaczęła sympatyzować z
kręgami urzędników popierających ludowe powstanie bokserów skierowane
przeciwko obecności obcokrajowców w Chinach. W 1900 powstanie osiągnęło
punkt kulminacyjny; zamordowano wówczas ok. 100 obcokrajowców i
otoczono zagraniczne poselstwa w Pekinie. Sytuacja jednak szybko uległa
zmianie po tym jak połączone wojska obcokrajowców opanowały stolicę i
zmusiły Ci Xi do ucieczki z miasta oraz przyjęcia upokarzających warunków
traktatu pokojowego. Po powrocie do Pekinu w 1902 cesarzowa ostatecznie
zaczęła wprowadzać wżycie reformy, które w 1898 zablokowała: cesarz Guang
Xu pozostał jednak w areszcie pałacowym. Na dzień przed śmiercią Ci Xi
ogłoszono śmierć Guang Xu. Cesarz zmarł przypuszczalnie pod wpływem
trucizny, która podano mu zgodnie z poleceniem umierającej Ci Xi.

269. GUANG XU (IMI

OSOBISTE: ZAI

TIAN) (IMI

MIERTNE: JANG DI)

(IMI

TYNNE: DE ZONG) (1875-

1908)

wnuk Dao Guanga, adoptowany syn

I-huana, brat Ai Zaifenga; adoptowany przez
I-huana na skutek machinacji cesarzowej Ci
Xi. W okresie jego małoletności regencję
sprawowała Ci Xi; ukończywszy 17 lat
(1886), nie objął pełni władzy: cesarzowa
sprawowała oficjalną regencję jeszcze do
1886, a później kontrolowała działalność
cesarza, m.in. przy pomocy jego małżonki;
wkrótce istotny wpływ na Guang Xu uzyskał
jego

wychowawca

Weng

T’ung-ho,

późniejszy minister finansów, który starał się
budować autorytet i niezależność cesarza. W

obliczu narastającego konfliktu z Japonią był zwolennikiem wojny, licząc na
wzmocnienie swej pozycji w stosunku do Ci Xi, jednak wojna (1894-1895),
prowadzona bardzo nieudolnie (przede wszystkim przez stronnika cesarzowej Li
Hung-czanga), zakończyła się całkowitą klęską, w wyniku której Chiny musiały
uznać niepodległość Korei, traciły na rzecz Japonii Wyspy Rybackie i Tajwan,
płaciły ogromne odszkodowanie oraz zawarły nierównoprawny traktat
handlowy z niedawnym przeciwnikiem. Cesarz skupił wokół siebie

187

zwolenników współpracy z Wielką Brytanią; zdając sobie sprawę z zacofania
kraju, opowiadał się za stopniowymi reformami, lecz próby modernizacji były
hamowane przez stronnictwo Ci Xi; pod wpływem zagarnięcia Kiaoczou przez
Niemcy i Port Artur przez Rosję oraz ponawianych apeli reformatorów w VI
1898 cesarz ogłosił początek zmian (tzw. Sto Dni Reform); wydane wówczas
edykty modernizowały system oświaty i administrację, miały tez stanowić
impuls dla rozwoju gospodarczego; podjęte działania wywołały reakcję
cesarzowej i skupionej wokół niej koterii, co we IX 1898 doprowadziło do
aresztowania cesarza i stracenia schwytanych reformatorów; pierwotne plany Ci
Xi zakładające jego zgładzenie zamieniono w 1900 na projekt detronizacji
cesarza i zastąpienie go przez Pu Yi; nie doszło do tego ze względu na opór
mocarstw zachodnich oraz protesty Chińczyków w kraju i zagranicą; Guang Xu
pozostał w uwięzieniu do końca życia, umierając na dzień przed zgonem Ci Xi,
co zapewne nie było przypadkiem.

270. XUAN TONG (IMI

OSOBISTE: PU YI)

(1908-1912, 1917)

ostatni cesarz Chin z dynastii

mandżurskiej, bratanek cesarza Guang Xu; w 1908
po śmierci swego stryja cesarza Guang Xu (1875-
1908), desygnowany na tron pod regencją swego
ojca Zeifenga, księcia Chun i cesarzowej-wdowy
Long Yu; w wyniku burżuazyjno-demokratycznej
rewolucji w 1911, abdykował 12. II. 1912; w 1917
osadzony na krótko (12 dni) na tronie przez Czang
Süna; w 1932 mianowany przez Japończyków
prezydentem pseudoniezależnego państwa Mandżu-
kuo, w 1934 proklamowany cesarzem cesarstwa
Mandżutikuo (do 1945); uwolniony z więzienia po
„reedukacji” w 1959; pracował jako botanik; autor
niezmiernie interesującej autobiografii; zmarł w

1968 w ChRL.

(-). AI ZAIFENG XUN QIANWANG (RE-
GENT: 1908-1911)

syn I Huana, brat Guang

Xu, ojciec Pu Yi. Okazał się władcą niez-
dolnym do poradzenia sobie z walką klik na
dworze Quingów. Powołanie w IV 1911 do
rządu 7 Mandżurów (na 13 ministrów) stano-
wiło jeden z rozlicznych dowodów braku jego
dobrej woli dokonania jakichkolwiek zmian w
państwie. Po wybuchu powstania w Wuczangu
X 1911 zmuszony był ogłosić Yüan Shi-Kaia
m.in. głównodowodzącym wojsk do walki z
powstaniem; ten jednak podjął negocjacje z
rewolucjonistami,

którzy

zaoferowali

188

stanowisko prezydenta. Wobec ciągłych sporów wśród Mandżurów w XII 1911
zrezygnował z regencji; zmarł w 1951.

(-). LONG YU (REGENTKA: 1908-1912)

ona cesarza Guang Xu, która w 1908 po jego

mierci została cesarzową-wdową i regentką

na czas małoletniości cesarza Xuan Tonga;
zmarła w 1933.

271. YÜAN SHI-KAI (JÜAN SZY K’AI) (PRE-
ZYDENT: 1912-1915; CESARZ: 1915-1916; PRE-
ZYDENT: 1916)

chiński generał i polityk, był także

postępowym ministrem pod koniec panowania mandżur-
skiej dynastii Qing (do 1911), a następnie pierwszym
prezydentem Republiki Chińskiej (1912-1916). Pochodził
z wojskowej rodziny posiadaczy ziemskich z Xiangcheng
w prowincji Henan. Karierę rozpoczął w armii dowodzo-
nej przez Li Hongzhanga, która w 1882 została wysłana
do Korei, by zapobiec japońskim próbom wdarcia się na
ten obszar. Kryzys polityczny w regionie koreańskim
wielokrotnie

dawał

możliwość

udowodnienia

słuszności własnych ocen i sprawności w działaniu, zw. w
kwestiach wojskowych i gospodarczych. W 1885 został
przedstawicielem cesarstwa w Seulu (do 1895), a jego
energiczna i lojalna służba wobec tronu chińskiego
przyczyniła się do wybuchu wojny chińsko-japońskiej w
latach 1894-1895. Kiedy w czasie trwania wojny

Japończycy zniszczyli chińską flotę i wojsko, Pekin został wystawiony na
zewnętrzne i wewnętrzne ataki. Pilną potrzebą stało się więc wyszkolenie nowej
armii, które to zadanie powierzono Yüan Shi-Kai. Ponieważ oddział znajdujący
się pod jego dowództwem był jedynym, jaki ocalał z chińskiej armii po
powstaniu bokserów w 1900, polityczna ranga Yüan Shi-Kaia znacznie wzrosła
i w 1901 został on mianowany wicekrólem stołecznej prowincji. Na tym
stanowisku, a później także jako wielki doradca, odegrał decydującą rolę w
chińskich programach modernizacyjnych i obrony. Przez cały ten okres cieszył

189

się zaufaniem i poparciem cesarzowej-wdowy Cixi. Po śmierci cesarzowej
(1908) jego przeciwnicy – zw. regent niepełnoletniego cesarza – pozbawił go
wszystkich stanowisk i odesłał do domu. Mimo to, kiedy fala rewolucji
poważnie zagroziła dynastii mandżurskiej, ponownie potrzebowała ona jego
pomocy. W tym krytycznym momencie Yüan Shi-Kai był dla – zarówno
konserwatystów, jak i rewolucjonistów – jedynym człowiekiem, który mógł
doprowadzić do zawarcia pokoju i zjednoczenia kraju. Cesarz w Pekinie i
tymczasowy prezydent w Nankinie zarekomendowali Yüan Shi-Kaia na
stanowisko pierwszego prezydenta Chin. Skarbiec cesarski pozostawał wtedy
pusty, prowincje znajdowały się w rękach gubernatorów wojskowych,
konstytucję dopiero tworzono, a nowo wybrane Zgromadzenie Narodowe
wydawało się Yüan Shi-Kaiowi zbyt skłócone i nieskuteczne, by efektywnie
działać na rzecz państwa. Kiedy jego plan zaciągnięcia ogromnej pożyczki
zagranicznej spotkał się ze sprzeciwem Partii Narodowej (Kuomintang) na
forum Zgromadzenia Narodowego, Yüan Shi-Kai bezwzględnie zamordował
przewodniczącego partii i podważył autorytet Zgromadzenia Narodowego.
Spowodowało to wybuch buntu przeciw Yüan Shi-Kaiowi w 1913. Jego
zwycięstwo w tym starciu oznaczało koniec wszelkich nadziei na demokrację
parlamentarną w Chinach. Następnie Yüan Shi-Kaiowi udało się doprowadzić
do nadania mu dożywotniego stanowiska prezydenta, a w latach 1915-1916
podjął zuchwałą próbę założenia nowej dynastii cesarskiej. Chociaż jego celem
było, zjednoczenie kraju i wzmocnienie władzy centralnej, ostatnie działanie
Yüan Shi-Kaia wywołało sprzeciw nawet wśród wcześniej popierających go
konserwatywnych urzędników i wojskowych. Powszechna opozycja, wspierana
przez Japonię, urosła do rozmiaru zagrażającego jego władzy. Yüan Shi-Kai
przekonał się wówczas, że jego europejscy sprzymierzeńcy pochłonięci są I
wojną światową, a dawni dowódcy w jego armii nie są już skorzy do walki. W
marcu 1916 powrócił do godności prezydenta.

BIBLIOGRAFIA:
1.Aisin-Gioro Pu I: Obywatel cesarz, Warszawa, 1990
2.Bazylow L.: Historia Mongolii, Wrocław, 1981
3.Bol’šoj kitajsko-russkij slovar’, T. 1, Moskva, 1983
4.Bokščanin A. A.: Imperatorskij Kitaj v načale XV veka (vnutrennaja politika),
Moskva, 1976
5.Bokščanin A. A.: Udel’naja sistema v pozdnesrednevekovom Kitaje: period
Min 1368-1644, Moskva, 1986
6.Cantu C.: Historyja powszechna, T. 4-6, Warszawa, 1853-1854
7.Czuang-Tsy: Nan-kua-czen-king, Warszawa, 1953
8.Dalaj Č. : Mongolija v XIII-XIV vekach, Moskva, 1983
9.Dzieje Chin. Warszawa, 1960
10.Fan Wen Lan: Drevnjaja istorija Kitaja ot pervobytno-obščennego stroja do
obrazovannogo feudal’nogo gosudarstva, Moskva, 1958

190

11.Fitzgerald C. F.: Zarys historii kultury, Warszawa, 1974
12.Go juj (Reči carstv), Moskva, 1987
13.Granet M.: Cywilizacja chińska, Warszawa, 1973
14.Gumilov L. N.: Chuny v Kitae, Sankt-Peterburg, 1994
15.Gumilov L. N.: Dzieje dawnych Turków, Warszawa, 1972
16. Gumilov L. N.: Śladami cywilizacji Wielkiego Stepu, Warszawa, 1973
17.Gurevič B. F.: Meždunarodnye otnošenija v Central’noj Azii v XVII-pervoj
pol. XIX v. 2, dopol. Izd, Moskva, 1983
18.Hertmanowicz-Brzoza M., Stepan K. : Słownik władców świata, Kraków,
2005
19.Historia powszechna, T.1-8, Warszawa, 1963-1970
20.Istorija drevnego mira, T.1-2, Moskva, 1982
21.Istorija stran zarubežnego Vostoka v srednie veka, Moskva, 1957
22.Kajdański Ed. : Chiny: leksykon, W-wa, 2005
23.Kałużyński St.: Imperium mongolskie, Warszawa, 1970
24.Künster M. J.: Pierwsze wieki cesarstwa chińskiego, Warszawa, 1972
25. Künster M. J.: Sprawa Konfucjusza, Warszawa, 1983
26.Lo Kuan Czung: Troecarstvo, T. 1-2. Moskva, 1959
27.Lun-Lin: Istorija gosudarstva Kidanej, Moskva, 1979
28.Maljavin V. V.: Gibel’ drevnej imperii, Moskva, 1983
29.Maspero H.: La Chine antique, Paris, 1978
30.Materialy po ekonomičeskoj istorii Kitaja v ranne srednevekov’e, Moskva,
1980
31.Materialy po istorii drevnych kočevych narodov gruppy gunchu, Moskva,
1984
32.Materialy po istorii kočevych narodov v Kitae III-V vv., Vyp. 1, Moskva,
1989
33.Morby J. E.: Dynastie świata, Kraków, 1994
34.Očerki istorii Kitaja, Moskva, 1959
35.Olszewski W. : Chiny – zarys kultury, Poznań, 2003
36.Perelomov L. S.: Istorija Cin’ – pervoe centralizovanoe gosudarstvo v Kitae
(221-208 gg. Do n.e.), Moskva, 1962
37.Rodziński W.: Historia Chin, Wyd. 2 przej. i rozsz., Wrocław [etc.], 1992
38.Sickman L., Soper A.: Sztuka i architektura w Chinach, Warszawa, 1984
39.Sidichmienov V.: Ostatni cesarze Chin, Katowice, 1990
40.Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia, Warszawa,
1968
41.Syma Cian: Istoričeskie zapiski, T.1-6, Moskva, 1972-1992
42.Truhart P.: Regents of Nations, Vol. 1, 3, München, 2000-2003
43.Vorob’ev M. V.: Čžurčženi i gosudarstvo Czin’ (X v-1234), Moskva, 1975
44.Wielka historia powszechna, T.1, Warszawa, 1935
45.Wojna R.: Wielki świat Nomadów, Warszawa, 1983
46.Zanovo sostavlennoe pinchua po istorii pjati dinastij, Moskva, 1984

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
KRAWCZUK Poczet Cesarzy Bizantyjskich
Cesarzowe Chin Od zachodniej Han do Jin
KRAWCZUK Poczet Cesarzy Bizantyjskich2
Poczet cesarzy rzymskich Krawczuk Aleksander
Poczet Cesarzowych Rzymskich
CESARZOWA, Tarot, ARKANA WIELKIE
Hymn Chin - Singapuru, 03. Hymny państwowe - teksty
II. Zarys historycznego kszta towania sie Chin wspo czesnych, współczesne Chiny - Artur Wysocki
Poczet krolow i ksiazat polskich
Chrześcijanie, Poczet papieży
Import z Chin wymagane dokumenty przy handlu z Chinami
Poczet królów Polski, Polska

więcej podobnych podstron