13

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

Grać? Ale jak grać? Oto jest pytanie. Trawe−
stując ów słynny wers pewnego dramaturga ze
Stratfordu, dochodzę do wniosku, iż do końca
świata będziemy czuć niedosyt, słuchając ko−
lejnych udoskonalanych wzmacniaczy, no
cóż, taka już nasza natura. Ale może właśnie
prezentowany wzmacniacz, zapowiadany pra−
wie dwa lata temu, spełni Wasze oczekiwania.

Jest to mostkowy wzmacniacz hybrydo−

wy oparty o wypróbowane układy lampowe
i nowoczesną technikę MOSFET. Na świe−
cie ukazało się sporo publikacji na ten temat
i to wszystko z powodu poszukiwań cieka−
wego brzmienia. Niestety opracowanie mo−
jego wzmacniacza wymagało prawie dwóch
lat. Pierwsza publikacja na ten temat ukaza−
ła się w czerwcowym EdW 2001 roku.
Chciałbym podziękować Czytelnikom za za−
interesowanie moją publikacją. Otrzymali−
śmy masę listów w tej sprawie. Szczególnie
chciałbym podziękować Panu Tomaszowi
Jezuskowi z Jeleniej Góry, który zadał sobie
sporo trudu, żeby zdobyć mój numer telefo−
nu, aby podzielić się swoimi ciekawymi
uwagami na ten temat, tyle wstępu − przejdź−
my do meritum.

Zbudowałem wzmacniacz pod „klucz”. Jest

to urządzenie w zgrabnej obudowie profesjo−
nalnej 2U, które może być montowane w rac−
ku lub w stojaku technicznym. Prezentowany
wzmacniacz lampowo−mosfetowy jest dwuka−
nałowym lub czterokanałowym urządzeniem
mogącym oddać moc rzeczywistą, w zależno−
ści od konfiguracji, 4x80W lub 2x250W . Przy
projektowaniu kierowałem się potrzebami
przeciętnego użytkownika urządzeń elektro−
akustycznych, jak i bardziej wyrafinowanych,
traktujących zawodowo dźwięk słuchaczy.

Moje próby skojarzenia techniki lampo−

wej z układami mocy typu MOSFET, w po−
czątkowej fazie projektowania wzmacniacza,

miały ciężki przebieg. Wzmac−
niacz lampowy, niezależnie od
tego, czy jest to przedwzmac−
niacz, czy też końcówka mocy, wymaga zasi−
lania wysokim napięciem, a do tego dochodzi
konieczność żarzenia włókien grzejników
katod lamp. Nie jest to jednak największa
niedogodność, pojawił się bowiem problem
niedopasowania impedancyjne−
go przedwzmacniacza lampowe−
go ze wzmacniaczem MOSFET.
Układy lampowe charakteryzują
się niestety bardzo dużą impe−
dancją wewnętrzną. Dotyczy to
wejść i wyjść układu, a są to set−
ki k

Ω. Do tego dochodzi duży

współczynnik szumowy (efekt
śrutowy). Znaczącą wadą lamp,
szczególnie pentod napięcio−
wych, jest zjawisko mikrofono−
wania. Lampa zachowuje się
wtedy jak mikrofon pojemno−

ściowy, a rolę membrany pełnią tutaj siatka
i anoda. Dlaczego mimo tych niezaprzeczal−
nych wad lampy przeżywają tryumfalny co−
meback? Odpowiedź na to pytanie zawarłem
w dalszej części artykułu.

2

2

2

2

6

6

6

6

6

6

6

6

3

3

3

3

//

//

A

A

A

A

H

H

H

H

yy

yy

b

b

b

b

rr

rr

yy

yy

d

d

d

d

o

o

o

o

w

w

w

w

yy

yy

w

w

w

w

zz

zz

m

m

m

m

a

a

a

a

c

c

c

c

n

n

n

n

ii

ii

a

a

a

a

c

c

c

c

zz

zz

ll

ll

a

a

a

a

m

m

m

m

p

p

p

p

o

o

o

o

w

w

w

w

o

o

o

o

−−

−−

m

m

m

m

o

o

o

o

ss

ss

ff

ff

e

e

e

e

tt

tt

o

o

o

o

w

w

w

w

yy

yy

2

2

2

2

x

x

x

x

2

2

2

2

5

5

5

5

0

0

0

0

W

W

W

W

ll

ll

u

u

u

u

b

b

b

b

4

4

4

4

x

x

x

x

8

8

8

8

0

0

0

0

W

W

W

W

Dane techniczne wzmacniacza

1. Moc wyjściowa − do 250W RMS 4

Ω/praca w trybie dwukanałowym

2. Moc wyjściowa − do 200W RMS 8

Ω/praca w trybie dwukanałowym

3. Moc wyjściowa − do 80W RMS 4

Ω/praca w trybie czterokanałowym

Zniekształcenia nieliniowe: 1. 250W RMS 0,4% THD

2. 200W RMS 0,4% THD
3. 80 W RMS 0,1% THD

Impedancja wejść głównych symetrycznych − 10k

Ω w całym paśmie

Impedancja wejść dla trybu czterokanałowego − 100k

Ω w całym paśmie

Pasmo przenoszenia wzmacniacza − płasko od 10Hz do 80kHz
Poziom szumów (nieważone) − 80dB
Układ wyciszania automatycznego (muting), który umożliwia
wyłączenie wzmacniacza w przypadku chwilowego zaniku zasilania
Wzmacniacz posiada 6 wejść − 2 główne do pracy mostkowej
i 4 do pracy czterokanałowej

Rys. 1

Projekty AVT

H H H

H H H

14

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

Opis układu

Schemat blokowy wzmac−
niacza lampowo−mosfeto−
wego przedstawiony zo−
stał na rysunku 1. Jak
widać, wzmacniacz skła−
da się z czterech głów−
nych modułów: przed−
wzmacniacza lampowego,
modułu sterowania, mo−
dułów mocy i zasilacza.

Przedwzmac−
niacz lampowy

Na rysunku 2 pokazany
jest schemat przed−
wzmacniacza. Jest to
właściwie trójstopniowy
wzmacniacz oporowy,
zrealizowany na popular−
nych triodach ECC−82,
specjalnie skonstruowa−
nych do tego celu (apli−
kacja ECC−82 przedsta−
wiona została na rysunku 3). Pierwsza po−
łówka tej lampy (V1A) pełni rolę wzmacnia−
cza napięciowego, który jest sprzężony gal−
wanicznie z odwracaczem fazy (V1B). Ten
stopień (druga połówka ECC−82) nie wzmac−
nia. Jego wzmocnienie wynosi <1. Ma on za
zadanie jedynie odwrócić o 180

o

fazę sygna−

łu sterującego dwoma wzmacniaczami mocy.
Otrzymujemy zatem z katody i anody drugiej
połówki ECC−82 (V1B) dwa sygnały o jed−
nakowych amplitudach ale o przeciwnych fa−
zach. Tu właśnie leży tajemnica dużej spraw−
ności wzmacniaczy przeciwsobnych PUSH−
PULL. Ta właśnie zasada legła u podstaw
współczesnych wzmacniaczy mostkowych.
Wróćmy jednak do naszego układu lampo−
wego. Pojawił się problem wysokiej amplitu−
dy sygnału. Wynosi ona bowiem aż 7V, a im−
pedancja wejściowa tego odwracacza równa
się 150k

Ω. Do wejścia tego przedwzmacnia−

cza, w trakcie testu, doprowadzony został sy−
gnał o poziomie 0,775V/0dB/1kHz stanowią−
cy odniesienie przyjęte w telekomunikacji.
Przedwzmacniacz ten, zwany też „katodyną”,
wzmacnia sygnał dziesięciokrotnie, czyli oko−
ło 20dB. Wszystko się zgadza. Siatka pierw−
sza lamp wymaga tak dużego napięcia sterują−
cego niezbędnego do odpowiedniego wystero−
wania końcówki mocy.

Poza tym, tak duża amplituda odwracacza

fazy jest konieczna do prawidłowego funk−
cjonowania transformatora wyjściowego
wzmacniacza, który jest elementem wybitnie
nieliniowym. Wymaga więc objęcia głębo−
kim, ujemnym sprzężeniem zwrotnym 20dB.

Wzmacniacze MOSFET (cztery kity

AVT−2153), które pracują w moim wzmac−
niaczu, do pełnego wysterowania wymagają
sygnału 0dB. Nie pozostaje nam nic innego,
jak ten sygnał z odwracacza stłumić. Tylko
jak? Po pierwsze, należy wprowadzić ujemne

sprzężenie zwrotne między
wejściem układu

przed−

wzmacniacza a wyjściem od−
wracacza. Niestety, impedan−
cja wyjściowa inwertera fazy
jest zbyt duża, wynosi bo−
wiem 150k

Ω, a z kolei impe−

dancja wejściowa na katodę
pierwszej połówki ECC−82
jest mała i wynosi zaledwie
7,8k

Ω. W tej sytuacji, z po−

wodu niedopasowania impe−
dancyjnego układ nie będzie
funkcjonować. Jedynym sen−
sownym rozwiązaniem jest
zastosowanie triodowego
przemiennika impedancji
(wtórnik katodowy), który
działa podobnie jak wtórnik
emiterowy. Charakterystyczną
cechą takich przemienników
jest ich duża impedancja wej−
ściowa i bardzo mała impe−
dancja wyjściowa. Dlatego też
problem ten rozwiązały owe
wtórniki, dzięki którym mo−
głem stłumić sygnał przed−
wzmacniacza trzykrotnie tj.
ok. 10dB.

Dlaczego tylko 10dB, a nie

20dB? Dlatego, iż dalsze
zwiększanie głębokości ujem−
nego sprzężenia zwrotnego nie
zmniejszało już szumów i znie−
kształceń nieliniowych, a jedy−
nie obciążało zbytnio wyjście
wtórnika katodowego. Dla przykładu podam,
że rezystor R25, który ustalał głębokość „pętli”
na −10dB, ma wartość 39,4k

Ω. Aby zejść z pę−

tlą na −20dB, trzeba by zredukować jego war−
tość do 600

Ω. Niestety, oporność taka źle wpły−

wała na pracę układu. Pozostałe 10dB postano−
wiłem zredukować na dzielniku napięcia, który
jest właściwie czwórnikiem zawierającym do−
datkowo rezystor nastawny – bardzo ważny
przy kalibracji wzmacniacza. On to właśnie

Rys. 2

Rys. 3

Projekty AVT

ustawia symetrię napięć sterujących mostek.
Tłumik ten połączony jest z wyjściami wtór−
ników katodowych. Poprawia także parame−
try szumowe przedwzmacniacza o co naj−
mniej 10dB.

W efekcie tych wszystkich zabiegów sy−

gnał podany na wejście siatki pierwszej
przedwzmacniacza zostaje przesunięty w fa−
zie w drugim stopniu, a dalej przez wtórniki
impedancji o rezystancji wyjściowej 5k

Ω,

doprowadzony zostaje do dwóch końcówek
mocy, których impedancja wejściowa wyno−
si 22k

Ω.

Widzimy tu wyraźnie, iż zostały spełnio−

ne warunki dopasowania napięciowego wyj−
ście−wejście, a także warunki dopasowania
impedancyjnego. Impedancja źródła sterują−
cego tor elektroakustyczny powinna być wie−
lokrotnie mniejsza od wejścia urządzenia ste−
rowanego. Impedancja wyjściowa wtórnika
katodowego wynosi około 5k

Ω. Impedancja

wejścia wzmacniacza MOSFET to ok. 22k

Ω.

Mamy więc sytuację idealną. Zrealizowany
został także warunek dopasowania napięcio−
wego. Na wyjściu źródła, czyli wtórnika ka−
todowego za tłumikiem, napięcie wynosi
0,775V, czyli tyle co na wejściu przed−
wzmacniacza. Taka wartość jest potrzebna do
pełnego wysterowania układu mostkowego
wzmacniacza.

Przedwzmacniacz można zmontować na

płytce drukowanej pokazanej na rysunku 4.
W czterokanałowym trybie pracy (4x80W/
4

Ω), jak również w dwukanałowym mostko−

wym (2x250W/4

Ω; 2x200W/8Ω) potrzebne

są dwie płytki drukowane przedwzmacnia−
cza. Jedna płytka wystarczy podczas monta−
żu wzmacniacza o mocy 2x80W/4

Ω.

Czterokanałowy tryb pracy
przedwzmacniacza
Przełącznik trybu pracy podaje napięcie na
cewki przekaźników: P1, P2, P3, tym samym
przekaźnik P1 zwiera siatkę sterującą triody
przedwzmacniacza do masy, przekaźnik P2
odłącza wejścia wtórników katodowych od
inwertera fazy i przełącza na dodatkowe wej−
ścia wzmacniacza czterokanałowego.

Zbędny stał się w związku z tym dziesię−

ciodecybelowy tłumik, ponieważ przekaźnik
P3 przełącza wejścia mostka mocy wprost
do katod wtórników. Tłumienie sygnału sta−
ło się zbędne, ponieważ wtórniki katodowe
nie wzmacniają, wręcz przeciwnie, lekko go
tłumią.

Moduł sygnalizacji

i sterowania

Każde współcześnie produkowane urządze−
nie elektroniczne lub elektryczne wyposażone
jest w małe „centrum dowodzenia”. Rolę tę
pełni zazwyczaj procesor lub EPROM. Przy−
stępując do projektowania wzmacniacza, bra−
łem pod uwagę zastosowanie procesora, który
by sterował podstawowymi funkcjami moje−

go urządzenia, trybem pracy, automatycznym
wyciszaniem i przełączaniem wejść i wyjść
wzmacniacza. Zdałem sobie jednak sprawę,
iż średnio zaawansowany lub początkujący
elektronik może źle tolerować obecność mi−
kroprocesorowych „wynalazków”. EPROM
jako „serce” urządzenia wymaga także ele−
mentów wykonawczych (komutacyjnych).
Zwykle są to CMOS−y albo przekaźniki. Po
co jednak komplikować sobie życie?

Działanie mojego modułu jest

niezwykle proste. Można spokojnie
obyć się bez procesora, a całą „ro−
botę” wykonają dwa małe przeka−
źniki!

Spójrz teraz na schemat modułu

sterowania (na rysunku 5).

Głównym zadaniem tego ukła−

du jest dostarczenie w sposób kon−
trolowany napięć sterujących do
wzmacniacza, a więc do przekaźni−
ków i transoptorów modułu mocy
a także do przedwzmacniacza lam−
powego. Moduł sygnalizacji zasila,
poprzez dwusekcyjny wyłącznik
trybu pracy, przekaźniki znajdujące
się na płytce przedwmacniacza
lampowego (P1, P2, P3), które
przełączają się jednocześnie. To sa−
mo napięcie podane jest także na
przekaźnik przełączający uzwoje−
nia transformatora sieciowego.
Włączanie tego napięcia realizuje
pierwsza sekcja przełącznika dwu−
sekcyjnego. Druga sekcja tego
przełącznika w trakcie przełączania
na krótko przerywa obwód układu
MUTE, skutecznie tym samym wy−
ciszając wzmacniacz. Gwarantuję
Wam, że nie usłyszycie trzasków
komutacyjnych w trakcie przełą−
czania trybu pracy wzmacniacza.

Moduł sterowania zawiera także

układ czuwający, zrealizowany na
przekaźniku B (PK2). Układ
czuwający ma za zadanie,
w przypadku chwilowego za−
niku zasilania sieci, automa−
tycznie wyciszyć wzmacniacz.
Styki tego przekaźnika na mo−
ment przerywają obwód ukła−
du MUTE i powodują wyci−
szenie wzmacniacza. Po poja−
wieniu się zasilania wzmac−
niacz jest w stanie wyciszo−
nym i należy ponownie włą−
czyć przycisk ON.

Na koniec zostawiłem „ser−

ce” modułu − układ MUTE.
Zrealizowany on został na
przekaźniku A (PK1). Zasada
działania tego systemu jest
prosta. Wykorzystałem zjawi−
sko „samopodtrzymania”, tzn.
że uzwojenie tego przekaźnika

jest zasilane poprzez jego własne styki,
a więc przekaźnik podtrzymuje styki tak dłu−
go, dopóki nie przerwiemy na moment ob−
wodu zasilania cewki. Aby ponownie go
włączyć, należy przycisnąć niestabilny
włącznik ON (S1). Aby wyciszyć wzmac−
niacz, wciskamy włącznik niestabilny OF
(S2), przerywając w ten sposób na chwilę
obwód cewki przekaźnika.

15

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

Rys. 4

Rys. 5

Projekty AVT

Poprzez styki przekaźnika A dostarczamy

napięć do transoptorów układu MUTE
w końcówkach mocy a także do przekaźni−
ków odłączających głośniki od końcówek
mocy. Napięcie na transoptorach i przekaźni−
kach mocy pojawia się jednocześnie, gwa−
rantuje to bezpieczną pracę wzmacniacza,
a także daje 100% pewność, iż nasze głośni−
ki nie zostaną uszkodzone.

Moduł sterowania można zmontować na

płytce uniwersalnej.

Moduł mocy

Do budowy tej części urządzenia wykorzysta−
łem znajdujące się w ofercie AVT kity wzmac−
niacza mocy 100W (AVT−2153), opracowane
przez Pana Piotra Góreckiego. Dlaczego
wybrałem tę ofertę? Z kilku powodów...

Zdecydowały o tym względy eksploata−

cyjne, a także wyjątkowe walory brzmienio−
we owego wzmacniacza, a jest to ,,płytka”
oparta o nowoczesny układ scalony SGS
Thompson o oznaczeniu TDA7294. Układ
ten umożliwia wykonanie wzmacniacza o do−
skonałych parametrach dynamicznych, a poza
tym zawiera w sobie stopień wyjściowy zrea−
lizowany na tranzystorach MOSFET, a jak
wiadomo, MOSFET−y „grają lampowo”. Ten
projekt posiada jeszcze jedną cenną rzecz,
a mianowicie funkcję MUTE. Autor tego
opracowania w sposób zupełnie genialny użył
transoptora, który bezszumowo wyłącza
i włącza wzmacniacz napięciem zmiennym
lub wyprostowanym, ale bez użycia filtru.
W celu poprawienia liniowości w zakresie
dolnego pasma częstotliwości, wymieniłem
kondensator C7 w pętli ujemnego sprzężenia
zwrotnego. Pojemność 10µF zamieniłem na
100µF. Zmieniłem też wartość kondensatora
C1 470nF na 10µF tantalowy. Po tych zmia−
nach wzmacniacz przenosi płasko częstotli−
wości od 10Hz do 80kHz, pomiaru dokona−
łem przy mocy wyjściowej 5W. Wszystkich,
którzy są ciekawi szczegółów kitu AVT−2153,
odsyłam do artykułu „Wzmacniacz 100W”,
który ukazał się w EdW w lipcu 1997 roku.

Cztery zakupione przeze mnie wzmacnia−

cze zostały zawieszone po dwa z każdej stro−
ny na specjalnie skonstruowanym korpusie,
który składa się z dwóch radiatorów złożo−
nych razem żeberkami do wewnątrz. W ten
sposób utworzony został tunel niezbędny do
wymuszonej cyrkulacji powietrza. Krążenie
podgrzanego powietrza „wymusza” wentyla−
tor umieszczony u wejścia kanału. Dlaczego
potrzebny jest aż tak wysoko sprawny system
chłodzenia?

Pamiętajcie! Radiator ten musi odprowa−

dzić nadmiar ciepła z dwóch wzmacniaczy
mostkowych. Pojedynczy wzmacniacz, który
oddaje przykładowo moc 20W, w parze z dru−
gim w układzie mostkowym i sterowany in−
werterem fazy oddaje prawie 80W mocy wyj−
ściowej! A więc ta moc wzrosła czterokrotnie.
Jak już wspomniałem, pojawił się problem

z oddaniem ciepła przez wzmacniacze w kon−
sekwencji wzrostu prądu i napięcia.

Moduł zasilania

Dobrze zaprojektowany zasilacz stanowi
podstawę sukcesu takiego przedsięwzięcia
jak budowa wzmacniacza mostkowego
o łącznej mocy wyjściowej 500W.

Przy sprawności tego urządzenia (klasa AB)

wynoszącej 60% będziemy zmuszeni do zasto−
sowania transformatora sieciowego o mocy ok.
700VA, z góry więc eliminujemy rdzeń na bla−
chach EI. Transformator zbudowany w tej tech−
nologii byłby duży, ciężki oraz kosztowny. Po−
zostaje jeszcze „toroid”. Transformatory takie
wykonywane są jednak na zamówienie i nie
proponuję nawijania ich samodzielnie. Poza
tym, transformator toroidalny wymaga umiejęt−
nego włączania do sieci. W szereg uzwojenia
pierwotnego należy włączyć rezystor ok.
15

Ω potrzebny do zredukowania prądu im−

pulsu występującego w chwili włączenia
transformatora. Rezystor ten należy z kolei
zewrzeć, gdy wzmacniacz zacznie pracować.

Dalszy opis dotyczy tylko tych Czytelni−

ków, którzy pragną zbudować wzmacniacz
2x250W. Jeśli zamiarem jest budowa urzą−
dzenia o mocy wyjściowej 2x100W/4

Ω lub

2x120W/8

Ω, to można spróbować taki trans−

formator zaprojektować samodzielnie lub ku−
pić gotowy. Na warszawskim Wolumenie leżą
na stoiskach całe stosy transformatorów, „toro−
idy” oraz na blachach EI. Wykonując transfor−

mator samodzielnie, należy pamiętać o napię−
ciu sieci 230V, oraz o fakcie, że bez obciążenia
napięcie na wtórnym uzwojeniu jest większe
od żądanego. Nie można też zapominać:
− o gęstości prądu na mm

2

przewodu nawojo−

wego (Ag, Cu),
− przekroju kolumny środkowej rdzenia dla
blach EI
− o liczbie zwojów na Wolt.

Zakładam, że znane są Wam zasady pro−

jektowania transformatorów. Bez tej wiedzy
nawet nie próbujcie zaczynać, bo stracicie
pieniądze i czas.

Schemat ideowy zasilacza przedstawiony

został na rysunku 6.

W moim wzmacniaczu potrzebna jest moc

2x100W/4

Ω jaką konsumują profesjonalne

kolumny firmy STUDER. Proszę spojrzeć
teraz na transformator sieciowy. Posiada on
4 sekcje uzwojenia, każda po 13V/10A.
Uzwojenia te, w zależności od potrzebnej
mocy wyjściowej urządzenia, łączymy rów−
nolegle po dwie sekcje dla mocy wyjściowej
2x100W/4

Ω i szeregowo po 2 sekcje dla mo−

cy wyjściowej 2x180W/8

Ω.

Chciałbym poświęcić teraz trochę miejsca

zasilaczowi wysokiego napięcia części lam−
powej wzmacniacza. Zdobycie transformato−
ra wysokiego napięcia w dobie obwodów
scalonych graniczy z cudem. Trzeba było za−
stosować fortel. Udało mi się uniknąć rozbie−

16

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

Rys. 6

Projekty AVT

17

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

rania starych odbiorników lampowych w po−
szukiwaniu upragnionego transformatora. Na
Wolumenie kupiłem transformator sieciowy
220V/14V – o mocy 20W, po czym odwróci−
łem go uzwojeniami. Uzwojenie wtórne stało
się pierwotnym, a pierwotne wtórnym. W ten
sposób uzyskałem wymagane 300V. Należy
pamiętać, aby napięcie uzwojenia pierwotne−
go zakupionego transformatora było tożsame
z napięciem uzwojenia L−5 głównego trans−
formatora sieciowego wzmacniacza. Tabela
1 prezentuje uzyskaną moc wyjściową
wzmacniacza w

układzie mostkowym

w funkcji napięcia zasilania i obciążenia.

Oto zasady łącze−

nia uzwojeń wtór−
nych transformatora
sieciowego wzmac−
niacza (rysunek 7):

Dla uzyskania niż−

szego napięcia ±15V
zasilacza dla mocy
wyjściowej 100W –
4

Ω na kanał, uzwoje−

nia łączymy równole−

gle, czyli punkt 1 z 3,
a punkt 2 z 4.

Dla uzyskania wyższego napięcia ±28V

dla mocy wyjściowej 180 W – 8

Ω na kanał,

uzwojenia łączymy szeregowo, zwieramy
punkt 1 z 4 i rozwieramy punkt 2 z punktem 4.

Identycznego przełączenia dokonujemy na

L−3 i L−4. Przełączenia tych uzwojeń realizuje
czterosekcyjny przekaźnik, posiadający styki
i zestyki typu R−15 (prąd styków po 10A).

Montaż i uruchomienie

Kiedy znajdziesz dobrą obudowę i radiatory
z dużymi żeberkami, możesz montować urzą−
dzenie. Transformator sieciowy należy umieś−
cić jak najdalej od płytek „lampowych”
i transformatorów wejściowych. Elektrolity
powinny znajdować się jak najbliżej koń−
cówek mocy, łącz je grubym drutem, połącze−
nia lutowane muszą być dobrze przegrzane.

Wejściowe transformatory symetryzujące

(np. produkcji „Cenrit” − o przekładni zmniej−
szającej 3x) muszą być obudowane ekranem
magnetycznym, a to z uwagi na rozproszone
pole magnetyczne transformatora sieciowego.

Masa mechaniczna, czyli masa obudowy

wzmacniacza, musi być połączona z masą
elektryczną to jest z „zerem” głównego zasi−
lacza. W praktyce zwieramy obie masy
w okolicach transformatora sieciowego.

Po włączeniu zasilacza zaświeci się dioda

LED D1 wyłącznika „OFF” . Sprawdź napię−
cia na elektrolitach głównego zasilacza.
Zmierz napięcie anodowe.

Ciąg dalszy na stronie 22.

Wykaz elementów

Przedwzmacniacz (1)
Rezystory
R

R11,,R

R2211,,R

R2222 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..11kk

Ω

Ω

R

R22,,R

R1133,,R

R1144 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..11M

M

Ω

Ω

R

R33 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..222200kk

Ω

Ω 11%

%

R

R44 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..77,,88kk

Ω

Ω 11%

%

R

R55 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..110000kk

Ω

Ω

R

R66 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..3300kk

Ω

Ω 00,,55W

W

R

R77,,R

R88 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..115500kk

Ω

Ω 11%

%

R

R99,,R

R1100 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..447700kk

Ω

Ω

R

R1111,,R

R1122 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..110000kk

Ω

Ω

R

R1155,,R

R1188 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..22,,22kk

Ω

Ω

R

R1166,,R

R1177 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..4477kk

Ω

Ω

R

R1199,,R

R2200 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..5511kk

Ω

Ω

R

R2233 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..5511kk

Ω

Ω

R

R2244 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..66,,1144kk

Ω

Ω 00,,55W

W

R

R2255 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..3399,,44kk

Ω

Ω

Kondensatory
C

C11,,C

C66,,C

C77 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..2222nnFF

C

C1122,,C

C1133 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..110000nnFF

C

C1144 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..22,,22µµFF//225500V

V

C

C22,,C

C1100 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..1100µµFF//225500V

V

C

C33−−C

C55,,C

C1111 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..110000nnFF//225500V

V

C

C1155 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..110000nnFF//440000V

V

C

C88,,C

C99 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..1100µµFF//1166V

V

Inne
D

D11−−D

D33 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..11N

N44114488

P

P11−−P

P33 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..pprrzzeekkaaźźnniikk D

DS

S22Y

Y 1122V

V

V

V11,,V

V22 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..llaam

mppyy EEC

CC

C8822

P

Pooddssttaaw

wkkii ppoodd llaam

mppyy

Moduł sterowania
R

R11,,R

R22 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..11,,22kk

Ω

Ω

C

C11 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..22,,22µµFF//3355V

V

D

D11 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..LLEED

D cczzeerrw

woonnaa

D

D22 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..LLEED

D zziieelloonnaa

D

D33,,D

D44 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..B

BA

AV

VP

P1199

M

M11 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..m

moosstteekk G

Grraaeettzzaa 11A

A

P

PK

K11 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..ddw

wuusseekkccyyjjnnyy pprrzzeekkaaźźnniikk 1122V

V

P

PK

K22 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..jjeeddnnoosseekkccyyjjnnyy pprrzzeekkaaźźnniikk 1122V

V

S

S11,,S

S22 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..w

włłąącczznniikk nniieessttaabbiillnnyy

S

S33 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..ddw

wuusseekkccyyjjnnyy pprrzzeełłąącczznniikk

Zasilacz
R

R11,,R

R22 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..22,,44kk

Ω

Ω

R

R33 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..22kk

Ω

Ω

R

R44 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..11kk

Ω

Ω 22W

W

R

R55 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..110000kk

Ω

Ω 22W

W

C

C11−−C

C88 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..66880000µµFF//4400V

V

C

C99,,C

C1100 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..447700nnFF

C

C1111,,C

C1122 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..11000000µµFF//2255V

V

C

C1133,,C

C1144 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..11000000µµFF//1166V

V

C

C1155,,C

C1166 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..4477µµFF//440000V

V

C

C1177 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..110000nnFF cceerraam

miicczznnyy

C

C1188 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..110000µµFF//1166V

V

C

C1199 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..447700µµFF//2255V

V

M

M11,,M

M22 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..m

moosstteekk G

Grraaeettzzaa 2200A

A

M

M33−−M

M66 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..m

moosstteekk G

Grraaeettzzaa 11A

A

D

D11,,D

D22 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..LLEED

D

U

U11−−U

U33 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..LLM

M77881122

B

B11 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..B

BTT 33,,1155A

A

B

B22,,B

B33 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..1100A

A

B

B44 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..11,,66A

A

TTR

R11 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..ttrraannssffoorrm

maattoorr 770000W

W ((ppaattrrzz sscchheem

maatt))

TTR

R22 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..ttrraannssffoorrm

maattoorr 222200V

V//1144V

V 1100W

W

Moduł mocy
D

D11 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..B

BA

AV

VP

P−−1199

P

PK

KM

M .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..pprrzzeekkaaźźnniikk 1122V

V 3300A

A

K

Kiittyy A

AV

VTT−−22115533 –

– „„W

Wzzm

maaccnniiaacczz 110000W

W”” zz EEddW

W 77//11999977

Płytka drukowana jest dostępna w sieci

Projekty AVT

U

zas

15V

16V

20V

22V

25V

P

wy

90W

116W

160W

200W

250W

U

zas

20V

22V

25V

30V

P

wy

80W

120W

140W

200W

4

Ω

Ω

8

Ω

Ω

Rys. 7

Tabela 1

18

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

Ciąg dalszy ze strony 17.

Po upływie mniej więcej minuty (czas ten

potrzebny jest na rozgrzanie włókien żarze−
nia katod lamp) do wejść głównych asyme−
trycznych doprowadzamy z generatora sy−
gnał 1kHz o poziomie 0,775V. Zmierz napię−
cie na wyjściu tłumika R21 − napięcie to po−
winno być identyczne z tym, które zostało
doprowadzone do wejścia przedwzmacnia−
cza. Ślizgacz rezystora nastawnego R23 usta−
wiamy w pozycji środkowej, ale tak, aby na−
pięcie na rezystorach R21 i R23 było jedna−
kowe. Jeśli tak będzie uznajemy wówczas, że
układ mostkowy został wykalibrowany.
Sprawdźmy ponownie wartość napięcia ano−
dowego. Powinno wynosić około 300V. Jeśli
wszystko jest OK, to wtedy wciśnij przycisk
ON. Tym samym pojawi się napięcie na
transoptorach, które uaktywnią płytki mocy,
włączą się jednocześnie przekaźniki głośni−
ków. Potencjometry wejść skręcamy w lewo.
Do wyjść wzmacniacza dołączamy obciąże−
nie (np. żarówkę samochodową) i równole−
gle do niego oscyloskop. W jakim celu?

Po to, aby sprawdzić, czy wzmacniacz się

nie „wzbudza” ponadakustycznie. W przypad−
ku wzbudzenia się wzmacniacza żarówka bę−
dzie świecić niezależnie od położenia ślizga−
cza potencjometru wejściowego wzmacnia−
cza. Stan taki byłby niezwykle groźny dla ze−
stawów głośnikowych a szczególnie części
wysokotonowych. Jeśli oscyloskop pokaże li−

nię prostą, ponownie doprowadź sygnał o po−
ziomie 0dB.Tym razem żarówka powinna się
zaświecić. Obserwuj wykres na oscyloskopie.
Kształt sinusoidy powinien być „czysty” i nie−
zniekształcony, w przypadku wzbudzenia się
pojawi się charakterystyczna obwiednia towa−
rzysząca sinusoidzie. Przyczyna wzbudzeń
może leżeć w błędnym połączeniu mas. Jeśli
wszystko jest w porządku, to do wejść głów−
nych podłączamy kompakt CD a do wyjść
urządzenia głośniki i zaczynamy „ucztę”.

Jeśli chcemy słuchać muzyki czterokana−

łowo, wciskamy PRZYCISK TRYB pracy

(w trakcie przełączania wzmacniacz się wy−
ciszy automatycznie). Będziesz go musiał
uaktywnić przyciskiem ON (S1). Każdy mo−
duł ma swoje wyjście tzn. przewód „gorący”
i masę. Głośniki mogą być przełączane prze−
kaźnikiem sterowanym napięciem 12V
z przełącznika TRYB PRACY.

Życzę miłych wrażeń przy odsłuchiwaniu

tego wzmacniacza.

Ryszard Ronikier

[e-mail]

Projekty AVT