MINISTERSTWO

PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ

Załącznik nr 1 do uchwały Nr Rady

Ministrów z dnia 2008 r.

KRAJOWA STRATEGIA

NA RZECZ BEZPIECZEŃSTWA

I HIGIENY PRACY

NA LATA 2009 - 2012

WARSZAWA, sierpień 2008 r.

KRAJOWA

STRATEGIA

NA

RZECZ

BEZPIECZEŃSTWA

I

HIGIENY

PRACY

NA

LATA

2009-2012

I.

RAMY

PRAWNE

Krajowa strategia na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2009-2012

spełnia wymagania:

‰

art. 4 ust. 2 pkt 2 i art. 13 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach

prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. Nr 227, poz. 1658, z późn. zm.);

‰

art. 21 i 34 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej

(Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437, z późn. zm.) – zgodnie z którymi minister

właściwy do spraw pracy wykonuje politykę Rady Ministrów w zakresie działu,

którym kieruje, w tym w sprawach warunków pracy.

II. PODSTAWY PROGRAMOWE

Krajowa strategia na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy została

opracowana w związku z dokumentami międzynarodowymi i krajowymi,

określającymi zadania w tej dziedzinie.

Komunikat Komisji z dnia 21 lutego 2007 r. dla Parlamentu Europejskiego,

Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów

„Podniesienie wydajności i jakości w pracy: wspólnotowa strategia na rzecz

bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2007 – 2012” wskazuje, że zgodnie z art. 137

Traktatu WE bezpieczeństwo i higiena pracy stanowią obecnie jeden

z najważniejszych aspektów polityki Unii Europejskiej dotyczącej zatrudnienia

i spraw społecznych. Przyjęcie i zastosowanie obszernego kompleksu wspólnotowych

aktów prawnych umożliwiło poprawę warunków pracy w państwach członkowskich

i dokonanie znacznych postępów w zmniejszeniu liczby wypadków i chorób

związanych z pracą.

W Strategii Lizbońskiej państwa członkowskie przyznały,

że

zagwarantowanie jakości i wydajności pracy może wnieść istotny wkład

w promowanie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. W istocie brak skutecznej

ochrony zapewniającej bezpieczeństwo i higienę pracy może prowadzić do absencji na

skutek wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a nawet do trwałej niezdolności

do pracy. Kwestia ta dotyka nie tylko istotnego wymiaru ludzkiego, ale i ma silny

niekorzystny wpływ na gospodarkę. Ogromne koszty ekonomiczne związane

2

z problemami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy hamują wzrost gospodarczy

i mają negatywne skutki dla konkurencyjności przedsiębiorstw w UE. Znaczna część

tych kosztów obciąża też systemy zabezpieczenia społecznego i finanse publiczne.

W celu wsparcia polityki bezpieczeństwa i higieny pracy Komisja Europejska

w 2002 r. ustanowiła wspólnotową strategię na lata 2002-2006. Strategia ta opierała

się na całościowym podejściu do dobrego samopoczucia w pracy i uwzględniała

pojawienie się nowych rodzajów ryzyka, zwłaszcza o charakterze psychospołecznym.

W czasie obowiązywania tej strategii odnotowano znaczny spadek liczby wypadków

przy pracy.

W nowej strategii na lata 2007-2012 proponuje się jeszcze ambitniejszy cel,

tj. zmniejszenie o 25 % ogólnego wskaźnika wypadków przy pracy w UE-27 do

2012 r. poprzez poprawę ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, co z kolei

w znacznym stopniu przyczyniłoby się do sukcesu strategii na rzecz wzrostu

gospodarczego i zatrudnienia.

Krajowa strategia na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2009-2012

będzie stanowiła realizację polityki Unii Europejskiej w tej dziedzinie. Po raz

pierwszy zostaną określone zadania na najbliższe lata, których realizacja powinna

wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników, w tym

obniżenie liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Potrzeba opracowania Krajowej strategii wynika także z dyrektyw Unii

Europejskiej, zobowiązujących do zapewnienia pracownikom wyższego poziomu

ochrony przed zagrożeniami zawodowymi powodującymi wypadki przy pracy

i choroby zawodowe, w szczególności z dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca

1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia

pracowników w miejscu pracy (Dz. Urz. WE L 183 z 29.06.1989, str. 1, z późn. zm.;

Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t.1, str. 349) oraz jej dyrektyw

szczegółowych, w tym m.in. dyrektyw:

1) 89/654/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotyczącej minimalnych wymagań

w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy (pierwsza

dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)

(Dz. Urz. WE L 393 z 30.12.1989, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie

specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 358),

3

2) 89/655/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotyczącej minimalnych wymagań w

dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez

pracowników podczas pracy (druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art.

16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 393 z 30.12.1989, z późn.

zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 370),

3) 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagań

w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników korzystających

z wyposażenia ochrony osobistej (trzecia dyrektywa szczegółowa w rozumieniu

art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 393 z 30.12.1989.

str.18; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 375),

4) 90/269/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań

dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego

przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia,

zwłaszcza urazów kręgosłupa pracowników (czwarta szczegółowa dyrektywa

w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 156

z 21.06.1990, str. 6; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1,

str. 386),

5) 90/270/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań

w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy pracy z urządzeniami

wyposażonymi w monitory ekranowe (piąta dyrektywa szczegółowa

w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 156

z 21.06.1990, str. 14; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1,

str. 391),

6) 92/57/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie wprowadzenia w życie

minimalnych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

w

miejscach tymczasowych lub ruchomych budów (ósma dyrektywa

szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz.

WE L 245 z 26.08.1992, str. 6; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne,

rozdz. 5, t. 2, str. 71),

7) 92/58/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie minimalnych wymagań

dotyczących znaków bezpieczeństwa i/lub zdrowia w miejscu pracy (dziewiąta

dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)

4

(Dz. Urz. WE L 245 z 26.08.1992, str. 23; Dz. Urz. UE Polskie wydanie

specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 89),

8) 92/85/EWG z dnia 19 października 1992 r. w sprawie wprowadzenia środków

służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia

pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły i pracownic karmiących

piersią (dziesiąta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy

89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 348 z 28.11.1992, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie

wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 110 ),

9) 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawie ochrony zdrowia

i bezpieczeństwa pracowników przed ryzykiem związanym z czynnikami

chemicznymi w miejscu pracy (czternasta dyrektywa szczegółowa

w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 131

z 05.05.1998, str. 11; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 3,

str. 279),

10) 1999/92/WE z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie minimalnych wymagań

dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych na

stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa (piętnasta

dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)

(Dz. Urz. WE L 23 z 28.01.2000, str. 57; Dz. Urz. UE Polskie wydanie

specjalne, rozdz. 5, t. 3, str. 414),

11) 2000/54/WE z dnia 18 września 2000 r. w sprawie ochrony pracowników

przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych

w miejscu pracy (siódma dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1

dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 262 z 17.10.2000, str. 21; Dz. Urz.

UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 4, str. 48),

12) 2002/44/WE z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań

w

zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia

pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (wibracji)

(szesnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy

89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 177 z 6.07.2002, str. 13; Dz. Urz. UE Polskie

wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 4, str. 235),

5

13) 2003/10/WE z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań

w

zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia

pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (hałasem)

(siedemnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy

89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 42 z 15.02.2003, str. 38; Dz. Urz. UE Polskie

wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 4, str. 300),

14) 2004/37/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie ochrony pracowników przed

zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub

mutagenów podczas pracy (szósta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16

ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 158 z 30.04.2004, str. 50;

Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, str. 35).

Także ustawodawstwo Międzynarodowej Organizacji Pracy przewiduje

obowiązki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla państw członkowskich.

Dla przykładu obowiązek prowadzenia polityki mającej na celu „zapobieganie

wypadkom i uszczerbkom na zdrowiu wynikającym z wykonywanej pracy,

związanym z pracą lub występującym w procesie pracy” wynika z Konwencji MOP

Nr 155 dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy.

Natomiast obowiązek rozwijania krajowego systemu w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy i promowania bezpiecznego i higienicznego środowiska pracy zawarty

został w Konwencji MOP Nr 187 dotyczącej struktur promujących bezpieczeństwo

i higienę pracy.

Krajowa strategia wpisuje się również w Strategię Rozwoju Kraju 2007-2015

(dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 r.), która określa

cele i priorytety rozwoju społeczno-gospodarczego kraju oraz warunki, które powinny

ten rozwój zapewnić. SRK w priorytecie 3 pt. „Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego

jakości” przewiduje działania na rzecz:

- tworzenia przyjaznego środowiska pracy,

- zapobiegania i ograniczania ryzyka zawodowego,

- rozwoju edukacji i szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obowiązek opracowania Krajowej strategii na rzecz bezpieczeństwa i higieny

pracy wynika także z wniosku 5.3. zawartego w „Ocenie stanu bezpieczeństwa i

higieny pracy w 2006 roku”, która została przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 18

6

września 2007 r., a także z wniosku 5.1. z „Oceny stanu bezpieczeństwa i higieny

pracy w 2007 roku”.

III. OCENA STANU BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY W POLSCE

Dokonując we wrześniu 2007 r. oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy

za 2006 r., Rada Ministrów uznała, że wymaga on dalszej poprawy. Na przestrzeni

ostatnich kilkunastu lat odnotowywano spadek liczby wypadków przy pracy oraz

zmniejszenie się liczby zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Dla przykładu:

w 1985 r.

∗

– 193,9 tys. osób zostało poszkodowanych w wypadkach przy pracy,

w 1990 r. – 108,3 tys. osób, w 2004 r. – 87,1 tys. osób, natomiast w 2005 r. –

84,4 tys. osób. Jednak w 2006 r. wzrosła liczba poszkodowanych w wypadkach przy

pracy, osiągając poziom 95,5 tys. osób, co stanowiło wzrost liczby poszkodowanych

o

13,1% w stosunku do roku poprzedniego. Dalszy wzrost ogólnej liczby

poszkodowanych w

wypadkach przy pracy o 3,9% (do 99,2 tys. osób)

w porównaniu do roku poprzedniego nastąpił w 2007 r. (rys. 1).

94 909

85 275

80 492

85 440

87 050

84 402

95 465

99 171

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

100000

lic

zba

os

ób

pos

zk

odowa

n

yc

h

w

wyp

ad

kach

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006 2007 a)

Rys. 1

WYPADKI PRZY PRACY W LATACH 2000-2007

a) dane wstępne

(wg danych GUS )

Do 2006 r. systematycznie spadała również liczba poszkodowanych w ciężkich

wypadkach przy pracy (w 1985 r. – 4.639, w 1990 r. – 5.507, w 2004 r. – 1.029,

w 2005 r. – 960), jednakże w 2006 r. wzrosła o 2,8% w stosunku do roku

∗

Do 1989 r. tylko jednostki produkcji materialnej i bez sektora prywatnego.

7

poprzedniego (do 987 osób). W 2007 r. nastąpił wzrost liczby poszkodowanych

w ciężkich wypadkach przy pracy (do 1.002 osób), tj. o 1,5% (rys. 2).

1351

1149

1031

1005

1029

960

987

1002

0

500

1000

1500

liczba osób

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007 a)

WYPADKI CIĘŻKIE PRZY PRACY

W LATACH 2000-2007

Rys. 2

a) dane wstępne

( wg danych GUS )

Również do 2006 r. liczba osób, które poniosły śmierć na skutek takich wypadków

(w 1985 r. – 1.155, w 1990 r. – 624, w 2004 r. – 490, w 2005 r. – 470) ulegała

obniżeniu, aby w 2006 r. osiągnąć poziom wyższy o 4,9% (493 osoby poniosły

śmierć) w porównaniu z 2005 r. Natomiast w 2007 r. – 479 osób poniosło śmierć

na skutek wypadków przy pracy, co daje spadek o 2,8% (rys. 3).

594

554

515

522

490

470

493

479

0

200

400

600

liczba osób

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007a)

WYPADKI ŚMIERTELNE PRZY PRACY

W LATACH 2000-2007

a) dane wstępne

Rys. 3

( wg danych GUS )

8

Do 2006 r. systematycznie zmniejszała się również liczba osób zatrudnionych

w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi związanymi ze środowiskiem

pracy, z uciążliwością pracy i czynnikami związanymi z maszynami szczególnie

niebezpiecznymi. Jednak w 2006 r. nastąpił wzrost tej liczby i łącznie w tych

warunkach – w sektorze prywatnym i publicznym - pracowało już 590,5 tys. osób,

a w 2007 r. – 594,0 tys. osób, tj. o 0,6% więcej niż w roku poprzednim (w 2003 r.

– 581,5 tys. osób, w 2004 r. – 577,2 tys. osób, w 2005 r. – 576,5 tys. osób).

Tendencja spadkowa utrzymywała się jedynie w zakresie liczby

stwierdzonych przypadków chorób zawodowych, która w 2006 r. w porównaniu do

2005 r. spadła o 3,7% (w 1985 r. – stwierdzono 8.626 przypadków chorób

zawodowych, w 1990 r. – 9.326, w 2002 r. – 4.915, w 2003 r. – 4.365, w 2004 r. –

3.790, w 2005 r. – 3.249, a w 2006 r. – 3.129). Jednak w 2007 r. liczba

stwierdzonych chorób zawodowych wzrosła do 3.285 przypadków, co oznacza

wzrost o 5,0% w porównaniu do roku poprzedniego (rys. 4).

CHOROBY ZAWODOWE W POLSCE

W LATACH 2000- 2007

3285

3129

3249

3790

4365

4915

6007

7339

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

(liczba chorób ogółem)

Rys. 4

( wg danych IMP w Łodzi )

Roczny współczynnik zachorowalności wzrósł z 32,8 przypadków na 100 tys.

zatrudnionych w 2006 r. do 33,5, w 2007 r. (w 2005 r. – 34,8 ) – patrz rys. 5.

9

CHOROBY ZAWODOWE W POLSCE W LATACH 2000-2007

(liczba chorób na 100 tys. zatrudnionych)

33,5

32,8

34,8

41,0

46,6

53,6

63,2

73,9

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Rys. 5

jednostek chorobowych na 100

ty

s.

za

tr

udniony

ch

( wg danych IMP w Łodzi )

Należy podkreślić, iż nie jest możliwe dokonywanie porównań wyżej

przedstawionych polskich danych statystycznych z danymi z innych krajów, gdyż

w poszczególnych krajach występują znaczne różnice w definicji wypadku przy pracy.

Porównań takich można dokonywać jedynie w odniesieniu do wskaźników

częstotliwości wypadków śmiertelnych. Pomimo niewielkich wahań wskaźnika

częstotliwości wypadków śmiertelnych w Polsce liczonego na 1.000 pracujących

(w 1999 r. – 0,045, w 2000 r. – 0,052, w 2001 r. – 0,050, w 2002 r. – 0,049, w 2003 r.

oraz 2004 r. – 0,047, w 2005 r. – 0,044, w 2006 r. – 0,046 i w 2007 – 0,043), jest on

zbliżony do analogicznych wskaźników w innych krajach, takich jak Francja

(w 2000 r. – 0,044 na 1.000 ubezpieczonych) oraz niższy niż w Hiszpanii (w 2004 r. –

0,048 na 1.000 ubezpieczonych) i Włoszech (w 2003 r. – 0,050 na 1.000

ubezpieczonych).

Wskaźniki częstotliwości wypadków śmiertelnych w Polsce są także zbliżone do

odpowiednich wskaźników w krajach, które wstąpiły do Unii Europejskiej razem

z Polską np. w Czechach (w 2004 r. – 0,043 na 1.000 ubezpieczonych), na Słowacji

(w 2004 r. – 0,039 na 1.000 ubezpieczonych), na Węgrzech (w 2004 r. – 0,041 na

1.000 zatrudnionych), jednakże wskaźnik ten jest wyższy na Litwie (w 2004 r. – 0,086

na 1.000 zatrudnionych) i w Estonii (w 2004 r. – 0,057 na 1.000 ubezpieczonych).

10

Powinny więc być podejmowane nadal starania w kierunku osiągnięcia wskaźnika

częstotliwości wypadków śmiertelnych zbliżonego do poziomu osiągniętego przez

Wielką Brytanię (w 2003 r. – 0,007 na 1.000 zatrudnionych), Szwecję (w 2002 r. –

0,014 na 1.000 pracujących) i Finlandię (w 2003 r. – 0,021 na 1.000 zatrudnionych).

Bezpośredni wpływ na stan warunków pracy w zakładach pracy wywierała

kondycja ekonomiczna pracodawców, która w większości przedsiębiorstw nie była

najlepsza. Pracodawcy, ograniczając koszty prowadzonej działalności, zmniejszali

w konsekwencji nakłady na poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, które i tak

są niewielkie. Z badań kosztów pracy w gospodarce narodowej przeprowadzonych

przez Główny Urząd Statystyczny w 2004 r. wynika, iż udział zaliczonych w ciężar

kosztów jednostki organizacyjnej wydatków związanych z bezpieczeństwem i higieną

pracy wynosił tylko 1,0% ogólnych kosztów pracy i zmniejszył się w porównaniu do

wyników poprzedniego badania z 2000 r. o 0,4 pkt procentowego. W odniesieniu do

jednostek dużych wskaźnik ten wynosił 1,1% (w 2000 r. – 1,5%), zaś średnich – 0,6%

(w 2000 r. – 1,0%).

Kolejnym czynnikiem źle wpływającym na stan bezpieczeństwa i higieny

pracy była niewystarczająca znajomość przez pracodawców, zwłaszcza prowadzących

małe przedsiębiorstwa, a przede wszystkim mikroprzedsiębiorstwa, ciążących na nich

obowiązków w tej dziedzinie. Nie mają oni często wiedzy o

zagrożeniach

występujących podczas prowadzonej przez nich działalności i nie zdają sobie sprawy

z konieczności podejmowania działań zapobiegawczych. Nie zawsze też śledzą

dokonujący się postęp techniczny umożliwiający wdrażanie skutecznych środków

profilaktycznych.

Oprócz złej kondycji ekonomicznej wielu pracodawców, utrzymującej się

jeszcze w 2006 r., a także braku znajomości prawa u wielu małych pracodawców,

negatywny wpływ na stan warunków pracy w zakładach miało utrzymujące się

bezrobocie. Stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec 2006 r. wynosiła 14,8%, na

koniec 2007 r. – 11,4%, a w czerwcu 2008 r. – 9,6%. Konsekwencją takiej sytuacji na

rynku pracy był fakt, że pracownicy godzili się na pracę często w warunkach

zagrażających ich zdrowiu, a nawet życiu, zwłaszcza w regionach, gdzie wskaźnik

bezrobocia był najwyższy. W takich okolicznościach pracodawcy mogli sobie

pozwolić na prowadzenie działalności, z niezachowaniem właściwych, zgodnych

11

z przepisami, standardów bezpieczeństwa i higieny pracy. Także masowe wyjazdy za

granicę pracowników o wysokich kwalifikacjach, których zastępują pracownicy

niewykwalifikowani lub obcokrajowcy również o niskich kwalifikacjach, mogą

skutkować wzrostem liczby wypadków przy pracy.

Taki stan rzeczy wymaga kontynuacji intensywnych działań kontrolnych

i doradczych Państwowej Inspekcji Pracy, w tym w odniesieniu do małych i średnich

przedsiębiorstw (MŚP).

Poza tym, można mieć zastrzeżenia co do sposobu i zakresu wypełniania

przez ministerstwa obowiązków dotyczących przygotowywania projektów aktów

prawnych w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników,

zważywszy na nadal duże zaległości w nowelizacji tych przepisów.

W świetle powyższego niezbędne jest opracowanie Krajowej strategii na lata

2009 – 2012 zawierającej zadania, których realizacja ma na celu poprawę stanu

bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce.

IV. GŁÓWNE

CELE

KRAJOWEJ

STRATEGII

NA

RZECZ

BEZPIECZEŃSTWA

I

HIGIENY

PRACY

NA

LATA

2009-2012

Krajowa strategia na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2009-2012

ma na celu:

‰

zmniejszenie liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwłaszcza

w górnictwie, przetwórstwie przemysłowym, budownictwie, transporcie,

‰

likwidację lub ograniczenie najbardziej powszechnych rodzajów ryzyka

zawodowego, powodowanego w szczególności przez hałas, pyły przemysłowe

i substancje chemiczne,

‰

zmniejszenie liczby pracowników zatrudnionych w warunkach szkodliwych dla

zdrowia lub uciążliwych.

Realizacja zadań zawartych w Krajowej strategii będzie wpływać

jednocześnie na osiągnięcie spójności społeczne, gospodarczej i terytorialnej oraz

zasadę zrównoważonego rozwoju, gdyż wspierane będą działania na rzecz tworzenia

przyjaznego środowiska pracy wynikającego ze standardów Unii Europejskiej

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

12

Szacuje się, że realizacja zadań zawartych w Krajowej strategii będzie

zmierzać do osiągnięcia celu określonego w strategii wspólnotowej, tj. zmniejszenia

do 2012 roku o 25% ogólnego wskaźnika częstotliwości wypadków przy pracy

wynoszącego w Polsce w 2007 r. 0,089 na 100 tys. pracujących.

V. ZADANIA DLA OSIĄGNIĘCIA CELÓW OKREŚLONYCH W KRAJOWEJ

STRATEGII

Osiągnięcie głównych celów Krajowej strategii na rzecz bezpieczeństwa

i higieny pracy na lata 2009 –2012 powinno nastąpić poprzez zapewnienie realizacji

przez Rząd RP, przy aktywnym wsparciu przedstawicieli pracodawców

i pracowników, poniżej określonych zadań:

1. Wzmocnienie systemu ochrony pracy w Polsce.

Diagnoza obecnego stanu

Obecnie brak jest nadal w Polsce systemu ochrony pracy takiego jaki został

przyjęty w krajach członkowskich Unii Europejskiej. W krajach tych urząd ministra

pracy sprawuje funkcje koordynujące działalność państwa w sprawach bezpieczeństwa

i higieny pracy. W Polsce działalność wielu organów w powyższych sprawach jest

rozproszona, często niedostateczna, a przede wszystkim brak jest jednego ośrodka

koordynującego działalność państwa w tym zakresie. Ponadto, w ostatnich trzech

latach uległo wyraźnemu zmniejszeniu zainteresowanie sprawami bezpieczeństwa

i higieny pracy, co doprowadziło do obniżenia rangi i zmniejszenia liczby osób

zajmujących się tą problematyką w ministerstwach.

Należy stwierdzić, że brak jest możliwości wpływania Ministerstwa Pracy i Polityki

Społecznej na sposób i terminowość realizacji zadań legislacyjnych w dziedzinie bhp

przez inne ministerstwa, np. na nowelizację aktów prawnych wydanych przed 1975 r.

Poza tym Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie ma dostatecznego wpływu na

taki dobór tematyki kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, który pozwalałby na

optymalne wykorzystanie wyników kontroli w działalności Ministerstwa.

Należy zauważyć, że w ostatnich latach znacznie obniżyła się jakość

przygotowywanych w ministerstwach, na podstawie art. 237

15

§ 2 Kodeksu pracy,

projektów aktów prawnych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Spowodowane

13

jest to zaprzestaniem zatrudniania w tych ministerstwach specjalistów z dziedziny

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nie jest możliwe również ratyfikowanie bardzo istotnych konwencji MOP ze

względu na braki organizacyjno-prawne w tym zakresie. Dla przykładu postanowienia

nieratyfikowanej dotychczas Konwencji MOP Nr 155 dotyczącej bezpieczeństwa,

zdrowia pracowników i środowiska (z 1981 r.) zobowiązują do sformułowania

krajowej polityki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym do ustanowienia

organu centralnego dla celów koordynacji i współpracy instytucjonalnej w zakresie

bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy.

Przedstawiony stan wymaga pilnej naprawy, zważywszy, że nie tylko nie są

przestrzegane normy organizacyjno-prawne w sprawach systemowych dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy, przyjęte przez państwa członkowskie Unii

Europejskiej, lecz także w takiej sytuacji nie ma w Polsce pełnej gwarancji

przestrzegania postanowień Konstytucji RP, które m.in. stanowią, że:

- każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66);

- praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej; państwo sprawuje

nadzór nad warunkami wykonywania pracy (art. 24);

- każdy ma prawo do ochrony zdrowia (art. 68).

Działania dla realizacji zadania

Poprawę tego stanu można uzyskać poprzez:

1) wyposażenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w uprawnienia koordynujące

politykę państwa w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Realizacja tego zadania

wymaga przygotowania propozycji stosownych zmian w ustawie z dnia 4 września

1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437,

z późn. zm.),

2) zatrudnienie wystarczającej liczby osób posiadających odpowiednią wiedzę oraz

doświadczenie w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników

przez organy administracji centralnej zobowiązane do realizacji zadań z dziedziny

bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym do przygotowania projektów aktów prawnych

z tego zakresu.

14

2. Wzmocnienie wdrażania prawodawstwa wspólnotowego.

Diagnoza obecnego stanu

W celu ochrony życia i zdrowia pracowników i zagwarantowania

przedsiębiorstwom działającym na dużym europejskim rynku równych szans

niezbędne jest skuteczne wdrożenie wspólnotowego dorobku prawnego. Zadanie to

jest realizowane lecz mają miejsce np. spory kompetencyjne, spowalniające ten

proces.

Ponadto większa zgodność prawa polskiego z prawodawstwem wspólnotowym

w rzeczywistości przyczyni się do zmniejszenia liczby wypadków przy pracy i chorób

zawodowych.

Działania dla realizacji zadania

Główną rolę w realizacji tego zadania będą spełniać organy administracji

rządowej przygotowujące projekty aktów normatywnych dostosowanych do

aktualnego stanu wiedzy, poziomu techniki oraz standardów międzynarodowych,

w tym postanowień dyrektyw WE w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ministrowie właściwi dla określonych gałęzi pracy lub rodzajów prac powinni

również dokonać przeglądu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy wydanych

przed wejściem w życie Kodeksu pracy oraz w późniejszym okresie (po 1975 roku)

pod kątem ich dostosowania do aktualnego stanu prawnego oraz osiągniętego postępu

naukowo-technicznego. Pomimo, iż działania w tym zakresie Ministerstwo Pracy

i Polityki Społecznej podjęło już w 1999 r., we współpracy z odpowiednimi

ministerstwami, to nadal do zmiany lub uchylenia pozostaje wiele aktów prawnych,

które zostały wydane jeszcze przed wejściem w życie Kodeksu pracy.

Reprezentatywne organizacje pracodawców i pracowników będą opiniować

projekty nowelizowanych lub nowo opracowywanych aktów prawnych z dziedziny

bezpieczeństwa i higieny pracy, uczestnicząc w ten sposób we wdrażaniu prawa

wspólnotowego w tym zakresie.

3. Wzmocnienie działań na rzecz przestrzegania przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Diagnoza obecnego stanu

15

Należy stwierdzić, że nie są w pełni przestrzegane przepisy i zasady

bezpieczeństwa i higieny pracy - o czym świadczy utrzymujący się wysoki poziom

wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

W 2007 r. inspektorzy pracy stwierdzili ogółem 76.508 wykroczeń przeciwko prawom

pracownika (w 2006 r. – 72.790), tj. o 5,1% więcej niż w roku poprzednim.

Najliczniejszą grupę wykroczeń – 44.017 stanowiły czyny określone w art. 283

Kodeksu pracy, tj. dotyczące naruszenia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny

pracy (w 2006 r. – 44.280). W podmiotach zatrudniających do 9 pracowników

stwierdzono 50,1% takich wykroczeń, a 32,5% w podmiotach zatrudniających od 10

do 49 pracowników. Najwięcej stwierdzonych wykroczeń dotyczących

nieprzestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczyło

podmiotów gospodarczych sektora prywatnego (95,2%).

W związku z popełnionymi wykroczeniami inspektorzy pracy w 2007 r. nałożyli

21.468 grzywien w drodze mandatu karnego (w 2006 r. – 23.864), w tym

9.576 nałożonych mandatów, tj. 44,6%, dotyczyło podmiotów zatrudniających

do

9

pracowników, a 6.665, tj. 31,0% – podmiotów zatrudniających od

10 do 49 pracowników. Ponadto inspektorzy skierowali 3.608 wniosków o ukaranie

do sądów (1.787 wniosków, tj. 49,5%, dotyczyło podmiotów zatrudniających do

9 pracowników, a 1.108, tj. 30,7% – zatrudniających od 10 do 49 pracowników).

W porównaniu do roku 2006 liczba nałożonych w 2007 r. przez inspektorów pracy

grzywien w drodze mandatu karnego spadła o 10,0%, a liczba wniosków

skierowanych do sądów wzrosła o 89,5%.

Wysoka liczba wypadków przy pracy utrzymuje się m.in. w rolnictwie

indywidualnym.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 7 lit. d) ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej

Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589) do zakresu działania Państwowej Inspekcji

Pracy należy inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie

indywidualnym.

Działania dla realizacji zadania

Prawo, nawet najbardziej nowoczesne i spełniające standardy

międzynarodowe, nie zapewni jednak poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony

zdrowia pracowników, jeżeli nie będzie ono przestrzegane. Istotne wsparcie dla

16

pracodawcy podczas wdrażania prawa dotyczącego bhp i jego przestrzegania stanowi

wysoko wykwalifikowana służba bhp, spełniająca wymagania określone

w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby

bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704, z późn. zm.).

Także pracownicy, realizując obowiązek zawarty w art. 211 pkt 7 Kodeksu

pracy, powinni zintensyfikować współdziałanie z pracodawcami i swoimi

przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny

pracy, zwłaszcza, że chodzi tu o zapewnienie należytej dbałości o ich zdrowie i życie.

Istotną rolę powinny również odgrywać konsultacje pracodawców z pracownikami lub

ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną

pracy – zgodnie z art. 237

11a

Kodeksu pracy oraz komisje bezpieczeństwa i higieny

pracy (art. 237

12

Kodeksu).

W celu przymuszenia pracodawców do przestrzegania przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach pracy niezbędna jest kontynuacja

intensywnych kontroli przez organy nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, w tym

zwłaszcza przez Państwową Inspekcję Pracy, Państwową Inspekcję Sanitarną

i Wyższy Urząd Górniczy. Istotną rolę w tym zakresie powinna odgrywać Państwowa

Inspekcja Pracy, która ma najszerszy zakres działania, gdyż została powołana do

nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. Obowiązująca od dnia 1 lipca 2007 r. ustawa z dnia

13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589) zapewnia

jej możliwości sprawnego działania. Podniesienie wysokości kar grzywny,

nakładanych na pracodawców w formie mandatu karnego czy wymierzanych przez

sądy, powinno także oddziaływać mobilizująco na pracodawców, wymuszając

przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy powinna w szerszym zakresie korzystać z prawa

występowania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskami o podwyższenie

składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób

zawodowych – w odniesieniu do podmiotów, w których stwierdzono naruszenie

przepisów bhp.

W stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw, tam gdzie jest to możliwe

i uzasadnione, Państwowa Inspekcja Pracy powinna nadal prowadzić działania

17

informacyjne i doradcze w sprawach dotyczących wypełniania przez pracodawców

obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Za szczególnie potrzebną należy uznać kampanię prewencyjno-kontrolną

(zaplanowaną przez PIP na lata 2009-2012), adresowaną do małych i średnich firm

z sektora budownictwa i realizowaną przy udziale środków masowego przekazu.

Kampania byłaby ukierunkowana na zapobieganie zdarzeniom wypadkowym

spowodowanym upadkiem z wysokości lub poślizgnięciem (ponad połowa

śmiertelnych wypadków to skutek takich zdarzeń).

Istotne zagrożenia dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

w środowisku pracy wynikają także ze zmian na rynku pracy, takich jak wzrost liczby

pracowników zatrudnianych przez agencje pracy tymczasowej, świadczenie pracy

w niepełnym wymiarze czasu pracy, w formie telepracy czy samozatrudnienia oraz

wzrost liczby pracowników migrujących. Aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza,

w tym zmiany zachodzące w formach zatrudnienia, stawia przed PIP nowe wyzwania,

jak chociażby częstsze prowadzenie ukierunkowanych kontroli. Inspektorzy pracy, aby

podołać nowym zadaniom, powinni stale podnosić swoje kwalifikacje, aktualizować

i poszerzać swoją wiedzę, w tym również w takich dziedzinach jak psychologia,

ergonomia, higiena pracy, toksykologia, wdrażanie rozporządzenia REACH

dotyczącego substancji chemicznych, zagrożenie hałasem i drganiami, wymagania

zasadnicze dla maszyn i urządzeń oraz środków ochrony indywidualnej w branżach

o znacznej skali zagrożeń zawodowych.

Coraz trudniejsze warunki geologiczno-górnicze udostępnianych złóż,

zagrożenia naturalne towarzyszące podziemnej eksploatacji pokładów węgla

kamiennego występujące z dużo większym nasileniem oraz coraz częściej

współwystępujące w jednym wyrobisku, prowadzą do pogarszania się warunków

środowiska pracy i wzrostu poziomu ryzyka przy wykonywaniu robót górniczych,

a w konsekwencji do obniżenia bezpieczeństwa funkcjonowania kopalń oraz wzrostu

zagrożenia życia i zdrowia górników. Potwierdzają to niebezpieczne zdarzenia, jakie

odnotowano w minionych latach w zakładach górniczych wydobywających węgiel

kamienny, w tym również mające charakter katastrof górniczych (w 2006 r. takie

zdarzenie miało miejsce w KWK „Halemba”). W związku z tym, Wyższy Urząd

Górniczy powinien kontynuować intensywne działania o charakterze kontrolnym

18

i prewencyjnym. Powinien ukierunkować przeprowadzane kontrole w kopalniach

węgla kamiennego na eliminację zagrożeń wypadkowych z wykorzystaniem ustaleń

komisji badającej okoliczności i przyczyny katastrofy w KWK „Halemba”. Wskazane

byłoby, aby w działania te włączyła się również Państwowa Inspekcja Pracy.

WUG powinien w dalszym ciągu podejmować działania ograniczające intensywność

eksploatacji w rejonach o najwyższym zagrożeniu i liczbę osób bezpośrednio

przebywających w strefach zagrożenia oraz aktywizować działania związane

z wdrażaniem systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w zakładach

górniczych.

W celu zmniejszenia liczby wypadków przy pracy rolniczej niezbędne jest

zintensyfikowanie przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego działalności

prewencyjnej na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy

w indywidualnych gospodarstwach rolnych, w tym na rzecz zapobiegania wypadkom

przy pracy rolniczej i chorobom zawodowym. Szczególną uwagę KRUS powinien

zwracać na działalność popularyzującą bezpieczne zachowania w gospodarstwie

rolnym. Działalność tą powinno wspierać Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,

w ramach posiadanych uprawnień i możliwości. Także Państwowa Inspekcja Pracy,

w miarę posiadanych możliwości i uprawnień powinna przeprowadzać wizytacje

gospodarstw rolnych i miejsc wykonywania prac polowych. Ponadto inspektorzy

pracy, współpracując z sołtysami oraz innymi partnerami społecznymi na poziomie

regionalnym, powinni współorganizować szkolenia dla rolników dotyczące przede

wszystkim: stosowania środków ochrony indywidualnej podczas prowadzenia prac

rolniczych, zachowania zasad bezpieczeństwa w trakcie obsługi maszyn rolniczych

i prac transportowych.

4. Doskonalenie analizy przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy.

Diagnoza obecnego stanu

Zapobieganiu wypadkom przy pracy służy poznanie faktycznych przyczyn

tych zdarzeń. Nie zawsze jednak są one do końca rozpoznane, a działania prewencyjne

pracodawców w tym zakresie nie są w wystarczającym stopniu wspierane badaniami

naukowymi.

Stopień rozpoznania przyczyn wypadków przy pracy, jaki wynika ze statystyki

Głównego Urzędu Statystycznego, w niektórych obszarach może być

19

niewystarczający dla podejmowania działań prewencyjnych. Stąd konieczne jest

prowadzenie pogłębionych analiz w tym zakresie.

Działania dla realizacji zadania

Centrum Analiz Wypadkowych utworzone w Centralnym Instytucie Ochrony

Pracy – Państwowym Instytucie Badawczym powinno prowadzić działania m.in.

w zakresie:

- analizy danych o wypadkach przy pracy i wskazywania obszarów o zwiększonym

ryzyku występowania wypadków przy pracy,

- pogłębionych analiz przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy,

- opracowywania corocznych sprawozdań zawierających wyniki analiz przyczyn

i okoliczności wypadków przy pracy (przekazywanych w szczególności do MPiPS,

ZUS i PIP).

5. Uzyskanie poprawy skuteczności profilaktycznej ochrony zdrowia.

Diagnoza obecnego stanu

Warunki pracy, mające szkodliwy wpływ na zdrowie, mogą mieć długotrwałe

skutki i powodować choroby zawodowe oraz problemy zdrowotne, które ujawniają się

nawet po 10 lub ponad 20 latach od narażenia, jak w przypadku azbestu i innych

czynników rakotwórczych. Kontrola zdrowia pracowników, obok kontroli warunków

pracy w celu zapewnienia nieprzekraczania poziomów najwyższych dopuszczalnych

stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, to główne

narzędzie zapobiegania tego rodzaju problemom. Narzędzia te nie są

w wystarczającym stopniu stosowane.

Zapobieganiu chorobom zawodowym służą badania lekarskie. Obowiązkiem

każdego pracodawcy jest zapewnienie profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników,

w tym stosowanie środków zapobiegających chorobom zawodowym i innym

chorobom związanym z wykonywaną pracą. Istotną rolę w tym zakresie odgrywa

Państwowa Inspekcja Sanitarna, do której zakresu działania należy zapobieganie

powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy

oraz ich zwalczanie. PIS prowadzi m.in. działania w zakresie kontroli warunków pracy

i ochrony zdrowia pracowników przed zagrożeniami środowiska pracy.

20

Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy pracownicy podlegają wstępnym,

okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim. Ustawą z dnia 27 czerwca 1997 r.

o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317) powołano w Polsce

służbę, która realizuje zadania z tym związane. Pracodawcy są obowiązani zapewnić,

aby badania te oraz inne zadania związane z profilaktyczną ochroną zdrowia

pracowników były wykonywane przez służbę medycyny pracy. Wprawdzie

sporadycznie, ale jednak mają miejsce przypadki nieprzestrzegania przepisów

Kodeksu pracy dotyczących badań lekarskich pracowników (np. niedotrzymywanie

terminów okresowych badań) oraz ustawy o służbie medycyny pracy.

Działania dla realizacji zadania

Aby spowodować dalszy spadek liczby chorób zawodowych, niezbędne jest

zapewnienie przez pracodawców właściwych normatywów higienicznych środowiska

pracy, a także zagwarantowanie pracownikom badań lekarskich dostosowanych do

zagrożeń występujących w środowisku pracy. Stąd służba medycyny pracy powinna

dokonywać w większym zakresie rozpoznania warunków pracy panujących

w zakładach poprzez częstsze wizytowanie stanowisk pracy.

Państwowa Inspekcja Sanitarna powinna również zintensyfikować działalność

kontrolną przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne

i zdrowotne. Także Państwowa Inspekcja Pracy powinna kontrolować zarówno stan

bezpieczeństwa i higieny w zakładach pracy jak i terminowość oraz jakość

profilaktycznych badań lekarskich.

6. Działania na rzecz propagowania rehabilitacji i reintegracji pracowników.

Diagnoza obecnego stanu

W 2007 r. przyznano 3.051 rent z tytułu niezdolności do pracy powstałej na

skutek wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w tym 86 rent z tytułu całkowitej

niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji oraz 453 z tytułu całkowitej

niezdolności do pracy (w 2006 r. odpowiednio: 2.978; 97; 437).

W myśl przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji

zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r.

Nr 14, poz. 92) rehabilitacja zawodowa ma na celu ułatwienie osobie

niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu

21

zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego,

szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy. Do realizacji tego celu niezbędne jest

m.in.:

- prowadzenie poradnictwa zawodowego uwzględniającego ocenę zdolności do

pracy oraz umożliwiającego wybór odpowiedniego zawodu i szkolenia,

- przygotowanie zawodowe z uwzględnieniem perspektyw zatrudnienia,

- dobór odpowiedniego miejsca pracy i jego wyposażenie,

- określenie

środków technicznych umożliwiających lub ułatwiających

wykonywanie pracy, a w razie potrzeby – przedmiotów ortopedycznych, środków

pomocniczych, sprzętu rehabilitacyjnego itp.

Do podstawowych form aktywności wspomagających proces rehabilitacji

zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych zalicza się uczestnictwo tych osób

w warsztatach terapii zajęciowej i turnusach rehabilitacyjnych.

Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. osobie zatrudnionej, która

w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na

dotychczasowym stanowisku, pracodawca jest obowiązany wydzielić lub

zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym,

nie później niż w okresie 3 miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości

przystąpienia do pracy. Zgłoszenie gotowości przystąpienia do pracy powinno nastąpić

w ciągu miesiąca od dnia uznania za osobę niepełnosprawną.

Działania dla realizacji zadania

Konieczne jest prowadzenie działań przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych,

Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, Państwowy Fundusz

Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i Narodowy Fundusz Zdrowia mających na

celu przywrócenie aktywności zawodowej osób, które stały się niezdolne do

wykonywania dotychczasowej pracy na skutek wypadków przy pracy lub chorób

zawodowych, poprzez ułatwienie tym osobom uczestnictwa w różnych formach

zatrudnienia i dostępu do wszelkich zasobów, praw, dóbr i usług - mającego

zapobiegać ryzyku wykluczenia społecznego.

Działania te poza aspektem humanitarnym, mają uzasadnienie ekonomiczne.

Z doświadczeń krajów wysoko uprzemysłowionych, w których rehabilitacja znajduje

22

się na wysokim poziomie wynika, iż koszty ponoszone na działalność rehabilitacyjną

przynoszą znaczne korzyści społeczne.

7. Reagowanie na zmiany społeczne i demograficzne.

Diagnoza obecnego stanu

W Polsce, podobnie jak w większości uprzemysłowionych krajów, obserwuje

się systematyczny wzrost liczby osób starszych. Wraz z wiekiem zmieniają się

możliwości wykonywania pracy przez człowieka, co jest spowodowane głównie

obniżaniem się wydolności i sprawności fizycznej oraz niektórych sprawności

psychofizycznych (np. spostrzegawczości, szybkości reakcji). Jednocześnie wzrasta

częstość występowania wielu chorób związanych z wiekiem. Niezmienne pozostają

jednak wymagania, jakie stawia wykonywana praca zawodowa. To sprawia, że wraz

z wiekiem może wzrastać rzeczywiste obciążenie pracą. Powyższe kwestie dotyczą

także osób niepełnosprawnych, których liczba skorelowana jest z wiekiem populacji.

Dlatego też, należy podjąć działania zmierzające do zapewnienia możliwości pracy

w bezpiecznych warunkach coraz większej liczbie pracowników w starszym wieku

i niepełnosprawnych, poprzez tworzenie systemowych rozwiązań sprzyjających

wzrostowi aktywności zawodowej ludzi starszych.

Polityka w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy powinna okazać się

pomocna, głównie poprzez skuteczniejsze dostosowanie miejsca pracy do

indywidualnych potrzeb pracowników starszych i niepełnosprawnych oraz stosowanie

sprawdzonych zasad ergonomicznych przy tworzeniu miejsc pracy i organizacji pracy.

Działania dla realizacji zadania

Powinny być systematycznie prowadzone badania przez Centralny Instytut

Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy nad dostosowaniem stanowisk pracy

do indywidualnych potrzeb pracowników zarówno tych rozpoczynających pracę

zawodową, jak i starzejących się. Powinny być również organizowane szkolenia dla

podwyższenia (lub uzyskania nowych) kwalifikacji zawodowych przez

niepełnosprawnych i starzejących się pracowników, przystosowane do ich możliwości.

23

W Polsce trzeba zaspokoić potrzeby starzejącej się ludności aktywnej

zawodowo, ale nie można zaniedbywać sytuacji nowo zatrudnionych pracowników,

zwłaszcza młodych ludzi, którzy są szczególnie narażeni na różne rodzaje ryzyka

w miejscu pracy. Pominięcie tego aspektu mogłoby prowadzić do przesunięcia ryzyka

na niższe grupy wiekowe, a tym samym spowodować wiele problemów w przyszłości.

Z kolei skuteczność działań zmierzających do ochrony i propagowania bezpieczeństwa

i higieny pracy kobiet w Polsce wymaga efektywnej koordynacji polityki z zakresu

bezpieczeństwa i higieny pracy – na poziomie krajowym – z innymi politykami, które

mogą wpływać na tę dziedzinę.

8. Włączanie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy do programów

edukacji i szkoleń.

Diagnoza obecnego stanu

Konieczność zapobiegania zagrożeniom zawodowym nie zawsze znajduje

odzwierciedlenie w programach szkoleń na wszystkich poziomach edukacji i we

wszystkich dziedzinach, włącznie ze szkoleniami zawodowymi i kształceniem

w szkołach wyższych. Edukacja podstawowa odgrywa ważną rolę, ponieważ

zasadnicze nawyki zapobiegawcze kształtuje się w okresie dzieciństwa i młodości.

Należy zwrócić szczególną uwagę na szkolenie młodych przedsiębiorców

w dziedzinie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy oraz szkolenie

pracowników, aby uświadomić im, na co są narażeni w danym przedsiębiorstwie i jak

takim zagrożeniom zapobiegać i je zwalczać. Jest to szczególnie ważne w kontekście

małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) oraz pracowników migrujących.

Celem Krajowego programu jest również propagowanie kultury

bezpieczeństwa i higieny pracy wykraczającej poza miejsce pracy, dla której jednymi

z głównych wartości są ochrona zdrowia i zapobieganie zagrożeniom.

Co istotne, przedsiębiorstwa inwestujące w aktywną politykę w zakresie

profilaktyki, mającą na celu ochronę zdrowia swoich pracowników, uzyskują

odczuwalne wyniki: obniżenie kosztów wynikających z nieobecności w pracy,

redukcję przepływu pracowników, większe zadowolenie klienta, zwiększoną

motywację, lepszą jakość i lepszy wizerunek przedsiębiorstwa. Te pozytywne efekty

24

można wzmocnić, zachęcając pracowników zatrudnionych w zdrowym środowisku do

prowadzenia stylu życia wpływającego na poprawę ich ogólnego stanu zdrowia.

Zmiana ludzkiego nastawienia do kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy

pociąga za sobą między innymi zapewnienie pełnego i skutecznego stosowania zasad

odnoszących się do informowania, szkolenia i udziału pracowników, co umożliwi im

nabywanie odpowiedniej wiedzy zawodowej, wyrabianie odruchów zapobiegawczych

i wykonywanie powierzonych im zadań w sposób bezpieczny.

Podnoszenie stanu wiedzy można również wzmocnić, szczególnie w MŚP,

przyznając za wprowadzanie środków zapobiegawczych bezpośrednie lub pośrednie

bodźce ekonomiczne. Tego rodzaju bodźce mogą obejmować np.:

- pomoc finansową na realizację programów dotyczących zarządzania

bezpieczeństwem i higieną pracy,

- wprowadzenie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy do procedur

przyznawania kontraktów w przetargach publicznych.

Działania dla realizacji zadania

Dla realizacji tego zadania Ministerstwo Edukacji Narodowej powinno

spowodować pełne wdrożenie obowiązków wynikających z art. 237

2

Kodeksu pracy,

a dotyczących uwzględniania problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

ergonomii w szkolnych programach nauczania na wszystkich poziomach.

Także Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego powinno sfinalizować

prace nad stworzeniem podstaw prawnych do kształcenia na nowym kierunku studiów

„Bezpieczeństwo i higiena pracy” w celu umożliwienia uzyskania przez służbę bhp

odpowiednio wysokich kwalifikacji, określonych prawem.

Urząd Zamówień Publicznych powinien podjąć prace legislacyjne

zmierzające do uwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy

w procedurach przyznawania kontraktów w przetargach publicznych.

9. Określenie nowych rodzajów zagrożeń.

Diagnoza obecnego stanu

Badania naukowe są niezbędne do poprawy stanu wiedzy w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy, określenia sytuacji, w której pracownicy są narażeni

25

na wypadki, ustalenia ich przyczyn i skutków oraz tworzenia rozwiązań w zakresie

profilaktyki i innowacyjnych technologii. Badania naukowe dostarczają argumentów

i dowodów, na podstawie których należy opierać decyzje podejmowane w ramach

prowadzonej polityki.

Priorytety w dziedzinie badań powinny obejmować kwestie psychospołeczne,

zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego, wiedzę w zakresie zagrożeń dla

rozrodczości, zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy, ryzyko związane

z różnymi, wzajemnie powiązanymi, czynnikami (np. organizacja pracy i kwestie

związane z rozplanowaniem miejsca pracy, ergonomia, narażenie na połączone

czynniki fizyczne i chemiczne) oraz wiedzę w zakresie potencjalnych zagrożeń

związanych z nowymi technologiami, w tym nanotechnologiami.

Istotne jest także prowadzenie badań nad nowymi rozwiązaniami technicznymi

eliminującymi lub ograniczającymi zagrożenia na stanowiskach pracy ze szczególnym

zwróceniem uwagi na innowacyjne systemy aktywne i inteligentne, w tym

umożliwiające monitorowanie stanu zdrowia i zagrożenia pracowników zatrudnionych

w warunkach niebezpiecznych i uciążliwych.

Badania naukowe wskazują na niekorzystne, zarówno jednostkowe, jak

i organizacyjne oraz ekonomiczne skutki stresu w pracy. U osób narażonych na

długotrwały stres w pracy może pojawić się np. depresja, lęk, wypalenie zawodowe

oraz wiele dolegliwości i chorób, takich jak np. choroby układu krążenia, układu

trawiennego czy mięśniowo-szkieletowego. Koszty stresu nie dotyczą tylko

pracowników. Ponoszą je także pracodawcy w postaci zwiększonej absencji

chorobowej, rotacji pracowników, niskiej wydajności pracy, zwiększonej skłonności

do wypadków itp.

W chwili obecnej problemy związane ze słabym zdrowiem psychicznym

stanowią czwarty pod względem wagi powód niezdolności do pracy. WHO ocenia, że

głównym powodem niezdolności do pracy do 2020 r. będzie depresja. Przede

wszystkim w miejscu pracy należy zapobiegać problemom psychologicznym

i propagować działania na rzecz poprawy zdrowia psychicznego.

Działania dla realizacji zadania

Badania naukowe, których wyniki dadzą podstawy do określenia i likwidacji

zagrożeń zawodowych (dotychczas występujących i nowoujawnionych) wpływających

26

na spadek liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zostaną zrealizowane

w ramach programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” –

I etap, przyjętego na lata 2008-2010. Głównym wykonawcą i koordynatorem tego

programu jest Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy.

W ramach tego programu zostaną opracowane i upowszechnione narzędzia

ułatwiające dokonywanie oceny ryzyka w zakładach pracy.

W prowadzenie badań naukowych dotyczących nowych rodzajów ryzyka oraz

projektowania działań profilaktycznych w tym zakresie powinny się włączyć również

inne instytuty naukowo-badawcze.

10. Transfer wiedzy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy do przedsiębiorstw

ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorstw małych, średnich oraz

mikroprzedsiębiorstw.

Diagnoza obecnego stanu

Biorąc pod uwagę fakt, że istotnym czynnikiem wpływającym na

niezadowalający stan bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce jest brak wiedzy w tym

zakresie u pracodawców nieprzygotowanych w systemie edukacji. Dotychczas nie

opracowano i nie stworzono narzędzi umożliwiających szeroki dostęp do wiedzy

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie dostosowanym do potrzeb

pracodawców. Powinno to dotyczyć zarówno informacji związanych z nowymi jak

i nowelizowanymi aktami prawnymi, jak również wiedzy dotyczącej bezpiecznych

technologii, ergonomii, metod zapobiegania wypadkom i chorobom zawodowym.

Ważne znaczenie ma także upowszechnianie wyników prac naukowo-

badawczych z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ich wdrażanie do

praktyki.

Działania dla realizacji zadania

Szczególnie skutecznym narzędziem w zakresie pozyskiwania informacji

dotyczących przepisów prawa oraz syntetycznych wyników prac naukowo-

badawczych z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy jest Internet, jednak

konieczne są również inne formy i narzędzia dostarczania pracodawcom informacji.

Państwowa Inspekcja Pracy, zgodnie z swoim zakresem działania, powinna

kontynuować i, w miarę możliwości kadrowych, rozwijać poradnictwo techniczne

27

i prawne służące eliminowaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników – zwłaszcza

w odniesieniu do małych przedsiębiorstw, mikroprzedsiębiorstw oraz rolników

indywidualnych (działania te powinna kontynuować także Kasa Rolniczego

Ubezpieczenia Społecznego wobec rolników).

Polskie rolnictwo oraz wszystkie służby rolne aktualnie przygotowują się do

wdrożenia zasady wzajemnej zgodności (ang. cross-compliance) czyli wymogów,

które będą zobowiązane spełniać gospodarstwa rolne w zakresie ochrony środowiska

przed zanieczyszczeniami wynikającymi z prowadzonej działalności, wytwarzania

produktów rolniczych, zapewnienia dobrostanu zwierząt i użytkowania gruntów

w sposób nie pogarszający ich jakości. Wśród tych wymogów są również do

spełnienia warunki bezpieczeństwa i higieny pracy w gospodarstwie rolnym.

Projektuje się wdrożenie tej zasady jako obowiązkowej od roku 2013, natomiast od

roku 2009 mogłoby nastąpić stopniowe wdrażanie niektórych pakietów cross-

compliance. Zadania w zakresie kontroli realizowała będzie agencja płatnicza

wypłacająca rolnikom płatności bezpośrednie, natomiast sankcje będą polegały na

obniżeniu kwoty tych płatności. Aktualnie trwają szkolenia służb doradczych, które są

zobowiązane do przygotowania ok. 1,5 mln producentów rolnych do wdrożenia

powyższej zasady. Szkolenia dla rolników będą finansowane ze środków unijnych

i zostały tak zaprojektowane, że będą realizowane wyłącznie w pakiecie

z zagadnieniami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, a Ministerstwo

Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowuje w tym celu stosowne materiały dydaktyczne.

VI. FINANSOWANIE

Realizacja Krajowej strategii na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy na lata

2008 – 2012 finansowana będzie ze środków krajowych pochodzących ze źródeł

publicznych. Spośród publicznych środków krajowych najistotniejszym źródłem

finansowania realizacji tej strategii będzie budżet państwa.

Ze środków budżetu państwa będą finansowane zadania realizowane

w ramach programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” –

I etap, przyjętego na lata 2008-2010 uchwałą Nr 117/2007 Rady Ministrów z dnia

3 lipca 2007 r. Na realizację zadań w zakresie służb państwowych w ramach tego

programu przewidziano łącznie kwotę 70,7 mln zł (w 2008 r.- 23,4 mln zł, w 2009 r. –

28

23,5 mln zł i w 2010 r. – 23,8 mln zł). Natomiast na realizację badań naukowych i prac

rozwojowych z części 28 - Nauka przewidziano łącznie 30,9 mln zł (w 2008 r. –

10,5 mln zł, w 2009 r. –10,1 mln zł i 2010 r. – 10,3 mln zł).

Poza ww. programem wieloletnim większość zadań będzie realizowana

w ramach posiadanych środków i nie przewiduje się obciążania budżetu państwa

dodatkowymi wydatkami.

VII. KOORDYNACJA I MONITOROWANIE REALIZACJI ZADAŃ

Dla zapewnienia sprawnej i efektywnej realizacji Krajowej strategii

niezbędne jest zapewnienie właściwej koordynacji i monitorowania podejmowanych

działań. Zadania te powinien wykonywać minister właściwy do spraw pracy.

Departament Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej raz

w roku będzie zbierał informacje pozwalające ocenić postęp w realizacji zadań

zawartych w strategii. Na podstawie przekazanych informacji minister właściwy do

spraw pracy będzie sporządzał sprawozdania z realizacji Krajowej strtegii w celu

przedstawienia ich Radzie Ministrów.