Moja gmina  moja mała ojczyzna?
Gmina to jedyna wymieniona w konstytucji jednostka samorządu terytorialnego, ale zarazem coś
więcej  to wspólnota ludzi mieszkających na tym samym niewielkim obszarze, czyli blisko sie-
bie. Członkiem wspólnoty samorządowej jest każdy mieszkaniec gminy  także młodzi ludzie.
W czasie zajęć uczniowie poznają lepiej swoją gminę  miejsca, ludzi i sprawy, które decydują o jej
tożsamości, i zastanawiają się, w jakim stopniu można ją uznać za ich  małą ojczyznę .
taj, co jest dla nich taką właśnie  małą ojczyzną .
Cele
Czy każdy uczeń ma coś, co może tak określić? Po-
leć, by uczniowie napisali krótki, kilkuzdaniowy
Po zajęciach uczniowie powinni umieć:
opis swojej  małej ojczyzny , ale podkreśl, by nie
wyjaśnić pojęcie  mała ojczyzna i odnieść je
robili tego na siłę  jeśli nie mają, niech napi-
do własnych doświadczeń;
szą, dlaczego nie ma w ich najbliższym otoczeniu
wymienić cechy szczególne własnej gminy.
(gminie) miejsc, ludzi, spraw, z którymi się utoż-
samiają.
Środki dydaktyczne 4. Poproś kilku ochotników o odczytanie swoich
opisów, a jedną osobę o notowanie na tablicy, z ja-
1. Tekst  Co to jest mała ojczyzna? .
kich elementów składają się  małe ojczyzny 
2. Gminne osobliwości  fragment artykułu
mogą to być bliscy ludzie, ważne postaci, miej-
z biuletynu Fundacji Rozwoju Demokracji Lo-
sca, dzieje, własne wspomnienia, anegdoty, kra-
kalnej.
jobrazy, przyroda, przedmioty, symbole, pomniki
itd. Poprowadz
dyskusję na temat:  Czy można
żyć bez małej ojczyzny? . Nie krytykuj uczniów,
Przebieg zajęć
którzy będą twierdzili, że można!
1. Na poprzednich zajęciach ustal, w jakich gmi- 5. Podkreśl, że dla wielu ludzi, choć nie dla wszyst-
kich, taką  małą ojczyzną jest ich gmina. Poproś
nach mieszkają uczniowie twojej klasy. Poproś
ich, by udali się do urzędów swoich gmin i popro- któregoś z uczniów o przeczytanie na głos tek-
stu  Gminne osobliwości . Zapytaj uczniów, czy
sili o udostępnienie map (oczywiście wystarczy
w ich gminie jest coś osobliwego lub tylko odróż-
jedna mapa z każdej gminy). Uwaga: jeśli okaże
niającego ją od innych. W kilkuosobowych  ze-
się, że uczniowie klasy mieszkają w wielu różnych
społach gminnych uczniowie zastanawiają się,
gminach, podziel ich na  gminne zespoły , które
na tych zajęciach będą dalej pracować razem. Na- co szczególnego, charakterystycznego jest w gmi-
tomiast w przypadku Warszawy uczniowie po- nie, w której żyją. Mogą korzystać z map i z wła-
snych opisów  małych ojczyzn . Powinni sporzą-
winni podzielić się na  zespoły dzielnicowe 
nie ma sensu zajmować się gminą Warszawa-Cen- dzić listę kilku cech szczególnych swojej gminy.
trum, lepiej skupić się na własnej dzielnicy. W in- Następnie uczniowie dobierają się w 2 4-osobowe
zespoły tak, by każdy z zespołów zajął się  w ra-
nych dużych miastach nauczyciel powinien sam
mach  pracy domowej  jedną z wymienionych
podjąć decyzję, jakie terytoria będą dalej badać
wcześniej spraw. Zachęć, by nie były to tylko  tu-
i opisywać uczniowie.
rystyczne atrakcje , ale także ważni dla społecz-
2. Rozwieście mapy w klasie i zaznaczcie na nich
ności lokalnej ludzie, wydarzenia, tradycje. Wyja-
ważne z punktu widzenia życia mieszkańców
śnij, że zadaniem uczniów będzie zebranie cieka-
miejsca  szkoły, szpitale, targowiska, kina, parki,
urzędy itp. W tym celu stwórzcie wspólne ozna- wych relacji, wspomnień, dokumentów, fotogra-
czenia i opiszcie legendę. Poproś też, by każdy fii, rysunków, nagrań i innych informacji o wybra-
zaznaczył na swojej mapie inicjałami (lub przy nym aspekcie życia gminy. W ramach zespołów
pomocy innego niewielkiego symbolu) miejsce, uczniowie powinni podzielić się zadaniami i wy-
gdzie mieszka. Możesz także  wykorzystując znaczyć terminy ich wykonania. W zależności od
pojęcia i wiadomości uzyskane na zajęciach pt. czasu i energii, które chcecie poświęcić na ten te-
 Sieci społecznego zaangażowania poprosić, by mat, ich praca może przybrać formę krótszego lub
każdy z uczniów sporządził schemat takiej  sieci bardziej ambitnego projektu.
w odniesieniu do mieszkańców własnej gminy  6. Na zajęciach za dwa trzy tygodnie zespoły
bliższych i dalszych kręgów ludzi, z którymi styka przedstawią rezultaty swojej pracy w formie  wy-
się w swoim życiu. stawy , której towarzyszyć będzie krótka prezen-
3. Zapytaj uczniów, czy zetknęli się kiedyś z poję- tacja. Powinni przynieść dokumenty, rekwizyty,
ciem  mała ojczyzna i omówcie je. zdjęcia, wywiady itp. Na wystawę warto zaprosić
Jako wprowadzenie do rozmowy poproś gości  rodziców, uczniów innych klas, nauczy-
o przeczytanie tekstu pomocniczego nr 1 i zapy- cieli, a nawet mieszkańców danej gminy.
191
MATERIAA
POMOCNICZY NR 1
Co to jest mała ojczyzna?
W kulturze, a także w naukach społecznych spotkać można pojęcie podobne do  wspólnoty
samorządowej . Jest nim  mała ojczyzna . Określa się w ten sposób środowisko najbliższe, naj-
bardziej znane, z którym człowiek czuje się emocjonalnie związany. Poeta Kazimierz Wierzyń-
ski ujmuje to tak:  Tylko świat przechodzony nogami jest coś wart (...). Ziemia dotknięta stopą
staje się w jakiś sposób naszą rodzinną i łączy się z nami na zawsze. Nawet gdy odejdziemy od
niej na setki mil, podąża powoli naszym śladem, owłada naszą pamięcią i gospodaruje w niej
jak matka w domu .
Na  małą ojczyznę składać się mogą krajobrazy, ludzie, przyroda, lokalna tradycja, szeroko
rozumiana kultura, przejawy lokalnego patriotyzmu  wszystko to, co powoduje, że czujemy
się związani z jakimś konkretnym miejscem na ziemi. Tak rozumiana  mała ojczyzna może
być terytorialnie niemal tożsama z gminą, zwłaszcza z niewielką. Może też stanowić część
dużej gminy (np. być jedną z dzielnic miasta) lub obejmować obszar kilku gmin. Ze względu
na emocjonalny czynnik  więzi zasięg  małej ojczyzny jest subiektywny, co nie wyklucza,
iż wiele osób może zakreślać jej granice podobnie. Świadczą o tym np. liczne organizacje
społeczne gromadzące miłośników jakiejś miejscowości czy gminy.
 Mała ojczyzna stanowi zarazem podstawę więzi szerszych, które jednostka może odczu-
wać  regionu, ojczyzny. Historyk i publicysta Paweł Jasienica napisał, że  Ojczyzna utożsa-
mia się z obrazem jakiegokolwiek, ale zawsze konkretnego szczegółu. Raz będzie to rodzinna
zagroda, kiedy indziej zakątek ulubionego miasta. Język polski zna rozróżnienie ojczyzny i oj-
cowizny. W pełni wartościowy porządek to tylko ten, który pozwala ludziom zachować i jedno,
i drugie .
Na podstawie: I. Słodkowska,  Sądecka ojczyzna ,  Więz
 1994 nr 2
MATERIAA
POMOCNICZY NR 2
Gminne osobliwości
Są w Polsce zakątki niepowtarzalne i do końca nie odkryte. Są społeczności lokalne, które
potrafią zauważyć i wykorzystać na ich terenie wartościowe i interesujące osobliwości. Dobrze
wiedzą, że tradycja i ciekawe atuty mogą być inspiracją do podejmowania nowych i intere-
sujących przedsięwzięć, które służą rozwojowi gminy (& ). Do takich gmin docierają autorzy
projektu  Albumy Kolbergowskie , przygotowanego przez Brwinowski Ośrodek Kultury. Po-
mysł został uhonorowany dotacją z funduszu PHARE w ramach konkursu  Innowacje lokalne
w gminach organizowanego przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej. Powstało już 20
odcinków książki pt.  Albumy Kolbergowskie , która będzie opowiadać o niezwykłych, oso-
bliwych faktach i zdarzeniach, jakimi mogą pochwalić się społeczności lokalne (& ). Na ankietę
rozesłaną do wszystkich gmin odpowiedziało 150 i pochwaliło się swoimi niezwykłymi atutami.
W Świerzawie w woj. jeleniogórskim odbywa się coroczny Przegląd Pieśni Małomiasteczkowej,
w Rudzicy w Beskidach istnieje skansen strachów polnych, a w Zielonce w woj. kieleckim jest
czterohektarowa plantacja bambusa. W Grodzisku Dolnym w woj. rzeszowskim odbywają się
Wielkanocne Parady Straży Grobowych, a w Pietrewicach Wielkich  konne procesje. Miejsco-
wość Przytyk w woj. radomskim szczyci się, że u nich, na rynku, tuż przy studni jest  środek
Europy . W Ogrodzieńcu w woj. katowickim w podziemiach zamku rozgrywane są Między-
narodowe Jurajskie Turnieje Szachowe. Karpacz ma jedyne w Polsce muzeum lalek i co roku
organizuje dla działaczy samorządowych mistrzostwa w zjez
dzie po śniegu na  byle czym .
 Biuletyn Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej , czerwiec 1997, nr 7, s. 5
192