Barbara Weigl, Psychologia rozwoju i osobowosci, APS 2005-2006
Wyklad XIV
Ku czemu rozwój zmierza? Analiza wybranych teorii rozwoju ze wzgledu na
przyjmowane kryterium zmiany. Psychologiczne koncepcje czlowieka i jego rozwoju
Literatura:
o Bee H. (2004) Psychologia rozwoju czlowieka. Poznan. Zysk i S-ka Wydawnictwo
o Brzezinska A. Trempala J. (1999) Wprowadzenie do psychologii rozwoju . W:
J.Strelau (red.) Psychologia. Podrecznik akademicki (tom I). Gdansk. Gdanskie
Wydawnictwo Psychologiczne
Czym jest rozwój? Zmiany:
o ilosciowe czy jakosciowe?
o przebiegaja w sposób ciagly czy skokowy?
o czy zmierzaja w kierunku okreslonych celów (standardów) koncowych?
A - modele zmian fazowych
B - modele zmian cyklicznych
C - modele zmian sekwencyjnych
D - modele zmian liniowych
E  modele kontekstualno-dialektyczne
ZMIANA UKIERUNKOWAN A
Teorie psychoanalityczne Teorie neo-piagetowskie
Zygmunt Freud Robert S. Siegler
Erik H. Erikson John H. Flavell
Teorie pozn.-rozwojowe Teorie humanistyczne
Jean Piaget Abraham H. Maslow
Lawrence Kohlberg Carl Rogers
A C
Teorie
kontekstualno
-dialektyczne
Neofunkcjonalizm
STADIA BRAK
ROZWOJU E STADIÓW
Lew S. Wygotski
Paul Baltes
B D
Teoria zadan rozwojowych Teorie uczenia
Robert J. Havighurst John. B. Watson
Burrhus F. Skinner
Teoria sezonów zycia Teoria spolecznego
Daniel J. Levinson uczenia
Albert Bandura
Teoria cyklu rodzinnego
Evelyn Duvall
ZMIANA NIEUKIERUNKOWANA
1
Barbara Weigl, Psychologia rozwoju i osobowosci, APS 2005-2006
2
Barbara Weigl, Psychologia rozwoju i osobowosci, APS 2005-2006
Opis poszczególnych modeli
Model A:
Dlugotrwaly proces kierunkowych zmian struktury i jej funkcji, zmierzajacy ku okreslonym
stanom koncowym lub celom (np. wzrastajaca organizacja, zintegrowane poczucie
tozsamosci, zlozone wewnetrzne sposoby myslenia). Wyrazne etapy, jakosciowo rózne
stadia rozwojowe
A.1.Teorie psychoanalityczne i kontynuatorzy:
Freud: stala sekwencja przemieszczania sie energii libido do róznych czesci ciala, które
kolejno staja sie bardziej wrazliwe na pobudzenia w okreslonym wieku.
Erikson: zasada epigenezy; podstawowy plan powstawania calosci z czesci, z których
kazda wyksztalca sie w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak dlugo, az nie powstana
wszystkie inne  cnoty , aby utworzyc funkcjonalna calosc tozsamosci i osobowosci
Jung: koncepcja indywiduacji. Czlowiek rozwijajac sie i stajac sie bardziej ludzki w kolejnych
etapach rozwoju przejawia zmiany wyrazajace wysilek jednostki w dochodzeniu do
równowagi ze swiatem i osiaganiu wewnetrznej integracji. Indywiduacja polega na
organizowaniu sie spójnej i niepowtarzalnej calosci struktur psychicznych. Dokonuje sie
dzieki integrujacej roli jazni i przebiega etapami (dziecinstwo  aktywnosc podtrzymujaca
istnienie; mlodosc  ekstrawertywne zorientowanie na swiat zewnetrzny; pózna doroslosc 
introwertywne zorientowanie na swój wewnetrzny subiektywny swiat w poszukiwaniu
integralnosci).
A. 2.Teorie rozwojowo-poznawcze:
Piaget
Kohlberg
Model B:
Cykl równowartosciowych zmian stadialnych  osiaganie kolejnego stadium nie wyraza
ani wzrostu ani osiagania celów wartosciowanych jako bardziej pozytywne. Gestosc zmian
moze byc rózna w róznych odcinkach zycia. Tworzy jednak zamkniety cykl zycia i rozwoju
wspólny dla ludzi w obszarze okreslonej kultury.
Levinson  bieg zycia czlowieka doroslego jest zindywidualizowany, ale mozna wyodrebnic
pewne wspólne rytmy, wzory i struktury wspólne dla ludzi w danym wieku w róznych
kulturach. Wyraziste sa okresy stabilnosci struktury zycia i okresy przejsciowe, które
poprzedzaja kazdy z glównych etapów (epok: era wczesnej doroslosci 17-45, era sredniej
doroslosci 40-65, era póznej doroslosci 60 i wiecej)
W ramach kazdej ery, trzy podokresy: faza nowicjatu, faza posrednia, faza kulminacji.
Havighurst  zadania rozwojowe sa to postawy, umiejetnosci czy wiedza która jednostka
powinna nabyc w danym momencie zycia. Stadia nie wyrazaja wiekszej zlozonosci czy
dojrzalosci. Pomyslne rozwiazanie zadania rozwojowego prowadzi do przystosowania,
poczucia sukcesu. Niepowodzenie rodzi poczucie spolecznej dezaprobaty, lek, utrudnia
realizacje kolejnych zadan. Powodzenie laczy Havighurst z momentem wyuczalnosci
Duvall- wraz z wiekiem w sposób najbardziej zauwazalny zmieniaja sie role rodzinne. Zycie
ludzi doroslych mozna lepiej zrozumiec analizujac przejmowanie wraz z wiekiem kolejnych
ról rodzinnych. Relatywizacja historyczno-kulturowa.
Model C:
Modele sekwencyjne
Odrzuca sie pojecie stadium rozwojowego lecz zachowuje sie koncepcje rozwoju jako
ukierunkowanych zmian strukturalno-jakosciowych. Rozwój to nie sekwencja stadiów
zwiazana z wiekiem, ale sekwencja stopniowych przeksztalcen zwiazanych glównie z
doswiadczeniem czlowieka. Istnieje potencjalnosc sekwencji osiagania tych samych
poziomów rozwoju w róznym wieku zycia jednostki. Mozliwosc funkcjonowania róznych ludzi
w róznym wieku na podobnym poziomie rozwoju danej struktury psychicznej.
3
Barbara Weigl, Psychologia rozwoju i osobowosci, APS 2005-2006
C.1. Psychologia humanistyczna
Abraham H. Maslow  indywidualny system potrzeb
Carl Rogers- osobisty potencjal rozwojowy ujawniajacy sie w trakcie zycia jednostki
C.2. Koncepcje neo-piagetowskie
Siegler  koncepcja rozwoju zasad poznawczych (I zasada-przedoperacyjna; II 
przejsciowa; III  konkretno-operacyjna; IV  formalno-operacyjna). Sekwencja zalezy nie tyle
od wieku ile doswiadczen gromadzonych w rozwiazywaniu danego typy zadan.
Flavell- rozwój strategii zapamietywania. Zaleznosc od doswiadczenia indywidualnego.
Proces rozwojowy jako przejscie od nowicjatu do ekspertywnosci.
Model D:
D.1. Teorie uczenia (rozwój to uczenie sie zachowan i znaczen, poprzez warunkowanie
klasyczne i instrumentalne)
Skinner
Watson
Pawlow
D.2. Teoria spolecznego uczenia (rozwój spoleczny  nabywanie wzorców przez obserwacje,
modelowanie)
Bandura
Model E:
Teorie kontekstualno-dialektyczne, ekologiczne, neofunkcjonalistyczne. Rozwój jako zmiany
wielokierunkowe, wielowymiarowe, niedookreslone, elastyczne, zanurzone w kontekscie.
Rozwój moze prowadzic do róznych stanów koncowych w zyciu jednostki.
Sinusoidalny przebieg zmian. Cykle progresji i regresji, entropia jako efekt rozwoju -
wzrastajace róznice intraindywidualne (Obuchowski).
Riegel  rozwój jest procesem ilosciowych i jakosciowych zmian wywolanych zewnetrznymi i
wewnetrznymi konfliktami zachodzacymi na róznych obszarach zycia. Konflikty rodza kryzys
powodujacy dazenie do wewnetrznej równowagi. Celem rozwoju nie jest równowaga, lecz
nowa zmiana.
Wygotski  kontekst spoleczno-kulturowy. Rozwój jako osiaganie w ramach sfery
najblizszego rozwoju.
Baltes  rozwój to proces selektywnej optymalizacji z kompensacja (SOC).
Maksymalizowanie zysków i minimalizowanie strat poprzez selekcje (ukierunkowanie
zachowania), optymalizacje (poszukiwanie srodków i sposobów realizacji celów) i
kompensacje (funkcjonalna odpowiedz na straty i ubytki).
Opis wizji rozwoju wg. wybranych teorii z poszczególnych modeli
Model A:
PSYCHOANALIZA
ZYGMUNT FREUD (1856-1939)
Rozwój czlowieka i jego zachowanie sa realizacja nieswiadomego, wrodzonego popedu
seksualnego, popedu zycia i rozwoju - libido. Libido realizuje sie poprzez kontakt osoby z
obiektami zewnetrznymi redukujacymi napiecia (poprzez kateksje). Istnieje stala,
zdeterminowana procesami dojrzewania biologicznego sekwencja przemieszczania sie
energii libido do róznych czesci ciala, które kolejno staja sie bardziej wrazliwe na pobudzenia
w okreslonym wieku.
Sekwencja ta zmienia sie w sposób fazowy (5 faz): faza oralna 0 (usta-wchlanianie),
-1
analna 2-3 (odbyt-wypróznianie), falliczna 4-5 (genitalia-manipulacje, stymulacja), stadium
latencji 6-12 (libido utajone), genitalna 13-18 (libido ponownie ujawnia sie w sferze
genitalnej, przygotowanie do podjecia stosunków seksualnych).
4
Barbara Weigl, Psychologia rozwoju i osobowosci, APS 2005-2006
Osobowosc charakteryzuje sie organizacja, która zmienia sie wraz z wiekiem jednostki.
Najglebsza wrodzona warstwa jest ID  podporzadkowane zasadzie przyjemnosci.
Okolo drugiego roku zycia zaczyna tworzyc sie EGO. Rozwój to stopniowe wzmacnianie,
dojrzewanie EGO.
W wieku przedszkolnym stopniowo zaczyna ksztaltowac sie SUPEREGO, tzn.
zinternalizowane zasady moralne, ja idealne.
CARL GUSTAV JUNG (1875-1965)
Rozwój to indywiduacja, zmiany wyrazajace wysilek jednostki w dochodzeniu do równowagi
ze swiatem i osiaganiu wewnetrznej integracji struktur psychicznych.
Dziecinstwo  okres skoncentrowany na aktywnosci podtrzymujacej istnienie oraz
ksztaltowania sie potrzeb seksualnych.
Mlodosc (od osiagniecia dojrzalosci plciowej, az do wieku sredniego)  ekstrawertywne
zorientowanie na swiat zewnetrzny.
Doroslosc  przeksztalcenia osobowosci, form aktywnosci, celów, zainteresowan.
Pózna doroslosc  introwertywne zorientowanie na swój wewnetrzny, subiektywny swiat w
poszukiwaniu integralnosci.
Rozwój jako proces indywiduacji wymaga odpowiedzialnosci za wlasne zycie. W przeciwnym
przypadku jednostka staje sie zalezna od nieswiadomosci zbiorowej i traci szanse na
indywidualny rozwój.
Model B:
CYKLE ZYCIA
Rozwój jest cyklem równowartosciowych zmian stadialnych. Osiaganie kolejnego stadium
nie wyraza ani wzrostu, ani osiagania celów bardziej wartosciowych. Kolejne cykle to
konieczne w danym odcinku zycia, podejmowane zadania rozwojowe lub role spoleczne.
Tworza one zamkniety cykl zycia i rozwoju wspólny dla ludzi w obszarze okreslonej kultury
(relatywizacja). Gestosc zmian moze byc rózna w róznych okresach zycia
Daniel Levinson (1978)  koncepcja sezonów zycia ludzi doroslych.
Pelnione role spoleczne, jakosc i rodzaj podejmowanych interakcji powoduja, ze bieg zycia
jest zindywidualizowany, ale mozna w nim wyodrebnic wlasnosci uniwersalne, powszechne
w róznych kulturach.
" Era poprzedzajaca doroslosc (0-22 lata)
" Era wczesnej doroslosci (17-45 lat)
" Era sredniej doroslosci (40-65 lat)
" Era póznej doroslosci (60 i wiecej).
W kazdej erze mozna wyodrebnic okresy stabilnosci i okresy przejsciowe. Levinson nazywa
je: faza nowicjatu, faza posrednia, faza kulminacyjna.
Evelyn Duvall (1971) koncepcja cyklu zycia rodzinnego
Wraz z wiekiem w sposób najbardziej zauwazalny zmieniaja sie role rodzinne
" Stadium mlodej rodziny
" Rodziny opiekujacej sie malym dzieckiem
" Rodziny dziecka przedszkolnego
" Rodziny dziecka rozpoczynajacego nauke szkolna
" Rodziny dziecka dorastajacego
" Rodziny opuszczanej
" Opuszczonego gniazda
" Rodziny starzejacej sie
5
Barbara Weigl, Psychologia rozwoju i osobowosci, APS 2005-2006
Model C:
HUMANISTYCZNE KONCEPCJE CZLOWIEKA
CHARLOTTA BUHLER (lata trzydzieste)
CARL ROGERS (1902-1987)
ABRAHAM H. MASLOW (1908-1970)
Rozwój to aktualizacja istniejacego w kazdym czlowieku potencjalu wewnatrzsterownosci i
mozliwosci twórczych. Sila napedowa rozwoju jest potrzeba samorealizacji
(samoaktualizacji), czyli dazenie do wewnetrznej spójnosci, jednosci z samym soba.
Narzedziem rozwoju jest intuicja i wrazliwosc na wlasne wewnetrzne impulsy.
Zmiany rozwojowe maja charakter potencjalny; sa nie tyle funkcja wieku, ile rezultatem
indywidualnych doswiadczen.
Charlotta Buhler  koncepcja biegu zycia ludzkiego. Rózne systemy celów dominuja w
róznych fazach zycia.
" dziecinstwo - tendencja do zaspakajania potrzeb
" dorastanie - samoograniczajace sie przystosowanie
" srodkowa faza zycia - ekspansja twórcza
" pózna doroslosc - utrzymywanie ladu wewnetrznego
" starzenie sie - utrzymywanie sie twórczej ekspansji lub regresja do zaspokajania
potrzeb.
Abraham Maslow  czlowiek przychodzi na swiat z wrodzonym planem wyksztalcania sie
potrzeb tworzacych hierarchie. Zaspokojenie podstawowych potrzeb jest warunkiem
zaspokojenia potrzeb wyzszych (piramida potrzeb).
KONCEPCJE POZNAWCZE  teorie neopiagetowskie
Koncepcje te odrzucaja pojecie stadium rozwojowego, lecz zachowuja przekonanie o
rozwoju jako ukierunkowanych zmianach strukturalno-jakosciowych. Zmiany rozwojowe
tworza nie tyle sekwencje stadiów zwiazanych z wiekiem, ile sekwencje stopniowych
przeksztalcen powiazanych glównie z doswiadczeniem jednostki. Podstawowe struktury
psychiczne sa stale w rozwoju. Istnieje potencjalnosc osiagania tych samych poziomów
rozwoju w róznym wieku zycia jednostki.
Czlowiek jest ukladem aktywnym, samodzielnie i czynnie poszukujacym informacji.
Rozbieznosc poznawcza, niejasnosc i zdolnosc do jej redukcji jest wyznacznikiem rozwoju.
Proces rozwojowy to przejscie od  nowicjatu do ekspertywnosci . Dziecko mozna traktowac
jako nowicjusza, któremu brak wiedzy i doswiadczenia jakie ma czlowiek dorosly (co nie
pozwala mu rozwiazac wielu zadan). Jesli jednak doroslemu odpowiednio skomplikujemy
zadania, odnoszac je do doswiadczen, których nie posiada, to dorosly napotyka na te same
trudnosci, jakie ma dziecko w rozwiazywaniu wiekszosci problemów.
Model D:
BEHAWIORYZM + TEORIA UCZENIA SPOLECZNEGO
IWAN P.PAWLOW (1849-1936)
JOHN B. WATSON (1878-1958)
BURRHUS F. SKINNER (1904-1990)
EDWARD C. TOLMAN (1886-1959)
ALBERT BANDURA
6
Barbara Weigl, Psychologia rozwoju i osobowosci, APS 2005-2006
Rozwój czlowieka to ciagly proces nabywania (kumulowania) doswiadczen i zmian w
zachowaniu, podporzadkowany tym samym prawom uczenia, niezaleznie od wieku i
niezaleznie od tresci doswiadczen.
Rozwój czlowieka to:
" uczenie sie reakcji i zachowan pod wplywem wzmocnien (nagród i kar); ksztaltowanie
nawyków.
" tworzenie wielkiej liczby coraz bardziej skomplikowanych odruchów warunkowych.
" uczenie sie znaczen - nabieranie przez bodzce obojetne znaczenia emocjonalnego.
" uczenie sie gotowosci do zachowan poprzez obserwacje - modelowanie.
Rozwój jest efektem stymulacji zewnetrznej.
Model E:
MODELE ZMIAN WIELOKIERUNKOWYCH I WIELOZMIENNOWYCH
Rozwój czlowieka to elastyczny system zmian. Zmiany dokonuja sie selektywnie (zaleznie od
kontekstu, aktywnosci wlasnej, szczególnych determinant indywidualnych i spolecznych) i
zmierzaja w kierunku wielu mozliwych koncowych punktów ontogenezy. Mozliwe sa cykle
progresji i regresji; rozwój moze prowadzic do wzrastajacych w czasie róznic indywidualnych.
Teorie kontekstualno-dialektyczne
Lew. S.Wygotski - rozwój to wielorakosc dynamicznie powiazanych procesów zmiany.
Istnieje koniecznosc rozpatrywania kazdej zmiany w kontekscie innych, stale zachodzacych
zmian (ilosciowych i jakosciowych). Interakcje spoleczne (glównie dziecka z rodzicami i
wskazówkami nauczycieli -poprzez mowe) sa glównym motorem rozwoju.
Klaus Riegel  rozwój jest procesem zmian wywolanych wewnetrznymi i zewnetrznymi
konfliktami zachodzacymi w róznych obszarach zycia. Zmiany wzdluz róznych wymiarów
(wewnetrzno-biologiczny.; indywidualno-psychiczny; kulturowo.-spoleczny; zewnetrzno-
fizyczny) postepuja ciagami w sposób zsynchronizowany. Konflikty rodza kryzys powodujacy
dazenie do wewnetrznej równowagi. Celem rozwoju nie jest równowaga, lecz nowa zmiana.
Neofunkcjonalizm - Paul Baltes. Rozwój to proces selektywnej optymalizacji z kompensacja.
Bazowymi procesami zmiany zwiazanymi z wiekiem czlowieka w jego zdolnosci do rozwoju
sa: selekcja (ukierunkowanie zachowania), optymalizacja (poszukiwanie srodków i sposobów
realizacji celów), kompensacja (funkcjonalna odpowiedz na ubytki i straty). Istota rozwoju jest
maksymalizowanie zysków oraz minimalizacja strat.
7