tom 13, nr 1, 25 36
Gerontologia Polska PRACA POGL 
DOWA ISSN 1425 4956
Janusz W. BÅ‚aszczyk1, 2, Leszek Czerwosz 3
1
Zakład Neurofizjologii, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego Polskiej Akademii Nauk
w Warszawie
2
Wydział Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach
3
Zakład Neurobiologii Oddychania, Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego
Polskiej Akademii Nauk w Warszawie
Stabilność posturalna w procesie starzenia
Postural stability in the process of aging
Abstract
Studies on postural stability aim to develop methods to diagnose defects of upholding body balance, which
would decrease the number of falls increasing with age. Posturography, both static and dynamic, assesses the
stability of posture. A dynamic test of the  maximal voluntary effort sets the margin of erect posture stability.
It is tantamount to Duncan s test of functional range. This margin decreases with age at the expense of an
increasing safety margin. Progressing posture instability is compensated by a forward tilting of the silhouette
and an asymmetrical bear on lower limbs. As a sequel of defective balance control, old subjects develop
a strategy of motion slowing. The strategy often does not bring expected results and may even hamper the
dynamic balance control. During rehabilitation of body balance defects one should pay attention to the training
of reaction velocity. Such a training may interrupt a  vicious cycle caused by motion slowing strategy and thus
increase the quality of life of subjects in old age. Posturographic gear allows performing dynamic postural tests
in a feedback manner, which is useful for the rehabilitation training. Patients may observe their center of gravity
on a screen and translocate it in a defined manner with the control of accuracy. This is a sort of adoption of
virtual reality, which may lead to the development of a virtual, but entirely safe sport, in which, however,
physical exercise and its measurement are true.
key words: aging, posturography, postural stability, rehabilitation
Zaburzenia stabilności postawy u osób kowe mechanizmy kompensacyjne skutecznie przeciw-
starszych jako problem społeczny działają skutkom ubytku stabilności postawy, jednak
Procesom starzenia towarzyszy postępujące zwyrodnie- w póz
nej starości niewydolność tych mechanizmów po-
nie wszystkich układów czynnościowych i anatomicz- woduje gwałtowny spadek i załamanie stabilności po-
nych. Procesy inwolucyjne są następstwem miejscowe- stawy. Głównym objawem niestabilności posturalnej są
go i ogólnego starzenia się tkanek oraz spowolnienia zaburzenia równowagi, których efektem są upadki
procesów biologicznych, przemiany materii, procesów  często o tragicznych skutkach. Problem utraty rów-
reparacyjnych i regeneracyjnych. W efekcie z wiekiem nowagi występuje u blisko 14% populacji w wieku
obserwuje się stopniowe upośledzenie funkcji systemu 50 60 lat. W ciągu kolejnych 10 lat prawdopodobień-
ruchowego i posturalnego, od wydolności których za- stwo upadku wzrasta średnio do 22%, a w grupie
leży stabilność postawy. Przez długi okres życia ośrod- osiemdziesięciolatków problem ten dotyczy już ponad
33% osób [1]. Większość upadków u osób starszych
występuje w czasie poruszania się. Z wszystkich upad-
ków 60% następuje w kierunku do przodu w wyniku
Adres do korespondencji: dr Leszek Czerwosz
potknięcia się. Mężczyz
ni upadają częściej w wyniku po-
Zakład Neurobiologii Oddychania,
ślizgnięcia się (na bok). Wprawdzie tylko 5% upadków
Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej
im. M. Mossakowskiego PAN kończy się złamaniem, ale blisko 87% złamań u osób
ul. Pawińskiego 5, 02 106 Warszawa
w starszym wieku jest spowodowanych upadkiem.
tel./faks: (022) 668 54 16,
e-mail: [e-mail]
© 2005 Polskie Towarzystwo Gerontologiczne
www.gp.viamedica.pl
25
Gerontologia Polska 2005, tom 13, nr 1
Ryzyko upadku zakończonego śmiercią w grupie star- Parametrem kontrolowanym, czyli inaczej sygnałem
szych osób (> 65 rż.) jest 7-krotnie wyższe niż u osób wyjściowym tej kontroli, jest przestrzenne położenie
w młodym wieku, jednak jedynie 5 15% z nich po- ogólnego środka ciężkości ciała (COG, central of gra-
woduje poważniejsze urazy głowy, złamania, zwich- vity). Dotyczy to zarówno położenia względem po-
nięcia i uszkodzenia tkanek miękkich. Złamania do- wierzchni podparcia, jak i fizjologicznych granic sta-
tyczą zazwyczaj kończyn górnych, stawu biodrowe- bilności. Teoretyczną granicą stabilności postawy czło-
go, żeber i kręgosłupa. Podczas upadku typową stra- wieka jest powierzchnia, przechodząca przez środek
tegią obronną jest wykorzystanie kończyn górnych ciężkości, której przesunięcia mogą powodować upa-
w celu ochrony głowy i tułowia. U kobiet 1/2, a u męż- dek. W normalnych warunkach system kontroli rów-
czyzn 1/3 urazów związanych z upadkiem dotyczy zła- nowagi zapewnia pewien margines stabilności, czyli
mań kończyny górnej. Natomiast prawdopodobień- optymalne położenie środka ciężkości ciała względem
stwo urazów biodra wynosi 18% u kobiet i 24% u męż- granicy stabilności.
czyzn. Upadki niepowodujące poważnych obrażeń
ciała wywołują jednak często długotrwałe stany lęko- Zmiany postawy i stabilności z wiekiem
we mające wpływ na dalszą aktywność życiową osób Postawa i jej stabilność zmieniają się wraz z rozwojem
w starszym wieku, w tym  na postawę ciała i jego osobniczym  od dzieciństwa do starości. Kontrola
stabilność. Ogranicza to ruchliwość tych osób, co postawy w sposób ciągły jest dostosowywana do
w konsekwencji prowadzi do pogłębienia niespraw- zmieniających się warunków otoczenia. Trwalsze mo-
ności. Zjawisko utraty równowagi jest więc istotnym dyfikacje kontroli postawy obserwuje się w następ-
problemem społecznym. stwie rozwojowych i patologicznych zmian zachodzą-
cych w organizmie. W okresie do 7. 8. roku życia na-
Regulacja postawy ciała stępuje stopniowa stabilizacja postawy. Zwiotczenie
Niestabilność postawy wyprostnej postawy o podłożu neurohormonalnym pojawia się
Typową dla człowieka postawę wyprostną charakte- w okresie dojrzewania organizmu, po którym nastę-
ryzuje pionowe ustawienie osi ciała względem niewiel- puje przyjęcie prawidłowej, stabilnej sylwetki. Taką
kiej płaszczyzny podparcia. Taka orientacja ciała w polu postawę cechuje prawidłowe napięcie mięśni oraz
grawitacyjnym oraz wielosegmentowa budowa ciała, wykształcenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa.
jego znaczna wysokość i mała powierzchnia podpar- Stan ten trwa tylko do 30. roku życia, po czym następuje
cia powodują, że w warunkach statycznych postawa stopniowa degradacja funkcji układu równowagi. Re-
stojąca człowieka jest niestabilna. Jedynie ciągła ak- zultaty tego procesu stają się widoczne dopiero w okre-
tywna regulacja postawy poprzez system kontroli rów- sie póz
nej starości, kiedy niewydolność systemu równo-
nowagi zapewnia jej stabilność. Kontrola równowagi wagi jest przyczyną upadków. Na tym etapie możliwo-
polega na statycznym i dynamicznym równoważeniu ści interwencji medycznej są już bardzo ograniczone.
destabilizujących sił grawitacji i bezwładności (oraz ich
momentów) poprzez pobudzenie odpowiednich grup Zastosowanie posturografii
mięśni. w ocenie stabilności posturalnej
Wczesne rozpoznanie upośledzenia równowagi w po-
Trzy wejścia systemu kontroli łączeniu z ukierunkowaną rehabilitacją może
System kontroli równowagi, obejmujący wiele struk- zmniejszyć negatywne skutki niewydolności, a tym
tur ośrodkowego układu nerwowego, można trakto- samym poprawić sprawność osób w podeszłym wie-
wać jako układ sterujący o trzech wejściach, który na ku. Dlatego trwają próby opracowania skutecznej
tej podstawie określa przestrzenne położenie ogólne- metody diagnostycznej pozwalającej na wczesne wy-
go środka ciężkości ciała. W warunkach fizjologicz- krywanie ubytków równowagi jeszcze w okresie bez-
nych informacje docierające z układu przedsionkowe- objawowym. Taki cel może być zrealizowany poprzez
go, narządu wzroku oraz receptorów czucia głębo- opracowanie metody ilościowej oceny wydolności sys-
kiego, rozmieszczonych w mięśniach, stawach i skórze, temu kontroli stabilności postawy.
umożliwiają nam prawidłową orientację ciała w prze- Jedną z najbardziej obiecujących metod jest posturo-
strzeni oraz utrzymanie równowagi. Zgodność i mno- grafia, która pozwala na oszacowanie wielkości zmian
gość informacji docierających do ośrodkowego ukła- granic stabilności człowieka oraz wielu stanów patolo-
du nerwowego przez poszczególne wejścia sensorycz- gicznych upośledzających kontrolę stabilności postawy
ne powodują, że upośledzenia funkcji jednego z nich stojącej (ryc. 1). W dalszej części artykułu omówione
są szybko i skutecznie kompensowane. zostaną także inne aspekty zastosowań posturografii.
www.gp.viamedica.pl
26
Janusz W. Błaszczyk, Leszek Czerwosz, Stabilność posturalna a wiek
Rycina 1. Porównanie wychwiań rejestrowanych w podczas swobodnej pozycji stojącej u osoby w wieku 81 lat oraz osoby
młodej (wg [2]). Oznaczenia: AP (anterior-posterior) wychwiania w płaszczyz
nie strzałkowej, ML (medio-lateral) wychwiania
boczne
Figure 1. Comparison of elderly (aged 81) and young adults spontaneous postural sways measurements during quiet
standing. [2] Abbreviations: AP (anterior-posterior) postural sways in sagittal plane, ML (medio-lateral) lateral postural
sways
Stabilność postawy i metody jej oceny czywistą granicę stabilności postawy oddziela od gra-
Granice stabilności nicy mechanicznej, czyli krawędzi stóp, obszar nazy-
Jednym z najważniejszych wyznaczników prawidło- wany marginesem bezpieczeństwa.
wej postawy człowieka jest jej stabilność posturalna [2], Rzut środka ciężkości ciała człowieka w postawie wy-
rozumiana jako odporność postawy na zakłócenia prostnej znajduje się w małym, ściśle określonym ob-
endogenne i egzogenne, których z
ródłem może być szarze powierzchni podparcia  około 5 cm do przo-
zarówno zmienność środowiska, jak i interakcja or- du w stosunku do kostki bocznej stawu skokowo-go-
ganizmu z otoczeniem. Dotychczas w posturogra- leniowego. Utrzymanie środka ciężkości w tym ob-
fii za miarę stabilności postawy powszechnie przyj- szarze nie wymaga większego wysiłku mięśni i dlate-
muje się odległość środka nacisku od krawędzi stóp, go wiąże się z minimalnym wydatkiem energetycz-
przy założeniu, że obwiednia stóp stanowiąca grani- nym. Środek ciężkości nie pozostaje w jednym punk-
cę powierzchni podparcia jest także granicą stabil- cie, lecz wykonuje drobne przypadkowe ruchy o am-
ności [3, 4]. U podstawy tak zdefiniowanego obsza- plitudzie rzędu kilkunastu milimetrów [5] (ryc. 2).
ru stabilności leży dość łatwe do podważenia zało-
żenie traktowania ciała człowieka jako sztywnej bry- Zapas stabilności
ły o stałym środku ciężkości. Należy więc przypusz- Podstawowym problemem, jaki pojawia się podczas
czać, że faktyczna granica stabilności nie pokrywa oceny zmian stabilności postawy w póz
nym wieku,
się z obwiednią powierzchni podparcia. W płaszczyz
- jest obiektywne wyznaczenie granic i zapasu stabil-
nie strzałkowej obszar zamknięty granicą stabilności ności. Granicę stabilności wyznacza umowna linia, po
obejmuje tylko nieco więcej niż połowę powierzchni przekroczeniu której rzut środka ciężkości ciała nie
podparcia. Kształt i wielkość tego obszaru zależą może zostać bezpośrednio przywrócony do swojego
między innymi od budowy i wydolności organizmu. normalnego położenia i następuje upadek. Upadek
Obszar ten zależy też od wieku, wzrostu, prawidło- jest zdefiniowany jako niekontrolowane przemieszcze-
wości postawy, siły mięśni i innych czynników. Nowy nie ciała, które nie może być skorygowane w ściśle
model kontroli równowagi dzieli płaszczyznę pod- określonym czasie [6]. Czas ten nie przekracza kilku-
parcia na kilka obszarów mających różny wpływ na dziesięciu milisekund (70 90 ms) niezbędnych dla ty-
kontrolę stabilności. Nawet najbardziej sprawny fi- powej reakcji przywracania równowagi.
zycznie człowiek nigdy nie osiąga hipotetycznej gra- Powierzchnię zamkniętą granicą stabilności można po-
nicy stabilności wyznaczonej obwiednią stóp. Rze- dzielić na dwa obszary. W pierwszym z nich, położo-
www.gp.viamedica.pl
27
Gerontologia Polska 2005, tom 13, nr 1
" Ocena Mobilności
Popularnymi testami wydolności układu równowagi
jest Ocena Mobilności (POAM, Performance-Oriented
Assessment of Mobility) oraz test Tinnettiego. Oby-
dwa testy opracowano w celu funkcjonalnej oceny
równowagi u osób w starszym wieku. Test Tinnetiego
składa się z 9 zadań ruchowych, których wykonanie
punktowane jest w 3-stopniowej skali od 0 do 2. Wynik
oceny nazywa siÄ™ wskaz
nikiem mobilności Tinnettie-
go. W skład zaproponowanej baterii zadań wchodzą
takie próby, jak wstawanie z krzesła, obrót o 360 stop-
ni, reakcja posturalna na popychanie poprzez słaby
Rycina 2. Heurystyczny model stabilności człowieka.
nacisk na mostek pacjenta. Ocenia się również stabil-
Wyznaczona obwiednią stóp granica stabilności (BS) jest
oddzielona od subiektywnej granicy stabilności (IBS) mar-
ność lokomocyjną pacjenta. Zaletą testów Tinnettie-
ginesem bezpieczeństwa (SM). Szerokość tego margine-
go jest wysoka (sięgająca aż 85%) zgodność wyników
su zmienia się z wiekiem oraz zależy od wydolności ukła-
uzyskiwanych przez różne osoby oceniające. Pozwala
du równowagi [2]
ona wykryć u badanych pacjentów skłonność do upad-
Figure 2. Heuristic model for human stability. The boun-
ku z prawdopodobieństwem 93%.
dary of stability indicated by envelope of foot prints (BS)
is separated from individual boundary of stability (IBS) by
safety margin (SM). The width of the margin changes with
" Funkcjonalna Skala Równowagi Berga
age and the balance system efficiency AS (area of sways)
Inną miarą równowagi jest Funkcjonalna Skala
 obszar wychwiań; BS (boundary of stability)  grani-
Równowagi Berga (BFBS, Berg Functional Balance
ca stabilności; IBS (individual boundary of stability)
Scal). Skala Berga składa się z 14 zadań ocenianych
 subiektywne granica stabilności; SM (safety margin)
w 5-stopniowej skali. W jej skład w większości wchodzą
 margines bezpieczeństwa
podobne testy do tych, które są stosowane w teście
Tinnettiego, poszerzone o ocenę zasięgu funkcjonal-
nym centralnie, przywrócenie równowagi ciała odby- nego (test Duncana), podnoszenie drobnych przed-
wa się bez zmiany płaszczyzny podparcia. W odpo- miotów z podłogi, zwroty głowy, wchodzenie na sto-
wiedzi na niewielkie bodz
ce zakłócające równowaga pień, stanie na jednej nodze. Skala Berga ma jeszcze
może być przywrócona poprzez skoordynowaną ak- wyższy stopień zgodności (98% zgodności wyników
tywność mięśni stabilizujących staw skokowo-gole- testu uzyskanych przez różne osoby oceniające).
niowy bez konieczności odrywania stóp od podłoża. Charakteryzuje się niestety niższą czułością niż bate-
W drugim obszarze, okalającym pierwszy, w celu od- ria testów Tinnettiego, ponieważ pozwala tylko w 53%
zyskania równowagi niezbędna jest modyfikacja po- zidentyfikować pacjentów ze skłonnościami do upad-
stawy, na przykład przez wykonanie wykroku. Jeśli stra- ku. Ma natomiast wysoką specyficzność sięgającą 96%
tegia ta zawiedzie, zaburzenie równowagi kończy się w identyfikacji osób niezagrożonych ryzykiem upad-
upadkiem. Jak łatwo zauważyć, skuteczność wszel- ku. Prawie wszystkie kliniczne oceny równowagi wy-
kich strategii przywracania równowagi zależy od wy- korzystują podobne próby.
dolności systemu kontroli równowagi oraz od para-
metrów bodz
ca destabilizującego. Eksperymentalne metody oceny stabilności
z użyciem posturografii
Kliniczne testy oceny stabilności postawy Elementy modelu stabilności postawy stojącej czło-
Testy funkcjonalne pozwalają na określenie stanu sys- wieka wyznaczają główne kierunki prac eksperymen-
temu kontroli równowagi i ewentualnych zmian spo- talnych, prowadzących do określenia metody oceny
wodowanych terapią. Testy funkcjonalne to zazwy- stabilności. Ze względów bezpieczeństwa eksperymen-
czaj proste zadania ruchowe, których wykonanie oce- talne wyznaczanie granic stabilności powinno być ini-
nia terapeuta w skali 3- lub 5-stopniowej. W tym wy- cjowane przez badanego, zwłaszcza w starszym wie-
padku najbardziej przydatnym narzędziem pomiaro- ku, gdy zakłócenie równowagi może spowodować
wym jest stoper lub linijka. Istnieje wiele zestawów upadek.
testów, które pozwalają na ocenę równowagi pacjen- Maksymalne wychylenie ciała w czterech głównych
ta, przy czym jakość większości spośród nich nie zo- kierunkach: do przodu, do tyłu i na boki spełnia wszyst-
stała jeszcze zweryfikowana. kie wymogi optymalnego testu. Wykonywanie pro-
www.gp.viamedica.pl
28
Janusz W. Błaszczyk, Leszek Czerwosz, Stabilność posturalna a wiek
stych wychyleń i ruchów na platformie posturogra- niej koordynacji ruchowej, co powodowało znaczną
ficznej w dużym stopniu obiektywizuje pomiar przez niezborność ruchu przy próbach wychylenia do tyłu
dokładny zapis przemieszczeń środka ciężkości w cza- oraz wyraz
ną skłonność do ograniczenia obszaru
sie. Ponadto, pomiar taki ujawnia wykonanie niepra- stabilności przy pochyleniu się do przodu lub na
widłowego ruchu, na przykład z jednoczesnym zgię- boki. Tylny obszar stabilności stanowi najsłabsze
ciem dwóch stawów, co wprawdzie daje skuteczne ogniwo kontroli postawy stojącej osób w starszym
wychylenie, faktycznie jednak bez wystarczajÄ…cego wieku. Ten wynik potwierdzajÄ… liczne obserwacje
przemieszczenia środka ciężkości. z kliniki geriatrycznej, dokumentujące wyraz
nÄ… ten-
dencjÄ™ do przewracania siÄ™ ludzi w starszym wieku
Objawy starzenia się układu równowagi do tyłu [8].
Porównanie granic stabilności w dwóch populacjach Starsi ludzie w czasie wychylania w dowolnym kie-
 ludzi młodych i starych  umożliwiło wykrycie runku wykonywali ten ruch znacznie wolniej i w spo-
zmian w kontroli równowagi w wyniku procesu sta- sób mniej kontrolowany niż osoby młode. Stwier-
rzenia. Wyniki badań potwierdzają, że postępujący dzono ponad 60-procentowy wzrost długości cza-
z wiekiem deficyt stabilności postawy daje możliwość su potrzebnego na przemieszczenie rzutu środka
zmierzenia zmian zakresu i kontroli przemieszczenia ciężkości z pozycji normalnej do przedniej granicy
środka ciężkości [7]. stabilności. Zaobserwowano też zmianę trajektorii
Maksymalne pochylenie ciała zależy od wszystkich ruchu, z charakterystycznymi oscylacjami rzutu środ-
czynników decydujących o stabilności postawy. Czło- ka ciężkości zarówno na boki, jak i w płaszczyz
nie
wiek świadomie oraz empirycznie wyznacza granicę strzałkowej. Taka niezborność jest bez wątpienia
pochylenia w zależności od siły mięśni, szybkości swo- przyczyną upośledzenia kontroli położenia środka
ich reakcji oraz innych czynników natury psychicznej ciężkości ciała, co może skutkować niekontrolowa-
(lęk). W czasie próby osoba badana pozostawia sobie nym przekroczeniem granicy stabilności. Dlatego
pewien subiektywny margines bezpieczeństwa. Po- strategia spowolnienia ruchowego, tak typowa dla
zwala on na odzyskanie równowagi nawet w przy- póz
nego wieku, jest mechanizmem kompensacyj-
padku niekontrolowanego przekroczenia granicy mak- nym, minimalizującym skutki niezborności. W pro-
symalnego wychylenia. Przekroczenie tej granicy po- cesie realizacji ruchu występują składowe postural-
woduje uruchomienie sekwencyjnego procesu przy- ne i motoryczne aktu ruchowego [9]. Ponieważ kon-
wracania równowagi. Po wykryciu zakłócenia nastę- trola stabilności postawy dotyczy przede wszystkim
puje wybór strategii odzyskiwania równowagi  od- tułowia, czyli części ciała charakteryzującej się naj-
powiedniej reakcji ruchowej, która kończy proces przy- większą masą i bezwładnością, przygotowawcze
wracania równowagi. Jeśli przywracanie równowagi (antycypacyjne) korekcje posturalne wykonuje się
ma się zakończyć sukcesem, to każdy element reakcji jeszcze przed rozpoczęciem zasadniczego progra-
powinien się odbyć w jak najkrótszym czasie. Okres mu ruchowego. Korekcje kompensacyjne są wyuczone
ten jest wyznaczany zarówno indywidualną szybko- i wykorzystują wcześniejsze doświadczenia z uwzględ-
ścią procesów nerwowych, jak i parametrami biome- nieniem destabilizującego wpływu wykonywanego
chanicznymi ciała człowieka. Deficyt stabilności po- ruchu dowolnego. U osób w starszym wieku po-
stawy u ludzi w starszym wieku może być spowodo- woduje to znaczne opóz
nienie w rozpoczęciu wła-
wany upośledzeniem każdego, jeśli nie wszystkich ele- ściwego ruchu. Zazwyczaj kończyny nie są obciążo-
mentów łańcucha przywracania równowagi. ne jednakowo, gdy dana osoba przygotowuje się
Badania koncentrują się na dwóch potencjalnych i waż- do wykonania kroku.
nych przyczynach niestabilności postawy: W czasie realizacji właściwego programu ruchowego
" zaburzeniach wykrywania utraty równowagi; pojawiają się inne korekcje posturalne, zwane reaktyw-
" niezborności i spowolnieniu ruchowym. nymi [9]. Czasy reakcji dotyczące tych korekcji, w związ-
Przeprowadzone badania zakresu maksymalnego ku z niezbornością ruchową charakterystyczną dla
wychylenia dostarczyły nowych informacji na temat póz
nego wieku są w znacznym stopniu wydłużone.
czynników powodujących zaburzenia równowagi Należy więc stwierdzić, że powstające w wyniku sta-
w okresie póz
nej starości [7]. Okazało się, że zarówno rzenia zmiany w organizmie powodują stopniowe
zakres wychylenia, jak i trajektoria ruchu środka ciężko- zmniejszanie obszaru stabilności postawy stojącej.
ści podczas próby maksymalnego wychylenia różniły Spowolnienie reakcji ruchowych wydłuża czasy reak-
się u osób starszych i u osób z grupy kontrolnej (ryc. 3). cji na bodz
ce zakłócające równowagę, a tym samym
Osoby w starszym wieku przejawiały brak odpowied- wymaga poszerzenia marginesu bezpieczeństwa.
www.gp.viamedica.pl
29
Gerontologia Polska 2005, tom 13, nr 1
przeprowadzono badania strategii złożonych ru-
chów dowolnych w różnym stopniu destabilizują-
cych postawÄ™ (wspinanie siÄ™ na palce, przysiady,
obroty, ruchy rąk, głowy). Założenie polegało na
przyjęciu, że proces starzenia upośledza przede
wszystkim wykonywanie kompleksowych progra-
mów ruchowych wymagających precyzyjnej kon-
troli położenia środka ciężkości [10]. Wyniki prze-
prowadzonych badań potwierdziły tę hipotezę.
Osoby starsze charakteryzowało znaczne ograni-
czenie zakresu i szybkości ruchów związanych z ko-
łysaniem i krążeniem tułowia oraz wspinaniem się
na palcach. Oznacza to, że maksymalny zakres ru-
chów dowolnych wykonywanych przez człowieka
jest ograniczony wydolnością systemu kontroli rów-
nowagi. Uzasadnia to stosowanie testów rucho-
wych jako dynamicznych wskaz
ników równowagi
ciała.
Badanie funkcji przejścia
Ciało człowieka można potraktować jako system bio-
mechaniczny ze zdefiniowanym wejściem i wyjściem.
W badaniach sygnałem wejściowym była siła wytwa-
Rycina 3. Pomiar granicy stabilności postawy człowieka
rzana przez kontrolowany ruch ramion, a sygnałem
metodÄ… maksymalnego wychylenia do przodu (MVE, ma-
wyjściowym  siły reakcji podłoża powstałe w wy-
ximal voluntary effort). Dla porównania przedstawiono
przebieg zmian położenia środka nacisku stóp (COP, cen-
niku ruchu ramion (ryc. 4). Ze względu na aktywną
ter of pressure) u osoby młodej oraz u osoby starszej.
kontrolę postawy transmisję sygnału w tym systemie
Widać wyraz
nie ograniczenie tych przemieszczeń u oso-
opisuje funkcja przejścia zależna od stanu układów:
by starszej oraz towarzyszącą niezborność w wykonaniu
ruchowego i posturalnego. Wyniki wstępnych badań
zadania równowagi
wykonanych w grupie osób młodych potwierdziły
Figure 3. Boundary of posture stability measurement by
the method of maximal voluntary effect (MVE). Compari- przydatność tego typu metody w ocenie stanu ukła-
son of the foot center of pressure (COP) changes in young
du posturalnego [11]. Badanie funkcji przejścia jest
and elder. The limited and associate astigmatic move-
czułą metodą, która pozwala na wykrywanie zmian
ments are clearly seen in the graph of elder person du-
stabilności postawy. Jest ona szczególnie przydatna
ring balance tasks.
jako dynamiczny sposób oceny wydolności systemu
równowagi postawy u osób w starszym wieku. Zi-
dentyfikowaną zależność pomiędzy stanem układu
Aktywność ruchowa jako wskaz
nik równowagi a biomechaniczną funkcją przejścia wy-
niestabilności posturalnej korzystano do przeprowadzenia takich badań u osób
Testy ruchowe jako wskaz
nik równowagi w starszym wieku. Podobnie, funkcje przejścia po-
Każda aktywność ruchowa człowieka jest z
ródłem równywano przy wykonywaniu cyklicznych ruchów
przemieszczeń środka ciężkości ciała od jego po- ramion z różną siłą i z różnymi prędkościami [12].
łożenia optymalnego. Przemieszczenie środka cięż- Proces starzenia powoduje znaczne zmniejszenie
kości w obszarze zamkniętym granicą stabilności wzmocnienia systemu posturalnego. Występuje rów-
powoduje zmniejszenie równowagi postawy. Za- nież znaczące zmniejszenie maksymalnej częstotliwo-
tem zakres i szybkość wykonywanych ruchów ogra- ści wykonywanych ruchów i ich amplitudy. W na-
niczone są również stabilnością postawy. Pozwala stępstwie zmian spowodowanych starzeniem się or-
to przypuszczać, że zakres przemieszczenia środ- ganizmu ludzie rozwijają  strategię spowolnienia
ka ciężkości w czasie wykonywania ruchów dowol- ruchowego , która pomaga im utrzymać równowa-
nych może być wyznacznikiem stabilności posta- gę statyczną, ale jednocześnie upośledza proces przy-
wy stojącej [10 12]. Aby sprawdzić tę hipotezę, wracania równowagi.
www.gp.viamedica.pl
30
Janusz W. Błaszczyk, Leszek Czerwosz, Stabilność posturalna a wiek
Strategie kompensacyjne poprawiajÄ…ce
kontrolę równowagi u osób w starszym wieku
Głównym zadaniem systemu kontroli stabilności po-
stawy jest utrzymanie optymalnej odległości rzutu
środka ciężkości ciała od granicy stabilności. Jeśli
założy się pełną symetrię ciała, to rzut środka cięż-
kości powinien wypadać dokładnie w centrum po-
wierzchni podparcia. Asymetrie anatomiczne ciała
w płaszczyz
nie strzałkowej i czołowej, rozmieszcze-
nie wejść sensorycznych oraz różne właściwości bio-
mechaniczne ciała w poszczególnych kierunkach
powodują, że rzut środka ciężkości na powierzch-
niÄ™ podparcia nie znajduje siÄ™ w centrum tego pola.
Z kolei wszelkie zmiany obszaru stabilności powstałe
w procesie starzenia powinny powodować korekcję
normalnego położenia środka ciężkości ciała. W ten
sposób można kompensować deficyt stabilności
postawy.
Rycina 4. Przykład posturografii dynamicznej. Pacjent,
stojÄ…c na platformie, wykonuje kontrolowane ruchy ra-
Pochylenie do przodu
mion. Za pomocÄ… platformy posturograficznej mierzy siÄ™
Degradacja tylnej granicy stabilności u osób w star-
zakres wymuszonych wychwiań postawy
szym wieku powoduje odsunięcie środka ciężkości od
Figure 4. Dynamic posturography example. A patient,
standing on the platform, performs supervised arms
tej granicy, czyli przemieszczenie do przodu w sto-
movements. The range of applied postural sways is me-
sunku do jego normalnego położenia [15, 16]. Umożli-
asured by means of the posturography platform
wiło to stwierdzenie istnienia kompensacyjnej mo-
dyfikacji postawy w obrębie stawu skokowego.
U osób w starszym wieku ubytek stabilności posta-
Wychwiania postawy jako wtórny czynnik wy jest kompensowany przez około 1-centymetro-
upośledzający kontrolę równowagi u osób we odsunięcie środka ciężkości od tylnej granicy sta-
starszym wieku bilności. Zmiana ta jest realizowana głównie poprzez
Postępująca niewydolność układu nerwowo-mię- przodozgięcie stopy. Horak opisuje, że mechanizm
śniowego powoduje u osób w starszym wieku ten jest odpowiednikiem strategii stawu skokowe-
wzrost progów aktywności układów sensorycznych go [17].
oraz zwiększenie niekontrolowanego pobudzenia
mięśni. Trudności w rozpoznawaniu zmian kąta
zgięcia stawu skokowo-goleniowego
Drżenie i sztywność mięśni U osób w starszym wieku obecne są również trudno-
W obrazie klinicznym tych zmian dominują wzrost ści w wykrywaniu niewielkich zmian kąta stawu sko-
drżenia w aparacie ruchowym oraz zwiÄ™kszona sztyw- kowo-goleniowego (nieprzekraczajÄ…cych 1°). Oznacza
ność mięśni. W rezultacie zmieniają się warunki kon- to, że układ nerwowy nie rozpoznaje w tym zakresie
troli stabilności postawy. W zapisie zmian położenia zmian kąta stawu, który ma największy wpływ na
środka nacisku stóp na podłoże u osób w starszym położenie środka ciężkości w postawie stojącej. Jest
wieku obserwuje się charakterystyczny wzrost ampli- to, bez wątpienia, główna przyczyna zwiększonego
tudy oscylacji [13]. Ten z natury przypadkowy bodziec kołysania postawy w póz
nym okresie życia.
ruchowy może z kolei wywoływać na wejściach sen-
sorycznych sygnały zakłócające, powodując dalsze Opis badania posturograficznego
upośledzenie kontroli równowagi. Ze względu na charak- Platforma posturograficzna jest płytą o niewielkich
terystyki czÄ™stotliwoÅ›ciowe ukÅ‚adu wzrokowego i przed- rozmiarach (50 × 50 cm) wyposażonÄ… w czujniki
sionkowo-ślimakowego przyjmuje się, że szum zwią- tensometryczne rejestrujące siły nacisku oraz mo-
zany ze zwiększonymi wychwianiami postawy wpły- menty sił wywieranych na podłoże przez stopy pa-
wa głównie na wejścia proprioceptywne [14]. cjenta. Cztery podpory z czujnikami, umieszczone
www.gp.viamedica.pl
31
Gerontologia Polska 2005, tom 13, nr 1
Parametry statokinezjogramu
w narożnikach platformy, rejestrują przemieszcze-
 Długość krzywej  długość drogi (path length),
nia środka ciężkości ciała badanej osoby w płasz-
jaką przebywa COG. Upośledzenie kontroli rów-
czyz
nie platformy. Wartości przemieszczeń, po prze-
nowagi postawy zazwyczaj przejawia się wydłu-
tworzeniu na postać cyfrową, są rejestrowane w sys-
żeniem tej drogi. Dodatkowych informacji na temat
temie komputerowym oraz prezentowane na bie-
stabilności postawy można uzyskać, analizując po-
żąco na monitorze. Na podstawie tych parametrów
szczególne składowe drogi, czyli osobno wychwia-
komputer wylicza położenie środka nacisku stóp
nia w płaszczyz
nie strzałkowej (X) i w płaszczyz
nie
(COP, center of pressure), który w warunkach sta-
czołowej (Y).
tycznych jest rzutem środka ciężkości ciała (COG)
 Zakres wychwiań (sway range)  w płaszczyz
nie
na płaszczyznę podparcia. Wykres wychwiań środ-
X i Y. Poszczególne zakresy definiuje się jako róż-
ka nacisku nosi nazwÄ™ statokinezjogramu. Zamien-
nice między skrajnymi odchyleniami środka cięż-
nie stosuje się pojęcie posturogramu lub stabilo-
kości wzdłuż odpowiedniej osi.
gramu. Po badaniu komputer oblicza standardowe
 Pole powierzchni rozwiniętej statokinezjogramu
parametry każdego pomiaru, automatycznie prze-
 analiza obwiedni polega na połączeniu liniami
prowadza podstawowe analizy zarejestrowanych
skrajnych punktów statokinezjogramu. Uzyskuje
sygnałów oraz podaje wynik badania. Te same dane
się wówczas wielobok o nieregularnym kształcie.
mogą być także użyte do zaawansowanych analiz
Komputer oblicza pole powierzchni tej figury.
matematycznych.
 Promień  w celu uproszczenia analizy wpisuje
Badanie nie wymaga żadnego przygotowania pacjen-
się punkty wychwiań w okrąg lub elipsę. Wymiary
ta. Rejestracje przeprowadza się w różnych warun-
geometryczne tych figur, na przykład promień
kach  standardowo w pozycji stojÄ…cej, przy oczach
okręgu opisanego albo długości promieni i nachy-
otwartych i zamkniętych (ryc. 5). Osoba badana pod-
lenie osi elipsy, są kolejnymi ważnymi wskaz
nika-
czas badania standardowego nie porusza siÄ™.
mi jakości kontroli równowagi.
W przypadku badania z użyciem wzrokowego sprzę-
 Prędkość średnia  podczas przemieszczenia COG
żenia zwrotnego przez wizualizację punktu chwilo-
w zadaniu złożonym oraz oddzielnie obliczana
wego położenia środka ciężkości na ekranie moni-
w składowych X, Y.
tora, jak na mapie [18], możliwe jest wykonanie ba-
dania koordynacji wzrokowo-ruchowej. Monitor
Metody analizy danych
znajduje się na wysokości osi oczu osoby badanej,
Posługując się komputerowym zapisem statokinezjo-
przy spojrzeniu na wprost. Obserwacja położenia
gramu, można wykonywać dowolne analizy jego kształ-
własnego środka ciężkości umożliwia utrzymywa-
tu oraz porównywać zapisy dokonywane w różnych
nie go w zadanym miejscu przez świadome ruchy,
warunkach pomiarowych. Niektóre analizy z czasem
korygujące jego położenie.
Rycina 5. Przykład standardowego badania z trzema pomiarami przy oczach pacjenta otwartych lub zamkniętych oraz ze
sprzężeniem zwrotnym [18]. Zamknięcie oczu zazwyczaj zwiększa zakres wychwiań
Figure 5. Standard test example performed by patient with his/her eyes opened (left graph), closed (middle) or with
feedback control (right) [18]. Usually eyes closing increases sways range
www.gp.viamedica.pl
32
Janusz W. Błaszczyk, Leszek Czerwosz, Stabilność posturalna a wiek
stają się standardem i zalicza się je do rutynowych Innymi przyczynami ograniczającymi przydatność sta-
badań medycznych, inne mają jedynie aspekt ekspe- tycznej posturografii są zgodność oraz redundancja
rymentalny. (nadmiar) informacji, które docierają w określonym
Do powszechnie uznanych już metod analitycznych porządku do ośrodkowego układu nerwowego przez
można zaliczyć: różne wejścia sensoryczne. Upośledzenie jednego
 procentowo przedstawianą ilość czasu przebywa- z wejść często jest skutecznie kompensowane przez
nia COG w każdej z czterech ćwiartek układu pozostałe. Tylko odpowiednie wykonanie badania
współrzędnych X, Y, przy oczach otwartych i za- może ujawnić ewentualnie występujący deficyt. W tym
mkniętych. Wartości te pozwalają ustalić rozkład celu opracowano zestaw testów, określanych wspólną
obciążenia kończyn dolnych badanej osoby i okreś- nazwą jako  test organizacji zmysłowej (SOT, Senso-
lić preferencje naturalnej postawy badanego w za- ry Organization Test) [20]. W testach tych stymulo-
kresie kierunku wychyleń; wane są jednocześnie lub wybiórczo zmysły uczestni-
 analizę częstotliwościową stabilogramu metodą czące w kontroli równowagi. W niektórych próbach
szybkiej transformacji Fourniera (FFT, Fast Fourrier występuje specjalnie zaprogramowany konflikt bodz
-
Transformation), rejestrowanego w różnych wa- ców sensorycznych, poszczególne wejścia otrzymują
runkach. W wyniku analizy można uzyskać cha- sprzeczne informacje. Sytuacje takie zdarzają się tak-
rakterystykę częstotliwości osobniczych (natural- że w życiu codziennym, co może wywołać zaburzenie
nych) przemieszczeń środka ciężkości. równowagi, a nawet upadek. Bateria testów dynamicz-
Nową metodą związaną z udziałem bodz
ca wzroko- nych, spełniająca powyższe założenia, jest wykonywa-
wego w stabilizacji postawy jest ocena parametru na za pomocÄ… aparatury posturograficznej NeuroCom.
 Koordynacja , określającego skuteczność korygowa-
nia postawy badanego. Metoda polega na wyzna- Testy i zadania dynamiczne
czeniu czasu utrzymania środka ciężkości w obrębie Inne spojrzenie na dynamikę w posturografii prezen-
centralnego, nieruchomego kwadratu w trakcie po- tuje aparatura Pro-Med. Platforma w tym przypadku
miaru ze sprzężeniem zwrotnym. Parametr ten moż- jest nieruchoma. Pacjent może obserwować chwilo-
na także wyznaczać w celu oceny dokładności wyko- we położenia swojego środka ciężkości (COG), na
nania zadań posturalnych w układzie ze sprzężeniem ekranie monitora w odpowiedniej skali  jak na ma-
zwrotnym w trakcie treningu rehabilitacyjnego (patrz pie. Przypisany temu punktowi obiekt graficzny po-
poniżej). rusza się na ekranie zgodnie z ruchami COG. Na ekra-
Za nadal eksperymentalną metodę analityczną moż- nie mogą się znajdować lub pojawiać nieoczekiwa-
na uważać zaawansowaną matematycznie analizę nie także inne obiekty (ryc. 6). Są one kolejnymi cela-
fraktalną [19]. Prace prowadzące do zbudowania czu- mi dla położenia COG. Zadaniem pacjenta jest tra-
łych metod analizy z pomiarów w posturografii wciąż fienie do takiego celu, przez odpowiednie wychyle-
trwają, ponieważ standardowa parametryzacja nie nie swojego ciała oraz utrzymanie tej pozycji przez
opisuje w dostateczny sposób zmienności stabilogra- określony czas. Zadanie to przypomina sterowanie
mów. kursorem myszki na ekranie, z tym że zaangażowa-
ne są całkowicie inne mięśnie i dodatkowo kontrolo-
Posturografia dynamiczna wana równowaga posturalna. Wykonywanie tych
Stosowany standard pomiarowy opiera się na pomia- zadań wymaga włączenia głównie zmysłu wzroku,
rach statycznych w pozycji wyprostnej. W takim przy- zależy od koordynacji wzrokowo-ruchowej. W przy-
padku (powstałe i ugruntowane) mechanizmy kom- padku wad wzroku utrudniających widzenie testy te
pensacyjno-adaptacyjne nie pozwalają na precyzyjne nie będą wiarygodne.
wykrycie obecnych już zaburzeń stabilności, dotyczą- Bardziej skomplikowane zadania polegają na wyzna-
cych różnorodnych funkcji i czynności życiowych. Na- czaniu sekwencji celów dla COG; cele pojawiają się
turalne w takiej sytuacji jest wprowadzenie do bada- w sposób regularny, co pomaga pacjentowi w ich osią-
nia elementów ruchu w postaci prowokacji destabili- gnięciu, lub przypadkowo. Stopień trudności osiągnię-
zujących statyczne położenie, zmuszających badaną cia takiego celu zależy od jego odległości od środka
osobę do automatycznej reakcji przywracającej rów- układu XY (pozycji wyjściowej, inaczej spoczynkowej)
nowagÄ™. Pojawienie siÄ™ bodz
ca jest nieoczekiwane. oraz od wzajemnej odległości kolejnych celów. Kolej-
 Test kontroli motorycznej (MCT, Motor Control Test) nymi cechami zadań posturograficznych są czas doj-
stosuje się w celu oceny zdolności osoby badanej do ścia do celu i czas utrzymania się w celu. Można zało-
reakcji na prowokację posturalną [20]. żyć, że szybsze zmiany położenia sprawiają badanej
www.gp.viamedica.pl
33
Gerontologia Polska 2005, tom 13, nr 1
określające zależność zdolności do wykonywania po-
wyższych zadań od wieku pacjenta, a także od innych
czynników wpływających na koordynację wzrokowo-
-ruchowÄ….
Możliwe jest wzbogacenie zestawu mierzonych para-
metrów o pomiar aktywności mięśni przez powierzch-
niowÄ… rejestracjÄ™ obwiedni elektrotromiogramu (EMG,
electromiography). Aktywność ta może być mierzona
jednocześnie na obu nogach z dwóch mięśni. Intere-
sujące wydaje się też skrzyżowanie prób na platfor-
mie posturograficznej z badaniem metodÄ… elektrony-
stagmografii (ENG, electronystagmography). Apara-
tura posturograficzna Pro-Med umożliwia wykonywa-
nie takich prób, co może wskazywać na jej potencjalną
przydatność w diagnostyce otolaryngologicznej.
Wirtualna rzeczywistość
Rycina 6. Trening w warunkach sprzężenia zwrotnego. W posturografii dynamicznej stosuje się bodz
ce od-
Pacjent musi w określonym czasie przemieścić COG kolej-
działujące na różne wejścia sensoryczne. Bodz
ce wi-
no do ośmiu punktów rozproszonych we wszystkich kie-
zualne mogą wywoływać zaburzenia układu równo-
runkach wokół położenia spoczynkowego. Zarówno czas
wagi, zarówno przez przekazanie nie zawsze praw-
wykonania ruchu jak i zakres oraz kierunek wychyleń
dziwej informacji o pionie, jak i przez sprowokowanie
można dopasować do umiejętności pacjenta
oczoplÄ…su w wyniku stymulacji optokinetycznej. Po-
Figure 6. Feedback control exercise. The patient task is
to match him or herself in eight points, which are disper-
wolna zmiana obrazu pionu może zostać uznana przez
se around the static state. The time of movement, the
badanego za odchylenie i spowodować reakcję po-
range and direction of sways may be adjusted to ones
sturalnÄ… [20]. Jak wykazujÄ… prace, w wypadku zasto-
abilities
sowania złożonego, a jednocześnie zbliżonego do rze-
czywistego obrazu za pomocÄ… technik wykorzystywa-
osobie więcej trudności. Krótkiego lub długiego cza- nych w tworzeniu tak zwanej wirtualnej rzeczywisto-
su utrzymania się w celu nie można jednoznacznie ści można wywołać istotne zaburzenie posturalne.
uznać za komplikację. W wypadku wyznaczenia celu Sugestia tego typu bodz
ców jest silniejsza, jeżeli za-
odległego od położenia równowagi dłuższe przeby- stosuje się specjalne okulary z wmontowanymi ekra-
wanie w silnym wychyleniu może badanemu spra- nami (HMD, Head Mounted Display) [21 23].
wiać trudności. Sytuacja przedstawia się odmiennie
w wypadku celów bliskich od położenia równowagi Rehabilitacja ruchowa na platformie
 wówczas przeszkodą może być krótki czas utrzy- Innym zastosowaniem posturografii o stale niedoce-
mania się w celu ze względu na konieczność szybkie- nianym znaczeniu jest rehabilitacja. Proces rehabilita-
go wykonania kolejnego ruchu. cji można tu rozumieć jako wspomaganie naturalnych
Kolejnym rozszerzeniem zadań jest wprowadzenie procesów regeneracyjnych organizmu po przebytym
celów ruchomych jako bodz
ców prowokujących do urazie lub operacji, ale również jako kompensowanie
wykonywania bardziej złożonych ruchów  na przy- utraty zdolności do wykonywania określonych funkcji
kład śledzenie ruchomego obiektu poruszającego się lub zdolności przez wyćwiczenie nowych lub wzmoc-
po określonej trajektorii lub przejście przez labirynt. nienie potencjalnie istniejących, ale zanikających me-
Wszystkie powyższe zadania można wykonywać z ak- chanizmów regulacji. Ma to znaczenie zwłaszcza
centem na czas, na dokładność lub na oba parametry w przypadku występowania rozmaitych dysfunkcji
jednocześnie. W pierwszym przypadku cele pojawiają neurologicznych, w zakresie zdolności ruchowych, ko-
się zgodnie z określonym harmonogramem czasowym, ordynacji, a także w zakresie obniżenia sprawności
ocenie zaś podlega dokładność wykonania zadania. układu równowagi, wynikających z wystąpienia za-
W drugim pacjent sam określa, kiedy kolejny cel zo- wrotów głowy pochodzenia obwodowego.
stanie mu pokazany, jeśli odpowiednio pracyzyjnie Rehabilitacja polegająca na powtarzanym, zaprogra-
osiągnie cel poprzedni i dostatecznie długo w nim się mowanym i kontrolowanym ruchu jest pojęciem zbli-
utrzyma. Nie istnieją znane autorom opracowania żonym do treningu. Przeprowadzanie ćwiczeń bez-
www.gp.viamedica.pl
34
Janusz W. Błaszczyk, Leszek Czerwosz, Stabilność posturalna a wiek
pośrednio na platformie posturograficznej wydaje się ny osób starszych lub o ograniczonych zdolnościach
idealnym rozwiązaniem, umożliwiającym jednocześnie ruchowych. Ideą jest tu powiązanie możliwości re-
zadawanie ćwiczenia i kontrolę jego wykonania. Te- jestracji aktualnego położenia COG i wyświetlania
sty dynamiczne dla rehabilitacji ruchowej nie różnią prawie rzeczywistego, wirtualnego obrazu sterowa-
się zasadniczo od opisanych już wcześniej dynamicz- nego za pomocą ruchów osoby badanej na platfor-
nych zadań o charakterze diagnostycznym. Ponieważ mie posturograficznej. W ten sposób, na przykład,
każde zadanie jest bezpośrednio po wykonaniu oce- jazda na wirtualnej deskorolce może się stać bez-
niane przez swoisty zestaw parametrów  czas, do- piecznym sportem rehabilitacyjnym. Nie występuje
kładność, skala trudności  możliwa staje się ocena tu niebezpieczeństwo urazu w wyniku upadku.
postępów rehabilitacji. Ćwiczenie może być skuteczne ze względu na po-
tencjalnie dużą motywację osób biorących w nim
Wizja przyszłości udział, wywołaną nastrojem zmieniających się pięk-
Obserwując postęp techniki komputerowej, można nych widoków, dużą szybkością i atmosferą rywali-
przewidzieć, że stosunkowo niewielkim kosztem zacji. Dodatkowym atutem byłaby możliwość jed-
możliwe stanie się skonstruowanie w niedługim cza- noznacznej oceny wyników testu  dokładności
sie aparatury pozwalajÄ…cej na trening rehabilitacyj- i czasu wykonania.
Streszczenie
Celem badań nad stabilnością posturalną jest opracowanie metody diagnostycznej pozwalającej na wczesne wy-
krywanie zaburzeń równowagi, co zapobiegałoby wzrastającej z wiekiem liczbie przypadków utraty równowagi.
Posturografia statyczna i dynamiczna są metodami oceny stabilności postawy człowieka. W ocenie dynamicznej
 test maksymalnego pochylenia ciała pozwala na wyznaczenie marginesu stabilności postawy stojącej. Jest on
odpowiednikiem testu zasięgu funkcjonalnego Duncana. Margines ten w procesie starzenia stopniowo zmniejsza
się kosztem zwiększenia marginesu bezpieczeństwa. Postępująca niestabilność jest kompensowana narastającym
pochyleniem sylwetki do przodu oraz niesymetrycznym obciążaniem kończyn dolnych. W konsekwencji upośle-
dzenia kontroli równowagi u ludzi w starszym wieku rozwija się strategia spowolnienia ruchowego. Strategia ta
zazwyczaj nie przynosi oczekiwanych korzyści, a wręcz przeciwnie, utrudnia dynamiczną kontrolę równowagi.
Dlatego w procesie rehabilitacji osób z ubytkiem równowagi należy zwrócić uwagę na trening szybkości reakcji.
Pozwoli on na przełamanie zjawiska  błędnego koła wywołanego strategią spowolnienia, a tym samym przyczyni
się do podniesienia jakości życia osób w podeszłym wieku. Aparatura posturograficzna umożliwia wykonywanie
dynamicznych zadań posturalnych w układzie sprzężenia zwrotnego, co można stosować w treningu rehabilitacyj-
nym. Pacjenci mogą obserwować na ekranie chwilowe położenie swojego środka ciężkości i przemieszczać go
w określony sposób oraz kontrolować jego dokładność. Można w tym wypadku posłużyć się wirtualną rzeczywi-
stością, co może prowadzić do powstania wirtualnego, całkowicie bezpiecznego sportu, gdzie prawdziwy jest
wysiłek fizyczny i jego pomiar.
słowa kluczowe: posturografia, stabilność posturalna, starzenie, rehabilitacja
7. BÅ‚aszczyk J.W., Lowe D.L., Hansen P.D.: Ranges of postural stabi-
PIÅšMIENNICTWO
lity and their changes in the elderly. Gait Posture 1994; 2: 11 17.
1. Teret S.P., Baker S.P., Defrancesco S.: Report of the National
8. Cummings S.R., Nevitt M.C.: A hypothesis: The causes of the
Conference on Injury Control. US Public Health Service. Depart-
hip fructures. J. Gerontol. 1989; 44: 107 111.
ment of Health and Human Services. 1981.
9. Massion J.: Movement, Posture and Equilibrium: Interaction and
2. BÅ‚aszczyk J.W.: Biomechanika Kliniczna. PZWL 2004: 192 232.
Coordination. Prog. Neurobiol. 1992; 38: 35 56.
3. Koozekanani S.H., Stockwell C.W., McGhee R.B., Firoozmant F.:
10. BÅ‚aszczyk J.W., Hansen P.D., Lowe D.L.: Evaluation of the po-
On the role of dynamic models in quantitative posturography.
stural stability in man: Movement and posture interaction. Acta
IEEE Trans. Biomed. Eng. 1980; 27: 605 609.
Neurobiol. Exp. 1993; 53: 155 160.
4. Maki B.E., Holiday P.J., Fernie G.R.: A posture control model and
11. Błaszczyk J.W., Piórko A., Lowe D.H., Hansen P.D.: Body trans-
balance test for the prediction of relative postural stability. IEEE
fer function as a potential measure of postural stability in man.
Trans. Biomed. Eng. 1987; 34: 797 810.
Biocyber. Biomed. Engin. 1994; 14: 97 107.
5. Kubiczkowa J., Szkup K.: Statokinezjometria, technika i zastoso- 12. BÅ‚aszczyk J.W., Kubiczkowa J., Hansen P.D., Lowe D.H.: Sen-
wanie. Otolaryng. Pol. 1974; 38: 279 286.
sory-motor dysfunction related to postural instability in the
6. Isaacs B.: Clinical and laboratory studies of falls in old people. Cli-
elderly. W: Taguchi K., Igarashi M., Mori S. (red.). Vestibular
nics in Geriatric Medicine 1 (3). Saunders W.B., Philadelphia 1985. and Neural Front Excerpta Medica 1994; 1070: 131 134.
www.gp.viamedica.pl
35
Gerontologia Polska 2005, tom 13, nr 1
13. Błaszczyk J.W.: Kontrola stabilności postawy. Kosmos 1993; 42:
19. BÅ‚aszczyk J.W., Klonowski W.: Postural stability and fractal dy-
473 486.
namics. Acta Neurobiol. Exp. 2001; 61: 105 112.
14. BÅ‚aszczyk J.W., Lowe D.L., Hansen P.D.: Postural sway and per- 20. Nasher L.M: Computerized dynamic posturpgraphy. W: Ja-
ception of the upright stance stability borders. Perception 1993;
cobsen G.P., Newman C.W., Kartush J.M. (red.). Handbo-
22: 1333 1341.
ok of Balance Function Testing. Mosby-Year Book 1993;
15. BÅ‚aszczyk J.W., Lowe D.L., Hansen P.D.: Age-related changes in
280 305.
the perception of support surface inclination during quiet stan- 21. Lott A.: The Effect of Two Types of Virtual Reality on Voluntary
ce. Gait Posture 1993; 1: 161 165.
Center of Pressure Displacement. Cyber. Psychology Behavior
16. BÅ‚aszczyk J.W., Hansen P.D., Lowe D.L.: Accuracy of the passive
2003; 6: 477 485.
ankle positioning during quiet stance in young and elderly sub- 22. Tossavainen T., Juhola M., Pyykkö I., Aalto H., Toppila E.: Deve-
jects. Gait Posture 1993; 1: 211 215.
lopment of virtual reality stimuli for force platform posturogra-
17. Horak F.B., Shupert C.L., Mirka A.: Components of Postural Dyscon-
phy. Intern. J. Med. Inform. 2003; 70: 277 284.
trol in the Elderly: A Review. Neurobiol Aging 1989; 10: 727 738.
23. Tossavainen T., Juhola M., Pyykko I., Toppila E., Aalto H., Hon-
18. Olton J.: Posturograf. System, badania i oceny układu równowa-
kavaara P.: Towards virtual reality stimulation in force platform
gi koordynacji wzrokowo-ruchowej  Instrukcja. Pro-Med 2004.
posturography. Medinfo 2001; 10: 854 857.
www.gp.viamedica.pl
36
tom 13, nr 1, 37 47
Gerontologia Polska ISSN 1425 4956
PRACA POGL 
DOWA
Małgorzata Fedyk-A
ukasik
Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego
w Krakowie
Leki beta-adrenolityczne w niewydolności
serca u osób starszych
Beta-blocker therapy of heart failure in elderly
patients
Abstract
Beta-blocker therapy plays a major role in the treatment of cardiovascular diseases. Due to their properties
b-blockers were used for many years in hypertension, ischaemic heart disease and arrhythmias. Recently some
trials revealed effectiveness of some of these agents in heart failure. The results show that long-term b-blocker
therapy in patients with chronic heart failure was able to prevent or partially reverse progressive left ventricular
dilatation, even in NYHA III and IV patients. In consequence this therapy induces clinical and hemodynamic impro-
vement, with increasing survivalance and quality of life. Heart failure in the elderly is recognized as a national
public health priority; however, clinical diagnosis and therapy can be problematic in elderly people because of
comorbidity and politherapy. Studies show that b-blockade is very effective and safe way of chronic heart failure
management, in elderly patients also. In spite of evidence b-adrenolitics are still underused.
key words: heart failure, beta-blockade, elderly
Wstęp że populację osób starszych i udowodniły, że leki
Leki b-adrenolityczne stosuje się od ponad 40 lat. Zna- b-adrenolityczne przynoszą nie mniejsze korzyści w tej
czenie tych preparatów podkreśla fakt, że za ich od- grupie wiekowej (po 65 rż.) niż u osób młodszych.
krycie w 1988 roku prof. Jamesowi Blackowi przyzna- Znaczenie tych badań jest tym większe, że wraz z wie-
no nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny. Od mo- kiem wzrasta częstość niewydolności serca. U osób
mentu ich pierwszego zastosowania w leczeniu nadciś- starszych współistnieje ona z różnymi schorzeniami
nienia tętniczego do dnia dzisiejszego znaczenie i może być przez nie maskowana, co prowadzi do póz
-
b-adrenolityków uległo ewolucji. Udokumentowano niejszego rozpoznania i być może większego zaawanso-
ich skuteczność w leczeniu choroby niedokrwiennej wania choroby. Dodatkowe utrudnienie u osób w po-
serca i zaburzeń rytmu serca. Największa zmiana za- deszłym wieku wiąże się z terapią, a raczej z wielo-
szła w stosunku do niewydolności serca, którą począt- chorobowością i związaną z tym koniecznością poli-
kowo uważano za bezwzględne przeciwwskazanie do pragmazji. Wyniki badań klinicznych upoważniają do
ich stosowania, a obecnie b-adrenolityki należą do bezpiecznego stosowania b-adrenolityków w tej gru-
podstawowych leków stosowanych w tym schorze- pie chorych przy uwzględnieniu zasad ich wprowa-
niu. U podstaw tych zmian leżą coraz głębsza wiedza dzania, zwiększania dawek, modyfikacji przy wystę-
na temat patofizjologii niewydolności serca oraz wy- powaniu objawów dekompensacji niewydolności ser-
niki wielkich programów badawczych. Objęły one tak- ca lub objawów niepożądanych oraz ewentualnego
odstawienia leków.
Klasyfikacja leków beta-adrenolitycznych
Adres do korespondencji: lek. med. Małgorzata Fedyk-A
ukasik
Leki blokujÄ…ce receptory b-adrenergiczne nie stano-
Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii
Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego wią grupy jednorodnej farmakologicznie. Klasyfikuje
w Krakowie
się je ze względu na:
ul. Śniadeckich 10, 31 531 Kraków
tel.: [phone], e-mail: [e-mail]
© 2005 Polskie Towarzystwo Gerontologiczne
www.gp.viamedica.pl
37