Otwarte i zamknićte Ćańcuchy kinematyczne
Open and Closed Kinetic Chain
Jacek Mańka, Marta Milewska
Carolina Medical Center, Warszawa
WydziaĆ Rehabilitacji AWF, Warszawa
Streszczenie Summary
Na przestrzeni ostatnich lat coraz czćĄciej w proce- The clinical use of closed kinetic chain exercises has
sie usprawniania pacjentów uwzglćdnia sić �wicze- significantly increased during the past several years.
nia w otwartych Ćańcuchach kinematycznych. �wi- This exercises stimulate and replicate many functio-
czenia te w wićkszym stopniu stymuluj� i odtwa- nal movements The term kinematic chain was in-
rzaj� wiele funkcjonalnych ruchów. troduced by Reuleaux in1875 for use engineering to
Pojćcie Ćańcucha kinematycznego wprowadziĆ indicate combination of several segments linked to-
w 1875 Reuleux. OpisaĆ go jako kombinacjć kilku gether by interposing joints. Steindler first suggested
segmentów poĆ�czonych razem. Steindler jako the terms open kinetic chain (OCK) and closed ki-
pierwszy zastosowaĆ pojćcie Ćańcucha kinematycz- netic chain (CKC) and applied the concept of a ki-
nego w kinezjologii czĆowieka i podzieliĆ Ćańcuchy netic chain to human kinesiology.
kinematyczne na otwarte, i zamknićte. Closed kinetic chain exercises occurs when the dis-
Podczas �wiczeń w zamknićtych Ćańcuchach kine- tal segment of the joint is fixed or meets with consi-
matycznych końcowe ogniwo jest ustabilizowane derable external resistance, which prohibits or re-
lub napotyka tak du�y opór zewnćtrzny, który ogra- strains its free motion., such as during a squat and
nicza czy uniemo�liwia ruch, jak podczas przysia- leg press. In a closed kinetic chain, motion at one
du. Ruch w jednym stawie poci�ga za sob� ruch we joint produce motion at all of the other joints in the
wszystkich innych stawach Ćańcucha w przewidy- system in a predictable manner.
walny sposób. Podczas �wiczeń w otwartych Ćańcu- Open kinetic chain exercises occurs when the termi-
chach kinematycznych końcowe ogniwo jest swo- nal or distal segment is free to move, such as during
bodne, tak jak podczas swobodnego prostowania a knee extension or flexion. Most activities of daily
i zginania kolana. WićkszoĄ� czynnoĄci dnia co- living include a combination of closed and open ki-
dziennego jest kombinacj� ruchów w zamknićtych netic chain movement.
i otwartych Ćańcuchach kinematycznych. Closed kinetic chain exercises are more specific, mo-
�wiczenia w zamknićtych Ćańcuchach kinematycz- re functional and safer than open kinetic chain exer-
nych s� przedstawiane jako bardziej specyficzne, cises. The benefits of closed kinetic chain activities
funkcjonalne i bezpieczniejsze ni� �wiczenia w ot- include: increased component joint compressive for-
wartych Ćańcuchach kinematycznych. Zwićkszaj� ces leading to increased joint stability, increased ag-
komponentć siĆ kompresuj�cych w stawie, a zmniej- onist/antagonist muscle coactivation, decreased
szaj� siĆ Ącinaj�cych, aktywizuj� jednoczeĄnie component joint shear forces, replicated more func-
mićĄnie agonistyczne i antagonistyczne. Odtwarzaj� tional movement paterns, stimulated dynamic joint
bardziej funkcjonalne wzorce ruchowe i w wićk- stabilization  prorioception.
szym stopniu stymuluj� dynamiczn� stabilizacjć Open kinetic chain exercises increase component jo-
stawów  propriocepcjć. �wiczenia w otwartych int shear forces, decrease component joint compres-
Ćańcuchach kinematycznych zwićkszaj� komponen- sive forces, replicate single movement paterns, in-
tć siĆ Ącinaj�cych w stawach, a zmniejszaj� siĆ kom- crease agonist/synergist muscle coactivation.
presuj�cych, odtwarzaj� pojedyncze wzorce rucho- Both types of rehabilitation activities are necessary
we i aktywizuj� jednoczeĄnie pracć agonistów i sy- for total rehabilitation. [Acta Clinica 2001
nergistów. Program fizjoterapii powinien zawiera� 1:231-237]
zarówno �wiczenia w otwartych, jak i zamknićtych Key words: kinematic chain, closed, open kinetic
Ćańcuchach kinematycznych indywidualnie dobrane chain
dla ka�dego pacjenta. [Acta Clinica 2001 1:231-237]
SĆowa kluczowe: Ćańcuch kinematyczny, otwarty
i zamknićty Ćańcuch kinematyczny
Tom 1, Numer 3 " 231
Acta Clinica
Wstćp nych w pary kinematyczne, lub biokinema-
tyczne (18).
Jeszcze do niedawna, w procesie reha- Para kinematyczna to ruchowe po�-
bilitacji, jednym z gĆównych Ąrodków tera- czenie dwóch lub wićcej czĆonów wzajem-
peutycznych byĆy ró�nego rodzaju �wicze- nie ograniczaj�ce ich ruchy wzglćdne (8).
nia wyizolowanych grup mićĄniowych CzĆon to sztywny element ciaĆa ludz-
w otwartych Ćańcuchach kinematycznych. kiego w postaci koĄci (8).
Na przestrzeni ostatnich lat coraz czćĄciej RuchliwoĄ� Ćańcucha kinematycznego
uwzglćdnia sić �wiczenia w zamknićtych bćdzie okreĄla� liczba stopni swobody tego
Ćańcuchach kinematycznych, jako stymulu- Ćańcucha wzglćdem podstawy, któr� jest
j�ce i odtwarzaj�ce bardziej funkcjonalne czĆon stanowi�cy nieruchomy ukĆad odnie-
ruchy (25). �wiczenia te uwa�a sić za bez- sienia np. dla kończyny dolnej miednica
pieczniejsze i najlepsze w procesie uspraw- (8).
niania, gdy� minimalizuj� powstawanie Liczb� stopni swobody ciaĆa sztywnego
w stawach siĆ Ącinaj�cych, które czćsto po- nazywa sić liczbć niezale�nych wspóĆrzćd-
woduj� uszkodzenie lub przeci�enie nych okreĄlaj�cych jednoznacznie jego po-
struktur Ąród- i okoĆostawowych. Ćo�enie w przestrzeni wzglćdem wybranego
Pojćcie Ćańcucha kinematycznego ukĆadu odniesienia. Swobodny czĆon
wprowadziĆ w 1875 roku twórca wspóĆczes- sztywny zawieszony w przestrzeni posiada
nej kinematyki maszyn, Franciszek Reu- 6 stopni swobody ruchu: trzy ruchy postć-
leux. OpisaĆ go jako mechaniczny system powe wzdĆu� osi x, y, z i trzy obrotowe wo-
ogniw w in�ynierii. Łańcuch kinematyczny kóĆ tych samych osi (ryc. 1) (18).
jest zwykle zamknićtym systemem ogniw
poĆ�czonych razem w taki sposób, �e ruch
jednego ogniwa przy ustabilizowanym in-
nym powoduje ruch pozostaĆych ogniw
w przewidywalny sposób (11).
Koncepcjć Ćańcucha kinematycznego
wprowadziĆ do kinezjologii czĆowieka A.
Steindler w 1955 roku i zdefiniowaĆ go ja-
ko:  kombinacjć kilku kolejno rozmiesz-
czonych stawów stanowi�cych komplekso-
wy ukĆad ruchowy (11). Steindler rów-
nie� jako jeden z pierwszych podzieliĆ
Ćańcuchy kinematyczne na otwarte
Ryc. 1 Swobodny czĆon sztywny zawieszony w prze-
i zamknićte.
strzeni.
Podstawy biomechaniczne Stopień swobody to niezale�ny ruch
wzglćdny czĆonów w stawie.
By zrozumie� istotć �wiczeń w zamk- CzĆowiek posiada stawy o maksymalnie
nićtych i otwartych Ćańcuchach kinema- trzech stopniach swobody ruchu, np. staw
tycznych nale�y przypomnie� sobie parć ramienny lub biodrowy, gdzie koĄ� ramien-
podstawowych pojć� biomechanicznych. na, czy udowa Ć�czy sić z panewk� w jed-
Łańcuchem kinematycznym lub, jak nym końcu.
niektórzy okreĄlaj�, biokinematycznym (8) Jak ju� wspominano Ćańcuchy kinema-
okreĄla sić spójny zespóĆ czĆonów poĆ�czo- tyczne dzielimy na otwarte i zamknićte.
232 " Wrzesień 2001
Otwarte i zamknićte Ćańcuchy kinematyczne
Otwarty Ćańcuch kinematyczny (ryc. 2) piersiowej (22). Drugim takim Ćańcuchem
to Ćańcuch, w którym końcowe ogniwo jest kinematycznym wydaje sić by� miednica,
swobodne i Ć�czy sić tylko z jednym, s�- gdzie Ąladowa ruchomoĄ� w stawach krzy-
siednim ogniwem. Ruchy ogniw s� nieza- �owo-biodrowych powoduje przy ruchu
le�ne od siebie i chocia� jeden z czĆonów w jednym z tych stawów okreĄlony ruch
nie wchodzi w peĆne poĆ�czenie z innymi drugiego.
(7, 18). Z wielu ró�norodnych �wiczeń w pro-
Zamknićty Ćańcuch kinematyczny cesie usprawniania nie da sić niektórych
(Ryc. 3) to Ćańcuch, w którym końcowe zakwalifikowa� do wykonywanych w ot-
ogniwo nie jest swobodne. Ruch jednego wartych lub zamknićtych Ćańcuchach kine-
ogniwa powoduje okreĄlony ruch innych matycznych. Ruchy ka�dego czĆowieka s�
ogniw, a ka�dy jego czĆon jest poĆ�czony kombinacj� ruchów w zamknićtych i ot-
co najmniej z dwoma innymi czĆonami wartych Ćańcuchach kinematycznych.
(7,18). W przypadku normalnego chodu stosunek
CiaĆo czĆowieka skĆada sić gĆównie wynosi 65% do 35%. W miarć wzrostu
z otwartych Ćańcuchów kinematycznych, prćdkoĄci poruszania procentowy udziaĆ
gdy� ogniwa końcowe (stopa i rćka) pozo- ruchów w zamknićtym Ćańcuchu kinema-
staj� wolne. Mo�na równie� wyodrćbni� tycznym znacz�co maleje (by podczas
w ciele czĆowieka dwa zamknićte Ćańcuchy sprintu osi�gn�� 10%). Dlatego te�, by re-
kinematyczne. Jednym z nich jest klatka habilitacja byĆa skuteczna, uwzglćdnia sić
piersiowa i wszystkie jej struktury ruchowe obydwa komponenty ruchu (3, 6). St�d
zaanga�owane w proces oddychania. Ruchy wielu autorów stawia pytanie co to jest na-
�eber wymuszaj� okreĄlone ruchy mostka prawdć otwarty, a szczególnie zamknićty
i krćgosĆupa piersiowego i odwrotnie. Wy- Ćańcuch kinematyczny i jak klasyfikowa�
mienia sić 56 stawów sprzć�onych, które niektóre, wykonywane przez pacjentów
wspóĆdziaĆaj� przy ruchach caĆej klatki �wiczenia? (11, 14, 24).
Ryc. 2. Otwarty Ćańcuch kinematyczny Ryc. 3. Zamknićty Ćańcuch kinematyczny
Tom 1, Numer 3 " 233
Acta Clinica
Otwarty Ćańcuch kinematyczny mo�na w proces oddychania jest zamknićcie Ćań-
opisa� jako izolowany ruch w jednym sta- cucha kinematycznego i ustabilizowanie
wie, którego czćĄ� dystalna porusza sić kończyn górnych poprzez oparcie ich na
swobodnie w przestrzeni, a siĆa wytwarza- kolanach lub uchwycenie jakiegoĄ stabilne-
na przez ciaĆo jest na tyle du�a by pokona� go przedmiotu.
opór. �wiczenia w otwartych Ćańcuchach Poszczególne pary kinematyczne trac�
kinematycznych charakteryzuj� sić wićksz� czćĄ� swoich stopni swobody ruchu na
prćdkoĄci� i swobod� ruchu, a mniejsz� rzecz caĆego Ćańcucha kinetycznego i dlate-
stabilnoĄci� (11). PrzykĆadem takiego �wi- go te� �wiczenia te charakteryzuj� sić
czenia jest �wiczenie oporowe prostowni- wićksz� stabilnoĄci�, a mniejszym przy-
ków stawu kolanowego na maszynie wy- Ąpieszeniem.
prostnej (Ryc. 4). Zmienia sić reguĆa ruchu artrokinema-
Zamknićty Ćańcuch kinematyczny tycznego. Porusza sić czćĄ� proksymalna
mo�na opisa� jako okreĄlony ruch wielosta- w stosunku do ustabilizowanej dystalnej.
wowy, w którym dystalny segment jest Dla wielu autorów podziaĆ �wiczeń na
ustabilizowany, lub napotyka du�y opór, wykonywane tylko w otwartych i zamknić-
który ten ruch uniemo�liwia czy w znacz- tych Ćańcuchach kinematycznych jest nie
nym stopniu ogranicza (11). SiĆa wytwa- wystarczaj�cy i nie do końca jasny. Istnieje
rzana przez ciaĆo nie jest wystarczaj�ca by du�a grupa �wiczeń terapeutycznych, któ-
pokona� ten opór. ZespoĆy mićĄniowe pra- rych nie da sić przypisa� do �adnej z tych
cuj� odwrotnie. Przyczep końcowy staje sić dwu grup.
pocz�tkowym, a pocz�tkowy końcowym.
Wymusza to inn� koordynacje nerwo-
wo-mićĄniow� (20). PrzykĆadem takiej od-
wróconej pracy mićĄni jest praca zapaso-
wych mićĄni wdechowych po zbyt inten-
sywnym wysiĆku, kiedy nie wystarcza praca
samej przepony i mićĄni j� wspomagaj�-
cych. Warunkiem wĆ�czenia sić tych mićĄni
Ryc. 4. �wiczenie prostowników stawu kolanowego Ryc. 5. Przysiad jako przykĆad �wiczenia w zamk-
na maszynie wyprostnej nićtym Ćańcuchu kinematycznym.
234 " Wrzesień 2001
Otwarte i zamknićte Ćańcuchy kinematyczne
Na podstawie szczegóĆowej analizy  ustabilizowany segment dystalny
wielu �wiczeń Wilk i wsp. zaproponowali z osiowym obci�eniem zewnćtrznym,
klasyfikacjć skĆadaj�c� sić z czterech grup  ruchomy segment dystalny z osio-
�wiczeń: wym obci�eniem zewnćtrznym,
 w otwartych Ćańcuchach kinema-  ruchomy segment dystalny z nieosio-
tycznych, wym obci�eniem zewnćtrznym,
 w zamknićtych Ćańcuchach kinema-  ruchomy segment dystalny bez ob-
tycznych, ci�enia (14).
 w czćĄciowo zamknićtych Ćańcu- W klasyfikacji tej uwzglćdniono, czy
chach kinematycznych, segment dystalny jest ruchomy, czy ustalo-
 w szybko zmieniaj�cych sić na prze- ny, jakie obci�enie jest przyĆo�one i jaki
mian otwartych i zamknićtych Ćańcuchach jest kierunek jego dziaĆania (14). Pamićta-
kinematycznych (rapid succession drills) no równie� przy tym, by kończyna górna
(26). dobrze funkcjonowaĆa, musi by� zachowa-
Dwie pierwsze grupy �wiczeń opisali- na równowaga pomićdzy stabilnoĄci�,
Ąmy wczeĄniej. Trzeci� grupć stanowi� �wi- a mobilnoĄci� obrćczy barkowej. Struktury
czenia, w których segment dystalny napoty- statyczne i dynamiczne musz� dziaĆa� pra-
ka opór, ale nie jest w peĆni ustabilizowany, widĆowo by byĆa zachowana funkcjonalna
np. podczas biegu na nartach. W czwartej stabilnoĄ�.
grupie �wiczeń segment obwodowy jest cyk-
licznie i szybko zamykany, i otwierany, np. �wiczenia w otwartych Ćańcuchach
podczas biegu, skoków (26). kinematycznych
Klasyfikacja ta odnosi sić przede
wszystkim do usprawniania dysfunkcji �wiczenia te s� najczćĄciej do tej pory
kończyn dolnych, gdzie, podczas wykony- stosowanym Ąrodkiem terapeutycznym, sta-
wania �wiczeń w zamknićtym Ćańcuchu ki- nowi� specyficzne, efektywne i izolowane
nematycznym, musi by� speĆniony warunek �wiczenia pojedynczych grup mićĄniowych,
pokonywania cić�aru wĆasnego ciaĆa. odtwarzaj� pojedyncze wzorce ruchowe
Inny system klasyfikacji �wiczeń przed- i charakteryzuj� sić zwićkszeniem kompo-
stawili Dilman i wsp. PodziaĆ ten opiera sić nenty siĆ Ącinaj�cych w stosunku do kom-
przede wszystkim na analizie �wiczeń ob- presuj�cych. W mniejszym stopniu stymu-
rćczy barkowej, ale równie dobrze mo�e luj� one propriocepcjć, przede wszystkim
by� u�ywany przy opisywaniu �wiczeń aktywizuj� mićĄnie agonistyczne i synergis-
kończyn dolnych. Autorzy zaproponowali tyczne i nie s� odpowiednie do treningu
trzy grupy �wiczeń: czynnoĄci dnia codziennego i aktywnoĄci
 ustabilizowany segment dystalny sportowej (12, 14, 24, 26).
z obci�eniem zewnćtrznym,
 ruchomy segment dystalny z obci�e- �wiczenia w zamknićtych Ćańcuchach
niem zewnćtrznym, kinematycznych
 ruchomy segment dystalny bez ob-
ci�enia zewnćtrznego (11). Na przestrzeni kilku ostatnich lat �wi-
Koncepcje Dilmana rozwinćli Lephart czenia te staĆy sić jednym z podstawowych
i Henry, którzy opracowali Funkcjonalny i najbardziej popularnych Ąrodków terapeu-
System Klasyfikacji �wiczeń odnosz�cych tycznych; anga�uj� du�e zespoĆy dyna-
sić do obrćczy barkowej i kończyny górnej, miczne, odtwarzaj� bardziej funkcjonalne
skĆadaj�cy sić z czterech grup �wiczeń: wzorce ruchowe i charakteryzuj� sić zwićk-
Tom 1, Numer 3 " 235
Acta Clinica
szeniem komponenty siĆ kompresuj�cych lowanych �wiczeniach mićĄnia czworogĆo-
w stosunku do Ącinaj�cych. CzćĄ� z nich wego uda w pozycjach bezpiecznych dla
zapewnia lepsz� stabilizacjć stawów po- przeszczepu. Poci�ga to za sob� osĆabienie
przez kokontrakcjć zespoĆów mićĄniowych tego mićĄnia i zwi�zane z tym problemy,
je otaczaj�cych. np. dolegliwoĄci ze strony stawu rzepkowo-
Zapewniaj� te� one lepsz� dynamiczn� udowego. Tak wićc �wiczenia w zamknić-
stabilizacjć-propriorecepcjć, aktywizuj� jed- tych Ćańcuchach kinematycznych, stosowa-
noczeĄni mićĄnie agonistyczne, synergistycz- ne samodzielnie, nie przywracaj� wszyst-
ne i antagonistyczne oraz s� bezpieczniejsze kich funkcji w danym stawie. Zatem ter-
ni� niektóre �wiczenia w otwartych Ćańcu- min ich funkcjonalnoĄci jest nadu�ywany
chach kinematycznych (12, 14, 24, 26). (20). By proces usprawniania byĆ optymal-
Istotn� zalet� �wiczeń w zamknićtych ny wskazane jest Ć�czenie obu rodzajów
Ćańcuchach kinematycznych jest to, �e po- �wiczeń, w zale�noĄci od potrzeby.
przez dziaĆanie wielostawowe i anga�owa- Istotn� rzecz� jest te� uwzglćdnienie
nie wićkszej liczby grup mićĄniowych mechanizmu urazu, któremu ulegĆ pacjent
w du�ym stopniu poprawiaj� one proprio-  czy miaĆo to miejsce w otwartym, czy
recepcjć. Przypomnie� nale�y, �e operacja zamknićtym Ćańcuchu kinematycznym. Po-
przywraca tylko mechaniczn� stabilizacjć zwala to terapeucie na odpowiednie zapla-
stawu; dynamiczn� kontrolć nerwo- nowanie programu usprawniania, który za-
wo-mićĄniow� zapewnia fizjoterapia, co pobiega powtórnym urazom i umo�liwia
w efekcie daje funkcjonaln� stabilnoĄ� (14). powrót do poprzedniej aktywnoĄci (1).
Chocia� wielu autorów dostrzega wićk- Jest rzecz� oczywist�, �e program fizjo-
sze korzyĄci ze stosowania �wiczeń terapii powinien zawiera� zarówno �wicze-
w zamknićtych Ćańcuchach kinematycz- nia w otwartych, jak i zamknićtych Ćańcu-
nych, to trzeba zaznaczy�, �e nie jest to pa- chach kinematycznych indywidualnie do-
naceum. Stosuj�c tylko �wiczenia w zamk- brane dla ka�dego pacjenta.
nićtych Ćańcuchach kinematycznych mo�e-
my nie dostrzec sĆabszych ogniw w tym
PiĄmiennictwo
Ćańcuchu, które pacjent kompensuje za po-
moc� dobrze funkcjonuj�cych innych og-
1. Andrews J. R., Dennison J. M., Wilk K. E.: The
niw (6). Zagra�a to wyst�pieniem innych
significance of closed chain kinetics in upper extre-
lub powtórnych urazów, które mog� utrud-
mity injuries from a physician s perspective. J. of
ni� proces usprawniania. Dlatego te� w po-
Sport Rehab. 1996 Vol. 5, No. 1:64  70
stćpowaniu terapeutycznym nale�y zwraca� 2. Augustsson J., Thomee R.: Ability of closed and
open kinetic chain tests of muscular strength to as-
uwagć tak�e na sĆabsze czćĄci Ćańcucha ki-
sess functional performance. Scand J. Med. Sci.
nematycznego i trenowa� je w sposób
Sports 2000 10:164  168
mniej funkcjonalny, a bardziej lub mniej
3. Beynnon B.D., Johnson R.J., Fleming B.C., Stan-
wyizolowany, u�ywaj�c �wiczeń w otwar-
kewich Ch. J., i wsp.: The strain behavior of the an-
tym Ćańcuchu kinematycznym. PrzykĆadem
terior cruciate ligament during squatting and active
mog� by� pacjenci po rekonstrukcji wić- flexion-extension. Am. J. Sports Med. 1997 Vol. 25,
No. 6:823  829
zadĆa krzy�owego przedniego, u których
4. Beynnon B.D., Fleming B.C., Johnson R.J., Ni-
w pocz�tkowej fazie procesu usprawniania
chols C.E., i wsp.: Anterior cruciate ligament strain
stosuje sić tylko �wiczenia w zamknićtych
behaviour during rehabilitation exercises in vivo.
Ćańcuchach kinematycznych jako bardziej
Am. J. Sports Med. 1995 Vol. 23, No. 1:24  34
funkcjonalne i bezpieczniejsze dla prze-
5. Bynum E.B., Barrack R.L., Alexander A.H.:
szczepu, zapominaj�c o potrzebnych, izo- Open versusc closed chain kinetic exercises after an-
236 " Wrzesień 2001
Otwarte i zamknićte Ćańcuchy kinematyczne
terior cruciate ligament reconstruction. Am. J. 18. Morecki A., Oderfeld J.: Teoria maszyn i me-
Sports Med. 1995 Vol. 23, No. 4:401  406 chanizmów. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo
6. Davies G.J.: The need for critical thinking in re- Naukowe 1987:13  32
habilitation. J. of Sport Rehab. 1995 Vol. 4, No. 19. O Connor J.J.: Can muscle co-contraction pro-
1:1  22 tect knee ligaments after injury or repair. J. Bone Jo-
7. Doński D.D.: Biomechanika �wiczeń fizycznych. int Surgery. 1993 Vol. 75-B, No. 1:4148
Sport i turystyka 1963:21  29 20. Snyder-Mackler L.: Scientific rationale and phy-
8. Fidelus K.: Zarys biomechaniki �wiczeń fizycz- siological basis for the use of closed kinetic chain
nych, cz 1: Podstawy biomechaniki ukĆadu ruchu exercise in the lower extermity. J of Sport Rehab.
czĆowieka, AWF, Warszawa 1977:5  26 1996 Vol. 5, No. 1:2  12
9. Fleming B.C., Beynnon B.D., Renstrom P.A., 21. Stuart M.J., Meglan D.A., Lutz G.E., Growney
Peura G.D., i wsp.: The strain behavior of anterior E.S., i wsp.: Comparison of intersegmental tibio-fe-
cruciate ligament during bicycling. An in vivo study. moral joint forces and muscle activity during various
Am. J. Sports Med. 1998 Vol. 26, No. 1:109-118 closed kinetic chain exercises. Am J Sports Med
10. Gryzlo S.M., Patek R.M., Pink M., Perry J.: 1996 Vol. 24, No. 6:792  799
Electromyographic analysis of knee rehabilitation 22. Szukiewicz H., Lewandowski A., Zieliński J.R.:
exercises. J. Orth. Sports Phys. Ther. 1994 Vol. 20, Zasady dziaĆania narz�du ruchu. AWF, Warszawa
No. 1:36  43 1977
11. Harrelson G.L., Leaver-Dunn D.: Kinematic 23. Wilk K.E.: Open vs. closed chain exercises: fact
Chain w: Andrews J.R., Harrleson G.L, Wilk K.E., vs. fiction. Panther Sports Medicine Symposium
Physical Rehabilitation of the Injured Athlete. W. B. May 2000 Pitsburgh
Saunders Company, Philadelphia 1998 pp. 24. Wilk K.E., Arrigo Ch. A., Andrews J.R.: Closed
7:178  182 and open chain exercises for the upper extremity. J.
12. Harter R.A.: Clinical rationale for closed kinetic of Sport Rehab. 1996 Vol. 5, No. 1:88  102
chain activities in functional testing and rehabilita- 25. Wilk K.E., Escamilla R.F., Fleisig G.S., Barren-
tion of ankle pathologies. J. of Sport Rehab. 1996 tine S.W., i wsp.: A comparison of tibio-femoral jo-
Vol. 5, No. 1:13  24 int forces and electromyographic activity during
13. Howell S.M.: Anterior tibial translation during open and closed kinetic chain exercises. Am.
a maximum quadriceps contraction: Is it clinically J. Sports Med. 1996 Vol. 24, No. 4:518  527
significant? Am. J. Sports Med. 1990 Vol. 18, No. 26. Wilk K.E., Zheng N., Fleisig G.S., Andrews
6:573  578 J.R., I wsp.: Kinetic chain exercises: implication for
14. Lephart S.M., Henry T.J.: The physiological ba- the anterior cruciate ligament patient. J of Sport Re-
sis for open and closed kinetic chain rehabilitation hab. 1997 6:125  143
for the upper extremity. J. Sport Rehab. 1996 Vol. 5, 27. Witvrouw E., Lysens R., Bellemans J., Peers K.,
No. 1:71  87 i wsp.: Open versus closed kinetic chain exercises
15. Lephart S.M., Pincivero D.M., Giraldo J.L., Fu for patellofemoral pain. Am. J. Sports Med. 2000
F.H.: Aktualne pogl�dy na znaczenie propriocepcji Vol. 28, No. 5:687  693
w leczeniu i rehabilitacji urazów sportowych. Reha- 28. Yack H.J., Riley L., Whieldon T.R.: Anterior ti-
bilitacja Medyczna 1998, Tom 2, Nr 1:15  26 bial translation during progressive loading of the
16. Lewit K., Kolar P.: CzynnoĄciowe zaburzenia ACL-defficient knee during weight-bearing and non
w ukĆadzie ruchu  Ć�czenie sić w Ćańcuchy i wadli- weight-bearing isometric exercises. J. Orth. Sports
we programowanie. Rehabilitacja Medyczna 2000, Phys. Ther. 1994 Vol. 20, No. 5:247  252
Tom 4, Nr 4:87  92
17. Lutz G.E., Palmiter R.A., An Kn., Chao EY.:
Comparison of tibio-femoral forces during open-ki- Adres do korespondencji / Address for correspon-
netic-chain and closed-kinetic chain exercises. J. Bo- dence: Jacek Mańka, Carolina Medical Center, ul.
ne Joint Surg. Am. 1993 vol. 75, No. 5:732  739 Broniewskiego 89, 01  876 Warszawa
Tom 1, Numer 3 " 237