Elektroakustyka
12 5/2000
ciSnienia akustycznego jest paskal [Pa].
WartoSć ciSnienia akustycznego zmniejsza
GÅ‚oSniki i obudowy
się w miarę oddalania się od xródła
Wierne odtwarzanie dxwięku jest celem budowy toru elektroaku- dxwięku. Ograniczona czułoSć ucha po-
zwala na słyszenie dxwięków o minimal-
stycznego, który zaczyna się od mikrofonu w studiu nagrań
nym ciSnieniu akustycznym wynoszÄ…cym
a kończy na głoSnikach lub słuchawkach. WłaSnie te końcowe
2·10 5 Pa. Powyżej ciSnienia akustyczne-
przetworniki decydują o jakoSci odtwarzania i wpływają na oce-
go rzędu 102 Pa następuje wrażenie bólu.
nę całego toru. Na nic się zdadzą super parametry odtwarzacza
Kolejnym parametrem jest natężenie
i wzmacniacza jeSli póxniej wszystko zepsują złej jakoSci i nieod-
dxwięku, charakteryzujące energię zabu-
powiednio dobrane zespoły głoSnikowe. W kolejnych numerach
rzenia ciSnienia. Jest ono okreSlane jako
czasopisma przedstawimy najważniejsze zasady dotyczące zasto-
moc akustyczna przepływająca przez
sowań głoSników i wykonywania obudów głoSnikowych. Przy
1m2 powierzchni prostopadłej do kierun-
odrobinie zacięcia do majsterkowania można pokusić się o wyko-
ku rozchodzenia się fali. Jednostką natęże-
nanie pełnowartoSciowych zestawów głoSnikowych, których cena
nia jest [W/m2]. Natężenie dxwięku male-
(bez uwzględnienia własnej pracy) będzie na pewno mniejsza niż
je z kwadratem odległoSci od punktowego
zestawów fabrycznych. xródła dxwięku. Progowi słyszalnoSci od-
powiada natężenie dxwięku wynoszące
Slić długoSć fali l [m]. DługoSć fali jest od- 10 12 W/m2. Natomiast słyszenie bolesne
Dxwięk i jego parametry
ległoScią na jakiej występuje pełna zmia- następuje przy natężeniu dxwięku rzędu
Zadaniem głoSnika, jako przetwornika na zaburzenia. 1 W/m2. Moce akustyczne występujące
elektroakustycznego jest odtwarzanie przy mowie wynoszÄ… od 0,01 mW do
v
dxwięku. Dla zrozumienia w jaki sposób 2 mW, przy muzyce dochodzą do 25 W.
l=
f
następuje odtwarzanie dxwięku wskazane Zakresy ciSnień akustycznych i natężeń
jest okreSlenie samego dxwięku. Można Fala sinusoidalna jest przypadkiem dxwięku są więc bardzo duże i dlatego
powiedzieć, że każdy drgający obiekt znaj- idealnym. Dxwięki instrumentów jak i głos często korzysta się tu z miary logarytmicz-
dujący się w oSrodku fizycznym (np. po- wywołują zaburzenia odbiegające kształ- nej czyli decybeli [dB]. Progowi słyszenia
wietrzu) wywołuje fale dxwiękowe. Poru- tem od sinusoidy. JeSli są przebiegami odpowiada 0 dB, natomiast poziomowi
szający się obiekt wprowadza w ruch naj- okresowymi, można zgodnie z twierdze- słyszenia bolesnego 120 dB.
bliższe cząstki, które przekazują energię ko- niem Fouriera przedstawić je jako sumę
lejnym itd. W ten sposób powstaje zabu- składowych sinusoidalnych o częstotliwo-
GÅ‚oSnik dynamiczny
rzenie oSrodka przemieszczające się w nim Sciach harmonicznych tzn. będących wie-
jego właSciwoSci
i nazywane falą. Fala ta docierając do na- lokrotnoSciami całkowitymi częstotliwoSci
szych uszu wywołuje wrażenie dxwięku. podstawowej. Inaczej, do ucha dobiega Już wiemy, że głoSnik będzie urzą-
Fala dxwiękowa jest więc przemie- wtedy zestaw sinusoid. CzęstotliwoSć pod- dzeniem technicznym do wytwarzania za-
szczającym się zaburzeniem ciSnienia po- stawowa nazywana jest często wysokoScią burzeń ciSnienia. W głoSniku dynamicz-
wietrza, jakie istnieje w otaczającej nas dxwięku natomiast iloSć i proporcje har- nym do tego celu służy membrana poru-
atmosferze. Charakteryzuje ją szybkoSć monicznych decydują o barwie dxwięku. szana uzwojeniem znajdującym się w po-
przemieszczania, która w powietrzu wy- Różnica między ciSnieniem istnieją- lu magnetycznym. Uproszczony przekrój
nosi około 340 m/s. W przypadku fali cym w Srodowisku a wywołanym przez głoSnika pokazuje rysunek 1.
okresowej np. sinusoidalnie zmiennej ko- zaburzenie dxwiękowe nazywana jest ci- Konstrukcję mechaniczną głoSnika
lejnym parametrem jest częstotliwoSć. Snieniem akustycznym. CiSnienie atmo- stanowi tzw. kosz. Wewnątrz niego znaj-
CzęstotliwoSć okreSla iloSć pełnych zabu- sferyczne stanowi składową stałą ciSnie- duje się membrana zamocowana za po-
rzeń ciSnienia w ciągu 1 s. Mając szybkoSć nia, natomiast ciSnienie akustyczne jest mocą dwóch tzw. resorów (górnego i dol-
v [m/s] i częstotliwoSć f [Hz] można okre- amplitudą składowej zmiennej. Jednostką nego). Do dolnej częSci membrany przy-
mocowana jest cewka, która znajduje się
w polu magnetycznym wytworzonym
przez układ magnetyczny głoSnika. Zasa-
dniczą częScią układu magnetycznego jest
membrana
magnes pierScieniowy (najczęSciej ferry-
towy). Z magnesem stykajÄ… siÄ™ nabiegun-
kosz
niki wykonane z miękkiego materiału ma-
gnetycznego. WÅ‚aSnie w ich szczelinie jest
S S
N N
umieszczona cewka głoSnika. Przepływa-
S S
jÄ…cy przez cewkÄ™ prÄ…d powoduje powsta-
N N
nie siły zgodnie ze znanym wzorem:
cewka
F = B×I×l
Rys. 1 GÅ‚oSnik dynamiczny
GÅ‚oSniki i obudowy
05/2000 13
oporu powietrza i okreSlonej masy mem-
u brany zmiana jej położenia następuje
[ ]
V
z opóxnieniem. Następnie widać przekro-
Zawieszenie
membrany
czenie położenia ustalonego, to właSnie
bezwładnoSć membrany. Wytworzone ci-
t
0 Membrana m
Snienie akustyczne zupełnie nie odpowia-
[ ]
S
da przebiegowi doprowadzonego napiÄ™-
d
F
[mm]
cia. Jest ono impulsem szpilkowym. Prze-
sunięta membrana nie wytwarza ciSnienia
Rys. 3 Schemat mechaniczny głoSnika
akustycznego. Można wręcz zauważyć, że
t
0 powstanie ciSnienia akustycznego wymaga ny jej położenia muszą zachodzić dużo
[ ]
S
ruchu membrany. WartoSć ciSnienia jest szybciej. Prowadzi to do realizacji zespo-
P
[ ]
N/m2
proporcjonalna do przyspieszenia ruchu łów głoSnikowych zawierających dwa lub
membrany. Matematycznie jest proporcjo- więcej głoSników przewidzianych do od-
nalna do pochodnej wychylenia. twarzania różnych częstotliwoSci. Sygnały
t
WłaSciwoSć ta nie jest na szczęScie do tych głoSników są doprowadzane za
0
[ ]
S
dyskwalifikującą działanie głoSnika. Ucho poSrednictwem odpowiednich filtrów.
ludzkie także reaguje jedynie na zmiany Ruch membrany głoSnika podlega
Rys. 2 Odpowiedx impulsowa głoSnika
ciSnienia. Dodatkowo przy odtwarzaniu także tłumieniu. Tłumienie mechaniczne
gdzie: przebiegów sinusoidalnie zmiennych ich wprowadza zawieszenie głoSnika. Tłumie-
B indukcja magnetyczna w szczelinie, przebieg zostaje odwzorowany ponieważ nie elektryczne wywołane jest przez ha-
I wartoSć prądu, pochodna sinusa to cosinus jedynie wy- mujące działanie cewki głoSnika porusza-
l dÅ‚ugoSć przewodnika. stÄ™puje przesuniÄ™cie fazy o 90°. Jednak jÄ…cej siÄ™ w polu magnetycznym przy za-
Doprowadzenie do cewki zmiennego opóxnienia wystąpią i tutaj zmniejszając mkniętych jej zaciskach (np. rezystancją
prądu powoduje zmiany wielkoSci i kie- szybkoSć narastania natężenia dxwięku. wyjSciową wzmacniacza).
runku siły działającej na cewkę i membra- Można sporządzić schemat mechaniczny Istotnym parametrem głoSnika jest
nę, wprawiając ją w drgania. Poruszane wykorzystywany do opisu działania gło- efektywnoSć E okreSlana jako stosunek ci-
przez membranÄ™ powietrze tworzy falÄ™ Snika pokazany na rysunku 3. Snienia akustycznego p wytworzonego
akustyczną. Zawieszenie membrany to sprężyna, przez głoSnik zasilany mocą 1 W o często-
Ideałem byłaby neutralnoSć głoSnika na której zamocowana jest masa membra- tliwoSci 1 kHz, mierzonego na osi głoSni-
tzn. odtwarzanie wszystkich dxwięków ny poruszana siłą F. Masa membrany ka w odległoSci 1 m, do ciSnienia p0 od-
zgodnie z ich oryginalnym brzmieniem. i sprężyste zawieszenie są przyczyną bez- powiadającego progowi słyszalnoSci. Wy-
Przyjrzyjmy się zachowaniu głoSnika przy władnoSci. Układ ten charakteryzuje się rażana jest w decybelach.
podaniu na jego zaciski szybko narastają- także rezonansem, odpowiadającym
p
cego napięcia co odpowiadać może zmia- zwiększeniu amplitudy drgań przy pewnej
E = 20 log [dB]
p
nie ciSnienia z jednego poziomu na inny częstotliwoSci zwanej rezonansową. Uzy-
(u xródła sygnału). Odpowiednie przebie- skanie jednakowych poziomów ciSnienia EfektywnoSć głoSnika jest zależna od czę-
gi prezentuje rysunek 2. akustycznego przy niskich i wysokich czÄ™- stotliwoSci, co uwidacznia rysunku 4.
Górny wykres przedstawia przebieg stotliwoSciach wymaga innych głoSników. Na charakterystyce tej przedstawiono
napięcia doprowadzonego do zacisków Do odtwarzania niskich częstotliwoSci nie- także przebieg impedancji głoSnika z (do-
głoSnika w funkcji czasu. Rrodkowy prze- zbędna jest duża membrana i duże od- kładnie modułu impedancji), okreSlonej
bieg odpowiada wychyleniu membrany, kształcenie zawieszenia (duży skok mem- jako stosunek wartoSci skutecznych napię-
a dolny to wytworzone przez membranę brany). Do odtwarzania wysokich często- cia do prądu płynącego przez cewkę gło-
ciSnienie akustyczne. Wskutek koniecznoSci tliwoSci niezbędna jest lekka i delikatnie Snika. Za impedancję znamionową uważa
pokonania oporów zawieszenia głoSnika, zamocowana membrana ponieważ zmia- się najniższą jej wartoSć w paSmie odtwa-
rzanych częstotliwoSci (powyżej częstotli-
woSci rezonansowej). Czasem jako impe-
E
Z---
dancjÄ™ znamionowÄ… traktuje siÄ™ impedan-
[dB]
[E]
cję głoSnika przy częstotliwoSci 1 kHz.
90 16
Przy niskich częstotliwoSciach nastę-
puje wzrost impedancji wywołany rezo-
nansem głoSnika. Maksimum impedancji
80 8
przy niskich częstotliwoSciach okreSla do-
kładnie częstotliwoSć rezonansową gło-
Snika. Poniżej tej częstotliwoSci efektyw-
noSć silnie spada. Praktycznie widać ru-
f
70
chy membrany ale nic nie słychać.
20 50 100 200 500 1k 2k 5k 10k 20k [Hz]
Tylko niewielki procent mocy dopro-
wadzanej do głoSnika jest zamieniany na
Rys. 4 Charakterystyka częstotliwoSciowa głoSnika
GÅ‚oSniki i obudowy
14 5/2000
inne właSciwoSci. Nawet przy najniższych
częstotliwoSciach nie występuje wyrów-
a) b) c) d)
nywanie się ciSnień akustycznych z obu
stron membrany. NegatywnÄ… jej stronÄ…
jest podnoszenie częstotliwoSci rezonan-
sowej głoSnika (zamknięte w obudowie
powietrze zwiększa siłę sprężystoSci za-
wieszenia). Wymaga to stosowania spe-
cjalnych głoSników o niskiej częstotliwoSci
rezonansowej (gumowe resory górne).
Wnętrze obudowy zamkniętej wypełnia
się całkowicie materiałem tłumiącym.
Obudowa rezonansowa basreflex
Rys. 5 Rodzaje obudów głoSnikowych
(rys. 5d) jest odmianÄ… obudowy zamkniÄ™-
moc akustyczną. OkreSla to sprawnoSć głoSnika ulega zawężeniu. W celu popra- tej wyposażonej w otwór i ewentualnie
głoSnika h wyrażana w [%]. Jest ona sto- wienia tej właSciwoSci stosuje się różne kanał. Pozwala na dodatkowe wykorzysta-
sunkiem mocy akustycznej do mocy elek- Srodki zaradcze, łącznie z tzw. membrana- nie mocy tonów niskich promieniowanych
trycznej. SprawnoSć głoSnika zależy od mi kopułkowymi. przez tylną stronę membrany. Uzyskuje się
czÄ™stotliwoSci a jej przebieg ma ksztaÅ‚t Sam gÅ‚oSnik bez obudowy promie- to przez odwrócenie o 180° fali wytwo-
zbliżony do przebiegu impedancji. Z tą niowałby słabo lub wcale by nie promie- rzonej przez tył membrany i wypromie-
różnicą, że przebieg sprawnoSci opada ze niował tonów niskich. Dzieje się to wsku- niowanie jej przez otwór w obudowie ja-
wzrostem częstotliwoSci. Wyraxny wzrost tek wyrównywania się ciSnień akustycz- ko fali w fazie zgodnej z promieniowaną
sprawnoSci następuje przy częstotliwoSci nych wytworzonych z przedniej i tylnej przez przód membrany. Przez odpowie-
rezonansowej. SprawnoSć głoSników wy- strony membrany. Zadaniem obudowy dnie dobranie pojemnoSci obudowy
nosi od 0,1 do 2% w Srodkowej częSci jest zwiększenie drogi fal dxwiękowych i ewentualnie długoSci kanału można
użytecznego pasma częstotliwoSci. Przy między przodem i tyłem membrany. Od- znacznie poprawić odtwarzanie niskich
rezonansie wzrasta do 10%. twarzanie niższych częstotliwoSci wymaga częstotliwoSci. Rcianki takiej obudowy po-
Moc znamionowa głoSnika jest to obudowy o większych rozmiarach. winny być wyłożone materiałem tłumią-
największa wartoSć mocy pozornej Odgroda płaska (rys. 5a) jest sztywną cym. Otwór lub wlot kanału nie powinny
(U x I), która może być doprowadzona do płytą o wymiarach zależnych od najniż- być zasłonięte. Nie odgrywa przy tym
głoSnika w sposób ciągły, nie doprowa- szej częstotliwoSci odtwarzanej. Aktualnie większej roli, czy otwór znajduje się
dzajÄ…c do jego uszkodzenia i nie powodu- jest praktycznie stosowana jedynie do po- w przedniej czy tylnej Sciance obudowy.
jąc przekroczenia dopuszczalnych znie- miarów głoSników. Zaprezentowane rodzaje obudów nie
kształceń nieliniowych. Bardzo podobna do niej jest obudo- wyczerpują pełnej ich gamy. Aktualnie naj-
Inną właSciwoScią głoSnika jest kie- wa otwarta (rys. 5b). Poprawę jej właSci- częSciej stosowanymi obudowami są: obu-
runkowoSć promieniowania. OkreSla się woSci uzyskuje się przez wyłożenie we- dowa zamknięta i obudowa rezonansowa.
ją przez pomiar efektywnoSci pod różny- wnętrznych częSci Scianek materiałem tłu- Ich właSciwoSciami zajmiemy się dokła-
mi kierunkami do osi głównego kierunku miącym (pianka, wata itp.). dniej w kolejnym artykule z tego cyklu.
promieniowania. Ze wzrostem częstotli- Obudowa zamknięta (rys. 5c), nazy-
Ä… R.K.
woSci charakterystyka promieniowania wana obudową kompakt ma już zupełnie
Elektroakustyka
06/2000 33
jest absorbowana we wnętrzu obudowy.
Szczelne zamknięcie tylnej strony głoSnika
GÅ‚oSniki i obudowy
powoduje sprężanie powietrza w obudo-
wie podczas ruchu membrany do wnętrza
obudowa zamknięta
i rozprężanie podczas ruchu na zewnątrz.
W obudowie powstaje poduszka powie-
trzna działająca na głoSnik jak dodatkowa
fs częst. rezonansowa głoSnika [Hz],
Parametry Thiele-Small a
Vas objętoSć zastępcza zależna od sprę- sprężyna. Układ mechaniczny obudowy
zamkniętej pokazuje rysunek 1.
Jak już zauważyliSmy w pierwszej żystoSci zawieszenia i powierzchni
częSci cyklu, z mechanicznego punktu wi- membrany [l] (inaczej jest to po- Często nawet mówi się o zawieszeniu
powietrznym głoSnika w obudowie za-
dzenia głoSnik dynamiczny stanowi sy- jemnoSć obudowy zamkniętej
stem składający się z masy (membrany) zwiększającej częstotliwoSć rezo- mkniętej. Dotyczy to zwłaszcza głoSników
o miękkim zawieszeniu. Zmiana spręży-
zawieszonej sprężyScie i poruszanej siłą. nansową głoSnika 1,42 razy),
stoSci zawieszenia głoSnika (w odniesie-
Krótko działająca siła spowoduje porusze- Qms dobroć mechaniczna (odwrotnoSć
niu do otwartej przestrzeni) spowoduje
nie membrany. Zanim nastąpi powrót tłumienia mechanicznego),
zmianę częstotliwoSci rezonansowej
membrany do położenia spoczynkowego Qes dobroć elektryczna (odwrotnoSć
wykona ona drgania gasnące o częstotli- tłumienia elektrycznego, przy zało- a konkretnie jej podwyższenie zgodnie
z podanym niżej wzorem.
woSci zależnej od masy membrany i sprę- żeniu rezystancji wyjSciowej
żystoSci zawieszenia. Jest to tzw. częstotli- wzmacniacza równej 0 W),
Vas
woSć wÅ‚asna drgaÅ„, nazywana inaczej Qts dobroć wypadkowa w otwartym fc = fs × 1+
Vb
częstotliwoScią rezonansową. powietrzu (odwrotnoSć sumaryczne-
Mechaniczny układ drgający można go tłumienia mechanicznego i elek- gdzie:
Vb pojemnoSć obudowy [l],
zastąpić analogicznym układem elek- trycznego głoSnika bez obudowy).
trycznym. Masa układu mechanicznego Mając dobroć mechaniczną i elek- fc częstotliwoSć rezonansowa głoSnika
odpowiada indukcyjnoSci a sprężystoSć tryczną, dobroć wypadkową można obli- w obudowie zamkniętej,
pojemnoSci. Wygasanie drgań Swiadczy czyć korzystając z następującego wzoru: WłaSnie ten wzór pokazuje, że często-
o występowaniu strat. W układzie elek- tliwoSć rezonansowa wzroSnie 1,42 razy
Qms ×Qes
trycznym sumaryczne straty reprezentuje Qts = kiedy Vas =Vb. Tak więc zmieniając obję-
Qms +Qes
rezystancja. Współczynnikiem zależnym toSć obudowy w odniesieniu do objętoSci
od strat jest dobroć. Można stwierdzić że Dobroć wypadkowa głoSników niskotono- zastępczej można zmieniać właSciwoSci gło-
jest ona odwrotnie proporcjonalna do wych powinna zawierać się w przedziale Snika w obudowie. W ten sam sposób
wielkoSci strat. od 0,25 do 0,7. zmienia się dobroć wypadkowa głoSnika po
W głoSniku dynamicznym straty ener- Podstawą w muzyce i odtwarzaniu zamontowaniu w obudowie zamkniętej.
gii okreSlane są jako tzw. tłumienie. Wy- dxwięku jest tzw. fundament basowy. Od-
Vas
stępują dwa zasadnicze typy tłumienia: twarzanie soczystych niskich tonów przy
Qtc = Qts × 1+
Vb
mechaniczne i elektryczne. Tłumienie me- dobrych właSciwoSciach impulsowych
chaniczne zależy od strat energii w reso- jest cechą prawidłowo zaprojektowanej gdzie:
rach górnym i dolnym głoSnika. Minimal- kolumny głoSnikowej. Wymaga to dopa- Qtc wypadkowa dobroć głoSnika
ne tłumienie wywołuje zamiana energii sowania właSciwoSci głoSnika niskotono- w obudowie zamkniętej.
mechanicznej na akustyczną jaka dokonu- wego i obudowy. Zmieniając dobroć wypadkową gło-
je się w głoSniku. Tłumienie elektryczne Snika w obudowie zamkniętej przez dobór
wywołane jest hamującym działaniem objętoSci wewnętrznej obudowy zmieniać
Obudowa zamknięta
przepływu prądu w cewce głoSnika, który można charakterystykę częstotliwoSciową
powstaje wskutek indukowania się SEM KoniecznoSć stosowania obudowy głoSnika w obudowie w pobliżu częstotli-
w poruszającej się cewce. Praktycznie czę- głoSnika wynika z potrzeby oddzielenia woSci rezonansowej. Poniżej częstotliwo-
Sciej niż tłumieniem operuje się jego od- tylnej strony membrany od przedniej. Sci rezonansowej głoSnika następuje rady-
wrotnoScią czyli dobrocią. GłoSnik o więk- Zwłaszcza przy niskich częstotliwoSciach kalny spadek ciSnienia akustycznego z na-
szej dobroci charakteryzuje się mniejszym następuje zwarcie fal akustycz-
tłumieniem a więc większą bezwładnoScią nych promieniowanych przez
membrany i dłuższym czasem wygaszania obie strony membrany i zdecy-
Zawieszenie
jej drgań swobodnych. Często nazywamy dowane zmniejszenie ciSnienia membrany
to miękkim zawieszeniem membrany. akustycznego.
Podane skrótowo właSciwoSci są Obudowa zamknięta wyda-
Membrana
podstawą zestawu parametrów używa- je się radykalnym Srodkiem na
nych przy projektowaniu zastosowań gło- odizolowanie obu stron mem-
Poduszka
powietrzna
Sników a zwłaszcza obudów. Parametry te brany. Fala akustyczna promie-
od nazwisk ich twórców nazywane są pa- niowana jest przez przednią
rametrami Thiele-Small. Niżej podamy częSć membrany. Energia pro-
zestawienie tych parametrów: mieniowana przez tylną stronę Rys. 1 Mechanika obudowy zamkniętej
GÅ‚oSniki i obudowy
34 6/2000
chyleniem 12 dB/okt. Przykładowe prze- bionego przez głoSniki nie jest najważ- zbędne jest zastosowanie dobroci wypad-
biegi względnej charakterystyki częstotli- niejsza. NajczęSciej będziemy projekto- kowej większej od 0,7 dla uzyskania roz-
woSciowej głoSnika w obudowie zamknię- wać zestaw głoSnikowy do posiadanego sądnych wymiarów obudowy. Praktycz-
tej przy różnych wartoSciach dobroci wy- już wzmacniacza czy amplitunera. Moc nie wartoSć dobroci wypadkowej Qtc po-
padkowej przedstawia rysunku 2. znamionowa głoSnika powinna być co winna zawierać się w przedziale od 0,6
Najkorzystniejszy przebieg odpowia- najmniej równa mocy znamionowej do 1,0. Mniejsze wartoSci zdecydowanie
da dobroci wypadkowej wynoszącej 0,7. wzmacniacza. Korzystniejszą będzie sytu- pogarszają odtwarzanie niskich tonów.
Przy dobroci równej 1 następuje podbicie acja, kiedy moc znamionowa głoSnika bę- WartoSci większe od 1 powodują wzrost
niskich częstotliwoSci przy jednoczesnym dzie większa od mocy znamionowej ciSnienia akustycznego dla częstotliwoSci
zwiększeniu częstotliwoSci rezonansowej, wzmacniacza. Przy wyborze głoSnika na- zbliżonych do rezonansowej i pogorsze-
co powoduje wczeSniejsze opadanie cha- leży skorzystać z katalogu producenta lub nie właSciwoSci impulsowych.
rakterystyki od strony niskich częstotliwo- poradzić się sprzedawcy w najbliższym Przewidywane wytłumienie akustycz-
Sci niż przy dobroci wynoszącej 0,7. Przy sklepie ze sprzętem elektroakustycznym ne wnętrza obudowy materiałem tłumią-
dobroci wynoszącej 0,5 następuje spadek (można poprosić o dane techniczne gło- cym (wata, pianka itp.) prowadzi do efek-
ciSnienia akustycznego już przy stosunko- Snika). Na naszym rynku funkcjonują od tywnego zwiększenia objętoSci obudowy
wo wysokich częstotliwoSciach. Efektem niedawna firmy wysyłkowe sprzedające i dlatego obliczona wartoSć powinna zostać
jest wyraxne stłumienie niskich częstotli- głoSniki produkcji krajowej jak i renomo- pomnożona przez współczynnik 0,9. Na
woSci, pomimo niżej leżącej częstotliwo- wanych firm zagranicznych. podstawie objętoSci możemy już obliczyć
Sci rezonansowej. Zależnie od upodobań basowych na- wewnętrzne wymiary obudowy (zależnie
Aby uzyskać wymaganą wielkoSć do- leży dobrać teraz głoSnik o odpowiedniej od kształtu najłatwiej dla obudowy pro-
broci wypadkowej, głoSniki przewidziane częstotliwoSci rezonansowej. Bardziej so- stopadłoSciennej). Sądzę, że z tym zada-
do stosowania w obudowie zamkniętej czysty i niski bas wymaga głoSnika o jak niem każdy poradzi sobie samodzielnie.
powinny mieć dobroć wypadkową najniższej częstotliwoSci rezonansowej. Mając objętoSć obudowy możemy
w swobodnej przestrzeni Qts zawierającą Wiąże się to z wielkoScią membrany pokusić się o obliczenie częstotliwoSci re-
siÄ™ w zakresie od 0,33÷0,7. BÄ™dÄ… to wiÄ™c i w konsekwencji z wielkoSciÄ… obudowy. zonansowej gÅ‚oSnika w obudowie. Jest to
głoSniki o tzw. miękkim zawieszeniu. Cha- Przy okazji zwrócić uwagę na pozo- o tyle interesujące, że praktycznie poniżej
rakterystyczne dla nich są gumowe resory stałe parametry a zwłaszcza dobroć Qts, tej częstotliwoSci szybko zanika ciSnienie
górne i duże wychylenia membrany przy która powinna zawierać się w przedziale akustyczne promieniowane przez głoSnik
niekoniecznie dużych Srednicach. od 0,33 do 0,7. w obudowie. Odpowiedni wzór był po-
RozwiÄ…zanie to pozwala na uzyskanie Do zaprojektowania obudowy nie- dany wczeSniej.
dobrych wyników przy małych wymia- zbędna jest znajomoSć następujących para- Do wykonania obudowy najlepiej
rach obudowy i głoSnika. Dlatego często metrów głoSnika: fs, Vas i Qts. Samo projek- nadaje się płyta MDF o gruboSci Scianek
używano w odniesieniu do obudowy za- towanie w zasadzie polega na okreSleniu 19 mm. W ostatecznoSci małe obudowy
mkniętej terminu compact. Dobra charak- objętoSci obudowy Vb przy jakiej uzyska się o mocach do 50 W można wykonać
terystyka częstotliwoSciowa zostaje jednak zakładaną dobroć wypadkową głoSnika z cieńszej płyty np. 12 mm. Po dokładnej
okupiona zmniejszoną efektywnoScią. Dla w obudowie Qtc. Najkorzystniejszą warto- obróbce krawędzi Scianek sklejenie nie
uzyskania wystarczającego natężenia Scią dobroci wydaje się 0,7. Poszukiwaną powinno stanowić problemu. Proponuję
dxwięku niezbędne okazuje się zwiększe- objętoSć obliczymy z następującego wzoru: zastosowanie powszechnie dostępnego
nie mocy wyjSciowej wzmacniacza. kleju Wikol. Spoiny można dodatkowo
Vas
Vb =
uszczelnić elastyczną masą silikonową.
Qtc2
-1 Wnętrze obudowy powinno być wy-
Projektowanie obudowy zamkniętej
Qts2
pełnione materiałem tłumiącym. Dla
Pominę kwestię doboru mocy Widać z tego wzoru, że objętoSć we- zdobycia takiego materiału proponuje
wzmacniacza i zestawu ze względu na wnętrzna obudowy będzie bezpoSrednio wycieczkę po Scinki do tapicera lub skle-
wymagane natężenie dxwięku. W zasto- zależała od parametru głoSnika Vas. Przy pu z dodatkami krawieckimi.
sowaniach domowych iloSć hałasu ro- dobroci głoSnika zbliżonej do 0,7 nie- Uszczelnienia wymaga krawędx styku
kosza głoSnika z obudową i gniazdo połą-
[dB]
czeniowe. Można tu zastosować cienką
1
piankÄ™ poliuretanowÄ… lub masÄ™ silikono-
0
wą. Przy podłączaniu głoSnika do gniazda
należy zwrócić uwagę na fazę głoSnika
2
3
i odpowiednio połączyć. Fazowanie gło-
10
Snika można dokonać lub sprawdzić ko-
1 Qtc=1
2 Qtc=0,7
rzystając z bateryjki. Podłączenie dodat-
3 Qtc=0,5
niego bieguna bateryjki do + głoSnika
20
powinno spowodować przemieszczenie
membrany do przodu.
10 20 50 100 200 500 1000 [Hz]
Rys. 2 Wpływ dobroci wypadkowej na charakterystykę częstotliwoSciową ą R.K.
Elektroakustyka
07/2000 35
wnÄ…trz obudowy. Powoduje to znosze-
nie się ciSnień akustycznych wytwarza-
GÅ‚oSniki i obudowy
nych przez membranę i otwór oraz
strome opadanie charakterystyki czÄ™-
obudowa z otworem
stotliwoSciowej.
Jak już zauważyliSmy przy zmianach
Popularnie nazywana także obudową cym systemem obudowy (rezonatorem).
częstotliwoSci odtwarzanego sygnału
rezonansowÄ… lub basreflex . Poprawia Ilustruje to rysunek 1.
zmienia siÄ™ faza fali promieniowanej
odtwarzanie niskich tonów nieco tracąc Siła F wynikająca z mocy dostarczo-
przez otwór. W przypadku rezonansu jej
na dynamice. Opis przedstawia zasadę nej do głoSnika ze wzmacniacza pobudza
kierunek jest zgodny z falÄ… promieniowa-
funkcjonowania, wzory obliczeniowe układ do drgań. Układ ten zachowuje się
ną przez przednią częSć membrany i na-
wraz z przykładem oraz możliwoSci w różny sposób wraz ze zmianą częstotli-
stępuje sumowanie obu energii. Można
dostrojenia. woSci odtwarzanego sygnału. Rozpatrzy-
uzyskać wzrost promieniowanej energii
my trzy skrajne przypadki:
nawet do 6 dB (2×) w odniesieniu do
1. Przy wysokich częstotliwoSciach ruch
obudowy zamkniętej. Pozwala to na roz-
Mechanika i fizyka
membrany jest minimalny i poduszka
szerzenie zakresu odtwarzania niskich
obudowy rezonansowej
powietrzna nie pobudza do ruchu ma-
częstotliwoSci i wyeliminowanie doSć
Ujemną cechą obudowy zamknię- sy powietrza w tunelu. Układ zacho-
przykrego podnoszenia częstotliwoSci re-
tej jest niewykorzystywanie energii pro- wuje siÄ™ wtedy jak obudowa zamkniÄ™-
zonansowej głoSnika w obudowie za-
mieniowanej przez tylnÄ… stronÄ™ mem- ta. Obie strony membrany sÄ… od siebie
mkniętej. Porównanie charakterystyk czę-
brany. Odizolowuje siÄ™ obie strony odizolowane.
stotliwoSciowych tego samego głoSnika
membrany aby uzyskać lepsze odtwa- 2. Przy zmniejszaniu częstotliwoSci nastę-
w obudowach zamkniętej i rezonansowej
rzanie niskich częstotliwoSci. Okazuje puje pobudzenie masy powietrza
umożliwia rysunek 2.
się, że częSciowe otwarcie obudowy po- w tunelu do drgań. Przy pewnej czę-
zwala na wykorzystanie tej energii, do- stotliwoSci następuje znaczny wzrost
Obliczanie obudowy rezonansowej
datkowo wprowadzajÄ…c efekt rezonan- przemieszczania siÄ™ masy powietrza
sowy wnętrza obudowy. Niespodziewa- w tunelu w odniesieniu do ruchów
Także i teraz przydadzą się poznane
nie daje to dalszÄ… poprawÄ™ odtwarzania membrany. Co jest najistotniejsze to
już wczeSniej parametry głoSników opra-
niskich częstotliwoSci. kierunek przemieszczania się masy po-
cowane przez australijskich fizyków Thie-
Obudowa zostaje wyposażona w je- wietrza w tunelu i membrany jest taki
le i Small a. Na podstawie znajomoSci pa-
den lub dwa otwory o przekroju koło- sam. Wychyleniu membrany na ze-
rametrów głoSnika okreSlimy wymiary
wym lub prostokÄ…tnym. Otwory te naj- wnÄ…trz obudowy odpowiada przemie-
obudowy i tunelu. Konkretnie obliczymy:
częSciej są wydłużane w formie tunelu szczenie masy powietrza także na ze-
objętoSć obudowy Vb [l],
(rury). Istotna jest długoSć tunelu ponie- wnątrz. To jest właSnie efekt rezonan-
przekrój tunelu Sv [cm2],
waż wraz z przekrojem okreSla objętoSć sowy objawiający się wzmocnieniem
Tabela 1 Obudowa mała (<40 l), Ql=5
a tym samym masę powietrza biorącą odtwarzanego sygnału (niskich często-
udział w wytwarzaniu fali akustycznej tliwoSci) przy stosunkowo małych wy-
3JI = > D
przez otwór. WłaSciwoSci rezonansowe ta- chyleniach membrany. CzęstotliwoSć
kiej obudowy sÄ… znane z fizyki jako tzw. ta nazywana jest rezonansowÄ… i ozna-
rezonator Helmholtza. czana jest jako fb
Tylna strona membrany zostaje 3. Dalsze zmniejszanie częstotliwoSci po-
sprzężona za poSrednictwem poduszki woduje, że membrana i masa powie-
powietrza wewnątrz obudowy z masą po- trza zaczynają się przemieszczać w kie-
wietrza znajdujÄ…cÄ… siÄ™ w tunelu. DrgajÄ…cy runkach przeciwnych. Membrana na
układ głoSnika zostaje połączony z drgają- zewnątrz a powietrze w tunelu do we-
Zawieszenie
membrany
GÅ‚oSnik
Membrana
F
Poduszka powietrzna
Obudowa
Masa powietrza
w tunelu
tunel
Rys. 1 Mechanika obudowy z otworem
GÅ‚oSniki i obudowy
36 7/2000
Vas
Vb =
[dB]
a
0 JeSli obliczona objętoSć przekroczy zakłada-
Obudowa
z otworem
ne granice trzeba zmienić tabelkę i ponow-
nie znalexć parametry pomocnicze a następ-
10 nie obliczyć właSciwą objętoSć obudowy.
Obudowa
zamknięta
Teraz musimy znalexć wymiary tunelu
tzn. jego przekrój i długoSć. Tunel jest rurą
20 o przekroju kołowym lub prostokątnym wy-
prowadzonÄ… na jednej ze Scianek obudowy.
10 20 50 100 200 500 1000 [Hz] NajczęSciej wykorzystuje się do wyprowa-
dzenia tunelu Scianki przedniÄ… lub tylnÄ….
Wewnętrzny przekrój tunelu Sv dobie-
Rys. 2 Charakterystyki częstotliwoSciowe obudowy zamkniętej i rezonansowej
ramy ze względu na koniecznoSć przenie-
dÅ‚ugoSć tunelu Lv [cm], (40÷100 l) współczynnik wynosi 7. Dla sienia odpowiednio dużej energii promie-
częstotliwoSć graniczną fb [Hz]. obudów dużych o objętoSci większej od niowanej przez tylną częSć membrany.
Niezbędna do tego celu jest znajomoSć 100 l przyjmuje się wartoSć 10. Zbyt mały przekrój może stać się przyczyną
następujących parametrów głoSnika: Mając współczynnik strat obudowy niepożądanych szmerów i zakłóceń odtwa-
częstotliwoSć rezonansowa fs [Hz], i dobroć wypadkową głoSnika można ko- rzanych dxwięków. W okreSleniu minimal-
dobroć wypadkowa Qts, rzystając z podanych niżej tabel okreSlić nego przekroju tunelu pomoże Tabela 4.
objętoSć zastępcza Vas [l]. współczynniki a, b, h niezbędne do dal- W tabeli tej minimalny przekrój jest uzależ-
GłoSnik przeznaczony do zastosowa- szych obliczeń. niony od zewnętrznego wymiaru obudowy
nia w obudowie rezonansowej powinien Wstępnie wielkoSć obudowy można głoSnika Dg. JednoczeSnie w tabeli podano
mieć dobroć wypadkową mieszczącą się oszacować na podstawie objętoSci zastęp- Srednicę tunelu o przekroju kołowym Dv.
w granicach od 0,25 do 0,44. Pomocni- czej głoSnika Vas. Do obliczenia objętoSci
Tabela 4 Minimalny przekrój tunelu
czym parametrem przy okreSlaniu współ- obudowy, należy na podstawie znajomo-
czynników wymaganych do obliczeń jest Sci dobroci wypadkowej głoSnika Qts, zna-
Dg [mm] Sv min Dv [cm]
współczynnik strat obudowy QI. WartoSć lexć współczynnik a z odpowiedniej tabe-
[cm2]
tego współczynnika przyjmuje się w za- li. Dobroć wypadkowa głoSnika okreSla
80 5 2,5
leżnoSci od przewidywanej objętoSci obu- wiersz w tabeli, gdzie znajdziemy para-
140 16 4,5
dowy. Dla małych obudów o objętoSci metry pomocnicze a, b i h. Wymaganą
mniejszej od 40 l współczynnik ten powi- objętoSć obudowy obliczymy z niżej po- 180 33 6,5
nien wynosić 5. Dla obudów Srednich danego wzoru: 210 40 7,0
250 50 8,0
Tabela 2 Obudowa Srednia (40÷100 l), Ql=7 Tabela 3 Obudowa duża (>100 l), Ql=10
300 79 10,0
Qts a b h Qts a b h
Należy wybrać nieco większy przekrój tu-
0,25 4,58 1,97 1,56 0,25 4,58 1,97 1,56
nelu niż to wynika bezpoSrednio z tabeli.
0,26 4,15 1,88 1,51 0,26 4,15 1,88 1,51
Do obliczenia długoSci tunelu służy
0,27 3,77 1,79 1,45 0,27 3,77 1,79 1,45
bardzo skomplikowany wzór, wykorzystu-
0,28 3,43 1,72 1,40 0,28 3,43 1,72 1,40
jÄ…cy parametr pomocniczy h.
0,29 3,12 1,64 1,36 0,29 3,12 1,64 1,36
0,30 2,85 1,57 1,31 0,30 2,85 1,57 1,31
30000×Sv
Lv = -082× Sv
,
0,31 2,59 1,51 1,27 0,31 2,59 1,51 1,27
Vb× h×fs
( )2
0,32 2,37 1,44 1,24 0,32 2,37 1,44 1,24
0,33 2,16 1,38 1,20 0,33 2,16 1,38 1,20
Sv należy podstawić w [cm2], Vb w [l]
0,34 1,97 1,33 1,17 0,34 1,97 1,33 1,17
a fs w [Hz]. Zmieniając długoSć tunelu
0,35 1,80 1,27 1,14 0,35 1,80 1,27 1,14
w niewielkim zakresie można dokonać
0,36 1,64 1,22 1,11 0,36 1,64 1,22 1,11 tzw. strojenia obudowy tzn. modyfikować
charakterystykę częstotliwoSciową głoSni-
0,37 1,49 1,17 1,09 0,37 1,49 1,17 1,09
ka w obudowie dla niskich częstotliwoSci.
0,38 1,36 1,12 1,06 0,38 1,36 1,12 1,06
Za pomocą kolejnego ale już bardzo
0,39 1,23 1.07 1,03 0,39 1,23 1.07 1,03
prostego wzoru obliczymy częstotliwoSć
0,40 1,11 1,02 1,01 0,40 1,11 1,02 1,01
graniczną fb głoSnika w obudowie z otwo-
0,41 1,01 0,98 0,99 0,41 1,01 0,98 0,99
rem. Poniżej tej częstotliwoSci charaktery-
0,42 0,91 0,94 0,97 0,42 0,91 0,94 0,97
styka częstotliwoSciowa szybko opada. Jej
0,43 0,83 0,90 0,94 0,43 0,83 0,90 0,94
stromoSć jest dużo większa jak dla głoSni-
0,44 0,75 0,87 0,92 0,44 0,75 0,87 0,92
ka w obudowie zamkniętej.
GÅ‚oSniki i obudowy
07/2000 37
fb = fs ×b [dB]
L1
0
Zaletą obudowy basreflex jest dużo
L3
mniejszy wzrost częstotliwoSci granicznej
w odniesieniu do wzrostu częstotliwoSci L2
10
rezonansowej głoSnika w obudowie
L1 = 5 cm
L2 = 10 cm
zamkniętej.
L3 = 15 cm
20
Przykład obliczenia
10 20 50 100 200 500 1000 [Hz]
obudowy z otworem
Suche wzory najczęSciej wywołują
Rys. 3 Wpływ długoSci tunelu
gęsią skórkę u czytelników, dlatego po-
przemy je konkretnym przykładem. Wy- Snika uzyskuje się wyniki łącznie z charak- obudowie montowane są głoSniki wyso-
korzystamy parametry głoSnika GDN terystyką częstotliwoSciową. Modyfikując kotonowe także powinny być szczelne
13/50 produkowanego przez TONSIL. Pa- parametry natychmiastowo widzi siÄ™ na i szczelnie zamontowane. GÅ‚oSnik Sre-
rametry te są następujące: ekranie monitora efekty zmian. Jednak dniotonowy powinien znajdować się
Qts = 0,32; i tutaj trzeba zejSć do praktyki, czyli wyko- w oddzielnej komorze. Obudowa powin-
Vas = 11 l; nać obudowę i odsłuchowo sprawdzić po- na być wyłożona materiałem tłumiącym,
fs = 51 Hz. prawnoSć dxwięku. Ewentualnie można a przynajmniej jej Scianki. Otwór wewnę-
Zakładając małą obudowę z Tabeli 1 dostroić tunel przez zmianę jego długoSci. trzny tunelu powinien być odsłonięty.
znajdujemy parametry pomocnicze a, b, Kilkakrotnie wspominałem o strojeniu
h dla dobroci wypadkowej 0,32: tunelu. Czas aby wyjaSnić na czym ono
Wykonanie i strojenie
a = 2,42; polega. ZmieniajÄ…c w niewielkim zakresie
b = 1,41; OdnoSnie materiałów i ogólnych za- długoSć tunelu można modyfikować cha-
h = 1,21 sad obowiązują te same wskazówki jak rakterystykę częstotliwoSciową głoSnika
Obliczamy teraz objętoSć obudowy. dla obudowy zamkniętej. Tunel może być w obudowie. Prezentuje to rysunek 3.
wykonany jako rura z tworzywa sztuczne- Na przykładowym wykresie nominalna
11
Vb = = 858 l 86 l
, , go np. PCV. Przy próbach może być zwi- długoSć tunelu (obliczona) wynosi 10 cm.
242
,
nięty z grubego kartonu i sklejony. Często Zmniejszenie tej długoSci powoduje uwy-
Przekrój tunelu okreSlimy korzystając tunel wykonuje się jako szczelinę w obu- puklenie niskich częstotliwoSci i jednocze-
z Tabeli 4. Ponieważ Srednica zewnętrzna dowie i przedłuża Scianką z materiału te- Snie szybkie opadanie charakterystyki czę-
głoSnika jest zbliżona do 140 mm, prze- go samego co i obudowa. stotliwoSciowej. Pogarszają się właSciwoSci
krój tunelu powinien wynosić co najmniej Otwór na przedniej Sciance czy tyl- impulsowe, bas staje się rozlazły i buczący.
16 cm2. Odpowiada to rurze o Srednicy nej? Najpraktyczniejsze jest umieszczenie Wydłużenie tunelu zmniejsza natężenie ni-
4,5÷5 cm. Teraz korzystajÄ…c ze straszne- go na Sciance przedniej. MogÄ… wtedy być skich tonów, ale poprawiajÄ… siÄ™ wÅ‚aSciwoSci
go wzoru obliczymy długoSć tunelu. słyszane szumy przepływającego nim po- impulsowe dynamika basów jest lepsza.
wietrza. Umieszczenie otworu na Sciance Wybór należy do konstruktora i użytkowni-
30000×16
tylnej może być spowodowane względa- ka, a modyfikacje te pozwalają na dostoso-
Lv = -082× 16 =
,
mi estetycznymi lub brakiem miejsca na wanie właSciwoSci głoSnika w obudowie do
86×(121×51)2
, ,
Sciance przedniej. Rozwiązanie to zmniej- właSciwoSci pomieszczenia.
sza możliwoSć słyszenia szumów powie- Przedstawione rozważania dotyczyły
480000 48000
= -082×4 = - 328 =
,,
trza. Wymagane jest wtedy odsunięcie głoSników niskotonowych i ich obudów.
8,6×3808 32750
głoSnika w obudowie od Sciany znajdują- Wspólnie poznaliSmy warunki prawidłowe-
cej się za głoSnikiem. GłoSnik taki powi- go odtwarzania basów i maksymalnego wy-
=14,66 -3,28 =11,38 11,4 cm
nien być umieszczony na podstawce. Je- korzystania głoSnika w tym zakresie. Podob-
Aż się spociłem a kalkulator zagrzał. Wy- dynie w przypadku subwoofera wskazane ne zasady obowiązują przy odtwarzaniu
nik na szczęScie jest doSć prawdopodob- jest umieszczenie na podłodze. Srednich tonów, chociaż głoSniki pracują tu
ny. Pozostała jeszcze do obliczenia często- Obudowa powinna być szczelnie zazwyczaj dużo powyżej częstotliwoSci rezo-
tliwoSć graniczna. sklejona, jak i uszczelnione powinny być nansowej i dobór obudowy nie jest aż tak
miejsca styku z głoSnikiem czy gniazdem. krytyczny. GłoSniki wysokotonowe zwykle
Fb = 51×1,41=71,91 72 Hz Przy dużych mocach gÅ‚oSników niskoto- już sÄ… fabrycznie montowane w szczelnej
nowych i większych wymiarach obudowy obudowie zamkniętej. Dlatego o rodzaju
Mam nadzieję, że gimnastyka ra- wskazane jest stosowanie wewnętrznych obudowy i jej rozmiarach decydują para-
chunkowa nikomu nie zaszkodziła. Można użebrowań zwiększających sztywnoSć metry odtwarzania niskich częstotliwoSci
zamiast żmudnych obliczeń skorzystać obudowy. Przy odtwarzaniu niskich czę- i parametry głoSnika niskotonowego.
z odpowiedniego programu komputero- stotliwoSci nie powinno się wyczuwać wi-
wego. Po podstawieniu parametrów gło- bracji Scianek obudowy. JeSli w tej samej
Ä… R.K.
Elektroakustyka
08/2000 13
Zwrotnice i filtry głoSnikowe
XL = 2×P ×f ×L
Jest to uzupełnienie do cyklu GłoSniki i obudowy . Opisujemy
1
rodzaje filtrów biernych wykorzystywanych do rozdzielania sy-
XC =
2×P ×f ×C
gnałów akustycznych doprowadzanych do głoSników. Zestawy
tych filtrów tworzą tzw. zwrotnice głoSnikowe i są wykorzystywa-
Przykład filtru dolnoprzepustowego za-
ne przy budowie zespołów głoSnikowych.
wierający tylko jedną indukcyjnoSć poka-
Zwrotnica zawierajÄ…ca dwa filtry na- zany jest na rysunku 2.
Działanie i rodzaje
zywana jest dwudrożną. Także zestaw gło-
filtrów głoSnikowych
L
Snikowy korzystający z głoSników niskoto-
Jak już wczeSniej wspominaliSmy, nie nowego i wysokotonowego nazywany jest
jest możliwe odtworzenie pełnego zakre- dwudrożnym. Trzy filtry służą do realizacji
U1 U2 Rg
su częstotliwoSci słyszalnych o odpowie- zwrotnicy trójdrożnej i wykorzystywane są
dnio dobrej jakoSci dxwięku, z jednego w zespole głoSnikowym trójdrożnym
głoSnika. Dlatego właSnie buduje się ze- (z trzema głoSnikami). Bardzo rzadko bu-
U2
[dB]
U1
społy głoSnikowe zawierające co najmniej duje się zestawy czterodrożne. Przykłado-
0
dwa głoSniki. GłoSniki te przenoszą różne wy podział pasm częstotliwoSci zwrotnicy
6
lecz uzupełniające się fragmenty pasma trójdrożnej prezentuje rysunek 1.
12
akustycznego, które są specjalnie dla nich Wykres ten przedstawia zależnoSć
wydzielane z całego widma odtwarza- stosunku napięcia wyjSciowego U2 każde-
18
nych częstotliwoSci. go filtru do napięcia wejSciowego U1 f
fgr
0,25 0,5 1 2 4
Układami umożliwiającymi wydzie- w funkcji częstotliwoSci. CzęstotliwoSć
lenie odpowiednich pasm częstotliwoSci fd jest dolną częstotliwoScią graniczną od-
Rys. 2 Filtr dolno przepustowy
są filtry. W przypadku filtrów głoSniko- twarzaną przez głoSnik niskotonowy. Czę-
wych są to najczęSciej filtry dolno i gór- stotliwoSć fg jest natomiast górną często- Dla uproszczenia rozważań zastępuje
no przepustowe, a sporadycznie filtry tliwoScią graniczną odtwarzaną przez gło- się głoSnik rezystancją co jedynie w przy-
Srodkowo przepustowe. Filtry stosowane Snik wysokotonowy. CzęstotliwoSci f1 i f2 bliżeniu odpowiada rzeczywistoSci. Fak-
między wzmacniaczem mcz. a głoSnika- to tzw. częstotliwoSci podziału pasm. tycznie cewka głoSnika oprócz rezystancji
mi są filtrami biernymi tzn. zbudowane Między nimi mieSci się pasmo głoSnika posiada jednak indukcyjnoSć i pojemnoSć
są jedynie z elementów biernych (induk- Sredniotonowego. własną. Nie będziemy jednak kompliko-
cyjnoSci L, pojemnoSci C i ewentualnie CzęstotliwoSci podziału powinny wać sobie życia i je pominiemy.
rezystancji R). odpowiadać spadkowi stosunku U2/U1 Szeregowo połączone indukcyjnoSć
Zestaw filtrów kierujący odpowie- o 3 dB. Odpowiada to spadkowi mocy na L i rezystancja głoSnika Rg stanowią dziel-
dnie pasma częstotliwoSci do głoSników głoSniku do połowy. Dzięki temu przy jed- nik napięciowy. Przy niskich częstotliwo-
nazywany jest zwrotnicą głoSnikową. noczesnym odtwarzaniu przez dwa głoSni- Sciach mała reaktancja indukcyjnoSci nie
W najprostszym przypadku zwrotnica ki np. Srednio i wysokotonowy nie nastą- powoduje obniżenia napięcia na rezy-
składa się z dwóch filtrów dolno i górno pi zmiana natężenia dxwięku odtwarzane- stancji. Przy częstotliwoSci granicznej fgr
przepustowego. Chociaż spotyka się ze- go przez zestaw (pod warunkiem jednako- reaktancja indukcyjnoSci jest równa rezy-
stawy gdzie wykorzystuje się naturalne wej skutecznoSci obu głoSników). Często- stancji i następuje spadek napięcia wyj-
ograniczanie pasma odtwarzanych czÄ™- tliwoSci podziaÅ‚u mieszczÄ… siÄ™ zwykle Sciowego U2 o 3 dB (0,7·U1). W przypad-
stotliwoSci przez głoSnik niskotonowy i je- w podanych zakresach. OczywiScie zakre- ku dzielnika rezystancyjnego byłoby to
dynie doÅ‚Ä…czenie gÅ‚oSnika wysokotono- sy czÄ™stotliwoSci odtwarzanych przez gÅ‚o- 6 dB czyli 0,5·U1. Współczynnik 0,7 wy-
wego przez kondensator spełniający rolę Sniki powinny być szersze niż częstotliwo- nika z tego, że napięcia na indukcyjnoSci
filtru górno przepustowego. Sci podziaÅ‚u. Zestaw dwudrożny nie posia- i rezystancji sÄ… przesuniÄ™te w fazie o 90°.
da podziału na częstotliwoSci f1. Pomocne Dalszy wzrost częstotliwoSci powodu-
przy ustalaniu częstotliwoSci podziału mo- je wzrost reaktancji i dalszy spadek napię-
gą być zalecenia producentów głoSników cia na rezystancji. Nachylenie spadku na-
U2
podawane wraz z parametrami. pięcia wynosi 6 dB/Oktawę. Oktawa
U1
300÷600Hz 3000÷6000Hz
Do budowy filtrów biernych wyko- oznacza podwojenie częstotliwoSci. Na
rzystuje się elementy reaktancyjne (in- osi poziomej wykresu podano tzw. często-
dukcyjnoSci i pojemnoSci), których reak- tliwoSć znormalizowaną czyli stosunek ak-
f tancja (odpowiednik rezystancji rezysto- tualnej częstotliwoSci f do częstotliwoSci
fd f1 f2 fg
ra) zależy od częstotliwoSci (pomijam tu granicznej fgr. Filtr o nachyleniu 6 dB/Okt.
kwestie fazy prądu względem napięcia). nazywany jest także filtrem pierwszego
Reaktancja indukcyjna XL wzrasta ze rzędu. Zakres częstotliwoSci o małym tłu-
wzrostem częstotliwoSci, a pojemnoScio- mieniu nazywany jest pasmem przepu-
Rys. 1 Podział pasm zwrotnicy
wa XC maleje. stowym (do fgr). Zakres częstotliwoSci
głoSnikowej trójdrożnej
Zwrotnice i filtry głoSnikowe
14 8/2000
w jakim wzrasta tłumienie nazywany jest dancji zestawu widzianej przez wzmac-
pasmem zaporowym (powyżej fgr). niacz w całym paSmie odtwarzanych
225×Rg [W]
WartoSć indukcyjnoSci można wyzna- częstotliwoSci. Zadanie to jest ułatwione
L1 [mH] =
f [Hz]
czyć z warunku równoSci reaktancji i rezy- po zastosowaniu głoSników o takich sa-
stancji dla częstotliwoSci granicznej. Po mych rezystancjach. Dodatkowo pojem-
przekształceniu: noSć i indukcyjnoSć powinny być zwią- 112 500
C1 [mF] =
zane następującą zależnoScią (w nawia-
Rg [W]×f [Hz]
159×Rg
sach kwadratowych ujęto jednostki
L=
fgr wielkoSci w kolejnoSci ich występowania CzęstotliwoSć f jest częstotliwoScią
we wzorze): podziału dla zestawu dwudrożnego zawie-
gdzie: rajÄ…cÄ… siÄ™ w przedziale 3000÷6000 Hz, za-
1 000×L [mH]
L indukcyjnoSć [mH], leżnie od właSciwoSci częstotliwoSciowych
C [mF]=
Rg rezystancja znamionowa głoSnika użytych głoSników. Z uwagi na przesunięcie
Rg 2 [W]
(niskotonowego) [W], fazy miÄ™dzy wyjSciami filtrów o 180°, gÅ‚o-
fgr częstotliwoSć graniczna [Hz]. Zaletą filtrów jednoelementowych Sniki powinny być do takiej zwrotnicy
Wykorzystując kondensator można jest prostota. Wadą natomiast szeroki ob- podłączane w fazach przeciwnych, co na
zbudować filtr górno przepustowy poka- szar częstotliwoSci w jakim promieniują rysunku 4 zaznaczono kropkami.
zany na rys. 3. jednoczeSnie oba głoSniki (wokół fgr). Dodanie kolejnego elementu reaktan-
Mogą wystąpić niepożądane interferen- cyjnego zwiększa nachylenie charaktery-
C
cje i wzmocnienie lub osłabienie pew- styki w obszarze tłumienia do 18 dB/Okt.
nych częstotliwoSci. Przy częstotliwoSci Otrzymane w ten sposób filtry typu T po-
granicznej występuje przesunięcie fazy kazuje rysunek 5. Filtr dolno przepustowy
U1 U2 Rg
między sygnałami obu głoSników wyno- (rys. 5a) i górno przepustowy (rys. 5b).
szÄ…ce 90°. Oba gÅ‚oSniki powinny być
a)
L1 L2
podłączone w fazach zgodnych do wyjSć
U2
[dB]
U1
zwrotnicy.
0
Rg
Zmniejszenie obszaru wzajemnego
C1
6
GN
oddziaływania głoSników można uzyskać
12
przez zastosowanie filtrów o większym
18 nachyleniu charakterystyki w obszarze
b)
f
C2 C3
tłumienia. Dodając dodatkowe elementy
fgr
0,25 0,5 1 2 4
reaktancyjne równolegle do głoSników
Rg
uzyskuje siÄ™ filtry o nachyleniu charakte-
Rys. 3 Filtr górno przepustowy
L3
GW
rystyki wynoszÄ…cym 12 dB/Okt. Schematy
Reaktancja kondensatora C maleje ze takich filtrów pokazuje rysunek 4.
wzrostem częstotliwoSci i przy częstotli-
Rys. 5 Filtry o nachyleniu 18 dB/Okt.
woSci granicznej jest równa rezystancji Rg.
a)
L1
Filtr ten tłumi sygnały o częstotliwoSciach Tym razem już nie przytoczę wzorów.
mniejszych od częstotliwoSci granicznej Natomiast w dalszej częSci podam tabelki
fgr. Nachylenie jego charakterystyki wy- na podstawie, których łatwo znajdziemy
Rg
C1
nosi 6 dB/Okt. PojemnoSć kondensatora GN elementy filtrów zwrotnic dwudrożnych.
można obliczyć z podanego niżej wzoru: OsobiScie nie polecam amatorsko kon-
struować zestawów trójdrożnych. W przy-
159 000 b)
padku zwrotnicy z filtrami T głoSniki nale-
C =
C1
fgr ×Rg ży podÅ‚Ä…czać w jednakowych fazach.
Zwrotnicę trójdrożną można w naj-
Rg
gdzie: L1 prostszy sposób uzyskać przez dołączenie
GW
C pojemnoSć [mF], dodatkowego głoSnika wysokotonowego
Rg rezystancja znamionowa głoSnika przez kondensator do zasadniczego gło-
(wysokotonowego) [W], Snika wysokotonowego dołączonego
fgr częstotliwoSć graniczna [Hz]. przez filtr górno przepustowy. Innym roz-
Rys. 4 Filtry o nachyleniu 12 dB/Okt.
Zwrotnicę głoSnikową uzyskamy
L
przez połączenie równoległe wejSć obu Filtr dolnoprzepustowy to oczywiScie C
filtrów. Do wyjScia filtru dolno przepu- rys. 4a), a górno przepustowy rys. 4b).
stowego podłączymy głoSnik niskotono- Są one nazywane filtrami typu L. Zaletą
Rg
GS
wy a do wyjScia filtru górno przepusto- ich jest utrzymywanie stałej impedancji
wego wysokotonowy. W przypadku wejSciowej przy jednakowych rezystan-
zwrotnicy głoSnikowej należy pamiętać cjach głoSników i wartoSciach L1 i C1 obli-
o zapewnieniu możliwie stałej impe- czonych wg niżej podanych wzorów:
Rys. 6 Filtr Srodkowo przepustowy
Zwrotnice i filtry głoSnikowe
08/2000 15
wiązaniem jest dołączenie głoSnika Sre- cji znamionowej 4 W, a Tabela 2 dla głoSni-
dniotonowego przez filtr Srodkowo prze- ków o rezystancji 8 W. Oznaczenia elemen-
159×Rg [W]
B [Hz] =
pustowy pokazany na rysunku 6. tów w tabelach odpowiadają podanym
L [mH]
Filtr ten wykorzystuje rezonans szere- wyżej schematom odpowiednich filtrów.
gowy indukcyjnoSci i pojemnoSci. Warto- Jak w każdym obwodzie rezonanso- PojemnoSci kondensatorów są wyrażone
Sci indukcyjnoSci i pojemnoSci obliczyć wym poszerzenie pasma można uzyskać w[mF], a indukcyjnoSci w [mH]. Częstotli-
można z podanych niżej zależnoSci. przez zmniejszenie dobroci, czyli zmniej- woSci 125÷250 Hz dotyczÄ… filtrów do sub-
szenie indukcyjnoSci L. OczywiScie aby wooferów. Zakres od 315 do 1000 Hz do-
159×Rg [W] utrzymać czÄ™stotliwoSć SrodkowÄ… trzeba tyczy filtrów dolnoprzepustowych dla ze-
L [mH]=
tyle samo razy zwiększyć pojemnoSć C. stawów trójdrożnych. Zakres od 2000 do
fs [Hz]
Szeregowy obwód rezonansowy z re- 6300 Hz to częstotliwoSci podziału dla ze-
zystancją zamiast głoSnika jest często wy- stawów dwudrożnych lub filtrów górno
159 000
C [mF]=
korzystywany do korekcji właSciwoSci gło- przepustowych zestawów trójdrożnych.
fs [Hz]×Rg [W]
Snika (stłumienie rezonansu) lub do wy- Posługiwanie się tabelką jest bardzo
gdzie: równania przebiegu impedancji zestawu proste. Po zdecydowaniu się na rezystan-
fs częstotliwoSć Srodkowa pasma [Hz]. w funkcji częstotliwoSci jako tzw. sobel. cję głoSników wybieramy odpowiednią
Istotna jest szerokoSć pasma przenoszenia Niżej podaję obiecane tabele. Tabela 1 tabelkę. W wierszu odpowiadającym wy-
B filtru, która wynosi: jest odpowiednia dla głoSników o rezystan- branej częstotliwoSci podziału znajdziemy
wartoSci elementów zwrotnicy, odpowie-
Tabela 2 Elementy filtrów dla głoSnika 8 W
dnio do rodzaju filtru.
filtr 6 dB/Okt filtr 12 dB/okt filtr 18 dB/Okt
Innym obwodem spotykanym
f L C L1 C1 L1 L2 L3 C1 C2 C3 w układzie elektrycznym zespołów głoSni-
kowych jest rezystorowy dzielnik napiÄ™-
[Hz] [mH] [mF] [mH] [mF] [mH] [mH] [mH] [mF] [mF] [mF]
cia. Zadaniem dzielnika jest zmniejszenie
125 10 150 15 100 15 4,7 8,2 220 100 330
poziomu napięcia doprowadzanego do
160 8,2 120 12 82 12 3,9 6,8 150 82 270
głoSnika w celu zmniejszenia natężenia
200 6,8 100 10 68 10 3,3 4,7 120 68 220
dxwięku. Stosuje się to dla wyrównania
250 5,6 82 8,2 56 8,2 2,2 3,9 100 47 150
skutecznoSci głoSnika wysokotonowego
315 3,9 56 5,6 39 6,8 1,8 2,7 82 39 120
w odniesieniu do niskotonowego. Dziel-
400 3,3 47 4,7 33 4,7 1,5 2,2 68 33 100
nik może być zrealizowany przez włącze-
500 2,7 39 3,9 27 3,9 1,2 1,8 47 27 82
nie rezystora w szereg z głoSnikiem. Daje
630 2,2 33 2,7 22 3,3 1,0 1,5 39 22 68
to wprawdzie obniżenie napięcia na gło-
1000 1,2 18 1,8 15 2,2 0,68 1,0 27 12 39
Sniku, ale jednoczeSnie wzrasta sumarycz-
2000 0,68 10 1,0 6,8 1,0 0,33 0,47 12 6,8 22
na rezystancja. Zastosowanie dwóch rezy-
2500 0,56 8,2 0,82 5,6 0,82 0,22 0,39 10 4,7 15
storów pozwala na wyeliminowanie tej
3150 0,39 5,6 0,56 3,9 0,68 0,18 0,27 8,2 3,9 12
wady uzyskujemy podział napięcia przy
4000 0,33 4,7 0,47 3,3 0,47 0,15 0,22 6,8 3,3 10
zachowaniu tej samej rezystancji.
5000 0,27 3,9 0,39 2,7 0,39 0,12 0,18 4,7 2,7 8,2
6300 0,22 3,3 0,27 2,2 0,33 0,1 0,15 3,9 2,2 6,8
R1
Tabela 1 Elementy filtrów dla głoSnika 4 W
filtr 6 dB/Okt filtr 12 dB/okt filtr 18 dB/Ok.
R2 Rg
f L C L1 C1 L1 L2 L3 C1 C2 C3
[Hz] [mH] [mF] [mH] [mF] [mH] [mH] [mH] [mF] [mF] [mF]
125 5,6 330 8,2 220 8,2 2,7 3,9 470 220 680
Rys. 7 Dzielnik napięcia
160 3,9 220 5,6 180 6,8 2,2 3,3 330 150 470
200 3,3 180 4,7 120 4,7 1,5 2,7 270 120 390
Z obliczeniem elementów dzielnika
250 2,7 150 3,9 100 3,9 1,2 1,8 220 100 330
na pewno każdy sobie poradzi znając pod-
315 2,2 120 2,7 82 3,3 1,0 1,5 180 82 270
stawy elektrotechniki. Nie chcąc narażać
400 1,8 100 2,2 68 2,7 0,82 1,2 120 68 220
nikogo na stresy podam jednak tabelkÄ™.
500 1,2 82 1,8 56 2,2 0,68 1,0 100 56 150
Przy współpracy filtru z rzeczywistym
630 1,0 56 1,5 39 1,5 0,47 0,82 82 39 120
głoSnikiem pojawia się wpływ parame-
1000 0,68 39 1,0 27 1,0 0,33 0,47 56 27 82
trów głoSnika na funkcjonowanie filtru.
2000 0,33 18 0,47 12 0,47 0,15 0,27 27 12 39
Może to być np. rezonans indukcyjnoSci
2500 0,27 15 0,39 10 0,39 0,12 0,18 22 10 33
cewki głoSnika z pojemnoScią filtru. Dla-
3150 0,22 12 0,27 8,2 0,33 0,1 0,15 18 8,2 27
tego zawsze zaprojektowana zwrotnica
4000 0,18 10 0,22 6,8 0,27 0,08 0,12 12 6,8 22 wymaga sprawdzenia pomiarowego
5000 0,12 6,8 0,18 5,6 0,18 0,06 0,1 10 5,6 15 (elektroakustycznego) i odsłuchowego po
6300 0,1 5,6 0,15 3,9 0,15 0,047 0,082 8,2 3,9 12 zastosowaniu w zestawie głoSnikowym.
Zwrotnice i filtry głoSnikowe
16 8/2000
prÄ…dach ferryt natomiast wprowadza silne
Tabela 1 Elementy dzielnika napięciowego
ograniczanie. Przy rdzeniu żelaznym prze-
B = 091× s
,
Rg = 4 W Rg = 8 W
biega ono znacznie Å‚agodniej.
TÅ‚umienie R1 R2 R1 R2
Można zdobyć się na wykonanie Kondensatory stosowane w filtrach
[db] [W] [W] [W] [W] cewki filtru we własnym zakresie i dlate- powinny mieć duże pojemnoSci. Jako naj-
1 0,47 33 0,82 68 go przytoczę zależnoSci pozwalające na większe pojemnoSci używane są konden-
2 0,82 15 1,8 33 obliczenie wymaganej liczby zwojów dla satory elektrolityczne. Powinny to być tzw.
3 1,2 10 2,2 18 uzyskania zakładanej indukcyjnoSci cewki kondensatory bipolarne nie wymagają-
4 1,5 6,8 2,7 15 powietrznej. Charakterystyczne wymiary ce polaryzacji napięcia stałego. Kondensa-
5 1,8 5,6 3,3 10 cewki są podane na rysunku 8. tor taki można uzyskać przez połączenie
6 2,2 3,9 3,9 8,2
szeregowe w przeciwnym kierunku dwóch
A d
kondensatorów polarnych. Kondensatory
W warunkach amatorskich zazwyczaj elektrolityczne powinny mieć napięcie
ograniczamy siÄ™ do sprawdzenia odsÅ‚u- znamionowe 50÷100 V. Do Å‚Ä…czenia sze-
B
chowego chociaż można tu wykorzystać regowego najlepsze będą kondensatory
opisywany w PE analizator widma. przewidziane do pracy impulsowej o ma-
Proste jest piękne mniej proble- łej impedancji szeregowej tzw. ESR.
D
mów stwarzają filtry proste i dlatego zale- Przy wyższych częstotliwoSciach
cam ich stosowanie. Bardziej złożone fil- (mniejsze pojemnoSci) lepsze parametry
Rys. 8 Wymiary cewki powietrznej
try wymagają kłopotliwego dobierania posiadają kondensatory poliestrowe (KSE,
elementów i badań elektroakustycznych. Wzór ogólny na obliczenie takiej MKSE, MKT), a jeszcze lepsze kondensatory
Co jest charakterystyczne to dobre głoSni- cewki jest doSć skomplikowany: z dielektrykiem polipropylenowym (MKP).
ki nie wymagają ekstra filtrów. GłoSnik ni- Elementy zwrotnicy można zamonto-
skotonowy najlepiej pracuje podłączony wać na płytce drukowanej. DoSć często
L×(D+9B+10A)
z =103 ×
bezpoSrednio do wyjScia wzmacniacza. spotykanym rozwiązaniem jest montaż po-
80D2
Rezystancja cewki filtru włączona między wietrzny. OczywiScie skomplikowaną
wyjScie wzmacniacza a głoSnik zmniejszy gdzie: zwrotnicę lepiej wykonać solidnie na płyt-
tłumienie elektryczne głoSnika. Powinna z liczba zwojów, ce. Płytka może być bezpoSrednio połączo-
więc być jak najmniejsza. L wymagana indukcyjnoSć [mH], na z zaciskami zewnętrznymi zespołu gło-
A, B, D wymiary cewki [cm]. Snikowego. Podłączenie głoSników do płyt-
Wzór ten można znacznie uproScić jeSli ki wykonać przewodami o odpowiednim
Elementy stosowane
wymiary cewki dobrane są w odpowie- przekroju pamiętając o fazach głoSników.
w zwrotnicach głoSnikowych
dnich proporcjach: d = A; A = 1,2B;
Pomimo stosunkowo niskich często- D = 2A = 2,4B. Wówczas liczbę zwojów ą R.K.
tliwoSci z jakimi mamy do czynienia w ze- można obliczyć z zależnoSci:
Poprawki do budzika
społach głoSnikowych, elementy stosowa-
ne do budowy zwrotnic głoSnikowych po- L [mH] W układzie budzika wprowadzono kilka
z = 246×
winny posiadać dobre parametry i za-
poprawek. Oto ich lista:
B [cm]
pewniać przenoszenie odpowiednio du-
1. Masa układu US2 (ULN2003A) na
żych prądów i mocy do głoSników. Istnie- Najlepiej byłoby jednak pójSć do sklepu
płytce powinna być na nóżce 8
ją firmy specjalizujące się w produkcji ele- i kupić elementy o podanych parametrach.
(przedłużyć zworkę idącą poprzednio
mentów do zwrotnic głoSnikowych a tak- Do nawinięcia cewki przygotować trze- do nóżki 9 z C5).
że firmy je rozprowadzające. ba odpowiedni karkas i co najistotniejsze
2. Diody LED D1, D2 należy montować
Cewki jak już podano powinny mieć drut nawojowy w emalii lub bawełnie. Rre- odwrotnie podłączając katodę D1 do
jak najmniejszą rezystancję. Muszą więc dnica drutu może zawierać się w przedziale
masy zegara, a anodę D2 do nóżki 21
być nawinięte odpowiednio grubym dru- od 0,7 do 2 mm. Głównym kryterium do- układu US1 Budzik .
tem. Najkorzystniejsze właSciwoSci posia- boru Srednicy drutu jest rezystancja cewki.
3. Zamienić należy wyprowadzenia
dają cewki powietrzne nie wprowadzają Po obliczeniu iloSci zwojów obliczymy po- układu US1 Budzik . Nóżkę 6 US1
zniekształceń nieliniowych. Wadą ich jest wierzchnię przekroju uzwojenia:
podłącza się do złącza GK pole 2,
duża liczba zwojów wymagana do uzyska-
nóżkę 24 (RB3) US1 do R7.
nia odpowiednio dużej indukcyjnoSci. Za-
4. Na płytce klawiatury nóżka 2 złącza
s = z×dd 2
stosowanie rdzenia ferromagnetycznego
GK powinna być połączona z dolnym,
pozwala na znaczne zwiększenie indukcyj- gdzie:
lewym, wolnym oczkiem włącznika
noSci a wiÄ™c w konsekwencji daje zmniej- s przekrój uzwojenia (A×B) [mm2],
Urządz. Patrząc od strony montażu.
szenie liczby zwojów i rezystancji cewki. z iloSć zwojów,
5. Do kondensatora C9 należy dołączyć
Rdzenie nie mogą być zamknięte wyma- dd Srednica drutu nawojowego [mm].
równolegle rezystor 2,4 kW.
gana jest przynajmniej kilkumilimetrowa Po obliczeniu wymiaru B na podsta- 6. Zmienić wartoSć rezystora R13
szczelina. Mniejsze zniekształcenia mają wie podanych wyżej proporcji obliczymy
z 4,7 kW na 47 kW.
rdzenie ferrytowe niż żelazne. Przy dużych pozostałe wymiary cewki:
ą mgr inż. Tomasz Kwiatkowski
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Samodzielne konstruowanie zespołów głośnikowych obudowa zamkniętaKonstrukcje obudow glosnikowych MiT 07w glosnikowym zywiole cz11 obudowy?srefleks cz342 30 Marzec 2000 Dialog na warunkachGenius nowe głośniki dla komputerowych melomanów407 E5AT03K1 Narzedziedo podtrzymywania Obudowylozyska polosi NieznanyStromlaufplan Passat 52 Automatisches 4 Gang Getriebe (AG4) ab 10 2000WentyleVentiaK DK REGO PEWycena spolki przez fundusze PE [tryb zgodnosci]Linux 2000 DVB T ExperimentsTracklista Energy 2000 08 05 200954 19 Maj 2000 Czeczenia konawięcej podobnych podstron