"Chłopi" Władysława Reymonta jako swoista epopeja wsi.

"Chłopi" Władysława Reymonta to epopeja, gdyż są tu spełnione wszystkie cechy
tego gatunku literackiego. Jest to obszerny utwór powieściowy przedstawiający
realistyczny obraz społeczeństwa chłopskiego w przełomowych momentach
historycznych (rusyfikacja, wspomnienia o powstaniu styczniowym) i społecznych
(rodzi się świadomość klasowa chłopów). Na to wskazuje obszerny obraz wsi,
dynamiczny i statyczny charakter życia wiejskiego. Bogactwo szczegółów
dotyczących pracy, zabaw, obrzędów, obowiązujących konwenansów, poczucia
estetycznego ludu. Przedstawione rozwarstwienie wsi i konflikty są ukazane w
perspektywie historycznej, co ma wartość dla realizmu powieści. Szeroki rozmach
epicki wskazuje na epopeję życia wsi.
O postawie epickiej decydują trzy czynniki:
możliwie najpełniejsza znajomość przedstawionego środowiska,
zdolność całościowego jego ujęcia (zarówno gdy chodzi o czynniki wiążące i
zespalające owe środowisko, jak i o znamienne dlań wewnętrzne sprzeczności i
konflikty),
jak najdalej posunięta rzeczywistość i bezstronność przedstawienia
artystycznego, co wymaga rezygnacji z wszelkiego dydaktyzmu oraz z autorskich
komentarzy i refleksji nie zbieżnych z systemem wartości wyznaczonym przez
pogląd na świat bohaterów utworu.
Władysław Reymont potrafił zespolić te elementy w sposób artystyczny, odtworzył
obraz wsi widziany jakby z zewnątrz i z wewnątrz.
Mając na uwadze "Pana Tadeusza" należy stwierdzić, że epos - to przeżycie
opisanych chwil wraz z narodem.
Reymont przy zachowaniu dużej dozy obiektywizmu i rzeczywistości w kreśleniu
panoramy życia chłopskiego daje wyraz swojej sympatii dla chłopstwa i wierzy w
jego doniosłe znaczenie jako fundamentalnej warstwy narodu. Chociaż unika
bezpośredniej wypowiedzi deklaratywnej, tak jednak kreśli obraz wsi, że nasuwa
się stwierdzenie Gospodarza z "Wesela": "Chłop potęgą jest i basta".
O epopei świadczy tendencja Reymonta do widzenia świata z pozycji systemu
wartości wytworzonego przez kulturę ludową i stanowiącego fundamentalną wartość
dzieła jako eposu. dzięki tej warstwie tworzywa, odrębnego i specyficznego
Reymont stał się realistą, epikiem wsi. Nawet humor i przygoda są wkomponowane
w tok akcji, nie stanowią "przerywnika", jak to bywa np. u Sienkiewicza czy
Żeromskiego. Przyrodę ukazuje pisarz przez ludzkie przeżycia i sytuacje, w
codziennym obcowaniu i dlatego widzi nie tylko jej piękno, ale i brzydotę:"...
czas uczynił się zgoła psi, rozmiękły, zimny i przymglony, (...) dzień się
niejeden widział jako ten psiak ututłany, błotem ociekły i z zimna skamlący".
Element brzydoty i pospolitości nie jest, jak u naturalistów, wyrazem negacji
zastanego świata, ani też wyrazem katastroficznego pesymizmu, jak u
modernistycznych dekadentów - lecz pojawia się jako wyraz wierności i
prawdziwości w odtwarzaniu określonych sytuacji (np. opis bójek, chorób).
O tym, że "Chłopów" można nazwać epopeją chłopską świadczą też:
wielopłaszczyznowość i wielostronność widzenia postaci i sytuacji;
obrazy ukazujące stopniowe przeobrażanie się starej wsi w nową. Z. Dębicki
zestawia "Chłopów" z "Panem Tadeuszem" pisząc: "Jak Podkomorzy był <>, podobnie
Boryna przejdzie przez literaturę do historii jako <> chłop starego porządku".
Reymontowi wydawało się, że następuje moment świtu Polski chłopskiej, dlatego
wspomina o pomyśle zbiorowego wykupu Podlesia, a raczej wymiany lasu na ziemię
orną, o zorganizowaniu pomocy dla poszukiwanego przez żandarmów Rocha, o
konieczności przeciwstawienia się rosyjskiej szkole - czyli momentem
przełomowym (cecha epopei) jest nie tylko sytuacja historyczna ale i świadomość
chłopska (świadomość czysto stanowa zaczyna przeobrażać się w świadomość
społeczną i obywatelską).