BOTANIKA LEŚNA

II

Ewelina Szklarzewska

ACERACEAE – KLONOWATE

Do rodziny należą 2 rodzaje : Dipteronia i Acer

ACER:
- drzewa,krzewy
- nakrzyżległe ułożenie liści
- liście pojedyncze lub złożone
- kwiaty poligamiczne ( przejscie od obupłciowych i
owadopylnych do rozdzielnopłciowych i wiatropylnych)
- owoc złożony z 2 skrzydlaków

W Polsce : polny, pospolity i jawor.

Klon zwyczajny – Acer platanoides

- Zatoki zaokrąglone
- 5 klapowy
- rurki mleczne

Zakwitające przed rozwojem liści w
stojące, szczytowe baldachogrona.

Klon jawor – Acer pseudoplatanus

-Ostro wycięte zatoki
-W kątach włoski
- 5 klapowy
- brzeg jest
niezbyt głęboko,
nieregularnie
ząbkowany

Zaraz po rozwinięciu się liści
zakwitają w zwisające wiechy.

Siewki

KLON POSPOLITY -> nerwacja równoległa

KLON JAWOR -> nerwacja pierzasta

Klon polny – Acer campestre

-

stosunkowo małe

- łagodnie klapowane

Kwiatostany klona polnego mają

postad wzniesionych

baldachogron, równocześnie z

rozwojem liści lub zaraz po nich.

Klon srebrzysty – Acer saccharinum

- Duże zęby
- Srebrzystobiałe
owłosienie
spodniej strony

- Kwitnie przed rozwinięciem
się liści
- Klon srebrzysty (wraz z
jesionolistnym) należy do
najwcześniej kwitnących na
wiosnę drzew.

Klon jesionolistny – Acer negundo

- Pierzaste liście klona
jesionolistnego stanowią
wyjątek wśród klonów.

Zwisające wiązki –

kwiatostan męski

Kwiat żeoski

Skrzydlaki pozostają na drzewie przez

całą zimę (wyjątek wśród klonów!).

-kwiaty męskie przed rozwojem

liści, żeoskie - wraz z liśdmi

- Dwupienny

Klon palmowy – Acer palmatum

Klon tatarski – Acer tataricum

LIPOWATE – TILIACEAE

- drzewa, krzewy, wyjątkowo rośliny zielne z krajów
trpoikalnych
-W Polsce tylko rodzaj Tilia

TILIA :
-Liście skrętoległe
-Kwiaty obupłciowe zebrane w wierchołki
-Owocem orzeszek
- Rodzime : drobnolistna i szerokolistna

Lipa drobnolistna – Tili cordata

-nie są one żebrowane, a ich
miękka skorupka dośd łatwo
daje się zgnieśd w palcach
- kwitnie jako II

Lipa szerokolistna – Tilia platyphyllos

Owoce lipy szerokolistnej

to małe, kuliste orzeszki.

Są one wyraźne żebrowane

i bardzo twarde.

Lipa krymska – Tilia euchlora

-Liście błyszczące
-Gałązki zwisające
-Owoc jajowaty,
żeberkowany, silnie
owłosione

Lipa srebrzysta – Tilia tomentosa

-liście pokryte od spodu gęstym, srebrzystobiałym kutnerem
-Orzeszek silnie owłosiony, bez żeberek

Platanowate – Platanaceae

-Drzewa

-Kora jasna, łuszcząca się

-liście pojedyncze, ułożone skrętolegle

opatrzone dużymi przylistkami

-Kwiaty rodzielnopłciowe

- orzeszki zebrane w kuliste owocostany

Platan klonolistny – Pltanus x hispanica

- Kwitnienie krótko przed lub wraz z
rozwojem liści

Agrestowate - Grossulariaceae

-Krzewy
-Liście pojedyncze, klapowane skrętoległe
-Kwiaty promieniste, 5-krotne, przeważnie
obupłciowe

RIBES :
-Krzewy owocowe i ozdobne
-Wcześnie zielone
-Kwiaty zebrane w grona
-Owocem jest jagoda

Porzeczka alpejska – Ribes alpinum

-Dolna strona
błyszcząca.
-Ogonki liściowe
gruczołowato
owłosione o
długości równej
połowie blaszki.

Porzeczka czarna – Ribes nigrum

- pod spodem
żywiczne gruczołki
wydzielające silny,
charakterystyczny
zapach, za młodu
na nerwach
owłosione

BUKOWATE - FAGACEAE

-Drzewa, rzadko krzewy
-Liście pojedyncze, skrętoległe
-Kwiaty jednopienne, rozdzielnopłciowe z okwiatem
pojedynczym niepozornym
-Owoce : orzechy w zdrewniałej okrywie lub miseczce

FAGUS :
-Cienioznośny
-Lubi gleby żyzne
-Kwiaty męski w główkach na wiotkich, zwisających osiach
-Kwiaty żeoski wierzchotki sterczące na krótszych osiach
-Owocem orzeszki w 4-klapowej zdrewniałej okrywie
pokrytej kolczastymi lub listkowymi wyrostkami

Buk zwyczajny – Fagus sylvatica

Kwiaty męskie buka pospolitego

są zebrane w główkowate

kwiatostany

zwisające na długich szypułkach.

Kwiaty żeoskie są osadzone

na krótszych i

wyprostowanych szypułkach

Quercus :
-Liście sezonowe lub zimozielone
-Kwiaty zebrane w kłosokształtne kwiatostany
-Owocem są orzechy (żołędzie) osadzone
pojedynczo w miseczkach

Dąb szypułkowy – Quercus robur

- Niesymetryczne,
krótkoogonkowe liście dębu
szypułkowego mają u nasady
uszkowate wycięcie

Pojawiają się na żołędziach ciemne, podłużne

prążki (ważna cecha rozpoznawcza).

Dąb bezszypułkowy - Quercus petraea

- w odróżnieniu od
szypułkowego mają
dłuższy ogonek, a ich
klinowata nasada nie
posiada
charakterystycznych
uszek

Żołędzie dębu bezszypułkowego są siedzące lub osadzone

na bardzo krótkich szypułkach (ważna cecha rozpoznawcza gatunku!).

Młode, pękate żołędzie tworzą gęste pęczki i są żywozielone,

po dojrzeniu natomiast stają się ciemnobrunatne.

Dąb czerwony – Quercus rubra

Żołędzie dębu czerwonego są

grube i pękate, a ich płytkie

miseczki mają talerzykowaty

kształt.

Kasztan jadalny – Castanea sativa

KASZTANOWCOWATE - HIPPOCASTANACEAE

-Tylko gatunki z rodzaju Aesculus są
u nas uprawiane.
- owoc kuliste torebki

ORZECHOWATE – JUGLANDACEAE

-Drzewa rzadko krzewy
-Liście skrętoległe
-Kwiaty jednopienne zebrane w zwisające lub sterczące
kotkowate kwiatostany
-Owocem jest nibypestkowiec -> w powstaniu owocu
rzekomego bierze udział również okwiat, przysadka i
podkwiatki.

JUGLANS :
-Drzewa
-Liście złożone z wielu listków
-Kwiatostany męski – kotki, żeoskie – kłosy na szczycie
tegorocznego przyrostu

ZJAWISKO PRZEDPRĄTNOŚCI - > PROTANDRII

- Owocem jest nibypestkowiec

Orzech włoski – Juglans regia

-Listki nieliczne ( 5-9)
-Szczytowy listek
największy
-Owoc z gładką okrywą

Orzech czarny – Juglans nigra

Liście długości 30-60 cm,
15-23 listkowe. Listki
podłużnie jajowate,
długości 6-12 cm, u nasady
zaokrąglone, z ostrym,
dośd długim
wierzchołkiem, drobno
piłkowane

MOTYLKOWATE – FABACEAE

-drzewa, krzewy i rośliny zielne
-Liście pojedyncze pierzaste
-Kwiaty o symterji grzbiecistej
-Owocem jest strąk

Robinia akacjowa – Robinia pseudoacacia

Pierzasto złożone liście robinii

akacjowej składają się z wielu

małych, owalnych, całobrzegich

listków.

Białe, motylkowate

kwiaty robinii akacjowej

są zebrane w gęste,

zwisające grona.

Owoce robinii akacjowej mają postad

płaskich strąków z nasionami. Na

początku mają one

zielonawoczerwony kolor, a w trakcie

dojrzewania przebarwiają się na brązowo.

Karagana syberyjska –

Caragana arborescens

-Owocem jest niespłaszczony strąk
- autochoria -> samosiewnośd
- zaostrzone wierzchołki liści

Szczodrzyk czerniejący-

Lembotropis nigricans

-Liście trójlistkowe
-Kwiaty w szczytowych gronach
- płaski strąk

Żarnowiec miotlasty –

Sarothamnus scoparius

-5 kanciaste gałązki
-Heterofia -> różnolistkowośd (
siedzące i na ogonkach)
- strąk na brzegach owłosiony z
dziubkiem

Szczodrzeniec rozesłany –

Chamaecytisus ratisbonensis

-Liście trójlistkowe spodem owłosione
- kwiaty po 1-3 z kątów liśdi
- owoc strąk

Janowiec barwierski - Genista tinctoria

- Kwiaty zebrane na szczytach pędów.

- liście z zaostrzonymi koocami i

szydlastymi przylistkami

Janowiec ciernisty – Genista germanica

-ciernie wyrastające z kątów liści,
zielone, sterczące do 2,5 cm
długości.

OLIWKOWATE - OLEACEAE

-drzewa, krzewy, rzadko pnącza i krzewinki
-Liście sezonowe, pojedyncze lub pierzaste, zwykle nakrzyżległe
-Kwiaty obupłciowe lub poligamiczne
-Owocem pestkoweic, jagoda, torebka lub skrzydlak

W Polsce jesion i ligustr

FRAXINUS :
-Drzewa rzadko krzewy
-Liście sezonowe, zwykle pierzaste, nakrzyżległe
- kwiaty w wiechy lub grona
-Owocem jednonasienny orzeszek z wydłużonym skrzydełkiem

W Polsce tylko jesion wyniosły

Jesion wyniosły – Fraxinus excelsior

-Późno rozwija liście
-Gleby żyzne
- swiatłożądny
-Liście opadają zielone na jesieni
-Liście nieparzysto- pierzasto
złożone
-Liście siedzące, owłosione wzdłuż
nerwu głównego

Jesion pensylwaoski –

Fraxinus pennsylvanica

Forsycja zwisająca – Forsythia suspensa

-Owocem sucha torebka
-Pręciki dłuższe
-Hetreostylia -> Różnosłupkowośd
-Symetria promieniesta *
-Działki kielicha K4
-Płatki korony C(4)
-Pręciki A2
-Owocolistki na słupku G(2)

Lilak pospolity – Syringa vulgaris

Jesienią opadają one bez przebarwienia.

Owoce lilaka

pospolitego mają

postad niewielkich,

zdrewniałych

torebek.

Ligustr pospolity – Ligustrum vulgare

-Trujące jagody
- lubi światło

OLIWNIKOWATE - ELAEAGNACEAE

-drzewa, krzewy, często cierniste
-Pędy, liście i owoce pokryte tarczkowatymi łuskami
-Liście sezonowe, pojedyncze
-Rośliny jedno lub dwupienne
-Kwiaty 4 krotne, bezpłatkowe, z dyskiem miodnikowym
-Owocem pestkowiec

Rokitnik pospolity–Hippophae rhamnoides

-Luski pąków z rdzawymi
włoskami
-Liście młode owłosione
-Owoce pomaraoczowe z
witaminą C

Oliwnik wąskolistny – Elaegnus

angustifolia

- Liście srebrzyste skrętoległe

BETULACEAE - BRZOZOTAWE

-drzewa, krzewy
-Liście pojedyncze, skrętoległe
-Kwiaty jednopienne, w kotkowatych kwiatostanach , witaropylne
-Owocem jest oszeszek oskrzydlony u Betula i nie oskrzydlony u Alnus

BETULA:
-Drzewa i krzewy
-Liście jajowate piłkowane
-Kwiaty : kotki żeoskie wiosną
-Owocami są drobne orzeszki z 2 skrzydełkami

W Polsce 5 gatunków.

Brzoza brodawkowata – Betula pendula

Wiosną brzoza produkuje ogromne ilości żółtego pyłku. Pyłek ten często zalega grubymi
warstwami w kałużach i jest przez wielu błędnie uważany za wynik zanieczyszczeo atmosfery
związkami siarki.

Brzoza omszona – Betula pubescens

Liście 3-5cm skrętolegle,
pojedyncze, nieznacznie
podwójnie piłkowane.
Lekko owłosione. Na
szczycie bardzo krótko
zaostrzone. Ogonek 2,5 cm.
Orzeszki mają węższe
skrzydełka niż u brzozy
brodawkowatej.

Olsza czarna – Alnus glutinosa

Błyszcząco (ciemno)zielone

liście o. czarnej są szeroko

odwrotnie jajowate.

Na szczycie posiadają one

zwykle charakterystyczne

wcięcie. Jesienią liście opadają

bez przebarwienia.

Olsza szara – Alnus incana

Zdrewniałe, jajowate

szyszeczki olszy szarej

są umieszczone na

bardzo krótkich

trzoneczkach

lub nawet siedzące,

czym różnią się od

szyszeczek olszy

czarnej.

Olsza zielona – Anlus viridis

Unerwienie wyraźnie widoczne, z (5)6-9(10)
parami nerwów bocznych.

WIĄZOWATE - SALICACEAE

-drzewa, krzewy
-Liście skrętolegle ułożone, pojedyncze
-Rośliny dwupienne
-Owocem torebka

W Polsce topola i wierzba

Populus :
-drzewa
-Liście szerokie długoogonkowe
-Kwiaty w kotkach ( kotki męskie zwisające)

W Polsce alba, nigra, tremula, canescens

Topola osika – Populus tremula

Topola biała – Populus alba

Topola czarna – Populus nigra

Topola kanadyjska – Populus x

canadensis

- Posiada
gruczoły u
nasady
blaszki
liściowej

Topola szara – Populus canescens

Salix :

- drzewa, krzewy, krzewinki

- liście wąskie, lancetowate, piłkowane

- kwiatostany sterczące

- kwiaty owadopylne

owocem torebka pękające z 2 klapami

W Polsce 26 gatunków

Wierzba iwa –

Salix caprea

Wierzba biała –

Salix alba

Wierzba krucha –

Salix fragilis

Wierzba płacząca – Salix x sepulcralis

Wierzba szara –

Salix cinerea

Wierzba uszata –

Salix aurita

WIĄZOWATE – ULMACEAE

-Drzewa rzadziej krzewy
-Liście pojedyncze
-Kwiaty obupłciowe lub rozdzielnopłciowe
-Kwiaty wiatro- lub owadopylne
-Owowcem oskrzydlony orzeszek lub pestkowiec

Ulmus :
-drzewa, rzadko krzewy
-Liście krótkoogonkowe
-Kwiaty obupłciowe
-Oskrzydlony orzeszek

Wiąz szypułkowy – Ulmus laevis

Szerokoeliptyczne liście
wiązu szypułkowego
posiadają niezwykle
asymetryczną nasadę.
Ich ogonek nie
przekracza 6mm
długości.

Wiąz górski – Ulmus górski

Górna powierzchnia dojrzałych liści
jest tak szorstka w dotyku, że
przypomina papier ścierny; jest to
cecha pozwalająca na łatwe
odróżnienie brzosta od innych
gatunków wiązu.
Ogonki b. krótkie - 1-5mm

Wiąz polny – Ulmus minor

Liście wiązu polnego są słabiej asymetryczne i

bardziej wydłużone niż u

szypułkowego

, mają

też skośnie klinowato zbiegającą nasadę

(przynajmniej z jednej strony) oraz długi,

wyciągnięty wierzchołek. Ogonek liściowy jest

dłuższy (1-1.5cm) i smuklejszy niż u pozostałych

wiązów.

Z wierzchu blaszka jest ciemnozielona i lekko

błyszcząca. Dojrzałe liście posiadają owłosienie

wyłącznie w kątach nerwów na spodzie blaszki;

ma ono postad gęstych kępek białych włosków.

W odróżnieniu od wiązu górskiego, nerwy

wiązu polnego są wyraźnie rozwidlone

tylko w środkowej części blaszki.

MAGNOLIOWATE - Magnoliaceae

-drzewa, krzewy

-Liście : skrętoległe , pojedyncze

-Kwiaty obupłciowe

- Magnolia -> mieszki

- Liriodendron -> oskrzydlone orzeszki

Magnolia

Tulipanowiec amerykaoski –

Liriodenron tulipifera

LESZCZYNOWATE - CORYLACEAE

-Drzewa i krzewy
-Liście pojedyncze, skrętoległe
-Kwiaty jednopienne ( męskie kotki zwisające)
-Orzech lub orzeszek

Leszczyna pospolita - Corylus avellana

Duże, okrągławe liście
leszczyny pospolitej
są miękkie i przyjemne
w dotyku.

Grab pospolity – Carpinus betulus

Eliptyczne, matowozielone liście grabu
posiadają "harmonijkowato"
pofałdowaną powierzchnię, a ich nerwy
boczne są nierozgałęzione.

DERENIOWATE - CORNACEAE

CORNUS :
-Liście nakrzyżległe
-Kwiaty obupłciowe w baldachach lub głowkach
-Pestkowiec

Dereo świdwa – Cornus sanguinea

Charakterystyczną
cechą liści dereni
jest ich
łukowata, mocno
wytłoczona
nerwacja.

Dereo jadalny – Cornus mas

Charakterystyczną cechą liści dereni
jest ich łukowata nerwacja.

Dereo biały – Cornus alba

Szakłak pospolity –

Rhamnus catharticus

SZAKŁAKOWATE – RHAMNACEAE

-Kwiaty poligamiczne
- owoc pestkowiec
-Liście nakrzyżległe

Kruszyna pospolita – Frangula alnus

BERBERYSOWATE - Berberidaceae

-Kwiaty obupłciowe
-Jagoda owocem
-Liście skrętoległe
-Specyficzny zapach

PRZEWIERTNIOWATE -

CAPRIFOLIACEAE

-drzewa, krzewy i pnącza
-Liście nakrzyżległe
-Kwiaty obupłciowe
-Owoce różne, pestkowce, jagody, orzeszki …

Bez czarny – Sambucus nigra

Czarne

, mięsiste

pestkowce

Liście są nieparzysto-pierzastozłożone, o
długości do 30 cm, złożone z 5-7
naprzeciwległych, eliptycznych

listków

, z

wierzchu

ciemnozielone

, od spodu jasne, ostro

piłkowane.

Bez koralowy – Sambucus racemosa

Ulistnienie

naprzeciwległe. Liście bez

przylistków

, krótkoogonkowe, 5-7 listkowe, listki

jajowatoeliptyczne i grubopiłkowane.

Kalina koralowa –

Viburnum opulus

Niewielkie, białe, zebrane na szczytach gałązek
w płaskie

baldachogrona

Szkarłatnoczerwony, lśniący, kulistego kształtu

pestkowiec

Nitkowate
i
miseczko
wate
miodniki
na ogonku
liściowym

Kalina hordowina – Viburnum lantana

-Owłosiony pęd

Śnieguliczka biała – Symphoricarpos

albus

Charakterystyczne,

białe

, gąbczaste

jagody

.

- Heterofilia – różnolistkowośd

Różowo-białe, dzwonkowate, zebrane w
szczytowe nibykłosy

Wiciokrzew suchodrzew – Lonicera

xylosteum

-Owłosione liście
-Kwiaty w kątach liści
- gałązki puste

DŁAWISZOWATE - CELASTRACEAE

-drzewa, krzewy, pnącza
-Liście skrętoległe lub nakrzyżległe
-Kwiaty jako wierzchotki
-Owocem jest torebka

Trzmielina zwyczajna –

Euonymus europaeus

zawierająca 4 białe

nasiona

w pomaraoczowej

osnówce

Trzmielina brodawkowata – Euonymus verrucosus

- Nasienie czarne nie całkowicie obrośnięte

WRZOSOWATE – ERICACEAE

-drzewa, krzewy, krzewinki
-Kwiaty zebrane w grona
-Torebka, jagoda, pestkowiec

Borówka czarna – Vaccinum myrtillus

Borówka bagienna – Vaccinum uliginosum

Borówka brusznica – Vaccinum vitis –

idaea

- zimozielona

Borówka błotna – Vaccinum oxycoccus

Różowatych brak