1

notatki z wykładów prof. dr hab. Bronisława Młodziejowskiego

~~~~~~ TANATOLOGIA ~~~~~~
Nauka o śmierci.

brak tlenu
↓
stłuszczanie

→ obumieranie istoty szarej

→ nieodwracalne

→ śmierć obywatelska

→ obumieranie istoty białej

→ śmierć mózgowa

→ odłączenie wszelkiej aparatury podtrzymującej życie

→ śmierć biologiczna

→ - układ krwionośny → zatrzymanie → odwracalne

→ śmierć kliniczna

- układ oddechowy pracy

~~~~~~ WCZESNE ZNAMIONA ŚMIERCI ~~~~~~

►

utrata krwi

→

kobiety do 50%

→ utrata większej ilości krwi = śmierć

mężczyźni do 20%

►

plamy opadowe

◦ sinoczerwone prześwitujące przez skórę
◦ przemieszczanie się plam – do 12 h po śmierci w przypadku przesuwania/przekręcania ciała
◦ utrwalenie się plam opadowych:

- ucisk kciuka pozostawia biały ślad na ciele = mniej niż 12 h po śmierci

- ucisk kciuka nie pozostawia białego śladu na ciele = więcej niż 12 h po śmierci

►

stężenie pośmiertne

◦ po 72 h samoistnie ustępuje
◦ proces chemiczny po śmierci biologicznej
◦ mięśnie poprzecznie prążkowane (głównie szkieletowe) utrwalają pozycję ciała w chwili śmierci
◦ pozycja spoczynku:

- broń pozostała w zaciśniętej ręce denata = zabójstwo

- broń zawsze leży obok częściowo rozkiśniętej dłoni denata = samobójstwo

►

kilka godzin po śmierci – plamy opadowe i stężenie pośmiertne – 12 h po śmierci obejmują całe ciało

►

kolor plam pośmiertnych

◦ czad/tlenek węgla

= bladoróżowe/malinowe

◦ siarkowodór

= zielone

◦ herbicytyn

= brunatne

►

zanik mimiki w czasie śmierci

►

gigantyzm Kaspara

~~~~~~ ZWŁOKI ~~~~~~
►

utonięcie w zbiorniku płytkim = gnicie organizmu = wypłynięcie na wierzch

utonięcie w zbiorniku głębokim = zwłoki nigdy nie wypłyną na wierzch

►

przemiana tłuszczowo-woskowa = przemiana konserwująca

◦ bakterie
◦ niska ale nie =< 0

0

C temperatura

◦ duża wilgotność
►

jeżeli zwłoki znajdą się „przeciągu”

◦ nie ulegną gniciu i przemianie tłuszczowo-woskowej

2

◦ ulegną mumifikacji – wysychaniu/strupieszczeniu
◦ zbrunatniałe = pozbawione wody

►

przemiana torfowiskowa

~~~~~~ UDUSZENIA GWAŁTOWNE ~~~~~~
1) zagardlenia

a) powieszenie

b) zadzierzgnięcie

c) zadławienie

2) utonięcie
3) zatkanie otworów oddechowych
4) zatkanie dróg oddechowych
5) skolankowanie/unieruchomienie klatki piersiowej i tłoczki brzusznej
6) znalezienie się człowieka w ograniczonej przestrzeni
7) znalezienie się człowieka w zagłębieniach terenowych

(1a)

zagardlenia – powieszenie

1. cienka linka – zatkanie światła tętnic szyjnych
2. ucisk dwóch tętnic

- utrata świadomości

- 3 minuty – zniszczenie struktur istoty szarej

- 2 minuty – zniszczenie struktur istoty białej (mózg)

3. podrażnienie nerwu błędnego

-

blada twarz → pętla otwarta

dopływ krwi – brak

odpływ krwi – jest

wytrzeszcz oczu, wybroczyny podspojówkowe, wydobycie się języka za linię zębów,


(1b)

zagardlenia – zadzierzgnięcie

-

silnie przekrwiona twarz → pętla zamknięta (owinięta i zaciśnięta),

dopływ krwi – brak

odpływ krwi – brak

(1c)

zagardlenia – zadławienie

- 100% zabójstwo
- narzędzia: ręce/palce drugiego człowieka
- śmierć odruchowa
- zadławienie = uduszenie nagłe

zadławienie ≠ udławienie
udławienie = pokarmem

(2)

utonięcie

- utonięcie ≠ śmierć w wodzie

► śmierć w wodzie
◦ szok termiczny: skok rozgrzanego ciała do zimnej wody
◦ paraliż: np. płytkie dno, duże kamienie
◦ udar mózgu lub zawał serca

► utonięcie
◦ zachłyśnięcie się wodą
◦ utrata przytomności dopiero po całkowitym wypełnieniu się wodą dróg oddechowych
◦ czas tonięcia: 7-9 minut

► różnice w utonięciu w wodzie
◦ słodkiej: efekt spieniania się śluzu i okrzemki

► zbrodnicze utonięcie człowieka

(3)

zatkanie otworów oddechowych

- wiele obrażeń obronnych na ciele

3

- np. przez poduszkę utp.

(4)

zatkanie dróg oddechowych

- udławienie
- udławienie = pokarmem

zadławienie ≠ udławienie
zadławienie = uduszenie nagłe

(5)

skolankowanie/unieruchomienie klatki piersiowej i tłoczki brzusznej

- skok kolanami na klatkę piersiową
- upośledza:

dymorfizm oddychania

oddychanie przeponowe

oddychanie piersiowe

(6)

znalezienie się człowieka w ograniczonej przestrzeni

(7)

znalezienie się człowieka w zagłębieniach terenowych

☼ zatrucie dwutlenkiem węgla
- cięższy od powietrza
- wydzielający się z drożdży (np. przy produkcji nielegalnego alkoholu) w szczelnie zamkniętym i przez pewien czas nieotwieranym
pomieszczeniu bez wentylacji (np. ziemiance) „układa” się warstwami od dołu do góry tego pomieszczenia
☼ czad powoduje zatrucie



~~~~~~ RANY ~~~~~~
►

groźne

◦ kłute
◦ niepozorne
◙ scyzoryk = może powstać jedna rana z kilkoma kanałami (wznoszący, prostopadły, opadający w stosunku do osi ciała)
◙ zaklinowany staw łokciowy osoby z nożem = 100% nadzianie się innej osoby na nóż
◙ podbiegnięcie krwawe = miażdży a nie rozcina naczynia krwionośne

►

cięte

◦ przecina tkanki – a mięśnie może przeciąć
◦ może dojść do kości
◙ zadane ręką własną (samobójstwo) = koniec początkowy rany ma schodkowe ściany
◙ zadane ręką cudzą (zabójstwo) = koniec początkowy rany ma gładkie ściany

►

tłuczone

◦ rozległe podbiegnięcie krwawe
◦ zmiażdżone naczynia krwionośne

►

rąbane

◦ wycinki z brzegów rany-kości = badania mechanoskopijne
◦ skrzyżowanie projekcyjne świadczy o zmianie pozycji przez ofiarę lub napastnika

►

szarpane

◦ rany szarpane spiralne - nie powstaną w wyniku narzędzia w ręce drugiego człowieka tylko od elementów ruchomych/obrotowych
jakiejś maszyny


~~~~~~ OBRAŻENIA POSTRZAŁOWE ~~~~~~
"Obrażenia postrzałowe spowodowane są pociskiem, fragmentami pocisku (np rozerwanego w wyniku trafienia uprzednio w
przeszkodę - karoserie, czy szybę samochodową), innymi elementami amunicji (np. koncentratorem występującym w amunicji do
broni gładkolufowej) lub też strumieniem gazów prochowych (obrażenia często występujące przy strzałach z przystawienia i
samobójczych). Zdarzają się też różne nietypowe obrażenia postrzałowe. Klasycznym przykładem może być strzał samobójczy
oddany z broni z lufą wypełnioną wodą. Przy strzale z broni krótkiej prawdopodobnie strzał taki nie uszkodzi broni ale efekt
oddziaływania na ciało ludzkie jest ogromny. Strzał w usta często praktycznie urywa głowę (dekapitacja). W takiej sytuacji obrażenia
spowodowane pociskiem praktycznie nie istnieją. Gorące gazy prochowe wraz z odparowana częściowo woda muszą się gdzieś
rozprężyć (wystarczy przypomnieć sobie ilokrotnie zwiększa się pojemność wody w wyniku parowania). Efekt takiego strzału
przypomina eksplozje małego granatu w ustach samobójcy…

4

W wyniku postrzału na ciele można znaleźć:
◦ ranę wlotową, rąbek otarcia naskórka i ew. ranę wylotową (jeśli pocisk przeszedł na wylot) i ranę styczną jeśli pocisk trafił w ciało
stycznie nie wytwarzając odrębnych ran: wlotowej i wylotowej. Odrębnym zagadnieniem są obrażenia wewnętrzne a w tym obrażenie
kości dające wiele cennych danych o właściwościach badanego strzału);
◦ w obrębie rany wlotowej (oraz częściowo rany stycznej) mogą wystąpić określone ślady i strefy
◦ oparzenia i strefę osmalenia jako wynik działania gorących gazów
Osmalenie bardzo dobrze uwidacznia się na fotografii w podczerwieni; "... Tu bardzo ważna uwaga: oparzenie nie wystąpi w
martwym ciele. Zatem istnienie tego śladu może być brane pod uwagę jako czynnik dodatkowy (pomocniczy) w ocenie, czy mieliśmy
do czynienia ze strzałem do osoby żywej, czy też do martwego ciała (np. pozoracja samobójstwa). Kryterium to nie jest czynnikiem
jednoznacznie rozstrzygającym tą kwestie. Oparzyć się może tylko żywy organizm ale pod warunkiem, że ma na to siłę. Jeśli śmierć
nastąpi bardzo gwałtownie (z masywnym upływem krwi) to oparzenie w strzale do żywego człowieka może nie wystąpić chociaż
wszystkie warunki oddania tego strzału wskazywałyby, że powinno. Osmalenia bardzo dobrze uwidacznia się w zakresie bliskiej
podczerwieni. Jest to szczególnie ważne podczas badań ciemnych elementów odzieży. Na ciele ludzkim osmaliny są zwykle dość
dobrze widoczne ale jeśli pocisk wcześniej przebił skórzany płaszcz, czy kurtkę jeansową to możemy mieć poważny problem z
uwidocznieniem tego śladu. Fotografia wykonana w podczerwieni (na klasycznym materiale fotograficznym czy też matryca CCD)
zwykle pozwala nam skontrastować podłoże od osmalin. Do oświetlenia badanego przedmiotu doskonale nadają się tu
półprzewodnikowe diody nadawcze, takie jakich używamy np w pilotach do telewizorów..."
◦ wbite w skórę nadpalone cząsteczki prochu;
◦ ślady drobin metali i smarów.

►

rana wlotowa i wylotowa

◙ rana wlotowa
To zwykle owalny lub okrągły otwór, o średnicy zazwyczaj mniejszej niż średnica pocisku. Gdy powierzchnia ciała jest blisko wylotu
lufy, to naturalnie obraz rany wlotowej będzie bardziej kształtowany przez gazy prochowe, ich ciśnienie i temperaturę, niż przez
kształt czy prędkość pocisku. Warto tu może zaznaczyć, że w takim przypadku naturalnie otwór wlotowy może być wielokrotnie
większy od średnicy pocisku. Ważne jest ponadto i to co znajduje się tuż pod skórą. Rany powstające w zakresie termicznego i
mechanicznego oddziaływania gazów wylotowych zasługują na omówienie w odrębnym rozdziale. Tu może warto tylko wspomnieć,
że bardzo charakterystyczne są rany w sytuacji gdy strzał pada na powierzchnię skóry rozpiętą tuż nad kością. Może to powstać na
wysokości mostka czy rzepki, ale naturalnie najczęściej widzimy w obrębie głowy i tam też ślady takie są najwyraźniejsze. W takich
przypadkach gazy prochowe rozrywają skórę i odwarstwiają ją od kości. Często widzimy osmaliny a nawet ziarna niedopalonego
prochu w przestrzeni między kością (np. czaszki) a wewnętrzną powierzchnią skóry. Opis mechanizmu powstania przeróżnych
obrażeń i możliwych do zaobserwowania śladów zająłby zbyt wiele miejsca ale najważniejszy jest tu wniosek. Nic nie usprawiedliwia
myślenia schematami. Nikt nie zwolni nas z obowiązku używania głowy podczas czynności procesowych.
Bardzo częstym elementem jest występowanie rąbka zabrudzenia i rąbka otarcia naskórka (tzw. kontuzyjnego). W zależności od
odległości może wystąpić rąbek osmalenia i mogą pozostać ziarna nie spalonego prochu.
Te rąbki też nie zawsze muszą wystąpić. Nie są to konieczne elementy występujące w każdej ranie wlotowej. Rąbek zabrudzenia jest
po prostu brudem niesionym przez pocisk: ślady przypalonego smaru konserwującego broń, osmaliny jakimi pokrywa się pocisk w
trakcie wystrzeliwania go... Jeśli jednak pocisk wcześniej przebije warstwę odzieży to tam zostawi swój brud i tam powstanie rąbek
zabrudzenia. Na skórze rąbka zabrudzenia już nie zauważymy (w praktyce się nie spotkałem ale kategorycznie wykluczyć nie
można).
Zazwyczaj jednak daje się zaobserwować rąbek zabrudzenia w sytuacji gdy pocisk trafia bezpośrednio w powierzchnie ciała.
W zależności od odległości na powierzchni celu (np. ciała) może wystąpić osmalenie. Kształt tego osmalenia nie musi być ani okrągły
ani też owalny: może być bardziej złożony ale symetryczny (np. w broni pm wz. 63), a nawet może mieć bardziej złożony kształt (np
PPSz). Może też być asymetryczny, chociaż mało skomplikowany (np. kbk AKMS). Kształt osmalenia zależy od konstrukcji broni a
w szczególności od istnienia urządzeń wylotowych (osłabiaczy podrzutu i odrzutu, tłumików płomienia, tłumików huku/dźwięku,
etc.)

Rys. - "Rąbek zabrudzenia i kontuzyjny w otoczeniu rany wlotowej"

5

Osmalenie może być mniej lub bardziej intensywne i zależy od bardzo wielu czynników:
◦ stanu amunicji, a w szczególności warunków w jakich przechowywana była amunicja, jakiego typu proch użyto przy jej elaboracji,
jak długo składowana była amunicja i jaka jest wilgotności prochu (w starszych prochach istnieje bardzo duża higroskopijność a
wilgotny proch bardziej "dymi")
◦ wilgotności i temperatury powietrza
◦ stanu przewodu lufy
◦ obecności urządzeń wylotowych (głównie tłumika huku/dźwięku)
◦ rodzaju powierzchni; w przypadku skóry ludzkiej zależy to ponadto od spocenia ciała. W przypadku odzieży warto zauważyć, że
na powierzchniach gładkich i impregnowanych (np. kurtka przeciwdeszczowa) osmaliny mniej chętnie się uwidocznia niż na
powierzchni bardziej porowatej (np. podkoszulek bawełniany).
Tu również należy zwrócić uwagę, że niewłaściwe zabezpieczenie materiału do badań, czy niewłaściwe obchodzenie się z taki
materiałem może łatwo usunąć ślad okopcenia z niektórych tkanin. Odzież po wysuszeniu (w chłodnym, przewiewnym miejscu)
powinna być możliwie najmniej dotykana: zapakować w papierowy worek i wysłać do badań (lub przekazać biegłemu/ekspertowi do
odbioru osobistego).

◙ rana wylotowa
Jest na ogół większa i bardziej nieregularna niż wlotowa. Czasem ma też wywinięte i postrzępione brzegi. Nie ma za to ani rąbka
zabrudzenia ani śladów niespalonego prochu. Widać ubytek skóry. Kiedy pocisk przeszedł przez kości płaskie to ranę wlotowa można
poznać po charakterystycznym "lejkowatym " kształcie otworów postrzałowych.
Przy postrzałach z broni myśliwskiej wygląd rany wlotowej zależy od odległości strzału - z pobliża wiązka śrutu jest skupiona i rana
przypomina zadaną jednym, dużym pociskiem. Razem z rosnącą odległością kształt staje się coraz bardziej postrzępiony aż do
pojawienia się małych ranek dla każdej śruciny oddzielnie.

►

odległość strzału

Ocena odległości z jakiej strzelano jest bardzo ważnym etapem pracy przy rekonstrukcji zdarzenia. Obrażenia mogą być zadane:
◦ z przyłożenia;
◦ z bezpośredniego pobliża (20-30 cm);
◦ pobliża względnego;
◦ z oddali.

◙ bezpośrednie przyłożenie
Może pozostawić czasem na skórze odbicie końca lufy. Następuje rozerwanie brzegów rany (tzw. postrzał Kronleina). Postrzały z
pobliża w ranach wlotowych może wystąpić rąbek osmalenia, wynik działania gazów spalinowych i wysokiej temperatury. W pobliżu
rany znajdują się drobiny niespalonego prochu, widać oparzenia i opalenia skóry. Ważne jest także określenie średnicy rozrzutu
drobin prochu. Jeśli (dla broni krótkiej) nie przekracza ona 10-15 cm to strzał mógł zostać oddany z odległości w granicach do 15
cm. Dla broni długiej jest to odległość nieco większa, dla myśliwskiej dochodzi do 50-75 cm. Na strzał z pobliża wskazują także
zmiany miejscowe we krwi wywołane nagromadzeniem się tlenku węgla z gazów wybuchowych. Otoczenie otworu wlotowego ma
wówczas jaskraworóżowa barwę. Jest to tzw. objaw Paltaufa. Ślady osmalenie w ranie wlotowej również zależą od odległości, i tak
dla broni:
◦ krótkiej - około 25 cm;
◦ długiej - około 30 cm;
◦ myśliwskiej - około 1 metra.

☼ rąbek zabrudzenia – efekt otarcia z pocisku resztek smaru, sadzy i cząstek metalicznych

☼ rąbek otarcia naskórka – szerokości 1-3 mm powstaje na skutek ocierania naskórka przez wnikający pocisk

☼ objaw Paltaufa - zabarwienie się okolic rany postrzałowej na kolor jasnoczerwony, pod wpływem łączenia się hemoglobiny z
tlenkiem węgla

☼ Broń po strzale samobójczym zazwyczaj wypada z ręki. Następuje to w skutek zwiotczenia mięśni po utracie świadomości. Toteż
znalezienie broni w rękach samobójcy nasuwa przypuszczenie upozorowania samobójstwa.


►

broń lufowa

To broń, w której do napędu pocisku zastosowano lufowy układ miotający. Do najważniejszych wskaźników, determinujących jej
możliwości energetyczne i bojowe, należą: kaliber lufy oraz jej długość.

Ze względu na przeznaczenie, broń lufową dzieli się na:
◦ wojskowa
◦ myśliwska
◦ sportowa
◦ cywilna
Ze względu na budowę przewodu lufy:
◦ gładkolufowa
◦ bruzdowana

6

◦ poligonalna
Ze względu na sposób ładowania:
◦ odprzodowa
◦ odtylcowa
Ze względu na automatyzację cyklu pracy:
◦ automatyczna
◦ półautomatyczna
◦ nieautomatyczna

◙ broń gładkolufowa
To rodzaj broni palnej, w której przewód lufy pozbawiony jest gwintowania, nadającego pociskom ruch obrotowy.

◙ lufa gwintowana
To rodzaj lufy, stosowanej w broni palnej już w połowie XV stulecia. W lufie tej znajduje się gwint (skręcenie), które nadaje
pociskowi ruch wirowy przez co jego lot jest znacznie bardziej stabilny dzięki efektowi żyroskopowemu. Jej zaletą jest duża celność,
jednak ze względu na długi czas nabijania pierwszych egzemplarzy stosowana była początkowo jedynie w broni myśliwskiej lub
wyborowej (np. arkebuzach). Powszechne stosowanie luf gwintowanych miało miejsce w drugiej połowie XIX wieku wraz z
wynalezieniem amunicji zespolonej i broni odtylcowej.
W broni palnej występuje zazwyczaj (z wyjątkiem broni gładkolufowej) wewnątrz lufy gwint wewnętrzny ekstremalnie
grubozwojowy, tzn. skok tego gwintu jest bardzo duży, często na całej długości lufy nie ma nawet pełnego zwoju tego gwintu.
Jednocześnie jednak naciętych jest kilka (zazwyczaj od 4 do 6, w lufach wielkich kalibrów, np. armatnich nawet znacznie więcej)
bruzd gwintu.
W chwili wystrzału pocisk w płaszczu z miękkiego stopu miedzi (lub pocisk stalowy z pierścieniem miedzianym) przeciskany jest z
dużą prędkością przez nagwintowany przewód lufy; w efekcie, mimo że zwój gwintu jest bardzo wydłużony, pocisk nabiera dużej
prędkości obrotowej (np. przy założeniu, że końcowa prędkość pocisku w lufie wynosi 200 m/s, lufa ma 1 metr długości, i na całej
długości jest dokładnie jeden zwój gwintu, to pocisk opuszczając przewód lufy będzie wirował z prędkością 200 obr/s).
Gwintowanie lufy zwiększa odrzut broni przy strzelaniu, a także bardzo zwiększa siły działające na lufę. Wykonanie lufy
gwintowanej jest znacznie trudniejsze w porównaniu z lufa niegwintowaną.


☼ ładunek miotający
Ściśle określona ilość wybuchowego materiału miotającego (np. prochu czarnego lub prochu bezdymnego), wykorzystana do oddania
strzału (miotania pocisku) z broni palnej. Podczas spalania ładunku miotającego w przewodzie lufy powstają gazy prochowe, których
ciśnienie powoduje ruch pocisku wzdłuż osi lufy. Ładunek miotający umieszczony jest w łusce naboju, lub bezpośrednio w komorze
nabojowej w woreczkach z tkaniny lub w postaci wyprasek.



☼ pocisk
To ciało wystrzeliwane z broni miotającej. Pociski są zwykle aerodynamiczne, wydłużone, a w przekroju okrągłe, wykonane z
twardych i gęstych materiałów, najczęściej metali. Przed wynalezieniem lufy gwintowanej nadającej pociskowi ruch obrotowy miały
one kształt sferyczny i nazywano je kulami.
Broń miotająca akumuluje w sobie energię mechaniczną lub chemiczną, która w czasie wystrzału przekształcana jest w energię
kinetyczną pocisku.

☼ nabój
1. Jednostka amunicji broni palnej niezbędna do oddania jednego strzału - nabój strzelecki (pistoletowy lub karabinowy) lub nabój
artyleryjski.
W skład naboju wchodzą:
- pocisk
- ładunek miotający (np. prochowy)
- a jeśli jest to nabój scalony, to także:

- zapłonnik - np. spłonka
- osłona całości łącząca wszystkie elementy - np. metalowa łuska

Istnieją również naboje pozbawione pocisku - np. tzw. "ślepe" oraz hukowe i gazowe. Naboje ślepe używane są w czasie ćwiczeń
wojskowych do tzw. pozoracji, a także, np. w czołgach, do przedmuchiwania lufy.[2] Służą również do imitacji prawdziwych
strzałów (np. podczas uroczystości) lub też do wystrzeliwania z broni różnych dodatkowych pocisków takich jak np. granaty
nasadkowe.
Stosowane też bywają naboje szkolne, pozbawione ładunku prochowego, z atrapą pocisku, służące do demonstracji oraz do szkoleń,
np. nauczania ładowania i rozładowywania broni, jak również obchodzenia się z amunicją, np. w trakcie tzw. "taśmowania", to znaczy
umieszczania poszczególnych nabojów w ogniwach taśmy do broni maszynowej.
2. Jednostka ładunku miotającego niezbędna do spowodowania wybuchu gazów w lufie, umieszczana w komorze nabojowej
oddzielnie za pociskiem - np. nabój prochowy.

☼ łuska (gilza)
Część naboju, służąca do umieszczenia w niej ładunku miotającego i spłonki. W nabojach zespolonych służy do umocowania
pocisku. Zabezpiecza i uszczelnia komorę nabojową podczas strzału.
Wyróżnić można: łuski karabinowe, pistoletowe, rewolwerowe, myśliwskie i działowe (artyleryjskie).

7

Łuskę wynalazł w 1812 roku Francuz szwajcarskiego pochodzenia, nazwiskiem Pauly. Stworzona przez niego łuska miała papierowe
ścianki i mosiężne dno. Był to przełom w broni palnej, rozwiązujący problemy z ładowaniem broni odtylcowej i umożliwił znacznie
szybsze ładowanie. Łuski dzieli się według sposobu zapłonu spłonki, na trzy typy:
- nabój typu Lefaucheux (lub: igłowy), wynaleziony w 1835 r. Kurek uderzał w znajdujący się z boku dna łuski pręcik, który
detonował piorunian rtęci w spłonce. Dziś nieużywany.
- nabój bocznego zapłonu. Piorunian był umieszczony tutaj wewnątrz kryzy łuski. Iglica broni uderzała punktowo na brzegu dna
łuski. Dziś rzadko używany, m.in. w amunicji kal. 0,22 cala.
- nabój centralnego zapłonu. Piorunian znajduje się w środku dna łuski. Iglica uderza w łuskę centralnie. Dziś używany niemal we
wszystkich rodzajach nabojów.

Z uwagi na materiał, łuski można podzielić na:
- mosiężne - najczęściej spotykane i sposobne do wielokrotnego użytku
- wykonane ze stopu aluminium, stalowe, a nawet z włókien sztucznych - wprowadzane przez niektóre wytwórnie na rynek cywilny -
tańsze od mosiężnych, jednorazowe, najczęściej niskiej jakości.
W zależności od rodzaju spłonki (boxer lub Berdan) gniazdo spłonki będzie różnie ukształtowane. Ponadto, łuska używająca spłonki
boxer będzie miała jeden otwór zapłonowy, a łuska do spłonki Berdan ma dwa takie otwory.

Łuski mogą być o kształcie:
- prostym - tak jak w nabojach 9 mm Parabellum - popularny rodzaj w nabojach pistoletowych i rewolwerowych.
- zwężającym się - tył łuski ma większą średnicę niż przód - obecnie rzadko występuje, głównie w starych typach broni.
- przewężającym - podobnym do kształtu szyjki butelki - większość nabojów karabinowych ma taki kształt.

Tył łuski może być:
- z kryzą wystającą - tak jak w przypadku małokalibrowego naboju .22LR lub 30-30 Winchester. Kryza spełnia podwójną rolę:
zapewnia prawidłowe położenie naboju w komorze nabojowej i za nią zahacza pazur wyrzutnika. Większość nabojów
rewolwerowych jest tego typu.
- z kryzą zwykłą - rowek w pobliżu dna łuski służy za zaczep pazura wyrzutnika a jej prawidłowe położenie w komorze nabojowej
kontrolowane jest długością łuski - większość nabojów pistoletowych i karabinowych jest tego typu.
- z kryzą częściowo wystającą - ta łuska ma zarówno małą kryzę do ustalenia pozycji w komorze i rowek.
- z kryzą zmniejszoną - występuje i rowek i kryza. Kryza ma mniejszą średnicę od łuski. Zastosowanie - jak wyżej.
- opasany - łuska z kryzą zwykłą z dodatkowym wzmocnieniem dna w postaci paska mosiądzu opasującego łuskę tuż powyżej
rowka. Typ stosowany we wczesnej wersji amunicji Magnum
Informacja o kalibrze broni, np. 9 mm x 19 Parabellum, mówi oprócz średnicy pociski także długość łuski, tutaj 19 mm. Gdy
występuje literka "R", np. 7,62 mm x 54R Mosin, oznacza to, że kryza (czyli dno łuski) ma większą średnicą od łuski i "wystaje"
uniemożliwiając pociskowi wsunięcie się w głąb lufy.

☼ AK 47 - Kałasznikow
(AK-47, od Awtomat Kałasznikowa obrazca 1947 - Автомат Калашникова образца 1947, ros. Автомат Калашникова, dosłownie
automat Kałasznikowa) – nazwa karabinu automatycznego AK i modeli z niego się wywodzących, pochodząca od nazwiska
konstruktora Michała Kałasznikowa. Podstawowy model karabinu AK (określany również jako AK-47[1]) zasilany jest amunicją
pośrednią 7,62mm x 39 mm wz. 43. Prace badawcze rozpoczęto w roku 1944, w 1947 broń skierowano do testów zakończonych w
rok później. Karabinek AK został oficjalnie przyjęty do uzbrojenia wojsk ZSRR w 1949.

☼ breneka
To ciężki pocisk ołowiany, bez płaszcza z innego metalu, wystrzeliwany z myśliwskiej broni gładkolufowej.
Podstawowym przeznaczeniem pocisków Brenneke jest polowanie na dziki oraz jelenie lub inną dużą zwierzynę, choć ze względu na
swoją konstrukcję jest to pocisk stosunkowo mało precyzyjny, stosowany do strzelania na krótkich dystansach (do ok. 90 m). Do
niemalejącej wśród myśliwych popularności breneki[potrzebne źródło] przyczynia się jej wysoka efektywność i precyzja przy
dystansach nieprzekraczających 70 m, uniwersalność (możliwość użycia śrutu bez potrzeby zmiany broni) oraz względnie przystępne
ceny.
Skośne bruzdy na ściankach pocisku Brenneke ułatwiają przejście pocisku przez czok lufy (zwężenie lufy) w myśliwskiej broni
śrutowej. Żebra pomiędzy bruzdami zostają w czoku spłaszczone, zmniejszając kaliber pocisku, a zatem i tarcie, i umożliwiając mu
opuszczenie lufy. Dość powszechne przekonanie, że celem bruzd jest nadanie brenece obrotu w czasie lotu i poprawienie w ten
sposób celności strzału, jest niesłuszne.
Pociski tego typu mają także zastosowanie militarne, np. do odstrzeliwania zamków w drzwiach. Ponadto używa się ich w niektórych
krajach jako ładunek strzelb policyjnych przy tłumieniu rozruchów ulicznych, co przy średnich dystansach pozwala zastąpić
groźniejszy w skutkach karabin. Ze względu na dużą masę tego pocisku, a zatem i pęd po jego wystrzeleniu, który z powodu
stosunkowej nieforemności (spłaszczony czubek) jest bardzo szybko wytracany po uderzeniu w cel, trafienie tym pociskiem
powoduje zazwyczaj bardzo poważne obrażenia. Z drugiej strony, ponieważ jest to pocisk pełny, który nie deformuje się łatwo po
uderzeniu w cel, więc ma on o wiele większą zdolność penetracji, a zatem niesie wyższe prawdopodobieństwo poważnych obrażeń
wewnętrznych. Masa pocisku z naboju 12 gauge to około 32 gramy, prędkość wylotowa to około 400 m/s. Breneka została
zaprojektowana w 1898 roku przez niemieckiego konstruktora broni i amunicji, Wilhelma Brenneke (1865–1951). Firma Brenneke,
zarządzana przez rodzinę wynalazcy, istnieje do dziś.

☼ strzał
To moment w którym z lufy broni palnej wylatuje pocisk. Strzałowi najczęściej towarzyszy huk, błysk i chmura gazów wylotowych.
Strzał – wyrzucenie pocisku z przewodu lufy spowodowane ciśnieniem gazów podczas spalania się ładunku prochowego. Po wzroście

8

ciśnienia do odpowiedniej wielkości pociskowi zostaje nadany ruch, którego prędkość stale wzrasta. Po wylocie z przewodu lufy
pocisk poruszą się pod wpływem siły bezwładności.
Strzał charakteryzuje się:
- bardzo dużym ciśnieniem gazów prochowych (2000 -3000 atm.)
- wysoką temperatura gazów prochowych (2500 – 3500 °C)
- krótkim czas trwania (0,001 – 0,06 s)
- szybko zmieniającą się objętością palącego się ładunku prochowego.

☼ rana postrzałowa
Rana postrzałowa (Vulnus sclopetarium) - rana powstająca na skutek działania pocisków z broni palnej lub odłamków pocisków, min,
granatów, bomb itp.
Wyróżnić można trzy rodzaje ran postrzałowych:
- styczna - powstała wskutek uszkodzenia zewnętrznej powierzchni ciała przez pocisk lub odłamek; wyglądem przypomina ranę
szarpaną,
- ślepa - powstała wskutek działania pocisku lub odłamka, który naruszył skórę i tkanki wewnętrzne tworząc ranę wlotową i kanał a
następnie utkwił wewnątrz ciała,
- przelotowa - powstała wskutek działania pocisku lub odłamka, który naruszył skórę i tkanki wewnętrzne tworząc ranę wlotową
(mniejszą) i kanał a następnie opuścił ciało tworząc dodatkowo ranę wylotową (większą).

☼ wstrząs pourazowy

Jest zespołem zaburzeń pracy organizmu pod wpływem silnego urazu. Objawia się on poważnym spadkiem ciśnienia

tętniczego, co prowadzi do niedotlenienia tkanek i ogólnego załamania sił życiowych całego organizmu. Wstrząs jest najczęściej
spowodowany silnym urazem połączonym z utratą dużej ilości krwi i osocza (krwotoki, zmiażdżenia, duże złamania, oparzenia).

Wstrząs jest zawsze bardzo niebezpieczny, a występowanie takich okoliczności, jak wychłodzenie organizmu, czy duża

odległość od pomocy medycznej, jeszcze to zagrożenie zwiększają. Wstrząs objawia się najpierw wstępnym podnieceniem
(bezpośrednio po urazie), po którym chory staje się otępiały i obojętny wobec otoczenia. Tętno jest przyspieszone, słabo wyczuwalne.
Dochodzi do zmniejszenia reakcji źrenic światło. Skóra blednie i sinieje. Temperatura ciała obniża się, chory może pokryć się tzw.
"zimnym potem". Szczególnie brak reakcji na światło, rozszerzenie źrenic może świadczyć o niedokrwieniu mózgu.

Istotne jest zapobieganie możliwości powstania wstrząsu, który jest poważnym zagrożeniem życia dla ofiary wypadku.

Dlatego w każdej sytuacji silnego urazu (szczególnie po silnych krwotokach i oparzeniach), należy zadbać o zapewnienie choremu
poczucia bezpieczeństwa (nie zostawiać go samego!), spokoju, ciepła i opieki.

Chorego w takim stanie należy ułożyć możliwie płasko, ewentualnie z uniesionymi do góry nogami. Należy zapewnić mu

spokój, ciepło (okrycie), ciepłe napoje (herbatę). Absolutnie nie podawać alkoholu! Należy wezwać karetkę – najlepiej reanimacyjną,
lub jak najszybciej starać się dostarczyć chorego do szpitala.

☼ osłupienie katatoniczne
To stupor, zamarcie ruchów spontanicznych oraz reakcji na bodźce i kontroli czynności fizjologicznych, ustanie mowy.