32

NESTEZJOLOGIA/INTENSYWNA TERAPIA

A

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

STYCZEŃ-LUTY • 1/2005

B

ADANIE

JAMY

BRZUSZNEJ

I

OKOLIC

MIEDNICY

U pacjentów powypadkowych za-

wsze należy brać pod uwagę możliwość
uszkodzenia narządów jamy brzusznej,
jakkolwiek występują one o wiele rzadziej
niż w medycynie człowieka. W zależności
od rodzaju urazu, mogą mieć charakter
zamknięty (zwykle po wypadkach komu-
nikacyjnych lub upadkach z wysokości)
lub otwarty (pogryzienia, postrzały).
Objawy kliniczne urazów zamkniętych
są zwykle słabo widoczne na tle innych
zaburzeń, zważywszy, że w wielu przy-
padkach u zwierząt, które doznały urazu
jamy brzusznej, występują uszkodzenia
innych układów (układu nerwowego,
kostnego itp.). Diagnostyka tępych ura-
zów jamy brzusznej jest trudna, objawy
uszkodzenia narządów rozwijają się
zwykle powoli. Prawie zawsze występuje
ból powłok brzusznych. Trudno jednak
rozpoznać jego źródła – może on bo-
wiem wynikać nie z uszkodzenia powłok
brzusznych, a z podrażnienia otrzewnej.
Rozpoznanie krwotoku w obrębie jamy
brzusznej jest najważniejszym elemen-
tem diagnostyki w pierwszym okresie po
wypadku. Krwawienia z najczęściej ule-
gających uszkodzeniu wątroby i śledziony
są zwykle wolne, a objawy ogólne im
towarzyszące (hipotensja), często masko-
wane przetaczaniem płynów. Podejrzenie
krwawienia w obrębie brzucha zwykle
nasuwa się wówczas, kiedy u pacjenta
występuje szybkie, słabo wyczuwalne tęt-
no, któremu towarzyszy znaczna bladość
błon śluzowych, a w badaniu klinicznym
nie stwierdza się żadnych innych źródeł
krwawienia. Niestety, na podstawie
badania fizykalnego zwykle nie możemy
stwierdzić uszkodzeń struktur wewnątrz-
brzusznych. Z tego powodu u pacjentów

jamy brzusznej tej okolicy znieczulamy
miejscowo. Nakłucia dokonujemy na
zwierzęciu leżącym na boku, grubą igłą,
o średnicy 1,1-1,6 mm. Bezpieczniejszą
metodą jest wkłucie grubego 14G we-
nflonu lub wprowadzenie przez trokar
cewnika. Jeżeli z nasady igły nie wypły-
wa żadna zawartość, należy podłączyć
strzykawkę i delikatnie zassać. Jeżeli
podejrzewamy krwawienie w obrębie
jamy brzusznej, a punkcja dała wynik
negatywny, można wykonać płukanie
jamy otrzewnowej. W tym celu przez igłę
bądź cewnik wlewamy do brzucha od 250
do 500 mililitrów (w zależności od wielko-
ści zwierzęcia) jałowego ciepłego płynu
fizjologicznego, który następnie odsysamy
i badamy. Stwierdzenie powyżej 1 mln
erytrocytów w 1 mm

3

płynu płuczącego

świadczy o bardzo dużym prawdopodo-
bieństwie uszkodzenia narządów jamy
brzusznej i jest wskazaniem do lapa-
rotomii zwiadowczej. Pamiętajmy, aby
w przypadkach podejrzenia krwawienia
do jamy otrzewnowej nie czekać z decyzją
o otwarciu pacjenta, ponieważ zagrożenie
życia związane z utratą krwi jest w takich
przypadkach większe niż sam zabieg
diagnostycznej laparotomii.

Oprócz uszkodzenia narządów miąż-

szowych tępe urazy brzucha mogą po-
wodować uszkodzenie trzewi lub układu
moczowego. Diagnostyka w takich przy-
padkach nie jest łatwa, a rozpoznanie
często stawiane po wielu godzinach
bądź nawet dniach od urazu. Zwykle
najwcześniejszym objawem uszkodzenia
przewodu pokarmowego są pojawiające
się z niewyjaśnionych przyczyn wymioty
(zapalenie otrzewnej) oraz ogólny zły stan
pacjenta pomimo prowadzonej terapii.
Przeglądowe badanie radiologiczne nie
zawsze daje jednoznaczne rozpoznanie.

powypadkowych, po ustabilizowaniu pod-
stawowych parametrów życiowych należy
w każdym przypadku, o ile mamy takie
możliwości, wykonać badanie radiologicz-
ne i ultrasonograficzne klatki piersiowej
i jamy brzusznej. Szczegółowe omówienie
możliwych do stwierdzenia badaniem
radiologicznym i ultrasonograficznym
zmian w zakresie klatki piersiowej i jamy
brzusznej przekracza ramy tego artykułu.
W podstawowej diagnostyce obrazowej
należy uwzględnić: złamania żeber lub
mostka, powiększenie i odmę śródpiersia,
odmę opłucnową, nagromadzenie się pły-
nu w jamach opłucnowych (hydrothorax,
hemothorax lub chylothorax), stłuczenie
płuca, obrzęk płuc, przepuklinę przepo-
nową, tamponadę serca. W zakresie jamy
brzusznej zdjęcie przeglądowe pozwala
łatwo ocenić ciągłość przepony i obec-
ność gazu na skutek pęknięcia jelit bądź
żołądka. Niestety, badanie radiograficzne
ma małą wartość diagnostyczną w przy-
padkach gromadzenia się płynu w jamie
brzusznej. Najmniejsza ilość płynu, jaką
można wykryć tym badaniem wynosi
kilkaset ml (w klatce piersiowej 50 ml
u małych psów, 100 u dużych). Meto-
dą diagnostyczną polecaną w urazach
brzucha jest ultrasonografia. Bada-
niem tym możemy stwierdzić nie tylko
obecność płynu nawet w niewielkich
ilościach (50-70 ml), ale także określić
stan narządów wewnętrznych (wątroba,
śledziona, nerki, pęcherz moczowy).
W przypadkach, kiedy nie mamy możli-
wości wykonania badania USG, można
posłużyć się punkcją diagnostyczną
lub diagnostycznym płukaniem jamy
otrzewnowej. Punkcję jamy brzusznej wy-
konujemy w linii pośrodkowej brzucha,
nieco tylnie od pępka. Przed nakłuciem
opróżniamy pęcherz moczowy, a ścianę

Leczenie pacjentów

powypadkowych

CZ. III

Piotr Skrzypczak, Monika Bluszcz, Marcin Wrzosek*

Katedra i Klinika Chirurgii, Wydział Medycyny Weterynaryjnej AR we Wrocławiu
*Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów,
Wydział Medycyny Weterynaryjnej AR we Wrocławiu

W trzeciej, ostatniej części artykułu autor przedstawia Państwu badanie jamy brzusz-

nej i okolic miednicy, badanie układu kostno-stawowego, badania uzupełniające i mo-
nitoring oraz leczenie uzupełniające pacjentów powypadkowych.

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

33

ANESTEZJOLOGIA/INTESYWNA TERAPIA

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

STYCZEŃ-LUTY • 1/2005

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

W takich przypadkach można posiłkować
się badaniem kontrastowym przewodu
pokarmowego. Najczęstszym uszkodze-
niem układu moczowego jest pęknięcie
pęcherza moczowego. Jedną z pierwszych
wskazówek nasuwających podejrzenie
uszkodzenia pęcherza jest brak od-
dawania moczu, pomimo intensywnie
prowadzonej płynoterapii. W diagnostyce
uszkodzeń układu moczowego istnieje
kilka metod, które można zastosować,
w zależności od sytuacji klinicznej. Zwykle
podejrzenie uszkodzenia dróg moczowych
pojawia się po badaniu radiologicznym
i ultrasonograficznym jamy brzusznej,
w których to badaniach zazwyczaj nie
można stwierdzić obecności wypełnio-
nego moczem pęcherza lub stwierdza się
jego wypełnienie niewielką ilością płynu.
Postępowanie diagnostyczne uzależnia-
my od stanu miednicy oraz ewentualnej
obecności krwi w okolicach ujścia cewki
moczowej, co może sugerować jej uszko-
dzenie. W takich przypadkach, przed
wprowadzeniem cewnika do pęcherza,
powinno wykonać się urografię, podając
donaczyniowo kontrast, np. Omnipaque
w dawce 2-3 ml/kg mc. Jeżeli nie istnieje
podejrzenie uszkodzenia cewki, można
zwierzę zacewnikować i podać do pę-
cherza powietrze, a następnie wykonać
zdjęcie RTG – pneumocystografię. Przy
uszkodzeniu pęcherza powietrze będzie
przedostawało się do jamy otrzewnowej.
Metodą alternatywną dla pneumocysto-
grafii jest urografia wsteczna, polegająca
na podaniu do pęcherza środka kontra-
stowego. W każdym przypadku stwier-
dzenia uszkodzenia dróg moczowych
niezbędny jest zabieg chirurgiczny. Wśród
zamkniętych urazów brzucha, na skutek
gwałtownego wzrostu ciśnienia, może do-
chodzić do pęknięcia ściany jamy brzusz-
nej i powstania przepukliny. Zjawisko to
częściej obserwuje się u kotów, których
powłoki brzuszne są znacznie cieńsze niż
u psów. Badaniem klinicznym stwierdza
się wówczas obecność pod skórą trzewi.
Po pełnej stabilizacji pacjenta należy w ta-
kich przypadkach chirurgicznie zamknąć
wrota przepukliny. W otwartych urazach
jamy brzusznej naczelną zasadą jest za-
bezpieczenie zwierzęcia przed dalszymi
uszkodzeniami oraz zakażeniem. Skórę
w miejscach uszkodzenia należy wygolić
na większym obszarze, starając się nie
dopuścić do przedostawania się włosa
do światła rany (brzegi rany uchwycić
pęsetą, do wnętrza rany wprowadzić
jałowy tampon). Rany perforujące jamy
brzusznej po ustabilizowaniu parame-
trów życiowych zaopatrzyć chirurgicznie.
W przypadkach pogryzień uszkodzone
tkanki należy usunąć, a samą ranę,
jeżeli istnieje podejrzenie uszkodzenia

narządów wewnętrznych, poszerzyć, tak
aby móc swobodnie dokonać wizualizacji
wnętrza jamy brzusznej. W przypadkach
postrzałów rana wlotowa po pocisku może
być niewielka, natomiast zwykle punk-
towym uszkodzeniom ulegają narządy
wewnętrzne, co jest bezwzględnym wska-
zaniem do laparotomii zwiadowczej.

Podobnie jak jamę brzuszną, w pla-

nie badania należy dokładnie obejrzeć
i omacać okolicę miednicy. Podczas
badania niezbędne jest zwrócenie uwagi
na krocze oraz odbyt. Wydobywająca się
krew oraz deformacja tej okolicy mogą
świadczyć o uszkodzeniu prostnicy. Na-
rządy leżące w miednicy oraz stan układu
kostnego oceniamy badaniem rektalnym.
Od badania tego należy odstąpić przy
zaburzeniach w wentylacji oraz przy nie-
dotlenieniu pacjenta – niestabilny układ
wegetatywny, możliwość pobudzenia
nerwu błędnego i odruchowego zatrzy-
mania krążenia. W badaniu miednicy
zawsze należy uwzględnić ocenę układu
rozrodczego i kostno-stawowego (tarcie
i krepitacja w zakresie stawów biodro-
wych). Pełny zakres uszkodzeń miednicy
możemy określić dopiero po badaniu
radiologicznym.

B

ADANIE

UKŁADU

KOSTNO

-

STAWOWEGO

Wypadki komunikacyjne oraz upadki

z dużych wysokości bardzo często po-
wodują uszkodzenia kości lub stawów.
Urazy te na szczęście rzadko stanowią
bezpośrednie zagrożenie życia naszych
pacjentów. Mimo to określenie charakte-
ru urazów układu kostno-stawowego sta-
nowi ważny element diagnostyki powy-
padkowej, ponieważ mogą one pośrednio
informować nas o uszkodzeniach struk-
tur położonych głębiej. W przypadkach
złamań kości czaszki bądź zwichnięcia
lub nadwichnięcia stawów żuchwowych
można podejrzewać występowanie
współuczestniczących szkód w CUN.
Jest to zatem podstawa do szczególnie
wnikliwej diagnostyki układu nerwo-
wego. W przypad-
kach uszkodzeń
łopatki, kości ra-
miennej czy stawu
barkowego, zmia-
ny pośrednie mogą
dotyczyć narządów
klatki piersiowej.
Wskazane zatem
jest, aby przy oka-
zji badania radiolo-
gicznego kończyny
piersiowej wykonać
dodatkowo zdjęcie
przeglądowe klatki
piersiowej. Postę-

powanie ostateczne (operacyjne) powinno
być odroczone do czasu pełnej stabilizacji
parametrów życiowych pacjenta. Jedynie
w przypadkach urazów kręgosłupa lub
przy złamaniach żeber, których ostre
końce mogą uszkadzać narządy klatki
piersiowej, zabieg operacyjny należy
przeprowadzić w ciągu kilku godzin po
urazie. Podstawową zasadą postępowania
w przypadku złamań kości bądź uszko-
dzeń stawów jest ochrona otaczających je
tkanek przed wtórnymi uszkodzeniami.
Z tego też powodu należy dążyć do jak
najpełniejszej diagnostyki (badanie kli-
niczne uzupełnione radiografią), zwalczać
ból oraz stosować czasowe unieruchomie-
nie uszkodzonych miejsc.

B

ADANIA

UZUPEŁNIAJĄCE

I

MONITORING

Badanie kliniczne pacjentów powy-

padkowych powinno być uzupełnione
badaniami laboratoryjnymi. Już na etapie
kateteryzacji naczynia żylnego, zwłaszcza
kiedy wykonujemy wkłucie centralne,
należy pobrać krew do badania morfolo-
gicznego oraz biochemicznego. Określenie
podstawowych parametrów krwi przed
wdrożeniem postępowania terapeutyczne-
go pozwala nam w późniejszym czasie na
dokładną ocenę prowadzonego leczenia.
Zakres badań możliwych do wykonania
zależy przede wszystkim od posiadanego
sprzętu, możliwości finansowych wła-
ściciela oraz stanu ogólnego pacjenta.
Stała obserwacja i regularne pomiary
podstawowych parametrów klinicznych
(tętno, oddech, temperatura, czas wypeł-
niania kapilar, diureza) są najprostszymi,
niewymagającymi większych nakładów
metodami monitoringu pacjentów powy-
padkowych. Zwierzęta w ciężkim stanie,
z zaburzeniami świadomości, problemami
oddechowymi, podejrzane o uraz wielona-
rządowy wymagają od samego początku
leczenia stałego i ponadstandardowego
monitorowania parametrów życiowych.
W takich przypadkach, o ile tylko posia-
damy odpowiedni sprzęt, powinniśmy

34

NESTEZJOLOGIA/INTENSYWNA TERAPIA

A

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

STYCZEŃ-LUTY • 1/2005

prowadzić ocenę tętna obwodowego
i saturacji krwi obwodowej drogą pulsok-
symetrii, wydolność układu oddechowego,
zwłaszcza u zwierząt zaintubowanych,
kontrolować badaniem kapnometrycznym
lub okresowo wykonywanymi badaniami
gazometrycznymi, stan układu krążenia,
zwłaszcza rytm pracy serca, badaniem
elektrokardiograficznym, ciśnienie krwi
dopplerowskim lub oscylometrycznym
miernikiem ciśnienia bądź metodą krwawą
po kaniulacji tętnicy udowej. W przypad-
kach, kiedy nie mamy możliwości badania
powyższych parametrów, za minimum
należy przyjąć pomiary ośrodkowego ci-
śnienia krwi (OCŻ), okresowe oznaczanie
hematokrytu, stężenia białek osocza,
diurezy godzinowej, jak również ciągły
lub okresowy pomiar ciepłoty ciała. Szcze-
gółowy opis metodyki oraz interpretacji
wyników powyższych badań przekracza
zakres niniejszego artykułu, potrzebne
informacje można uzyskać w cytowanym
piśmiennictwie (1, 4, 5, 9, 10, 11, 12).

L

ECZENIE

UZUPEŁNIAJĄCE

Po wstępnej stabilizacji pacjenta oraz

uzyskaniu wyników badań dodatkowych
dalsze leczenie prowadzimy w odniesieniu
do uzyskanych wyników. Terapię płynami
należy kontynuować do czasu wzrostu
OCŻ do poziomu 12-13 cm H

2

O. Zwykle

w leczeniu uzupełniającym stosowane
są roztwory 0,9% NaCl z dodatkiem
5% glukozy. Ogólna dawka płynów
podawanych jako uzupełnienie wynosi
u psa od 40-80 ml/kg/dzień, przy czym
dawka glukozy nie powinna przekraczać
15-20 ml/kg/dzień. U kotów ilość poda-
wanych płynów nie powinna przekraczać
dawki 150 ml/dzień.

Kwasicę zwalczamy podawaniem

wodorowęglanu sodowego (NaHCO

3

)

4,2% w dawce 1-2 ml/kg. W pierwszym
etapie leczenia wstrząsu, ze względu na
gromadzenie się kwaśnych produktów
przemiany materii powstających na
skutek niedotlenienia tkanek obwodo-
wych, podawanie wodorowęglanu należy

uwzględnić w podstawowej płynoterapii.
W leczeniu uzupełniającym korektę
kwasicy metabolicznej prowadzimy, jeżeli
pH krwi jest niższe niż 7,21, a stężenie
HCO

3

spada poniżej 14 mmol/l (badania

gazometryczne). W kolejnych dniach le-
czenia jakość i ilość płynów uzależniamy
od stanu pacjenta oraz wyników badań
krwi. Jeśli ubytek płynów wynika z utraty
elektrolitów (wysięki do jamy otrzewnowej
lub jam opłucnowych, wymioty lub bie-
gunki, toksemia lub posocznica) leczenie
należy prowadzić roztworem Ringera lub
roztworem Ringera z mleczanem. U zwie-
rząt wymagających dłuższego leczenia,
nie przyjmujących pokarmów, terapię
należy uzupełnić podawaniem roztworów
wysokoenergetycznych uzupełnionych
aminokwasami lub emulsjami tłusz-
czowymi, np. Duphalite. Pamiętajmy,
aby u zwierząt po urazach starać się jak
najszybciej wprowadzać pokarm poda-
wany doustnie. Na rynku dostępne są
weterynaryjne diety wysokokaloryczne
przeznaczone dla pacjentów po zabiegach
operacyjnych.

U pacjentów powypadkowych w niektó-

rych przypadkach, pomimo podawania
odpowiedniej ilości płynów o odpowied-
nim składzie, stwierdzamy intensywnie
prowadzonym monitoringiem spadek
rzutu serca, obniżone ciśnienie krwi oraz
ogólne objawy hipotensji. W takich przy-
padkach płynoterapię należy uzupełnić
podawaniem leków o dodatnim działaniu
inotropowym stosując powolny wlew do-
butaminy w dawce 0,05 mg/kg/godzinę
lub podając we wlewie adrenalinę 1 ml
01% roztworu na 50 ml 0,9% NaCl.

W urazach, którym towarzyszy duży

ubytek krwi, należy zawsze rozważyć
konieczność transfuzji. W początkowym
okresie leczenia wstrząsu spowodowanego
krwotokiem terapia powinna opierać się
na podawaniu koloidów i krystaloidów.
W przypadkach, kiedy efekt leczenia jest
niezadowalający, a wyniki badania klinicz-
nego (bladość błon śluzowych, przedłużony
czas wypełniania kapilar powyżej 2 sek.)

oraz badań uzupeł-
niających (morfo-
logia) wskazują na
duży ubytek krwi,
należy rozpocząć
jej podawanie. Przy
masywnych krwa-
wieniach wewnętrz-
nych (uszkodzenie
śledziony, wątroby
itp.) transfuzję nale-
ży wdrożyć nie cze-
kając na wyniki ba-
dań. W takich przy-
padkach niezbędne
jest założenie dwóch

kaniul do naczyń żylnych i jednoczesne
podawanie krystaloidów oraz krwi przy
równocześnie prowadzonym zabiegu ope-
racyjnym. Krew jest niezbędna w procesie
dostarczania tlenu do tkanek oraz usuwa-
nia z nich produktów przemiany materii.
Aby procesy te zachodziły prawidłowo,
konieczna jest jej odpowiednia ilość w or-
ganizmie. Utracie 30% krwi towarzyszy
uszkodzenie narządów, a niedobór 50%
objętości łączy się z wysoką śmiertelnością
(11). Decyzję o wdrożeniu leczenia krwią
podejmujemy na podstawie morfologii,
ze szczególnym uwzględnieniem pozio-
mu hemoglobiny i hematokrytu. Dług
tlenowy powstający w wyniku ubytku
nośnika organizm częściowo rekom-
pensuje przy poziomie hemoglobiny
4-6% i hematokrycie 15-20%. Z tego też
powodu bezwzględnym wskazaniem do
transfuzji krwi jest ubytek powyżej 30%
krwi krążącej (ilość krwi u psa stanowi
1/12 mc, u kota 1/20 mc), spadku he-
moglobiny poniżej 5 g% (5 g/dl), spadku
hematokrytu poniżej 20%. Warto w tym
miejscu wspomnieć, że przy wartości Hb
3 g% i Ht <15%, jeżeli pacjent nie otrzyma
odpowiedniej ilości krwi, dochodzi do nie-
odwracalnych zmian dekompensacyjnych,
czego efektem jest tzw. zgon odroczony,
natomiast przy wartościach Hb <2 g%
i Ht <5-10% dochodzi do zatrzymania
czynności serca. W przypadkach, kiedy
istnieje nagła potrzeba wykonania trans-
fuzji, najczęściej korzystamy z przypadko-
wych dawców. U psów, które pozbawione
są przeciwciał skierowanych przeciwko
innym grupom krwi, dawcą tej tkanki
może być każdy osobnik tego gatunku.
Przy powtórnym przetaczaniu, jeżeli od
poprzedniej minęło więcej niż 4 dni należy
wykonać próbę krzyżową. Wskazane było-
by, aby dawca był większy od biorcy. Krew
najkorzystniej jest pobierać z żyły szyjnej
zewnętrznej, jakkolwiek u dużych osobni-
ków nie stanowi problemu uzyskanie jej
z innych żył obwodowych. Krew pobieramy
do specjalnych pojemników, stosowanych
u ludzi. Możemy tutaj wykorzystać worki
z odczynnikiem ADC (cytrynian sodu
+ glukoza). W przypadkach, kiedy pobraną
krew chcielibyśmy przechowywać, lepiej
pobierać ją na CPD-A (cytrynian + fosforan
+ glukoza + adenina), ponieważ dodatek
adeniny pozwala przechowywać taką krew
do 1 miesiąca. Od dawcy pobieramy od
10-20 ml/kg mc krwi. Podawanie krwi
biorcy należy prowadzić wolnym wlewem
kroplowym z szybkością 8-10 ml/kg/godz.
w dawce 10-30 ml/kg.

U kotów, podobnie jak u ludzi, a od-

miennie niż u psów, występują naturalne
alloprzeciwciała skierowane przeciwko in-
nym grupom krwi. Najczęściej występującą
grupą krwi u kotów jest grupa A (92,6%),

35

ANESTEZJOLOGIA/INTESYWNA TERAPIA

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

STYCZEŃ-LUTY • 1/2005

rzadziej B (6,7%), bardzo rzadko występu-
je grupa AB (0,7%). Grupa A występuje
w większości przypadków u kotów rasy
europejskiej krótkowłosej, persów, ko-
tów ras abisyńskiej i somalijskiej, grupa
B stosunkowo często u brytyjskiego kota
krótkowłosego oraz devon-rexa. Okres
półtrwania przetoczonych erytrocytów
po transfuzji u kotów zgodnych grupowo
wynosi od 29 do 39 dni. W przypadku
transfuzji krwi o grupie A do kota z grupą
B dochodzi do szybkiego rozpadu krwi
dawcy (ok. 1 godz.), czemu towarzyszą
ciężkie objawy kliniczne – spadek ciśnie-
nia, wymioty, bezwiedne oddawanie kału,
a nawet śmierć wynikająca ze wstrząsu
anafilaktycznego. Przy transfuzji krwi
grupy B do kota o grupie krwi A objawy
kliniczne są znacznie słabiej wyrażone,
jednak korzyści terapeutyczne z takiego
przetoczenia są mierne, ponieważ okres
półtrwania erytrocytów wynosi tylko
ok. 2 dni. Z tego też względu u kotów
oraz u psów, które już miały transfuzję,
powinno wykonać się próbę krzyżową.
Dzielimy ją na dużą – sprawdzamy, czy we
krwi biorcy są przeciwciała allogeniczne
na krew dawcy i małą – sprawdzamy, czy
w surowicy dawcy są przeciwciała przeciw
erytrocytom biorcy. Krew biorcy i dawcy
pobieramy do probówek EDTA, wirujemy,
a następnie pobieramy do innej probówki
osocze. Krwinki przepłukujemy trzykrot-
nie płynem fizjologicznym i rozcieńczamy
do roztworu 3-5% erytrocytów. Następnie
przygotowujemy po 3 probówki opisane
jako: mała, duża, kontrolna. Do każdej
probówki dajemy 50 mikrolitrów (2 kro-
ple) osocza i 25 mikrolitrów (1 kropla)
roztworu erytrocytów wg schematu:
duża – osocze biorcy + erytrocyty dawcy;
mała – osocze dawcy + erytrocyty biorcy;
kontrolna – osocze + erytrocyty biorcy.
Roztwór osocza i erytrocytów delikatnie
mieszamy i inkubujemy w temp. 37 stop-
ni przez 15-30 min. Następnie przez
15 sek. wirujemy przy obrotach 1000 x g
i sprawdzamy stopień hemolizy. Makro-
skopowo oceniamy aglutynację, a jeżeli jej
nie widać, nakładamy kroplę na szkiełko
i sprawdzamy stopień aglutynacji pod
mikroskopem. Próba biologiczna u psów
i kotów nie znajduje niestety zastosowania
w wykrywaniu niezgodności grupowych.
U psów jest to związane z występowa-
niem nieznacznie zaznaczonych objawów
klinicznych reakcji hemolitycznej, które
łatwo przeoczyć, u kotów natomiast po-
danie nawet 1 ml niezgodnej serologicznie
krwi może wywołać anafilaksję.

We wszystkich rodzajach wstrząsu, po

uzupełnieniu łożyska naczyniowego płyna-
mi i wykonaniu badań, należy w pierwszym
etapie zastosować leczenie przeciwbólowe.
Lekami z wyboru, zwłaszcza w urazach

klatki piersiowej, jamy brzusznej oraz
układu kostno-stawowego, są leki opia-
towe. Z dostępnych na rynku preparatów
możemy zastosować: Morfinum sulfuricum
– Ca 0,1-0,2 mg/kg, Fe 0,1 mg/kg co 4 h,
Petydyna (Dolargan) – Ca, Fe 2 mg/kg,
co 2 h, Buprenorfinę (Torbugesic) – Ca
0,01 mg/kg, Fe 0,01-0,03 mg/kg co 6-8 h,
Pentazocynę (Fortal) – Ca, Fe 1-2 mg/kg co
6-8 h, Nalbufinę Ca 0,5 – 1 mg/kg, Tramal
Ca 1-3 mg/kg. W późniejszych okresach
leczenia należy podawać niesterydowe leki
przeciwzapalne.

Bardzo ważne jest również stosowanie

antybiotykoterapii. W pierwszym okresie
leczenia stosujemy antybiotyki dożylne
o szerokim spektrum działania, jak np.
ampicylinę czy cefalosporyny trzeciej gene-
racji. Wskazane jest również uzupełnienie
antybiotykoterapii przez dożylne podanie
metronidazolu. Jeżeli nie ma innych wska-
zań wynikających ze specyficznych urazów
(obrażenia głowy) leczenie, zwłaszcza bez-
pośrednio po wypadkach, należy wspomóc
podawaniem glikokortykosterydów. Leki te
powodują: zwiększenie rzutu serca, zmniej-
szenie obwodowego oporu naczyniowego,
pobudzenie glukoneogenezy, obniżają po-
ziom kwasu mlekowego oraz mają działanie
przeciwhistaminowe. Z szeregu dostępnych
na rynku preparatów najkorzystniej jest
zastosować: Metyloprednisolon (Solu Me-
drol) 10-30 mg/kg mc. iv co 8-12 h przez
3 dni, Hydrocortisonum hemisuccinatum
5-10 mg/kg mc. iv co 6-8 h przez 2-3 dni,
Dexamethason 2-4 mg/kg mc. iv co
4-6 h przez 2-3 dni. Działanie wszystkich
rozpoczyna się po 1-4 min od podania.
Leczeniem uzupełniającym może być po-
dawanie preparatów witaminowych.

P

ODSUMOWANIE

Skuteczne leczenie pacjentów powy-

padkowych opiera się w głównej mierze
na znajomości mechanizmów urazu,
patofizjologii procesów towarzyszących
urazom, dobrej diagnostyce, wnikliwej
obserwacji i monitorowaniu stanu pa-
cjenta do momentu przywrócenia wszyst-
kich funkcji życio-
wych. W okresie
rekonwalescencji
regularna kontrola
oraz dostosowy-
wanie leczenia do
aktualnych potrzeb
pacjenta jest pod-
stawą do szybkie-
go przywrócenia
homeostazy orga-
nizmu. Powyższe
uwarunkowania
mogą być spełnione
tylko wówczas, kie-
dy pacjent znajduje

się w placówce dysponującej szpitalem
i 24-godzinnym dyżurem. Trzeba rów-
nież pamiętać, że intensywne leczenie
zwierząt, zwłaszcza z urazami wielona-
rządowymi, stanowi znaczne obciążenie
finansowe właściciela i może stać się dla
niego przeszkodą nie do udźwignięcia.
Stąd, po udzieleniu pierwszej pomocy,
decyzję o prowadzeniu dalszego leczenia
w każdym przypadku należy rozpatry-
wać indywidualnie i dokładnie omówić
z właścicielem.

‰

Piśmiennictwo

1. Berry A.J., Knos G. B.: „Anestezjologia”,

Urban & Partner, Wrocław 1999.

2. Crowe D.T.: „Ogólne zasady postępowania

z pacjentem w nagłych przypadkach”,
„Weterynaria po Dyplomie”. 2004, 5(3),
s. 19-26.

3. Gordon P.N., Dunphy E.D., Mann F.A.:

„Intensywna terapia po wypadkach. Postępo-
wanie z pacjentem z urazem głowy”, „Wete-
rynaria po Dyplomie” 2004, 5(3), s. 27-35.

4. Gravenstein J.V.: „Clinical monitoring prac-

tice”, Lippincott Comp., New York 1987.

5. Houlton J. E.F., Taylor P.M.: „Pourazowa

terapia psów i kotów”, SIMA WLW Warsza-
wa 1999

6. Jastrzębski J.: „Chory we wstrząsie”, PZWL,

Warszawa 1992.

7. Kokot F.: „Ostre stany zagrożenia życia

w chorobach wewnętrznych”, PZWL, War-
szawa 1998.

8. Madej E., Marczuk J., Abramowicz B.,

Blamowska M.: „Przydatność lecznicza hi-
pertonicznych roztworów NaCl”, „Magazyn
Weterynaryjny” 2004, vol. 13, nr 88.

9. Ratajczak K.: „Anestezjologia weterynaryjna”,

PWRiL, Warszawa 1985.

10. Rybicki Z.: „Intensywna terapia dorosłych”,

Novus Orbis, Gdańsk 1994.

11. Skrzypczak P., Zięba B., Bluszcz M.: „Prak-

tyczne aspekty śródoperacyjnego monito-
rowania małych zwierząt”, „Weterynaria
w praktyce”, 2004, 3.

12. Seymour C., Gleed R.: „Manual of Small

Animal Anaesthesia and Analgesia.”,
BSAVA, Cheltenham 1999.

dr n. wet. Piotr Skrzypczak

Katedra i Klinika Chirurgii

AR we Wrocławiu,

50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 51