Neurofizjologiczna podstawa

zjawisk afektywnych

Małgorzata Godlewska

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Seminarium z psychologii emocji, motywacji i poznania

Warszawa, marzec 2011

„Triadyczny mózg”

(triune brain) -

koncepcja Paula MacLeana

Nowa kora

Układ limbiczny

Mózg neossaków

(neomammalian brain)

Mózg gadzi

(reptilian brain)

Mózg paleossaków

(paleomammalian brain)



Jest ewolucyjnie najstarszą częścią mózgu.



Obejmuje przede wszystkim: rdzeń kręgowy,

tyłomózgowie, śródmózgowie.



Jego działanie związane jest z

autonomicznym układem nerwowym.



Odpowiada za: zachowania umożliwiające
codzienne życie (np. oddychanie, regulację
rytmów serca, regulację temperatury ciała,

defekację, etc.) oraz reagowanie na działania

innych osobników własnego gatunku (m.in.

formowanie grup społecznych, wraz z ich

hierarchią).

Mózg gadzi

(„nerwowe podwozie”)

Mózg paleossaków

(układ limbiczny)



Mózg paleossaków = mózg gadzi + układ

limbiczny.



Ssaki dodatkowo: opiekują się potomstwem,

porozumiewają się wokalnie oraz bawią się

(zabawa jest wysoko skorelowana z

eksploracją).



Układ limbiczny obejmuje: ciało migdałowate,

wzgórze, hipokamp.



Ma mocno rozbudowaną sieć połączeń z

podwzgórzem, które kontroluje działanie AUN

oraz systemu hormonalnego.



Układ limbiczny umożliwia: odbieranie i

wysyłanie sygnałów afektywnych, unikanie

przykrości, poszukiwanie przyjemności oraz

zapamiętywanie (zdarzeń afektywnych).

Mózg neossaków

(nowa kora)



Jest ewolucyjnie najmłodszą częścią mózgu.



Ma szczególnie dobrze rozbudowane płaty

czołowe (gdzie zlokalizowane są wyższe

czynności poznawcze), które posiadają gęstą

sieć połączeń z układem limbicznym.



Można zaobserwować wyraźne funkcjonalne

zróżnicowanie półkul mózgowych:

lewa półkula

prawa półkula

operacje: werbalne,

symboliczne i analityczne

rozpoznawanie emocji

odczuwanie i ekspresja

emocji pozytywnych

odczuwanie i ekspresja

emocji negatywnych

Rysunek według pomysłu Juliana Jaynesa

Która z twarzy jest bardziej radosna?

Odkrycie Josepha LeDoux



LeDoux przeprowadził serię badań na

szczurach laboratoryjnych.



Używał metody warunkowania reakcji

strachu na bodźce słuchowe.



Badania wykazały, iż kora słuchowa nie jest

niezbędna w sytuacji warunkowania reakcji strachu!



Dzięki zastosowaniu metody śledzenia przebiegu

dróg nerwowych w mózgu przy pomocy znacznika

odkrył, iż strukturą odpowiedzialną za

przekazywanie i wstępne obrabianie informacji

emocjonalnych, jest CIAŁO MIGDAŁOWATE.

KORA SENSORYCZNA

WZGÓRZE

SENSORYCZNE

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

BODZIEC

EMOCJONALNY

REAKCJE

EMOCJONALNE

droga niska

droga wysoka

„Niska” i „wysoka” droga do ciała migdałowatego

(LeDoux, 2000)

Mózgowe drogi obrony

wzgórze

amygdala

kora

wzrokowa

wstępnie rozpoznaje

bodźce na podstawie

ich parametrów

zmysłowych

rozpoznaje i

zapamiętuje

znaczenie

afektywne bodźca

wzmacnia

prawidłowe i

hamuje

niepotrzebne

reakcje wywołane

niską drogą

hipokamp

rozpoznaje i

zapamiętuje

znaczenie

kontekstowe bodźca

bodziec

Badania i obserwacje zwierząt

Uszkodzenie ciała migdałowatego:



Hamuje warunkowe reakcje lękowe u ptaków,

szczurów, królików, małp – bodziec warunkowy nie

wywołuje reakcji warunkowej



Zwierzęta z uszkodzonym ciałem migdałowatym nie

odczuwają strachu w sytuacji zagrożenia



U małp – zespół Klüvera-Bucy’ego (utrata strachu

na bodziec wcześniej zagrażający, pozbawienie

ekspresji mimicznej, jedzenie surowego mięsa i

ekstrementów itp.)

Badania i obserwacje ludzi

Uszkodzenie ciała migdałowatego:



hamuje warunkowe reakcje lękowe



upośledza zdolność do rozpoznania ekspresji emocji

strachu (również trudności z rozpoznaniem ekspresji

zaskoczenia)



niweluje umiejętność rozpoznawania sygnałów

pozwalających oszacować wiarygodność ludzi, osoby

z uszkodzoną amygdalą zwracają się do ludzi o

pomoc bezkrytycznie, nie wyszukując osób

wyglądających i zachowujących się przyjaźnie



uniemożliwia rozpoznawanie i odwzorowywanie

twarzy przedstawiających ekspresję strachu (np.

nieumiejętność narysowania przestraszonej twarzy

przez pacjentów)

Rola kontekstu



w eksperymentach nad warunkowaniem

strachu, kontekst składa się ze wszystkich

obecnych tam bodźców, innych niż bodziec

warunkowy



kontekst jest funkcją hipokampa



zwierzęta z uszkodzonym hipokampem nie

wykazują reakcji lękowej na kontekst (np.

klatkę, w której doszło do uwarunkowania

strachu) dlatego, że nie potrafią stworzyć

sobie reprezentacji kontekstu i przesłać jej

do ciała migdałowatego

Podsumowanie



Dzięki ciału migdałowatemu mózg może wykrywać

zagrożenie i wyzwalać najbardziej skuteczne

reakcje obronne. Reakcje te występują zanim

mózg zdąży pomyśleć o tym, co robić (np. wąż w

zoo).



Bodziec wywołuje w mózgu rozpoczęcie procesu

wartościowania, zanim systemy spostrzegania w

pełni przetworzą bodziec.

Jest zatem możliwe, że Twój mózg będzie

wiedział, co jest dobre a co złe, zanim ty

dowiesz się szczegółowo, co to jest.