13 Organizowanie pracy osrodka Nieznany (2)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Lucyna Karpińska

Organizowanie pracy ośrodka jeździeckiego oraz imprez
hipicznych 321[01].Z3.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Zofia Blajer
mgr inż. Arkadiusz Trochowski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Maria Majewska

Konsultacja:
mgr inż. Anna Augustyńska-Mincger
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[01].Z3.04,

„Organizowanie pracy o

rodka jeździeckiego oraz imprez hipicznych”, zawartego

w modułowym programie nauczania dla zawodu technik hodowca koni.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Planowanie i organizacja imprez hipicznych. Reklama imprez jeździeckich

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Prowadzenie rekreacji konnej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Organizacja szkółki jeździeckiej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

35
39

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu umiejętności z zakresu organizowania

pracy ośrodka jeździeckiego oraz imprez hipicznych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, które są wykazem umiejętności, jakie należy opanować wcześniej,
by móc korzystać z tego poradnika,

–

cele kształcenia, czyli umiejętności, jakie zdobędziesz pracując z poradnikiem,

–

materiał nauczania, który zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej. Podzielono go na cztery tematy, ściśle ze sobą powiązane
i realizowane w określonej kolejności,

–

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy posiadłeś podstawową wiedzę konieczną
do użytkowania koni,

–

wiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

–

sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw pytań, dzięki któremu sprawdzisz czy
nabyłeś niezbędną wiedzę i umiejętności po zrealizowaniu jednostki modułowej,

–

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni, a przede wszystkim w ośrodku jeździeckim, gdzie będziesz

realizować wiele ćwiczeń, musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z regulaminu pracowni
i ośrodka jeździeckiego. W trakcie ćwiczeń z użyciem koni należy zachować szczególną
ostrożność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[01].Z3.04

Organizowanie pracy ośrodka jeździeckiego

oraz imprez hipicznych

321[01].Z3.01

Prowadzenie chowu i hodowli koni

321[01].Z3.03

Użytkowanie koni

321[01].Z3

Organizacja gospodarstwa

hodującego i użytkującego konie

321[01].Z3.02

Kształtowanie umiejętności jeździeckich.

Trening koni

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

dobierać kierunki chowu koni do warunków przyrodniczo-ekonomicznych gospodarstwa,

−

stosować racjonalne żywienie, pojenie i pielęgnację koni,

−

zapewniać koniom dobrostan,

−

stosować zasady bezpiecznego obchodzenia się z końmi,

−

przewidywać zagrożenia związane z pracą z końmi,

−

stosować zasady zapobiegania chorobom u koni,

−

rozpoznawać objawy chorób koni,

−

oceniać warunki zoohigieniczne w budynkach dla koni,

−

organizować pracę w stajni,

−

planować przebieg zawodów jeździeckich,

−

określać zasady przeprowadzania zawodów hipicznych,

−

projektować proste przeszkody i trasy konkursów,

−

stosować przepisy i regulaminy dyscyplin jeździeckich,

−

dokonywać konserwacji sprzętu do jazdy konnej, powożenia i lonżowania,

−

stosować wybrane metody i techniki w badaniach marketingowych produktów rolnych
i usług gospodarstw hodujących i użytkujących konie,

−

opracowywać plan marketingowy gospodarstwa hodującego i użytkującego konie,

−

stosować instrumenty strategii marketingowej,

−

stosować przepisy sanitarno-weterynaryjne i przepisy dotyczące dobrostanu zwierząt,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
ś

rodowiska,

−

udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zaplanować zawody konne,

−

zorganizować imprezę jeździecką,

−

zorganizować jeździeckie święto „Hubertus”,

−

zaplanować i zorganizować pracę szkółki jeździeckiej,

−

zaplanować różne formy rekreacji konnej,

−

przeprowadzić zajęcia związane z rekreacją konną,

−

rozpoznać zasady funkcjonowania rynku i reklamy usług związanych z użytkowaniem
koni,

−

wyjaśnić potrzebę pielęgnacji tradycji jeździeckich i łowieckich,

−

zastosować przepisy i regulaminy jeździeckie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Planowanie i organizacja imprez hipicznych. Reklama

imprez jeździeckich

4.1.1. Materiał nauczania

Planowanie i organizacja imprezy jeździeckiej

Organizacja imprez jeździeckich jest nieodłącznym elementem działalności związanej

z użytkowaniem koni. Jeździectwo jest formą rekreacji ruchowej i prowadzenie jej jest
regulowane przez Ustawę o kulturze fizycznej. Zasady organizacji imprezy jeździeckiej są
podobne do wszystkich innych imprez o charakterze rekreacyjnym i rządzą się tymi samymi
prawami. W przypadku jeździectwa mogą to być zawody konne w różnych dyscyplinach
jeździeckich, dla zrzeszonych w klubach zawodników lub amatorów, Mistrzostwa Szkół
Rolniczych, gonitwy na przełaj przez przeszkody, gonitwy po terenie płaskim, festyn
jeździecki, parada koni, Dzień Otwartych Drzwi ośrodka jeździeckiego lub szkółki, święto
koniarzy i myśliwych – Hubertus, pikniki, Dni regionu, gminy czy miasta.

Planowanie imprezy należy rozpocząć od zastanowienia się nad jej charakterem,

zakresem oraz celem, jaki chce się poprzez jej organizację osiągnąć. Następnym krokiem, na
wiele tygodni przed imprezą, jest powołanie Komitetu Organizacyjnego. Skład Komitetu to
maksymalnie 5–7 osób, z wyodrębnionym przewodniczącym, z ustalonym podziałem zadań.

Najczęściej wyodrębnia się 3 grupy zadań wykonywanych przez Komisję:

−

techniczno-sportowe,

−

gospodarczo-finansowe,

−

organizacji i marketingu.
Komisja musi opracować plan pracy, ze szczegółowymi zadaniami dla poszczególnych

grup, określić harmonogram ich wykonania. Grupa zajmująca się sprawami techniczno-
sportowymi opracowuje szczegółowy program zawodów, regulaminy konkurencji, sposób
przeprowadzenie rozgrywek, ustala skład komisji sędziowskiej, dokonuje obliczeń
i opracowuje wyniki. Grupa druga sporządza preliminarz imprezy, zbiera środki finansowe,
dokonuje zakupów sprzętu, przygotowuje obiekt do zawodów, rozlicza wydatki. Zadaniem
trzeciej grupy jest analiza rynku, przygotowanie i rozprowadzenie materiałów reklamowych,
rozpropagowanie imprezy w mediach, zapewnienie bezpieczeństwa, przygotowanie nagród,
organizacja rozpoczęcia i zakończenia imprezy. Organizatorzy powinni spotykać się w miarę
potrzeb i ustalać stan przygotowania imprezy, z dokładnym określeniem załatwionych i nie
załatwionych spraw.

Regulamin przebiegu imprezy z podaniem zasad uczestniczenia w niej oraz systemu

rozgrywek powinien być dostarczony wszystkim uczestnikom na co najmniej kilka dni przed
imprezą. Regulamin ten powinien zawierać postanowienia ogólne i techniczne. Postanowienia
ogólne:
– nazwa imprezy,
– organizator, sponsorzy,
– gospodarz imprezy,
– termin i miejsce rozgrywek,
– zasady uczestnictwa,
– sposób przeprowadzenia rozgrywek,
– zasady finansowania,
– ogłoszenie wyników i nagrody,
– postanowienia końcowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Postanowienia techniczne:

−

zasady konkursów,

−

kto może uczestniczyć w imprezie (dzieci, młodzież, uczniowie, każdy chętny)

−

wymagania wobec uczestników (zaświadczenia lekarskie, licencje, legitymacje szkolne),

−

dokładny terminarz rozgrywek,

−

wyniki losowania,

−

sposób składania protestu,

−

zastrzeżenia organizatora (zmiana godziny rozpoczęcia zawodów, zmiana sposobu
rozgrywania konkursu ze względu na czynniki zewnętrzne),

−

termin i sposób dekoracji, rozdania nagród,

−

informacje o imprezach towarzyszących (ognisko, bankiet, loteria, koncert).
Dobrze opracowany regulamin pozwala unikać kłopotów organizatorom, a uczestnikom

zapewnia jasne i czytelne reguły zabawy czy rozgrywek. Organizator imprezy jeździeckiej
zgodnie z prawem jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo, porządek i higieniczne warunki
podczas imprezy, w związku z tym musi takie warunki uczestnikom imprezy zapewnić. To
znaczy, że organizatorzy imprez jeździeckich, ponoszą odpowiedzialność cywilną za
uczestników imprez, powinni, więc dołożyć wszelkich starań, by zapewnić im
bezpieczeństwo, ponadto warto ubezpieczyć imprezę od następstw nieszczęśliwych
wypadków a organizatorów od odpowiedzialności cywilnej.

Impreza rekreacyjna, pomimo, że nie jest imprezą masową w przypadku udziału dużej

liczby uczestników i widzów wymaga powiadomienia policji, wynajęcia służb
porządkowych, a zawsze zapewnienia opieki medycznej (karetka pogotowia, lekarz). Ponadto
należy zapewnić parking, toalety, drogi dojazdu, możliwość skorzystania z łatwo dostępnych
posiłków i napojów. Przed i w trakcie trwania imprezy ważne jest zapewnienie łączności
organizatorów między sobą i ze służbami pomocniczymi, a także posiadanie do dyspozycji
transportu. W trakcie imprezy organizatorzy muszą nad wszystkim panować, w związku
z tym nie powinni oni brać udziału w rozgrywkach, ponieważ angażowanie się w nie grozi
utratą kontroli nad przebiegiem imprezy. Po zakończeniu imprezy należy dokonać jej oceny
i zapisać to w sprawozdaniu z jej przebiegu.

Tradycje jeździeckie i łowieckie

W polskiej tradycji koń związany jest przede wszystkim z kawalerią, symbolem

polskości. Polska husaria słynęła w całej Europie. Wtedy to znane było przysłowie: „Lach bez
konia, jak ciało bez duszy.” Obecnie widoczny jest powrót do oddziałów kawalerii. Powstał
reprezentacyjny Szwadron Kawalerii Wojska Polskiego, a także oddziały ochotnicze pułków
ułanów, Drużyny Kawalerii Harcerskiej i Harcerskie Drużyny Jeździeckie. Na wielu
pokazach z udziałem koni, jeźdźcy występują w mundurach ułańskich.

Rys. 1. Szwadron Kawalerii Wojska Polskiego [19]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zmienił się sposób użytkowania koni, obecnie wzrasta liczba koni sportowych

i rekreacyjnych, które stają się atrakcją turystyczną, a także umożliwiają aktywne spędzanie
wolnego czasu. Pieśni ułańskie śpiewane przez koniarzy przy ogniskach i w czasie spotkań
towarzyskich odnoszą się do polskiej historii, w której koń był towarzyszem walki. Pieśń
zatytułowana „Amaranty”, traktowana jest przez większość jeźdźców w Polsce jako swoisty
hymn nawiązujący do walki zbrojnej polskiej konnicy.

Amaranty
A czyjeż to imię okryło się sławą?
Kto walczył za Francję z Hiszpanami krwawo?
To konnica polska, sławne szwoleżery,
Zdobywają szturmem wąwóz Samosierry.

Ref. Barwny ich strój, amaranty zapięte pod szyją,
O, Boże mój, jak ci polscy ułani się biją,
Ziemia aż drży, stary szyldwach swe oczy przeciera,
Wszak on ich zna, to są ułani spod Samosierry.

Już francuska jazda cofa się w nieładzie,
Na jej lewym skrzydle wał trupów się kładzie,
A wtem Napoleon na Polaków skinął,
Skoczył Kozietulski, jazdę w czwórki zwinął.

Na wiarusów czele jak piorun się rzucił,
Wziął pierwszą baterię, ale już nie wrócił,
Skoczył Dziewanowski, niby błyskawica,
Za nim poszła w ogień, ta polska konnica.

Już biorą armaty, już tną kanoniery,
Już wzięli Polacy wąwóz Samosierry,
Niegolewski ranny z konika się schylił,
Napoleon na pierś orła mu przyszpilił.

W nawiązaniu do tradycji konnych polowań, we wszystkich klubach jeździeckich, co

roku, dzień Świętego Huberta (3 listopada) jest uroczyście obchodzony, a głównym punktem
programu jest „pogoń za lisem”. Hubertus, święto myśliwych i jeźdźców, może stać się
Ś

więtem Szkoły, kształcącym jednocześnie wiele umiejętności, których nie można zdobyć na

zajęciach lekcyjnych, może być okazją do kultywowania tradycji jeździeckich czy
łowieckich. Polowania konne na lisa zamieniły się w gonitwę za lisem, którego symbolem
jest przypięta do rękawa jednego z jeźdźców lisia kita. Również przestrzeganie strojów
jeździeckich na zawodach jest związane z tą tradycją.

Każdy ośrodek jeździecki czy gospodarstwo hodujące konie kultywując tradycje

jeździeckie i łowieckie ze swojego regionu, może wprowadzać własne, które staną się
atrakcją dla uczestników imprez i będą przyciągać rzesze turystów. Poniżej przedstawiono
zasady, na jakich odbywa się święto jeźdźców Hubertus w jednym z techników hodowli koni
na Dolnym Śląsku.

Organizatorem imprezy jest zawsze klasa III, ponieważ uczniowie w tym wieku

posiadają już określoną wiedzę zawodową i odpowiednie doświadczenie. Ponadto
uczestniczyli już dwukrotnie w takiej imprezie organizowanej wcześniej przez ich starszych
kolegów.

Hubertus w tej szkole od wielu lat zawiera prawie zawsze te same punkty programu,

przypisane określonej klasie. Uczniowie nie chcą ich zmieniać traktując je jako element
szkolnej tradycji jeździeckiej. W trakcie imprezy odbywa się:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przegląd koni, czyli pokaz materiału hodowlanego stadniny, a czasem też koni
sportowych, który przygotowuje klasa II, w trakcie przeglądu przekazywane są
informacje o pochodzeniu oraz o karierze sportowej i hodowlanej każdej klaczy,

−

wystawa prac malarskich i fotograficznych o tematyce końskiej, połączona z aukcją,
odpowiedzialna jest za nią klasa IV, prace wykonane są przez uczniów szkoły,

−

przyjęcie w poczet koniarzy uczniów klasy I i nowozatrudnionych nauczycieli,

−

konkursy międzyklasowe (np. wiedzy z zakresu hodowli koni, wiedzy o materiale
hodowlanym stadniny oraz sprawnościowe),

−

konkurs jeździecki w skokach, może to być konkurs sześciu barier,

−

posiłek przy ognisku (gorący bigos, pieczona nad ogniskiem kiełbaska), śpiewanie
ułańskich pieśni, przygotowywane przez klasę I,

−

wyjazd w teren z mastrem w celu rozprężenia koni,

−

poszukiwanie lisa dla „spieszonych”,

−

gonitwa (bieg za lisem) – najważniejszy punkt programu sprawdzający umiejętności
jeździeckie.
Najwięcej pracy w przygotowanie i przeprowadzenie całości wkłada klasa trzecia.

Przygotowuje cały program, wymyśla konkursy i tor przeszkód do zaliczenia przez klasę
pierwszą w czasie otrzęsin, poszukuje sponsorów i ustala członków jury, zajmuje się
promocją (plakaty, zaproszenia, zawiadomienia do mediów). Przygotowuje też dekoracje,
tory przeszkód, miejsca dla widzów i gości. W konkursach, których nazwy podane są dużo
wcześniej, mają obowiązek uczestniczenia przedstawiciele każdej klasy i imiennie tydzień
przed imprezą są do nich zgłaszani, jak na zawody. Uczeń może wziąć udział tylko w dwóch
konkursach, dzięki temu w rywalizacji biorą udział wszyscy uczniowie. Zwycięzcy
wszystkich konkursów oraz uczniowie pierwszej klasy z wychowawcą oraz nowo zatrudnieni
nauczyciele, po przejściu toru przeszkód otrzymują pamiątkowe flos i upominki. Klasa, która
wygra rywalizację, w nagrodę otrzymuje atrakcyjną wycieczkę zawodową.

Reklama

Zapewnienie imprezie odpowiedniej promocji jest tak samo trudne jak jej organizacja,

zaniedbanie tej sfery doprowadza do tego, że niewiele osób w niej uczestniczy, a włożony
przez organizatorów wysiłek nie owocuje sukcesem. Reklama wizualna imprezy w formie
plansz, banerów, plakatów powinna być barwna, duża, przejrzysta i czytelna, najwyżej w 2–3
kolorach, z dużymi widocznymi z daleka, napisami, rzucającymi się w oczy i przyciągającymi
uwagę. Ulotki, które można rozdawać na ulicach, wkładać do skrzynek, za wycieraczki
samochodów powinny zawierać esencję informacji, jej nadmiar zniechęca do czytania.
Podanie informacji w telewizji i radiu znacznie rozszerza grono, poinformowanych, dociera
również do osób, które nie były do tej pory zainteresowane, jeździectwem. Droga, a często
mało skuteczna jest reklama w prasie, ponieważ informacje te docierają najczęściej tylko do
ludzi, którzy poszukują takiej informacji w prasie fachowej.

Warto przy okazji imprez jeździeckich równolegle organizować zabawy nie związane

z końmi, co przyciągnie publiczność, która trochę z przypadku może się jeździectwem
zainteresować. Mogą to być koncerty, rozgrywki w innych dyscyplinach sportu i rekreacji,
pokazy, loterie, zabawa taneczna na świeżym powietrzu, ognisko z kiełbaskami.

Impreza jeździecka łatwo może zamienić się w festyn sportowo-rekreacyjny z udziałem

najwdzięczniejszych widzów, czyli dzieci, które można wtedy zarazić bakcylem jeździectwa.
W takich imprezach chętnie uczestniczą całe rodziny, dla każdego znajdzie się jakaś atrakcja.
Działanie to jest z natury działaniem perspektywicznym, zakładającym pozyskiwanie nowych
adeptów jeździectwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie przepisy regulują organizację imprez jeździeckich?
2. Za co odpowiada Komitet Organizacyjny imprezy rekreacyjnej?
3. Czym powinny się zająć zespoły Komitetu Organizacyjnego w trakcie planowania imprezy?
4. Co powinien zawierać regulamin imprezy?
5. Jakie warunki powinni zapewnić organizatorzy uczestnikom imprezy?
6. Jakie cechy powinny posiadać materiały informacyjne i reklamowe imprezy?
7. Jakie są sposoby reklamowania imprezy jeździeckiej?
8. Jak przyciągnąć na imprezy jeździeckie nie zainteresowaną nimi do tej pory publiczność?
9. W jaki sposób należy zapewnić bezpieczeństwo uczestnikom imprez jeździeckich?
10. Jakie znaczenie ma kultywowanie tradycji jeździeckich?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj imprezę szkolną z udziałem koni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić charakter imprezy, którą należy przygotować,
2) uwzględnić tradycje, które są związane z tego typu imprezą,
3) przeanalizować program imprez jeździeckich i innych,
4) podjąć decyzję o przynależności do określonej grupy roboczej,
5) zaplanować prace konieczne do przygotowania zawodów,
6) zanotować wszystkie pomysły, jakie się narodziły podczas pracy grupy,
7) wybrać, po dyskusji, najlepsze rozwiązania,
8) sporządzić krótki opis planowanych rozgrywek, konkursów, czy zadań do wykonania,
9) podzielić zadania,
10) sporządzić harmonogram prac,
11) przedstawić projekt na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier biały i kolorowy A4,

−

kolorowe mazaki,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

przepisy PZJ,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Sporządź materiały promocyjne imprezy jeździeckiej: plakaty, ulotki, foldery, zaproszenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia,
2) przemyśleć i wypisać wszystkie niezbędne informacje,
3) sporządzić projekt materiałów promocyjnych,
4) wywiesić projekt na tablicy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) obejrzeć prace kolegów,
6) ocenić prawidłowość wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier biały i kolorowy A4,

−

kolorowe mazaki,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

przykładowe wzory: plakaty, ulotki, foldery, zaproszenia,

−

informatory,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Weź udział w organizacji imprezy szkolnej z udziałem koni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować imprezę,
2) wybrać dla siebie odpowiednie zadania,
3) przygotować się do zadań,
4) wykonać powierzone zadania,
5) pomóc w wykonywaniu zadań przez kolegów, w sytuacjach awaryjnych,
6) ocenić przebieg imprezy i swój wkład w jej organizację.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały i środki wynikające z zaplanowanych zadań,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) ustalić zadania zespołów Komitetu Organizacyjnego przy

organizacji imprezy?



2) wyjaśnić potrzebę tworzenia regulaminu imprezy?
3) określić zawartość regulaminu imprezy jeździeckiej?
4) zaplanować imprezę jeździecką?
5) wyjaśnić potrzebę kultywowania i tworzenia tradycji

jeździeckich?

6) zaplanować konkursy do rozegrania w trakcie „Hubertusa”?
7) podzielić obowiązki przygotowania imprezy między jej

organizatorów?



8) określić

cechy,

jakie

powinny

spełniać

materiały

informacyjne i reklamowe imprezy?



9) zaprojektować materiały promocyjne imprezy jeździeckiej?
10) określić, w jaki sposób należy zapewnić bezpieczeństwo

uczestnikom imprez jeździeckich?

11) określić, jak przyciągnąć na imprezy jeździeckie nie

zainteresowaną nimi do tej pory publiczność?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Prowadzenie rekreacji konnej

4.2.1. Materiał nauczania

Pojęcie rekreacji

Rekreacja – to różnorakie formy aktywności ruchowej podejmowanej w czasie wolnym

poza obowiązkami zawodowymi, domowymi i społecznymi dla wypoczynku, rozrywki i bez
nastawiania się na osiąganie maksymalnych wyników sportowych, niezbyt męczące,
a przynoszące odprężenie i przyjemność, jaką uzyskuje się z włożonego wysiłku fizycznego.

Rekreacja to również wykorzystywanie wolnego czasu w sposób społecznie pożyteczny

i aprobowany – konstruktywny dla dalszego rozwoju osobowości.

Celem rekreacji jest zaspokojenie potrzeby zabawy, ruchu niezbędnego dla zdrowia,

zdobycie i utrzymanie sprawności oraz kondycji fizycznej, regeneracja organizmu fizyczna
i psychiczna, zacieśnianie związków z innymi ludźmi. Rekreacja z udziałem koni spełnia
wszystkie te założenia.

Jazda konna gwarantuje poprawę ogólnej kondycji fizycznej, modeluje sylwetkę,

pozwala schudnąć, uprawianie jej jest możliwe przez całe rodziny, a przede wszystkim daje
szansę na nawiązanie, jedynej w swoim rodzaju więzi jeźdźca z koniem. Rekreacja konna,
często rozumiana jako aktywna forma wypoczynku na świeżym powietrzu, prowadzona jest
w wielu ośrodkach, najczęściej są to gospodarstwa agroturystyczne, ale również ośrodki
i szkółki jeździeckie, stajnie prywatne dla kilku koni, czy stadniny. W zależności od miejsca
i czasu trwania, rodzaju koni, sposobu organizacji występuje bardzo wiele form rekreacji
konnej:

−

jazda konna rekreacyjna na poziomie podstawowym,

−

jazda konna na otwartej przestrzeni i w lesie,

−

jazda konna na poziomie zaawansowanym (po skoki włącznie),

−

wczasy w siodle,

−

wczasy w siodle zimą,

−

kuligi z ogniskami,

−

przejażdżki bryczkami,

−

wycieczki wozem, lub bryczkami,

−

pikniki,

−

rajdy,

−

udział w polowaniach na otwartej przestrzeni,

−

jazda konna niepełnosprawnych jako forma terapii.

Rys. 2. Kontakt z końmi może być formą rekreacji i hipoterapii [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

gonitwy na przełaj przez przeszkody,

−

gonitwy po terenie płaskim,

−

gry i zabawy z końmi.
Wszystkie te formy rekreacji opierają się na użytkowaniu koni pod siodłem lub

w zaprzęgu, wymaga to jednak zdobycia umiejętności jazdy konnej lub powożenia. Nauka
jazdy konnej trwa długo, od początku jednak jest formą uprawiania kultury fizycznej.

Przebieg nauki jazdy dla początkujących

Naukę jazdy konnej można rozpocząć właściwie w każdym wieku, kontakt z rekreacją

konną najczęściej rozpoczyna się, kiedy rodzice przyprowadzają dziecko do stajni lub na
festynie z udziałem koni wsadzają je na koński grzbiet. Pierwsza jazda dla dziecka to
przejażdżka konna, kiedy siedzi w siodle i jest oprowadzane po ujeżdżalni przez instruktora.

Rys. 3. Pierwsza jazda na koniu, oprowadzanie przez instruktorkę [opracowanie własne]

Potem trafia do najbliższej szkółki jeździeckiej, na początku razem z którymś z rodziców.

Często się zdarza, że i rodzice próbują wtedy swoich sił w jeździectwie. Pierwszy kontakt
potencjalnego jeźdźca z koniem jest najważniejszy – powinno to być miłe doznanie
zachęcające do podjęcia nauki, instruktor jazdy konnej, może ucznia zarazić albo zniechęcić
do jeździectwa. Ważny jest również sposób prowadzenia zajęć w szkółce jeździeckiej. Etapy
nauki jazdy konnej:

−

indywidualna jazda na lonży,

−

wiczenia gimnastyczne, rozluźniające i korygujące, dosiad,

−

samodzielna jazda, indywidualnie, lub w zastępie,

−

wyjazdy w teren, w zastępie z mastrem,

−

trening ujeżdżeniowy,

−

trening przygotowujący do skoków,

−

trening skokowy.
Nauka jazdy konnej rozpoczyna się od indywidualnej jazdy, na lonży, co pozwala skupić

się na samej technice jazdy, opanowaniu swojego ciała, zachowaniu równowagi
i doskonaleniu dosiadu. W czasie trwania zajęć jeździec jest pod opieką instruktora, który
poświęca mu cały swój czas i uwagę. W trakcie pracy na lonży powinny być zapewnione
odpowiednie warunki, zapewniające bezpieczeństwo jazdy:

−

wydzielone, specjalnie przeznaczone do lonżowania miejsce,

−

spokojny koń, przyzwyczajony do pracy na lonży, wytrenowany i wygimnastykowany,
co najmniej 6 letni,

−

odpowiedni do jazdy strój jeźdźca,

−

lekcje nie powinny trwać zbyt długo (na początku 30 minut, później 45–50 minut).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Początkowa praca odbywa się w stępie, w pierwszej części lekcji koń chodzi w lewą,

a później w prawą stronę, doskonaląc w ten sposób dosiad jeźdźca na obie strony. Kiedy
opanuje dosiad w stępie, przechodzi się do kłusa, podczas którego uczeń, najpierw trzyma się
siodła. Następny etap to siedzenie w siodle w kłusie bez trzymania się siodła i nauka
podążania za ruchem konia. Dopiero potem należy przejść do nauki kłusa anglezowanego,
który ćwiczy się tak długo, aż uczeń nauczy się utrzymywać równowagę, zachowywać
odpowiedni rytm i zmieniać nogę. Nauka galopu powinna odbywać się niewielkimi etapami,
uczeń na początku może przytrzymywać się siodła obiema rękami, później jedną. Cały czas
powinna następować korekta dosiadu przez instruktora. Na zakończenie pracy na lonży
następuje nauka trzymania i ustawienia dłoni oraz trzymania wodzy. Etap pracy na lonży trwa
dla pojętnych uczniów około 20–30 godzin. Po tym okresie, można rozpocząć ćwiczenia
gimnastyczne, rozluźniające i korygujące, dosiad. Bardzo często ze względu na wyższą cenę
jazd na lonży i chęć uczniów do samodzielnej jazdy, ogranicza się lonżowanie do 1–2 lekcji
i prowadzi dalszą naukę indywidualnie.

Kolejnym etapem nauki, jest samodzielna jazda, indywidualnie lub w liczącym kilka koni

zastępie. Poziom jazdy powinien być dobierany indywidualnie do umiejętności każdego
jeźdźca. Liczba koni, jednocześnie pracująca w zastępie nie powinna przekraczać 8. Grupa
powinna być dobrana pod względem umiejętności, osobna dla początkujących, osobna dla
zaawansowanych, poszczególni jeźdźcy w grupie, nie powinni zbyt mocno odbiegać
poziomem od pozostałych.

Rys. 4. Nauka jazdy konnej prowadzona przez instruktorkę rekreacji [opracowanie własne]

Instruktor prowadzi zajęcia podając zapowiedź komendy, robi przerwę na zastanowienie

i słychać komendę wykonawczą (hasło). Zastęp kłusem za czołowym – zapowiedź, marsz –
hasło. Dopiero po usłyszeniu komendy wykonawczej, a nie jej zapowiedzi następuje
wykonanie polecenia.

Zasady zachowania na ujeżdżalni

Za wszystko, co się dzieje na ujeżdżalni w trakcie zajęć odpowiada instruktor, dlatego on

podejmuje decyzję o wjeździe lub wyjeździe jeźdźców i o tym, co robią na maneżu. Przed
wjazdem na ujeżdżalnię należy głośno zapytać, czy wejście jest wolne, dopiero po uzyskaniu
potwierdzenia, można wjechać, podobnie jest z wyjazdem z ujeżdżalni. Instruktor może
prowadzić jazdy w zastępie lub indywidualnie. W zastępie można jeździć:

−

na ogonach,

−

w określonych odległościach (jednej długości konia, dwóch długościach konia),

−

luzem (w podzieleniu),

−

dowolnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jazda na ogonach i w jeździe na odległość polega na wykonywaniu poleceń instruktora za

czołowym jeźdźcem (najpierw polecenie wykonuje pierwszy jeździec, potem drugi,
następnie, trzeci itd. W jeździe na ogonach robią to w odległości 0,5 m między końmi,
w jeździe na odległość jednej długości konia (około 3 m), jeździec widzi pomiędzy uszami
swojego konia stawy skokowe kończyn tylnich konia przed nim, przy dwóch długościach
kopyta.

W jeździe luzem (w podzieleniu), jeźdźcy wykonują wszystkie polecenia równocześnie,

w odpowiednim oddaleniu od siebie (na całej ujeżdżalni).

Jazda dowolna wymaga dużej uwagi od jeźdźców i przestrzegania zasad poruszania się

po całej ujeżdżalni w różnych kierunkach. Dla zwiększenia bezpieczeństwa wszyscy mogą
poruszać się jednym rodzajem chodu lub w jednym kierunku.

Po ujeżdżalni jazda przebiega po ścieżkach, zwanych, śladami. Pierwszy ślad to linia

biegnąca wzdłuż ścian maneżu, drugi ślad znajduje się wewnątrz pierwszego w odległości
2,5–3 m. Na pierwszym śladzie jeźdźcom nie wolno zatrzymywać się ani przechodzić do
stępa. Wsiadanie i zsiadanie powinno się odbywać na środkowej linii, w bezpiecznych
odstępach, do innego konia (poprzedzającego, mijanego), co najmniej 2,5 m. Ruch na
ujeżdżalni jest zawsze prawostronny, z zachowaniem zasady, że pierwszeństwo ma zawsze:

−

zastęp jeźdźców przed pojedynczym jeźdźcem,

−

jeźdźcy jadący na lewą rękę,

−

jadący wyższym chodem,

−

jadący pierwszym śladem,

−

jadący po linii prostej.
Ustępujący pierwszeństwa powinien zjechać ze śladu około 5 metrów (w stępie), 10 m

w innych chodach. Jeźdźcy, którzy znaleźli się już na nowym śladzie po wykonaniu komendy
zmiany kierunku mają pierwszeństwo, a kontynuujący poprzedni ruch ustępują im miejsca,
zjeżdżając do środka (na drugi ślad).

Bezpieczeństwo podczas jazd w terenie

Kiedy jeźdźcy opanują podstawowe zasady oddziaływania na konia i kiedy w miarę

pewnie czują się w siodle, mogą wraz z instruktorem pojechać na niezbyt długą przejażdżkę
w teren, zawsze jednak to instruktor ocenia, czy umiejętności jeźdźca są wystarczające,
ponieważ jazdy terenowe, ze względu na bezpieczeństwo i brak możliwości przewidywania,
co się w terenie wydarzy, przeznaczone są dla bardziej zaawansowanych adeptów
jeździectwa. Wyjazd w teren powinien być wcześniej zaplanowany. Dotyczy to przebiegu
i trudności trasy, umiejętności koni i jeźdźców. Czołowy (master) kontroluje drogę i reguluje
tempo, zamykający (kontrmaster) obserwuje, co dzieje się w zastępie. Dlatego czołowy
i zamykający to z zasady doświadczeni jeźdźcy, na doświadczonych koniach. Przed
wyjazdem w teren dobrze jest występować konie w ujeżdżalni, podciągnąć popręgi
i uregulować długość strzemion. Strzemiona powinny być nieco krótsze niż do jazdy
w ujeżdżalni, w terenie może się zdarzyć, że trzeba będzie przeskoczyć jakąś przeszkodę.
W teren nie zabiera się długich batów, które przeszkadzają, najlepsze są palcaty, których
długość nie przekracza 60 cm.

W terenie zastęp porusza się określonymi chodami:

−

stępem – stosowanym do rozluźnienia i uspokojenia konia,

−

kłusem anglezowanym, przy czym trzeba często zmieniać nogę, na którą się anglezuje
(co 200–300 metrów),

−

galopem w półsiadzie, bez zmian nogi, koń robi to bezwiednie.
Podczas jazdy terenowej odległość pomiędzy końmi powinna być większa niż

w ujeżdżalni. Nie wolno urządzać wyścigów ani wyprzedzać czołowego. Jeździec musi być
uważny, gdyż konie łatwo się płoszą, a na przejażdżce często się to zdarza. Zwisających

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gałęzi nie należy odgarniać ręką, tylko pochylić głowę, a jak trzeba i tułów na prawą lub lewą
stronę szyi konia. W razie upadku należy zwinąć się w kłębek, głowę podkulić i ochronić
rękoma i pozostać w tej pozycji tak długo, aż wszyscy jeźdźcy przejadą.

Może się zdarzyć, że koń poniesie, nie powinno się wtedy ciągnąć na siłę wstecz, należy

zbierać i oddawać wodze, aż koń zwolni bieg. Jeżeli jest odpowiednia ilość miejsca, można
skierować konia na okrąg i stopniowo go zacieśniać, aż do zatrzymania.

Zjazdy i podjazdy – należy pokonywać stępem. Przy podjeździe należy pochylić się do

przodu, aby odciążyć grzbiet i zad konia. Nie wolno utrzymywać równowagi na wodzach.
Przy dużej stromiźnie, można przytrzymać się grzywy lub objąć szyję konia od spodu. Przy
zjeździe postępujemy podobnie, z tym, że można oprzeć się rękoma o szyję konia.
Najważniejsze to obciążenie strzemion, kontakt łydki i zamknięcie kolan, można je wzmocnić
mostkiem z wodzy. Nie wolno utracić kontaktu ręki z pyskiem konia i pozwolić koniowi na
rozpędzenie się. Strome zjazdy należy pokonywać stępem utrzymując prostego konia wzdłuż
linii spadku zbocza. Po drogach należy poruszać się szczególnie ostrożnie, prawą stroną
drogi. Zastęp może jechać parami. Kodeks Drogowy zabrania jazdy wierzchem na drogach
oznaczonych znakami z numerem drogi międzynarodowej oraz na drogach, na których
obowiązuje zakaz poruszania się pojazdów zaprzęgowych. Jeżeli przeprowadza się konia
drogą należy to robić po swojej prawej stronie i wolno prowadzić tylko jednego konia. Przy
przekraczaniu jezdni, należy zachować szczególną ostrożność, wszyscy jeźdźcy powinni
uczynić to jednocześnie na sygnał dany przez czołowego. Nie wolno tego czynić na
zakrętach, przed i za wzniesieniami oraz w innych niewidocznych miejscach. Nie wolno
pozostawać z pojedynczym koniem po przeciwnej stronie drogi, gdyż powodowany, paniką
może być przyczyną wypadku.

Każdą nieprawidłowość należy natychmiast zgłaszać mastrowi. Najczęściej dotyczy to

kulawizny, upadku lub uszkodzenia sprzętu. W każdy, nawet najkrótszy teren należy zabrać
kopystkę, zapasowe puślisko lub rzemień. W nauce jazdy konnej bardzo ważne są ćwiczenia:

−

korygujące dosiad,

−

rozluźniające ramiona,

−

rozluźniające głowę, szyję i kark,

−

uelastyczniające kręgosłup i stawy biodrowe,

−

gimnastyczne nóg i rąk

−

poprawiające równowagę na koniu.

Rys. 5. Ćwiczenia równowagi w pozycji stój, bez strzemion [opracowanie własne]

wiczenia te przeprowadza się najpierw w pozycji stój, a później kolejno we wszystkich

chodach. Jazda bez strzemion też jest doskonałym ćwiczeniem technicznym. Takie zajęcia
obowiązkowo powinny znaleźć się w programie nauki jazdy konnej. Kontakt jeźdźca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z koniem nie może ograniczyć się do 60 minut lekcji. Równie ważna jest możliwość
obcowania z końmi, poznania zwierząt, na których się jeździ. Pogłębienie kontaktu z koniem
następuje nie tylko w trakcie jazdy, ale przede wszystkim dzięki ich pielęgnacji, uczestnictwie
w karmieniu, sprzątaniu boksów. Jeździectwo nie ogranicza się do przejechania się na
podstawionym osiodłanym wierzchowcu. Każdy powinien samodzielnie przygotować konia
do jazdy, wyczyścić i osiodłać. Początkującemu zawsze towarzyszy doświadczona osoba,
która pokaże i nauczy, jak zajmować się koniem, ale także pomoże przełamać lęk
i niepewność w pierwszych kontaktach z nim.

Rys. 6. Pierwszy bliski kontakt z koniem, pielęgnacja skóry konia przed jazdą, pod okiem instruktora

[opracowanie własne]

Także po lekcji jeździec musi rozsiodłać konia i zadbać o sprzęt jeździecki. Jeden dzień

w tygodniu powinien być wyłączony z jazd rekreacyjnych. Konie powinny odpoczywać, choć
nie ma normy określającej ilości godzin przepracowanych przez konia, ale warto zwrócić
uwagę na to, czy zwierzęta nie są nadmiernie eksploatowane. Należy także pamiętać
o zapewnieniu koniom swobodnego ruchu na padoku, dzięki czemu unika się wielu
problemów zdrowotnych i niekorzystnych nałogów.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym jest rekreacja?
2. Jakie warunki pracy na lonży muszą być spełnione, żeby zapewnić bezpieczeństwo

jeźdźcom i koniom?

3. Jakie są i czym się charakteryzują poszczególne etapy pracy na lonży?
4. Kto ma pierwszeństwo w poruszaniu się po ujeżdżalni?
5. Jakie są rodzaje pracy w zastępie?
6. Co należy brać pod uwagę planując wyjazd w teren?
7. Jak należy się bezpiecznie poruszać konno w terenie?
8. Jakich zasad należy przestrzegać w trakcie przejażdżki zastępem w teren?
9. W jaki sposób jeźdźcy na koniach mogą poruszać się po drogach?
10. Jakie ćwiczenia gimnastyczne i w jakim celu, można wykonywać na koniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj ćwiczenia do pracy w zastępie dla grupy o określonym stopniu zaawansowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić poziom zaawansowania grupy, dla której będą przygotowywane ćwiczenia,
2) dostosować odpowiednie ćwiczenia na kilka lekcji dla wybranej grupy,
3) zapisać ćwiczenia i narysować linie ich przebiegu w ujeżdżalni,
4) zapisać komendy podawane przez instruktora,
5) ocenić wykonane ćwiczenie,
6) wykonać notatkę z wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier w kratkę,

−

ołówek,

−

linijka,

−

kolorowe długopisy,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Sporządź harmonogram nauki jazdy na kilku kolejnych treningów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić kolejne etapy nauki jazdy konnej dla wybranej grupy,
2) rozplanować w czasie kolejne lekcje,
3) przewidzieć możliwość zmian wynikających z postępów jeźdźca,
4) ocenić wykonane ćwiczenie,
5) sporządzić notatkę z wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier w kratkę,

−

ołówek,

−

linijka,

−

kolorowe długopisy,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj przeprowadzenir rekreacji konnej i weż w niej udział.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować formę i metody zajęć,
2) założyć odpowiedni strój,
3) podzielić zadania do wykonania,
4) wysłuchać instrukcji nauczyciela,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) wykonać powierzone zadania,
6) ocenić wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

konie,

−

rzędy jeździeckie,

−

toczki,

−

sztylpy,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj naukę jazdy dla początkujących i weź w niej udział.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) założyć odpowiedni strój,
2) wysłuchać instrukcji nauczyciela,
3) wyczyścić konia i założyć rząd,
4) wyprowadzić konia na maneż,
5) sprawdzić prawidłowość stroju ucznia,
6) poinstruować ucznia jak ma wsiąść na konia (można to zrobić z specjalnych schodków),
7) pomóc wsiąść uczniowi,
8) wykonać powierzone przez instruktora zadanie,
9) ocenić postępy ucznia,
10) ocenić własną pracę,
11) sporządzić notatkę z wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

koń,

−

rząd jeździecki,

−

toczek,

−

sztylpy,

−

lonża,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cele rekreacji?
2) określić rodzaje komend wydawanych przez instruktora?
3) wyjaśnić, jak zapewnić bezpieczeństwo w pracy na lonży?
4) ustalić, kto ma pierwszeństwo w trakcie przejazdów w pracy

na maneżu?

5) określić zasady poruszania się zastępu w terenie?



6) wyjaśnić, jak bezpiecznie poruszać się konno po drogach?
7) zaplanować trening jazdy konnej dla początkujących?
8) zorganizować trening jazdy konnej?



9) sporządzić harmonogram nauki jazdy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Organizacja szkółki jeździeckiej

4.3.1. Materiał nauczania

Przepisy prawne i zasady bezpieczeństwa w organizacji szkółki jeździeckiej

Turystyka i rekreacja konna niegdyś związana ściśle ze stadninami koni, w ostatnich

czasach rozpowszechniła się poprzez tworzenie na obrzeżach miast i miejscowości
wczasowych ośrodków jazdy konnej, posiadających od kilku do kilkunastu

koni

wierzchowych.

Rekreacja ruchowa jest formą aktywności fizycznej i prowadzenie jej jest regulowane

przez Ustawę o kulturze fizycznej. Funkcjonowanie ośrodków jazdy konnej, szkółek
jeździeckich i innych jednostek zajmujących się rekreacją i sportem jeździeckim oparte jest
na Ustawie o działalności gospodarczej. Prowadzący, działalność w dziedzinie rekreacji
ruchowej jest zobowiązany do:

−

opracowania regulaminu zajęć oraz zapoznania z nim uczestników tych zajęć,

−

ubezpieczenia uczestników zajęć od następstw nieszczęśliwych wypadków,

−

zapewnienia uczestnikom rekreacji ruchowej bazy rekreacyjno-sportowej odpowiedniej
dla formy prowadzonych zajęć,

−

dopuszczenia do uczestnictwa w zajęciach wyłącznie osób posiadających zaświadczenie
lekarskie o braku przeciwwskazań do udziału w tych zajęciach lub które złożą podpisane
własnoręcznie, a w przypadku osób niepełnoletnich przez przedstawiciela ustawowego,
oświadczenie o zdolności do udziału w zajęciach rekreacyjnych.
Przepisy te określają warunki bezpieczeństwa, zakres i zasady sprawowania opieki

medycznej nad osobami uczestniczącymi w zajęciach sportowych i rekreacyjnych oraz
w imprezach sportowych i rekreacyjnych, a także warunki sanitarno-higieniczne obiektów
sportowych i rekreacyjnych oraz zasady sprawowania nadzoru nad ich przestrzeganiem.
Warto zaznaczyć, że usługi nie przekraczające kwoty 2000 zł, nie wymagają pisemnej umowy
ośrodka z klientem korzystającym z usług jeździeckich, wystarczą ustalenia ustne.

Jeździectwo należy do sportów niebezpiecznych, niosących ze sobą duże ryzyko urazów.

Szacuje się, że około 1,1% osób uprawiających jeździectwo rocznie ulega urazom, 30%
spośród nich jest w wieku od 11 do 15 lat. Najczęściej wypadki zdarzają się podczas
rekreacyjnej jazdy konnej (około 65% zarejestrowanych przypadków), a jedynie 25% ma
miejsce podczas zawodów, a 17% zdarza się w stajniach.

Jazdę konną może uprawiać każdy, powinno się jednak brać pod uwagę predyspozycje

i możliwości zdrowotne, jak również płynące z nich ograniczenia. Decydując się na jazdę
konną należy być przekonanym, o braku przeciwwskazań zdrowotnych do uprawiania tego
sportu, co najlepiej skonsultować z lekarzem.

Certyfikowane ośrodki jeździeckie z założenia posiadają ubezpieczenie OC i NW, ale dla

własnego bezpieczeństwa każdy jeździec podejmujący naukę jazdy konnej powinien
ubezpieczyć się od następstw nieszczęśliwych wypadków. Rodzice powinni ubezpieczyć
swoje dzieci. Instruktor, który bierze odpowiedzialność za dziecko pozostawione pod jego
opieką przez rodziców, powinien każdorazowo uzgadniać, formę i zakres opieki. Wszędzie
tam, gdzie są konie i korzystający z usług związanych z końmi klienci, organizatorzy powinni
zadbać o przygotowanie regulaminu, który usprawni organizację pracy i zapobiegnie
wypadkom.

Regulamin określa:

−

zakres działania Ośrodka, czyli sferę usług, którą ośrodek się zajmuje,

−

organizację Ośrodka, z podziałem obowiązków określonych osób,

−

zasady funkcjonowania Ośrodka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Od uczestników szkółek jeździeckich zarówno dzieci jak i dorosłych ludzi, należy

wymagać przestrzegania podstawowych zasad, takich jak punktualne rozpoczynanie jazdy
i wykonywanie poleceń instruktora. Dobry instruktor powinien prowadzić zajęcia w ten sposób,
ż

eby była w pełni zachowana dyscyplina na ujeżdżalni. Nie chodzi tutaj tylko o bezpieczeństwo

ludzi i koni, ale też o wyrobienie w jeźdźcach dyscypliny wewnętrznej. Oczywiście również
tego ostatniego obowiązuje dyscyplina i punktualność. Podczas całej lekcji instruktor
bezwzględnie musi być obecny na ujeżdżalni i skupiać się na przebiegu zajęć.

W stajni i w otoczeniu koni goście korzystający z usług powinni przestrzegać reguł, które

pomogą w zapewnieniu bezpieczeństwa. W związku z tym regulamin szkółki oprócz zasad
zachowania się na ujeżdżalni w trakcie zajęć, powinien określać zachowania niepożądane
i naganne, takie jak:

−

bieganie,

−

niepotrzebne krzyki,

−

gwałtowne ruchy w obecności koni,

−

agresję, używanie przemocy w stosunku do zwierząt,

−

miecenie (śmieci mogą przestraszyć lub zranić zwierzęta – szeleszczące woreczki,

opakowania, rozbite szkło, ostre przedmioty),

−

wnoszenie ognia, palenie papierosów na terenie stajni,

−

niszczenie sprzętu jeździeckiego i urządzeń znajdujących się w wyposażeniu stajni,

−

pozostawianie dzieci bez opieki dorosłych opiekunów lub pracowników stajni,

−

wsiadanie na konia pod wpływem alkoholu, albo w kiepskiej kondycji (jazda konna
wymaga uwagi i koncentracji).

Wymogi w stosunku do ośrodka prowadzącego jazdy rekreacyjne

Ośrodek prowadzący zajęcia rekreacyjne z końmi musi mieć odpowiednią lokalizację ze

względu na założenia rekreacji – wypoczynku na łonie natury, jak też ze względu na
dobrostan koni, dlatego powinien posiadać:

−

ogrodzony plac do ćwiczeń wielkości, co najmniej czworoboku,

−

tereny do przejażdżek,

−

odpowiednią ilość koni do prowadzenia zajęć, dających wybór i możliwość poznania
różnych wierzchowców – co najmniej 4 konie,

−

jasną, przestronną, suchą i przewiewną stajnię, konie mają mieć w niej zapewnione
pojedyncze boksy,

−

wybiegi dla koni,

−

sprzęt (siodła, ogłowia, uprzęże), dopasowany indywidualnie dla każdego konia,

−

sprzęt dla jeźdźców (toczki, sztylpy),

−

prowadzącego jazdy instruktora z kwalifikacjami i dyspozycyjnego, dzięki czemu zajęcia
mogą odbywać się w dni weekendowe i dni powszednie,

−

wskazane jest posiadanie krytej ujeżdżalni.
W ośrodku należy bezwarunkowo zapewnić koniom dobrą opiekę, konie muszą być

w dobrej kondycji, racjonalnie żywione i użytkowane. Oprócz warunków przewidzianych
przepisami bardzo ważnym kryterium wyboru szkółki do nauki jazdy jest dobra atmosfera
panująca w stajni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Ośrodek jeździecki: po prawej – stajnia, w głębi – kryta ujeżdżalnia, na pierwszym planie – plac do

wiczeń z przeszkodami [opracowanie własne]

Dobór koni do rekreacji

W wyborze konia do rekreacji należy się kierować takimi kryteriami jak:

−

rasa,

−

płeć,

−

cechy użytkowe – konstytucja, wzrost, zdrowie, pokrój, jakość chodów,

−

cechy temperamentu,

−

chęć do pracy,

−

zdolności adaptacyjne do zmieniających się warunków otoczenia i różnorodnych
sposobów wykorzystania,

−

potrzeba i chęć kontaktu oraz współpracy z człowiekiem,

−

wiek.

Rasa

W rekreacji, użytkowane są konie różnych ras, najczęściej są to konie półkrwi,

wszelkiego typu konie ras małych, raczej nie mają zastosowania konie pełnej krwi, a także
konie zimnokrwiste. Konie, te charakteryzuje wszechstronna użytkowość, mocna i jędrna
konstytucja, ich ruch odznacza się dużą dynamiką, umiarkowaną posuwistością i prawidłową
kadencją, nadają się zarówno do zaprzęgu, jak i pod wierzch. W Polsce najczęściej stosowane
rasy to: małopolska, wielkopolska, konik polski i hucuł, a także konie z domieszką krwi rasy
fiordzkiej, wszelkiego typu kuce, oraz drobniejsze osobniki rasy śląskiej.

Płeć

Konia oprócz rasy ma największy wpływ na jego temperament. Ogiery są najbardziej

pobudliwe, dynamiczne i żywe, przejawiają najwięcej cech obronnych, są trudniejsze do
treningu niż wałachy i klacze. Nie używa się ich raczej do jazd rekreacyjnych, również z tego
względu, że konie w rekreacji powinny dobrze zachowywać się w grupach, (zajęcia
prowadzone są w zastępie), a ogiery trudno współpracują ze sobą, są trudniejsze
w prowadzeniu. Kastracja ogierów powoduje obniżenie ich temperamentu. Wałach jest dużo
spokojniejszy, łatwiejszy w ujeżdżeniu, przez to polecany dla początkujących. Klacze są
podobne pod względem temperamentu do wałachów, nadają się zarówno do użytku
rekreacyjnego jak i sportowego. Klacze grzejące się, często bywają jednak nerwowe,
nadpobudliwe i trudne do opanowania.

Cechy użytkowe

Wzrost konia powinien być ściśle skorelowany ze wzrostem, doświadczeniem

i temperamentem jeźdźca. Dzieciom najlepiej przeznaczyć do jazdy kuca, na którym siedzi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się niezbyt wysoko, przez co nie wzbudza obaw, także dorosłym, którzy rozpoczynają naukę,
lepiej przeznaczyć mniejszego konia, który pomoże zapanować nad lękiem. Są jednakże
początkujący adepci jeździectwa, których można zniechęcić zbyt niskim poziomem
wymagań. Instruktor, dokonuje oceny sytuacji i doboru konia dla jeźdźca.

Konie do rekreacji powinny mieć mocną konstytucję, być odporne na choroby

i zmęczenie, wytrzymałe i żywotne. Chody powinny być regularne i wygodne, konie
o chodach specjalnych (tölt, inochód) są szczególnie przydatne w rekreacji, na przykład kuce
islandzkie. Szczególnie niepożądane, bo niewygodne są wady chodów, polegające na
nerwowym podrywaniu kończyn. Wyraźne wady pokroju, takie jak karpiowaty grzbiet (ze
względu na bardzo niewygodny chód), czy powodujące strychowanie a także ściganie nóg
konia mogą wykluczać go z rekreacji.

Cechy charakteru i temperamentu koni do rekreacji

Konie rekreacyjne powinny wykazywać takie cechy, jak: zrównoważenie, inteligencja,

zaufanie. Najbardziej do rekreacji nadaje się koń o temperamencie nieco flegmatycznym lub
melancholicznym, zrównoważony, bez narowów i złośliwego charakteru, taki, który wybaczy
wiele błędów jeźdźcowi, nie będzie się buntował i ponosił. Idzie równo i łatwo zmienia
chody, praca z nim jest łatwa, bezpieczna i sprawiająca dużo satysfakcji. Taki koń sprawdza
się w stajniach prowadzących szkółki jeździeckie, ponieważ są one łatwe do prowadzenia
przez mało zaawansowanych. Szczególnie niebezpieczne w jeździe rekreacyjnej są konie
choleryczne: nerwowe, pobudliwe, pamiętliwe, które trudno oduczyć złych nawyków.
Pewnym sposobem na uspokojenie konia w celu przeznaczenia go do jazd rekreacyjnych bądź
wręcz hipoterapii jest dotuczenie konia, jego fizyczna ociężałość spowoduje stępienie
pobudliwości.

Najlepszymi końmi (profesorami) świetnie sprawdzającymi się w rekreacji i w sporcie

dla początkujących są starsze konie wycofane z czynnego sportu, najczęściej ujeżdżenia,
dobrze ułożone, niwelujące błędy jeźdźców. Złośliwe konie powinny być eliminowane
z rekreacji, ponieważ są nieprzewidywalne, a w związku z tym niebezpieczne. Złośliwość
koni, spowodowana jest nieumiejętnym karaniem, na przykład, gdy koń się przestraszy
i poniesie. Nie jest to jego wina i należy raczej konia uspokoić niż dodatkowo pobudzać.
Nagroda jest częstokroć dużo skuteczniejszą pomocą rozwijającą konia, gdyż jej działanie jest
pozytywne. Nagrodzenie konia pokazuje mu co ma robić poprzez utrwalenie pożądanego
zachowania.

Konie pracujące w szkółkach jeździeckich powinny mieć doświadczenie w jeździe

rekreacyjnej, konie te muszą reagować na pomoce. Praca początkującego jeźdźca na
początkującym koniu, doprowadza do nabycia złych nawyków, zarówno przez jeźdźca jak
i konia, zniechęca do nauki, a czas szkolenia znacznie się przedłuża i jest nieefektywny.

Uczestnicy jazd rekreacyjnych najczęściej jeżdżą na różnych koniach, lekcje często

przedzielone są długimi przerwami, nie mają, więc oni czasu na głębsze poznanie konia –
w takim przypadku jazda na dobrym, ale wymagającym więcej pracy koniu nie będzie miała
sensu i nie sprawi ani koniowi ani jeźdźcowi satysfakcji. Dlatego dobrze zapowiadający się
koń, ale jeszcze dobrze nie ujeżdżony, młody, z pobudliwym temperamentem powinien
zostać przeznaczony do treningu pod dobrym jeźdźcem.

W sporcie bardziej są pożądane u koni cechy takie jak: samodzielność i ambicja.

Sportowe konie powinny być końmi zwrotnymi i ruchliwymi, z dużym temperamentem, ale
zrównoważone. Konie takie są też zazwyczaj bardziej utalentowane i łatwiej się uczą od koni
z mniejszym temperamentem i dlatego dobrze sprawdzają się w sporcie. Tym cechom
towarzyszy duża pobudliwość psychiczna konia. Często, w związku z tym są wybierane do
sportów wyczynowych ogiery.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konie, zwłaszcza młode, przejawiają chęć do zabawy. Można to wykorzystać do pracy

z nimi. Praca przez zabawę stanowi najmniejsze z możliwych obciążeń psychicznych koni,
gdyż są one wtedy najbardziej rozluźnione. Może być ona wstępem do poważnego treningu.
Czasem, można wykorzystać dążenie konia do bycia w grupie z innymi końmi. Dla przykładu
krnąbrny koń łatwiej nauczy się reagować na pomoce idąc w zastępie niż pracując
pojedynczo. Przez pracę w zastępie (lub z innym, starszym koniem) można też ograniczać
płochliwość konia.

Dobór sprzętu jeździeckiego do prowadzonej działalności rekreacyjnej.

W każdym ośrodku musi się znaleźć odpowiedni sprzęt:

−

siodła i ogłowia dopasowane do każdego konia,

−

toczki lub kaski z atestem,

−

sztylpy do wypożyczenia,

−

sprzęt do pielęgnacji koni – osobny dla każdego konia.

Rys. 8. Siodło wszechstronne [8]

Siodło stosowane w rekreacji to siodło wszechstronne, ma budowę pośrednią, między

siodłem ujeżdżeniowym, a skokowym, łącząc w sobie cechy obu typów. Jest najbardziej
odpowiednie do podstawowego szkolenia jeźdźca i konia, zarówno w rekreacji, w skokach
i ujeżdżeniu, jak i w jeździe terenowej. Siodło mierzy się podając długość siedziska, od
przedniego do tylnego łęku, wyrażając wartość pomiaru w calach. Wymiary siodeł wahają się
od 14' (dla dzieci) do 18' dla wysokich i ciężkich jeźdźców.

Siodło powinno opierać się całą długością ławek na mięśniach biegnących wzdłuż

kręgosłupa konia, nie dotykając nigdzie twardych części ciała (w szczególności kłębu).
Rozstaw ławek i wysokość przedniego łęku powinna być dopasowana do budowy kłębu
i grzbietu tak, żeby kłąb swobodnie mieścił się poniżej przedniego łęku, nie dotykając go
nawet przy znacznym obciążeniu. Jednocześnie siodło powinno leżeć tak, by jego najgłębszy
punkt znajdował się pośrodku siedziska. Końce ławek terlicy nie powinny sięgać dalej, niż do
ostatniego kręgu piersiowego. Prawidłowo leżące siodło ma tylny łęk o około 2,5 cm wyżej
niż przedni, a odległość między kłębem a przednim łękiem powinna wynosić 2 palce.

Rys. 9. Siodło dobrze dobrane do konia [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Siodła źle dobrane do konia: a) z zadartym łękiem przednim, b) siodło za szerokie [8]

Siodło nieprawidłowo leżące z zadartym łękiem przednim, ze zbyt daleko umieszczonym

siedziskiem powoduje bolesny ucisk na grzbiet konia, dosiad fotelowy, jeźdźca, który żeby
utrzymać równowagę musi pochylić się do przodu (rys10a).

Jeżeli siodło leży za blisko kłębu konia to jest zbyt szerokie lub koń charakteryzuje się

bardzo mało wydatnym kłębem (rys.10b). We wszystkich tych wypadkach należy zastosować
siodło odpowiednie do budowy konia. Dopasowanie siodła na konia, związane jest
z dostosowaniem go do kształtu i szerokości kłębu konia. Najczęściej spotyka się 3 rodzaje
kłębów:

−

typ A – mało wydatny, po bokach nie tworzą się wgłębienia,

−

typ B – wyższy z wgłębieniami po bokach,

−

typ C – wyskoki i długi, zagłębienia po bokach są szczególnie wyraźne.

Rys. 11. Rodzaje kłębów od lewej: typ A, typ B, typ C [8]

Typ A wymaga siodła z długimi poduszkami, typ B - siodła z krótszymi, skośnymi

poduszkami, typ C – siodła z poduszkami ¾.

Ilustracje poniżej przedstawiają typ A i typ B kłębu z dobrze dopasowanym siodłem

(a, c), oraz typ B ze źle dopasowanym siodłem (b), które odpowiednie jest dla typu A.

Rys. 12. Dopasowanie siodeł do kłębu: a, c) prawidłowe, b) nieprawidłowe [8]

Sprzęt jeździecki należy przechowywać w pomieszczeniach dobrze przewietrzonych,

wolnych od nadmiaru wilgoci oraz kurzu, ogrzewanych, zimą. Sprzęt powinien wisieć na
specjalnych wieszakach, nie dotykając podłogi ani innych przedmiotów, nie należy go suszyć
na słońcu lub przy piecu, gdyż skóra wtedy ulega gwałtownemu wysuszeniu, traci
elastyczność i staje się łamliwa i krucha, pęka na zgięciach. Prowadzi to do nieodwracalnego
jej zniszczenia.

Strój do jazdy konnej

Wygląd jeźdźca to nie tylko sprawa elegancji, ale przede wszystkim bezpieczeństwa,

zagraża mu stosowana w ubiorze biżuteria, nie związane długie włosy, nieodpowiednie
elementy stroju. Ochronne nakrycie głowy podczas jazdy konnej jest obowiązkowe. Urazy
głowy należą do najczęściej występujących urazów podczas uprawiania sportów jeździeckich.

Niosą one ze sobą poważne konsekwencje, jak na przykład:

−

utratę przytomności po upadku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wstrząs mózgu lub inne urazy neurologiczne,

−

złamania kości czaszki,

−

rany szarpane.
Kask lub toczek musi posiadać atest i trzypunktowe lub wielopunktowe mocowanie,

tylko wtedy daje gwarancję skutecznej ochrony w razie upadku z konia. Odstępstwo od tej
zasady oprócz fizycznych skutków zdrowotnych, może spowodować odmowę wypłaty
odszkodowania przez ubezpieczyciela, a także odpowiedzialność prawną instruktora. Kask
powinien być ściśle dopasowany, a układ mocujący powinien być zawsze dokładnie
wyregulowany i stosowany zgodnie z instrukcją. Kask jest zaprojektowany w taki, sposób, że
amortyzuje część energii uderzenia ulegając przy tym całkowitemu lub częściowemu
zniszczeniu (skorupy lub materiału wykładziny ochronnej), a uszkodzenie takie może być
niewidoczne, dlatego każdy kask, który był poddany uderzeniu powinien być wymieniony na
nowy. Ze względu na bezpieczeństwo, żaden z elementów stroju nie może szeleścić nie ani
powiewać, ponieważ może to przestraszyć konia, a także łatwo zahaczyć o gałąź, a w czasie
upadku o wystający element rzędu.

Materiał kurtki powinien być miękki, powinna być dopasowana i pozapinana, również

z tego względu, że instruktor nie jest w stanie ocenić dosiadu jeźdźca w nieodpowiednim
stroju, pomijając już elegancki wygląd. Latem, kiedy jest gorąco, jeździec nie powinien
rezygnować z koszuli z rękawami (przynajmniej do łokci), które chronią przed otarciem skóry
przy upadku, a także z kamizelki jeździeckiej.

Przy uprawianiu sportów takich jak wkkw, a także skoków przez przeszkody, przez

juniorów, do ochrony korpusu jeźdźca, nakazane jest stosowanie kamizelek ochronnych.
Kamizelki te, podobnie jak kaski, również powinny posiadać odpowiednie atesty
bezpieczeństwa.

Prawidłowe buty do konnej jazdy powinny mieć gładką podeszwę, zelówka nie powinna

wystawać poza obrys buta, obcas powinien być niski i płaski. Brak obcasa może spowodować
wpadnięcie stopy do strzemienia (szczególnie u dzieci, korzystających ze strzemion
normalnych rozmiarów), a protektor lub za szeroka zelówka powoduje zakleszczenie się
stopy w strzemieniu. Nieodpowiednie buty czasem, widziane na nogach jeźdźców, takie jak
obuwie sportowe bez obcasa, czy buty z protektorem na podeszwie, stanowią zagrożenie dla
ich bezpieczeństwa. Dopuszczalne są dwa rodzaje butów jeździeckich:

−

długie buty – oficerki, posiadające usztywnioną tylną cześć cholewy i wysoką osłonę
pięty,

−

sztyblety – krótkie buty jeździeckie, używane do bryczesów salonowych (jodhpur) lub
łącznie ze sztylpami (zwanymi czasem czapsami).
Niezbędnym uzupełnieniem stroju są rękawiczki, które chronią skórę dłoni przed

bolesnymi otarciami od wodzy.

Rys. 13. Wyposażenie stroju jeźdźca, od lewej: bryczesy, długie buty, krótkie buty

–

sztyblety, sztylpy, kask,

rękawiczki jeździeckie [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instruktor

Właściciel ośrodka, szkółki, stajni czy gospodarstwa, organizujący rekreację konną,

powinien posiadać odpowiednie uprawnienia lub zatrudnić taką osobę. Prowadzenie tego typu
działalności bez uprawnień podlega karze grzywny i grozi odpowiedzialnością cywilną
w razie wypadku. Gospodarstwo, które nie zatrudnia osoby o wymaganych kwalifikacjach,
ale posiada odpowiedni sprzęt i konie, może je użyczać klientom o odpowiednich
umiejętnościach, ale nie może prowadzić zorganizowanych zajęć.

Zorganizowane zajęcia mogą prowadzić tylko osoby posiadające kwalifikacje zawodowe,

w przypadku rekreacji konnej, co najmniej instruktora rekreacji ruchowej o specjalności jazda
konna. Uprawnienia te są jednak ograniczone i instruktor rekreacji nie może prowadzić zajęć
sportowych dla zawodników klubów. Szkolenie w klubach odbywa się pod opieką
szkoleniowców licencjonowanych przez PZJ.

Instruktorem rekreacji ruchowej może być osoba, która ukończyła odpowiednie studia

wyższe bądź posiada, co najmniej średnie wykształcenie i ukończyła kurs rekreacji ruchowej
o specjalności jazda konna. Dobry instruktor potrafi dobrać odpowiedniego konia, ocenić
postępy jeźdźca, wyjaśnić, poradzić i odpowiedzieć na tysiące pytań adepta jazdy konnej.
Dobry instruktor jest niezastąpionym fundamentem w nauce jazdy konnej. Certyfikat czy
licencja, którą się legitymuje nie zawsze są wystarczającym świadectwem jego kwalifikacji.
Ocenę umiejętności prowadzenia przez niego zajęć, może przeprowadzić sam uczeń
obserwując je.

Dobrego instruktora określają poniższe wskaźniki:

−

instruktor jest dobrym jeźdźcem,

−

pracuje w odpowiednim stroju jeździeckim (w każdej chwili może wsiąść na konia),

−

wybrany przez niego koń jest odpowiednio przygotowany i dopasowany do warunków
fizycznych jeźdźca, dla dziecka – łagodny kucyk, dla dorosłego nowicjusza niezbyt
pobudliwy i płochliwy wierzchowiec,

−

jego uwagi zachęcają, a nie zniechęcają, przekazywane są we właściwym momencie
(błędy są wskazywane, poprawna jazda nagradzana),

−

komentarz jest spokojny, jasny, zrozumiały, wyrażony fachowym językiem,

−

wiedza teoretyczna umiejętnie zastosowana w praktyce,

−

chętnie odpowiada na pytania,

−

nie dopuszcza do jazdy nieodpowiednio ubranych uczniów,

−

sposób prowadzenia zajęć jest dopasowany do indywidualnych cech jeźdźca i konia
(predyspozycje, wiek, stopień wyszkolenia, cel),

−

zachowanie bezpieczeństwa w trakcie zajęć prowadzonych przez instruktora jest dla
niego najważniejsze.
Wiedza teoretyczna, zdolności oddziaływania, zdolność obserwacji, doświadczenie,

inicjatywa i predyspozycje pedagogiczne są podstawowymi kryteriami do oceny
efektywności szkolenia. W czasie prowadzenia zajęć instruktor musi umieć zastosować
prawidłową strukturę jednostki treningowej. Wysoki poziom umiejętności praktycznych
i usystematyzowana wiedza jeździecka oraz opanowany warsztat nauczyciela, są niezbędne
do prawidłowego prowadzenia szkoleń jeźdźców i koni.

Instruktor jeździectwa i jego umiejętności

Do prowadzenia zajęć jeździeckich w sporcie masowym i sporcie kwalifikowanym oraz

przygotowanie koni do użytkowania sportowego uprawniony jest instruktor jeździectwa,
który ukończył kurs instruktorski organizowany pod egidą Polskiego Związku Jeździeckiego
i zdobył odpowiednią licencję.

Polski Związek Jeździecki, który ma nadzór nad klubami jeździeckimi i ośrodkami

szkolenia sportowego, nakłada na takie jednostki obowiązek posiadania instruktora

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o kwalifikacjach

sprawdzonych

przez

siebie.

Wyróżnia

się

następujące

stopnie

szkoleniowców:

−

instruktor szkolenia podstawowego w jeździectwie,

−

instruktor sportu jeździeckiego, powożenia, woltyżerki,

−

trener II klasy jeździectwa, ze specjalizacją:
a – ujeżdżenia,
b – skoków,
c – wkkw,
d – rajdów długodystansowych,
e – powożenia,
f – woltyżerki,

−

trener I klasy jeździectwa, ze specjalizacją jak wyżej,

−

trener jeździectwa klasy mistrzowskiej.
Ośrodki jeździeckie podlegają certyfikacji PZJ, której celem jest podniesienie jakości

usług ośrodków, przede wszystkim pod względem możliwości szkolenia podstawowego
i kwalifikacji osób prowadzących zajęcia.

Certyfikaty dają gwarancję osobom zainteresowanym nauką jazdy konnej, że ośrodki

zapewniają im:

−

bezpieczne i fachowe szkolenie,

−

dobrze przygotowane konie,

−

możliwość przystąpienia do egzaminów na Odznaki Jeździeckie: brązową, srebrną i złotą.

Rys. 14. Ogrodzony plac treningowy o podłożu piaszczystym z przeszkodami parkurowymi [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1 Wymagania kwalifikacyjne dla ośrodków jeździeckich starających się o certyfikat [opracowanie własne]

Wymagania

Ośrodek z certyfikatem
III kat.

Ośrodek z certyfikatem II
kat.

Ośrodek z certyfikatem
I kat.

instruktor sportu PZJ

trener II klasy
jeździectwa, z listy
szkoleniowców PZJ

instruktor szkolenia
podstawowego
w jeździectwie

do pomocy instruktor sportu jeździeckiego lub
instruktor szkolenia podstawowego

kadra

Wyjazdy w teren w obecności, co najmniej instruktora rekreacji ze specjalnością
jeździectwo lub jazda konna

konie

4 na poziomie klasy L

4 na poziomie klasy P

8 koni, co najmniej
4 na poziomie klasy P

zadaszone miejsce do
tymczasowego
postawienia obcych koni

co, najmniej 5

co najmniej 10

ogrodzony plac treningowy o odpowiednim podłożu,
o powierzchni około 1200 m², najlepiej oświetlony

tereny

ogrodzony plac
treningowy o
odpowiednim podłożu,
o pow. ok. 800 m²,
oświetlony lub halę
20 x 40 m

hala o wymiarach
20 x 40 m

hala o wymiarach min.
20 x 60 m

Sprzęt i wyposażenie

do prowadzenia
podstawowych zajęć
szkoleniowych

do prowadzenia podstawowych zajęć szkoleniowych,
w tym komplet przeszkód skokowych

Możliwość
zakwaterowania
i wyżywienia

o odpowiednim
standardzie na własnym
terenie lub
w bezpośredniej
bliskości

Warunki stajenne w ośrodku muszą odpowiadać przyjętym standardom, konie powinny być utrzymywane
w boksach, w dobrej kondycji i pielęgnacji. Ośrodek powinien mieć możliwość szkolenia w terenie,
zagwarantowane odpowiednimi umowami z właścicielami lub administratorami okolicznych gruntów (gmina,
nadleśnictwo). Pielęgnacja, estetyka i porządek w ośrodku nie mogą budzić zastrzeżeń. Szkoleniowcy muszą
posiadać ważną licencję. Ośrodek musi posiadać ubezpieczenie:

−

OC obejmujące, odpowiedzialność ośrodka i osoby prowadzącej zajęcia wobec korzystających z ich usług,

−

NW obejmujące, jeźdźców rekreacyjnych korzystających z usług ośrodka.

Ośrodek otrzymuje tablicę PZJ z podaną klasą certyfikatu. O dacie ważności certyfikatu

informuje dokument, który powinien być umieszczony w ogólnie dostępnym miejscu na
terenie ośrodka. Informacja o nadaniu, przedłużeniu lub cofnięciu certyfikatu, zamieszczana
jest na stronie internetowej PZJ. Szkółki jeździeckie zajmujące się rekreacją konną,
zatrudniające, instruktorów rekreacji ruchowej, mogą się z czasem przekształcić
w licencjonowane ośrodki jeździeckie, po spełnieniu kryteriów ustalonych przez PZJ.
Instruktorzy rekreacji po zdaniu stosowanych egzaminów mogą rozpocząć pracę jako
instruktorzy jeździectwa. Wprowadzony w 2004 roku system odznak jeździeckich ma na celu
poprawę poziomu wiedzy i umiejętności jeździeckich zawodników, sędziów oraz
szkoleniowców.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zasady powinny zostać zawarte w regulaminie szkółki jeździeckiej?
2. W jakie urządzenia i sprzęt powinna być wyposażona szkółka jeździecka?
3. Od jakich elementów stroju jeźdźca zależy bezpieczna jazda?
4. W jaki sposób należy dopasować siodło?
5. Czym się charakteryzuje dobry koń do rekreacji?
6. Jakimi cechami różni się koń sportowy od konia do rekreacji?
7. Jakich kwalifikacji oczekuje się od instruktora rekreacji?
8. Jakie są kryteria dobrej pracy instruktora?
9. Jakie warunki musi spełniać kandydat, by mógł pracować jako instruktor jeździectwa?
10. W jakim celu stosuje się licencjonowanie kadr i ośrodków jeździeckich?
11. Jakie warunki musi spełnić ośrodek jeździecki, żeby uzyskać certyfikat PZJ?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź regulamin wybranej szkółki jeździeckiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić cechy charakterystyczne szkółki, dla której przygotowywany jest regulamin,
2) określić najważniejsze punkty regulaminu,
3) sformułować regulamin,
4) zapisać regulamin w odpowiedniej formie,
5) wywiesić regulamin na tablicy,
6) przeanalizować regulaminy sporządzone przez kolegów (inne grupy),
7) sprawdzić prawidłowość wykonania ćwiczenia,
8) sporządzić notatkę z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

charakterystyki szkółek,

−

papier w kratkę,

−

kolorowe długopisy,

−

stanowisko komputerowe,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opracuj materiały promocyjne dla szkółki jeździeckiej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić cechy szkółki, wyróżniające ją na tle innych, a także takie, które są jej atutami,
2) określić informacje jakie są istotne dla ewentualnego klienta,
3) sporządzić projektu materiału promocyjnego,
4) wykonać projekt,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) powiesić materiał promocyjny na tablicy,
6) obejrzeć prace kolegów,
7) ocenić prawidłowość wykonania własnej pracy,
8) wybrać najciekawszy projekt i uzasadnić wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier biały i kolorowy A4,

−

kolorowe mazaki,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

wzory: plakatów, ulotek, folderów, zaproszeń,

−

informatory,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Porównaj wyposażenie konia i jeźdźca do rekreacji i sportu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać ilustracje sprzętu jeździeckiego,
2) określić wyposażenie jeźdźca do rekreacji,
3) określić wyposażenie jeźdźca do sportu,
4) opracować porównanie, ilustrując je,
5) przeprowadzić porównanie sprzętu dla konia,
6) ocenić swoją pracę i przebieg ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier biały i kolorowy,

−

foldery reklamowe sprzętu jeździeckiego,

−

kolorowe mazaki,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Określ cechy konia do rekreacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić opisowy portret konia idealnego do rekreacji,
2) określić cechy koni w stajni szkolnej pod kątem ich przydatności do rekreacji,
3) wybrać najlepszego z nich do tego typu użytkowania,
4) zaprezentować konia i uzasadnić wybór,
5) sporządzić sprawozdanie z ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

koń,

−

ogłowie,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Sporządź projekt utworzenia szkółki jeździeckiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) scharakteryzować ośrodek jeździecki, pełnione przez niego zadania i zakres usług,
2) scharakteryzować cechy korzystnej lokalizacji,
3) określić wyposażenie ośrodka w odpowiednie do prowadzonego zakresu działań

pomieszczenia, urządzenia i sprzęt,

4) zaplanować ilość i rodzaj koni, oraz podać ich cechy charakterystyczne,
5) określić liczbę i kwalifikacje kadry szkoleniowej,
6) przedstawić warunki bytowe koni zapewniające im dobrostan,
7) określić rodzaj i cechy budynków i pomieszczeń dla koni,
8) sporządzić szkic sytuacyjny ośrodka lub mapkę jego lokalizacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały do pisania,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 6

Przeanalizuj działalność ośrodków prowadzących rekreację konną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wziąć udział w wycieczce dydaktycznej,
2) wybrać dla siebie zadanie do wykonania – wyszukanie interesujących ośrodków

w okolicy, uzgodnienie z właścicielami programu, przygotowanie informacji na temat
ośrodka, zorganizowanie transportu,

3) przygotować się do wycieczki,
4) założyć odpowiedni strój,
5) wykonać powierzone zadanie,
6) ocenić wykonaną pracę,
7) sporządzić sprawozdanie z przebiegu wycieczki dydaktycznej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zinterpretować regulamin szkółki jeździeckiej?
2) sporządzić regulamin szkółki jeździeckiej?
3) określić rodzaj sprzętu i urządzeń, jakie powinny znajdować się w szkółce?
4) określić cechy stroju jeźdźca w rekreacji?
5) wykonać materiały promocyjne dla szkółki jeździeckiej?



6) określić cechy konia rekreacyjnego?
7) dokonać wyboru konia do rekreacji?
8) określić kwalifikacje instruktora rekreacji i jeździectwa?
9) scharakteryzować cechy dobrego instruktora rekreacji?
10) określić warunki, jakie muszą spełniać licencjonowane ośrodki jeździeckie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna

jest prawidłowa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak „X”

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. Jeżeli będziesz miał problem z odpowiedzią na któreś zadanie, to odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

– instrukcja,
– zestaw zadań testowych,
– karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym obowiązkiem organizatora imprez jeździeckich jest

a) sporządzenie regulaminu imprezy.
b) zapewnienie bezpieczeństwa uczestnikom.
c) zgłoszenie organizacji imprezy do urzędu gminy.
d) zapewnienie atrakcyjnych nagród.

2. Najważniejszą częścią „Hubertusa” jest

a) pogoń za lisem.
b) przejażdżka w teren.
c) biesiada przy ognisku.
d) gry i zabawy.

3. Na plakacie reklamowym imprezy jeździeckiej najbardziej przyciągają wzrok

a) dokładny opis wszystkich punktów programu.
b) przejrzysty, duży, z daleka widoczny tytuł.
c) dużo, ciekawych zdjęć koni w ruchu.
d) wielobarwne ilustracje.

4. Mianem rekreacji konnej nie określa się

a) uprawianie jazdy konnej z nastawieniem na osiąganie dobrych wyników sportowych.
b) aktywność ruchowa związana z końmi podejmowana w czasie wolnym.
c) niezbyt męcząca jazda konna przynosząca odprężenie i przyjemność.
d) wykorzystywanie wolnego czasu w kontakcie z końmi w sposób społecznie

pożyteczny i aprobowany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Najbardziej do jazd rekreacyjnych dla początkujących nadaje się

a) polski koń zimnokrwisty.
b) hucuł.
c) koń czystej krwi arabskiej.
d) koń rasy hanowerskiej.

6. Najbezpieczniejsza w zastępie, to jazda

a) na ogonach.
b) w podzieleniu.
c) w odległości jednej długości konia.
d) dowolnia.

7. Pierwszym śladem określa się

a) ślad zostawiony przez pierwszego konia w zastępie.
b) linię środkową biegnącą od A do C.
c) ślady zostawione po pierwszym przejeździe zastępu.
d) ścieżkę najbliżej ścian maneżu.

8. Planowanie wyjazdu w teren, ma na celu

a) ustalenie, jakie przeszkody, będą mogli skakać poszczególni jeźdźcy.
b) określenie trasy przejazdu.
c) przewidywanie co się wydarzy.
d) zapewnienie bezpieczeństwa jeźdźcom.

9. Jadąc w zastępie w terenie, można poruszać się

a) stępem, kłusem anglezowanym, galopem w półsiadzie.
b) wszystkimi chodami.
c) tylko stepem i kłusem.
d) stępem, kłusem ćwiczebnym, galopem roboczym.

10. Nie można poruszać się konno po drogach

a) gminnych i regionalnych.
b) krajowych.
c) międzynarodowych.
d) oznakowanych znakiem zakazu dla pojazdów jednośladowych.

11. Aby nawiązać bliższą więź z koniem, jeździec powinien

a) rozmawiać na temat swojego konia ze stajennym.
b) wykonywać obrządek dzienny przy swoim koniu.
c) dużo jeździć na nim w teren.
d) startować często w zawodach.

12. Najczęściej nałogi u koni rekreacyjnych powoduje

a) utrzymywanie w boksach.
b) brak codziennych wyjazdów w teren.
c) brak ruchu na padoku z innymi końmi.
d) zbyt krótkie jazdy pod jeźdźcem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Szczególnie niepożądane zachowania uczestników rekreacji to

a) bieganie i krzyczenie w stajni.
b) złe traktowanie koni.
c) niszczenie sprzętu jeździeckiego.
d) nie przestrzeganie regulaminu szkółki.

14. Dobry instruktor rekreacji konnej musi

a) posiadać licencję PZJ.
b) mieć kwalifikacje nauczyciela wf.
c) startować w zawodach konnych.
d) dobrze jeździć konno.

15. Chcąc sprawdzić, czy ośrodek posiada certyfikat PZJ należy

a) sprawdzić w rejestrze wojewody.
b) w Internecie, na stronie PZJ.
c) zapytać jeźdźców uprawiających w ośrodku sport.
d) sprawdzić w rejestrach gminy.

16. Do jazdy konnej należy używać butów

a) sportowych, z niewielkim protektorem, w połączeniu ze sztylpami.
b) z cholewką za kostkę, z płaskim obcasem, w połączeniu ze sztylpami.
c) długich, z gładką podeszwą, bez obcasa.
d) miękkich, sznurowanych z przodu, w połączeniu ze sztylpami.

17. Do rekreacji najbardziej nadają się

a) stare ogiery.
b) nie posiadające przychówka klacze.
c) konie młode.
d) wysłużone konie sportowe.

18. Stwierdzeniem charakteryzującym źle dopasowane siodło nie jest

a) końce ławek terlicy sięgają 5 cm za żebra konia.
b) łęk przedni przylega do kłębu konia.
c) łęk przedni w stosunku do tylnego jest niżej o 2,5 cm.
d) niewygodnie się siedzi.

19. Konie należy utrzymywać w boksach ze względu na ich dobrostan, ponieważ

a) koń łatwo może się kontaktować z innymi końmi i ludźmi.
b) boksy zapewniają bezpieczeństwo koni i obsługujących.
c) koń się może bez ograniczeń położyć.
d) koń może w każdej chwili pobierać pasze i wodę.

20. Za wypadek na terenie szkółki jeździeckiej odpowiedzialność cywilną ponoszą

a) właściciel szkółki.
b) instruktor.
c) firma ubezpieczeniowa, w której ubezpieczony jest jeździec.
d) w przypadku dzieci ich rodzice.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Organizowanie pracy ośrodka jeździeckiego oraz imprez hipicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baranowski Z.: Słownik hipologiczny. Krajowa Agencja Wydawnicza, Wrocław 1989
2. Breza H.: Skrypt szkoleniowy PZJ dla kursów trenerskich i instruktorskich. Teoria

jeździectwa. Podstawy szkolenia. PZJ & Lewada, Zakrzów 1999.

3. Burgiel R. K.: Poradnik animatora i organizatora imprez w sporcie dla wszystkich. TKKF

ZG Warszawa 1996

4. Fąk T., Szałtynis D. Sport dla wszystkich gry rekreacyjne. TKKF ZG Warszawa 1995
5. Fedorski J.: Poradnik dla hodowców i miłośników koni. PWRiL, Poznań 2003
6. Łobos E., Deszczyńska A.: Uniwersytet młodych miłośników koni. Koń Polski. 2001
7. Marciszewska B. Piłat K.: Sport dla wszystkich. Rekreacja dla każdego. Marketing.

TKKF ZG Warszawa 1996

8. Mickunas W.: Trener radzi. P.W. Open, Gorzów 2004
9. Piotrowska H. (red.): Sport dla wszystkich. Rekreacja dla każdego. TKKF ZG Warszawa

1996

10. Pruchniewicz W.: Akademia jeździecka cz.1. Chaber PR, Warszawa 2003
11. Tettenborn M. von: Poradnik jeździecki. Delta W-Z, 2004
12. Przepisy w Skokach przez Przeszkody PZJ, Warszawa 2006
13. Przepisy we Wszechstronnym Konkursie Konia Wierzchowego PZJ, Warszawa 2006
14. Przepisy Dyscypliny Powożenia PZJ, Warszawa 2006
15. Przepisy Dyscypliny Ujeżdżenia PZJ, Warszawa 2006
16. Regulamin Krajowych Zawodów w Dyscyplinie Wszechstronnego Konkursu Konia

Wierzchowego PZJ

17. Rozporządzenie MEN z dnia 12.09.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i warunków

prowadzenia działalności w dziedzinie rekreacji ruchowej ze zmianami

18. Rozporządzenie MEN z dnia 27.06.2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytułów

zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu ich
uzyskiwania ze zmianami

19. Szadyn E.: Jakie konie do współczesnej kawalerii? Koń Polski Nr 7, Warszawa 2007
20. Ustawa o kulturze fizycznej Dz. U. 1996 r. Nr 25 poz. 113
21. Ustawa o stowarzyszeniach Dz. U. 2001 r. Nr 79 poz. 855
22. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej Dz. U. 2004 r. Nr 173, poz. 1807
23. http://www.hatatitla.biz/
24. http://www.konie.biz/
25. http://www.okser.pl/
26. http://www.pzj.pl/

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
07 Organizacja pracy biurowejid Nieznany (2)
13 Organizowanie pracy w bufecie 2
13 prawo pracy infoid 14746 Nieznany
4i5 ZASADY ORGANIZACJI PRACY I BHP PRZY UPRAWIE MIĘDZYRZĘDOWEJ
13 Produkowanie kielbasid 14752 Nieznany
Geny a organizm id 187793 Nieznany
Problematyka stresu w pracy id Nieznany
FW14 fale na granicy osrodkow 0 Nieznany
formy organizacyjno prawne(2i5i Nieznany
Organizacja Bezpieczenstwa i Ws Nieznany
Organizacja pracy zespołu ds pomocy psychologiczno pedagogicznej w szkole
17 rzs 2012 13 net wersja pods Nieznany (2)
PRACA DYPLOMOWA BHP - ORGANIZACJA PRACY W PSP, TEMATY PRAC DYPLOMOWYCH Z BHP
rejestr kontroli dostaw nabialu w przedszkolu, organizacja-pracy
regulamin zachowania przedszkolaka podczas wycieczki, organizacja-pracy
tabela pomiarow temperatury i wilgotnosci pomieszczen magazynowych w przedszkolu, organizacja-pracy

więcej podobnych podstron