Zobowiązania 2011 2012

Mateusz Popiel

Prawo cywilne

Zobowiązania

Rok akademicki 2011/2012

Prof. dr hab. Elżbieta Traple

Prof. dr hab. Bogusław Gawlik

dr hab. Jerzy Pisuliński, Prof. UJ

dr hab. Fryderyk Zoll, Prof. UJ

Spis treści

 Wykład 1 (8.11.11.) – Zagadnienia definicyjne, zasada swobody umów……………………………………………………2
 Wykład 2 (15.11.11.) – Umowy i wzorce umowne….…………………………………………………………………...……8
 Wykład 3 (22.11.11.) – Swoboda umów, niemożliwość świadczenia, przedawnienie roszczeń, umowa przedwstępna...13
 Wykład 4 (6.12.11.) – Umowa przedwstępna, dodatkowe zastrzeżenia umowne, zadatek……………………………….18
 Wykład 5 (13.12.11.) – Zadatek, kara umowna, zobowiązania solidarne………………………………..………………..22
 Wykład 6 (20.12.11.) – Odpowiedzialność solidarna, rodzaje świadczeń………………………………………………….29
 Wykład 7 (3.01.12.) – Odpowiedzialność odszkodowawcza……………………………………….……………………….35
 Wykład 8 (10.01.12.) – Szkoda i ustalenie wysokości odszkodowania……………………………………………………..37
 Wykład 9 (17.01.12.) – Związek przyczynowy……………………………………………………………………………....43
 Wykład 10 (24.01.12.) – Związek przyczynowy, odszkodowanie…………………………………………………………..47
 Wykład 11 (28.02.12.) – Przyczynianie się poszkodowanego…………………………………....……………...…………..50
 Wykład 12 (6.03.12.) – Odpowiedzialność deliktowa – czyni niedozwolone…………………...………………………….52
 Wykład 13 (13.03.12.) – Ustalenie odpowiedzialności w oparciu o zasadę winy……………………………………...…..56
 Wykład 14 (20.03.12.) – Analiza dwóch podstaw odpowiedzialności skarbu państwa………………………….………..60
 Wykład 15 (27.03.12.) - Odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną cudzym czynem…………………………………….63
 Wykład 16 (3.04.12.) – Zasady wykonywania zobowiązań….…………………………………………………………...…67
 Wykład 17 (17.04.12.) - Wykonanie zobowiązań: teorie wykonania zobowiązania, świadczenie częściowe, zaliczenia

świadczenia.................................................................................................................................................................................71

 Wykład 18 (24.04.12.) - Zaliczenie świadczenia na jedną z wielu należności……………………………………….……..73

Mateusz Popiel

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 1 (wtorek, 15.11.11.)

Prof. dr hab. Elżbieta Traple

Zobowiązania - zagadnienia definicyjne



Przedmiot ścisły – ważne jakim określeniem się posługujemy (inne użycie powoduje kłopoty)



Ważna ścisłość terminologiczna



Część szczegółowa zobowiązań – poszczególne typy kontraktów



Charakterystyka stosunków zobowiązaniowych - istnienie dwóch zasadniczych pojęć:

o Dług
o Wierzytelność

Art. 353 kc
§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.



Postać świadczenia może być różna

o A) działanie
o B) zaniechanie



Istotne jest odróżnienie stosunku zobowiązaniowego, od samej treści zobowiązania

o Czym innym umowa stron, a czym innym stosunek zobowiązaniowy powstający w chwili zawarcia umowy
o Treść umowy – element stosunku zobowiązaniowego
o Art. 56 kc

– treść wyznaczają przepisy ustawy i zasady współżycia



Źródłem stosunku zobowiązaniowego mogą być:

o A) Kontrakt – głównie porządkuje i umożliwia obrót towarami i usługami
o B) Czyny niedozwolone – ktoś zniszczy cudzą rzecz, spowoduje wypadek

rodzi powstanie stosunku

zobowiązaniowego

obowiązki zmierzające do naprawienia szkody

o C) Bezpodstawne wzbogacenie – osobna instytucja prawa cywilnego – bezprawne przesuniecie majątku –

bezpodstawne przysporzenie; rodzi stosunek zobowiązaniowy

o D) Szczególne przepisy: np. zachowanie stron jeszcze przed zawarciem umowy (kreuje ustawodawca pewien

stosunek zobowiązaniowy)

o Stosunki względne – stosunek, który łączy podmioty (tylko określone podmioty)

Stosunki zobowiązaniowe –

oceniamy zachowanie tylko konkretnych podmiotów, a reszta społeczeństwa nie jest zainteresowana. Względny
charakter jest przełamywany

o Rozszerzona skuteczność wierzytelności – względny charakter wierzytelności może być rozszerzony na

osoby trzecie

 Skarga paulińska (art. 529 kc

) – rozszerzenie na osobę trzecią. Ma zapobiegać pewnemu

wyprowadzeniu z majątku dłużnika takie wyprowadzenie, które powoduje zmniejszenie majątku –
ustawodawca gwarantuje pewne roszczenia

 Art. 59 kc

 Wpisanie prawa osobistego (wierzytelności) do księgi wieczystej

Art. 56 kc

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

Art. 529 kc

Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik
stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.

Art. 59 kc

W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania
umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można
żądać po upływie roku od jej zawarcia.

Mateusz Popiel



Prawa osobiste: najem, prawo pierwokupu (Mogą być wpisywane do księgi wieczystej.
Jeżeli zostaną wpisane, to uzyskują skuteczność wobec osób trzecich; gdyby nie było
rozszerzenia zobowiązanie byłoby skuteczne tylko wobec drugiej strony umowy.)



Odstępstwa od tego, że stronami stosunku zobowiązaniowego jest dłużnik i wierzyciel –
czasem może być rozszerzające się na osobę trzecią > umowa na rzecz osoby trzeciej
(wierzyciel żąda spełnienia świadczenia na rzecz osoby trzeciej (art. 393 kc

) –

spełnienia świadczenia od dłużnika może żądać zarówno wierzyciel, jak i osoba trzecia
(dłużnik ma dwóch wierzycieli – wierzyciel klasyczny i osoba, która może żądać
spełnienia świadczenia na jej rzecz) – spełnienie świadczenia na rzecz osoby trzeciej
spełnia dług (np. umowy ubezpieczenia – beneficjentem osoba trzecia; umowa
dożywocia)

o Stosunki bezwzględne – powstają ze względu na prawa podmiotowe bezwzględne. Związane z rzeczą – skuteczne

erga omnes. Prawo własności – na ogóle społeczeństwa ciąży obowiązek nie wkraczania.

Wielość wierzycieli i wielość dłużników – jeden stosunek zobowiązaniowy. Jeden dłużnik i kilku wierzycieli, albo
na odwrót > świadczenie solidarne/zobowiązanie solidarne

Zależy czy świadczenie jest podzielne, czy nie

 Podzielne – dzieli się na tyle stosunków zobowiązaniowych, ilu jest dłużników



Podzielne świadczenia pieniężne

Świadczenie solidarne może wynikać z umowy

Wielość właścicieli kamienicy – współodopowiedzialność za dług

Wpływ jednego z dłużników w stosunku do reszty – uznanie długu (Jak będzie wyglądała sytuacja
pozostałych, kiedy jeden z dłużników odda dług;? Kwestia przedawnienia)

o Czasem wynika z wielostronnego stosunku umownego > spółka cywilna (wielość podmiotów i nie możemy

wyodrębnić jednej strony, albo drugiej)

Zobowiązania realne – takie zobowiązania, w których jedna ze stron jest wskazana poprzez określoną sytuację
prawną (jeżeli się znajdzie w określonej sytuacji prawnej staje się stroną – zobowiązania realne – dana osoba staje
się podmiotem stosunków związanych ze współwłasnością – pewien stan prawny określa, czy ktoś zostanie strona
stosunku zobowiązaniowego, czy nie)



Roszczenie

o W sensie prawa materialnego – uprawnienie do otrzymania świadczenia od konkretnej osoby (z określonego prawa

– np. z prawa najemcy może wynikać szereg roszczeń)

Zwykle z jednego stosunku zobowiązaniowego wynika szereg roszczeń i służą one do ochrony jednej ze stron

Podział roszczeń

 Zaskarżalne
 Niezaskarżalne



Przedawnione



Jeżeli coś zostanie spełnione, to nie mamy do czynienia z bezpodstawnym wzbogaceniem



Dług

Cały szereg obowiązków, nie jest pojęciem jednorodnym

Świadczenie główne i świadczenia uboczne

 Zrealizowanie świadczenia głównego nie powoduje umorzenie zobowiązania

Art. 393 kc

§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio
od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.
§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że
chce z zastrzeżenia skorzystać.
§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.

Mateusz Popiel

 Zobowiązanie umorzone, gdy spełnione są wszystkie świadczenia
 Kara umowna – nie jest zobowiązanie spełnione
 Treść zobowiązania jest szerokie – wszystkie prawa i obowiązki wynikające z danego zdarzenia prawnego

powołujące do życia dany stosunek zobowiązaniowy

 Obowiązek dodatkowy: obowiązki po stronie wierzyciela. Obowiązek współdziałania dłużnika i

wierzyciela (art. 354 par. 2 KC)

Art. 354.
§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia
społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje -także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.



Zwłoka wierzyciela w wykonaniu zobowiązania

Opóźnienie

Zwłoka – wynika z zawinienia dłużnika i w stosunku do wierzyciela, który nie współdziała w wykonaniu
zobowiązania mówimy o zwłoce

dłużnik jest szczególnie chroniony wtedy – może podnieść zarzut zwłoki

wierzyciela (nie można wtedy nałożyć kary umownej) – może mieć nawet roszczenie odszkodowawcze



Uprawnienia kształtujące – występują w strukturze każdego zobowiązania

o Umowne prawo odstąpienia
o Prawo wypowiedzenia umowy na czas nieoznaczony
o

Zobowiązanie przemienne –wybór zobowiązania należy do dłużnika



Odpowiedzialność za dług (w stosunku zobowiązaniowym):

Za własny dług

Za dług cudzy

 Poręczenie – błędnie rozumiana instytucja

poręczenie: od samego początku poręczyciel jest

odpowiedzialny za ten dług i odpowiada tak, jak dłużnik solidarny i bank wcale nie musi najpierw ściągać
długu od dłużnika. Poręczyciel odpowiada za dług cudzy.

 Nabycie przedsiębiorstwa z długami
 Spadkobierca – odpowiada za długi spadkodawcy za cudzy dług

Zasadą jest odpowiedzialność całym majątkiem za długi

Odpowiedzialność odnosi się do majątku dłużnika

Wyjątek: jeżeli świadczenie ma być spełnione osobiście przez dłużnika, to egzekucja tego świadczenia następuje w
egzekucji sądowej, nie komorniczej, przez przymuszenie grzywnami do odpowiedniego zachowania

Bierzemy majątek w chwili realizowania odpowiedzialności, a nie w chwili realizowania długu

Odpowiedzialność za dług może być ograniczona:

 Wartościowo – co do pewnej wysokości pewnej sumy pieniężnej (np. za dług spadkowy –

odpowiada spadkobierca do wysokości stanu czynnego spadku – aktywa, bez długu – wartość tej
odpowiedzialności jest ograniczona do tego, jaki jest stan czynny spadku – ograniczenie
wartościowe)

 Odpowiada się tylko wydzieloną masą majątkową (nie wszystkimi przedmiotami)



Odpowiedzialność za długi spadkowe – spadkobierca odpowiada tylko przedmiotami
wchodzącymi w długi spadku

 Odpowiedzialność rzeczowa (całość majątku – osobista) – dłużnik odpowiada tylko z konkretnego

przedmiotu majątkowego



Zabezpieczenie wierzytelności hipoteką, lub ustanowienie zastawu – dług idzie za rzeczą
– jeżeli zostanie przeniesiona własność rzeczy, to z tej rzeczy wierzyciel zawsze będzie
się mógł zabezpieczyć

o Osobista
o

Majątkowa

Do wartości

Do poszczególnych przedmiotów

o Rzeczowa



Klasyfikacja umów

Umowy zobowiązujące i rozporządzające (Często umowa zobowiązująca jest przygotowująca do rozporządzającej >
Art. 155 kc – bardzo ważny)

Mateusz Popiel

Art. 155 kc
§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności r zeczy co do tożsamości oznaczonej
przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest
przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.

Zasada o podwójnym skutku – zobowiązująca do rozporządzenia

Umowy o charakterze rozporządzającym – wtedy, kiedy strony tak postanowiły

o Umowy

o Nazwane – podstawowe składniki takiej umowy uregulowane są przepisem prawnym. Jeżeli w obrocie

istnieje umowa o określonej nazwie – są umowami nienazwanymi (niema żadnego przepisu ustawowego,
który regulowałby składniki przedmiotowo istotne)

o Nienazwane (Wynikają z zasady swobody umów)

o Umowa wzajemna

o Mylenie stosunku dwustronnie zobowiązującego z kwalifikacją stosunku, jako wzajemnego
o

Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące

 Czynności prawne dwustronne i jednostronne
 Umowy – czynności co najmniej dwustronne
 Umowy (czynności prawne dwustronne)



Umowa jednostronnie, lub dwustronnie zobowiązujące



Umowa przedwstępna:

Zobowiązanie obu stron do zawarcia umowy w przyszłości zatwierdzonej (obie
strony są zobowiązane)

o Umowa darowizny – zobowiązany do spełnienia świadczenia jest tylko

darczyńca (darowizna jest umową)

o Umowy wzajemne: ustawodawca inaczej reguluje skutki zawierania umów wzajemnych > surowiej

traktuje umowy wzajemne. Większość umów umowami wzajemnymi.

Art. 487 kc
§ 2. Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej.

Du ut des – świadczę, bo chce uzyskać świadczenie od ciebie (gdybyś nie zobowiązał mi, że zapłacisz nie
zobowiązałbym się do świadczenia Tobie)

Nie interesuje nas obiektywny ekwiwalent świadczenia

Jeżeli nieważność zobowiązania jednej ze stron przy zobowiązaniach wzajemnych – nieważność drugiej ze
stron

Nie wykonanie jednego świadczenia – wpływ na wykonanie drugiego świadczenia

Art. 488 kc
§ 1. Świadczenia będące przedmiotem zobowiązań z umów wzajemnych (świadczenia wzajemne) powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo
z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu wynika, iż jedna ze stron obowiązana jest do wcześniejszego świadczenia.

Zobowiązania wzajemne – synalktyczne (???)

o Umowy realne - Takie umowy, których niezbędnym elementem do powołania do życia stosunku

zobowiązaniowego jest przeniesienie władztwa nad rzeczą – element kreowania powstania zobowiązania

Podział umów

Odpłatne

Nieodpłatne

Czynności nieodpłatne są słabiej chronione. Darowizna – inaczej wygląda odpowiedzialność za wady przy
darowiźnie i przy umowie sprzedaży.

Zależne od systemu – w USA odpłatność $1 – wyjście spod reżimu odpłatności. Sąd rozstrzyga cel
stosunku prawnego

- -

Zasada swobody umów i jej ograniczenia

Art. 353^1 kc
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie
ani zasadom współżycia społecznego.

Mateusz Popiel

Zasada ta nie obejmuje stosunków prawno rzeczowych, spadkowych i rodzinnych oraz nie odnosi się do jednostronnych czynności
prawnych
Ustawa – wyłącznie normy bezwzględnie wiążące oraz semi-imperatywne.
Mogą to być normy karne, lub administracyjne, jeśli wynikać z nich będzie zakaz kształtowania stosunków prawnych o określonej
treści.
Skutek – bezwzględna nieważność w całości, lub części – art. 58 par 1 i 3 kc

, chyba, że przepis inaczej określa skutek – np. 385 ^1 kc

Zasada współżycia społecznego – tzw. słuszność kontraktowa ogranicza swobodę stron

Bezwzględna nieważność przekroczenia, chyba że inne skutki – art. 385^2 kc

Art. 385^1 kc
§ 1. Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z
dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określają cych główne świadczenia stron, w
tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
§ 2. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.
§ 3. Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do
postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.
§ 4. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.
Art. 385^2 kc
Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia
oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Słuszność kontraktowa

o Zasada autonomii woli – druga strona nie miała możliwości należytej oceny skutków określonego oświadczenia

woli – naruszenie zasady słuszności kontraktowej

Umowy kneblujące – uznawane za sprzeczne z zasadami słuszności kontraktowej

 SN: jeżeli przejście pracowników jednej ze stron do drugiej firmy > kneblująca umowa w

stosunku do pracownika – SN uznał klauzulę za nieważną

Właściwość zobowiązania

- -

 Umowy kneblujące - skutek – bezwzględna nieważność
 Natura zobowiązania – najczęściej chodzi o właściwości pewnych tylko postaci stosunków prawnych np. stosunki na czas

oznaczony i możliwość ich wypowiedzenia (obecnie wyraźny przepis art. 365^1 kc) . Budujemy na podstawie przepisów o
charakterze dyspozytywnym

Bezwzględnie wiążące przepisy i dyspozytywne (strony mogą inaczej postąpić)

 W zakresie prawa zobowiązań – wiele przepisów ma charakter dyspozytywny
 Kontrakt nienazwany
 Kontrakt nazwany – natura stosunku prawnego łatwa do nazwania

 Art. 20, 22 Konstytucji oraz UoSwobGosp – zasada wolności gospodarczej
 Ograniczenia

 Wybór kontrahenta – np. umowa rachunku bankowego, umowa ubezpieczenia
 Obowiązek kontraktowania – wskazany kontrahent i treść stosunku – usługi powszechne o istotnym dla wszystkich

znaczeniu – prawo energetyczne, przewozowe – art. 64 żądanie wydania orzeczenia sądowego - złożenie oferty podmiotowi
zobowiązania i milczące przyjęcie w braku odpowiedzi

 Określony tryb zawierania – prawo zamówień publicznych
 Obrót konsumencki

 Swoboda umów

Swoboda umów – ktoś może nie chcieć po prostu wejść w dany stosunek (nasza decyzja). Wyjątkowo ustawodawca
ingeruje i nakłada na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy (podstawowe produkty, lub usługi dla
społeczeństwa – dostawa energii

norma o charakterze semi-imperatywnym nakładająca na drugą stronę obowiązek

zawarcia umowy.

Wybór kontrahenta – wybór drugiej strony, z którą chcemy zawrzeć stosunek prawny. Czasem ustawodawca
ogranicza krąg podmiotów (strona rachunku bankowego może być tylko bank).

o Swoboda trybu zawierania umowy

Art. 58 kc

§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż
na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez
postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Mateusz Popiel

Ograniczenie swobody umów (ustawodawca ogranicza przepisem ustawowym; pewne ograniczenia w stosunku do
obrotu konsumenckiego

Kazusy

Przykłady dotyczące zakresu swobody umów

Kazus 1
X zawarł z Gminą w K umowę o współpracy w przedmiocie uchwalenia planu zagospodarowania przestrzennego, w zakresie
realizacji inwestycji X w postaci budowy linii przesyłowych wysokiego napięcia. Gmina zobowiązała się do dostarczenia mu
wszelkich dokumentów, podjęcia działań przewidzianych w prawie zmierzających do uchwalenia planu i ostatecznie w terminie do
końca 2006 r. do uchwalenia tego planu, tak, aby , mógł […]
Rozwiązanie
Kompetencje przypisane w sferze prawa publicznego Radzie Gminy nie mogą być przedmiotem zobowiązań cywilnych zaciąganych
przez organ wykonawczy gminy – umowa nieważna, jako sprzeczna z prawem.

- -

Kazus 2
Umowa zlecenia prowadzenia sprawy [przez adwokata – wynagrodzenie w wysokości 1/3 wartości kwoty]
Zarzuty – zawyżenie wynagrodzenia w stosunku do nakładu pracy, rodzaju i zawiłości prowadzonych spraw – sprzeczność z zasadami
współżycia społecznego
Rozwiązanie
Nie ma możliwości skatalogowania poszczególnych zasad współżycia społecznego – działania naruszające zasady uczciwego obrotu i
równości stron w stosunkach obligacyjnych nie mogą być akceptowane, jednak w ramach zasady swobody stron mieści się
przyzwolenie na faktyczną nierówność strony umowy, nie-ekwiwalentność sytuacji prawnej stron nie wymaga, co do zasady
okoliczności, które by ją usprawiedliwiały, skoro stanowi wyraz woli stron. Obiektywnie niekorzystna treść postanowień dla jednej
strony prowadzi do sprzeczności z zasadami współżycia społecznego tylko wtedy, gdy do takiego ukształtowania umowy doszło przy
świadomym, lub tylko spowodowanym niedbalstwem, wykorzystaniu przez stronę jej silniejszej pozycji.

- -

Kazus 3
Aktem notarialnym strony zawarły umowę przedwstępną, w której pozwany zobowiązał się sprzedać powodowi w stanie wolnym od
obciążeń nieruchomość, zaś powód oświadczył, że ja kupuje. Strony ustaliły cenę na kwotę 12 tys. zł, przy czym w dniu zawarcia
umowa strona kupująca spłaciła część zadłużenia sprzedającej w kwocie 12 tys. zł. Zapłatę tej kwoty strony określiły jako zadatek.
Ponieważ nie doszło do złożenia oświadczenia o przeniesieniu własności, powód wystąpił o zapłatę podwójnego zadatku.
Czy ustalenie zadatku w tej wysokości jest sprzeczne z ustawą jest sprzeczne z ustawą - art. 194 par. 1? Luz zasad współżycia
społecznego? Z powodu niezłożenia przez pozwanego oświadczenia o sprzedaży powód odstąpił od umowy. Co z zadatkiem? Czy
nastąpi zwrot?
Rozwiązanie
Art. 353^1 kc nie stoi na przeszkodzie uznaniu za zadatek świadczenia wręczonego nie przy zawarciu umowy, ale przy okazji jej
zawarcia i bez znaczenia jest termin przekazania tego świadczenia. Nie sprzeciwia się temu cel zadatku. Art. 394 par. 1 kc ma
charakter dyspozytywny. Natomiast swoboda umów nie oznacza, że wysokość zadatku może być dowolna. Celem zadatku jest
wzmocnienie węzła umownego i zmotywowanie ich wzajemnie do wykonania zobowiązania. W tej sytuacji sprzeczne z istotą
instytucji zadatku byłoby uznanie za zadatek świadczenia w wysokości całości zobowiązania, bo mamy do czynienia już z
wykonaniem zobowiązania. Takie postanowienie byłoby sprzeczne z naturą stosunku prawnego umowy przedwstępnej, która nie
została skonstruowana jako środek realizacji rezultatów zbieżnych z umową definitywną.
Jeśli powód odstąpił od umowy, to podstawa świadczenia odpadła; świadczenie nienależne i zwrot na podstawie art. 410 kc w zw. z
art. 405 kc.

- -

Kazus 4
Producent serialu „Stawka większa niż życie” zwarł z C umowę, na podstawie której upoważnił go do nakręcenia serialu będącego
kontynuacją pierwszego serialu. Ustalono także, że pozwany będzie uprawniony do stworzenia serialu również, jako inspirowanego
postaciami i w takim wypadki, gdy nie wykonuje praw autorskich i praw zależnych do postaci, nie jest związany zakresem uzyskania
praw do postaci, ale nie jest zwolniona z zapłaty wynagrodzenia. Strony ustaliły stosowane wynagrodzenie, w wysokości 20%
przychodów z reklam nadawanych w trakcie emisji.
Rozwiązanie
Nie ma sprzeczności z ustawą – prawo autorskie nie zakazuje takich umów; pozwany podpisując umowę godził się na zapłatę
wynagrodzenia zarówno za adaptację, jak i tylko za inspirację. Ustawowe ograniczenie swobody kontraktowej należy łączyć z
przepisami ustawowymi o charakterze bezwzględnie obowiązującym, prawo autorskie nie przewiduje, aby czerpanie inspiracji z
cudzego utworu miało być nieodpłatne.

Mateusz Popiel

Zasada kauzalności – przykład
Odszkodowanie za wywłaszczenie w postaci wybudowania nowego domu.
Powód odstąpił od umowy i wystąpił o zasądzenie kary umownej, za niedotrzymanie terminów wybudowania domu; pozwany wniósł
pozew wzajemny o zwrot nakładów poniesionych na nieruchomość powoda. Zawarta umowa została zakwalifikowana, jako niebędąca
umową o roboty budowlane, ani umową o dzieło, a jako umowę mającą charakter odszkodowawczy – odstąpienia od takiej umowy
nie można traktować, jako rezygnacji z odszkodowania, ani rozpatrywać odstąpienia w kategorii umów wzajemnych – stąd
pozwanemu nie przysługuje zwrot nakładów.
Zasada kauzalności, jako norma bezwzględnie obowiązująca, jest ograniczona do kauzalnego ujęcia charakteru prawnego czynności
nazwanych i ich przyczynowy charakter nie może być modyfikowany.
Brak ustawowego zakazu konstruowania w ramach autonomii woli czynności abstrakcyjnych, nie pozwala powoływać się na ich
nieważność z powodu sprzeczności z ustawą. Abstrakcyjny charakter musi być objęty wolą stron; wyłączenie kauzalności może
nastąpić przez wyłączenie określonych zarzutów. Kontrola przed pokrzywdzeniem nastąpi przez zastosowanie art. 65 kc i art. 58 kc.

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 2 (wtorek, 22.11.11.)

Umowy

- -

Ogólne warunki umów – wzorce umów

Regulaminy, wzory umów, formularze, ogólne warunki umów – jednakowa regulacja



Art. 384 – 385 (4) kc



Charakter prawny – źródła związania wzorcem. Wzorce nie mają charakteru normatywnego – konstytucyjnie zamknięty
katalog źródeł prawa.



Wzorce mają charakter konsensualny – są doniosłe prawnie za zgodą drugiej strony – ale odróżniamy umowę od wzorca.



Są kwalifikowanym oświadczeniem woli – przy spełnieniu określonych przesłanek kształtują treść stosunku prawnego
wynikającego z ustawy, kształtują automatycznie treść stosunku prawnego, jak zwyczaje, czy zasady współżycia społecznego
– pogląd dominujący.



Oświadczenie woli, jednostronnie kształtuje treść stosunku prawnego – wykładnia na podstawie 65 par. 1 kc



Warunki skuteczności prawnej wzorca:

Właściwe poinformowanie drugiej strony (np. doręczenie), tak, aby adresat mógł się z nim zapoznać przed
zatwierdzeniem umowy

Zwyczajowo przyjęte posługiwanie się wzorcem i druga strona mogła z łatwością dowiedzieć się o jego treści (np.
wywieszenie w lokalu, wtedy nie potrzebne doręczenie)

W stosunkach konsumenckich można zrezygnować z doręczenia tylko w umowach powszechnie zawieranych w
drobnych sprawach życia codziennego

We wszystkich innych umowach konsumenckich wzorzec musi być doręczony.

- -



Konsument – art. 22^1 kc

, przedsiębiorca – art. 43 kc



Przesłanki związania wzorcem



Nie interesuje nas, czy adherent zapoznał się, czy nie



Doręczenie pełni funkcje indywidualizacji wzorca



Cztery przypadki co do przesłanek skuteczności wzorca

1. Sytuacja podstawowa – art. 384 par. 1 kc

– doręczenie przy zawarciu umowy

Art. 65 kc

§ 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone
zwyczaje.

Art. 22^1 kc

Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Art. 43 kc

Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Art. 384 kc

§ 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony
przed zawarciem umowy

Mateusz Popiel

2. W stosunkach, gdzie jest zwyczajowo przyjęte posługiwanie się wzorcem – doręczenie nie potrzebne – wystarczy,

gdy łatwo mógł się dowiedzieć o treści – z wyjątkiem konsumenta

3. Wzorzec w postaci elektronicznej – 384 par. 4 kc

– poczta elektroniczna, nie wystarczy WWW

4. Zmiana wzorca w czasie stosunku ciągłego – możliwość wypowiedzenia w najbliższym możliwym terminie
o

Ciągłe – czynnik czasu wpływa na rozmiar świadczenia

- -

Ogólne warunki c.d.



Wzorzec ma być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały (art. 385 par. 2 kc

)



Niezrozumiały dla typowego adresata wzorzec nie wiąże



Jeśli nie da się jednoznacznie ustalić znaczenia, to przyjmujemy znaczenie korzystniejsze dla konsumenta (art. 385 par. 2 zd.
2 kc), ale tę zasadę rozciągamy na obrót powszechny – in dubio contra profermentem (łac.

niejasności tłumaczy się przeciw

autorowi interpretowanej klauzul)



Pierwszeństwo umowy



Wzorzec staje się bezskuteczny względem strony umowy, w zakresie, w jakim jest sprzeczny z umową – art. 385 par. 1 kc

– postanowienia uzgodnione indywidualnie nie mogą być abuzywne!



Zmiana wzorca w czasie stosunku o charakterze ciągłym – możliwość wypowiedzenia umowy. Wzorzec wchodzi w życie z
momentem bezskutecznego upływu terminu do wypowiedzenia.



Art. 384^1 kc



Wojna wzorców – 385^4 kc

– czy i kiedy doszło do zawarcia umowy, jakiej treści? Stosunek do art. 65 kc



Liczne ograniczenia swobody w umowach konsumenckich

- -

Odrębności do indywidualnego reżimu
1. W zakresie przesłanek związania wzorcem
2. Wykładni
3. Kontroli wzorców
4. Kontrola indywidualna i abstrakcyjna
5. Kryterium abuzywności klauzul

- -

Przykład – regulaminy i wzorce umowne
Na portalu nasza-klasa.pl pojawił się fałszywy profil Dariusza B., założony przez nieznaną osobę. Profil ten zawierał dane osobowe
Dariusza B., m.in. numer telefonu, zdjęcia, z tego profilu rozsyłane były różnego rodzaju obraźliwe treści pod adresem różnych
znajomych Dariusza B. Żona Dariusza B. zwróciła się w jego imieniu na adres

uwagi@nasza-klasa.pl

z pismem żądającym usunięcia

profilu. Dariusz B. podejmował kolejne interwencję drogą mailową i pocztą – bez rezultatu. Operator portalu rozpoczął odpowiednie
działania dopiero po otrzymaniu zgłoszenia na odpowiednim formularzu zgłoszeniowym, zgodnie z regulaminem portalu. W sumie
cała procedura zabrała 3 miesiące.

Art. 384 kc

§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby
mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.

Art. 385 kc

§ 2. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady
wyrażonej w zdaniu poprzedzającym nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Art. 385 kc

§ 1. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową.

Art. 384^1 kc

Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384, a strona
nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia.

Art. 385^4 kc

§ 1. Umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne.
§ 2. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy na warunkach przewidzianych w § 1.

Art. 65 kc

§ 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone
zwyczaje.
§ 2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się jej dosłownym brzmieniu.

Mateusz Popiel



Podstawą funkcjonowania portalu jest regulamin, zgodnie z którym wszelkie nadużycia muszą być kierowane za
pośrednictwem formularza zgłoszeniowego pod wskazanym adresem. Korzystanie z serwisu oznacza akceptację regulaminu.
Zgodnie z regulaminem wszelkie zgłoszenia reklamacji będą rozpatrywane w terminie 24 dni od zgłoszenia.



Powód wystąpił z roszczeniem z tytułu naruszenia dóbr osobistych, pozwany podniósł, że działał zgodnie z regulaminem i w
oparciu o art. 14 ustawy o świadczeniu usług elektronicznych – „ten, kto udostępnia zasoby systemu teleinformatycznego w
celu przechowywania danych przez usługodawcę, nie ponosi odpowiedzialności za przechowywane dane, jeśli po
wiarygodnym zawiadomieniu o bezprawnym charakterze danych niezwłocznie uniemożliwi dostęp do tych danych”.

- -

 Umowy związane z dostarczaniem energii, gazu
 Zakres szeroki
 Umową akceptacji regulaminu na stronie
 Kodeks cywilny – szereg problemów związany z ogólnymi warunkami > ogólne warunki umów/ wzorce umów
 Kłopot z kwalifikacją sytuacji, gdy zawieramy umowę w oparciu o gotowy formularz – nie mamy żadnych ogólnych

dokumentów, regulaminu – umowa jest zawierana w oparciu o gotowy formularz; formularz jest przygotowany przez jedną
ze stron

Charakter prawny ogólnych wzorców umownych

o Problem związania takimi źródłami – jaka jest podstawa prawna

 W pewnych ściśle określonych sytuacjach strony są związane

o Wzorzec/ ogólne warunki umów – w ramach zagadnienia swobody umów i określania ich granic

 Swoboda umów sprowadza się nie tylko do tego, kto ma być stroną, ale także na treść
 Problem – jaki jest charakter prawny wzorców tych umów



Kiedyś: Normatywny charakter umów – zrównanie wzorca z przepisem ustawy – stanowisko
odrzucone – koncepcja nie do przyjęcia



Koncepcja konsensualna/ umowna – warunki ogólne. Wzorzec, to taki element, który wchodzi
w zakres tego stosunku na podstawie decyzji stron – consensus ad herenta – że te postanowienia
będą kształtowały treść stosunku prawnego – umowne źródło obowiązywania wzorców umowy.
Koncepcja nie do końca znajduje odzwierciedlenie w przepisach – w myśl tych przepisów umowa
traktowana jest odrębnie od wzorca. Umowa – konsensus. Kodeks cywilny: w razie sprzeczności
postanowień wzorca z umową – pierwszeństwo ma umowa.



Koncepcja druga – są to kwalifikowane oświadczenia woli, oświadczenia jednostronne, które
kształtują treść stosunku cywilnoprawnego na zasadzie zewnętrznej. Co innego jest treść umowy,
a co innego treść stosunku zobowiązaniowego, który prowadził do jej zawarcia. Rozróżniamy
pojęcia treści umowy i treści stosunku zobowiązaniowego. Treść stosunku zobowiązaniowego
wynika również z ustalonych zwyczajów, z ustawy, z zasad współżycia społecznego. Jednostronne
traktowanie treści > wzorce. Koncepcja automatycznego kształtowania treści stosunku
prawnego poprzez wzorzec. Wzorce umowne podlegają wykładni w oparciu na art. 65 par 1, a
nie par. 2 kc

o Par. 1 – interpretacja oświadczenia woli
o Par. 2 – odnosi się do umów
o

Wzorzec umowny odrębny od umowy > do interpretacji oświadczenia woli par. 1, bo
wzorzec i regulamin nie załączamy do umowy. Umowy adhezyjne – zawieramy umowę
poprzez przystąpienie do warunków, które są z góry określone. W obrocie duża
konieczność posługiwania się regulaminami i określonymi wzorcami umów

 Pojecie konsumenta i przedsiębiorcy – obrót konsumencki (między przedsiębiorcą i konsumentem) i profesjonalny

(pomiędzy przedsiębiorcami)

o Konsument – ustawowo określone w art. 22 ^1 kc

Art. 22^1 kc
Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Mateusz Popiel

Przedsiębiorca – art. 43^1 kc

Art. 43^1 kc
Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33^1 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą
lub zawodową.

o Orzecznictwo – wszelkie umowy ubezpieczeniowe jako umowy [???]
o

Wykładnia oświadczenia woli

 Warunki skuteczności prawnej wzorca

Kiedy możemy powiedzieć, że wzorzec wywiera skutki prawne?

Art. 384 kc
§ 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony
przed zawarciem umowy. § 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona
mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w
drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.
§ 3. (uchylony).
§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby
mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności.

 Ogólne reguły i dwa wyjątki (konsumenci, wzorzec w postaci elektronicznej)
 1. Zasada – właściwe poinformowanie drugiej strony (doręczenie), tak, aby adresat mógł się zapoznać z wzorcem (pewna

autonomia woli

o Autonomia woli ograniczona z punktu widzenia formalnego

- -

 Stosunek ciągły (trwały) – czynnik czasu wpływa na wymiar świadczenia
 Jeżeli jest pokwitowanie – następuje przesunięcie dowodu, samo pokwitowanie pewnym środkiem dowodowym, ale nie

przesądza, bo decyduje faktyczne doręczenie (tylko ułatwia sytuacje proferenta)

 „Doręczenie” – rozumiane bardzo szeroko. Wiąże się ze stanem technicznym wzorców, które dostarczamy > może być

wzorzec niekompletny

 Kwestia języka w jakim dostarczono wzorzec > to przyjmujemy, że wzorzec nie został dostarczony (wymóg, aby był

dostarczony w taki sposób, aby adherent mógł się z nim z łatwością zapoznać

o Sankcją za nieprawidłowe dostarczenie (niepełny, nieczytelny, wręczony za późno); kodeks nie reguluje jak

wcześnie wzorzec ma być dostarczony – dostarczenie za późno może spowodować zarzut, że wzorzec nie został
dostarczony.

Wzorzec niespełniający przesłanek poprawnego dostarczenia nie wiąże adherenta w całości – strony będą wtedy
związane tylko umową.

Nie wiązanie adherenta – nie oznacza, że wzorzec jest nieważny – nie stosujemy art. 58 ani art. 58 par 3 in fine

Art. 58 kc
§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż
na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez
postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

 Możliwa kontrola abstrakcyjnie i konkretnego wzorca
 Wzorzec abuzytyny – naruszający zasady określone w kodeksie cywilnym co do treści
 Uznany za abuzywny może dalej wiązać strony
 Sankcją za nieprawidłowe dostarczenie wzorca – dostarczenie w rozumieniu szerokim
 Sankcja za nieprawidłowe dostarczenie wzorca – brak skuteczności wzorca z danym kontrahentem – strony związane jedynie

treścią umowy – wzorzec nie wywiera skutków prawnych

 Wyjątek od regulacji – dotyczy konsumentów, chyba że chodzi o umowy bagatelne

o Umowy bagatelne – nie jest zawarta definicja w kodeksie cywilnym – drobne bieżące sprawy życia codziennego

(występują także w art. 14 kc)

 Co to znaczy, że wystarczy żeby wzorzec został wywieszony?

Jeżeli wywieszony w lokalu proponenta – OK (spełniona przesłanka)

Jeżeli treść wzorca występowałaby w folderach, lub katalogach proponenta (niewystarczająca)

 Chyba, że katalog dostarczony bezpośrednio

Mateusz Popiel

 Wzorzec elektroniczny

o Nie wystarczy udostępnienie takiego wzorca na stronie internetowej (nie jest wystarczające umieszczenie na stronie

WWW) > powinien być dostarczony przez pocztę elektroniczną (e-mail)

 Umowy na odległość

o Dyrektywy unijne – specjalne zasady dodatkowe, ale ogólny przepis dot. sposobu wejścia w obrót obowiązuje

 Wzorce modyfikowane – zmiana wzorca w czasie stosunku trwałego

Przepis dot. zmiany wzorca w czasie stosunku już istniejącego

Art. 384^1 kc
Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384, a strona
nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia

 Stosunek prawny ukształtowany przez wzorzec
 Jest trwały stosunek zawarty w postaci umowy razem ze wzorcem – treść tego stosunku określona na etapie zawierania

umowy

Warunki trochę inne – literalnie art. 384 ^1 kc – przepis dotyczy tylko wprowadzenia po raz pierwszy, a jeżeli
zmienia sie wzorzec w czasie trwania stosunku prawnego, to uprawnienie, żeby zmienić ten regulamin musi
wynikać z treści, albo z ustawy. Jeżeli upoważnienia takiego niema, to taka zmiana/ modyfikacja, nie będzie
obowiązywać > jednostronne wprowadzanie przez banki zmiana oprocentowania – możliwość takiej zmiany musi
wynikać z pierwotnej treści umowy i muszą być wyliczane sytuacje, kiedy możliwa jest taka zmiana

 Art. 385^3 kc – przepis mówi o tym, które klauzule mogą być uznane za abuzywne – pkt. 1 – strona sobie zastrzega, że sama

może zmieni cumowe.

 Treść i forma wzorca

Bierzemy pod uwagę zasadę transparentności – art. 385 par.2 kc – reguła, że musi być pewien próg przejrzystości
wzorca, jasności sformułowań

Najwyższy próg transparentności stosujemy do konsumentów

Transparentności i jednoznaczności (przejrzystości) wzorca jest oceniana przez pryzmat przeciętnego konsumenta

 Przepis niedoskonały, bo nie precyzuje jednoznacznie sankcji
 Wady:



Niejasność całego wzorca – wzorzec nie wiąże w tym stosunku – jak brak skutecznego doręczenia



Niejasność poszczególnych klauzul – wykładnia contra profermentem – ryzyko, że jest coś źle
sformułowane w umowie spoczywa na stronie, która to sformułowała. Orzecznictwo: jeżeli daną
klauzule sformułowała jedna ze stron, to ona ponosi ryzyko, że niedokładnie sformułowała pewne
postanowienia

 Stosunek czynności i formy wzorca

Nie odnoszą się do wymogu formy

Jeżeli z przepisów ogólnych konieczne jest zachowanie formy szczególnej – sposób zawarcia nie zwalnia z formy

Jeżeli z wzorców i regulaminów wynika wymóg formy szczególnej - ją zawieramy i tą drogą dochodzimy do
dokumentów

 Art. 777 kpc– poddanie się dobrowolnie egzekucji w formie aktu notarialnego (ten tytuł stanowi tytuł

egzekucyjny, tylko na podstawie tego aktu notarialnego.

o Podpis proferenta

 Oświadczenie zachowuje wymóg formy pisemnej, jeżeli jest z podpisem własnoręcznym – stosujemy

zasadę, że jest to oświadczenie woli skierowane do nieograniczonej ilości adresatów – nie musi być
podpisane własnoręcznie

 Stosunki konsumenckie

Art. 385 kc
§ 1. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową.
§ 2. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady
wyrażonej w zdaniu poprzedzającym nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

 Sprzeczność między ustaleniami indywidualnymi uzgodnionymi przez strony > jeżeli dojdzie do sprzeczności przyznajemy

pierwszeństwo umowie.

Mateusz Popiel

Wzorzec w obrocie profesjonalnym/ wojna wzorców

Każdy z przedsiębiorców posługuje się swoimi wzorcami

Art. 385^4 kc
§ 1. Umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne.
§ 2. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy na warunkach przewidzianych w § 1.

 Wojna wzorców

Czy i kiedy doszło do zawarcia umowy

Jeżeli tak, to jaką treść będzie miał ten stosunek zobowiązaniowy – kwestia ofertowego trybu zawierania umowy

o 68^1 kc – ofertowy tryb zawierania umowy

 Jesteśmy przyzwyczajeni do lustrzanego odbicia – że nasza propozycja jest traktowana jako nowa oferta

Art. 68^1 kc
§ 1. W stosunkach między przedsiębiorcami odpowiedź na ofertę z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień niezmieniających istotnie treści oferty poczytuje się za jej
przyjęcie. W takim wypadku strony wiąże umowa o treści określonej w ofercie z uwzględnieniem zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi na nią.
§ 2. Przepisu paragrafu poprzedzającego nie stosuje się, jeżeli w treści oferty wskazano, że może ona być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń, albo gdy oferent niezwłocznie
sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy, albo gdy druga strona w odpowiedzi na ofertę uzależniła jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do
umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymała.

 Stosunek miedzy art. 68^1 kc, a art. 385 kc:

Stosunki międzynarodowe z podmiotem zagranicznym – konwencja wiedeńska o sprzedaży towarów z 1980 roku –
68^1

o Uregulowanie polskie odmienne nieco > Wyłączenie postanowień sprzecznych
o Doktryna:

 Cześć przyznaje pierwszeństwo 68^1 kc – ogólna regulacja
 Na nasze potrzeby pierwszeństwo art. 68^1 kc

 Obrót konsumencki – cały szereg klauzul
 Odrębności do indywidualnego reżimu:
1. W zakresie przesłanek związania wzorcem
2. Wykładni
3. Kontroli wzorców
4. Kontrola incydentalna i abstrakcyjna
5. Kryteria abuzywności i klauzul

 Kryteria muszą być spełnione kumulatywnie
 Sprzeczność z dobrymi obyczajami – uznanie sędziego

 Bierze się pod uwagę całokształt okoliczności, czyli także tak zwanych „umów pakietowych”
 Sankcja bezskuteczność – ex tunc – od samego początku – nieskuteczna zawsze, niezależnie od orzeczenia sądowego

Art. 385^3 kc – cała lista klauzul, które ustawodawca uznaje za niedozwolone

o Klauzule czarne – nigdy nie dopuszczamy
o Klauzule szare – takie, które dopiero oceniamy, ale musimy udowodnić, że one są niedozwolone

 Art. 385^1 kc – możemy się posługiwać tym katalogiem – klauzula generalna

Jeżeli są wątpliwości  regułą interpretacyjna – art. 385^3 kc

o Art. 439 – 479 kontrola abstrakcyjna, podlegają tej kontroli wyłącznie klauzule w obrocie konsumenckim, a

podstawą art. 385 ^1 kc i art. 385^3 kc

 Występujemy z pozwem abstrakcyjnym o klauzule abuzywną – sąd okręgowy w Warszawie

Może wystąpić konsument, Rzecznik praw obywatelskich, Prokurator generalny

 Klauzule wyłączające odpowiedzialność – niedozwolone
 Konsekwencja wydania wyroku w abstrakcyjnym stosowaniu klauzul – zakaz stosowania na przyszłość

- -

Kazus NK

Mateusz Popiel

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 3 (wtorek, 29.11.11.)

Swoboda umów:
Przykład sprzeczności w oparciu o wyrok SN z 5.10.2005 II CK 122/05:



Czy strony mogą przewidzieć, że za obopólnym porozumieniem odstąpią od umowy ze skutkiem wstecznym?



Zakończenie stosunku zobowiązaniowego następuje albo przez wygaśnięcie, albo przez wypowiedzeniem, ale może nastąpić
przez odstąpienie. Podstawy odstąpienia – z ustawy wynikające, albo ze stosunku umownego. Inna metodą – rozwiązanie za
obopólnym porozumieniem.

Strony ujęły - W razie rozwiązania niezależnie od przyczyny strona ma prawo do zwrotu opłat (franchising – wnosi
się opłaty periodyczne na rzecz franchasing’odawcy). Strony umówiły się, że dotychczasowe opłaty zostałyby
zniesione)

SN: rozwiązanie z mocą wsteczną za zgodą obu stron, jak i wypowiedzenie z mocą wsteczną należy uznać za
niedozwolone (art. 353^1 kc; nieważne na podstawie art. 58^1 kc) – nieważna już sama klauzula

 Nie można ze skutkiem wstecznym znieść konsekwencji (odstąpienie od umowy – wzajemne rozliczenie

tego co sobie strony świadczyły)

 Natura stosunku ciągłego sprzeciwia się przyjęciu tego typu klauzuli

Niemożliwość świadczenia (art. 387 kc)

Art. 387 kc
§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia
szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.

 Chodzi tu tylko o niemożliwość pierwotną

o Niemożliwość następcza – art. 475 kc – inne skutki (nie przewiduje nieważności umowy – zobowiązanie wygasa)

Art. 475 kc
§ 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.
§ 2. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz
albo jako naprawienie szkody.

 Kazus z niemożliwością:

Czy niemożliwość pierwotna (istniejąca w momencie zawarcia umowy), czy następcza (wtórna)?

 Świadczenie niemożliwe:

o Niewykonalne – nie da się go wykonać
o

Niemożliwość obiektywna – nikt go nie może spełnić

Art. 356 kc
§ 1. Wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia.
§ 2. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

 Np. znany malarz ma namalować obraz – świadczenie może być wykonane tylko osobiście
 Świadczenie obiektywnie niemożliwe – nie może być spełnione przez inną osobę



Niemożliwość:

 Faktyczna – wynika z sił przyrody, przedmiot świadczenia nie istnieje i nie może powstać w przyszłości
 Prawna – ustawowy zakaz spełnienia określonego świadczenia (umowa rachunku bankowego – może zawierać tylko bank)
 Konstrukcyjna – z punktu widzenia konstrukcji ustawowej niedopuszczalne zawarcie jest określonej umowy (numerus

clausus praw rzeczowych – ktoś się umówi o zawarcie świadczenia niezawartego w KC – niemożliwość tego typu umowy;
ktoś zobowiązuje się do zdobycia złota na Olimpiadzie w dyscyplinie szachy – niemożliwe, bo niema takiej dyscypliny na
Olimpiadzie)



Znaczna trwałość niemożliwości



Ekonomiczna trwałość niemożliwości

 Doktryna: nie rozciąga się niemożliwość na warunku gospodarcze

Strony się umawiają o wyłowienie z dna oceanu cennego przedmiotu – teoretycznie możliwe, lecz nakłady na tego
zrealizowanie są ogromne

o Pod niemożliwość nie powinniśmy podciągać niemożliwość gospodarczą

 To samo otrzymamy podstawiając pod zasady współżycia społecznego – nieracjonalność ekonomiczna (nie

można wykluczyć pod względem fizycznym, ale gospodarczo rażąco nieopłacalne)

Mateusz Popiel

o Pacta sund servanda – musimy wiedzieć pod co się zobowiązujemy

Art. 387 kc
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia
szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.

 Odpowiedzialność z tytułu culpa in contrahendo – z tytułu zawarcia umowy mimo wiedzy, iż jest ona nieważna
 Tylko wtedy stosujemy, jeżeli niema kumulacji nieważności – art. 387 kc
 Nie wina jest podstawą odpowiedzialności, lecz jest oddzielna/ samodzielna podstawa



Wysokość odszkodowania:

 Dodatni i ujemny interes umowy:
 Odszkodowanie powinno być zapłacone w pełnej wysokości – zarówno straty, jak i zwrot potencjalnych korzyści

o Damnum emergens
o Lucrum cessans
o

Nie można stawiać znaku równości pomiędzy odszkodowaniem z ujemnego interesu umownego i damnum
emergens – to pierwsze nie może być z góry ograniczone do damnum emergens

 Odszkodowanie w ramach ujemnego interesu może obejmować także elementy z umowy zawartej o

obiektywnie niemożliwe korzyści

 W skład ujemnego interesu umownego wchodzi zwrot kosztów poniesionych z zawarciem umowy

(wydatki z tytułu niewykonania świadczenia – tych kosztów by nie poniósł, gdyby nie zawarł nieważnej
umowy)

Korzyści powinny być brane pod uwagę, nie są to korzyści, które by ktoś uzyskał z wykonania umowy, która była
nieważna (nie obejmuje ujemny interes umowny – jest to dodatni)



Przedawnienie roszczenia:

 Ogólne zasady – art. 118 kc (10lat, lub 3 lata od momentu wymagalności)
 Art. 442 kc – mówi o przedawnieniu w przypadku czynów niedozwolonych i roszczenie o naprawienie szkody jest objęty

terminem 3 letnim > tutaj nie ma znaczenia wina i nie jest to czyn niedozwolony (niewłaściwe zachowanie w trakcie
zawierania umowy) > Nie możemy zastosować art. 442 kc



Przykłady:

 Świadczenie niedopuszczalne – wyrok SN z 8.01.2009 r. I CSK 239/08:

Strona powodowa wniosła pozew przeciw ARiMR o 200 tys. zł z tytułu wykonania umowy pomiędzy powodem, a
Agencją, której przedmiotem było udzielenie pomocy finansowej w zamiar za realizacji projektu – okresowe
zaprzestania działalności – zaprzestanie połowu ryb za wynagrodzeniem. Ale w dacie zawarcia – sprzeczność z
dyrektywą unijną.

 Pierwotna niemożliwość świadczenia – niemożliwość dofinansowania.
 Dwie konkurencyjne przyczyny nieważności
 SN: możliwość zastosowania art. 377 par. 2 kc – pierwotna niemożliwość, dopuszczalna w przypadku

obiektywnej niemożliwości. Ale jeżeli niemożliwość sprzeczna z ustawą – art. 58 par. 2 kc



Zgrupowanie przyczyn nieważności – pierwszeństwo dajemy innej przyczynie, niż niemożliwość
świadczenia

 Było to świadczenie pieniężne – dofinansowanie (sąd tego nie zauważył)

 Wyrok SA w Katowicach z 21.01.2005 r. I ACA 1313/04

Stan faktyczny: umowa sprzedaży i dostawy określonego rodzaju oleju (samochodowy - Diesel). W momencie
zawierania umowy pozwana strona nie wiedziała, że olej nie był już produkowany, a producent dotychczasowy był
wyłącznym producentem na terenie Polski – w momencie zawierania umowy okazało się, że spełnienia świadczenia
jest niemożliwe.

SN: uprzednia obiektywna niemożliwość faktyczna, przyczyna istniała w momencie zawierania umowy:

 Nie można było wymagać od pozwanej, aby zgromadził zapasy na okres 3 lat – związane byłoby to z

nieproporcjonalnymi kosztami (racjonalność ekonomiczna) – roszczenie odszkodowawcze, gdyby
wykazano, że pozwana wiedziała o niemożliwości

 Wyrok SA w Warszawie I ACA 1404/03

o Umowa factoringu – bank przejmuje na siebie ryzyko ściągnięcie wierzytelności od osoby trzeciej
o

Co jeżeli przedmiot factoringu nie istnieje w momencie zawarcia umowy?

 Świadczenie niemożliwe – umowa nieważna

Mateusz Popiel

 Wyrok SN z 8.05 2002 r. III CKN 1015/99

Umowa, którą pozwany zawarł z ośrodkiem rehabilitacji osób niepełnosprawnych o dofinansowanie 2 miejsc pracy
dla miejsc niepełnosprawnych. Gdy doszło do realizacji – osoba niepełnosprawna nie może być zawarta na
stanowisku kierowcy. W związku z tym pracodawca zatrudnił innego niepełnosprawnego, ale już po terminie
spełnienia świadczenia. Czy jest to umowa o świadczenie niemożliwe?

SN: sądy oddalając apelacje pozwanego przyjęły konstrukcje następczej niemożliwości za którą ponoszą
odpowiedzialność jedna ze stron. Świadczenie stało się niemożliwe ponieważ pozwany nie spełnił warunku i nie
sprawdził kwalifikacji > następcza niemożliwość świadczenia > wina spoczywa na osobie pozwanego

Umowa przedwstępna

 Element konstruowania innej umowy – należy do ogólnych czynności w celu wykonania innej umowy. Umowa

przedwstępna ma charakter umowy pomocniczej

 Szeroki zakres zastosowania umowy przedwstępnej

Umowa przedwstępna może służyć, jako przygotowanie do umowy każdego rodzaju

Przeważa stanowisko, że umowa przedwstępna nadaje się do każdego stosunku

Stosunki o charakterze rzeczowym (dotyczą rzeczy, przedmiotem kontraktu rzecz) są przedmiotem stosunków
obligacyjnych.

Przejście własności – podwójny skutek (zobowiązująco-rozporządzający – art. 155 kc)

Są inne umowy niepoprzedzone umową zobowiązującą – umowy o zobowiązania realne, a także umowa o zarząd
współwłasnością, albo taka, w której współwłaściciel się zrzeka przeniesienia własności

o Nowelizacja kodeksu cywilnego z 2003 roku – zrezygnowano z określania terminu w umowie przedwstępnej
o Art. 389 kc
o Umowa przedwstępna może poprzedzać wszytki, nie tylko obligacyjne umowy

 Najczęściej umowy przedwstępne dotyczą przeniesienia własności, ale są i inne. Umowa przedwstępna

może wszystkiego dotyczyć. Nie ma żadnych wyłączeń co do tego, czy umowa przedwstępna może
dotyczyć dziedziczenia

Art. 389 kc
§ 1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia
umowy przyrzeczonej.
§ 2. Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez
stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła
inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej
nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

 Przedmiotem umowy przedwstępnej jest zobowiązanie się do świadczenia
 Umowa przedwstępna może być jednostronnie, lub dwustronnie zobowiązującą

Najczęściej – dwustronnie zobowiązujące (dwóch wierzycieli i dwóch dłużników)

Co jeżeli wierzyciel odmawia?

Przedmiotem świadczenia – zawarcie umowy (oświadczenie zarówno dłużnika, jak i wierzyciela – współdziałanie)

Konstrukcja zwłoki wierzyciela – art. 486 kc

Art. 486 kc
§ 1. W razie zwłoki wierzyciela dłużnik może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody; może również złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.
§ 2. Wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, bądź odmawia dokonania czynności,
bez której świadczenie nie może być spełnione, bądź oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.



Rozróżnienie, kiedy mamy umowę przedwstępna i w jej wyniku ma być zawarta inna umowa główna (np. do przeniesienia
własności nieruchomości i z sytuacją, kiedy mamy do czynienia z umową zobowiązującą, w której ze względu na
porozumienie stron skutek zobowiązujący został przeniesiony w czasie)

 Konstrukcje zbliżone co do skutków – nie nastąpi skutek
 Powód? Może wybierać

Mogą wybierać – umowa przedwstępna, albo umowa zobowiązująca z odroczeniem (np. pod warunkiem wpisania
do księgi wieczystej)

 Rzadko w obrocie stosuje się drugie rozwiązanie, preferuje się umowy przedwstępne > konsekwencje

związane z niewywiązaniem się w umowy przedwstępnej, a umowy zobowiązującej odsuwającej tylko
skutek

 Umowa przedwstępna zobowiązuje do zawarcia umowy zobowiązującej
 Umowa zobowiązująca do dokonania roszczenia ma własną causę i umowa przedwstępna nie stanowi

causę dla umowy przyrzeczonej (umowa przyrzeczona ma własną causę)

Mateusz Popiel

Minimalna treść umowy przedwstępnej:

 Umowa przedwstępna – określone istotne postanowień umowy przyrzeczonej
 Prof. dr hab. E. Drozd: „elementy istotne, konieczne do przyjęcia, to są essentialia negotii i elementy przedmiotowo istotne”
 Chociaż istnieją inne stanowiska – Dla dojścia do skutku umowy przedwstępnej są istotne essentialia
 Jeżeli nie ma w umowie terminu świadczenia, ani ono nie wynika ze świadczenia - określenie terminu w umowie

przedwstępnej jest istotne, aby wyłączyć art. 455 kc

(bo można by na drugi dzień wezwać dłużnika o spełnienie

świadczenia)

 Termin wynika z właściwości zobowiązania:

Ktoś zobowiązuje się do koncertu z jakichś tam rocznicy

o Zrezygnowano z terminu, aby strony miały swobodę kiedy ma być zawarta umowa przyszła, ale ustawodawca to

ogranicza

 „termin odpowiedni” – par. 2: jeżeli termin nie został oznaczony powinna ona być zawarta w odpowiednim

terminie



Wierzyciel może wyznaczyć drugiej strony, ale ma być to termin odpowiedni



„termin odpowiedni” – odpowiedniość określamy ze względu na okoliczności

 Co jeżeli strona wyznaczy termin nieodpowiedni (np. za krótki?:



Nie doszło do skutecznego wyznaczenia terminu – traktujemy sytuację tak, jakby termin nie został
wyznaczony



Termin za długi też jest uznawany za nieodpowiedni

o Wyznaczenie terminu może być połączony z warunkiem – warunek musi być w samej umowie przedwstępnej
o Odpowiedni termin – art. 457 kc

– traktowany, jako termin na korzyść dłużnika

 Zastrzeżony na korzyść – wyznaczony najpóźniejszy, ale jeżeli dłużnik chce spełnić wcześniej, to dłużnik

nie ma prawa odmówić

 Zobowiązany może w każdej chwili zadeklarować chęć spełnienia

Co jeżeli umowa jest dwustronnie zobowiązująca?

 Każda ze stron może wyznaczyć odpowiedni termin i która pierwsza, ta lepsza

o Art. 4?? par. 2 kc - Termin zawity – roczny termin zawity liczony od momentu zawarcia umowy przedwstępnej

 Termin może być przedłużony za zgodnym porozumieniem stron jednak nie dłużej, niż na rok
 Po tym terminie nie można żądać zawarcie umowy przyrzeczonej

Umowa przedwstępna może wywoływać różne skutki:

 Skutek silniejszy: możliwość żądania złożenia oświadczenia składającego się an umowę przyrzeczoną
 Skutek słabszy: można dochodzić wyłącznie odszkodowania – art. 390 kc

 Jeżeli strona się uchyla druga może żądać naprawienia szkody
 Zachowania kryteriów ważności nie decyduje o ważności umowy przedwstępnej
 Art. 389 kc

– ostatnie zdanie:



Czy upływ terminu rocznego zawitego powoduje wygaśnięcie zawarcia czy również roszczeń
odszkodowawczych?

Każda umowa przedwstępna rodzi obowiązek zawarcia umowy przyrzeczonej

 Art. 389 par. 2 Dotyczy również umów o słabszym skutku

Art. 455 kc

Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu
dłużnika do wykonania.

Art. 457 kc

Termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika.

Art. 390 kc

§ 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że
liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania.
§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona
uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.
§ 3. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie
zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Art. 389 kc

§ 2. Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez
stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła
inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej
nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

Mateusz Popiel

o Par. 3 (art. 390 kc) – przedawnienie:

 Rok od wymagalności roszczenia
 Jeżeli ktoś ma umowę o skutku silniejszym i dochodzi na drodze sądowej



Wyrok oddalający – dopiero wtedy decyduje się na wyrok – a termin jest roczny



Roszczenia przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym roszczenie stało się prawomocne

Umowa może przewidywać zadatek, karę

o Czy dopuszczalne przeniesienie posiadania przed zawarciem umowy przedwstępnej?

 A) SN: zwłoka w wykonaniu takiego zobowiązania – powoduje możliwość odstąpienia – stanowi

przyczynę usprawiedliwiającą

 B) Postanowienie nieważne, jako sprzeczne z właściwością stosunku prawnego – umowa przestępna ma

przygotować kontrakt, a nie go zastąpić



Przysporzenia finansowe – czynności kauzalne

 C) Inna teoria: mamy do czynienia ze zobowiązaniem naturalnym: nie można go dochodzić na drodze

sądowej, a jeżeli strona go spełni nie można go (???)

 D) Mamy do czynienia z umową przedwstępną warunkową zawartą na warunek zawieszający

Skutki związane jaki wpływ ma nieważność umowy przedwstępnej na umowę przyrzeczoną:

 Strony zawarły umowę i z jakichś powodów stała się ona nieważna – czy to ma jakikolwiek wpływ?

Powinniśmy powiedzieć: umowa przedwstępna nie stanowi kauzy i nie możemy przyjąć nieważności umowy
przyrzeczonej

Jedyny środek to możliwość powołania się na błąd- cześć przedstawicieli doktryny (błąd przekształca się w treść
czynności prawnej)

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 4 (wtorek, 6.12.11.)

- -

Umowa przedwstępna

Główne problemy praktyczne na gruncie orzecznictwa

- -

Wyrok SN z 13.01.2011 III CSK 116/2011



Treść odpowiedniej klauzuli:



„ Umowa przyrzeczona zostanie zawarta w dniu zapłaty całej ceny, lecz nie później niż do 30.09.2007.”



Czy po 30.09.2007 r. wygasło roszczenie? Powód nie wypłacił ceny w umówionym terminie, nie dysponował odpowiednią
kwotą, a ponieważ upłynął termin do zawarcia umowy pozwana uznała, że z bezskutecznym upływem terminu umowa
wygasa.



Czy brak odpowiedniej kwoty u nabywcy, gdy strony nie zawarły warunkowej umowy przedwstępnej może być przyczyną
odmowy zawarcia umowy przyrzeczonej?

Określony w umowie przedwstępnej termin zawarcia umowy przyrzeczonej nie jest terminem końcowym, ale terminem spełnienia
świadczenia. Upływ tego terminu nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania do jej zawarcia, lecz staje się wymagalne roszczenie
uprawnionego o zawarcie umowy przyrzeczonej.
Z uchyleniem się od zawarcia umowy przyrzeczonej mamy do czynienia, gdy dochodzi do bezpodstawnej odmowy spełnienia
świadczenia. Brak środków po stronie kupującego, może być usprawiedliwioną przyczyną odmowy zawarcia umowy ostatecznej.

- -

Konieczność zawarcia w umowie przedwstępnej warunku prawnego i określenie terminu.



Art. 599 par. 2 kc

– nieważna jest umowa sprzedaży dokonana bezwarunkowo, wtedy, gdy ustawowe prawo pierwokupu

przysługuje skarbowi państwa, lub jednostce samorządu terytorialnego z mocy ustawy.



Czy wobec tego umowa przedwstępna, zgodnie z art. 389 par. 1 kc

musi zawierać warunek w postaci prawa pierwokupu?



Jeśli warunek wynika z ustawy i jego niezachowanie powoduje nieważność umowy, należy go uznać za przedmiotowo
istotny.



Klauzula dotyczące terminu: „pierwszy możliwy termin, gdy pozwani odzyskują nieruchomość od Agencji Rolnej,
najpóźniej do 31.12.2015 r.”

Art. 599 kc

§ 2. Jednakże jeżeli prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego, współwłaścicielowi albo dzierżawcy,
sprzedaż dokonana bezwarunkowo jest nieważna.

Art. 389 kc

§ 1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia
umowy przyrzeczonej.

Mateusz Popiel



Czy można dochodzić zawarcia przed 31.12.2015?



Wyrok SN z 21.01.2010, I CKS 239/09

- -

Wyrok SN z 2.10.2008, II CSK 212/08



Strony zawarły umowę przedwstępną uzgadniając, że cena sprzedaży nieruchomości wyniesie 1 000 000 zł, zadatek przy
zawarciu umowy 400 000 zł, a reszta zostanie zapłacona w terminie do 30.11.2006 r. Data 30.11 została wyznaczona, jako
termin zawarcia umowy ostatecznej.



Strony jednocześnie ustaliły, że w razie niewykonania umowy przez nabywcę zbywca może bez wyznaczenia terminu
dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować.



Na zasadzie swobody umów strony mogą się zobowiązać w umowie przedwstępnej do spełnienia świadczeń na poczet
umowy przyrzeczonej, o ile nie jest to sprzeczne z naturą stosunku prawnego, ustawą lub zasadami współżycia. Wynikające z
treści umowy zobowiązanie do świadczenia na poczet umowy przyrzeczonej nie wywiera wpływu na świadczenie
podstawowe – tj. zawarcie umowy przyrzeczonej – nie ma więc sprzeczności z naturą stosunku. Umowne odstąpienie od
umowy jest w tej sytuacji w pełni skuteczne.

- -

Przedawnienie roszczeń z umowy przedwstępnej



Czy roczny termin przedawnienia przewidziany w art. 390 par. 3 kc ma zastosowanie do roszczenia o zwrot świadczenia
spełnionego na poczet umowy przyrzeczonej, gdy świadczenie to zostało spełnione przy zawarciu umowy przedwstępnej, a
do zawarcia umowy przyrzeczonej nie doszło?



Przez „roszczenia z umowy przedwstępnej” należy rozumieć roszczenia objęte treścią stosunku wynikającego z umowy
przedwstępnej, jak też – ze względu na zdanie drugie art. 390 par. 1 roszczenia z tytułu zadatku, lub kary umownej.



Kwoty wypłacone na poczet ceny podlegają zwrotowi na podstawie nienależnego świadczenia i nie wchodzą w zakres
stosunku wynikającego z umowy przedwstępnej



Wniesienie pozwu o wykonanie umowy przyrzeczonej nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia
odszkodowawczego, celem przerwy musi powód wnieść w pozwie o roszczenie, ewentualnie o odszkodowanie

- -

Wyrok SN z 18.08.2010, II PK 34/10



Niemożliwość świadczenia z umowy przyrzeczonej oznacza zarazem niemożliwość świadczenia z umowy przedwstępnej



Umowa przedwstępna obejmuje zobowiązanie do zawarcia kontraktu przyrzeczonego. Jeżeli świadczenie z umowy
przedwstępnej o skutku silniejszym stało się niemożliwe wskutek okoliczności za które dłużnik ponosi odpowiedzialność,
wierzyciel nie może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej, a miejsce tego roszczenia zajmuje roszczenie
odszkodowawcze.



Niemożliwość świadczenia należy oceniać według stanu w dniu wyroku zobowiązującego do zawarcia umowy

- -

Konsekwencje niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

 Art. 471 kc

o Za niewykonanie, lub nienależyte wykonanie odpowiedzialność ponosi dłużnik, chyba że zajdą okoliczności

egzeracyjne

Okoliczności, za które dłużnik odpowiada

 Art. 472 kc

– miara staranności przy wykonywaniu zobowiązani

o Za skutek – to, co za podstawę odpowiedzialności w umowie

 Zobowiązanie rezultatu – umowa o dzieło
 Dłużnik, jeżeli wykonuje za pomocą innej osoby – powierza innej osobie > odpowiedzialny jest za sposób wykonania

zobowiązania tak samo, gdyby samodzielnie wykonywał zobowiązanie

o Art. 474 kc

 Prawo cywilne odróżnia dwa istotne pojęcia:

Opóźnienie w wykonaniu zobowiązania – świadczenie nie zostało stwierdzone w terminie

Art. 471 kc

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie
jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Art. 472 kc

Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.

Art. 474 kc

Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób,
którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.

Mateusz Popiel

Zwłoka – odnosi się zarówno do świadczeń pieniężnych i niepieniężnych. Niespełnienie kwalifikowane w terminie
wskutek okoliczności, za które dłużnik odpowiada – nie mówimy „z winy dłużnika”

Szkoda

 Naprawienie szkody:

o Art. 477 kc

o To, że dłużnik jest w zwłoce, nie powoduje rozwiązania umowy
o Art. 477 par. 2 – żądanie naprawienia szkody

 Adekwatny związek przyczynowy – musimy powiązać szkodę z określonym zdarzeniem leżącym u źródła szkody
 Normalne następstwa zdarzenia, z którego szkoda wynika

Odpowiedzialność kontraktowa: nie wykonanie, lub nienależyte wykonanie zobowiązania

Związek przyczynowy pomiędzy okolicznościami z których wynikła szkoda

 Wysokość odszkodowania

Wynika z przepisów ustawy

Odpowiedzialność ze szkody kontraktowej

 Warunki prawne odpowiedzialność umownej

o Art. 599 kc

– z prawa pierwokupu

Sprzedaż nieruchomości przy ustawowym prawie pierwokupu

Wykonuje się przez wykonanie prawa podmiotowego kształtującego – stawia deklarację, że korzysta z tego prawa

 Umowa przedwstępna zobowiązująca do wykonania umowy przyrzeczonej

o Nieważność umowy – art. 599 kc
o

Umowa przedwstępna również musi zawierać ten element prawny w elemencie przedmiotowo przyrzeczonym.
Umowa przedwstępna powinna zawierać istotne elementy umowy przyrzeczonej. I czy do istotnych elementów ma
należeć warunek

 Czy można dochodzić zawarcia umowy przed terminem ostatecznym?

o SN: termin jest terminem końcowym, ale wymagalność spełnienie świadczenia realizuje się po fakcie odzyskania

nieruchomości.

 Zobowiązanie na poczet świadczeń z umowy przyrzeczonej – dopuszczalne
 Zasada: jeżeli ktoś dochodzi zawarcia umowy przyrzeczonej, to nie może tracić roszczenia odszkodowawczego

o Wniosek składa w trakcie procesu
o SN: przedawnienie terminu przedawnienia – roszczenie nie może być na drodze sądowej dochodzone
o

Przesunięcie terminu przedawnienia z art. 390 par. 3 kc

dotyczącego tylko takich sytuacji, że było postępowanie o

zasądzenie i ten termin został zasądzony

Jak się od tego uchronić? Wniesienie pozwu z roszczeniem ewentualnym

 Roszczenie z umowy przedwstępnej

Nakłady, jako nakłady poczynione przez posiadacza na rzecz cudzą

o Przedawnienie liczone na podstawie przepisów o zwrot nakładów na cudzą rzecz bez podstawy prawnej
o

Termin roszczenia z umowy przedwstępnej z art. 390 par. 3 kc – oznacza wyłącznie te roszczenia, które są związane
z niewykonaniem z umowy przedwstępnej.

 Do umowy przedwstępnej dołączona klauzula o obowiązku dołączenia zadatku, lub kary umownej (w umowie

przedwstępnej)

Klauzule dotyczące zadatku jak i kary umownej – klauzule mieszczące się w treści umowy przedwstępnej

Art. 477 kc

§ 1. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
§ 2. Jednakże gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie
przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Art. 599 kc

§ 1. Jeżeli zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu sprzedał rzecz osobie trzeciej bezwarunkowo albo jeżeli nie zawiadomił uprawnionego o sprzedaży lub podał mu do
wiadomości istotne postanowienia umowy sprzedaży niezgodnie z rzeczywistością, ponosi on odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę.
§ 2. Jednakże jeżeli prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego, współwłaścicielowi albo dzierżawcy,
sprzedaż dokonana bezwarunkowo jest nieważna.

Art. 390 kc

§ 3. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie
zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Mateusz Popiel

Służą do wzmocnienia samego zobowiązania z umowy przedwstępnej – będą się przedawniały (art. 390 par. 3 kc)

 Strony umownie mogą wprowadzić pewne modyfikacje z tytułu odszkodowania

 Dodatkowe zastrzeżenia umowne

Mogą być dodane do każdego rodzaju umowy:

o Zadatek:

 Art. 394 kc

 Dwa znaczenia:



Określenia kwoty pieniężnej określonej przy zawarciu umowy



Określenie dodatkowego postanowienia umownego, na podstawie którego jedna ze stron jest
zobowiązana do uiszczenia. W 99% wypadkach jest świadczenie w pieniądzu, ale mogą być inne
rzecz z warunkiem, że muszą to być rzeczy zamienne



Znaczenie skutków prawnych przejawia się, kiedy zobowiązanie nie jest wykonane



Art. 394 kc nie konstruuje żadnego domniemania dotyczące zadatku. Inne są zasady obalenia
domniemania związane z obaleniem dowodu. Art. 394 kc to tylko reguła interpretacyjna

o Kara umowna może być tylko wtedy zastrzeżona jeżeli dotyczy świadczeń o charakterze niepieniężnym

Zobowiązania realne

 Zadatek

o Klauzula zadatku stanowi element umowy zasadniczej
o

Albo zadatek częścią umowy przedwstępnej, albo służy do wzmocnienia sytuacji uprawnionego z umowy
przyrzeczonej

o Zadatek elementem umowy zasadniczej – tej, w której prawa uprawnionego są wzmacniane > ścisły związek

między klauzulą, a umową zasadniczą (jeżeli umowa zasadnicza z jakiegoś powodu będzie nieważna – nieważny
będzie też i zadatek)

o Zadatek – czynność prawna realna
o

Co jeżeli strony zawrą zadatek, a do niego nie dojdzie?

Przy czynnościach prawnych realnych wręczenie rzeczy nie jest elementem wykonania zobowiązania
wcześniejszego ale dojścia do skutku zobowiązania

Jeżeli strony umówią się, że zadatek ma być wręczony przy zawarciu umowy – co to znaczy „przy zawarciu
umowy”

Klauzule umowną strony zawierają o zadatku i ten zadatek nie został wręczony

 Konsekwencja jest to, że umowa w swojej treści nie zawiera skutecznej klauzuli o zadatku, bo zastrzeżenie

zadatku zawiera nie tylko oświadczenie

 Zastrzeżenie zadatku nie wywiera skutku prawnego
 Art. 58 KC

– jeżeli umowa zawiera klauzule, że cześć tej umowy będzie nieważna, to musimy popatrzeć,

że powoduje to nieważność całej umowy, czy nie



Czy bez skutecznego zastrzeżenia zadatku doszłoby do zawarcia umowy?



Odpada klauzula zadatku, a reszta obowiązuje

 Moment wręczenia zadatku

„Przy zawarciu umowy”

 Czy należy to rozumieć dosłownie? Czy może to nastąpić dzień później?
 Bierzemy pod uwagę granice czasowe, które określamy poprzez czasowe związanie. Zadatek ma służyć za

wzmocnienie pozycji uprzywilejowanego

Art. 394 kc

§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze
stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie
wyższej.
§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie
umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

Art. 58 kc

§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż
na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez
postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Mateusz Popiel

 Jeżeli się strony umówią i podpisują umowę u notariusza – zadatek wręczony w cudzysłowie – przelany na

konto. Należy brać pod uwagę funkcję – należy rozumieć „wręczenie” (element realności spełniony).
Strony mogą się umówić co do terminu zapłaty zadatku

 Czy strony przyjęły przesłanki z art. 394 kc – strony mogą wprowadzić do umowy założenie, ze wiąże fakt

zadatku po 6 miesiącach

 Określenie przy zawarciu umowy traktujemy elastycznie.
 „Przy zawarciu umowy” – czasowy związek

 Wysokość zadatku

o Czy zadatek/konsekwencje prane związane z wręczeniem zadatku mogą być łączone z taką sytuacją, kiedy

wręczona będzie cała suma?

 Zadatek określony – równy cenie przeniesienia własności
 Zasada swobody umów dopuszcza taką możliwość, ale nie powinna być to cała równowartość ceny
 Strony mogą się zobowiązać i ustalić między sobą, ale wtedy skutki z art. 394 kc nie nastąpią

automatycznie – strony wychodzą poza art. 394 kc

Skutki niewykonania umowy w przypadku zastrzeżenia zadatku (art. 394 kc)

 Skutki związane z niewykonaniem umowy przez dłużnika - skutki niewykonania, które to niewykonanie

wynika z okoliczności, za które dłużnik odpowiada

 Zastrzeżenie zadatku powoduje zmiany reguł ogólnych z art. 471 kc

(dłużnik obowiązany do naprawienia

szkody), art. 487 kc

(niewykonanie świadczenia z umowy wzajemnej)

Zadatek dodatkowym zobowiązaniem, wierzyciel nie musi wykazywać, że poniósł jakakolwiek szkodę

Odstępstwo od art. 477 par 2 kc

– może odmówić świadczenia jeżeli świadczenie straciło dla niego znaczenie. W

Przypadku znaczenia nie musi tego wykazywać

Odstępstwo od art. 491 kc

– nie musi wyznaczać dodatkowego terminu.

Strona uprawniona może zatrzymać zadatek bez prowadzenia postępowania sadowego (przy zastawie musimy mieć
wyrok) – skrócona droga i wzmocnienie pozycji wierzyciela.

Może żądać (uprawniony) zwrotu spełnionego świadczenia – dwukrotności zadatku

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 5 (wtorek, 13.12.11.)

Zadatek, kara umowna, zobowiązania solidarne



Zadatek

o Art. 394 kc

Art. 471 kc

Art. 487 kc

§ 1. Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych podlegają przepisom działów poprzedzających niniejszego tytułu, o ile przepisy działu
niniejszego nie stanowią inaczej.
§ 2. Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej.

Art. 477 kc

Art. 491 kc

§ 1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do
wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia
terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
§ 2. Jeżeli świadczenie obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy
przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od
umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel
umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Art. 394 kc

§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze
stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie
wyższej.
§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy
niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

Mateusz Popiel

Z punktu widzenia zastosowania przepisu musimy przeprowadzić interpretacje oświadczeń woli

o Art. 65 kc

, ustalenie woli stron

Czy ze względu na kryteria z art. 65 kc i fakt dania pieniędzy traktujemy jako danie zadatku i skutki z art. 394 kc?

1. Interpretacja oświadczeń woli i ustalenie, że wolą stron było ustanowienie zadatku. Samo określenie

„zadatek” służy, jako wskazówka, ale nie jest ostatecznym rozstrzygnięciem

2. Gdy ustalimy, ze mamy do czynienia z zadatkiem – stosujemy konsekwencje z art. 394 kc i mają one

zastosowanie, Gdy nie dojdzie do wykonania zobowiązania. W art. 394 kc nie mamy do czynienia z
żadnym domniemaniem, ale z regułą interpretacyjną (domniemanie = podstawa domniemania i wniosek
domniemania/ a regułą interpretacyjna – w sytuacji istnienia wątpliwości idziemy w kierunku wskazanym
przez przepis ustawy: art. 394 kc

regułą interpretacyjna. Zadatek – typową czynnością realną. Abyśmy

mieli do czynienia z zadatkiem, musimy mieć wręczenie zadatku).

 Zadatek wręczania przy zawarciu umowy – zadatek wręczony w związku z zawarciem głównej umowy. Jeżeli strony umówią

się, że zadatek będzie zawarty po miesiącu – nie będzie miała zastosowania klauzula z art. 394 kc. Automatyczne stosowanie
art. 394 kc – na zasadzie woli stron.

 Problem rozróżnienia, czy zadatek został dany na wzmocnienie pozycji wierzyciela z umowy przedwstępnej, czy na poczet

wykonania rzeczy głównej

o Zadatek przy zawieraniu umowy przedwstępnej jest dodatkowym postanowieniem do umowy przedwstępnej –

zabezpiecza wykonanie świadczeń z umowy przedwstępnej. Zobowiązany nie zawsze umowy – art. 394 kc.

 Odrębności/ skutki wynikające z zadatku

o Podstawowym skutkiem zastrzeżenia zadatku jest to, że wierzyciel nie musi wykazywać, że poniósł jakąkolwiek

szkodę – mógł nie ponieść żadnej

 Wykazanie szkody, podstawy z której ona wynikła. Płacimy coś, co jest substytutem odszkodowania

(zadatek), ale abstrahujemy od szkody. Nie może się osoba bronić tym, że druga strona nie poniosła żadnej
szkody – strona nie musi wykazywać żadnej szkody. Przyjmujemy tylko tyle, że nie wykonanie
zobowiązania wynikło z przyczyn leżących po stronie dłużnika. Należy tylko wykazać, że nie wykonanie
zobowiązanie jest spowodowane z winy dłużnika

 Wysokość zadatku różnie określana:

W doktrynie przyjmuje się, że zadatek nie może być równy świadczeniu z umowy głównej

 Art. 477 par. 2 kc

– jeżeli dłużnik pozostaje w zwłoce, to dłużnik może odmówić przyjęcia świadczenia

o W przypadku odpada ten skutek – nie musi się powoływać, że świadczenie dla niego nie ma znaczenia

 Jeżeli następuje zwłoka – nie musi przyjąć świadczenia

Nie musi wyznaczać nowego terminu (nie ma takiego obowiązku)

o Wierzyciel - ma wybór: czy chce skorzystać z uprawnień art. 394 kc (górna granica odszkodowania), lub z roszczeń

z art. 471 kc

(może żądać niższego odszkodowania)

o Art. 394 kc

– nie można żądać wyższej szkody, niż zadatek

Kara umowna

 Rodzaj zryczałtowanego odszkodowania – oderwanie się do szkody rzeczywistej
 Art. 483 i art. 484 kc

Art. 65 kc

Art. 477 kc

§ 2. Jednakże gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie
przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Art. 471 kc

Art. 394.

Mateusz Popiel

 Sprzeczne orzeczenia Sądu Najwyższego co do tego, czy kara umowna może być dochodzona kiedy wierzyciel nie poniósł

szkody

 Instytucja oderwana od ogólnych zasad odszkodowania
 Bogate orzecznictwo dotyczące kary umownej
 Częste zastosowanie praktyczne - inwestycje, prace budowlane (wykonawca musi zgodzić się zwykle na karę umowną)

Funkcje kary umownej

1. Funkcja kompensacyjna:

a. Ma stanowić odszkodowanie z tytułu niewykonania, lub nienależytego zobowiązania;
b. Ściśle terminowe zobowiązanie – kara umowna pomiędzy inwestorem, a wykonawcą.

2. Funkcja symplifikacyjna:

a. Ułatwienia w dochodzeniu odszkodowania w porównaniu z art. 471 kc

i. Nic wierzyciel nie musi udowadniać oprócz faktu, że nie doszło w terminie do wykonania zobowiązania

b. Obowiązek dowodowy wierzyciela:

i. Musi wykazać, że powstało zobowiązanie;

ii. Musi wykazać, że nie zostało wykonane lub, że nie zostało wykonane.

3. Funkcja stymulacyjna

a. Zastrzeżenie wysokich kar umownych stanowi postrach dla wykonawcy, aby tak zorganizował pracę, aby wykonać

zobowiązanie na czas;

b. Zasada realnego wykonania zobowiązania umownego;
c. Art. 483 par. 2 kc – nie może dłużnik zwolnić się ze zobowiązania przez zapłatę kary umownej. Ustawodawca dąży

do przymuszenia dłużnika (odstępne – za zapłatę odpowiedniej sumy, dłużnik może wyjść ze zobowiązania).

4. Funkcja represyjna:

a. Na ogół wysokość kar umownych jest zdecydowanie wyższa niż rzeczywista szkoda;
b. Uwidacznia się kiedy należy zapłacić karę umowna mimo braku szkody.

 Konstrukcja kary umownej

Dodatkowe zobowiązanie umowne, poboczne do świadczenia głównego

o Kara umowna może zabezpieczać wykonania świadczenia głównego, albo świadczeń ubocznych (np. przedłożenie

sprawozdania z zarządu przy zarządzaniu rzeczą)

Zastrzeżenie kary umownej następują na wypadek niewykonania, lub niewłaściwie wykonanego zobowiązania

Jest niewłaściwie wykonane, jeżeli nie spełnia kryteriów umownych

 Np. forma nie jest taka
 Może być brany pod uwagę stopień zawinienia (strony mogą się umówić co do konkretnego stopnia

zawinienia)

o Forma klauzuli kary umownej ma spełniać przesłanki formy umowy głównej. Jeżeli ustawa zastrzega formę

nieważności, a jeżeli umowa jej nie ma, to klauzula dotycząca kary umownej może być w dowolnej formie

o Klauzula kary umownej może być zawarta po zawarciu umowy głównej
o

Jest to świadczenie akcesoryjne – jeżeli jest nieważne postanowienie jakieś dotyczące świadczenia głównego, to nie
ważna jest klauzula kary umownej

 Ale jeżeli jest odwrotnie (umowa główna – ważna), świadczenie uboczne – nieważne

Jeżeli z okoliczności będzie wynikać, że strony nie zawarłyby umowy głównej – cała umowa będzie nieważna
(podobnie jak z zadatkiem)

Akcesoryjność postanowienia o karze umowne przejawia się w tym, że jeżeli dojdzie do przelewu wierzytelności
(wierzytelność można zbyć, sprzedać – cesja wierzytelności)

 Cesja jest pojęciem szerokim i nie mówi nam, jaki rodzaj umowy został zawarty
 Równoważne dla pojęcia „cesja” jest przelew wierzytelności
 Wiemy, że zmienia się podmiot uprawniony, ale nie wiemy, na jakiej podstawie (może być umowa

sprzedaży, darowizny, zamiany)

 Cesja określeniem globalnym, musimy określić, jaki rodzaj wierzytelności jest podstawą

Art. 483 kc

§ 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę
określonej sumy (kara umowna).
§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
Art. 484 kc
§ 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na
wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco
wygórowana.

Mateusz Popiel

 Akcesoryjność kary umownej – w przypadku przelewu wierzytelności – na nowego wierzyciela przechodzi

roszczenie o zapłatę kary umownej

 Może być to też cesja wierzytelności przyszłej (określone kryteria: wierzytelność musi być określona, aby

można było ją zindywidualizować)

 Jeżeli mamy do czynienia z wierzytelnością już wymagalną (z kary umownej) może być podmiotem

przelewu niezależnie od wierzytelności głównej (można dokonać zbycia tylko wierzytelność o karę
umowną)

 Przesłanki powstania roszczenia o zapłatę kary umownej

Jeżeli ktoś dochodzi roszczenia kary umownej, ktoś może postawić zarzuty:

 Nieważność klauzuli dotyczącego kary umownej
 Badamy na zasadzie swobody umów art. 353^1 kc

, art. 58 kc

o Art. 484 par. 1 kc

– kontrowersja

 Uchwałą SN z 2003 r.: sąd przesądził, że zastrzeżenie kary umownej powoduje oderwanie się

odszkodowania od szkody i zarzut braku szkody nie może być skutecznie podnoszony przez dłużnika w
przypadku ponoszenia kary umownej

o Problem braku winy:

 Zależy do stosunku prawnego od którego ta kara jest zastrzeżona?
 Brak winy okolicznością ekskulpującą
 Przy karze umownej – rodzaj odpowiedzialności gwarancyjnej (dalej idącej) – dłużnik może przyjąć

odpowiedzialność za rezultat

 To, czy wina dłużnika będzie miała znaczenie zależy, czy od tego na jakich zasadach dłużnik będzie

odpowiadał za karę główną



Strony mogą wskazać okoliczności gdy dłużnik mimo braku winy będzie ponosił
odpowiedzialność z tytułu kary umownej

 Rodzaje kar umownych

Wyłączną kara umowna

 Zgodnie z ogólna regułą – wierzyciel nie może żądać uzupełniającego odszkodowania ponad karę umowną

(maksimum – górna granica odszkodowania, chyba, że strony inaczej postanowią). Niedopuszczalne
odszkodowanie ponad karę umowną, jeżeli strony nic innego postanowią (na zasadach ogólnych)

o Kara zaliczana umowna (art. 484 par. 1 kc) – karę zalicza się na poczet szkody, a reszta może być dochodzona na

zasadach ogólnych

o Alternatywna kara umowna – strony mogą pozostawić wybór wierzycielowi – albo na zasadach ogólnych, albo

pozostawia się wybór wierzycielowi. Ma dochodzić odszkodowania na zasadzie kary umownej, a nie na zasadzie
ogólnej zobowiązania.

 Miarkowanie kary umownej

Obrót profesjonalny:

 Jeżeli następują zastrzeżenie kary umownej w dowolnej wysokości – volenti non fit iniuria (łac. chcącemu

nie dzieje się krzywda) – jeżeli przyjął wysoką karę umowną, to godzi się na jej zapłatę.

Obrót zwykły:

 Sąd może zasądzić karę w niższej wysokości, niż wynikałoby to z kary
 Miarkowanie kary następuje tylko i wyłącznie na żądanie dłużnika

Co jeżeli dłużnik w odpowiedzi na pozew o karę umowną stwierdza, że nie zachodzą jej przesłanki, czy można tego
rodzaju odpowiedź na pozew tłumaczyć, jako miarkowanie?

 Czy jeżeli żąda więcej, to można powiedzieć, że zawiera się w tym mniejsze żądanie?
 Chyba, że przedstawi okoliczności to tłumaczące

o Orzeczenie sądu miarkującego – ma charakter konstytutywny

Przesłanki miarkowania:

 Wykonanie w znacznej części zobowiązania

Art. 353^1 kc

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie
ani zasadom współżycia społecznego.

Art. 484 kc

§ 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na
wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.

Mateusz Popiel

 Rażąca wysokość kary



Bierze się pod uwagę różne wartości

Wartość świadczenia głównego – jeżeli kara umowna przekracza kilkakrotnie wartość
głównego – rażąca kara

Wartość odszkodowania jakie by uzyskał wierzyciel na podstawie zasad ogólnych

Przyczynienie się wierzyciela

o Art. 362 kc

– ogólna zasada dotycząca zobowiązania i odszkodowania

o Przy niektórych zobowiązaniach do wykonania świadczenia potrzebne jest

współdziałanie wierzyciela – jest inwestor wykonujący prace budowlana i wykonawca
może wejść, kiedy usunie się poprzedni wykonawca i to zależy od wierzyciela, to
wierzyciel przyczynia się do niewykonania zobowiązania w terminie

 Czy ta sytuacja (przyczynienie się wierzyciela) może być rozstrzygana na

podstawie art. 362 kc, czy podstawą powinny być przepisy dotyczący kary
umownej, dotyczący miarkowania wysokości kary umownej?

o Przyczynienie także przy karze umownej nie jest miarkowane na podstawie art. 362 kc –

kara umowna nie jest bezpośrednio odszkodowaniem. Jedyny przepis na podstawie
którego możemy miarkować wysokość kary umownej to art. 482 kc

Termin przedawnienia roszczeń kary umownej – przedawniają się według ogólnych
zasad dla roszczeń odszkodowawczych wynikających ze świadczenia głównego

 Co się dzieje, kiedy mamy do czynienia z zobowiązaniem wzajemnym i dłużnik nie spełnia, bo jest w zwłoce i druga strona

odstępuje – problem natury strukturalnej – przy odstąpieniu od umowy – jak gdyby umownie była zawarta (odpada klauzula
o karze umownej?) Orzecznictwo SN:

o Odstąpienie od umowy nie niweczy roszczenia o zapłatę kary umownej – interpretacja funkcjonalna (skoro kara

umowna zastrzegana na wypadek niewykonania, to nie można stawiać sytuacji, że wierzyciel żąda kary, a sam nie
może odstąpić, bo traciłby prawo roszczenia. Odstąpienie nie może być traktowane jako zniweczenie

ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE

 W ramach zobowiązania mamy zawsze dwie strony: wierzyciela i dłużnika. Co nie wyklucza wielopodmiotowości –

zobowiązania solidarne (solidarność dłużników – bierna, lub solidarność wierzycieli – czynna).

Może być w jednym stosunku zobowiązaniowym i to i to – solidarność dłużników i solidarność wierzycieli

Art. 366 kc (solidarność bierna)
§ 1. Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich
lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników).
§ 2. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani
.Art. 367 kc (solidarność wierzycieli)
§ 1. Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób , że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z
wierzycieli dług wygasa względem wszystkich (solidarność wierzycieli).
§ 2. Dłużnik może spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego
z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk.

 Jakie mogą być źródła zobowiązania solidarnego?

o Solidarności nie domniemywa się, musimy mieć wyraźne źródło – albo ustawa, albo umowa stron

 Regulacja stosunków solidarności – obowiązuje bez względu na źródło solidarności
 Przepisy o solidarności – ustawa

Podział (dwie grupy):

 Przepisy o charakterze dyspozytywnym – strony mogą to inaczej uregulować
 Przepisy o charakterze imperatywnym



Czasem wątpliwości czy jest to przepis taki, czy taki

 Przepisy o charakterze imperatywnym:

W sposób bezwzględny wprowadzają zasadę solidarności

 Art. 40 par 2 i 3 kc

– odpowiedzialność skarbu państwa

Art. 362 kc

Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a
zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

Art. 482 kc

§ 1. Od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na
doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.
§ 2. Przepis paragrafu poprzedzającego nie dotyczy pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.

Mateusz Popiel



Według stanu z chwili przejęcia, a stanu z chwili zapłaty – stan z innej chwili, a ceny z innej
chwili (budynek – stan z chwili przejęcia. Ruina – stan z chwili ruiny, a ceny z chwili ustalania
odszkodowania, które będą się stosować do czasu z ruiny, mimo że stan się zmieni – dom
odnowiony np.)

 Art. 55^4 kc

– odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa, lub gospodarstwa za zobowiązania związane

z ich wprowadzeniem



Odpowiedzialności tej bez zgody wierzyciela nie można wyłączyć ani ograniczyć

 Art. 417 par. 2 kc

– wprowadza odpowiedzialność za wydanie aktu normatywnego, orzeczenia,

prawomocnej decyzji

 Art. 441 kc

– odpowiedzialność solidarna w odniesieniu do czynów niedozwolonych – kilka osób

popełnia czyn niedozwolony – odpowiedzialność solidarna

 Odpowiedzialność za długi spadkowe – spadkobiercy w pewnym momencie też będą odpowiadać

solidarnie za zobowiązani spadkodawcy

 Przepisy o charakterze dyspozytywnym:

o Art. 370 kc

– odpowiedzialność solidarna w sytuacji, kiedy kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczącego

wspólnego mienia

 Wszyscy muszą złożyć roszczenie o zapłatę części kosztów. Podstawą nie będzie odpowiedzialność

solidarna, ale odpowiedzialność za nakłady na wspólną rzecz

 Kwalifikacja zobowiązania, jako zobowiązania solidarnego powoduje powstanie stosunków na dwóch płaszczyznach:

Płaszczyzna stosunków pomiędzy dłużnikiem, a wierzycielem – stosunki zewnętrzne (dłużników z wierzycielem i
odwrotnie).

Ale oprócz tego więź stosunków wewnętrznych (współdłużnicy między sobą, albo współwierzyciele miedzy sobą)

Czy i w jakich sposób zachowanie jednego dłużnika solidarnego wpłynie na pozycję pozostałych dłużników
solidarnych?

 Jeżeli wykona jeden dłużnik, to jaki to będzie miało wpływ na sytuację pozostałych?

 Kiedy dochodzi do zniesienia solidarności, kiedy ona ustaje?

o Zaspokojenie wierzyciela

 Kilku współdłużników i jeden zapłaci, to wygasa zobowiązanie wszystkich pozostałych w stosunku do

wierzyciela (zewnętrzny), ale powstają roszczenia względem pozostałych roszczeń – roszczenie regresowe
(roszczenie do pozostałych o zwrot należnej części)

 O powstaniu roszczenia regresowego będzie decydował stosunek wewnętrzny
 Regulacja stosunku wewnętrznego między wierzycielami będzie decydowała o stopniu regresu
 Rodzaje zaspokojeń wierzytelności
 Zapłata długu
 Potrącenie
 Nowacja – odnowienia zobowiązania

Art. 40 kc

§ 2. W razie nieodpłatnego przejęcia, na podstawie obowiązujących ustaw, określonego składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa, ten
ostatni odpowiada solidarnie z osobą prawną za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej, do wysokości wartości tego
składnika ustalonej według stanu z chwili przejęcia, a według cen z chwili zapłaty.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych osób prawnych.

Art. 55^4 kc

Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub
gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do
wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie
można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Art. 417 kc

§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej,
solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.

Art. 441 kc

§ 1. Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.
§ 2. Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od
okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody.
§ 3. Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy.

Art. 370 kc

Jeżeli kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia, są one zobowiązane solidarnie, chyba że umówiono się inaczej.

Mateusz Popiel

Art. 506 kc (nowacja)
§ 1. Jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej
podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie).
§ 2. W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy wierzyciel
otrzymuje od dłużnika weksel lub czek.



Jeżeli dojdzie do nowacji (w celu zlikwidowania poprzedniego zobowiązania dojdzie do
powołania nowe zobowiązania, bo strony dojdą do wniosku, że spełnienie poprzedniego
świadczenia ich nie interesuje – spełnienie innego świadczenia, a będzie to w interesie dłużnika –
mogą doprowadzić do nowacji. Ale na tej zasadzie, że z chwilą powstania nowego zobowiązania
stare zobowiązanie wygasa)

Podstawowy punkt zakończenia solidarności – zaspokojenie wierzyciela

o Inne: świadczenie niemożliwe
o Solidarność też się zakończy, jeżeli jest kilku dłużników i wierzyciel zwolni wszystkich dłużników oprócz jednego

– nie ma to wpływu na roszczenia regresowe.

 Zobowiązanie solidarne – stosunek prawny o skomplikowanej strukturze - o strukturze stosunków zobowiązaniowych

wewnętrznych i zewnętrznych

 Odpowiedzialność in solidum/solidarność niezupełna/solidarność nieprawidłowa

Dłużnicy odpowiadają na innych podstawach prawnych za to samo zdarzenie wywołujące szkodę, na innych
podstawach prawnych. Odpowiadają w ten sposób, ze spełnienie świadczenia przez jednego z nich powoduje, że
wierzyciel nie może już dochodzić spełnienia tego świadczenia

o Odszkodowanie ma rekompensować poniesioną szkodę, ale nie ma prowadzić do wzbogacenia osoby

poszkodowanej

 Np. dwie podstawy odpowiedzialności, a szkoda jest jedna
 Portier w przedsiębiorstwie mający prowadzić dozór i zamiast czuwać poszedł spać, a w tym czasie wkradł

się złodziej i coś zniszczył > jedna szkoda w postaci zniszczenia, za tą szkodę odpowiada złodziej na
podstawie czynu niedozwolonego i na tej samej podstawie odpowiadać będzie dozorca

 Odpowiedzialność in solidum – płaci się za szkodę jeden raz

 Kiedy działania jednego podmiotu (dłużnika) wywierają wpływ na sytuację prawną pozostałych?

Działania jednego dłużnika wywierają skutek dla sytuacji prawnej pozostałych dłużników tylko wtedy, gdy mieści
się to w hipotezach artykułów 366 kc

, 374 par. 2 kc

i 375 par. 2 kc

, a ogólnie wtedy, kiedy jest to z korzyścią

dla pozostałych dłużników

Art. 371 kc
Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom.

 Nie możemy a contrario twierdzić, że działania na korzyść zawsze musza być zaliczane na korzyść
 Art. 372 kc

– zawieszenie biegu przedawnienia wobec jednego z współdłużników

 Jeżeli nastąpi przedawnienie roszczenia wierzyciela w stosunku do jednego dłużnika solidarnego, to nie ma

to wpływu na roszczenia regresowe pomiędzy dłużnikami

Stosunek wewnętrzny nie może pogorszyć sytuacji dłużnika

 Skutek zrzeczenia się solidarności przez wierzyciela – może nastąpić w każdej chwili trwania stosunku zobowiązaniowego –

zezwolenie na podział długu

o Zrzeczenie w stosunku do osób trzecich – nie można stosować reguł wynikających z art. 366 kc – nie ma wpływu na

roszczenia regresowe (zawsze regulowane przez stosunki wewnętrzne)

 Art. 374 kc (nowacja) - odnowienie zwalnia współdłużników od spełnienia zobowiązania
 Rożne zarzuty dłużników w trakcie procesu spowodowanego pozwaniem jednego z dłużników

Art. 366 kc

§ 1. Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich
lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników).
§ 2. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.

Art. 374 kc

§ 2. Zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma skutek także względem współdłużników.

Art. 375 kc

§ 2. Wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wszystkim wspólne.

Art. 372.

Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników.

Mateusz Popiel

o Zarzuty osobiste

 Dotyczą jednego konkretnego dłużnika. Tylko jedna osoba może podnieść dany zarzut

Zarzuty wspólne wszystkich dłużników

 Brak wymagalności przedawnienie – wspólne dotyczące wszystkich dłużników. Konsekwencje nastąpią w

stosunku do wszystkich współdłużników – art. 375 kc. Zarzut niemożliwość świadczenia – zarzut wspólny

 Sytuacje gdy ktoś odpowiada, jak dłużnik solidarny

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 6 (wtorek, 20.12.11.)

Odpowiedzialność solidarna, rodzaje świadczeń



Solidarności się nie domniemywa, ustawa wprowadzająca odpowiedzialność za szkodę i zaciągnięcie zobowiązań
dotyczących wspólnego mienia.

Czynność prawna

o Umowa stron



Odpowiedzialność

o Za szkodę
o

Zaciągnięcie zobowiązania dotyczącego wspólnego mienia



Solidarność

Bierna (dłużników jest silniejsza). Rozliczenia kształtują się w oparciu o stosunek podstawowy, który jest źródłem



Roszczenia regresowe wchodzą w grę co do nadwyżki długu, stosunek podstawowy obejmuje zasady rozliczeń dotyczące
roszczeń regresowych



Zasady obowiązujące przy ocenie wpływu czynności dokonywanej przez dłużnika na sytuację pozostałych i czynności jakich
dokonuje wierzyciel. Działanie poszczególnego dłużnika solidarnego ma wpływ na relacje w stosunku do pozostałych o ile
jest to dla nich korzystne



Należy rozróżnić pewne zarzuty:

o Osobiste

 Jeżeli były podstawą oddalenia pozwu – nie mają wpływu

Wspólne dla wszystkich współodpowiedzialnych dłużników – do wykorzystania w procesie cywilnym przed
sądem

 Jeżeli zarzuty były wspólne – mają skutek co do pozostałych



Wielość stosunków zobowiązaniowych – kilka osób. Przedawnienie, przerwanie przedawnienia, wymagalność -
okoliczności, które powstają indywidualne w stosunku do każdego.



Zobowiązania in solidum - inne podstawy i inne źródła odpowiedzialności, niż przy zobowiązaniu solidarnym. Inny skutek
polega na tym, że dwa razy nie płaci się tego samego długu.



„Odpowiedzialność, jak przy odpowiedzialności solidarnej”

o Art. 881 kc

– dotyczy umowy poręczenia (poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny) – nie ma tutaj

pełnej odpowiedzialności solidarnej

Niektóre tylko skutki są identyczne jak przy odpowiedzialności solidarnej.

Zasadą - poręczyciel nie jest współdłużnikiem solidarnym, odpowiada za cudzy dług osobiście (można również
odpowiadać rzeczowo)

Zwolnieni z długu głównego zwalnia poręczyciela (inaczej byłoby przy odpowiedzialności solidarnej). Jeżeli
nastąpiłoby zwolnienie pożyczkobiorcy następuje zwolnienie z długu

Art. 881 kc

W braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny.

Mateusz Popiel

Przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia wobec dłużnika głównego, odnosi skutek wobec poręczyciela
(inaczej, niż przy zobowiązaniach solidarnych)

Jeżeli poręczyciel zapłaci zobowiązanie/zwróci dług, to nie ma odpowiedzialności regresowej/regresu, ale jest
wstąpienie w prawa zaspokajanego (zabezpieczanego) wierzyciela

o Art. 518 par. 1 kc

– o osobie trzeciej i spłacie przez nią cudzego długu przy osobistej odpowiedzialności. Spłaca

cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście, nie ma roszczenia regresowego, stosujemy wstąpienie w prawa
zaspokojonego wierzyciela



Kilkoro poręczycieli

Za ten sam dług poręcza kilka osób

Współporęczenie z art. 881 kc, solidarność może być wprowadzona, ale tylko w wyniku umowy ustalającej tą
solidarność między stronami (na zasadzie umownej) – regres na zasadzie normalnego dłużnika solidarnego

Normalna zasada odpowiedzialności jak przy poręczeniu, solidarność może być wprowadzona, jeżeli tak będzie
wynikało z umowy

Art. 55^4 kc

(nabycie przedsiębiorstwa) – typowy przykład odpowiedzialności solidarnej, możliwe ustawowe kwotowe/wartościowe

ograniczenie odpowiedzialności solidarnej do pewnej sumy.

Rodzaje świadczeń



Różne rodzaje świadczeń stanowią konkretne zobowiązania. Podział na:

o A) Jednorazowe

 Może być rozciągnięte w czasie, może być wykonywane w częściach, w partiach, w całości z góry

zamknięte świadczenie (wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia), raty – cena ustalona z góry –
świadczenie rozłożone na raty. W całości z góry zamknięte świadczenie określone co do wysokości i co do
terminu. Może być termin określony konkludentne, lub konkretnie.

o B) Okresowe

 Rata z renty, ale nie sprzedaż w ratach (z góry określona w pełni cena ostateczna przy zawieraniu umowy)
 Podlegają przeniesieniu i zbyciu – renta (osobne prawo o charakterze majątkowym, ściśle osobiste),

wypłata świadczeń rentowych (świadczenia okresowe). Prawo do zapłaty konkretnej renty może być
przeniesiona, ale nie może być przeniesione świadczenie jako takie. Prawo do umownego świadczenia
może być przeniesione – odsetki od kapitału, czynsz (roszczenie o zapłatę czynszu może zostać
przeniesione). Świadczenia okresowe mogą towarzyszyć świadczeniom ciągłym

C) Ciągłe

 Czas jest wyznacznikiem rozmiaru i treści świadczenia, np.: najem, dzierżawa, użyczenie, leasing. Są one

najczęściej związane ze świadczeniami okresowymi (po stronie wynajmującego pozostaje stałe
świadczenie w postaci znoszenia, że druga strona korzysta z rzeczy - ciągłe znoszenie, że dana osoba
korzysta z lokalu, świadczenie okresowe – zapłata czynszu najmu, jednorazowe też zarazem. Jeden
stosunek zobowiązaniowy może zawierać wiele świadczeń).



Podział na świadczenia

o Podzielne – art. 395 kc

Art. 518 kc

§ 1. Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty:
1) jeżeli płaci dług cudzy, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi,
2) jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia,
3) jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie,
4) jeżeli to przewidują przepisy szczególne.

Art. 55^4 kc

Mateusz Popiel

o Niepodzielne – np. namalowanie obrazu, zobowiązuje się do przeniesienia własności nieruchomości (ta

niepodzielność zależy od przedmiotu świadczenia) – z istoty

 379 par. 1 kc

 Spełnione w częściach – podzielne co do istoty, ale strony ze względu na interes jednej z nich mogą

umówić się, że takie podzielne świadczenie będzie uznawane za niepodzielne.

 Art. 379 par. 2 kc

- definicja ustawowa niepodzielności świadczenia, podzielne może być spełnione

stopniowo w częściach, nie musi być jednorazowo

o Art. 450 kc

– wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, oprócz określonych,

szczególnych sytuacji faktycznych. Jeżeli jest wymagalność całości wierzytelności to wierzyciel nie może odmówić
świadczenia częściowego, chyba, że narusza to jego interes.

Podział ten determinuje, czy mamy do czynienia z zobowiązaniem solidarny, czy niesolidarnym.

o Istotne, czy świadczenie jest podzielne, czy niepodzielne przy zwłoce w wykonaniu zobowiązania wzajemnego –

art. 491 par. 2 kc

– zobowiązanie wzajemne – świadczenie jednej strony jest ekwiwalentem świadczenia drugiej

strony. Przy tych świadczeniach wzajemnych nawet jeżeli one mogą być spełnione częściami, to druga strona może
odstąpić.

Jeżeli świadczenie przestaje być niepodzielne i strony zmieniają umowę, to ustaje wtedy solidarność.



Podział na świadczenia określone co do tożsamości i co do gatunku

Jest to podział zmienny – na potrzeby jednej instytucji prawa cywilnego może być ta sama rzecz będąca
przedmiotem świadczenia co do tożsamości, a na potrzeby innej instytucji, jako co do gatunku. Przeniesienie
własności rzecz – art. 155 kc

(co do tożsamości) – dojście do skutku rozporządzającego, a jednocześnie to

zobowiązanie wywołuje skutek. Samochód – numer silnika, konkretny model – z punktu widzenia przepisów o
przeniesienia własności traktujemy jako rzecz oznaczoną co do tożsamości, ale ten sam samochód z numerem
silnika i z numerem karoserii jeżeli będzie przedmiotem roszczeń z rękojmi za wady, będzie traktowany jako
określony co do gatunku, a nie co do tożsamości.

W zależności od sytuacji i danego stosunku prawnego

Jeżeli dana rzecz oznaczona co do tożsamości jest traktowana, jako rękojmia za wady fizyczne rzeczy, to staje się
rzeczą oznaczoną co do gatunku



Roszczenia z rękojmi:

o Roszczenia szczególnie uregulowane, które pozwalają na zrealizowanie interesów nabywcy z tego powodu, że rzecz

zawiera wady, zakres roszczeń zależy od tego, czy mamy do czynienia z świadczeniem oznaczonym co do gatunku,
czy co do jakości. Przy oznaczaniu co do gatunku – nabywca może żądać wymiany rzeczy na nową, bez danej wady

Art. 395 kc

§ 1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez
oświadczenie złożone drugiej stronie.
§ 2. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie nie zmienionym, chyba że zmiana
była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.

Art. 379 kc

§ 1. Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu
jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

Art. 379 kc

§ 2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

Art. 450 kc

Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza
jego uzasadniony interes.

Art. 491 kc

§ 2. Jeżeli świadczenie obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy
przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od
umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel
umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Art. 155 kc

§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej
przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest
przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.

Mateusz Popiel

(zamiana rzeczy z tytułu rękojmi – rzecz oznaczona co do tożsamości zmienia się w rzecz oznaczoną co do
gatunku). Funkcją rękojmi zaspokojenie interesów nabywcy.



Casus mixtus – przypadek mieszany – art. 478 kc

. Szczególny rodzaj odpowiedzialności.

Jeżeli przedmiot oznaczony co do tożsamości (na potrzeby art. 155 kc – identyfikowany konkretnie przedmiot), to
wtedy dłużnik zobowiązany na podstawie umowy do wydania rzeczy, dłużnik odpowiada za sprawowanie pieczy
nad rzeczą i ponosi ryzyko zaistnienia okoliczności niemożności wydania rzeczy – skutkiem: okoliczności za które
dłużnik ponosi odpowiedzialność – to zależy od danej sytuacji – od treści przepisów o charakterze dyspozytywnym
z części szczególnej zobowiązań, lub od ustaleń umownych stron w umowie. Umowa ważna własność przeszła, ale
zbywca jest zobowiązany wydać rzecz. Normalnie jest odpowiedzialny za utratę, gdy to nastąpiło skutkiem
okoliczności za które odpowiada.



Okoliczności, za które dłużnik odpowiada, albo nie odpowiada

o To nie jest wina, lub nie tylko wina
o

Ciężar skutków spoczywa na dłużniku

Ryzyko utraty, odpowiedzialność mieszana – przy świadczeniach co do tożsamości (dłużnik, wierzyciel), za ryzyko
takie odpowiada też wierzyciel



Świadczenia pieniężne

Chodzi tylko o świadczenia pieniężne sensu stricte – czyli takie, które od samego początku (pierwotnie) są tylko
świadczeniem pieniężnym (pożyczka), a nie zastępczym

Zastępcze

 Zwrot bezpodstawnego wzbogacenia – przedmiotem restytucja > zastępcze świadczenie odszkodowawcze

nie jest to świadczenie pieniężne sensu stricte

 Zwrot wartości nakładów poczynionych na cudzą rzecz (świadczenie w naturze jest zastępowane przez

świadczenie w pieniądzu)



I zasada – zasada waloryzacji sądowej i umownej oraz nominalizmu – art. 358^1 par. 1 kc

– zapłata nominalnej wartości

świadczenie powoduje spełnienie świadczenia i umorzenie zobowiązania

Niezależnie od waluty polskiej czy obcej zasada nominalizmu ma pełne zastosowanie (art. 358 kc

)

o Waloryzacja – wyjątek od zasady nominalizmu

 A) Waloryzacja ustawowa – zdarzenia historyczne, kilkakrotnie w historii Polski
 B) Waloryzacja sądowa – art. 358^1 par. 3 kc

– wyłącznie do zobowiązań pieniężnych sensu stricte

(więc nie do odszkodowań, nie do bezpodstawnego wzbogacenia) – orzeczenia w tej kwestii zawsze
charakter konstytutywny

o Instrument dozwolony przy zasadzie nominalizmu – ustalenie przez strony odsetek kapitałowych
o

Kryterium wyważenia interesów – zasada współżycia społecznego

Sąd może orzec spłatę w ratach, zawiesić, odwlec w czasie wypłatę roszczeń przez dłużnika

Musi wcześniej istnieć zobowiązanie do zapłaty, nie może być na przyszłość

Art. 478 kc

Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do tożsamości, dłużnik będący w zwłoce odpowiedzialny jest za utratę lub uszkodzenie przedmiotu świadczenia,
chyba że utrata lub uszkodzenie nastąpiłoby także wtedy, gdyby świadczenie zostało spełnione w czasie właściwym.

Art. 358^1 kc

Art. 358 kc

§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie
sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej.
§ 2. Wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie
sądowe lub czynność prawna stanowi inaczej. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej według kursu średniego
ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia, w którym zapłata jest dokonana.

Art. 358^1 kc

§ 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia
społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Mateusz Popiel

Czy może być tak, że przyjmie świadczenie i występuje o waloryzację? Nie, bo zapłata umarza waloryzację

Może przy przyjęciu świadczenia powinien oświadczyć, że przyjmuje to świadczenie na poczet przyszłego
świadczenia – nie powoduje umorzenia zobowiązania – konsensualizm przyjęty przez sądy – orzecznictwo

o Art. 384^1 par. 4 kc

– tylko podmiot niebędący przedsiębiorcą, indywidualnych konsumentów dotyczy ten przepis

 C) Waloryzacja umowna (art. 384^1 par. 2 kc

)



Strony same ustalają miernik wartości świadczenia – może to być miernik inny, niż pieniądz w
momencie wymagalności świadczenia



Może to być inna waluta (traktowana jako inny miernik)



Odsetki

A) Za używanie cudzego kapitału

B) Za opóźnienie (a nie za zwłokę) w spełnieniu świadczenia (zaistnienie szkody, lub nie – nie ma znaczenia)

Są to świadczenia uboczne – nie mogą powstać obok, niezależnie od świadczenia głównego, ma to znaczenie przy
przelewie wierzytelności – art. 509 par. 2 kc



Zasada pokwitowania spełnienia świadczenia – art. 466 kc

(domniemanie pokwitowania spełnienia również świadczenia

ubocznego w postaci odsetek)



Art. 451 par. 1 kc

– zarachowanie zapłaty – wskazanie, który dług chce się spłacić (dłużnik może sam wskazać, np. które

raty spłaca)

To, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może wskazać stosownym oświadczeniem, że dana zapłata
zaliczona jest na poczet odsetek, a nie na poczet świadczenia głównego



Czy jeżeli przedawni się świadczenie główne, to można dochodzić roszczeń za świadczenie odsetek?

Termin przedawnienia świadczenia głównego nie powoduje upływ terminu przedawnienia roszczenia o odsetki

Liczenie przedawnienia odsetek odbywa się osobno



Art. 481 kc

– obowiązek zapłaty odsetek z ustawy niezależnie od źródła zobowiązania (sądowego wyroku, czy ustaleń

umownych)

Z przepisu ustawowego również – np. art. 742 kc

, umowa przechowania



Określenie wysokości odsetek:

o Umowa
o

Orzeczenie sądu

o Ustawowe – wynika z rozporządzenia rządu (upoważnienie z art. 359 par. 3 kc

)

Art. 358^1 kc

§ 4. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie
pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

Art. 358^1 kc

Art. 509 kc

§ 2. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Art. 466 kc

Z pokwitowania zapłaty dłużnej sumy wynika domniemanie zapłaty należności ubocznych. Z pokwitowania świadczenia okresowego wynika domniemanie, że spełnione
zostały również świadczenia okresowe wymagalne wcześniej.

Art. 451 kc

§ 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić.
Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające
świadczenia główne.

Art. 481 kc

§ 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i
chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej
niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
§ 3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych

Art. 742 kc

Dający zlecenie powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, wraz z odsetkami ustawowymi; powinien
również zwolnić przyjmującego zlecenie od zobowiązań, które ten w powyższym celu zaciągnął w imieniu własnym.

Mateusz Popiel

 Z powodu zmieniających się potrzeb i okoliczności ekonomicznych

Odrębnie ustalono odsetki w prawie podatkowym – są zdecydowanie wyższe, tzw. odsetki maksymalne –
maksymalna wysokość odsetek wynikająca z czynności prawnej

o Przepis przeciwdziałający lichwie – art. 359 par. 2^1 i 2^2 kc

 Maksymalna wysokość odsetek za pożyczenie kapitału i za opóźnienie w spełnieniu świadczenia – dotyczy

więc odsetek umownych – źródłem jest czynność prawna

o Tzw. zakaz anatocyzmu – zakaz rozliczania odsetek od odsetek

 Art. 482 kc

– ale wyjątek – zgoda stron przy zmianie treści pierwotnego zobowiązania



Art. 482 par. 2 kc – przy kredycie



Pewna konstrukcja prawna, która można stosować do wszystkich rodzajów umów wprawie cywilnym (tak nazwanych, jak i
nienazwanych)

Umowa odnosi się do osób trzecich

 Art. 391 – 393 kc
 Umowa o świadczenie przez osobę trzecią i umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej



Leży u podstaw umowy gwarancji bankowej – bank, sprzedający > osoba trzecia, która ma spełnić
świadczenie > źródło zarobku banku



Art. 391 kc

X umawia że z Y, że świadczenie spełni osoba Z

 Albo zaciągnięcie określonego zobowiązania
 Albo spełnione określone świadczenie
 X staje się dłużnikiem Y, że osoba Z spełni określone świadczenie, lub nie

spełni – jeżeli nie spełni, dłużnik ponosi odpowiedzialność, albo odszkodowanie

 Spięcie w jedną całość wielu stosunków prawnych dzięki tej umowie



Art. 391 kc in fine (ostatnie zdanie) – facultas alternativa – tzw. upoważnienie przemienne, dłużnik może według swojej
woli zadecydować, które ze świadczeń chce spełnić – co powoduje umorzenie zobowiązania. Jest to umowa losowa – skutek
jest tu okolicznością losową.



Art. 393 kc

– pactum in faworem tertiim – Umowa na rzecz osoby trzeciej

X i Y umawiają się, że Y spełni świadczenie na rzecz osoby Z, a osoba Z ma roszczenie do świadczenia dłużnika
(Y) z umowy X z Y

o Par. 2 – nie jest możliwe odwołanie decyzji przez wierzyciela
1. W umowie przewozu – art. 785 kc

Art. 359 kc

§ 3. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, wysokość odsetek ustawowych, kierując się koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego
przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, biorąc pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego.

Art. 359 kc

§ 2^1. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu
lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne).
§ 2^2. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.

Art. 482 kc

Art. 391 kc

Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny
jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od
obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.

Art. 393 kc

Art. 785 kc

Po nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia odbiorca może w imieniu własnym wykonać wszelkie prawa wynikające z umowy przewozu, w szczególności może
żądać wydania przesyłki i listu przewozowego, jeżeli jednocześnie wykona zobowiązania wynikające z tej umowy.

Mateusz Popiel

2. W umowie ubezpieczenia
3. W umowie dożywocia



Umowa o zwolnienie dłużnika z obowiązku świadczenia



Art. 392 kc



Ryzyko dłużnika i gwarancja od wierzyciela



Dłużnik z innej umowy – połączony z wierzycielem

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 7 (wtorek, 3.01.12.)

prof. dr hab. Bogusław Gawlik

Odpowiedzialność odszkodowawcza



Księga III kodeksu cywilnego – kilka przepisów ogólnych dotyczących przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej >
część przednawiasowa , niezależnie od tego co jest podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej



Odpowiedzialność:

Odpowiedzialność deliktowa - art. 405 kc

i następne – czyny niedozwolone

Odpowiedzialność kontraktowa – art. 471 kc

i następne

 Reżim odpowiedzialności kontraktowej

Szczególny reżim odpowiedzialności

Odpowiedzialność ubezpieczyciela i ubezpieczeniowca?

Odpowiedzialność ex lege – przepis prawny przewiduje taką odpowiedzialność



Pewne kwestie wspólne art. 361, art. 362, art. 363 kc – część przed-nawiasowa dotycząca kwestii pojawiające się
niezależnie od źródła odpowiedzialności odszkodowawczej

Art. 361 kc
§ 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz
korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.



Odróżnienie damnum emergens i lucrum cessans – par. 2

Art. 362 kc
Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a
zwłaszcza do stopnia winy obu stron.



Odnosi się do przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody. Obniżenie wartości odszkodowania
ze względu na przyczynienie się poszkodowanego

Art. 363 kc
§ 1. Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy
pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty,
roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
§ 2. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że
szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.



Ograniczenie wyboru formy kompensacji. Czy restytucja naturalna, czy wynagrodzenie w sumie pieniężnej?

Art. 392 kc

Jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku świadczenia, jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel
nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.

Art. 405 kc

Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej
wartości.

Art. 471 kc

Mateusz Popiel



Generalne ogólne przepisy regulujące kwestie wspólne dla wszystkich przypadków odpowiedzialności odszkodowawczej.
Żaden z tych przepisów nie definiuje pojęcia szkody. Ustawodawca świadomie unika wprowadzenie przepisu definiującego
szkodę – powszechne zjawisko w redakcji kodeks cywilnego. Rzadko zdarzają się przepisy definicyjne. Omnis definitio in
iure civili periculosa est: parum est enim, ut non subverti posset (łac. wszelka definicja w prawie cywilnym jest
niebezpieczna, ponieważ rzadko kiedy nie można jej podważyć > po przepisie zwrot ujęty w nawiasie – art. 60 kc

–

przypisuje normatywne znaczenie zwrotowi ujętemu w nawiasie – ustawodawca definiuje zwrot „oświadczenie woli”. Ale
nie ma przepisu definiującego szkodę.

Powszechnie przywoływanym terminem szkody > „niezgodne z wola/niedobrowolne zmniejszenie wartości majątku
tej osoby (zwiększenie aktywów, lub pasywów) – każda niekorzystna zmiana w majątku – zarówno polegając na
zmniejszeniu majątku, jak i na zwiększeniu – jest szkodą.

Pojęcie szkody najczęściej nie powoduje znaczących trudności

 Np. Orzecznictwo sądów niemieckich i działa sztuki

Kazus 1.
Rzeźba wykonana z masła przez Josepha Beuys’a [JB] – „Tłusty kąt”. Naruszenie praw autorskich do utworu przez
rozpowszechnianie zdjęć do utworu. Pomocnik JB powoływał się na to, ze jest jego właścicielem – powoływał się na darowiznę.
Pomocnik domagał się odszkodowania od muzeum za zniszczenie dzieła, którego jak twierdzi powód – był właścicielem.
I instancja – on nie nabył własności „Tłustego kąta” – dla umowy darowizny potrzebna jest forma aktu notarialnego dla oświadczenia
darczyńcy, aczkolwiek istnieje konwalidacja, jeżeli darowizna została wykonana.

Kazus 2
Wanienka Beuys’a. „W tej wanience kąpany był JB”. Zniszczenie dzieła sztuki przez nadgorliwe sprzątaczki.

Kazus 3
Martin Libenberger – instalacja „Kiedy zaczyna przeciekać dach.”



Wszystkie trzy stany faktyczne

kwalifikacja tej rzeczy (tłusty kąt, wanna, plama w cebrzyku – instalacja)



Czy zniszczenie działa sztuki może być zniszczeniem rzeczy? Czy sedes w formie fontanny jest dziełem sztuki?

Kazus 1
Wątpliwość dotyczy kwalifikacji zniszczonego przedmiotu. Jeżeli ktoś nie uzna tego za dzieło sztuki: „Roszczenie należy oddalić, bo
tu nie ma żadnej szkody”. Sądy traktowały to za dzieło sztuki. Prawo polskie

przypisanie prawa do przedmiotu. JB kupując masło

staje się właścicielem przedmiotu. Przetworzenie

–

art. 192 par. 1 kc

. Czy danie kluczy do pracowni rzeźbiarskiej było

oświadczeniem wyrażającym wole darczyńcy? Art. 890 par.1 kc

– oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu

notarialnego. W takim wypadku należałoby wykazać, że JB wydał uczniowi ten przedmiot. Pytanie, czy nastąpiło wydanie
przedmiotu? Przepisy kodeksu cywilnego regulują sposoby przeniesienia posiadania. Art. 348 kc

– przeniesienie posiadania

następuje poprzez wydanie rzeczy. Traditio longa manu - jedna z form przeniesienia posiadania. Polega na wydaniu dokumentów,
bądź środków (np. kluczy) które dają faktyczną władzę nad rzeczą (art. 348 kc).

Darowizna została wykonana. Mimo, iż oświadczenie JB nie było złożone w formie aktu notarialnego, darowizna
została dokonana jeśli współposiadanie przedmiotu polegające na władztwu spełnia kryteria.



Rzecz zostaje zniszczona. W chwili zniszczenia posiadaczem jest Land. Odpowiedzialność wchodzi wtedy,
gdy można sprzątaczce przypisać winę. Art. 430 kc

– niezależnie od Landu, ale zależnie od winy

podwładnego. Odpowiada przełożony niezależnie od winy – przełożony nie może się zwolnić od
odpowiedzialności, bo on odpowiada niezależnie od własnej winy, ale zależnie od winy podwładnego.

Art. 60 kc

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które
ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

Art. 192 kc

§ 1. Ten, kto wytworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów.

Art. 890 kc

§ 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli
przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.

Art. 348 kc

Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy. Wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają
faktyczną władzę nad rzeczą, jest jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy.

Art. 430 kc

Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego
wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.

Mateusz Popiel



Czy można sprzątaczce przypisać winę? Czy można i należy oczekiwać by rozpoznała, że kawałek masła
leżący na podłodze, to dzieło sztuki? Przypisanie winy zależy od uznania, czy z punktu widzenia
starannego postępowania można jej postawić zarzut, że mogła rozpoznać, że jest to dzieło sztuki.



Tej sprzątaczce nie można przypisać winy, gdyż nie można wymagać, aby rozpoznawała kawałek masła za
dzieło sztuki. Art. 225 kc

o W dobrej wierze jest ten posiadacz, który działa w błędnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu,

że mu przysługuje prawo do rzeczy.

W złej wierze działa ten posiadacz, który ma, lub powinien mieć świadomość, że przysługuje mu
prawo do rzeczy. Czy Land/jednostka samorządowa działa w złej, czy dobrej wierze w momencie
kiedy następuję utrata rzeczy (tłustego kąta)? Okoliczności: atelier znajduje się na terenie muzeum
i jest ono oddane JB do korzystania, do jego wyłącznej dyspozycji. Świadomość posiadania w złej
wierze – odpowiedzialna za rzecz niezależnie od swojej winy i może się uwolnić od
odpowiedzialności poprzez dowód, że gdyby rzecz znajdowała się w rekach osoby uprawnionej
(ucznia JB), to także uległaby utracie.



Z dwóch podstaw odpowiedzialność art. 430 kc, 225 zd. 2 kc. Korzystniejsza dla powoda jest podstawa z
art. 225 kc > ten sam stan faktyczny podpada pod wiele norm prawnych.



Roszczenie ucznia JB byłoby zasadne w oparciu o art. 225 kc, bo jednostka samorządu nie byłaby w stanie
przeprowadzić dowodu, że przedmiot uległby zniszczeniu także będąc w posiadaniu powoda.

Bardzo często stosuje się formułę, że szkoda jest sytuacją polegającą na zmniejszeniu wpływów, lub zwiększenie pasywów. To
stwierdzenie w świetle niektórych przepisów wydaje się nietrafne.

Art. 446 kc
§ 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty
leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.
Art. 444kc
§ 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego
zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na
koszty przygotowania do innego zawodu.



Pojęcie szkody w zasadzie pojęciem normatywnym, ale nie jako ogólne definicyjne pojęcie. Wszystkie te ogólne formuły
mogą nasuwać zastrzeżenia.



Elementem kluczowym dla ustalenia szkody jest technika polegająca na ustaleniu różnicy pomiędzy stanem
poszkodowanego. Chodzi o rejestracje dwóch stanów w majątku pokrzywdzonego.



Różnica pomiędzy tym stanem majątku, który się aktualizuje w wyniku wyrządzonej szkody, a stanem majątku, gdyby
szkoda nie powstała - sposób oceny szkody.

Kazus
Aktywa: gotówka (2 tys. zł), rachunek bankowy (20 tys. zł), akcje (10 tys. zł), samochód (60 tys. zł), nieruchomość zabudowana (600
tys. zł)

suma 692 tys. zł brutto.

Pasywa (to co obciąża): długi podatkowe (5 tys. zł), kredyt hipoteczny (500 tys. zł)

suma: 505 tys. zł.

Majątek netto ?
Różnica - 187 tys.



Wypadek i kasacja samochodu – utrata zarobku z pracy zarobkowej (taxi) – utrata tego, co by weszło do majątku, gdyby mu
szkody nie wyrządzono. Nie można nabyć przez zasiedzenie poprzez posiadanie w złej wierze (np. złodziej portfela)

roszczenie windykacyjna z art. 225 kc (roszczenie o wydanie rzeczy).



Zaletą różnicowego ustalania szkody – umożliwia to uzyskanie pewnych powiązań pomiędzy aktywami majątku.

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 8 (wtorek, 10.01.12.)

Szkoda i ustalanie wysokości odszkodowania



Metodą powszechnie używaną jest metoda różnicowa - porównanie stanu majątku poszkodowanego, który aktualizuje się w
następstwie zdarzenia, które szkodę wyrządza, a hipotetycznego stanu tego majątku, który by istniał, gdyby nie zdarzenie,

Art. 225 kc

Obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten
dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość
pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także
wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Mateusz Popiel

które szkodę wyrządziło

o Zaleta: umożliwia objęcia pojęciem szkody nie tylko bezpośredniego następstwa jakiegoś dobra majątkowego w

majątku poszkodowanego, ale także konsekwencji dla innych dóbr majątkowych, które są powiązane z dobrem
bezpośrednio naruszonym

Przykład: wypadek komunikacyjny - jeżeli uległ uszkodzeniu samochód, bezpośrednim dobrem naruszonym jest
własność samochodu, to bezpośrednie naruszenie powoduje obniżenie (w razie uszkodzenia auta), lub zniesienie (w
razie całkowitego zniszczenia samochodu) wartości tego samochodu. Wartość samochodu przed wypadkiem, a po
wypadku > ta różnica wskazuje szkodę

 Relacja, związek tego dobra majątkowego z innymi składnikami majątkowymi
 Jeśli ten samochód służył poszkodowanemu do pracy zarobkowej, np. jest on taksówkarzem, albo pracuje

w firmie transportowej - wówczas uszkodzenie tego pojazdu ma konsekwencje dla innych składników
majątkowych - bo wtedy, kiedy trwa naprawa samochodu, nie może on być wykorzystywany do celów
zarobkowych

 Poszkodowany nie może w wyniku wypadku przez pewien czas korzystać z tego pojazdu, a więc nie może

też osiągać określonego dochodu z pracy zarobkowej

 Różnica obejmuje nie tylko to, co jest wartością tego pojazdu, ale też wartość utraconych korzyści, zysku,

które poszkodowany osiągnąłby, gdyby mógł z tego samochodu dalej korzystać

o Ta metoda różnicowa nie jest w każdym przypadku niezawodna

Przypadek 1
Kucharz zatrudniony w restauracji przygotowuje zamówiony przez gości kotlet schabowy. Wg gramatury, ma on ważyć 15 dag, a
kucharz tak je odcina, że mają po 11, 12 dag - możliwość przywłaszczenia sobie określonej części surowca. Czy restaurator poniósł
szkodę? Przy różnicowym ujęciu, restaurator nie poniósł na tym działaniu kucharza szkody, bo klienci zapłacili jak za 15
dekagramowe kotlety, choć ważyły one mniej. Można tak argumentować: skoro klient otrzymał kotlet mniejszy, lżejszy, a zapłacił za
większy, cięższy > restaurator bezpodstawnie się wzbogacił, a zatem można powiedzieć, że po stronie aktywów klientów powstaje
roszczenie do restauratora, które stanowi jego pasywa



Trzeba uwzględniać gospodarcze znaczenie takich roszczeń:

o Szansa, że klient rozpozna mniejszą wagę kotleta jest znikoma
o Nawet gdyby mógł i miał świadomość, że przysługuje mu względem restauratora roszczenie, szansa, że klient

będzie się dopominał odszkodowania jest znikoma > to natychmiast naruszałoby poczucie słusznego
rozstrzygnięcia, bo oznaczałoby, że kucharz nie wyrządził szkody - nie można tego zaakceptować

Przypadek 2
Dochodzi do wypadku komunikacyjnego. Samochód uderza w drzewo stojące na sąsiedniej posesji i kompletnie je niszczy. Jakie
prawo majątkowe zostało tu naruszone? Drzewo jest częścią składową nieruchomości. Nie ma własności drzewa, jest własność
nieruchomości, na której ono rośnie. Jakie dobro majątkowe zostało tu naruszone i jakie są konsekwencje tego naruszenia? Została
naruszona nieruchomość, bo drzewo jest jej częścią składową. Czy wobec powyższego zmieniła się wartość nieruchomości? Tylko w
skrajnych wypadkach, gdyby chodziło o drzewo bardzo cenne, długowieczne, rzadkie, niezwykłe itp. - wartość nieruchomości
mogłaby się zmniejszyć. We wszystkich pozostałych przypadkach obowiązuje zasada, że w przypadkach minimalnych nie orzeka się
odszkodowania - de minimis non curat praetor.



Rekompensata naturalna, bo rekonstrukcja tego drzewa nie jest możliwa, czyli koszty przywrócenia stanu poprzedniego,
które byłyby równe wartości zakupienia i posadzenia drzewa tego samego gatunku i rodzaju.



By mówić, że nastąpiła w obu ww. przypadkach szkoda, musimy odstąpić od omówionej na początku metody różnicowej.

Ujęcie czysto naturalistyczne -

jest pewna rzecz, ulega ona uszkodzeniu, bo nastąpiło naruszenie substancji tej rzeczy, nie

rozpatrujemy tego w szerszych kategoriach (np. restaurator nie poniósł szkody, bo klienci zapłacili za pełną wagę kotleta, nie, szkoda
nastąpiła w momencie odcinania przez kucharza od kotletów kilkugramowych kawałków/w drugim przypadku - szkoda powstała z
chwilą naruszenia substancji drzewa).

Punktem wyjścia jest ujęcie różnicowe z różnymi zaletami, ale także z pewnymi wadami. Wtedy, kiedy wedle tego ujęcia
porównujemy stan sprzed zdarzenia ze zdarzeniem hipotetycznym, gdyby ono nie nastąpiło, mogą pojawić się wątpliwości. Wówczas
istnieją dobre racje, by odejść od metody różnicowej i ująć szkodę w sposób czysto naturalistyczny, jak wyżej.

Kwalifikacja uszczerbków jako majątkowych lub niemajątkowych.



Uszczerbek majątkowy = szkoda



Uszczerbek niemajątkowy = krzywda (cierpienia fizyczne i psychiczne)

Mateusz Popiel



Art. 445 kc



Art. 448 kc



Art. 446 kc

- osoba pośrednio poszkodowana, bo bezpośrednio poszkodowana umiera - są to osoby bliskie

o Art. 446 par. 1 i 2 kc - roszczenia tych osób o zwrot kosztów leczenia i pogrzebu + o zasądzenie odpowiedniej renty,

jeżeli na tym zmarłym ciążył ustawowy obowiązek dostarczenia środków utrzymania, a jeśli nawet nie ciążył na nim
taki obowiązek - to wtedy, gdy zmarły faktycznie środków utrzymania dostarczał

o Co do tych osób zdecydowano, by mogły uzyskać roszczenie za doznaną krzywdę, związaną ze śmiercią osoby

bliskiej

o Art. 446 par. 4 kc - sąd może im przyznać pewną sumę jako zadośćuczynienie za doznaną krzywdę



Ustawa wymienia w sposób taksatywny, wylicza się wyczerpująco przypadki, w których można domagać się rekompensaty
doznanej krzywdy



Nie można bezpośrednio (za pomocą pieniądza) zrekompensować cierpień fizycznych, czy psychicznych



Za pieniądze pokrzywdzony może sprokurować sobie określone kwantum przyjemności. Jest to swego rodzaju paliatyw

o Paliatyw - (pół)środek przynoszący ulgę, ale nie usuwający przyczyn (choroby; kłopotów, trudnej sytuacji)
o Nie możemy przecież skwantyfikować poszczególnych cierpień



Jest w kodeksie cywilnym duża różnica, rozróżnienie między szkodą, a krzywdą



Wtedy, kiedy prawo tak stanowi: art. 445 kc, art. 446 par. 4, 448 kc - można domagać się za krzywdę wynagrodzenia
pieniężnego i tylko wtedy.



Ten sam podmiot może w danym wypadku ponieść szkodę, jak i krzywdę. Nie ma przepisów dotyczących odpowiedzialności
za krzywdę, są za szkodę ( art. 415 kc

i n. - odpowiedzialność deliktowa - Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę ... )

Nie ma odrębnych przepisów dotyczących odpowiedzialności za krzywdę

o Podstawą są przepisy odpowiedzialności za szkodę
o Poszkodowany ma również roszczenie o odszkodowanie pieniężne
o Gdy ktoś spowodował wypadek, to odpowiada także np. za zniszczenie ubrania tego, kto został potrącony przez

auto, za jego czasową, lub trwałą niezdolność do pracy - jest tu roszczenie o odszkodowanie

o Niektórzy chcą, by rozszerzyć definicję terminu szkoda o desygnaty pojęcia krzywda z rozróżnieniem na szkodę

majątkową i niemajątkową

Sytuacje, gdy kwalifikacja uszczerbku jako majątkowego bądź niemajątkowego nasuwa poważne wątpliwości

Przypadek 1
Następuje utrata możliwości korzystania z rzeczy.
Ważne jest przy zniszczeniu samochodu to, w jakim celu był używany samochód przez właściciela. Skoro w wyniku wypadku został
uszkodzony i wymaga remontu, to poszkodowany utracił przez pewien czas możliwość korzystania z samochodu, więc utracił
możliwość uzyskania określonego dochodu. Jaka jest, wobec tego, możliwość rekompensaty? W miejsce tego uszkodzonego
samochodu, poszkodowany będzie używał innego, zastępczego pojazdu. Może to osiągnąć przez najem innego pojazdu. W tej
sytuacji, taksówkarz, który nie może w okresie naprawy korzystać z pojazdu, najmuje pojazd od specjalnej firmy i ponosi koszt y tego

Art. 445 kc

§ 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za
doznaną krzywdę.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności
do poddania się czynowi nierządnemu.
§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia
poszkodowanego.

Art. 448 kc

W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za
doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do
usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się.

Art. 446 kc

§ 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty
leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.
§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie
do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej
renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady
współżycia społecznego.
§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich
sytuacji życiowej.
§ 4. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Art. 415 kc

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Mateusz Popiel

najmu. Jest to taki element naprawienia szkody, który odpowiada restytucji naturalnej - przywróceniu stanu poprzedniego, ale jest to
jedyny sposób (zastąpienie jednego pojazdu innym pojazdem, co łączy się z określonym wydatkiem), a poszkodowany teraz domaga
się zwrotu tego kosztu. Nie ma zatem żadnych wątpliwości, że jest to uszczerbek majątkowy.

Przypadek 2
Ktoś korzysta z ww. pojazdu nie w celach majątkowych, ale dla zaspokojenia osobistych potrzeb. Dochodzi do wypadku, w wyniku
którego auto zostaje uszkodzone. Poszkodowany najmuje pojazd od firmy i teraz domaga się zwrotu kosztów tego najmu.
Istnieje tu wyraźna rozbieżność opinii różnych sądów.
Niektóre uznają to za uszczerbek majątkowy, że jest to składnik majątku wypłacany przez ubezpieczyciela pojazdu. Więc pozywa się
nie właściciela czy posiadacza pojazdu, ale jego ubezpieczyciela, bo posiadacz jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej.
Zresztą,

posiadacz

pojazdu

obowiązek

ubezpieczenia

pojazdu.

Jeśli

tego

nie

uczyni,

istnieje

Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny.
Można w jednym procesie pozwać i sprawcę wypadku oraz jego ubezpieczyciela, bo zarówno posiadacz pojazdu, jak i jego
ubezpieczyciel są odpowiedzialni za tę samą szkodę. Posiadacz jest odpowiedzialny na podstawie art. 436 kc

(na zasadzie ryzyka),

są tu jednak też okoliczności egzogeracyjne:

1. Szkoda powstała w wyniku siły wyższej
2. Z wyłącznej winy poszkodowanego
3. Z winy osoby trzeciej, za którą sprawca wypadku nie ponosi odpowiedzialności

…a ubezpieczyciel odpowiada na podstawie umowy ubezpieczenia (z umowy ubezpieczenia) - odpowiadają nie na tej samej, ale na
różnych podstawach prawnych za tę samą szkodę. Poszkodowany może więc pozwać w jednym procesie zarówno posiadacza
pojazdu, jak i ubezpieczyciela. Sąd nie zasądza 2 razy odszkodowania. Zasądza jedno odszkodowanie.
Jest tu odpowiedzialność in solidum, a nie solidarna. Sąd zasądza kwotę np. 26500 zł z odsetkami ustawowymi od
ubezpieczyciela i od pozwanego z tym, że spełnienie świadczenia przez jednego z nich zwalnia drugiego do wysokości
spełnionego świadczenia.



Pozywanie zarówno ubezpieczyciela, jak i posiadacza - szanse uzyskania odszkodowania od posiadacza są nieporównanie
mniejsze od uzyskania go od ubezpieczyciela, a można dostać tylko jedno odszkodowanie.



Powoda kompletnie nie interesuje relacja posiadacz a ubezpieczyciel.

Zatem, jeżeli samochód nie był wykorzystywany do celów majątkowych, posiadacz X spowodował wypadek, jest ubezpieczony w
towarzystwie ubezpieczeniowym Y, poszkodowany Z pozywa ubezpieczyciela Y posiadacza X. Ale była niemożliwość korzystania z
pojazdu przez okres np. 1 miesiąca, gdy pojazd był w naprawie. Więc np. musiałem wynająć samochód i poniosłem koszty ... Nie
wynająłem samochodu, ale utraciłem możliwość z jego korzystania, więc należy mi się jakaś wartość majątkowa z tego tytułu.

Rozbieżności orzecznicze.



Generalnie, przeważał pogląd, że nie jest to uszczerbek majątkowy. Zostałem pozbawiony przyjemności korzystania z
samochodu, nie da się go skwantyfikować w pieniądzu, jest to jakaś krzywda, żaden przepis prawny nie pozwala domagać się
jakiegoś zadośćuczynienia za tę szkodę. Zadośćuczynienie tylko za krzywdę.



Inne sądy powiadały, że jest to uszczerbek majątkowy, bo korzystanie z takiej rzeczy jak samochód ma wartość majątkową,
czego dowodzi rynek usług dotyczący samochodów, np. firmy, które świadczą usługi w dziedzinie wynajmu samochodu - da
się to skalkulować, wyliczyć. Najem takiego, a takiego samochodu na taki, a taki okres będzie miał wartość taką, a taką - da
się to przeliczyć, ma to wartość.



Przeważał jednak w orzecznictwie pogląd, że jest to uszczerbek niemajątkowy, więc nie należy się powodowi żadna kwota
pieniężna, rekompensująca ten uszczerbek.

Przykład (Uchwała SN z 17.11.11 r.)
Rzecznik Ubezpieczonych - instytucja, która ma chronić interesy ubezpieczonych - zwrócił się do SN o rozstrzygnięcie pytania
prawnego:

1. Czy w świetle art. 361 kc

utrata możliwości korzystania z pojazdu mechanicznego wskutek jego zniszczenia, lub

Art. 436 kc

§ 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił
przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.
§ 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia
poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z
grzeczności.

Art. 361 kc

§ 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

Mateusz Popiel

uszkodzenia przez poszkodowanego – będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej – stanowi szkodę
majątkową?

2. Czy w świetle art. 361 kc roszczenie wyżej wymienionego poszkodowanego o zwrot poniesionych kosztów najmu pojazdu

zastępczego w ramach odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych jest determinowane nie tylko istnieniem adekwatnego
związku przyczynowego pomiędzy faktem utraty możliwości korzystania z rzeczy wskutek jej zniszczenia, albo uszkodzenia,
a poniesionymi kosztami najmu pojazdu zastępczego, ale również niezbędnością tego najmu, rozumianą jako niemożność
skorzystania ze środków komunikacji publicznej?

Uchwała z dnia 17.11.2011 r. w składzie 7 sędziów - SN odpowiedział na ww. pytanie prawne:

Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów
mechanicznych za uszkodzenie, albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej
obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności
korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej.
Tak, to jest szkoda majątkowa i można domagać się jej naprawienia przez domaganie sie zwrotu koszów najmu pojazdu zastępczego,
nie jest to zależne od wykazania, że poszkodowany nie miał możliwości korzystania z komunikacji zbiorowej.

Uchwała ta nie oznacza, że wszystkie sądy od tej pory będą orzekały na korzyść powodów w takich sprawach, bo w Polsce nie ma
systemu precedensu. Ta uchwała SN nie wiąże nawet samych sędziów SN, bo nie są oni formalnie związani tą uchwałą. Po to, by ta
uchwała wiązała sędziów SN, musi zostać wpisana do Księgi Zasad Prawnych, która stanowi narzędzie ujednolicenia orzecznictwa
samego SN.
Zasada prawa - sędziowie orzekający w składzie poszerzonym 7 sędziów mogą podjąć uchwałę, która jest rozstrzygnięciem jakiegoś
zagadnienia prawnego i postanowić, że ta uchwała zostaje wpisana do Księgi Zasad Prawnych SN. W tym przypadku sędziowie tak
nie postanowili. Gdyby takie postanowienie podjęli, to jego skutek formalny polegałby na tym, że takim poglądem są związane
wszystkie składy SN, ale nie byłby i tak nim związany np. Sąd Rejonowy w Olkuszu, Wieliczce itp. Ponadto, nie ma też petryfikacji
zasad prawnych. One nie stanowią "skamieliny". Ustawa stanowi, że jeżeli sędziowie SN nawet w składzie 3 sędziów nabiorą
wątpliwości co do którejś z zasad prawnych wpisanych do owej księgi, mogą poddać tę kwestię pod rozwagę całej izby, tu: Izby
Cywilnej i może nastąpić rewizja tej zasady prawnej. Dotychczas to się nigdy nie zdarzyło, ale też bardzo rzadko następuje nowy wpis
do Księgi Zasad Prawnych SN - sędziowie są w tej kwestii bardzo ostrożni. Czyli nie ma formalnego związania.
Ale jest jeszcze związanie nieformalne, praktyczne. Otóż praktycznie, sędziowie sądów niższych instancji respektują stanowisko SN,
jeżeli jest ono względnie utrwalone, ugruntowane. Chodzi tu o ekonomię wysiłku, bo gdyby taki sędzia powiedział coś innego, niż
SN, musiałby to dobrze uargumentować w uzasadnieniu wyroku, dlaczego to go nie przekonuje. Po prostu łatwiej jest orzec tak jak
powiedział SN i napisać, że podstawą było orzeczenie SN z dnia tego i tego. Czyli jest nieformalny autorytet orzeczeń SN.

Wątpliwości:



Korzystanie z rzeczy dla zaspokojenia własnych potrzeb - a limine odpada argumentacja o utracie korzyści, jakie ta rzecz (tu:
samochód) przynosi, gdy jest wykorzystywana do prowadzenia działalności zarobkowej



Żeby to potraktować jako szkodę majątkową, należałoby dokonać komercjalizacji tej rzeczy, a zatem uznać, że korzystanie z
samochodu w celach osobistych, dla zaspokojenia własnych potrzeb ma wartość majątkową, którą da się ustalić w
odniesieniu do rynku adekwatnych usług



Istnieje taki rynek - rynek wynajmu pojazdów mechanicznych, a więc ukształtował się on, są stawki, które wyceniają takie
usługi, wobec tego można uznać, że ten rodzaj korzystania z rzeczy jest skomercjalizowany



Pozostaje tu wątpliwość, że takie podejście wprowadza rozdzielenie wartości rzeczy i wartości korzystania z tej rzeczy



Korzystanie z rzeczy jest jednym z najważniejszych czynników cenotwórczych, bo nikt nie kupuje samochodu tylko po to,
by go jedynie mieć, patrzeć się na niego, chwalić się nim znajomym, trzymać w garażu; raczej kupujemy samochód, bo daje
on nam możliwość określonego użycia



Wkrada się tu pytanie, czy jest uzasadnione rozdzielenie wartości samej rzeczy od wartości jej używania i usamodzielnienia
tej drugiej wartości, jako odrębnego składnika majątkowego?



Skoro SN traktuje utratę możliwości korzystania z samochodu w celach osobistych za szkodę majątkową, to, czy naprawienie
tej szkody może polegać tylko na tym, że poszkodowany może domagać się zwrotu kosztów najmu, czyli innymi słowy,
najpierw musi wykazać, że najął ten samochód od jakiejś firmy, ale jeśli nie dokona tego najmu - to czy nie może się
domagać żadnego odszkodowania



Jeśli na pierwsze pytanie SN odpowiada, że jest to szkoda majątkowa, to, czy domaganie się odpowiedniego odszkodowania
może nastąpić tylko w wypadkach, gdy ktoś dokonał czynności najmu zastępczego pojazdu?



Jeśli bowiem uznajemy to za szkodę majątkową - to zawsze należy ją naprawić



Druga kwestia - najem samochodu - powinien więc służyć tylko do wyliczenia wartości tej naprawy

§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz
korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Mateusz Popiel

Już w roku 1963, Bundesgerichtshof (SN Niemiec) uznał, że utrata możliwości korzystania z samochodu dla celów osobistych
jest szkodą majątkową i można domagać się jej naprawienia niezależnie od tego, czy poszkodowany najął sobie samochód
zastępczy, czy też nie. Jest to w Niemczech orzeczenie utrwalone, utrwaliła się także metoda obliczenia tego naprawienia. Stawka ta
jest grubo poniżej kosztów najmu pojazdu.
Natychmiast pojawiły się powództwa skierowane na odszkodowanie związane z utratą możliwości korzystania z innych rzeczy (łodzi
sportowej, która została uszkodzona w okresie remontu, samochodu campingowego, mieszkania, domu, futra - bo nie naprawiono go
w sposób należyty). Nastąpiła proliferacja różnych żądań. Bo skoro sąd przyjmuje możliwość domagania się odszkodowania w
związku z korzystaniem z samochodu dla celów osobistych, to dlaczegóżby nie można stosować tego do innych rzeczy?
Sąd Najwyższy niemiecki powoływał się, że w tych wszystkich innych przedmiotach nie ma uzasadnienia związanego z obrotem
rzeczami.
Dalej, że samochód to nie jest zaspokojenie potrzeb luksusowych, jak łódź sportowa, czy futro. Jest to wątpliwe, bo wartość tych
innych rzeczy jest także skomercjalizowana, tylko dla węższej grupy odbiorców (mniej osób ma luksusowe futro, niż samochód).
Co więcej, Bundesgerichtshof uznaje, że odszkodowanie przysługuje także wtedy, gdy poszkodowany nie najął sobie samochodu
zastępczego. Odszkodowanie za samą szkodę.
Poszkodowani powoływali się na to, że wskutek uszkodzenia ciała, jakiego doznali, nie są w stanie korzystać z samochodu, więc
obojętne, czy utraciłem możliwość korzystania z auta, bo ono samo zostało uszkodzone, czy dlatego, że ja doznałem uszczerbku na
zdrowiu, ja zostałem "uszkodzony". Tu sąd niemiecki odpowiadał negatywnie.



Uzasadnienie orzeczenia naszego SN może mieć takie same reperkusje jak orzeczenie Bundesgerichtshof z 1963 r.

Kolejna wątpliwość w kwestii rozgraniczenie szkoda - krzywda: zmarnowany urlop

Ktoś zawarł umowę z agencją turystyczną o wycieczkę. Przewiduje ona odpowiednie standardy zakwaterowania, wyżywienia,
korzystania z różnych przyjemności. Okazuje się, że standardy były niezachowane. Skoro została naruszona ekwiwalentność
świadczeń (nasz bohater płacił za określony standard), więc powinien nastąpić zwrot określonej części kosztu tej wycieczki. Ale w
wyniku tej sytuacji, ta osoba zmarnowała wolny czas urlopowy, nie uzyskawszy realizacji warunków umowy - odpoczynku, relaksu,
spokoju itp.

Uchwała SN z dnia 19 XI 2010 r. (III CZP 79/10)
Powodowie - małżeństwo - zawarli umowę o wycieczkę do Egiptu. Mieli być zakwaterowani w **** hotelu, z różnymi standardami.
Po ich przylocie, okazało się, że miejsce w hotelu nie było zarezerwowane, nie udało się skontaktować z rezydentem w Polsce, ani w
Egipcie, po wielu godzinach przewieziono powodów do innego hotelu i zakwaterowano ich w pokoju w piwnicy, zagrzybionym i
brudnym, z widokiem na skarpę, dla pracowników obsługi. Następnego dnia, przeniesiono ich do innego pokoju, który spełniał
standardy, ale musieli zamieszkiwać w nim z dwojgiem innych wczasowiczów, odbywających podróż poślubną. Było tam jedno duże
łóżko, kanapa. Nie było żadnej intymności, warunków do spokoju. Musieli uzgadniać godziny pobytu, czuli się skrępowani,
zdenerwowani. Dopiero 3 dni przed zakończeniem imprezy powodowie otrzymali dwuosobowy pokój - ten, w którym mieli być od
początku zakwaterowani zgodnie z umową. Powodowie żądali zwrotu odpowiedniej części kosztów wycieczki oraz zadośćuczynienia
za zmarnowanie urlopu, za narażenie ich na niewygody i stres, nerwy i nieprzyjemne sytuacje.

Sąd okręgowy rozpatrujący tę sprawę nabrał wątpliwości, czy jest to dopuszczalne i zwrócił się do SN z pytaniem prawnym:
Czy biuro podróży ponosi odpowiedzialność za szkodę niemajątkową - zmarnowanie urlopu na podstawie art. 11a ust. 1 Ustawy o
usługach turystycznych, bądź na podstawie art. 448 KC w związku z art. 23, 24 kc?



Zazwyczaj powoływano się na naruszenie dóbr osobistych



A tutaj: poczucie skrępowania, zażenowania, niewygoda, nerwy, stres

Art. 11a Ustawy o usługach turystycznych
Organizator imprez turystycznych ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną klientowi w związku z nienależytym wykonaniem
lub niewykonaniem usług turystycznych, wynikających z umowy.



Jest to implementacja art. 5 Dyrektywy unijnej w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek.



Sąd Okręgowy miał wątpliwości, czy na tle tego przepisu jest dopuszczalne zasądzenie odszkodowania, czy trzeba to zrobić
na podstawie art. 448 kc?

Sąd Najwyższy:

1. Odrzucił możliwość kwalifikowania takich sytuacji jako naruszenia dóbr osobistych, zatem nie ma prawa do spokojnego,

przyjemnego urlopu, nie należy dokonywać proliferacji dóbr osobistych

2. Wskazał, że przedmiotową sytuację trzeba rozważać na podstawie ustawy o usługach turystycznych



Ale tam jest mowa o szkodzie, nie o krzywdzie

Mateusz Popiel

Termin szkoda z unijnej dyrektywy był przedmiotem rozstrzygnięcia przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości: klientka biura
turystycznego TUI Deutschland żądała odszkodowania za nienależyte wykonanie świadczeń przewidzianych w umowie turystycznej.
ETS stwierdził, że termin szkoda dotyczy zarówno uszczerbku majątkowego, jak i niemajątkowego. Turystyka, jako sektor związany
z wieloma gałęziami działalności gospodarczej jest bardzo podatny na zjawisko konkurencyjności, więc nienależyte, lub w ogóle
niewykonanie usług turystycznych musi być w tej "branży" związane z możliwością uzyskania odszkodowania.
Skoro art. 11a polskiej ustawy jest implementacją art. 5 dyrektywy, a ETS zinterpretował termin krzywda z dyrektywy także, jako
uszczerbek majątkowy, więc art. 11a polskiej ustawy także odnosi się zarówno do uszczerbków majątkowych, jak i niemajątkowych.
A więc jest to wyjątek absolutny, gdy krzywda podlega prawu do zasądzenia świadczenia pieniężnego, mimo że jest ona
wynikiem nienależytego wykonania umowy lub jej niewykonania.



Zasada kodeksu cywilnego: przy krzywdzie - tylko wtedy, gdy przepis tak stanowi jest dopuszczalne domaganie się
odszkodowania pieniężnego, a na początku wykładu rozważaliśmy katalog tych przepisów, gdy przepis tak stanowi - było to
wyliczenie taksatywne.



Ten uszczerbek podlega rekompensacie w postaci odszkodowania pieniężnego, bo art. 11a mówi wprawdzie o szkodzie, ale
powinien być interpretowany tak, jak wskazał ETS, że jest to przypadek, gdy można domagać się odszkodowania
pieniężnego za krzywdę.



SN: Przepis art. 11a ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych może być podstawą
odpowiedzialności organizatora turystyki za szkodę niemajątkową klienta w postaci tzw. zmarnowanego urlopu.

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 9 (wtorek 17.01.12.)

Związek przyczynowy

(druga przesłanka odszkodowawcza art. 361 kc)

Art. 361 kc
§ 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.



Musi zostać wykazany związek przyczynowy z którego szkoda wynikła, ale także inne zachowanie niż działanie



Ruch przedsiębiorstwa, ruch pojazdu mechanicznego – ani w jednym, ani w drugim nie chodzi o działanie człowieka



Odpowiada się wtedy tylko wtedy i zawsze wtedy pomiędzy zdarzeniem, a szkodą zachodzi związek przyczynowy

Art. 361 kc
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz
korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono



Ma znaczenie dla ustalenia zakresu odpowiedzialności – w granicach tego związku przyczynowego. Tylko za takie
następstwa które są określone w par. 1



„Normalne następstwa działania, lub zaniechania z którego szkoda wynikła”

Adekwatny związek przyczynowy – pomiędzy zdarzeniem, a szkodą musi zachodzić odpowiedniość, adekwatność
następstwa. Normalne następstwa ustala się w oparciu o wiedzę, zwykły tok czynności.

o Warunek konieczny – conditio sine qua non

 Równe traktowanie wszystkich okoliczności, które są składnikami warunku

Kazus
Ktoś rzuca zapałkę palącą się w pobliżu stogu siana > od stogu siana ogień przenosi się na stodołę > ogień przenosi się na dom
mieszkalny > zrywa się wiatr i przenosi ogień na zabudowania odległe na kilkadziesiąt metrów, płonie cała wieś, ginie kilka osób w
pożarze. Czy zachodzi związek przyczynowy pomiędzy rzuceniem zapałki, a wszystkimi tymi następstwami? Z punktu widzenia
warunku sine qua non – tak, zachodzi (ponieważ bez tego żadne z tych następstw by się nie zaktualizowało). Czy tego rodzaju
objaśnienie związku przyczynowego jest dla prawa cywilnego? W prawie karnym tak, bo tam ten ciąg kolejnych następstw jest
przecięty przez winę. Karnie z powyższego kazusu on nie odpowiada, ponieważ odnosiłby odpowiedzialność, kiedy można by mu
przypisać winę (możliwość postawienia zarzutu – czy możemy mu zasadnie postawić zarzut, że mógł i powinien był przewidywać, że
rzucenie zapałki powoduje pożar wsi – nie, bo włącza się czynnik przerywający ciąg przyczynowy – huraganowy wiatr przenoszący
ogień). W prawie cywilnym mamy do czynienia z bardzo licznymi sytuacjami, kiedy odpowiedzialność wchodzi w grę niezależnie od
winy – odpowiada się za szkodę niezawinioną przez osobę zawinioną (ruch przedsiębiorstwa, ruch pojazdu mechanicznego –
odpowiada się na zasadzie ryzyka odpowiedzialności niezależnie od winy). Nie można się uwolnić od odpowiedzialności wykazując

Mateusz Popiel

brak winy. Może się wyłączyć w trzech przypadkach: siła wyższa, wina poszkodowanego, włączenie się osoby trzeciej. Nie może
się wyłączyć normalnie ktoś od odpowiedzialności – odpowiedzialność na zasadzie ryzyka



Sytuacje w których odpowiedzialność jest niezależna od winy, więc niebezpiecznie było by przyjęcie „warunku koniecznego
conditio sine qua non”. W prawie cywilnym ogranicza się konstrukcję związku przyczynowego – budowana jest
odpowiedzialność dla celów odpowiedzialności odszkodowawczej



Konstrukcja prawnicza związku przyczynowego w art. 361 kc by ograniczyć odpowiedzialności za odległe zdarzenia od
winy. Ograniczenie następuje przez to, że ogranicza się odpowiedzialność, tylko do tego, gdy szkoda jest normalnym
zdarzeniem następstwa z którym łączy się odpowiedzialność.



Najpierw ustalamy, czy zdarzenie jest warunkiem koniecznym. A potem (drugi krok) – selekcja spośród następstw takich
następstw, które są normalne (adekwatne, typowe, pojawiające się w zwykłym toku rzeczy). Dokonuje się selekcji następstw
o których można powiedzieć, że one są typowym, zwykłym normalnym skutkiem. W wielu przypadkach to, czy zachodzi
adekwatny związek przyczynowy intuicyjnie oczywiste. Np. uszkodzenie ciała po zderzeniu z samochodem > utrata
zdolności do pracy w zawodzie.

Kazus
Przypadki, które są znane w doktrynie przyjęte za common law o przypadku osób z czaszką kruchą jak skorupka jajka (eggshell scul
cases):
Ktoś cierpi na hemofilie. Nawet draśnięcie tej osoby może spowodować nawet śmierć. Czy ta osoba, która spowodowała uszkodzenie
ciała, ale to uszkodzenie osiągnęło wysoki rozmiar, bo poszkodowany ma szczególne właściwości (predyspozycje) dla doznania
szkody – czy ta osoba ponosi odpowiedzialność?
SN miał podobny przypadek. Pracownikowi w miejscu pracy doręczono wypowiedzenie. On po przeczytaniu wypowiedzenia dostał
zawału serca. Powstaje pytanie, czy zachodzi związek przyczynowy pomiędzy związkiem pomiędzy którym zachodzi to
wypowiedzenie. Czy zachodzi adekwatny związek przyczynowy pomiędzy bezpodstawnym wypowiedzeniem a chorobą tego
pracownika? SN: nie zachodzi adekwatny związek przyczynowy Wyrok SN z 22.06.1972 r., I PR 176/82: „zobowiązany ponosi
odpowiedzialność za normalne skutki zachowania.”

Kazus
Ktoś w drobnej sprzeczce towarzyskiej zadaje uderzenie koledze, który bierze leki powodujące rozrzedzenie krwi i następuje krwotok
wewnętrzny, który powoduje uszkodzenie ciała. Normalnie takie uderzenie by czegoś takiego nie spowodowała. Powołując się na
orzeczenie z 1972 – nie zachodzi związek przyczynowy.



Adekwatny związek przyczynowy zachodzi niezależnie od tego, czy sprawca zdarzenia przewidywał taki skutek swojego
działania, czy go nie przewidywał.



Uderzenie poszkodowanego z lekami – ponosi odpowiedzialność, czy nie?



Teza: Kategoria związku przyczynowego jest niezależna od przewidywalności przez sprawcę > to nie powinno mieć
znaczenia dla rozstrzygnięcia pytania, czy zachodzi związek.



Milczącym założeniem jest to, że poszkodowany nie może się bronić, że szczególne właściwości osoby nie mogą
powodować określony wymiar szkody. „Gdyby osoba nie chorowała na osteoporozę, to by nogi nie złamała” – żaden sąd
tego nie przyjmie. „Ja nie odpowiadam za szkodę w takim samochodzie, bo normalnie nikt nie ma takiego dobrego”

sądy

kierują się zasadą, że poszkodowanego należy brać takim, jakim on jest z jego właściwościami psychofizycznymi, z jego
stanem majątkowym, nie można się bronić zarzutem, że szczególne właściwą powodują, ze on doznaje tak znacznej szkody.



Zagadnienie związane z polityką prawa – czy jest w danej sytuacji zasadne naprawienie szkody



Nikt nie zaprzeczy, że jak zrani się hemofilia to następstwem jest znaczna utrata krwi. Jego wiedza (winnego) jest bez
znaczenia.



Orzeczenie – odpowiedzialność skarbu państwa za działanie zgodne z prawem niezawinione (art. 417^2 kc

), a jednak

powodujące szkodę. Wtedy skarb państwa będzie ponosił odpowiedzialność, jeśli zasady współżycia społecznego

Art. 417^2 kc

Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej
naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie
materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

Mateusz Popiel

uzasadniają ciężkim położeniem materialnym zasądzenia odszkodowania za krzywdę (odpowiedzialność na zasadach
współżycia społecznego).



Przepisy prawa wprowadzają obowiązek rodziców do pilnowania. Musi zachodzić związek przyczynowy pomiędzy
szczepionką, a paraliżem reki. Jeżeli popełniono by błąd w sztuce lekarskiej – zawinione zachowanie. Jeżeli zachodzi
przypadek 1/1000000 (prawdopodobieństwo jest znikome), ale jest prawdopodobieństwo, że prawidłowo wykonany zabieg
może powodować te następstwa. Musi zachodzić adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szczepieniem, a paraliżem.
Jeden przypadek na kilka milionów – skrajnie wyjątkowy. Zasady współżycia przekonują za naprawieniem szkody
wynikającej ze szczepienia chociażby ono było wykonane w sposób prawidłowy (dozwolone zachowanie) – SN. Skutek w
postaci paraliżu nikło prawdopodobny (wg biegłego – raz na kilka milionów)

w tej kategorii związku przyczynowego

ingerują różne wartościowania. Słuszne przyznanie odszkodowania, ponieważ niesłuszne byłoby pozostawienie dziecka z
konsekwencjami prawidłowo wykonanego zawodu (szczepienie). Związek przyczynowy kategorią prawniczą i jest
zanurzony w różnych wartościowaniach.

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29.11.2000 r. I AC 882/00
Najmłodszy syn powódki zginał w wypadku samochodowym w wieku 10 lat. Został potrącony przez samochód kierowany przez
kierowcę w stanie nietrzeźwym. Pozwany jest ubezpieczyciel. Powódka powołuje się na to, że tragiczna śmierć syna niekorzystnie
wpłynęła na jej stan zdrowia. Powódka ma objawy zespołu depresyjno lękowego – czynniki sytuacyjne, jak i osobowe. Następstwem
tego szoku po śmierci syna jest depresja reaktywna. Jest ona względnie trwała i powoduje ograniczenie zdolności do pracy
zarobkowej i żąda renty oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. W I instancji sąd uznał, że nie wchodzi tu w grę
ocena na podstawie art. 444 kc i art. 445 kc

– nie może się domagać zasądzenia renty, ponieważ ona nie została bezpośrednio

poszkodowana. Ona jest pośrednio poszkodowana. Szkoda jest zdaniem sądu refleksowa i ona może domagać się tylko
odszkodowania w granicach art. 444 par. 3 kc (w razie śmierci osoby bliskiej można domagać się rekompensaty, jeżeli doszło do
pogorszenia stopy życiowej). I instancja oddala powództwo i przyznaje niską kwotę. II instancja: wchodzi odpowiedzialność za
szkodę z art. 444 kc i art. 445 kc.

Kazus
Powódka doznaje wstrząsu psychicznego. Wstrząs nastąpił w związku ze śmiercią syna (pracowała w polu i sąsiad ją zawiadomił, że
syn uczestniczył w wypadku i zaraz po zawiadomieniu pojechał do szpitala i go tam zobaczyła i syn umarł następnego dnia). Sąd II
rozważał czy jest pośrednio poszkodowana osoba, czy bezpośrednio – uznał, że powódkę należy traktować, jako bezpośrednią
poszkodowaną. Różnica



Bezpośrednio poszkodowana – przysługują jej roszczenia z art. 444 kc i art. 445 kc, a nie z art. 446 kc



W skutek śmierci osoby bliskiej poszkodowany doznał rozstroju zdrowia, co wymaga opinii biegłych, nie jest wystarczające
wykazanie takich następstw w sferze psychicznej, które łączą się ze śmiercią osoby bliskiej.



Opinie biegłych: wskutek śmierci syna powódki nastąpił rozstrój zdrowia – skutkiem ograniczenia w pracy zarobkowej.
Roszczenia z art. 444 kc o rentę i o zadośćuczynienie.



Taka relacja kwalifikująca, jako schorzenie – doniosła jest tutaj opinia biegłych

Kazus
Kolega potrącił koleżankę, a druga doznała urazu psychicznego. Różnica polega na tym, że osoba była świadkiem naocznym
wypadku. Tu powódka nie była świadkiem. Jest to okoliczność, która nie jest rozstrzygająca. Trudno ustalić, czy następstwem śmierci

Art. 444 kc

§ 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego
zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na
koszty przygotowania do innego zawodu.
§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia
na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
§ 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa.
Art. 445 kc
§ 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za
doznaną krzywdę.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku
zależności do poddania się czynowi nierządnemu.
§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia
poszkodowanego.

Mateusz Popiel

syna powódki była choroba psychiczna. Nie jest doniosłe, czy szybciej dojedzie powódka, czy ambulans. W wyższym stopniu
uprawdopodobnia uraz naoczny widok. Uraz jest zależny od ustaleń medycznych biegłych. Jeżeli biegli nie mają wątpliwości.
Wyjątek art. 444 – pogorszenie sytuacji życiowej.



Jaka jest racjonalizacja w ruchu pojazdów? Ruch pojazdów mechanicznych stwarza dla otoczenia zwiększone
prawdopodobieństwo doznania szkody. Najczęściej mamy do czynienia z sytuacjami, kiedy dochodzi do bezpośredniego
kontaktu poszkodowanego. Jeżeli ktoś odskakuje do rowu i łamie sobie nogę, to nie ma wątpliwości, że jego szkoda
związana jest z ruchem pojazdów – mamy sytuacje zagrożenia. Racjonalizacja odpowiedzialności dotyczy nie tylko
zagrożenia integralności fizycznej osób, ale także zagrożenia integralności psychicznej. Krąg osób/zakres odpowiedzialności
jest większy/szerszy. Wbrew stanowisku ubezpieczyciela, to się mieści z zakresie ryzyka leżącego u podstaw racjonalizacji
odpowiedzialności. Kierujący pojazdem ma świadomość, że jego zachowanie naruszające reguły ruchu – naraża na
niebezpieczeństwo zarówno inne osoby i ich integralność fizyczną, ale także inne osoby i ich integralność. Podstawą jest to,
że pomiędzy ofiarą śmiertelna matką zachodzi silna więź emocjonalna. Nie można bronić się pozwany tym, że normalna
osoba nie wpadłaby w depresję reaktywną.



Orzeczenia do znudzenia powtarzają tezę, że ta kategoria jest czysto obiektywna. Ale zdarzają się orzeczenia że sąd od tego
odchodzi i wprowadza elementy subiektywne:

Orzeczenie SN z 28.12.1981 r. IC Cr 75/81 OSN
Wypadek komunikacyjny: rowerzysta na skutek fatalnego stanu jezdni upadł i tak upadł, że dostał się pod koła nadjeżdżającego z
naprzeciwka samochodu. Proces osoby w związku z odpowiedzialnością posiadacza pojazdu mechanicznego w związku z
posiadaniem pojazdu. Sąd przyjął, że odpowiedzialność na zasadzie ryzyka (art. 436 kc w zw. z art. 435 kc

) „Odpowiedzialność nie

może iść tak daleko, żeby można ja było wiązać z każdym związkiem. Odpowiedzialność nie wchodzi w grę wówczas, gdy
rowerzysta na skutek nieprawidłowego stanu jezdni upadając zostaje rzucony pod nadjeżdżający z naprzeciwka samochód, któremu
kierowcy nie można postawić zarzutu” – nie ma adekwatnego związku miedzy ruchem pojazdu, a szkodą.



Błąd logiczny w rozumowaniu?



Art. 436 kc mówi o szkodach wskutek ruchu pojazdu mechanicznego. Jeżeli ktoś dostanie się pod koła nadjeżdżającego
samochodu, to nie da się zaprzeczyć, że dostający się pod koła jest normalnym ruchem pojazdu.



Art. 436 kc w zw. z art. 435 kc nie wprowadza absolutnej odpowiedzialności.



Tutaj: nie jest to siła wyższa, nie jest wina poszkodowanego. Czy jest wyłączna wina osoby trzeciej? Dlaczego rowerzysta
znalazł się pod kołami – bo droga byłą w nienależytym stanie. Przyczyną był nienależyty stan drogi. Za nienależyty stan
drogi nie jest odpowiedzialny rowerzysta, ani samochód, ale Dyrekcja dróg. W tym stanie faktycznym samoistny posiadacz,
a w konsekwencji jego ubezpieczyciel, nie ponoszą odpowiedzialności za szkodę, ale nie dlatego, że nie zachodzi adekwatny
związek przyczynowy pomiędzy ruchem pojazdu, a szkoda, ale nie odpowiada posiadacz dlatego, że wchodzi w grę
okoliczność zwalniająca go z odpowiedzialności – wyłączna wina osoby trzeciej, za którą samoistny posiadacz nie ponosi
odpowiedzialności.



Szkoda nie pozostaje w adekwatnym związku z ruchem pojazdu czy ruchem przedsiębiorstwa. Szkoda pozostaje w ruchu
przyczynowym, ale obok ruchu pojazdu rozważamy inną przyczynę:

o Siłę wyższą
o Samo-narażenie się poszkodowanego
o

Włączenie się osoby trzeciej

Art. 435 kc

§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi
odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej
albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
Art. 436 kc
§ 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił
przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.
§ 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia
poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z
grzeczności.

Mateusz Popiel

Zestawiamy doniosłość tych przyczyn dla nastania szkody. Okoliczności wyłączające stwierdzają, że nie zachodzi
związek między związkiem przyczynowym. Porównujemy to na tle konkretnego stanu faktycznego. Doniosłość
winy osoby trzeciej jest tak znaczna, że pochłania doniosłość ruchu pojazdów. Z punktu analizy przyczyn skody –
dochodzimy do przeświadczenia, że wina osoby trzeciej jest znacząca



Kiedy sąd włącza elementy subiektywne w ustalaniu adekwatnego związku przyczynowego?

Sytuacje związane z zaniechaniem i stworzeniem stanu niebezpieczeństwa II Cr 6/75 1977
Pozostawienia ofiary wypadku na drodze bez udzielenia pomocy i bez zabezpieczenia przed nadjeżdżające pojazdy, że zabezpieczenia
leży w granicach możności, jak i powinności. Tak więc śmierć poszkodowanego jest normalnym następstwem działania sprawcy. Po
pewnym czasie nadjeżdża kolejny samochód i on rozjeżdża go. Czy śmierć człowieka jest normalnym następstwem pozostawienia
człowieka na drodze? Człowiek zmarł wskutek obrażeń przez innych samochodów – śmierć jest adekwatnym następstwem potrącenia
SN: jest to normalne następstwo, bo nastąpienie śmierci osoby mieści się w granicach zarówno możności, jak i powinności
przewidywania sprawcy wypadku. Sprawca mógł i powinien przewidywać, że nastąpi śmierć. Sąd konstruuje ten związek odwołujące
się do elementów subiektywnych – element subiektywny. Nie jest wystarczające to, że powiemy, że on pozostawiając człowieka na
jezdni stwarza stan zagrożenia życia między innymi taki, który może się zaktualizować w chwili najechania przez inne pojazdy. To, że
się aktualizuje wypadek jest normalnym następstwem wytworzenia stanu zagrożenia przez sprawcę. Musimy się odwoływać do
jakiekolwiek elementu subiektywnego.

Orzeczenie IV Cr 60/82
Stan faktyczny: kradzież dokonana przez wychowanka zakładu poprawczego, który dostał urlop okolicznościowy i w czasie tego
urlopu ten wychowanek dopuścił się kradzieży w czasie, kiedy przebywał poza zakładem poprawczym. Sąd rozważał, czy istnieje
związek pomiędzy udzieleniem urlopu okolicznościowego jest popełnienie przestępstwa przez wychowanka?



Poszkodowany utracił szansę uzyskania korzyści majątkowej, sama szkoda ma polegać na utraconej szansie

Kazus
Jest rozpisany konkurs architektoniczny. W tym konkursie architektonicznym (przyrzeczenie publiczne). Konkurs zamknięty.
Oznacza się datę końcową. Zwrócił się do 10 projektantów. 10 projektantów w terminie złożyło prace projektowe, a co do 9 jury
postanowiło nie rozpatrywać, gdyż nie złożył go w terminie powołując się na datę stempla pocztowego, później się okazało, że
pomylono datę i został on wyłączony z konkursu z naruszeniem regulaminu. Wykluczony z konkursu wytacza powództwo o
odszkodowanie: „niezgodnie z warunkami zostałem wykluczony, poniosłem pewne wydatki daremnie” (domaga się naprawienia
szkody, jako szkody w postaci daremnych wydatków, albo inaczej formułuje żądanie w formie utraconych szans „uzyskałbym zysk z
nagrody” (na nim ciąży ciężar dowodu, który praktycznie jest niewykonalny). „Moja szansa na zdobycie nagrody – 10% i 10% na
zdobycie kontraktu”
Czy można powiedzieć, że on już poniósł stratę – szansa 10%

10 tys. (10% ze 100 tys.)?

Czy, że niczego nie może się domagać?

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 10 (wtorek 24.01.12.)

Kazus (ciąg dalszy – komisja konkursowa)



Zgłoszenie w czasie właściwym, a komisja uznała, iż było przekroczenie terminu



A) Żądanie zwrotu poniesionych wydatków (daremnie poniesiony wydatek)



B) Żądanie 100 tys. zł, gdyż uważa, że by wygrał w konkursie

Jeżeli dzieło zostanie uznane za najlepsze – nakaz wypłaty nagrody. Ale jeżeli konkurs jest już rozstrzygnięty, ten
który wygra otrzymuje roszczenie o wypłatę nagrody



Szkoda łączy się w obu przypadkach z utratą szansy. Odmiennie jest liczona wysokość odszkodowania.



Przyrzeczenie nagrody – to nie jest otwarty konkurs. Przyrzeczenie publiczne – świadczenie, które się zwraca każdej
zainteresowanej, która spełni świadczenie.

Mateusz Popiel



Roszczenie powstanie wtedy, kiedy spośród zgłoszonych do konkursu zostanie wybrany jeden



Skutkiem zachowania organizatora jest pozbawienie szansy, a nie pozbawienie nagrody. Traci nie nagrodę, a szansę
uzyskania nagrody



Szansa prawdopodobieństwem z jaką mogą nastąpić określone zdarzenia. Obliczona wg liczby uczestników – 10%.

Kazus (Keynes - przy obliczanie szans, prawdopodobieństwo)
Na wodach południowoafrykańskich zaginął ubezpieczony statek. To zdarzenie następuje zanim ubezpieczyciel zawiera umowę
reasekuracyjną. Szansa odzyskania zależna od szansy odnalezienia statku. Jeżeli gdzieś na wybrzeżu odkryto statek – szansa się
znowu zmniejsza na odzyskanie i stawka reasekuracyjna się zwiększa.



Sąd powołałby biegłego w uzyskaniu przez powoda pierwszej nagrody. Biegli mogliby tylko określić jakie szanse
(duże/małe/znikome) miałby w wygraniu konkursu. Aby mu wynagrodzić musiałby uzyskać status wygrania konkursu
„prawdopodobieństwa graniczącego z pewnością”. Działanie na zasadzie wszystko, albo nic – gdybyś udowodnił, że
uzyskałbyś tą nagrodę – to sąd zasądziłby 100 tys. Jeżeli biegli orzekliby tylko „duże prawdopodobieństwo” – sąd oddaliłby
roszczenie i nic by nie zasądził.

Kazus
Adwokat nie wnosi w terminie apelacji (terminy zawite dla wniesienia środków odwoławczych)

klient adwokata wytacza

powództwo o naprawienie szkody, gdyż twierdził, że gdyby apelacja została wniesiona wyrok zostałby zmieniony na jego korzyść. W
wyniku zaniechania adwokata poniosło się szkodę. Nie może udowodnić tego, że wyrok w II instancji byłby dla niego korzystny.
Może udowodnić, że byłaby szansa



Sąd musiałby zbadać zasadność apelacji, która powinna być wniesiona



Odszkodowanie w granicach/uzależnione od prawdopodobieństwa



Inne systemy – portion liability, probabilistic causation

Odszkodowanie stanowiące proporcjonalną część szkody



Przyczynianie się poszkodowanego – art. 362 kc

– odszkodowanie powinno być zmniejszone odpowiednio do stopnia winy

stron i stopnia, w jakim poszkodowany przyczynił się do zwiększenia szkody. Np. poszkodowany nie miał zapiętych pasów.
Gdyby miał zapięte pasy, to nie doszłoby do takich szkód, do jakich doszło.



Sądy polskie nie stosują konstrukcji common law (portion liability). Ale nie jest obca konstrukcja probabilistyczna przy
roszczeniach odszkodowawczych.



Związek przyczynowy z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością - ustalenie związku przyczynowego czasem w
oparciu o prawdopodobieństwo niekoniecznie graniczące z pewnością.

Wyrok SN 6.10.1976 r. (IV CR 380/76)
Kilku powodów. Powodowie dochodzili od zakładów rejonowych gazów technicznych odszkodowania, które ich zdaniem jest należne
ze względu na choroby dróg oddechowych. Zdaniem powodów przyczyną tych schorzeń jest emitowany przez zakład pył.
Odpowiedzialność na art. 435 kc (zasada ryzyka – niezależnie od własnej winy pozostającej w związku przyczynowy i mogą się
zwolnić poprzez wykazanie okoliczności egzogeracyjnych – vis maior, przyczynianie się poszkodowanego).



Problem polega na tym, czy zachodzi związek przyczynowy pomiędzy ruchem przedsiębiorstwa, a chorobami powodów.



Powodowie są w niekorzystnej dowodowo sytuacji, wobec czego należy przyjąć, że związek przyczynowy zostaje wykazany,
na podstawie ustalenia, że rodzaj emitowanych substancji może wywołać skutek, który powstał. Wystarczy wykazanie, że
możliwe następstwem emisji jest schorzenie tego rodzaju. Nawet SN nie wypowiada się co do stopnia prawdopodobieństwa.



Pozwany musiałby wykazać, że schorzenie powodów nie jest następstwem substancji. Jeżeli przeciwdowód się nie uda – sąd
przyjmuje, że został wykazany związek.

Art. 362 kc

Mateusz Popiel



Problem żółtaczki (zakaźnej). Problem badań na obecność antygenu HDS. Mnóstwo procesów zakażeń żółtaczką. Pacjent nie
ma tych informacji istotnych dla ustaleń – są one w rękach Sanepidu, szpitala.

o Praktyka dowodu prima facie (z pierwszego wejrzenia) – wymaga się od powoda by uprawdopodobnił, że został

zakażony

Orzeczenie z 29.10.2000 r. I ACA 81/00 (zakażenie żółtaczką)
Powódka przebywała w szpitalu w miejscowości K. na oddziale wewnętrznym. Zachorowała na żółtaczkę
W oparciu o statystyczne badania w 50% to są zakażenia szpitalne, a 50% inne. Początkowe prawdopodobieństwo wynosi 50%. Ale
dołączają się dodatkowe informacje. Wykonywano u tej powódki zabiegi, gdzie jest podwyższone ryzyko (bronchoskopia),
stwierdzono w tym szpitalu inne przypadki zarażenia. Sąd przyjął, że powódka została zarażona w tym szpitalu.



Ustalenie ex post, że jakieś zdarzenie było następstwem innego – narusza podstawowe zasady probabilistyki.



Początkowe prawdopodobieństwo – 50%, więc prawdopodobieństwo hipotezy drugiej (zarażenie w innych okolicznościach)
równie prawdopodobne



Wiedza początkowa wzbogacona różnymi informacjami - powódka byłą poddana zabiegom, z którymi się wiąże zwiększone
ryzyko zarażenia. W tym samym czasie w tym szpitalu stwierdzono 3 przypadki zażalenia żółtaczka typu B. Nikt w rodzinie
powódki nie choruje na żółtaczkę. Po opuszczeniu szpitala powódka nie ruszała się nigdzie indziej. W oparciu o inne
informacje. Prawdopodobieństwo zwiększa się do 60%. Wybór tej hipotezy zgodny z dyrektywą racjonalnego wyboru, którą
można wyprowadzić z twierdzenia T. Bayesa (Spośród hipotez o których wiadomo, że jedna i tylko jedna jest prawdziwa.
Należy po stwierdzeniu informacji wykraczającej poza wiedzę początkową opowiedzieć sięga tezą, która jest najbardziej
prawdopodobna).



Na stronie pozwanej spoczywał ciężar przeciwdowodu.



Alternatywa: gdybyśmy rygorystycznie domagali się pełnego dowodu, to każdy z powodów już w chwili wnoszenia pozwu
jest przegrany – dowód jest praktycznie niemożliwy do przeprowadzenia. Wprowadza się kompromis. Istnieje nierównowaga
informacyjna.



Prima facie wystarczy, że powód uprawdopodobni, że zaszło to zdarzenie - przesuwa się ciężar dowodu na stronę przeciwną,
która ma przeprowadzić przeciwdowód. Jeżeli go nie przedstawi – przyjmuje się, że został przedstawiony przeciwdowód

Przyczynianie się



Zgodnie z art. 362 kc - Jeżeli poszkodowany przyczynił się … obowiązek naprawienia zmniejsza się do wielkości
przyczynienia się. Ustawa nie wskazuje cech przyczynienia się.



Warunek, aby pomiędzy szkodą, a przyczynieniem się zachodził adekwatny i nieprzerwany związek przyczynowy



Żąda się, aby zachowanie się poszkodowanego było co najmniej obiektywnie nieprawidłowe (obiektywna nieprawidłowość
zachowania)



Niektóre orzeczenia:

Konieczna jest także możliwość postawienia poszkodowanemu zarzutu nieprawidłowego/wadliwego zachowania
(dalej idące niż obiektywna nieprawidłowość)

o Pewne orzeczenia, które różnicują wymagania, że poszkodowany przyczynił się i na jakiej podstawie. Dla

przyczynienia poszkodowanego wystarcza obiektywna nieprawidłowość, a w przypadkach gdy odpowiada na
zasadzie winy (za zawinione zachowanie) konieczne jest także ustalenie, że jego zachowanie było zawinione.

Uchwałą siedmiu sędziów SN z 20.09.1975 (III CZP 8/75)
(zasada prawa wpisana do Księgi zasad prawnych, co oznacza, że wszystkie składy SN są związane tą interpretacją)
Sąd rozstrzygnął pytanie/ zagadnienie prawne przekazane do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów SN
Czy zachowanie się małoletniego poszkodowanego, które przyczyniło się do powstania szkody, może stanowić podstawę obniżenia
odszkodowania? Sąd uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych
„Zachowanie się małoletniego, któremu z powodu wieku winy przypisać się nie da może uzasadniać zmniejszenie się należnego
odszkodowania na podstawie art. 362 KC”
Stan faktyczny: 3 letnie dziecko wtargnęło pod nadjeżdżający pojazd i doznało poważnych uszkodzeń. Czy może być zmniejszone
odszkodowanie z powodu przyczynienie się 3-letniego dziecka?

Mateusz Popiel

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 11 (wtorek, 28.02.12.)

Przyczynianie się poszkodowanego

(Art. 362 kc – ciąg dalszy)



Takie zachowania, które są potrzebne i konieczne, aby można je było kwalifikować, jako przyczynianie się



Konieczny adekwatny związek przyczynowy



Nie chodzi tylko o sam związek przyczynowy. Orzecznictwo formułuje szereg wymagań (trzy kierunki)

Pierwszy kierunek: żądanie, by zachowanie było obiektywnie nieprawidłowe (obiektywny wzorzec – zbudowany
w oparciu o powszechnie przyjmowane zapatrywania, które określają przeciętny typ/rodzaj zachowania
starannego/należytego). Powinna zachować obiektywna nieprawidłowość.

II.

Drugi kierunek: nie jest wystarczające ustalenie, że poszkodowany zachował się w sposób obiektywnie
nieprawidłowy, wymagane jest ponadto, by jego zachowanie było zawinione. Można mu postawić zarzut wadliwego
postępowania (wina w postaci zarzutu).

III.

Trzeci kierunek: rozróżnienie w zakresie wymagań – stopień wymagań kwalifikacyjnych jest zależny od zasad
odpowiedzialności za szkodę. W zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej (deliktowa/ kontraktowa) wchodzi
w grę, albo zasada winy (przypisanie odpowiedzialności zależne od przypisania winy), albo zasada obiektywnej
odpowiedzialności za skutek (na zasadzie ryzyka – ponosi podmiot wskazany w ustawie odpowiedzialność, czy
dopuścił się nienależytego zachowania, czy też nie). Albo względy słuszności/ zasada słuszności (zasady współżycia
społecznego). Podstawową zasadą zasada winy, bo kolejne wymagają szczególnego przepisu.

 Zasada winy – odpowiedzialność tylko wtedy, kiedy oskarżonemu można przypisać winę. Postuluje się

aby kwalifikacja uzależniona była od przypisania winy.



Różne sposoby interpretacji art. 362 kc. Jedno jest niewątpliwe – przyczynić się można tylko zachowaniem się (zachowanie
się poszkodowanego) – takie sytuacje, w których jego postępowanie jest kierowane, kontrolowane przez jego świadomość.

Kazus 1
Na stacji kolejowej zatrzymuje się pociąg. Wysiada z niego kobieta z dzieckiem. Na sąsiednim torze stoi inny skład i w pewnym
momencie on rusza. Powódka staje pomiędzy dwoma składami pociągów. Światłą z pociągu, który jest już ruchu powodują złudzenie
optyczne, że pociąg, który w rzeczywistości jest w ruchu wydaje się nieruchomy, a nieruchomy, że jest w ruchu. Wobec tego
powódka wykonuje ruch w kierunku pociągu, który w rzeczywistości znajduje się w ruchu i w konsekwencji wpada pod pociąg i
doznaje poważnych uszkodzeń ciała.
Dochodzi odszkodowania (przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody) – podstawą odpowiedzialności art. 435 kc,
który opiera odpowiedzialność na zasadzie ryzyka – niezależnie od winy. Odpowiada ten, kto prowadzi na własny rachunek
przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwo odpowiada za szkody związane z jego ruchem. Jeżeli ktoś na peronie oblodzonym pośliźnie się i
złamie nogę – przedsiębiorstwo jest w ruchu (należy rozumieć ruch, jako funkcjonowanie). W kazusie mamy do czynienia z ruchem
przedsiębiorstwa, który tutaj wiąże się z ruchem pociągów. Szkoda pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z ruchem
przedsiębiorstwa. Zachodzi odpowiedzialność z art. 435 kc – na zasadzie ryzyka, niezależnie do winy. Można od tej
odpowiedzialności się uwolnić, ale udowadniając jedną z 3 okoliczności (siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego, samo
przyczynienie się).
W jaki sposób PKP się broni? Nie może powołać się na siłę wyższą; wyłączną winę poszkodowanego – nie można stwierdzić, że
naruszył zasady zachowania normalnego człowieka. Ale czy zachodzi przyczynienie się poszkodowanego – fizyczny ruch powódki w
kierunku nadjeżdżającego, ale czy można to traktować, jako jej zachowanie? Czy taki ruch wykonany pod wpływem złudzenia
optycznego może być kwalifikowany jako miała świadomość? Nie > nie można traktować tego, jako jej zachowanie > nie można
uznać, że wchodzi w grę stosowanie art. 362 kc.

Uchwała SN jako zasada prawna
Ma służyć ujednoliceniu orzecznictwa SN – uchwały podejmowane w składzie 7 sędziów mogą być wpisane do księgi zasad prawa.
Wskutek wpisania takiej uchwały powoduje, że wszystkie składy SN są związane tą interpretacją. Istnieje możliwość zruszenia takiej
interpretacji, gdyby jakiś skład SN złożył wniosek o rozpoznanie tej kwestii przez Izbę Cywilną i wtedy może nastąpić zmiana tego
stanowiska, aczkolwiek taki przypadek się jeszcze nie zdarzył. Izba cywilna korzysta z okazji wpisania jakiejś uchwały do księgi
zasad prawa ostrożnie. W odniesieniu do interpretacji art. 362 kc jest uchwała 7 sędziów SN wpisana do zasad prawa.

Uchwała SN z dnia 20 września 1975 roku III CZP 8/75
Uchwała, która zapadła w związku z pytaniem prawnym skierowanym przez Prezesa SN do rozpoznania składowi 7 sędziów.
„Czy zachowanie się małoletniego poszkodowanego, które przyczyniło się do powstania szkody może stanowić podstawę obniżenia
odszkodowania na podstawie art. 436 kc (odpowiedzialność posiadaczy pojazdów mechanicznych) – posiadacz samoistny, lub zależny
odpowiada na zasadzie ryzyka tak, jak to jest w art. 435 kc. Odpowiada na zasadzie ryzyka niezależnie od winy, może się zwolnić od
odpowiedzialności po wykazaniu przesłanek egzogeracyjnych z art. 435 kc.

Mateusz Popiel

Kazus
Dziecko 3 letnie, które z rodzicami szło chodnikiem, wyrwało się matce, wtargnęło na jezdnie pod nadjeżdżający samochód.
Samoistny posiadacz może się uwolnić jeżeli wykażę, że szkoda powstałą na skutek siły wyższej, samo narażanie się, czy na skutek
winy osoby trzeciej. Czy zachodzi wina poszkodowanego? Czy można dziecku przypisać winę? Art. 426 kc – małoletni nie ponosi
odpowiedzialności za szkodę. Ale czy może wchodzić w grę przyczynienie się? (konsekwencją przyczynienia się nie jest uchylenie
odpowiedzialności, lecz zmniejszenie wysokości należnego odszkodowania stosowanie do przyczynienia się poszkodowanego).



Czy jeżeli jest to małoletni, to czy można i należy kwalifikować to zachowanie, jako przyczynienie się poszkodowanego i
zmniejszyć odszkodowanie?



SN: Zachowanie się małoletniego poszkodowanego, któremu winy przypisać nie można może uzasadniać zmniejszenie
odszkodowania na podstawie art. 436 kc. To, że nie można przypisać winy małoletniemu nie uchyla możliwości uznania jego
zachowania, jako przyczynienia się do powstania szkody.



Art. 158 par. 2 Kodeksu Zobowiązań podobnie jak obecny art. 362 kc. Uchwała składu powiększonego – okoliczność
przyczynienie się poszkodowanego, któremu ze względu na wiek winy przypisać się nie da uzasadnia zmniejszenie
odszkodowania. Wprawdzie nie może to uchylać odpowiedzialności na podstawie art. 435 kc i art. 436 kc, ale może to
stanowić podstawę do zmniejszenie odszkodowania. Można tego rodzaju zachowanie kwalifikować, jako przyczynienie się
poszkodowanego, mimo, że nie można przypisać mu winy.



Wprawdzie w art. 362 jest mowa o winie (uzależnia zmniejszenie odszkodowania stosownie do okoliczności a zwłaszcza do
winy obu stron). Aktualna ta wskazówka jest tylko wtedy, gdy poszkodowanemu i drugiej stronie można przypisać winę –
porównanie stopnia winy poszkodowanego i osoby odpowiedzialnej za szkodę. Gdybyśmy nawet kierowali się ogólnymi
zasadami odpowiedzialności odszkodowawczej, to i ten argument jest tutaj zbyt słaby, bo by oznaczało, że z jednego terenu
odpowiedzialności, przesuwamy to na inny teren – SN: nieuprawnione



Przesłanką obciążania zaostrzoną odpowiedzialnością (za prowadzenie pojazdu) jest stworzenie wzmożonego ryzyka dla
otoczenia. Wśród tych okoliczności jest wyłączna wina poszkodowanego. SN: okoliczność, iż wyłączną przyczyną szkody
było zachowanie poszkodowanego, nie zwalnia z odpowiedzialności z art. 436 kc. Kwestia ważenia doniosłości przyczyn.



SN: to, że z przepisu wynika, że mamy do czynienia z niezawinionym zachowaniem poszkodowanego nie uchyla
odpowiedzialności i jednak nie przesądza o tym, że nie jest niedopuszczalne rozważanie tego zachowania w charakterze
przyczynienia się. Sąd doszukuje się obiektywnej nieprawidłowości zachowania dziecka. Skoro zachodzi adekwatny związek
przyczynowy między zachowaniem poszkodowanego, a szkodą, to zachowanie to jest obiektywnie wadliwe, bo gdyby było
prawidłowe, to by do szkody nie doszło

Klasyczny błąd rozumowania petitio principi.



Są przypadki, że późniejsze orzeczenia nie akceptują tego stanowiska bez próby wzruszenia

Dopuszczalność zmian spowodowanych zachowaniami osoby trzeciej

Kazus
Walec drogowy
Pracownicy pozostawili walec nieoznakowany na drodze. Nocą podróżuje małżeństwo. Jak ustalono w procesie kierowca prowadził
samochód z nadmierną prędkością. Następuje zderzenie z walcem. Walec był nieoznakowany. Doznaje uszkodzeń ciała on
(kierowca), żona i córka. Dochodzą oni odszkodowania. Pozwany jest Skarb Państwa. Skoro kierowca prowadził z nadmierną
prędkością, to jego zachowanie jest wadliwe i jego zachowanie jest przyczynieniem się. Sąd musi ocenić w jakich to jest relacjach.
Wchodzi w grę roszczenia odszkodowawcze żony i córki. Czy należy zarachować zachowanie wadliwe męża i ojca, jako
przyczynienie się żony i córki do powstania szkody?
Rozważał to SN w uchwale z 10.09.1995 r. II CR 283/65.
Zarachowanie wadliwego zachowania się kierowcy, jako przyczynienie się poszkodowanego. Ponoszą skutki prawne na równi z
przyczyniającym (żona i córka). Jeśli odszkodowanie było zasądzone w pełnej wysokości na rzecz żony i córki, to prowadziłoby to do
sytuacji, w której mąż i ojciec korzystałby z pełnego odszkodowania. Nie chodzi o prawniczą wspólność majątku, ale faktyczną
wspólność majątku w rodzinie. Jeżeli zasądziłby sąd odszkodowanie w pełnej wysokości na rzecz żony i córki, to prowadziłoby to
sytuacji, w której sąd dochodziłby od męża i ojca odpowiedniej części odszkodowania zasądzonego na rzecz żony i córki –
odpowiedzialność solidarna na rzecz poszkodowanego. Jeżeli jest kilka odpowiedzialnych za tą samą szkodę powstaje solidarność
dłużników. Art. 441 par. 1 kc – powoduje roszczenie regresowe. Żona i córka pozywają Skarb Państwa, ale za tę szkodę
współodpowiedzialność ponosi mąż i ojciec (prowadził pojazd z nadmierną prędkością) i jeżeli Skarb Państwa wypłaciłby
odszkodowanie, to zwróciłby się do ojca o roszczenie regresowe – dwa procesy. Przedstawia się to jako uzasadnienie pragmatyczne
(w jednym procesie możemy załatwić całą sprawę) – nie ma uzasadnienia normatywnego. Sąd w tym orzeczeniu dokonał takiej
interpretacji wedle której na gruncie art. 362 kc dopuszczalne jest zarachowanie się osoby trzeciej jako przyczynienia się o ile
zachodzi między poszkodowanym, a pozwanym odpowiednia relacja.

Przeciwstawne orzeczenie (poniżej)

Kazus
Dziecko 3 letnie wkłada rękę do transformatora elektrycznego. Dziecko doznało porażenia prądem wskutek tego, że włożył rękę do
niezabezpieczonej skrzynki rozdzielczej. Rodzice dochodzą odszkodowania i zadośćuczynienia pieniężnego. Sąd I instancji zasądza

Mateusz Popiel

odszkodowanie. Kwestią sporną było pytanie dotyczące dwóch elementów: czy można przyznać, że dziecko przyczyniło się do
powstania szkody? Kombinat – odpowiada na podstawie art. 435 kc. Kombinat:
a) nastąpiło przyczynienie się do powstania szkody, bo włożył sam rękę;
b) kombinat twierdzi także, że współodpowiedzialni są rodzice, którzy nie pilnowali dziecka.

Orzeczeni SN I CR 33/83
Nieuzasadniony jest zarzut do zmniejszenia obowiązku naprawienia szkody z powodu nie dołożenia należytej staranności przy
nadzorze. Należy udzielić odpowiedzi negatywnej – osoba nie może żądać zmniejszenia swojej odpowiedzialności, że szkoda
powstaje w związku przyczynowym z nienależytym zachowaniem rodziców. Nie można wyłączyć zastosowania art. 362 kc, gdyż on
dotyczy zachowania poszkodowanego, a nie innych osób. Rodzice mogą odpowiadać względem dziecka. Nie można tego zachowania
rodziców traktować, jako przyczynienia się poszkodowanego, bo w art. 362 kc jest napisane, że to poszkodowany się przyczynił
(literalne brzmienie przepisu). Drugi argument dotyczący przyczynienia się samego poszkodowanego mamy do czynienia z sytuacją,
w której jest odpowiedzialność na zasadzie ryzyka.

Porównanie dwóch powyższych kazusów

W obu przypadkach odpowiedzialność na tej samej zasadzie – na zasadzie ryzyka. Racjonalizacja podstawy jest identyczna – ten, kto
prowadzi przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody, ten kto prowadzi pojazd mechaniczny wzmaga ryzyko
niebezpieczeństwa dla otoczenia, więc ponosi negatywne skutki. Zachowanie dziecka należy traktować, jako przyczynienie się.
Zachowanie dziecka w odniesieniu do ruchu przedsiębiorstwa nie należy traktować, jako przyczynienia się. Skoro tu nie ma żadnych
różnic z punktu widzenia tych argumentów z uchwały z 1975 roku, to dlaczego odrzuca się przyczynienia się dziecka z
transformatora? > Jawna niekonsekwencja

Sytuacje w których mamy do czynienia z powstaniem szkody, która jest następstwem kumulatywnych czynności – kumulacja

winy i przypadku

Wyrok z dnia 3 kwietnia 1991 roku I ACR/ 91
Powódka jest właścicielką nieruchomości. Na nieruchomości znajdował się wzniesiony w latach 30 jednorodzinny budynek
mieszkalny i w pobliżu rozpoczęła się budowa osiedla mieszkaniowego i powódka zauważyła pęknięcia w ścianach. Po sprawdzeniu
przez fachowców stwierdzono osiadanie posadowienia budynku. Biegli ustalili, że przyczyną uszkodzeń budynku były dwojakiego
rodzaju przyczyny: konsekwencje zmian stosunku wód gruntowych spowodowanych w pobliżu budowli, a z drugiej strony
okoliczności związanych w długotrwałym okresem suszy. Przyczyną uszkodzeń budynku jest osuwanie się posadowienia budynku
spowodowane: okolicznościami przypadkowymi – długoletni okres suszy, a z drugiej strony zmiana stosunków gruntowych
spowodowana budową. Ustalono, że inwestor budowy nie poczynił żadnych badań. A wiec z jednej strony okoliczności przypadkowe,
a z drugiej przyczynienie się osoby. Każda z tych okoliczności mogła to spowodować, ale łącznie to przyśpieszyły. Art. 362 kc –
konflikt odpowiedzialności za szkodę i kumulatywnie zbiegająca się przesłanka zachowania się poszkodowanego, ale nie ma takiego
artykułu, że jest z jednej strony przypadek, a z drugiej szkoda.
Sad I instancji: skoro zachodzi kumulatywna przyczynowość i każda z tych przyczyn mogłaby spowodować szkodę, to obniża sąd
odszkodowanie o 1/3. Podjęcie decyzji bez uzasadnienia.
Nie można sięgać po art. 441 kc – dotyczy on sytuacji, w której mamy przyczyny szkody, za które ktoś ponosi odpowiedzialność.
Uzasadnione sięgnięcie do art. 362 kc – uzasadnienie orzeczenia sądu I instancji.

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 12 (wtorek, 6.03.12)

Odpowiedzialność deliktowa - Czyny niedozwolone (Art. 415 kc

i n.)



Zachowanie człowieka



Zachowanie niedozwolone



Tytuł VI - Czyny niedozwolone

Nie zawsze zachowanie człowieka

Zawalenie budowli, ruch pojazdu, ruch przedsiębiorstwa – to nie są czyny

o Art. 435 kc – odpowiedzialność za szkodę spowodowaną ruchem przedsiębiorstwa. Samo prowadzenie

przedsiębiorstwa nie jest zakazane.

o Art. 415 kc – czyn niedozwolony, zakazany
o

Odpowiedzialność za winę w nadzorze/ wyborze – za szkodę wyrządzoną przez podopiecznego. Wina w nadzorze –
odpowiedzialność za szkodę (jest to zachowanie niedozwolone)

Art. 415 kc

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Mateusz Popiel

Co jest elementem łączącym? Pojęcie czynu/deliktu (wywodzące się z prawa rzymskiego) ma swoją genezę w
niedozwolonych zachowaniach (lex Aquilia).

Źródła wzmożonego ryzyka powstania szkody – ten, kto stwarza to ryzyko – są to osoby, którym należy przypisać
odpowiedzialność, bo one czerpią korzyści z zachowania przynoszącego niebezpieczeństwo dla otoczenia.

Kodeks zobowiązań wzorowany na rozwiązaniach kodeksu cywilnego niemieckiego – Schulde … - czyny
niedozwolone > odbiega to od znaczenia w języku potocznym



Czynnikiem łączącym te różne stany faktyczne jest cecha negatywna – takie stany faktyczne, przy których powstaje
obowiązek naprawienia szkody, przy których nie istnieje uprzednio stosunek prawny pomiędzy odpowiedzialnym za szkodę.
Jeżeli szkoda jest następstwem niewykonania, lub nienależytego wykonania zobowiązania – mamy taki stan faktyczny, gdzie
uprzednio powstał stosunek prawny, a następstwem niewykonania powstała szkoda – wyróżnia to reżim odpowiedzialności
kontraktowej, a wszystkie stany faktyczne z rozdziału VI łączą sytuację pomimo nieistnienia uprzednio żadnego stosunku
prawnego.



Art. 435 kc – szkoda wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa komukolwiek – mogą tam być relacje, w których uprzednio
istniał stosunek prawny (pracownik, a PKP). Także takie stany faktyczne, gdzie wyrządzenie szkody jest jednocześnie
czynem niedozwolonym i następuje zbieg podstaw odpowiedzialności.

Wspólna negatywna cecha – odpowiedzialność powstaje niezależnie od jakiegokolwiek stosunku prawnego.

Klasyfikacja w ramach tytułu VI



Art. 415 kc – odpowiedzialność za czyn własny



Art. 416 kc

– odpowiedzialność osoby prawnej, za jej czyn własny (fikcja prawna, że działanie organu osoby prawnej jest

działaniem organu – zachowanie Prezesa zarachowuje się jako działanie spółki).

A osoby, które nie są organami spółki, tylko zwykłymi pracownikami – art. 430 kc – odpowiedzialność za
podwładnego. Jeżeli podwładny wyrządzi szkodę osobie trzeciej, to zwierzchnik odpowiada za tą szkodę. Nie może
się zwolnić z odpowiedzialności przez dowód, że nie ponosi winy w nadzorze – odpowiedzialność niezależnie od
winy zwierzchnika). Zwierzchnikiem prof. jest Uniwersytet Jagielloński, bo działa on w jego imieniu.



Przepisy odpowiedzialności skarbu państwa – niezależnie od subiektywnej przesłanki winy, odpowiedzialność na zasadzie
ryzyka za skutek – art. 417 kc

100

(za szkodę za niezgodne z prawem działanie) – odpowiedzialność ponosi skarb państwa, lub

inna jednostka. Chodzi o takie podmioty, które wyrządzają szkodę przy wykonywaniu władzy publicznej.



Art. 417^1 kc

101

– za szkodę wynikającą z wydania aktu normatywnego, jeżeli we właściwym postępowaniu stwierdzona

zostanie niezgodność aktu z konstytucją, umową międzynarodową, ustawą.

o Art. 417^1 par. 2 kc – wydanie prawomocnego orzeczenia, lub ostatecznej decyzji. Przesłanką jest stwierdzenie

orzeczenia sądowego, jako niezgodnego z prawem.

o Art. 417^1 par. 3 kc – szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia, lub decyzji, kiedy jej wydania

dotyczy przepis prawa

o Art. 417^1 par. 4 kc – jeżeli szkoda został wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego
o Art. 417^2 kc

102

– odpowiada się za szkodę na zasadzie słuszności. Jeżeli przez zgodne z prawem działanie władzy

publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać zadośćuczynienia za szkodę, jeżeli
położenie materialne powoduje, że wskazują na to zasady słuszności

Art. 416 kc

Osoba prawna jest obwiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.

100

Art. 417 kc

§ 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub
jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.
§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej,
solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.

101

Art. 417^1 kc

§ 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności
tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym
postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna
decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po
stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.
§ 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania
tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

102

Art. 417^2 kc

Mateusz Popiel

 Np. obowiązek szczepień ochronnych. Ustawowy obowiązek szczepień ochronnych. Jeżeli dokonywane

jest szczepienie ochronne i wykonane jest ono lege artis, czyli działano zgodnie z prawem i szczepienie
zostało wykonane zgodnie z regułami sztuki. Ale nie da się wykluczyć sytuacji, gdy prawidłowe
szczepienie spowoduje szkodę. Jest to pewne ryzyko, którego nie da się zupełnie wykluczyć

o Art. 421 kc – przepisy art. 417, art. 414 kc nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę jest uregulowana w

przepisach szczególnych. Np. regulacja odpowiedzialność skarbu państwa za szkodę związana z bezzasadnym
aresztowaniem, czy skazaniem – przepisy postępowania karnego.

o Art. 427 kc

103

– odpowiedzialność za cudze czyny. Jest tu domniemanie winy – osoba obowiązana do pieczy musi

się ekskulpować (musi wykazać, że dołożyła należytej staranności). Drugim elementem jest wykazanie braku
adekwatnego związku przyczynowego.

o Art. 428 kc

104

– odpowiedzialność oparta na zasadzie słuszności.

o Art. 429 kc

105

– odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez cudzy czyn. Odpowiedzialność na zasadzie winy –

wina w wyborze. Można się uwolnić od odpowiedzialności, gdy się wykaże, że powierzyło się czynności osobie,
która zawodowo się tym trudni. Ciężar dowodu winy spoczywa na pozwanym

o Art. 430 kc

106

– odpowiedzialność za cudzy czyn, odpowiedzialność przełożonego. Odpowiedzialność na zasadzie

ryzyka.

o Art. 431 kc

107

– odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzę. Odpowiedzialność oparta o zasadę

domniemania winy. Art. 431 par. 2 kc – względna słuszność

o Art. 433 kc

108

– wyrzucenie wylanie przedmiotu z pomieszczenia – ta osoba, która pomieszczenie zajmuje. Można

się zwolnić z odpowiedzialności – siłą wyższa, lub wyłączna wina poszkodowanego lub osoby trzeciej – nie zależne
od winy, nie jest to odpowiedzialność absolutna

o Art. 434 kc

109

– szkoda wyrządzona przez zawalenie się budowli, lub oderwanie części – odpowiedzialny samoistny

posiadacz budowli. Odpowiedzialność za skutek z przyjęciem odpowiedzialność egzogeracyjnych. Odpowiada się
za skutek (na zasadzie ryzyka), ale są przesłanki egzogeracyjne, więc nie jest to odpowiedzialność absolutna



Nowelizacja z 2.03.2000 r. Tytuł VI^1 – odpowiedzialność za produkt niebezpieczny. Związane z implementacją dyrektywy
Unii Europejskiej.

Analiza poszczególnych stanów faktycznych



Art. 415 kc – odpowiedzialność za czyn własny

o Sprawca --------------------------- poszkodowany

 ----------- Sprawca – zobowiązanie do naprawienia szkody.
 ---------- Obowiązkowi odpowiada uprawnienie do żądania naprawienia szkody

103

Art. 427 kc

Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten
obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy
starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonywających bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z
powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.

104

Art. 428 kc

Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie
można od nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a
zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

105

Art. 429 kc

Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie
ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się
wykonywaniem takich czynności.

106

Art. 430 kc

107

Art. 431 kc

§ 1. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też
zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.
§ 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialny według przepisów paragrafu poprzedzającego, poszkodowany może od niej
żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że
wymagają tego zasady współżycia społecznego.

108

Art. 433 kc

Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia jest odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba
że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i
której działaniu nie mógł zapobiec.

109

Art. 434 kc

Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli, chyba że zawalenie się budowli lub
oderwanie się jej części nie wynikło ani z braku utrzymania budowli w należytym stanie, ani z wady w budowie.

Mateusz Popiel

 Norma sankcjonowana – zakaz wyrządzenia drugiemu szkody w sposób zawiniony
 Norma sankcjonująca – obowiązek naprawienia szkody

o Norma sankcjonowana – na każdym podmiocie prawa cywilnego spoczywa obowiązek powstrzymywania się od

powstania szkody na drugim podmiocie w sposób zawiniony. Należy powstrzymać się od wyrządzania szkody w
sposób zawiniony

Artykuł wzorowany na idei legislacyjnej pochodzącej z Kodeksu Cywilnego Napoleona – generalna klauzula
odpowiedzialności za czyn własny z winy (art. 1382 KCN – „foute”) > < Kodeks Cywilny niemiecki – nie jest
związane z generalną klauzulą. Są tam określone poszczególne stany w zależności od naruszenia poszczególnych
dóbr.



Termin wina obejmuje dwa elementy

o Element obiektywny – bezprawność. Wina obiektywna. Bezprawność rozumie się szeroko – także niezgodność z

zasadami współżycia społecznego

o Element subiektywny. Art. 425 kc i art. 426 kc – wyłączenie świadomości (także małoletni do lat 13)

 Są dzieci, które ukończyły lat 13 i nie mają świadomości, ale i odwrotnie – problem nadinkluzywności i

niedoinkluzywności. Zawsze jest to wybór arbitralny, ale jest lepiej wybrać taką granicę, bo to znosi
indywidualne oznaczanie tej cechy każdorazowo w procesie.



Co musi być spełnione, aby winę osobie poczytalnej przypisać? Dwie dominujące koncepcję

Ujęcie psychologiczne – interpretuje winę w terminach psychologicznych – wadliwy stosunek psychiczny sprawcy
do czynu i jego skutku.

 Sprawca chce, zamierza wykonać – „wina umyślna” (zamiar bezpośredni, lub ewentualny).
 Wina nieumyślna
 Lekkomyślność – postępowanie lekkomyślne (przewidywał i mógł przewidzieć)
 Niedbalstwo – sprawca mógł i powinien był przewidywać, ale nie dopełnił tej powinności. Trudno mówić o

stosunku psychicznym tutaj

Ujęcie – winę sprowadza się do zarzucalności. Wina, to ujemna ocena postępowania sprawcy szkody. Wina, to
zarzut, że zachował się w sposób niedozwolony, naruszył zasady należytego postępowania w danej sytuacji. Co ma
być miernikiem należytego, powinnego postępowania?

Ujęcie abstrakcyjne – wzorcem jest konstrukt, wzorzec osoby należycie, rozsądnie działającej w danej sytuacji –
oderwanie się od cech podmiotowych sprawcy. Konstruujemy jakiś wzorzec, jakiś tytuł. Konstrukt abstrakcyjny
osoby należycie działającej w danej sytuacji > daleko zobiektywizowanie winy (znikają cechy indywidualne
sprawcy)

o Szkoda wyrządzona przez profesjonalistę. Jeżeli mówimy o winie lekarza, notariusza, to nie jest tak, że o zarzucie

decydują cechy konkretnego notariusza, konkretnego inżyniera, ale mamy jakiś wzorzec, który jest wyposażony w
odpowiednią wiedzę i umiejętności. Jeżeli się dopuścił błędu w sztuce – element bezprawności. A wina w znaczeniu
subiektywnym, to powinniśmy brać pod uwagę cechy podmiotowe lekarza – ma trudną sytuację życiową, jest
zapracowany. Ale jeżeli przeciętny lekarz powinien wiedzieć – temu lekarzowi przypiszemy winę (przestaną się
liczyć cechy indywidualne sprawcy).



Winę z art. 415 kc ujmujemy, jako obejmujące dwa elementy:

o Element bezprawności
o

Winę w znaczeniu subiektywnym. Przy czym podstawą przypisania jest poczytalność i odpowiedni wiek. To jak się
przypisuje winę takiej osobie jest związane z miernikiem starannego zachowania.

Stan Faktyczny 20.07.2005 r., II CK 794/04
Domagano się zadośćuczynienia w kwocie 20 tys. i bieżącej renty w związku z urazem w Noc Sylwestrową 1993 roku w trakcie
imprezy zorganizowanej przez Zarząd miasta i gminy. W I instancji sąd zasadził kwotę 30 tys. zł w pozostałej części powództwo
oddalił i ustalił, że powód wziął udział w imprezie powitania Nowego Roku. Poprzedzone to było zaproszeniem wydrukowanym w
miejscowej gazecie. Powód około północy zjawił się na rynku. Niektórzy odpalali petardy i jedna z petarda dostała się do oka i
spowodowała poważne uszkodzenia, jaskrę w drugim oku. Stracił możliwość zatrudnienia na dotychczasowym stanowisku. W dniu
zdarzenia w odległości 200 m odbył się pokaz ogni sztucznych zorganizowany przez OSP. Teren był patrolowany przez policjantów,
którzy mieli czuwać, aby korzystający z petard nie zagrażali innym. Policjanci jednak tolerowali wszystkie zachowania. Sąd
Okręgowy uznał, że pozwana gmina miała obowiązek zadbać o to, żeby uczestnicy nie wnosili urządzeń pirotechnicznych. Sąd
stwierdził, że gmina tak powinna zorganizować uroczystość, aby do takich sytuacji nie dochodziło. Pozwana gmina dopuściła się winy
w rozumieniu art. 415 kc.
Sąd apelacyjny zmienił wyrok i w całości powództwo oddalił. Stwierdził, że zachowanie pozwanej gminy nie nosi cech bezprawności,
nie jest sprzeczne z porządkiem prawnym. Sąd Okręgowy nie wskazał na żadne konkretne przepisy, które zostały naruszone i że w
szczególności nie stosuje się tutaj przepisów zamieszczonych w ustawie z 1997 o bezpieczeństwie imprez masowych. Zdaniem Sądu

Mateusz Popiel

apelacyjnego dozwolone było stosowanie środków pirotechnicznych, a pozwana gmina poinformowała o zakazie używania
pirotechniki. Sąd apelacyjny uznał, że w zwyczaju przychodzenia mieszkańców na stały rynek nie można traktować, jako imprezy
masowej oraz, że pozwana gmina nie zorganizowała imprezę masową, a pokaz sztucznych ogni. Kontrola przestrzegania cytowanego
rozporządzenia należała do obowiązków policji, a nie pozwanej gminy, a powód mógłby się skutecznie domagać naprawienia szkody
tylko od osoby, która odpaliła petardę i od tego nastąpiła szkoda.
Później się okazało w trakcie kasacji w Sądzie Najwyższym, że sąd wadliwie zinterpretował przepisy ustawy o bezpieczeństwie
imprez masowych – chodziło o teren, gdzie może się pomieścić 1000 osób. Sąd rozważa dwie kwestie: bezprawności i winy. Czy i na
jakich podstawach można dokonać oceny postępowania, winy? Czy zachowanie jest zgodne z porządkiem prawnym, a także winy?
Nie idzie to w kierunku zindywidualizowanie konkretnych funkcjonariuszy, ale przyjmuje się konspekt winy anonimowej. Obojętne
jest, który konkretnie z tych funkcjonariuszy zachował się w sposób naganny, bo ocena tego zachowania odbywa się w wobec wzorca
zindywidualizowanego – jak powinien zachować się organizator, bez uwzględnienia jakichkolwiek właściwości funkcjonariuszy.
Wina interpretowana w kategoriach zobiektywizowanych i ujmowana, jako wina anonimowa. Wbrew stanowisku Sądu apelacyjnego
stosować należy przepisy o imprezach masowych, bo liczy się nie liczba osób uczestniczących, a pojemność. Skoro na rynku mogło
się pomieścić 1000 osób, to stosuje się przepisy ustawy. Sąd Najwyższy przeprowadził także wywód, jak należy rozpatrzyć
bezprawność i winę, gdyby nie stosowano przepisów o bezpieczeństwie imprez masowych >Zważywszy, że odpalenie petard
zagrażało bezpieczeństwu zbiorowości, pozwana gmina miała obowiązek zadbania o to, aby petardy nie były odpalane. Ten
obowiązek nie musiał być ściśle określony w ustawie, ani być zagrożony sankcją karną. Obowiązek działań wynika z zasady nie
wyrządzania nikomu szkody, która przyświeca także normom prawnym II CK 430/03 > Sąd Najwyższy zakresem bezprawności objął
także naruszenia niektórych zakazów i nakazów, ale także naruszanie norm ogólnych, nadrzędnych zapobiegającym nastąpienia
szkody. Sąd przyjmuje, że nie są rozstrzygające przepisy konkretyzujące obowiązki organizatora, ale czy to, czy można takie zasady
wywieźć ze zdrowego rozsądku – powszechnie przyjęte normy mające na względnie ochronę bezpieczeństwa. Na tej gminie
obowiązek spoczywał, skoro działań nie podjęła – należy je traktować, jako lekkomyślne i niedbałe. Można by inne osoby
odpowiedzialne wskazać – policjantów niereagujących (odpowiedzialność Skarbu Państwa, bo policja jednostką budżetową), sprawcy
odpalającego petardę – nie uchyla to jednak odpowiedzialności gminy. Od poszkodowanego zależy, w jaki sposób będzie dochodził –
tamci są solidarnie zobowiązani do naprawienia szkody, a to oznacza, że poszkodowany może pozywać jednego, lub wszystkich
odpowiedzialnych. Bezprawność nie wynika tylko z ustanowionych przepisów prawa – wynikają także z przepisów współżycia
społecznego. Gmina nie podjęła żadnych działań, gdyby podjęła – sąd rozważałby, czy były one dostateczne.

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 13 (wtorek, 13.03.12.)

Ustalenie odpowiedzialności w oparciu o zasadę winy



Ustalenie winy osoby, która spełnia wymagania co do wieku jak i co do stanu psychofizycznego.

Wina w kategoriach psychologizujących



Wina umyślna – sprawca rozpoznaje skutek i chce



Przewiduje skutek ale bezpodstawnie sądzi, że uniknie – lekkomyślność



Nie przewiduje skutku, ale powinien przewidywać – niedbalstwo. Nie ma żadnego skutku psychicznego, który można by
zrekonstruować. Nie ma żadnego skutku, który przewiduje, chociaż powinien przewidywać skutki swojego działania. To
ujęcie jest nieużyteczne.

Wina jako zarzut – ocena zachowania sprawcy szkody, która prowadzi do postawienia sprawcy szkody zarzutu wadliwego
zachowania. Tak rozumiana przesłanka odpowiada wszystkim postaciom winy w ujęciu psychologicznym łącznie z niedbalstwem.

Kazus
Sytuacja w prawie Szwajcarskim – upadek ze stołka barowego.
Na wysokich stołkach siedziały dwie padnie i jedna się poślizgnęła i broniąc się przed upadkiem pociągnęła sąsiadkę. Konsekwencje
upadku sąsiadki były dotkliwe – poważne uszkodzenia ręki, kręgosłupa. Ta druga dochodzi odszkodowania.
Sąd I instancji oddala powództwo z uzasadnieniem, że nie zachodzi adekwatny związek przyczynowy między zachowaniem
pozwanej, a szkodą powódki. Nie jest normalnym następstwem, że w wyniku upadku ze stołka barowego doznaje się takich obrażeń.
Te obrażenia są skutkiem szczególnego stanu psychofizycznego powódki. Normalnie taki wypadek nie powoduje takich
konsekwencji. To jest nieadekwatne wobec zachowania pozwanej. Czy dopuszczalne jest powoływanie się na szczególne właściwości
poszkodowanego po to, żeby zakwestionować odpowiedzialność? Konsekwencje nastąpiły dlatego, że stan fizyczny powódki był
drażliwy na tego typu wypadek.
Nietypowe właściwości – wyklucza się związek przyczynowy (zawał serca spowodowany wręczeniem wypowiedzenia – SN oddalił,
bo normalnym następstwem wręczenia wypowiedzenia, nie jest tego typu skutek, jak zawał serca i szczególne właściwości
poszkodowanego, były przyczyną skutku.
Sąd I instancji stwierdził, że to że nastąpiły takie skutki to jest to nietypowe.

Mateusz Popiel

Sąd II instancji stwierdził, że zachodzi adekwatny związek przyczynowy > ten upadek należy traktować, jako zdarzenie, którego
następstwem są te skutki. Nie można jednak pozwanej przypisać winy – zachowanie pozwanej było zachowaniem odruchowym,
refleksyjnym, które nie jest kontrolowane przez świadomość. To nie jest zachowanie zawinione, ponieważ to zachowanie nie jest
kontrolowane przez świadomość. Można przyjąć tutaj punkt widzenia normalnego zachowania się – jeżeli odbiega, to znaczyło osoba
dopuściła się zawinionego zachowania. Zachowanie, które jest zachowaniem odruchowym , refleksowym nie jest kontrolowane przez
świadomość.
Art. 425 kc – na gruncie prawa polskiego uznalibyśmy ocenę sądu II instancji, bo osoba, która znajduje się w stanie wyłączającym
świadome, albo celowe zachowanie się – nie podnosi odpowiedzialności. Inaczej, jeżeli ktoś w sposób zawiniony stwarza sytuację,
która otwiera to niebezpieczeństwo zachowań odruchowych. Np. ktoś jedzie z nadmierną prędkością i nie dostosowywuje prędkości
do warunków. Wpada w poślizg – pojawia się niebezpieczeństwo zachowań odruchowych, niekontrolowanych, ruchów refleksowych
niekontrolowanych przez świadomość. Jeżeli w wyniku tego następuje potrącenie, to z punktu widzenia winy tego kierowcy, to
nieudana byłaby obrona, że do szkody doszło w wyniku działania refleksowego, bo on wpadł w poślizg. Dlaczego? Bo musimy
rozważyć fazę poprzedzającą reakcję ruchową – prowadził pojazd z nadmierną prędkością, nie dostosowawszy warunków i w
konsekwencji wprowadził się w taka sytuację. Przypisanie winy nie odnosi się do odruchu, ale do prowadzenia pojazdu z nadmierną
prędkością. Ta sytuacja jest genezą późniejszej sytuacji – poślizgu i wypadku. Wina jego jest związana z fazą poprzedzającą



Wzorce zachowania są oparte na przyjęciu pewnych reguł powinności należytego, ostrożnego zachowania się, które rzadko
bywają opisane w jakichś przepisach prawnych, bo nie da się opisać wszystkich stanów faktycznych – pozostawione to jest
ocenie sędziowskiej.

Orzeczenia SN z 2.12.2003 III CK 430/03
Pozwany i wspólnicy spółki cywilnej, która prowadziła klub składający się z 4 poziomów. Obejmujących restaurację, salę widokową,
taras. Wspólnicy zatrudniali kucharzy, kelnerki, barmanów i ochroniarzy. O liczbie pracowników decydowali pozwani biorąc pod
uwagę przewidywaną liczbę gości. W zakresie obowiązków decydowali sami porządkowi. Na terenie lokalu rozdawano piwo w
szklankach, które gości mogli roznosić po całym lokalu. Obsługa miała obowiązek zbierania szklanek. Pracownicy nie wyróżniali się
niczym, co pozwalałoby ich odróżnić od gości.
W dniu wypadku powód wraz z kolegą udał się do klubu, bawił się na parkiecie i w chwili, gdy znajdował się na schodach, nieznany
mężczyzna złapał go za szyję i chciał wyciągnąć na zewnątrz. Powód zamierzał się oddalić, ale wywiązała się szarpanina i został on
pobity i przy pomocy szklanki rozbito mu twarz i utracił w ten sposób oko. Sprawców nie ustalono i powód dochodzi odszkodowania
od wspólników (bo spółka prawa cywilnego nie ma osobowości prawnej i wspólnicy odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki).
Okolicznością którą wskazuję jako podstawę jest wina pozwanych polegająca na nie zapewnieniu bezpieczeństwa. Pomiędzy
zaniechaniem wg pozwanego zachodzi szkoda
Sąd I instancji uznał powództwo wskazując art. 415 kc, jako podstawę odpowiedzialności Wskazując, że pozwani powinni zapewnić
bezpieczeństwo, a tego nie zapewnili, skoro porządku pilnowały 3 osoby. W lokalu nie uruchomiono monitoringu, można było wnosić
alkohol. Pozwani zaskarżyli ten wyrok. Sprawa trafiła do SN w wyniku kasacji i sąd rozważał taki zarzut, że nie obowiązują żadne
przepisy, jaką liczbę osób należy zatrudnić dla zapewnienia bezpieczeństwa. Wskazywali, że w ustawie o bezpieczeństwie imprez
masowych są określone obowiązki organizatora. Nie ma wątpliwości, że ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych nie stosuje się
do bezpieczeństwa w lokalu. Ich zarzut polegał na tym, że wskazywali, że nie ma przepisów, bo nie stosuje się wg nich ustawy o
bezpieczeństwie wobec imprez masowych. Sąd Najwyższy uznał, że tego rodzaju zarzut jest bezpodstawny. Bezprawność w prawie
cywilnym pojmuje się szeroko, jako niezgodność zachowania z porządkiem prawnym. A porządek prawny tworzą nie tylko przepisy
prawa, ale także zasady współżycia społecznego i Sąd Najwyższy powiada: ogólny zakaz nie wyrządzania szkody drugiemu uzasadnia
podjęcie niezbędnych czynności. Obowiązek należytej dbałości może wynikać nie tylko z normy ustawowej, ale także ze zwykłego
rozsądku, które nakazują nie tylko unikania ryzyka, ale także podjęcia czynności mających zabezpieczyć życie i zdrowie człowieka.
Sąd Apelacyjny przyjął, iż omawiane obowiązki organizują dyskoteki, które gromadzą dużą liczbę ludzi. Zdrowy rozsądek w pełni
uzasadnia postawienie im wymagań zachowania należytej ostrożności w celu zapewnienia bezpieczeństwa. Nie jest istotne ile osób
ma zapewnić bezpieczeństwo, ważne jest, że było ich za mało. Wymagane jest też, aby osoby zajmujące się bezpieczeństwem
wyróżniały się ubiorem.
Sąd nie wskazuje żadnych cech podmiotowych odpowiedzialnych. Nie ma żadnych właściwości konkretnych osób. Jest budowany
wzorzec niezbędnego zachowania się. Powinieneś dopełnić odpowiednich zabezpieczeń, mimo iż żadne przepisy prawa tego nie
konkretyzują. To należy ocenić w konkretnej sytuacji. Liczba osób powinna być odpowiednia. W każdym razie jedna osoba dla
pilnowania porządku tym dniu, to było niewystarczające. Sąd buduje pewien wzorzec należytego zachowania się w danej sytuacji i
porównuje to z zachowaniem pozwanych. To zachowanie polega na tym, że oni nie dopełnili obowiązku, który w danej sytuacji był
należyty.

Orzeczenie SN z dnia 18.01.2008 r. V CSK 353/07
Teza: źródło obowiązku osoby prowadzącej zakład gastronomiczny może wynikać także z rozsądku. Nie jest zatem uzasadnione
stanowisko, zgodnie z którym zachowanie należytej staranności zawierało się w tym, że ochroniarze mieli licencje ochrony osób i
mienia, a jedynie w lokalu ochronę sprawują osoby niemające licencji, a jedynie praktykę takiej ochrony.

Mateusz Popiel

Pozwana sp. z o.o. (osoba prawna) prowadzi działalność gastronomiczną – klub. W klubie odbywała się otwarta impreza, w której
uczestniczyło 100 – 150 osób, w której znajdował się powód wraz z towarzystwem. Wywiązała się bójka, w której uczestniczył
powód. Powód stanął w ochronie jednego z zaatakowanych kolegów. Został ugodzony w plecy nożem, skopany, nikt mu nie pomógł.
W wyniku uderzenia nożem doznał niedowładu kończyn dolnych. Dochodzi odszkodowania od spółki. Spółka zawarł umowę z firmą,
która świadczy usługi porządkowe i zawarł drugą umowę ze spółką ochroniarską, lokal był wyposażony w przyciski napadowe.
Okazało się, że przyciski nie zostały użyte, że lokal jest wyposażony w system monitoringu, w lokalu znajdowały się wywieszki, że
lokal jest monitorowany.
Sąd I instancji uznał, ze zachodzą podstawy do przypisaniu odpowiedzialności pozwanej spółce – art. 415 kc, a tu wchodzi
odpowiedzialność osoby prawnej, więc powinno się podać art. 416 kc, bo osoba prawna odpowiada za czyn własny w oparciu o fikcję
prawną – organem jest Prezes, Zarząd. Jeżeli rozważamy obowiązki, to pozwanym jest tu osoba prawna. Zarzuty, jakie można by
konstruować, to są zarzuty oparte o fikcję prawną, że istnieje czyn prawny osoby prawnej wtedy, gdy jest to wina organu osoby
prawnej. Sąd I instancji uznał, że ta spółka nie posiadała profesjonalnej ochrony, gdyż firma, z którą ta spółka zawarła umowę oraz
zatrudniony przez nich jeden z ochroniarzy, nie posiadali koncesji, że system monitoringu nie działał i nie spełniał żadnej roli poza
rejestracją obrazu. Zapewnienie bezpieczeństwa w lokalu było obowiązkiem pozwanej spółki. Pozwana spółka nie dopełniła
obowiązku dbałości, co może wynikać także z zasad współżycia społecznego, a nie tylko przepisów prawnych.
Sąd Apelacyjny oddalił apelacją podzielając argumentację sądu I instancji. Uznał, że pozwana spółka stworzyła jedynie pozory
bezpieczeństwa, ponieważ nie zatrudniał osób zapewniających bezpieczeństwo. Monitoring nie spełniał funkcji poza rejestracją
obrazu. A informacje o monitorowaniu mogły spełniać funkcje prewencji ogólnej. Umowa na bezpieczeństwo nie spełniła swej
funkcji, bo przyciski napadowe nie zostały użyte.
Została wniesiona kasacja. Sąd Najwyższy zaczyna niuansować. Odrzuca argument, że obowiązek dbałości jest spełniony tylko
wtedy, kiedy zatrudnione są osoby mające specjalne przygotowanie w zakresie ochrony. Wprawdzie wywód uzasadnienia II instancji
wychodzi od orzeczenia uprzednio zarejestrowanego, bo skład orzekający mówi, że w pełni podziela stanowisko, że źródłem
obowiązku osoby prowadzącej zakład gastronomiczny niekoniecznie muszą być przepisy prawa. Taki obowiązek może wynikać z
rozsądku popartego zasadami życia. Ale w tej sprawie sytuacja jest różna od tej, w której orzekał Sąd w 2003 r. ponieważ pozwana
spółka miała zawartą umowę firmą profesjonalną i był także zamontowany monitoring, wobec czego ten obowiązek zapewnienia
bezpieczeństwa należy rozważać przy uwzględnieniu dwóch dodatkowych okoliczności: pozwana spółka zawarła umowę z firmą
profesjonalną może mieć doniosłość do jej odpowiedzialności, bo tu jest już teren odpowiedzialności za cudze czyny – art. 429 kc.
Ten element, że był zawarta umowa skłania do zmodyfikowania oceny stanu faktycznego – skoro firma powierzyła wykonywanie
czynności zapewniający bezpieczeństwo firmie profesjonalnej. Czy nie może wchodzić grę uchylenie odpowiedzialności ze względu
na art. 429 kc, bo czy została ta firma wybrana w sposób właściwy? Pozwany może się zwolnić z odpowiedzialności mówiąc, że on
powierzył czynności firmie wyspecjalizowanej. Sąd na tle podobnego stanu faktycznego uchylił orzeczenia I i II instancji, i przeniósł
sprawę do ponownego rozpoznania. Strona zawarła umowę firmą profesjonalną, tyle, że żaden z jej pracowników nie był w lokalu, a
były tylko przyciski napadowe.
I i II instancja – nie jest istotna dla mnie umowa, bo w chwili wypadku nie było tam nikogo.
Sąd Najwyższy: nie podzielam stanowiska sądu I i II instancji, że tylko wtedy obowiązek dbałości klientów jest zapewniony, gdy w
lokalu są profesjonalni ochroniarze, a z drugiej strony wbrew pozorom i ta umowa może mieć tu znaczenie mimo, że w chwili
zdarzenia nie było tam nikogo, bo skoro to było oparte na przywołaniu, to jest to odpowiedzialne zabezpieczenie.
Wniosek – to wszystko jest elementem twórczym oceny należytego, prawidłowego zachowania. Bo sąd rozważając stan faktyczny
dopiero wtedy formułuje ten stan.

Orzeczenie sędziego „Hempta” (?) US v. Carlton Corporation
Podstawa Ekonomicznej Analizy Prawa [EAP] – celem EAP poszukiwania takich reguł prawnych, które by były ekonomicznie
efektywne. Zawiera się to w orzeczeniu sędziego Hempta. Są to trzy czynniki:



Rozmiar szkody



Prawdopodobieństwo zaktualizowania



Koszt nakładów konieczny do zapobieżenia szkody

S – rozmiar i rodzaj szkody
P – prawdopodobieństwo nastąpienia szkody
N – nakład (koszt) zapobieżenia szkody.
Reguła sędziego Hempta:

S x P > N

 pozwany zachował się w sposób niedbały i można przypisać mu winę

S x P < N

 nie można mówić o niedbalstwie



Sytuacja: W restauracji właściciel przechowuje w kuchni trutkę na szczuty w słoiku na marmoladzie. Kucharz bierze, bo
myśli, że to sproszkowana papryka.

o Rozmiar szkody znaczny – utrata życia.
o

Prawdopodobieństwo jest wysokie, bo łączy się z prawdopodobieństwem pomyłki kucharza

 Łącznie jest to znaczna wysokość

Mateusz Popiel

A koszta nakładu (oznaczenie słoika, albo przechowywanie w innym miejscu) – niski

Więc, jeżeli ktoś zapyta, czy prowadzący restaurację odpowiada > tak, zachowanie niedbałe, zawinione

Ta reguła zachowania powinna być tak dobrana, aby był optymalny poziom kosztów zapobiegania szkodzie.
Przypisanie odpowiedzialności jest uzasadnione, gdy wielkość popełnionej szkody mnożona przez
prawdopodobieństwo jest niskie. Optymalny poziom odpowiedzialności za szkodę, wypadki.



Można to porównać do orzeczeń wcześniejszych

Szkoda: ciężkie uszkodzenie ciała (utrata oka, niedowład kręgosłupa). Szkoda znaczna

Prawdopodobieństwo – znaczne

Koszty zapobieżenia – odpowiednia liczba osób, które by zapobiegały

W praktyce sądy nie są w stanie nawet aproksymatywnie określić wartości tego wyrażenia (określić wartość szkody,
prawdopodobieństwo nastąpienia szkody, kosztów zapobieżenia szkody). Formuła jest przekonywającą, ale praktyczna realizacja
przez sądy jest niemożliwa. Nawet gdyby można aproksymatywnie określać, te wartości, to czy pracowałoby to w sposób sensowny.
Zwężenie drogi – wypadki. Rocznie w tym miejscu dochodzi do 30 wypadków i ginie w nich 2, lub 3 osoby. Moglibyśmy
aproksymatywnie określić rodzaj szkody i wartość. Nakład także moglibyśmy określić – koszt przebudowy zwężenia wynosi 30 mln
zł. Czy formuła Hampta mogłaby być tu zastosowana? Nie, bo wnoszą kolejne problemy – konieczność wywłaszczenia
nieruchomości, wykarczowanie starodrzewu. Nie da się określić wielkości szkód na osobie i mieniu. Gdyby sądy prowadził tego
rodzaju aproksymatywne rachunki, to jest pytanie, czy w tych sprawach to jest kompetencja sądu? Czy to władza wykonawcza nie
powinna robić kosztorysów, bo to na nich spoczywa utrzymanie należyta staranność dróg i rozwiązania telekomunikacyjne?

Odpowiedzialność skarbu Państwa za szkody związane z wykonywaniem władzy publicznej

Geneza art. 417 kc i n.

Świeża regulacja – z 17.06.2004 r. Uprzednio w kodeksie cywilnym odpowiedzialność skarbu państwa była uregulowana w oparciu o
regułę, która czyniła skarb państwa odpowiedzialnym za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy
wykonywanych czynności. Pojęcie funkcjonariusza państwowego było bardzo szerokie. Więc nie tylko wojewoda, ale także
sprzątaczka. Mimo, że przepis nie wspominał o winie, to wykładnia i doktryna wprowadzała tam winę, ale ta wina funkcjonariusza
była w takim stopniu zobiektywizowana przez konstrukcję winy anonimowej i organizacyjnej (nie ustalało się konkretnego
funkcjonariusza). Uznanie, że jeżeli szkoda powstaje w związku z działalnością grupy funkcjonariuszy, to Skarb Państwa zawsze
odpowiada – zdepersonalizowana wina. Odpowiedzialność, to była odpowiedzialność za sam skutek. Ale w odniesieniu do szkód
wyrządzonych w wyniku wydania decyzji administracyjnej wprowadzono ograniczenie odpowiedzialności przez żądanie, aby wina
funkcjonariusza, który wydał orzeczenie i podjął taką konkretną czynność była stwierdzona w jeden z trzech sposobów: w
postępowaniu karnym, lub dyscyplinarnym, lub uznana przez organ nadrzędny nad sprawcą. Był przepis, który wprowadzał
odpowiedzialność na zasadzie słuszności – jeżeli skarb państwa nie ponosił odpowiedzialności, to można się było domagać szkody na
osobie na zasadach słuszności. Po 1997 roku i nowej konstytucji i art. 77 Konstytucji (Państwo ponosi odpowiedzialność) > wpływ na
odpowiedzialność uregulowaną kodeksem cywilnym. Orzeczenie TK z 2001 r.: artykuły 417 i 418 kc są sprzeczne z konstytucją (art.
77 i art. 2) > nowelizacja kodeksu cywilnego ustawą z czerwca 2004 – art. 417 i 417^1 i 417^2 kc – zarówno jednostki państwowe,
jednostki samorządu terytorialnego, a także osoby wykonujące czynności zlecone.; par. 2



Różnica - zakres przedmiotowy odpowiedzialności:

Dawna formuła: skarb państwa ponosi odpowiedzialność za funkcjonariusza państwowego… to niezależnie od tego,
czy to była czynność związana z wykonywaniem władzy publicznej, to skarb państwa ponosił odpowiedzialność.

o Obecnie – imperium, formuła odnosząca się do czynności władczych. Jak będą zachowywały się sądy wtedy, gdy

taka czynność nie mieści się bezpośrednio w kategorii władztwa publicznego? Przy wykładni na gruncie dawnego
art. 417 kc, to bezprawność ujmowano szeroko (nie tylko jako niezgodność z przepisami prawa, ale także jako
niezgodność z zasadami współżycia społecznego). Formuła „niezgodne z prawem”. Pojawiają się rozbieżności
wykładni niezgodnie z prawem

Niezgodnie z konstytucyjnie wyznaczonym przez źródła prawa prawem (ustawy, rozporządzenia, prawo
miejscowe), więc nie są źródłem prawa zasady współżycia społecznego. Tylko w znaczeniu niezgodności z
przepisami prawa, a nie generalnie z porządkiem prawnym.



Wątpliwość związana jak należy rozumieć niezgodność z „przepisami prawa”?

o Czy tylko takie przepisy, które określają skonkretyzowany obowiązek działania, lub zaniechania? Czy takie

przepisy, które określają kierunki działania władzy publicznej?

Orzeczenie SN z dnia 28.04.2005 r. III CK 367/04
(Protest publiczny wobec budowy)

Mateusz Popiel

Powód, który dostał pozwolenie na budowę hipermarketu dochodził od gminy odszkodowania związanego z jego zdaniem z
bezczynnością gminy, która nie zapewniła mu możliwość realizacji pozwolenia na budowę. W dniu w którym miał rozpocząć budowę
pojawili się na budowę demonstranci. A policja nie reagowała i się biernie przypatrywała.
Argumentacja powoda: uzyskałem zgodę na realizację prawa. Uzyskałem prawo, które powinno być chronione przez porządek prawa.
Jeżeli gmina podejmuje zachowania uniemożliwiające budowę, to odpowiada za szkodę. Pozwany powołuje się na ustawę o
samorządzie gminnym: „do zakresu działania gminy nalezą wszystkie sprawy publiczne oznaczeniu lokalnym […]”
Obowiązek gminy zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego dla obywateli. Jeżeli gmina nie podjęła działań na
zapewnienie porządku i realizację powodowi jego uprawnienia, to czy zachowała się niezgodnie z prawem? Ale w ustawie nie ma
mowy o konkretyzacji obowiązku.
SN: Realizacja praw podmiotowych jest bezprawna wówczas, gdy uruchamia skonkretyzowany obowiązek. Musi wskazać taki
przepis prawny, który nakłada określony skonkretyzowany obowiązek działania, czy zaniechania i wskazać, że ten obowiązek został
niedopełniony. Stan prawny, które miał być potencjalnym źródłem szkody - był to stan w październiku 2003, kiedy obowiązywał stary
art. 417 kc. Przepis ten stanowił, że jeżeli szkoda została spowodowana funkcjonariuszem skarbu państwa. Utrwaliła się
zobiektywizowana wykładnia. Za zaniechanie uznaje się każde zaniechanie. Decydujące jest zgodność zachowania sprawcy. Istotne
jest to, czy niewykonanie polega na bezczynności, czy na nienależytym działaniu. Dwie zasadnicze metody formułowania zakazów:

1. Szczegółowy opis czynność które należy podjąć (np. przepisy prawa karnego).
2. Ogólny nakaz do powstania określonego skutku – naprawienie szkody (prawo cywilne).

Możność rekonstrukcji były także akcentowany w orzecznictwie. Należy zaznaczyć, że metoda ta nie znajduje zastosowania do
zachowań władczych państwa. W związku z tym, to było krytykowane i przyjmując krytyczne uwagi SN stwierdził w uchwale z
15.02.1971, że jeżeli szkoda jest wynikiem zaniechania, to do przyjęcia winy jest określenie prawidłowe zachowanie. TK stwierdził,
że pojęcie „zaniechania” dotyczy tych sytuacji, gdzie zachowanie jest skonkretyzowane w przepisie prawa. Warto podkreślić, że ten
sposób myślenia podjął ustawodawca, wobec tego w tym stanie faktycznym, jeśli powołujesz się na to, że gmina zaniechała
obowiązku, to nie jest wystarczające, nie możesz z tego wywodzić żadnego roszczenia odszkodowawczego – musisz wskazać przepis
prawa, powinność skonkretyzowaną określonych działań i zaniechań. Jeżeli przepisu nie wskażesz, to nie ma podstaw do
odpowiedzialności.

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład14 (20.03.12.)

Analiza dwóch podstaw odpowiedzialności skarbu państwa (art. 417^1 par 2, 3, 4 kc)



Dwie grupy deliktów

o Pierwsza grupa – wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia, lub decyzji administracyjnej
o Druga grupa – szkoda wynikająca z aktu normatywnego – szkoda została wywołana przez wydanie aktu

normatywnego, jeżeli ten akt normatywny jest niezgodny z konstytucją ratyfikowaną umową międzynarodową, lub
ustawą

Nie wydanie aktu, którego wydanie przewiduje przepis prawa

Niewydanie orzeczenia lub decyzji gdy ich obowiązek przewiduje przepis prawa



Dawna regulacja – dawny art. 418 kc –odpowiedzialność skarbu państwa, która jest następstwem wydania orzeczenia, lub
decyzji niezgodnej z prawem. Regulacja ograniczona restryktywnymi wymaganiami – wina bezpośredniego sprawcy szkody
miała być stwierdzona przez wyrok sądu karnego, albo w postępowaniu dyscyplinarnym, albo uznana przez organ
przełożony.

Wina funkcjonariusza zarzutem ściśle personalnym

Skutkiem tego niezmiernie rzadka odpowiedzialność Skarbu Państwa

Art. 418 kc został zaskarżony, jako niezgodny z konstytucją > TK uznał niezgodność z art. 2 i z art. 72 Konstytucji



Obecny art. 417^1 par. 2 – nie ma mowy o winie. Chodzi o takie przypadki wykorzystania całego toku instancyjnego, gdzie
istnieje niezgodność z prawem.

Przesłanką ustalenie, że to orzeczenie, lub prawomocna decyzja administracyjna są niezgodne z prawem

Przesłanką dochodzenia naprawienia szkody jest wcześniejsze ustalenie niezgodności z prawem

o 424^1 kpc

110

– przesłanki „przed-sądu” – prejudykat

110

Art. 424^1 kpc

§ 1. Można żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie
stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe.
§ 2. W wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw
człowieka i obywatela, można także żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu pierwszej lub drugiej instancji kończącego postępowanie w

Mateusz Popiel

Postępowania, które toczyły się w oparciu o art. 424^1 kpc (niezgodność orzeczenia sprawy) przed SN

 SN wprowadza szczególną kwalifikowaną postać bezprawności.

Wyrok SN z 31.03.2006 IV CNP 25/05, 21.02.2007 I CNP 71/06
Orzeczenie niezgodne z prawem art. 424^1 kpc, art. 417 kc, to takie orzeczenie, które jest niewątpliwie sprzeczne z niepodlegającymi
wykładni przepisami prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawa. Niezgodność z prawem, która byłą podstawą
odpowiedzialność skarbu państwa interpretuje się w sposób restryktywny – naruszenie powinno być elementarne, oczywiste.



Odwołanie do działalności orzeczniczej, zapewnienie niezawisłości ocen sędziowskich – w samej naturze interpretacji
prawniczej istnieje możliwość różnorodnej interpretacji. Funkcja szczególnej działalności jaką jest orzekanie wymaga, aby
ocena była wykonywana obiektywnie.



Niezgodność jest rażąca, oczywista



W sprawach cywilnych na kilkanaście tysięcy postępowań zmierzających do uzyskania prejudykatu – tylko w kilkudziesięciu
przypadkach SN uznał, że prawomocne orzeczenie jest niezgodne z prawem.



Przy takim ujęciu niezgodności orzeczenia z prawem – jest to coś, co może być traktowane, jako inferencyjny składnik winy



Odpowiedzialność skarbu państwa za wydanie orzeczenia niezgodnego z prawem – jeżeli jest to przyjęte, to przesądza o
winie podsądnego.

Orzeczenie SN z 6.03.2008 r. I CNP 116/07
Spór z powództwa spółdzielni mieszkaniowej przeciwko byłemu członkowi tej spółdzielni, który był uprawniony z tytułu
własnościowego prawa do lokalu. Tam się okazało, że zalegał z długimi opłatami za świadczenia. Nastąpiła sprzedaż mieszkania. Ta
spółdzielnia dochodziła kwoty powyżej 6 tys. zł za zniszczone urządzenia sanitarne powołując się na statut spółdzielni
Sąd I instancji powołując się na przepisu statutu stwierdził, że spółdzielnia zasadnie obciążyła kosztami, aczkolwiek statut nie mówił
o urządzeniach sanitarnych.
Sąd Apelacyjny zmienił wyrok i oddalił powództwo, jako podstawę rozstrzygnięcia przyjął art. 229 kc

111

. Spółdzielnia może obciążyć

członka kosztami, jeśli to jest zniszczenie niebędące normalnym następstwem użytkowania lokalu. Sąd uznał, że to zniszczenie
podłogi było następstwem normalnego zużycia i wobec czego zmienił orzeczenie. Spółdzielnia wniosła do SN o niezgodność
orzeczenia Sądu Apelacyjnego z prawem.
Dwa punkty widzenia SN: taka interpretacja jaką przyjmuje Sąd Apelacyjny nie jest rażąco, w sposób oczywisty niezgodna z prawem.
Na tle tego stanu faktycznego również taką interpretację można dopuścić. Nawet jeżeli można mieć zastrzeżenia, który mówi o
zniszczeniu lokalu, to zastosowanie wykładni tego przepisu przez sąd nie można zakwalifikować, jako błędnej, czy niedopuszczalnej.
Niezgodność z prawem można by było przyjąć, gdyby to był rażący błąd, gdyby to była kwalifikowana postać niezgodności z
prawem.

A contrario

Wyrok SN z 22.01.2010 r. (V CNP 52/09)
W I instancji sąd rejonowy z powództwa spółki energetycznej przeciwko pozwanemu zasądził kwotę 3300 zł czyniąc następujące
ustalenia: W maju 2005 roku pozwany (odbiorca energii elektrycznej) zgłosił u powoda nieprawidłowości w funkcjonowaniu licznika
energii elektrycznej. Przeprowadzono kontrole prawidłowości badania licznika. Licznik nie posiada biegu jałowego i nie nalicza
zużycia prawidłowo. Powód zażądał ekspertyzy, bo uważał zawyżone pobieranie energii. Ekspertyzę przeprowadził Urząd miar –
stwierdził, że tarcza obraca się bardzo szybko i błąd w naliczaniu wynosił 99,9%. Utrata właściwości magnetycznych została
spowodowana działaniem na licznik silny czynnik magnetyczny przez magnes neodymowy. Było działanie na magnes licznika, przez
magnes neodymowy, który spowodował zniszczenie działania magnesu licznika i stąd licznik obracał się z taką szybkością.
Sąd I instancji wydał wyrok zasądzając od pozwanego dochodzoną kwotę ponad 3 tys. zł, mimo, że pozwany zaprzeczał, aby w
jakikolwiek sposób oddziaływał na licznik, ale zdaniem sądu zebrany materiał dowodowy pozwala na przyjęcie odpowiedzialności.
Bo skoro przyjęcie odpowiedzialności było działanie magnesem neodymowym i że jest ono w stanie spowodować utratę właściwości i
nalicza nieprawidłowo zużycie energii. Z tego wynika, że pozwany przez użycie magnesu spowodował bez ingerencji mechanicznych
uszkodzenie licznika, mimo, że pozwany zaprzeczał.
Pozwany wniósł apelacje kwestionując prawidłowość przyjętych stanów faktycznych i przepisanie mu bezprawnej ingerencji.
Podnosił, że nie jest właścicielem budynku, ale lokatorem. SN oddalił apelację. Tam się okazało, że toczyło się postępowanie karne
przeciw pozwanemu i tam ten pozwany został uniewinniony. Zgodnie z art. 11 kpc sąd cywilny jest związany orzeczeniem sądu
karnego co do ustalenia winy, ale nie jest związany wyrokiem uniewinniającym.

sprawie, jeżeli strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie wyroku w drodze innych przysługujących
stronie środków prawnych.

111

Art. 229 kc

§ 1. Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również
roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego
posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.

Mateusz Popiel

Sąd apelacyjny: sąd I instancji mógł zasadnie uznać, że pozwany ponosi winę, ponieważ pozwany miał obowiązek zabezpieczyć
licznik, który znajdował się w ogólnodostępnej klatce i sąd apelacyjny uznał orzeczenie I instancji.
Pozwany stwierdził naruszenie przepisów proceduralnych, jak i prawa materialnego – art. 471, 472 kc – mimo, że obowiązek taki nie
wynikał z ustawy, ani ze stosunku łączącego strony. SN stwierdził, że nastąpiło tu rażące naruszenie – niezgodność orzeczenia z
prawem. Bowiem orzeczenie to rażąco narusza art. 417 i 472 kc, ponieważ Sąd Okręgowy przypisał mu obowiązek zabezpieczenia
licznika. Sąd Okręgowy przyjął taki obowiązek bez rozpatrzenia czy w okolicznościach sprawy na pozwanym ciążył rzeczywiście taki
obowiązek, Sąd w sposób arbitralny, że pozwany miał obowiązek pieczy > jest to rażące naruszenie reguł postępowania, jak i
przepisów prawa materialnego. Obydwa sądy zignorowały szereg okoliczności. Oparły się sądy na opiniach biegłego, który tylko
teoretycznie rozważał niedziałanie licznika i tylko teoretycznie stwierdził, że pozwany mógł użyć licznika. Szereg okoliczności
kwestionowało możliwość tej drogi postępowania. Po uzyskaniu prejudykatu pozwany może wytoczyć powództwo o naprawienie
szkody na podstawie art. 471 par. 2 kc i może domagać się naprawienia tej szkody.
Tego rodzaju rozstrzygnięcie nie powoduje wzruszenie prawomocnego wyroku.
Pozwany w procesie przez spółkę energetyczną będzie mógł dochodzić odszkodowania, bo to niezgodne z prawem działanie
spowodowało szkodę.
W świetle orzecznictwa ETS – dotyczy to także umów międzynarodowych. Orzeczenia ETS w których przedmiotem skargi był
prawomocne orzeczenie zakwestionowane przez stronę, jako naruszające prawo unijne. W dwóch przypadkach Trybunał uznał takie
wznowienie procedury. Kwestionowaniem możliwo wzruszenia prawomocnych orzeczeń krajowych

Bezprawie legislacyjne (akt normatywny jest uznany za bezprawny)

Szkoda następstwem wydania aktu normatywnego niezgodnego z przepisami konstytucji, czy ratyfikowanej umowy
międzynarodowej, a także szkód będących następstwem zaniechania legislacyjnego – delikty legislacyjne

Orzeczenie TK K 33/02
(tzw. skarga Zaburzan)
Roszczenia Zaburzan – osób, które pozostawiły na tych terenach majątek. Zaburzania mieli prawo zaliczenia na poczet nabycie
nieruchomości własności mienia państwowego o wartości pozostawionego majątku. Konstrukcja prowadząca do ustalenia wartości
pozostawionego mienia. Na poczet ceny mógł zaliczyć wartość pozostawionego mienia. Ten sposób rekompensaty był kontrolowany
przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (Bronowski v. Polska) – spór legalny – taka rekompensata nie narusza prawa tych osób.
Przepisy regulujące tryb prawa zaliczenia były niezwykle restryktywne. Zaburzanie wnieśli skargę - orzeczenie SN z 2004 roku – przy
uwzględnieniu art. 77 Konstytucji (szkoda za wykonywanie władzy publicznej). Artykuł dawnym art. 417 kc należy obejmować także
jako bezprawie legislacyjne:
a) pozytywny delikt – przepisy wydane w celu ochrony interesu obywatela nie realizują w określony sposób wartości które podlegają
ochronie. Sąd uznał, że to prawo zaliczania mienia na poczet cen nabycie nieruchomości w Polsce była uregulowaniem wadliwym, bo
praktycznie uniemożliwiała realizacje tego prawa. W konsekwencji może być to podstawa roszczenia odszkodowawczego.
b) nie zostały wydane akty normatywne, których obowiązek wydania przewiduje przepis prawa.
Wprowadzono art. 417^1 par. 1 kc – akt normatywny niezgodny z konstytucją ratyfikowaną umową międzynarodową, lub ustawą
Par. 4 – zaniechanie legislacyjne – ocenę ma sąd rozpatrujący roszczenie odszkodowawcze. Postępowanie ze skargi do TK. Jeżeli
chodzi o niższe akty normatywne, to sady powszechne są uprawnione do badania zgodności aktów niższego rzędu.
Konflikt między TK, a SN – chodzi o badanie konstytucyjności aktów
Obywatel chcący dochodzić odszkodowania musi wystąpić ze skargą konstytucyjną, a dopiero potem może wytoczyć powództwo
odszkodowanie o wydanie aktu normatywnego.

Spory odszkodowawcze – procesy szpitali z NFZ i Skarbem państwa
Podwyżka o 203 zł – ustawa 203. Zostały zawarte umowy z NFZ i w trakcie trwania roku rozliczeniowego Sejm uchwalił podwyżkę o
203 zł. Szpitale domagały się od NFZ dopłat – zwiększyły się wynagrodzenia o kwotę, które one nie kalkulowały.
Sądy Pracy: Szpital jest zobowiązany.
Szpital nie płacił, bo mówił, ze nie ma środków – a sądy zasądzały wynagrodzenia. Szpital występował z roszczeniami
odszkodowawczymi i kierował te roszczenia do NFZ i do Sejmu RP za bezprawie legislacyjne.
Sądy przeciwko skarbowi państwa zasądzały bezprawie legislacyjne – przypadek deliktu, a inne sądy oddalały to powództwo.

Orzeczenie SN 4.08.2006 III CSK 138/05
Można mieć zastrzeżenia co do poprawności tej regulacji, ale nie ma tu podstaw do uznania deliktu legislacyjnego, a ten problem
należy rozstrzygać przez rozliczenia między NFZ, a poszczególnymi zakładami opieki zdrowotnej. Może być krytykowana legislacja,
jako nieprecyzyjna, ale nie można tu mówić o żadnym delikcie. Można by mówić wtedy, gdy można by było podnieść uzasadniony
zarzut, że ustawodawca zaniechał pewnych regulacji mimo, iż obowiązywał przepis prawny nakazujący uregulowanie danej kwestii.
Ustalenie, że obowiązywał przepis prawa, który w sposób oczywisty przyznawał jednostką jakieś prawa i zaniechania zrealizowania
tych praw przez niewydanie pewnego normatywnego materiału.



Większe szanse takiego procesu byłyby w wypadku zaniechania implementacji prawa do porządku krajowego



Orzeczenie to jest unikalne w skali europejskiej

Mateusz Popiel



W orzecznictwo ETS wykształciła się praktyka orzecznicza za wadliwą implementację, lub brak implementacji prawa
wspólnotowego

Polski prawodawca przeniósł na nasz grunt tą idee – wadliwy akt normatywny, bo sprzeczny z ustawą, lub
konstytucję, lub nie wydanie aktu > przeniesienie na teren prawa krajowego praktykę, która się wyraziła w praktyce
któregoś z państw członkowskich

Król nie może czynić źle – władza nie może czynić źle „The king can do no wrong” (W USA nie ma
odpowiedzialności państwa za wadliwe orzeczenie i jeśli chodzi o sędziego jest absolutny immunitet)

 Kazus sędziego sterylizującego bezpodstawnie dziewczynę za zbyt częste stosunki seksualne z

mężczyznami – nie ma odpowiedzialności państwa za szkodę

 W Niemczech Antzchaftung – bardzo ograniczone

Grupa przepisów – odpowiedzialność za cudzy czyn (art. 427, 429, 430 kc)



Art. 427 kc – nadzór nad osobą – odpowiedzialność za cudzy czyn, za osobę której z powodu wieku lub stanu psychicznego
nie da przypisać się winy. Odpowiada ten zobowiązany do nadzoru (wynikać to może z umowy, lub ustawy – nauczyciel)

Kazus
Nauczyciel: W szkole nauczyciel zorganizował lekcję WF dzieląc dzieci na dwie grupy – chłopców i dziewczęta. Chłopcy
uczestniczyli w inscenizacji Bitwy pod Grunwaldem i jeden drugiemu wybił oko. Oboje mieli 12 lat.
Nauczyciel może uniknąć odpowiedzialności gdyby wykazał, że nie można mu przypisać winy w nadzorze, albo wykaże brak
związku przyczynowego pomiędzy nadzorem, a szkodą > przesunięcie ciężaru dowodu. Odpowiedzialność oparta na domniemaniu
winy – to powód musi wykazywać



Możliwość odpowiedzialności na zasadach słuszności – art. 428 kc



Art. 429 kc (powierzenie czynności) – odpowiedzialność na zasadzie winy z przyjęciem domniemania winy. Pozwany, aby
się uwolnić z odpowiedzialności musi się ekskulpować – wykazać, że nie ponosi winy w wyborze, albo pokazać brak
związku przyczynowego.

Wyrok SN z 16.04.2003 r. (II CKN 1466/00)
Powódka poślizgnęła się na nieodśnieżanej drodze osiedlowej. Gdy jest drogą osiedlowa, to zarządcą drogi jest właściciel
nieruchomości przy drodze. Zarządcą była spółka. Spółka powierzyła czynności firmie Marcina G. i ta firma w ramach umowy
zobowiązała się do sprzątania posesji. W konsekwencji mamy dwa pozwane podmioty: spółka administrująca teren i firma
sprzątająca. Sąd I instancji ustala, że właściciel firmy handlowo-usługowej, który zobowiązał się do odśnieżania nie dopełnił
należytego obowiązku – odpowiada na podstawie 415 kc. Czy odpowiada spółka? Spółka twierdzi, że powierzyła czynności firmie
profesjonalnej, czyli wg niej nie można jej postawić zarzutu wadliwego wyboru i zgodnie z art. 429 kc nie ponoszę
odpowiedzialności. Sąd zasądził firmę, ale oddalił pozew w stosunku do Spółki. Zgodnie z art. 441 kc – ich odpowiedzialność jest
solidarna. Powódka pozywa obydwa. Sąd I instancji zasądza odszkodowanie firmy, oddala w stosunku do spółki (bo powierzyła
firmie, która zajmuje się tym profesjonalnie). Powódka wnosi apelacje w części w jakiej doszło do odrzucenia winy spółki. Wedle
Sądu Apelacyjnego pojęcie profesjonalisty należy rozumieć wąsko i nie należy uznać, że firma posiada taki status i sąd zmienił ten
wyrok zasądzając solidarnie. Nastąpiła kasacja i SN uchylił wyrok i zarządził ponowne rozpoznanie. SN powiada, że stanowisko sądu
Apelacyjnego jest arbitralne, bo sąd nie ocenia cech, jakie powinien spełniać podmiot zajmujący się profesjonalnie danymi
czynnościami. Sąd Apelacyjny nie wskazał jakie cechy posiada przedsiębiorstwo trudniące się wykonywaniem danymi czynnościami.
SN uchyla orzeczenie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania oceniając ocenę SA jako ocenę dowolną.



Na tle tej odpowiedzialności zachodzą problemy oceny odpowiedzialności różnych osób – można wskazać dwa podmioty w
grę których wchodzi odpowiedzialność.



Wyrok 3.06.2011 III CSK 314/10 – sportowiec pozywa kilka podmiotów twierdząc, że wszystkie te podmioty są
odpowiedzialne za astmę oskrzelową

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 15 (27.03.12.)

Kontynuacja odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną cudzym czynem

Kazus SN z 3.06.2011 r. III CSK 314/10
Kwalifikacja wyrządzenia szkody przez cudzy czyn. Roszczenie odszkodowawcze przez sportowca niepełnosprawnego, który pozywa
4 podmioty: Polski Komitet Paraolimpijski, Polski Związek Sportów Niepełnosprawnych, dwie osoby fizyczne (Prezesa Zrzeszenia
Sportowców Niepełnosprawnych, trenera). Dochodzi odszkodowania i zadośćuczynienia pieniężnego. Opiera swoje żądanie na

Mateusz Popiel

odpowiedzialność tych podmiotów za tą samą szkodą. Stosownie do art. 441 kc

112

– kilka podmiotów odpowiada solidarnie

(uprawniony może pozwać wszystkich łącznie, jednego spośród nich, albo wszystkich). Dwie osoby prawne i dwie osoby fizyczne
pozwane opierając swoje żądanie na następującym zbiorze okoliczności faktycznych (musi powód wskazać podstawę faktyczną, ale
nie jest zobowiązany wskazać podstawę prawną). Pozew nie musi wskazywać kwalifikacji prawnej, ma powołać okoliczności
uzasadniających żądanie: powód był paraolimpijczykiem i w styczniu 2006 roku był na zgrupowaniu w Szklarskiej Porębie,
przygotowywał się do biegów narciarskich na paraolimpiadę. Komitet wydał polecenie zorganizowania zgrupowania Polskiemu
Związkowi Sportowców Niepełnosprawnych. Obóz zorganizowało Zrzeszenie. Prezes podpisywał umowy. Uczestnicy zgrupowania
mieszkali w domach letniskowych. Warunki zdaniem powoda były nieodpowiednie i spowodowały powstanie schorzenia – astmę
oskrzelową. Powód opisywał, że w pomieszczeniach panował brud i kurz i były to powody choroby poszkodowanego. Również na
Olimpiadzie przechodził krytyczne momenty i nikt nie reagował na jego dolegliwości. Dwie grupy okoliczności: niewłaściwe
warunki zakwaterowania, oraz różne zaniechania

Sąd I instancji (okręgowy) oddalił powództwo uznając, że warunki w Szklarskiej Porębie były odpowiednie. Powód podlegał

okresowym badaniom. Nie ma uzasadnienia medycznego, które wiązałoby astmę z kurzem.

Powód wniósł apelację i sąd apelacyjny podtrzymuje orzeczenie I instancji podkreślając opinię biegłego, gdzie nie ma

żadnego związku przyczynowego między pozwanym, a zaniedbaniami podmiotu.

Pozwany wnosi kasację i SN kieruje sprawę do ponownego rozpoznania. Koncentruje się na zaniechaniach - reakcji trenera i

innych osób odpowiedzialnych za dbałość o stan zdrowia sportowca i rozważa - czy można tym osobom postawić zarzut zaniechania,
które jest przyczynowo związane z pogorszeniem stanu zdrowia – odpowiednio wczesna reakcja mogła mieć korzystny wpływ.
Przyczyna w świetle zebranego materiału jest nieustalona. SN koncentruje się wobec zagadnienia, czy reakcja tych osób była
zasadna? Związek przyczynowy sprowadza się do pozbawienia możliwości leczenia. Szkoda polegająca na utracie szansy leczenia i
ustalenie relacji przyczynowej. Nie rozstrzygnięto zdaniem SN przesłanki odpowiedzialności – zaniedbanie obowiązków przez te
podmioty. Nie ma wątpliwości, że na komitecie olimpijskim osób niepełnosprawnych ciąży obowiązek opieki. Już sam stan zdrowia
osób niepełnosprawnych nakłada należytą dbałość za te osoby. A w podanym stanie faktycznym powód sam zgłaszał swoje
dodatkowe problemy. SN powołuje się na przepisy ustawy o kulturze fizycznej. Brak przepisów nie zabrania konstruowania
konkretnych przepisów o stan zdrowia. Trener powinien także spełniać konkretne wymagania. Więc rozważenia wymaga, czy on miał
kwalifikację, więc zarzut skierowany by był do osoby, która powierzyła mu sprawowanie funkcji trenera. Również, gdyby nie było
wyraźnej podstawy w przepisie prawnym obowiązek dałoby się wyprowadzić z zasad współżycia społecznego. Jeżeli trener dopuścił
się tych zaniechań – mamy podstawy do przypisania winy – zarzut niewłaściwego zachowania się w danej sytuacji. Abstrakcyjny
wzorzec rozważnego, należycie postępującego trenera. Jeżeli trener, nie ma odpowiednich kwalifikacji, to zrzeszenie powierzające mu
funkcję trenera, nie może powołać się na element ekskulpacji z art. 429 kc

113

, który zwalnia z odpowiedzialności poprzez powierzenie

osobie zawodowo się zajmująca się daną profesją. Mamy do czynienia do odpowiedzialności za podwładnego – powierza mu
czynności i działa na jego rachunek – podstawowy punkt odpowiedzialności – art. 430 kc

114

(odpowiedzialność na zasadzie ryzyka,

niezależnie od winy przełożonego, zależnie od winy podwładnego). Przesłanką odpowiedzialności jest ustalenie winy podwładnego.
Art. 430 kc gdyby był pracownikiem zrzeszenia. Na komitecie spoczywa organizowanie przygotowań, ale nie konkretne czynności
organizacyjne. Odpowiedzialność komitetu paraolimpijskiego wchodziłaby w grę w przypadku zaniedbań organizacyjnych, a tu takich
niema. Odpowiedzialność komitetu czysto teoretyczna, a w podanym stanie faktycznym wątpliwa.



Art. 430 kc – odpowiedzialność przełożonego za szkodę wyrządzoną przez podwładnego. Nie jest to zależność służbowa.
Przesłanki:

A) Podleganie wskazówkom przełożonego/ podleganie kierownictwu i stosowanie się do wskazówek

 Osoba, której się powierza korzysta z pewnej autonomii w podejmowaniu decyzji. Problem z interpretacją

art. 430 kc w odniesieniu do szkody poniesionej przez lekarza – czy odpowiada szpital za szkodę na
zasadzie ryzyka, czy też nie? Dochodzenie szkody przez szpital, zależne od winy lekarza, ale niezależne od
szpitala.

o B) Działanie na rachunek

 Art. 430 kc nie odnosi się do zależności wewnętrznej w hierarchii służbowej, bo wymaga, aby działanie

było na rachunek przełożonego. A oczywiste jest, że majster nie działa na rachunek dyrektora wydziału, a

112

Art. 441 kc

113

Art. 429 kc

114

Art. 430 kc

Mateusz Popiel

na rachunek spółki. Prof. podwładnym UJ, bo działa na jego rachunek. Przełożony odpowiada niezależnie
od swojej winy – na zasadzie ryzyka.

Orzeczenie SN 26.01.2011 r. IV CSK 308/10

Małoletnia powódka reprezentowana przez rodziców dochodziła odszkodowania za szkodę spowodowaną wadliwym

leczeniem. Lekarka została skazana w procesie karnym z art. 160 kk. Co do winy lekarki nie ma wątpliwości – wiązanie sądu
cywilnego prawomocnym wyrokiem skazującym.

Przywieziono do szpitala dziecko wówczas 2-letnie i zdiagnozowano zapalenie płuc i lekarka wykonała szereg takich

zabiegów, które spowodowały w konsekwencji ciężkie uszkodzenie ciała. Błąd w sztuce lekarskiej niewątpliwy (art. 415 kc). W
procesie pozwana nie tylko lekarska, ale i spółka z o.o. powierzająca lekarce czynności na podstawie umowy zlecenia (gdyby była
pracownikiem – art. 430 i odpowiedzialność za podwładnego). Pozwana lekarka wykonywała czynności na podstawie umowy
zlecenia i w tej umowie pomiędzy spółką, a lekarką zamieszczono sformułowanie, że wadliwe wykonanie usług medycznych skutkuje
jego odpowiedzialnością za szkodę wyrządzoną z tego tytułu. Pozwany zakład opieki zdrowotnej powołuje się na ta umowę.

Sąd I instancji przyjął rozumowanie, że tego rodzaju zastrzeżenie w umowie ma na celu obejście prawa, bo ma na celu

obejście odpowiedzialności zakładu leczniczego > argument zbędny, bo tego rodzaju argument nie może być wiążący wobec osoby
trzeciej. Pozbawione doniosłości z punktu widzenia, czy spółka w świetle prawa odpowiada. O roszczeniu decydują przepisy prawne,
a nie umowa pomiędzy stronami. Drugi argument – autonomiczności (samodzielności lekarza) – w świetle art. 430 kc konieczne jest
podleganie wskazówką przełożonego, a tu tego niema > kwestionuje się drugą cechę zastosowania art. 430 kc (podleganie
kierownictwu i wskazówek przełożonego). Kiedyś szpital był jednostką budżetową i należało pozywać skarb państwa. W
orzecznictwie wykształciło się bardzo liberalne „podleganie kierownictwu”. SN podkreślał, że wystarczy ogólno-administracyjne
kierownictwo i autonomia lekarza nie wyklucza ogólnego podlegania. W świetle orzecznictwa wymaganie „ogólnego kierownictwa”
jest spełnione – pozwana zobowiązała się do zaleceń kierownictwu zakładu i wskazówką ordynatora oddziału.

Źródło i charakter szkody jest taki sam, gdy pracuje jako pracownik i jako na podstawie umowy zleceni – diagnozę stawia

lekarz, Szkodę wyrządziła lekarka w ramach świadczenia usług medycznych w rozumieniu art. 430 kc. Stosowanie do art. 430 kc –
ten, kto na własny rachunek wyrządza – odpowiada za tą szkodę z winy tej osoby. Pojęcie podporządkowania traktuje się szeroko.
Przy tej sytuacji nie wyłącza podporządkowania z art. 430 kc. Niezależność sztuki lekarza nie wyłącza podporządkowania. W świetle
tej umowy lekarka podlegała kierownictwu (prezesa zarządu spółki, ordynatora) – jest spełniona przesłanka z art. 430 kc. Umowa
zlecenia nie łączy się z podporządkowaniem, ale treść takiej umowy jest zależna od konkretnych ustaleń pomiędzy podmiotami, jeżeli
w tej umowie znalazły się postanowienia zobowiązujące pozwaną lekarkę do wykonywania poleceń zarządu spółki, oraz zastosowanie
się do pełnienia obowiązków – to nie uchyla to kwalifikowania odpowiedzialności na podstawie art. 430 kc – objęcie także przypadki,
że podstawą świadczenia umów zdrowotnych jest umowa zlecenia.

Dzisiaj samorządy poprzez utworzenie spółki prawa handlowego zawierają umowy-zlecenia z lekarzami (tak jak tutaj) i ta

spółka jest przedsiębiorcą. Nie uchyla to kwalifikacji z art. 430 kc.

Lekarka powoływała się na to, że jej sytuacja majątkowa nie pozwala jej na wypłatę tak znacznego wynagrodzenia

pieniężnego i tak wysokiej renty. Jest przepis – art. 440 kc

115

– pozwalający na miarkowanie. Co do zasady nie ma wątpliwości, że

pozwana może się powoływać na art. 440 kc, ale już nie spółka, bo miarkowanie może nastąpić pomiędzy osobami fizycznymi. Sądy
uznały, że nie ma podstaw do zastosowania miarkowania, bo stan majątkowy sam w sobie nie jest wystarczającą przesłanką
miarkowania odszkodowania – tam jest dyrektywa oceny na gruncie zasad współżycia społecznego, a to wiąże się z elementem
porównawczym. Sąd wskazuje na to, że biorąc pod uwagę cechy zaniedbania i rozmiar szkody jaką doznała powódka – nie ma
najmniejszych podstaw do miarkowania zadośćuczynienia pieniężnego.

W tych przypadkach, gdy rozważamy relację podwładności – „podleganie kierownictwu i wskazówek przełożonego” – w

orzecznictwie wykształciła się liberalna wykładnia. Tu wystarczy, jeżeli wchodzi w grę ogólne kierownictwo.

Art. 435 kc i art. 436 kc

116



Art. 435 kc – prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody



Art. 436 kc – odpowiedzialność mechanicznego środka komunikacji poruszanego siłami przyrody

115

Art. 440 kc

W stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy
poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego.

116

Art. 435 kc

§ 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi
odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej
albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
Art. 436.
§ 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił
przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.
§ 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia
poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z
grzeczności.

Mateusz Popiel



Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka – niezależnie od winy posiadacza, co nie znaczy, że jest to odpowiedzialność
absolutna. Są przewidziane okoliczności egzogeracyjne.

o Art. 435 kc – chyba, że szkoda nastąpiła z powodu siły wyższej, lub okoliczność, za którą nie ponosi

odpowiedzialności

o Art. 436 kc - także samoistny posiadacz pojazdu mechanicznego – odpowiedzialność za sam skutek.
o

Pozwany, aby się uwolnić od odpowiedzialności musi wykazać jedną z trzech okoliczności. Jest to
odpowiedzialność za skutek, ale nie absolutna, bo istnieje możliwość zwolnienia się z odpowiedzialności.



Relacja między ruchem przedsiębiorstwa, a pojazdem mechanicznym, a wyłączną winą poszkodowanego. Częstym zarzutem
jest, że poszkodowany ponosi winę za doznanie szkody, a pozwanemu winy przypisać nie można. – interpretacja chybiona.

1.04.2011 II PK 233/10

Sytuacja rozpoznawana przez sąd okręgowy – sąd pracy. Art. 435 kc ustanawia reguły odpowiedzialności za szkodę

wyrządzona komukolwiek, to on stosuje się też do relacji pracodawca-pracownik. Powód był zatrudniony jako kierowca i do jego
obowiązków zgodnie z regulaminem pracy należało nie tylko prowadzenie samochodu ciężarowego, ale także szereg czynności
związanych z rozładunkiem i załadunkiem. Przedsiębiorstwo transportu jest określonym w art. 435, bo jego zasadnicza działalność
opiera się na wykorzystywaniu sił przyrody. (Przedsiębiorstwa budowlane – mogą być różne podstawy kwalifikacyjne). Ale mogą być
przedsiębiorstwa, które używają sił przyrody, ale cały ciężar funkcjonowania opiera się na pracownikach > nie wystarczy, że w tym
przedsiębiorstwie są urządzenia wprawiane w ruch siłami przyrody, ale decydujące jest, aby większość działania przedsiębiorstwa
opierała się na siłach przyrody. W przypadku przedsiębiorstwa transportowego nie ma wątpliwości, że jego funkcjonowanie opiera się
na wykorzystaniu sił przyrody – paliw płynnych.

Do obowiązków rzeczonego pracownika należy nadzorowanie rozładunku i załadunku. Pewnego dnia ładowano na

samochód różne elementy metalowe. Późniejszy powód wszedł na przyczepę, aby dbać o prawidłowe rozładowanie załadunku. W
pewnym momencie opierając się o burtę przyczepy powód wypadł i doznał urazu kręgosłupa i dochodzi odszkodowania. Przy
określaniu przyczyn wskazano na dwie przyczyny: wadliwość urządzenia (niesprawne burty przyczepy), a z drugiej stronie pośpiech i
niedbałość pracownika – z jednej strony po stronie pracodawcy, a z drugiej strony po stronie pracownika. Ustalono odpowiednie
odszkodowanie powypadkowe. Powód dochodzi w procesie odszkodowanie ponad to, co uzyskał z odszkodowania za pracę. Nie
uchyla to odszkodowania uzupełniającego. On dochodzi odszkodowania, które jest ustalane wg zasad prawa cywilnego ponad to, co
uzyskał - odszkodowanie uzupełniające.

Sąd okręgowy nie dostrzegał, że podstawą odpowiedzialności jest art. 435 kc. Skupił się na tym, czy można pozwanemu

(przedsiębiorcy) postawić zarzut zawinionego zachowania – doszedł do wniosku, że nie. Wina nie polegała na tym, że on wszedł na
naczepę, ale to, że nie powinien on tam zostawać. Zachowanie staje się naganne wadliwe/ kiedy podejmowane są czynności grożące
niebezpieczeństwem. Ty sam się naraziłeś na niebezpieczeństwo. Sąd oddalił dodatkowe odszkodowanie.

Sąd apelacyjny rozważył to już na gruncie art. 435 kc – przedsiębiorstwo transportowe wprawiane w ruch siłami przyrody.

Wina nie ma znaczenia – przedsiębiorstwo odpowiada niezależnie od własnej winy, ale może się uchylić z odpowiedzialności, jeżeli
przeprowadzi dowód okoliczności zwalniającej. Pozwany powołuje, że szkodą była spowodowana postępowaniem zawinionym. Sąd
rozważał to w kategoriach, czy można uznać to zachowanie zawinione poszkodowanego za wyłączną przyczynę szkody?

„Wyłączna wina” – dwa kierunki



A) Chodzi tu o porównanie zachowania odpowiedzialnego z zachowaniem odpowiedzialnego – wina występuje wyłącznie po
stronie poszkodowanego > takie rozumienie zmieniałoby podstawę odpowiedzialności – była by to odpowiedzialność na
zasadzie winy z domniemaniem winy.



B) Ukształtowała się wykładnia zwrotu nie w odniesieniu do winy poszkodowanego, ale na płaszczyźnie analizy związku
przyczynowego > rozważenie przyczyn powstania szkody. Dwie przyczyny

o I. Ruch przedsiębiorstwa – pojmowany szeroko – nie tylko ruch urządzeń, ale w ogóle funkcjonowanie

przedsiębiorstwa.

o II. Ruch nie należy utożsamiać z ruchem jakichkolwiek urządzeń mechanicznych. Dwie przyczyny – ruch

przedsiębiorstwa i zachowanie się poszkodowanego. Ruch należy rozpatrywać w kategoriach związku
przyczynowego. SN: istotne znaczenie ma wykładnia przesłanki wyłączającej odpowiedzialność – wyłączna wina
poszkodowanego. Powszechnie przyjmuje się, że sformułowanie wyłącznie z ”odnosi się do winy, dlatego ocena
musi się odbywać w kategoriach adekwatnego związku przyczynowego. W rozpoznawanej sprawie zostało ustalone,
że deska wypadła, ponieważ „uchwyty były porozginane” – jest to własne ustalenie pracodawcy. SN wyjaśnił,
konstrukcje art. 435 par. 1 kc. Była tu też inna przyczyna – zachowanie poszkodowanego zawinione nie było
wyłączną winą poszkodowanego. W tych orzeczeniach będą sformułowanie „wtedy wchodzi w grę” okoliczność
egzogeracyjne, jeżeli wina poszkodowanego jest jedyną przyczyna szkody



Wyłączna wina w spowodowaniu szkody w art. 435 par. 1 kc występuje tylko wtedy, gdy zawinione zachowanie
poszkodowanego było wyłączną winą poszkodowanego – tylko taki związek zwalnia posiadacza pojazdu.



„Jedyna przyczyna szkody” – zachowanie osoby trzeciej, które jest jedyną przyczyna szkody – nie ma podstaw stosowania
art. 435 kc i art. 436 kc (szkoda pozostająca w związku z ruchem przedsiębiorstwa, czy ruchem pojazdu). Gdybyśmy

Mateusz Popiel

wyeliminowali ruch przedsiębiorstwa. Pojazdu nie ma odpowiedzialności z art. 435 kc i art. 436 kc. Chodzi tutaj o
porównanie doniosłości dla powstania szkody dwóch przyczyn:

o Ruch przedsiębiorstwa (element konieczny dla kwalifikacji odpowiedzialności jako za szkodę)
o

Zachowanie się poszkodowanego, lub osoby trzeciej



Porównujemy doniosłość z jednej strony ruchu pojazdu/przedsiębiorstwa, a z drugiej zachowania poszkodowanego. Jeżeli
relacja między stopniem doniosłości ruchu pojazdu/przedsiębiorstwa, a doniosłością winy zachowani poszkodowanego jest
dysproporcjonalne w ten sposób, że zachowanie poszkodowanego absorbuje – mówimy, że został skutecznie
przeprowadzony dowód egzogeracyjne.

Siła wyższa



Ustawa nie definiuje siły wyższej pozostawiając to wykładni. Przyjęło się, że siła wyższa jest taką okolicznością, której nie
można było przewidzieć i nawet gdyby byłą przewidywalna nie można jej było zachować.

Kazus

Pszczelarz dochodził od właściciela melasy (substancja słodka produkowana do dżemów itp.). Kilkanaście km od fabryki

melasy powód prowadził pasiekę. W wyniku długotrwałej suszy pszczoły nie znajdowały pożywienia tylko latały do fabryki melasy i
tam wpadały i masowo topiły się w kadziach. Stracił kilkanaście tysięcy pszczół i dochodził odszkodowania na podstawie
odpowiedzialności przedsiębiorstwa wstawianego w ruch siłami przyrody. Przedsiębiorca bronił się przed pszczołami, bo wskutek
ukąszeń pszczół tracił załogę. Podejmował szereg środków zapobiegawczych. Zarzut jaki podnosił to to, że szkoda powstała w
wyniku siły wyższej – długotrwała susza, wysokie temperatury > wyczerpanie źródeł pożywienia. Sąd nie podzielił tego punktu
widzenia – ocenił, że to nie jest siła wyższa. Bo cyklicznie zdarza się okres długotrwałej suszy w naszym kręgu klimatycznym > nie
uznał odpowiedzialności.

Wchodziła odpowiedzialność przyczynienia się pszczelarza do powstania szkody (bo mógłby pszczoły dokarmiać).

Przedsiębiorca podejmował szereg różnych działań ochronnych – ukąszenia powodowały absencje pracowników. Czy za szkodę
odpowiada pszczelarz? Pszczelarz ma kontrolę pewną nad zachowaniem pszczół. Czy naloty pszczół to stan za który odpowiada
pszczelarz? > Art. 144 kc

117

(immisje pośrednie) – granica wykonywania prawa (jeden z przepisów wyznaczających granicę prawa

własności). Przeloty pszczół immisją pośrednią podpadającą pod art. 144 kc. Czy przeloty pszczół można uznać za
nieprzekraczających przeciętną miarę? Zachowanie pszczelarza także może być podstawą odpowiedzialności, bo jemu można
postawić zarzut, że powinien podjąć działanie zapobiegające nadmiernym nalotom.

Odwracając role procesowe (pszczelarz pozwanym) > odpowiedzialność za szkodą na podstawie art. 415 kc

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 16 (3.04.12.)

dr hab. Jerzy Pisuliński, prof. UJ

Zasady wykonywania zobowiązań

Art. 354 kc

118

– sposób wykonania zobowiązania przez dłużnika



Zobowiązują strony do określonego świadczenia. Przepis mówi o zasadach wykonywania zobowiązania, a nie o zasadach
spełniania świadczenia.



Są stosunki zobowiązaniowe, które nie wymagają współdziałania wierzyciela (sąsiad zobowiązuje się do nie-grania na
fortepianie), są jednak i takie, gdzie jest to konieczne (przy wykonaniu/uszyciu garnituru już jest wymagane współdziałanie –
przymiarka. Podobnie przy namalowaniu portretu – współdziałanie portretowanego).



Te same zasady stosuje się do współdziałania przy wykonaniu zobowiązania przez wierzyciela. Zasady:

Zobowiązanie wykonane zgodnie z jego treścią



Wynika to także z pacta sund servanta. Treść zobowiązania wyznacza powinne zachowanie dłużnika. Treść może być mniej,
lub bardziej rozbudowana. Mogą być zobowiązania bardzo skomplikowane i mniej skomplikowane, których źródłem będzie

117

Art. 144 kc

Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad
przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

118

Art. 354 kc

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno -gospodarczemu oraz zasadom współżycia
społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

Mateusz Popiel

ustawa. Musimy pamiętać o art. 56 kc

119

. Art. 354 kc krzyżuje się z art. 56 kc, bo odwołuje się do podobnego kryterium –

zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Pierwszeństwo należy dać treści zobowiązania wynikającego ze
swobody stron.

o Ustalone zwyczaje – obrót międzynarodowy
o

Treść – pierwszy wyznacznik w jaki sposób dłużnik powinien się zachować.

Uzupełniające kryteria (do treści zobowiązania)

 Cel społeczno gospodarczy
 Zasady współżycia społecznego
 Istniejące zwyczaje



Kryteria wskazują sposób wykonania zobowiązania. Strony mogą sobie same uregulować sposób wykonania zobowiązania.
Następczo także strony mogą uregulować pewne kwestie.



Podstawowe kryterium wykonania zobowiązania – treść. Czy zmiana okoliczności może powodować modyfikacje
powinnego zachowania się dłużnika?

Klauzula rebus sic stantibus – art. 357^1 kc

120

i art. 358^1 kc

121

(mała klauzula rebus sic stantibus)



Co do zasady dłużnik ma obowiązek wykonać zobowiązanie, nawet jeżeli nastąpiła zmiana okoliczności i trudności nie
usprawiedliwiają dłużnika do odmowy spełnienia świadczenia. Dłużnik nie może z powołaniem na zmianę okoliczności
żądać unieważnienia. Ale ustawodawca nie wymaga ofiar od dłużnika. Są sytuacje, gdzie dłużnikowi należy przyznać co
najmniej modyfikację stosunku zobowiązaniowego.



Nie chodzi o zobowiązania całkowicie niemożliwe – prawo nie wymaga niemożliwego. Art. 475, art. 493, art. 495 kc – w
zależności od tego, co spowodowało niemożliwość wprowadzają obowiązek naprawienia szkody. Są to też sytuacje, gdy
świadczenie dałoby się spełnić, ale to spełnienie byłoby nieracjonalne.



Art. 357^1 kc – nadzwyczajna zmiana okoliczności, a z drugiej strony niemożliwość gospodarcza spełnienia świadczenia.
Przykład: dłużnik zobowiązał się do świadczenia zboża, płynęło ono na statku, ale statek zatonął. Inaczej, kiedy rzecz była
unikatowa. Czy ma sens, aby od dłużnika wymagać tak daleko idących ofiar? Zobowiązanie technicznie jest możliwe do
wykonania, ale należy je zrównać do niemożliwości świadczenia.



Art. 357^1 kc – zobowiązanie możliwe, ale powodowałoby to nadmierne trudności, lub nadmierną stratę, a strony tego nie
przewidziały – prawo pozwala uwzględnić następczą zmianę okoliczności. Pojawił się w 1990 r., jako odpowiedź na
trudności gospodarcze pod koniec lat ‘80. Przepis pozwala na modyfikacje treści stosunku obligacyjnego, a dopiero w dalszej
treści na rozwiązanie stosunków umownych, bo on dotyczy tylko stosunków umownych. Daje wyraz zasadzie trwałości
zobowiązania – nie chce ustawodawca pozwalać na jednostronne rozwiązanie zobowiązania. Jedna strona chce rozwiązać
stosunek obligacyjny, a druga strona jest temu przeciwna.



Przepis o waloryzacji (art. 358^1 kc) nie mówi o rozwiązaniu treści umowy – pozostaje w pozycji krzyżowania z art. 357^1
kc.Te dwa przepisy się nie wykluczają. Można z art. 357^1 nawet żądać rozwiązania umowy. Chociaż przepisy służą
utrzymaniu. Przesłanki

o Nadzwyczajna zmiana stosunku. Przepis nie wymienia na czym ta zmiana miałaby polegać. Na pewno takim

zdarzeniem byłoby trzęsienie ziemi, powódź, pożar. Mogą to być także różne zdarzenia społeczne – długotrwały

119

Art. 56.

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

120

Art. 357^1 kc

Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą,
czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób
wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron,
kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

121

Art. 358^1 kc.

§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy
szczególne stanowią inaczej.
§ 2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.
§ 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia
społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.
§ 4. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie
pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
§ 5. Przepisy § 2 i 3 nie uchybiają przepisom regulującym wysokość cen i innych świadczeń pieniężnych.

Mateusz Popiel

strajk generalny także może być „nadzwyczajną zmianą stosunków”. Chodzi o coś nadzwyczajnego, a przecież
coraz więcej jesteśmy w stanie przewidzieć.

Zdarzenie, którego strony nie przewidywały. Możliwość przewidzenia konsekwencji i wpływu tych zdarzeń na
wykonanie zobowiązania. Okoliczność musi być brana pod uwagę na chwilę zawarcia umowy.

 Zmiana stosunków musi mieć określonych wpływ na zobowiązanie – że wykonanie zobowiązania staje się

nadmierne trudne, lub groziłoby nadmierną/rażącą stratę.

 Nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć charakter prawny – ONZ wprowadza embargo na pewne

minerały potrzebne do pewnej produkcji.



Jeżeli nastąpi ta zmiana, to sąd może na żądanie strony zgodnie z zasadami współżycia społecznego (biorąc pod uwagę jaki
to może mieć wpływ na sytuację obu ze stron).



Art. 357^1 kc daje kompetencje sądowi do modyfikowania treści. Np. rozmiar świadczenia zostanie zmniejszony,
świadczenie zostanie rozłożone na raty. Orzeczenie ma charakter konstytutywny – dokonuje modyfikacji treści stosunku
łączącego strony.



Sąd może nawet rozwiązać umowę. „Nawet” – oznacza to ostateczność. Sąd obowiązany jest dokonać rozliczenia pomiędzy
stronami. Sąd może nakazać zwrot tego, co zostało świadczone. Sąd może nakazać zwrot korzyści, nakładów, które zostały
poczynione. Sąd ma duże kompetencje.

Art. 358^1 kc

(możliwość waloryzacji zobowiązania)



Skoro zobowiązałeś się świadczyć 100 zł, to musisz tyle świadczyć, bo do tego się zobowiązałeś. Tzw. zasada nominalizmu
– zobowiązanie powinno być spełnione w sumie nominalnej.



Dotyczy tylko zobowiązań pieniężnych sensu stricto. Nie chodzi tu o takie zobowiązania, gdzie pojawia się pieniądz, jako
surogat dobra (pieniądz może być surogatem rzeczy zniszczonej > zobowiązanie ze świadczeniem pieniężnym) zobowiązanie
pieniężne pojawia się, jako wtórne. Do takich zobowiązań nie ma znaczenia zasada nominalizmu. To samo przepisy
dotyczące odszkodowania – wartość odszkodowania z daty orzekania (uwzględniamy ewentualną zmianę okoliczności).



Nie zawsze chodzi o zobowiązanie w całości pieniężne (jedno ze świadczeń może mieć charakter pieniężny – kara umowna
za nieświadczenie). Całe zobowiązanie nie musi być pieniężne – art. 358^1 kc znajdzie tu zastosowanie.



Zapłata w sumie nominalnej – przekazanie określonej wartości ekonomicznej wyrażonej w sumie pieniężnej. Dawniej
pieniądze miały wartość samoistną – były wybijane z prawdziwych kruszców; ale te dzisiejsze mają wartość nominalną.
Świadczenie pieniężne mamy spełnić w nominalnej wysokości. Pieniądz ma równocześnie pewną wartość nabywczą (co
możemy za to nabyć). Pieniądz ma stałą wartość, ale wartość nabywcza się zmienia w czasie. A art. 358^1 kc mówi o kwocie
nominalnej, niezależnie od siły nabywczej.



Są możliwe wyjątki – możliwość zmiany wysokości. Waloryzacja jest możliwa w dwojaki sposób

o Par. 2 – same strony mogą zastrzec, że wysokość świadczenia będzie obniżony do konkretnego dobra. Można się

umówić, że kwota, która ma zapłacić dłużnik będzie odpowiadała 10 m2 na osiedlu Krowodrza w Krakowie. Strony
wprowadzają sobie same mechanizm zmian

Waloryzacja sądowa – na żądanie jednej ze stron sąd może po rozważeniu interesu jednej ze stron zmienić
wysokość świadczenia. Warunek: istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. Nie da się jednak w sposób abstrakcyjny
wyznaczyć „istotną zmianę wartości pieniądza”. Zmiany, które nie są istotne muszą być przez strony uwzględniane.

Sąd może podwyższyć wysokość świadczenia, albo zmienić wysokość (Apreciacia – wzrost wartości). Sąd nie ma
możliwości rozwiązania stosunku umownego.

Z tym żądaniem nie może wystąpić ta strona, która prowadzi przedsiębiorstwo. Zmusza przedsiębiorców do czegoś,
co przewidzieć jest trudno.



Orzeczenie sądu dotyczące modyfikacji – charakter konstytutywny, Wymaga wytoczenia powództwa. Jaki charakter ma
uprawnienie do żądania zmiany? Uchwała Sądu Najwyższego z 3.04.1990 r. – charakter prawny. Czy podlega
przedawnieniu? Jeżeli zobowiązanie zostało wykonane, to waloryzować nie ma już czego.



Czy w każdym wypadku spełnienie świadczenia w nominalnej wysokości powoduje wypełnienie zobowiązania? Uchwała z
3.04.1990 r.: Spełnienie świadczenia w nominalnej wysokości może powodować, że nie będzie prowadziło to do wygaśnięcia
zobowiązania. Wprawdzie dłużnik powinien świadczyć w nominalnej wysokości, ale może się okazać, że świadcząc w
nominalnej wysokości interes wierzyciela nie będzie zaspokojony. Co do zasady przepis wymaga spełnienia świadczenia w
nominalnej wysokości.

Mateusz Popiel



Art. 450 kc

122

– wierzyciel nie może odmówić świadczenia częściowego. Sąd Najwyższy wymaga, aby wierzyciel złożył

oświadczenie, nawet w sposób dorozumiany, że to co otrzymał, to jest częściowe wykonanie zobowiązania. Mogą istnieć
sytuacje więc, że dłużnik nie będzie wiedział, czy wykonał zobowiązanie, czy nie.



Orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny, a waloryzacja jest dopuszczalna wielokrotnie. Może nastąpić dalsza zmiana
okoliczności.



Czy żądać waloryzacji może wierzyciel, który sam popadł w zwłokę? Nie (SN) – nie może się powoływać strona, która sama
spowodowała do opóźnienia, a w tym czasie nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej.



Jeżeli sąd dokonuje waloryzacji – ustawa nie mówi, jakim kryterium ma się posłużyć sąd. Nie ma jednego uniwersalnego
kryterium. Jeżeli strony się rozliczają w związku z nieważna umową sprzedaży nieruchomości – waloryzacja nie może
przewyższać wartości, która się zwraca. Sąd powinien rozważyć, jaki wskaźnik zastosować zależnie od sytuacji, w jakiej
znalazły się strony. Ryzyko zmiany powinny ponosić obydwie strony.



Sąd musi ocenić uwzględniając interesy obydwu stron. Nie może obciążając tylko jedną stronę, bo to może doprowadzić do
ruiny dłużnika. Przepis nie uzależnia od przewidywania, czy nie, siły nabywczej. Ciężar zmian i skutki powinny być
rozłożone pomiędzy stronami.



Te dwa przepisy pozwalają na zmianę treści, wysokości świadczenia

Art. 355 kc

123

(dłużnik powinien wykonując zobowiązanie dochować staranności wymaganej w stosunkach danego rodzaju)



Przepis dotyczy tego, jak dłużnik powinien się zachowywać, a nie co powinien robić. Treść stosunku obligacyjnego wskazuje
co ma zrobić dłużnik, a ten przepis wskazuje, jak ma się dłużnik zachowywać.



Należyta staranność – okoliczność za którą dłużnik odpowiada.



Samo niewykonanie zobowiązania, jeszcze nie przesądza o odpowiedzialności dłużnika, Bo niewykonanie może mieć różną
przyczynę. Może być spowodowane okolicznością, za którą dłużnik odpowiada i taka, za którą nie odpowiada.



Skoro dłużnik zostawił wykonanie zobowiązania na ostatnią chwilę i wtedy coś się wydarzyło, to znaczy, że nie dochował
należytej staranności. Miernik ma być obiektywny – niezależny od osobistych właściwości, czy cech dłużnika.



Element obiektywnego zachowania nie może abstrahować od okoliczności. Nie można abstrahować od okoliczności, w
jakich przyszło spełniać świadczenie, bo mogą to być okoliczności szczególne. Bo w pewnych okolicznościach będą one
usprawiedliwione.



Miernik należytej staranności musi być odniesiony do stosunków danego rodzaju.



Art. 355 par. 2 kc - standard wyższy. Możemy od początkującego hydraulika wymagać należytej wiedzy, a to, że on jest
samorodnym hydraulikiem i dopiero zaczął działalność, to nie ma to znaczenia. Ale jeżeli idziemy do prof. medycyny to
standard będzie wyższy, niż od rozpoczynającego praktykę lekarza.



Dłużnik nie musi wykonywać swojego zobowiązania osobiście – ten sam standard wykonujemy wobec osób wykonujących
za niego. Art. 474 kc

124

– dłużnik odpowiada, jak za własne działanie, lub zaniechanie za działania . Nie ma znaczenia, czy

dłużnik wykonuje osobiście.

Kto, komu, gdzie i w jakim terminie powinien świadczyć?

(Podstawowe zasady)



Kto ma wykonać zobowiązanie – dłużnik. Ale czy zawsze musi wykonywać osobiście? Nie, bo jeżeli jest to np. osoba
prawna i świadczenie dotyczy wykonania świadczenia będącego spółką akcyjną. Istnieje podział pracy i oczywiste jest, że
zobowiązanie może być lepiej wykonane przez osobę trzecią. Czasami dłużnik jest do tego zobowiązany przez prawo.

122

Art. 450 kc

Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przy jęcie takiego świadczenia narusza
jego uzasadniony interes.

123

Art. 355 kc

§ 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej
działalności.

124

Art. 474 kc

Mateusz Popiel

Dłużnik czasem nie chce/nie może i powierza drugiej osobie. Zasadą jest, że nie musi wykonywać sam, chyba że …art. 356
kc

125

- może to wynikać z ustawy (umowa zlecenia – zleceniobiorca musi osobiście wykonywać, a inaczej jedynie w

określonych okolicznościach). Może to wynikać z okoliczności – jeżeli idę do znanego fotografa, to oczekiwał będę, że on
wykona to osobiście. Właściwość zobowiązania może wskazywać, że świadczenie powinno być spełnione osobiście. Jeżeli
nic innego nie wynika, to dłużnik może posługiwać się innymi osobami. Czy możliwe jest wykonanie zamiast dłużnika?

Zobowiązanie pieniężne – nie ma znaczenia (pecunia non olet) – nie ważne, kto spełni świadczenie.

Zobowiązanie niepieniężne – wierzyciel co do zasady nie może odmówić, jeżeli świadczenie spełnione jest za
zgodą i wiedzą. Spełnienie wbrew woli, albo wiedzy może uzasadniać odmowę przez wierzyciela spełnienia
świadczenia (szczególnie wtedy, kiedy zobowiązanie miało być wykonane osobiście).

Czy powstają roszczenia pomiędzy tym kto świadczy, a tym, za kogo się świadczy. Czy we wszystkich wypadkach
spełnienia świadczenia pieniężnego jest bez znaczenia dla wierzyciela? Np. polityk bierze pieniądze od bandytów –
uzasadniony interes, aby odmówić (wyjątkowe sytuacje).

____________________________________________________________________________________________________________

Prawo cywilne

Zobowiązania. Wykład 17 (17.04.12.)

Prof. dr hab. Fryderyk Zoll

Wykonanie zobowiązań: teorie wykonania zobowiązania, świadczenie częściowe, zaliczenia świadczenia

- -



Art. 450 kc i n – wykonanie zobowiązań, ale i wcześniej (art. 351^1 kc, art. 345 kc, duża i mała reguła rebus sic
stantibus),art. 387 kc – uprzednia niemożliwość świadczenia (impossibilium nulla obligatio est).



Różne typy umów z udziałem osoby trzeciej – rozszerzanie zasady względnego skutku zobowiązania



Dodatkowe zastrzeżenia umowne.



Zadatek



Przepisy o wykonaniu zobowiązania i o skutkach naruszenia



Reguły z art. 450 i art. 471 kc stosuje bez względu na to jakie są źródła zobowiązania – niewykonanie zobowiązania
wynikającego z czynu niedozwolonego będzie ciągle niewykonaniem zobowiązania.



Art. 443 – kumulacja roszczeń. Dane zdarzenie może stanowić delikt, albo naruszenie zobowiązania. Ale nie zawsze tak jest.

o Albo jest zasada non cummule – zakaz kumulacji (Francja)
o Prawo niemieckie, angielskie – wąskie podstawy odpowiedzialności deliktowej, ale możliwy zbieg obu podstaw tej

odpowiedzialności.

o Prawo polskie – żadna z tych kategorii. Są dwie podstawy, generalne klauzule (471, 415) – możliwe dochodzenie

roszczeń na jednej i drugiej podstawie.

Art. 443 nie oznacza swobody dobierania się z jednego, lub z drugiego. Art. 443 oznacza kumulacje, ale nie
oznacza, że wolno mieszać. Musimy osobno badać.



Polski system – reakcją lat ’30 na to co się stało w prawie niemieckim.

KC niemiecki był oparty na założeniu, że wszystko da się sprowadzić do dwóch postaci naruszenia zobowiązania:
zwłoka i niemożliwość świadczenia. Ale później udowodniono, że istnieje cały szereg przypadków.

Polscy kodyfikatorzy znali te idee i zaczęto budować system, który był syntezą

 Art. 471 – naruszenie zobowiązania wynikającej z niewykonania lub z nienależytego wykonania

zobowiązania.



Prawo polskie dalej wymaga kwalifikacji zobowiązania. Opóźnienie, zwłoka, następcza niemożliwość świadczenia
(zawiniona i niezawiniona).

o Art. 491 – zwłoka w umowach wzajemnych. Art. 493 – następcza niemożliwość świadczenia > prawo odstąpienia.



Odstąpienie od umowy w przypadku łóżka wodnego. Przedsiębiorca muszący zwrócić pieniądze ma stratę, bo musi oddać
pieniądze. > Obawa ustawodawcy do zbyt szerokiego odstąpienia od umowy.



Problem rękojmi (art. 556 i n. kc). Odpowiedzialność pojawia się nie tylko w przypadku rękojmi: umowa o dzieło, umowa
najmu, umowa leasingu, umowa darowizny. Jest to odpowiedzialność za wadliwość rzeczy.



Art. 556 – odesłanie do reżimu naprawienia szkody.



UE – dyrektywa o sprzedaży konsumenckiej. Wprowadzona do prawa polskiego ustawą o szczególnych warunkach
sprzedaży towarów konsumpcyjnych. Art. 8 ustawy – trochę inaczej ni żart. 560 kc. UE skorzystała z Konwencji
Wiedeńskiej o międzynarodowej sprzedaży towarów. Ustawa wprowadza termin „niezgodność towaru konsumpcyjnego z
umową”

125

Art. 356 kc

§ 1. Wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia.
§ 2. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

Mateusz Popiel



Są jeszcze przepisy części ogólnej regulujące wady oświadczenia woli. Art. 560 – prawo do naprawienia zobowiązania



Czy istnieje jakaś relacja miedzy wadami oświadczenia woli a rękojmią? Nie przyjmuje się takiego eliminującego skutku
rękojmi.



Wykonanie zobowiązania – przepisy nie regulują roszczenie o wykonania zobowiązania, jako takiego. Są systemy, które nie
znają zasady spełnienia wykonania świadczenia.



Art. 363 – można się domagać naprawienia szkody w naturze.

Kazus
Orzeczenie SN związane z umową o dzieło. [Przy konsumentach stosuje się ustawę o sprzedaży konsumenckiej.] To był stan prawny
sprzed ustawy o sprzedaży konsumenckiej. Art. 637 – rękojmia w przypadku umowy o dzieło. Instalacja gazowa do ogrzewania
wadliwa. Pani wystąpiła w końcu z art. 480 par. 1 kc. Zwłoka – art. 476 kc (jeśli się usprawiedliwi – to będzie opóźnienie). Czy ta
pani ma roszczenie z niewykonania zobowiązania? Nie, SN uznał że te uprawnienia nie przysługują. Są to przepisy regulujące
przejście do dalszych uprawnień.



Co to jest wykonanie zobowiązania?



Wykonanie zobowiązania: zachowanie zgodne z treścią zobowiązania.



Czym jest wykonanie zobowiązania?

- -

Teorie wykonania zobowiązania



Problem z kwalifikacja spełnienia świadczenia



Spełnienie świadczenia jako czynność prawna czy czynność faktyczna



Teoria finalna



17 letni A za zgodą rodziców sprzedał należący do niego rower. Zapłata miała nastąpić za kilka tygodni. Kupujący po
upływie tego terminu zapłacił A cenę. Nie uzyskał jednak zgody na przyjęcie świadczenia. Jednak świadczenie przyjął. Czy
wierzytelność o zapłatę ceny wygasła? Czy na czynność wykonania zobowiązania A potrzebował zgodę?

Czy to jest czynność prawna? Czy potrzebna będzie zgoda? Po zawarciu umowy miał wierzytelność. Przyjecie
świadczenia prowadzi do skutku rozporządzającego.

Jeśli rozporządzenie  art. 17 kc. Powstawałby stan bezskuteczności zawieszonej.

Jakie są czynności? Umowa sprzedaży, przeniesienie własności rzeczy. Przeniesienie własności znaków pieniężnych
następuje przez wydanie. Czy potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego?

Jeżeli przeniesienie własności byłoby czynnością rozporządzająca byłaby osobną czynnością to nei byłaby
potrzebna zgoda

Spełnienie świadczenia

Jeżeli nie potrzebowałby zgody na przeniesienie własności pieniądza a potrzebował na przyjecie świadczenia ze
skutkiem spełnienia zobowiązania? Nabyłby skutecznie własność pieniędzy, ale bez tytułu. W związku z tym
obowiązek zwrotu. > W Polsce nikt by go tak nie rozwiązał.



SN przyjmuje teorię umowna spełnienia świadczeń.



Art. 453 kc (datio in solutum – świadczenie w miejsce wykonania). Porozumienie stron powoduje zaspokojenie wierzyciela z
pierwotną wersją zobowiązania.

Na czym polega wykonanie świadczeń z tytułu rękojmi? Jabłka są wadliwe.

Odesłanie do art. 560 kc. – możemy odstąpić. Odstępujemy nie od umowy sprzedaży ale od uzgodnieniu o
spełnieniu zobowiązania. Jaki efekt odstąpienia? Czy można obniżyć cenę? Jak można obniżyć cenę? Art. 563
stosuje się także do umowy o darowiznę. Czy można zastosować rękojmię? Spełnienie częściowe świadczenia – jak
pierwotnie uzgodniono, że przyjęcie 50 kg jabłek powoduje wygaśnięcie zobowiązania, to pomniejszenie ceny
powoduje odżycie roszczenia pierwotnego.

Czy można zastosować odpowiednio art. 561 kc? Nie, bo jest inny przedmiot.

- -

Teorie wykonania zobowiązania



Sąd ustalił, że powódka decyzją z dnia 18 września 1969 r. otrzymała przydział lokalu mieszkalnego położonego w R. przy
ul . E. 42/4, uiszczając tego dnia kaucję w mieszkaniową w wysokości 6,924 zł, stanowiącą wielokrotność (3,18) średniego
ówczesnego wynagrodzenia. W dniu 8 października 2001 r. kupiła ten lokal, po ustanowieniu jego odrębnej własności, co
uprawniało ją do zwrotu uiszczonej kaucji mieszkaniowej. W 2003 r. pozwana Gmina zwróciła powódce kaucję w
nominalnej wysokości 2,03 zł, nie zgadzając się na waloryzację tego świadczenia.

Nie może nastąpić wykonanie zobowiązania. Spełnienie świadczenia nie mogło doprowadzić do wykonania
zobowiązania. Roszczenie musi dalej istnieć.

Gmina twierdzi, że świadczenie wygasło i nie ma czego waloryzować.

Czy zobowiązanie zostało należycie wykonane? Czy to świadczenie zmieniło swoją wysokość?

Mateusz Popiel

Sąd Rejonowy dochodzi d wniosku, że nie jest to należyte wykonanie zobowiązania i zasadnie powódka domaga się
zwrotu



SR stwierdził, że do kaucji mieszkaniowych wypłaconych przed dniem 12 listopada 1994 r. miał zastosowanie art. 36 ust. 1
ustawy z dnia 21 czerwca 2001 …

- -



SO uwzględniając apelację strony pozwanej – wyrokiem z dnia 30 stycznia 008 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił
powództwo. Sąd ten podkreśli, ze ustawową zasadą jest spełnienie świadczenia pieniężnego w wysokości nominalnej (art.
358^1 par 1 k.c.) Zwracając kaucje mieszkaniową po denominacji złotego w takiej wysokości (2,03zł) pozwana gmina
spełniał świadczenie (art. 354 k.c.). Powódka przyjęła je bez zastrzeżeń, nie domagając się waloryzacji…



- -



SN zważył co następuję:



Jest oczywiste…



- -



SN: Założenie, że zapłata sumy nominalnej świadczenia pieniężnego stanowi spełnienie świadczenia i jest właściwym
sposobem wykonania zobowiązania (art. 354 k.c.) jest nieuzasadnione w przypadku zwrotu świadczeń pieniężnych
podlegających waloryzacji (art. 3581 par. 3 k.c). Lex nr 960545



- -

Częściowe spełnienie świadczenia

Art. 450 kc
Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza
jego uzasadniony interes.
- -



Najemca nie godzi się z podwyżką czynszu, która była skuteczna. Najemca chce zapłacić czynsz w wysokości
dotychczasowej. Wynajmujący odmawia przyjęcia świadczenia, obawiając się, że zostanie to poczytane jako jego zgoda na
niższy czynsz. Najemca pragnie złożyć nieprzyjętą kwotę do depozytu sądowego. Czy zasadnie?

- -
Zaliczenie świadczenia na jedną z wielu należności

Art. 451 kc
§ 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić.
Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające
świadczenia główne.
§ 2. Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z
tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu.
§ 3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów
wymagalnych - na poczet najdawniej wymagalnego.



Może wskazać dług, na poczet którego chce zaliczyć. Jak się tego nie oświadczy pojawia się szereg problemów – par. 2 i par.
3



Co jeżeli nie przyjął wierzyciel pokwitowania, a nie było wyboru? Nie można wybrać, który dług spłacamy, chyba, że
niezwłocznie



Mamy 4 różne należności i najstarsza z nich jest przedawniona. Dłużnik płaci, ale nie mówi na który dług to ma pójść.

Czy dług przedawniony będzie zaspokojony? Wszystkie długi są zaskarżalne, tylko jeden dług jest przedawniony.

To wszystko powinno działać na korzyść dłużnika, więc wg prof. nie powinno przechodzić na należność
przedawnioną.



Par. 1 – wierzyciel może zaliczyć. Co jeżeli nie zaliczy? Prof. uważa, że mechanizm zaliczania działa ex lege. Ale przepis
wyraźnie wskazuje na coś innego.

Kazus

Huta miała dług i bezpośrednio wskazała, że płaci zaległy dług, a nie odsetki, a wierzyciel uważa co innego. Art. 451 dotyczy także
sytuacji, gdy jest jeden dług i należności uboczne.

____________________________________________________________________________________________________________

Prawo cywilne

Zobowiązania (24.04.12.)

Zaliczenie świadczenia na jedną z wielu należności

Art. 451 kc
§ 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce

Mateusz Popiel

zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na
zalegające świadczenia główne.
§ 2. Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z
tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu.
§ 3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów
wymagalnych - na poczet najdawniej wymagalnego.

- -

Kazus (z Mężczyzną zawierającym umowę o powrót dziewczyny do niego zawarty z wróżką)



Niemcy uznali że to jest niemożliwe. Nie jest nieważna czynność, tylko wygasają roszczenia pierwotne.

Kazus



Składamy w Internecie zamówienie na towar, otrzymamy potwierdzenie, że ono wpłynęło, a potem odwołujemy ofertę. Po
czym przedsiębiorca przysyła oświadczenie, że przyjmuje ofertę.



Czy umowa sprzedaży została zawarta? Czy została skutecznie odwołana oferta?



Czy nasza oferta została skutecznie odwołana? [Kluczem uporządkowanie sposobu myślenia].



Generalnie oferta jest nieodwołalna co do zasady. Ale wyjątek jest w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami (obrót
profesjonalny), a tu jedna strona jest konsumentem.

o Inne zestawy:

 Przedsiębiorca – osoba prawna nie prowadząca działalności gospodarczej



Postać elektroniczna – art. 66^1 – do czasu otrzymania potwierdzenia nie ma stanu związania.



Problem odstąpienia od umowy zawartej na odległość. Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów. > Mógłby
odstąpić, gdyby umowa była zawarta.



Wnioskowanie z większego na mniejsze > skoro mogę odstąpić, to tym bardziej mogę odstąpić od zawarcia – wnioskowanie
a fortiori

- -



Wyrok SA w Poznaniu z dnia 11.12.2005 r. I ACa 746/05

Strony łączyła umowa handlowa, na podstawie której powód sprzedał pozwanemu książki. Z uwagi na dokonane transakcje powód w
grudniu 2002 r. i styczniu 2003 r.….

- -



Na skutek wezwania…

o Art.451 kc
o [Kluczem egzaminu zidentyfikowanie problemu]



W tak ustalonych okolicznościach Sąd I instancji uznał powództwo za zasadne jedynie w części. W ocenie Sądu zaliczenie
przez stronę powodową dokonywanych wpłat na najdawniej wymagalne należności nie mogło bowiem być uznane za
skuteczne. Powód, zgodnie z art. 462 kc powinien był udzielić wpłacającemu pokwitowań, skoro zaś tego nie zrobił, to
pozwany, stosowanie do treści art. 451 par. 2 kc, mógł w późniejszym terminie żądać zaliczenia dokonywanych wpłan….



Wyrokiem z dnia 20 maja 2004 r. SA w Poznaniu oddalił w całości apelację wniesioną przez powoda. Zdaniem SA Sąd I
instancji wbrew twierdzeniom skarżącego dokonał prawidłowo ustaleń faktycznych, nie przekraczając granic swobodnej
oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Sąd za niezasadny uznał w szczególności…

- -



Wyrok SN z dnia 10 sierpnia 2005 r. I CK 140/05



Wyrok zapadł w następującym stanie faktycznym



Decyzją z dnia 30 maja 1998 r. wojewoda W. stwierdził nabycie przez pozwanego prawa wieczystego użytkowania działek
stanowiących własność Skarbu Państwa, bliżej w niej opisanych, ustalając opłatę roczną w kwocie 93,266 zł, płatną w
terminie do 31 marca każdego roku. Pozwany nie zapłacił opłaty za 1999 r., a w dniu 29 marca 2000 r. dokonał przelewu na
rzecz powoda kwoty 93.266 zł ze wskazaniem, że jest to opłata należna za 2000 r. Opłatę tę powód zarachował na poczet
zadłużenia z tytułu opłaty rocznej za 1999 r.

o Art. 351
o Art. 457 kc



SO uznał, że żądania powoda zasługuje na uwzględnienie jedynie w części uznanej przez pozwanego obejmującej
nieuiszczoną opłatę za lata….



SA nie podzielił podniesionego w niej zarzutu naruszenie art. 451 par. 1 kc, kwestionującego uprawnienie pozwanego do
wskazania, że dokonana w dniu 19 marca …



SN zważył, co następuje: Podstawy kasacji są uzasadnione, chociaż nie w pełni można podzielić….



Zgodnie z regułami zarachowania, które przewiduje art. 451 par. 1 kc….



Użyte w art. 451 kc pojęcie długu należy rozumieć szerzej niż ogólną…

Dłużnik się nie może sprzeciwić

o 451 par. 3
o Art. 451 par. 1 – więcej należności w ramach jednego stosunku,

Mateusz Popiel

- -



Wyrok SN z dnia 24 czerwca 2005 r. V CK 806/04…



Prawomocnym wyrokiem…



Pismem procesowym…



Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa…



Powód….



SO…



Swoboda wyboru dłużnika….. Wierzyciel może natomiast uchylić się od skutków prawnych tego oświadczenia z
powołaniem się na przepisy o wadach oświadczenia woli (art. 82 i nast. k.c.)

Spełnienie świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej

- -

Podstawy porządku legitymacyjnego



Dwie zasady porządku legitymacyjnego:

1. Dłużnik nie może się wstrzymać ze spełnieniem świadczenia do czasu spełnienia świadczenia przez wierzyciela
2. Dłużnik ponosi ryzyko spełnienia świadczenia do rąk nieuprawnionego

Czy dłużnik może się wstrzymać z wykonaniem świadczenia do czasu kiedy druga strona wykaże, że jest
uprawniona?

o Art. 921^15 – znaki legitymacyjne (np. numerek w szatni). Może się wierzyciel wstrzymać do czasu okazania

znaku.

Świadczenie do rak osoby nieuprawnionej – nie jestem zwolniony z długu. Czy jest chroniona moja dobra wiara?
Zasada ogólna jest taka, że nie jest chronione zaufanie. Można zastrzec dokument z klauzulą literacyjna –
świadczenie do osoby z tym dokument zwalnia.

Art. 464. To wierzyciel musi wykazać, że mu nie zapłacono – okoliczność negatywna (są one trudne w
dochodzeniu). Sama okoliczność negatywna nie prowadzi do odwrócenia dowodu.

Kazus
Osoba 3 fałszuje pokwitowanie wierzyciela tak, że dłużnik nie jest w stanie rozróżnić. Czy nastąpi liberalizacja dłużnika? Dokument
nie jest pokwitowaniem. Świadczenie do rak osoby nieuprawnionej nas nie zwalnia.
Analogia z art. 464? Czy istnieje luka w kc? Kiedy jest luka? Omija się test podobieństwa do innej reguły. Ustawodawca, któryby
racjonalnie postępował, to ten przypadek musiałby tak samo rozwiązać, jak osoba istniejąca w systemie.
[Luka „życzeniowa” – tam gdzie chcemy znaleźć lukę znajdujemy lukę.]



Co jest racją art. 464 kc? W razie sporu przed sądem. Broni się przed dowodem. Jak wystawiłeś pokwitowanie bez dostania
pieniędzy, to jest to Twoje ryzyko. Jeżeli zgubisz pokwitowanie, to Ty ponosisz ryzyko.



Gdy ktoś sfałszował pokwitowanie, to powyższe nie działa.

Art. 512 kc - przelew



Mogę przenosić wierzytelność bez zgody dłużnika.

Łańcuszek osób
A zbywa wierzytelność B (cichy przelew), ale nie informuje D (dłużnika) o przelewie. B dokonuje przelewu na rzecz C i zawiadamia
C. A żąda zapłaty od D i D płaci. D żąda zapłaty. A był wierzycielem.
Czy C może żądać zapłaty od C?



Problem wykładni art. 512. Czy może się zwolnić? W tej sytuacji NIE. Ale czy możemy coś zrobić?



Samo zawiadomienie nie jest synonimem wiedzy.



Wykładnia art. 512. Jaka jest funkcja art. 512 kc? Funkcja wynika z tego, że z jakąś osobą kontrahowałem. To, że B go
zawiadomił, to nie jest zawiadomienie z art. 512.

Art. 452

Art. 452 kc
Jeżeli świadczenie zostało spełnione do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia, a przyjęcie świadczenia nie zostało potwierdzone przez wierzyciela, dłużnik jest
zwolniony w takim zakresie, w jakim wierzyciel ze świadczenia skorzystał. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy świadczenie zostało spełnione do rąk
wierzyciela, który był niezdolny do jego przyjęcia.



Wyrok SN z dnia 5 stycznia 2011 r. III CKS 119/10



Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 12 stycznia…



W ocenie Sądu pierwszej instancji powód nie wykonał zobowiązania z umowy…



SA dokonał uzupełnienia ustaleń faktycznych i wskazał, iż wbrew…



Świadczenie może być uznane za wykonane w sposób prawidłowy….

Mateusz Popiel



Rozwiązanie przyjęte w art. 452 kc jest wyjątkiem od zasady….



Pojęcie skorzystania nie może być oderwane od celu świadczenia



Wyrok SA w Białymstoku z dnia 3 lipca 2003 r. I ACa 350/03 Ustalił, iż w dniu 17.06.1998…



Obowiązek starannego…



W konsekwencji prowadzi to do podzielenia poglądu Sądu I instancji…

Miejsce spełnienia świadczenia



Art. 454 kc przepisem dyspozytywnym – strony mogą się umówić jak chcą. Z natury stosunku nie wynika nic innego.



Zasadą – pieniężne dług oddawczy (musimy spełnić w miejscu zamieszkania wierzyciela, bądź w siedzibie wierzyciela, a
wszystkie inne odbiorczy).



Miejscem zamieszkania – miejscowość. Miejsce identyfikowane przez adres.

Kazus
Wierzytelność pieniężna. Wierzyciel mieszka na Brackiej, ale dokonuje przelewu i nowy wierzyciel mieszka w Szczecinie. Gdzie
należy spełnić świadczenie?
Przelew nie powinien doprowadzić do pogorszenia sytuacji dłużnika? Nie następuje pogorszenie sytuacji, tylko to jest coś, z czym się
musze liczyć od początku. Jeżeli następuje przelew, to nowe miejsce zamieszkania będzie miejscem gdzie należy spełnić.

____________________________________________________________________________________________________________

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zobowiazania wyklad 2011 2012
pmp wykład podmioty 2011 2012
NIEDOKRWISTOŚCI SEM 2011 2012
Lab 02 2011 2012
Lab 06 2011 2012
Lab 09 2011 2012
KA Admin Publ i Sąd nst Podstawy pr pracy 2011 - 2012, Studia na KA w Krakowie, 4 semestr, Prawo pra
KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODU 2011-2012, PITY 2011, Informacje o podatkach, dokumenty
Nie jestem gorszy, Rok szkolny 2011-2012
mikologia biol 2011 2012 wyklad Nieznany
chód kinezjologia 2011 2012
fakultety stac 2011 2012 lato (1)
IIrI°stac 2011 2012 lato
Lab 06 2011 2012 NWD

więcej podobnych podstron