Zobowiazania wyklad 2011 2012

część 1 ZOBOWIĄZANIA – ZAGADNIENIA WSTĘPNE

I. DZIAŁY PRAWA CYWILNEGO, PRZEDMIOT PRAWA ZOBOWIĄZAŃ, FUNKCJE I NAUKA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

1. Działy prawa cywilnego

A. Część ogólna
B. Prawo rzeczowe kodeks cywilny z 23.04.1964
C. Prawo zobowiązań
D. Prawo spadkowe
E. Prawo rodzinne – Kodeks rodzinno-opiekuńczy z 25.02.1964
F. Dyscypliny szczegółowe, np. prawo bankowe
IDEA NOWEGO KODEKSU CYWILNEGO – trwają intensywne prace nad nowym kodeksem cywilnym (koncepcja
małych kroczków, tj. małych zmian regulacyjnych). Finałem prac przygotowawczych ma być uchwalenie nowego
kodeksu cywilnego, myśli się o kodeksie europejskim
PRAWO HANDLOWE jest także częścią prawa cywilnego. Prawo handlowe jest dziedziną specyficzną ze względu na
przedmiot, którym jest działalność handlowa przedsiębiorców. Art. 2 kodeksu spółek handlowych odsyła do
kodeksu cywilnego.

2. Przedmiot prawa zobowiązań

PRAWO ZOBOWIĄZAŃ:
1) Reguluje stosunki obligacyjne (zobowiązaniowe)
2) Stosunki zobowiązaniowe łączą z reguły 2 strony: wierzyciela i dłużnika (regułą są stosunki dwustronne)
3) Stosunki zobowiązaniowe mają charakter majątkowy lub niemajątkowy (problem dóbr osobistych, praw

autorskich)

4) Centralnym zagadnieniem prawa zobowiązań jest stosunek obligacyjny

Roszczenie o spełnienie świadczenia, art. 117 kc

Stosunek zobowiązaniowy
W



Creditor

Debitor

Świadczenie, art. 353 kc, art. 475 kc

3. Funkcje prawa obligacyjnego

Prawo zobowiązań wykazuje bardzo silny związek z obrotem gospodarczym (tj. z systemem społeczno-
gospodarczym danego kraju).
Są dwa modele systemów społeczno-gospodarczych:
1) Model liberalny
2) Model scentralizowany
Prawo zobowiązań odgrywa zdecydowanie większą rolę w modelu liberalnym ( w RP od 1989r.)
W systemie liberalnym państwo występuje jako:
1) Mające imperium (siła ustawodawcza, administracyjna)
2) Mające dominium – państwo jest równorzędnym partnerem stosunku obligacyjnego, np. umowa o

ustanowienie użytkowania wieczystego, własność spółek

4. Nauka prawa zobowiązań

1) Legislacja

- ustawodawstwo polskie i ustawodawstwo unijne
- 2 elementy: proces legislacyjny + efekt procesu legislacyjnego

2) Judykatura

- Sąd Najwyższy: Izba Cywilna
- Trybunał Konstytucyjny
- Naczelny Sąd Administracyjny

SA SN (Izba Cywilna)

apelacja

skarga kasacyjna

Skarga kasacyjna

SR, SO i SA to sądy meriti (sądy merytoryczne) – ustalają stan faktyczny i dają rozstrzygnięcie

- Sąd Najwyższy to „sąd prawa”, działa w sposób kasacyjny, najczęściej uchyla sprawy do ponownego
rozpatrzenia, SN nie jest sądem merytorycznym, wydaje on rozstrzygnięcia na podstawie sądów
merytorycznych, nie może dokonywać własnych ustaleń
- judykatura ma wpływ na rozwój nauki prawa i ustawodawstwa

3) Doktryna (dogmatyka prawa cywilnego)

- artykuł, glosa, komentarz

4) Komparatystyka prawnicza (pozwala porównać systemy prawne)
5) Funkcjonowanie danej instytucji w praktyce gospodarczej

II. ŹRÓDŁA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ – WIADOMOŚCI OGÓLNE

1. Komponenty systemu prawa zobowiązań (aspekt formalny)

Art. 87 konstytucji RP’97 zawiera zamknięty katalog źródeł prawa (numerus clausus):
1) Konstytucja
2) Ustawy
3) Ratyfikowane umowy międzynarodowe
4) Rozporządzenia
5) Akty prawa miejscowego – na obszarze działania organów, które je ustanowiły



Prawo zwyczajowe a zwyczaj

2. Rozwój regulacji prawa zobowiązań, stan obecny i stan de lege ferenda

1) Kodeks zobowiązań z 1934 (bardzo dobry!)
2) Kodeks cywilny z 1964
3) Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964

- koncepcja włączenia prawa rodzinnego i opiekuńczego do kodeksu cywilnego
- idea nowego kodeksu cywilnego (począwszy od metody „krok po kroku”)

3. Prawo sędziowskie (Reichtersecht, le droit de judge)

- czy sędzia w RP tworzy prawo? Sędzia nie tworzy prawa w sensie legislacyjnym, tak jak legislator. Sędzia tworzy
prawo w innym znaczeniu: tworzy on reguły decyzji, reguły interpretacji prawa, które mogą być powielane przez
inne sądy. Szczególną rolę pełnią tu uchwały Sądu Najwyższego, wydawane w składzie trzech sędziów, siedmiu
sędziów lub całej izby. SN tworzy precedensy – sądy meriti nie są nimi związane, ale jak orzekną inaczej, to SN
uchyli wyrok
Przykładem pojęcia zdefiniowanego przez bogate w tym zakresie orzecznictwo jest trwały, zupełny rozkład pożycia
małżeńskiego.
Sędzia tworzy prawo, ale nie tak jak legislator, ma on tzw. luz decyzyjny.
- zagadnienie tzw. prawotwórczych rozstrzygnięć sądowych: jak daleko może posunąć się sędzia w interpretacji
prawa? Sędzia nie może przekraczać pewnych barier, ale warto być kreatywnym, Przykład: kara umowna,
przesłanką powstania roszczenia jest wystąpienie szkody, zdaniem SN szkoda nie jest przesłanką roszczenia o karę
umowną

4. Wzorce umowne w obrocie cywilnoprawnym

- wzorce umowne jest to fenomen właściwy tylko prawu cywilnemu (nie ma w prawie administracyjnym,
finansowym czy innym) - zob. wykład prawo umów.

- charakter prawny wzorca:
a. Nie są aktami normatywnymi,
b. tworzy je jeden z kontrahentów, najczęściej silniejszy, usługodawca np. bank,
c. cel: uzupełnienie postanowień umowy indywidualnej.

UMOWA WZORCE

INDYWIDUALNA UMOWNE

A - umowa indywidualna – pomiędzy zindywidualizowanymi podmiotami np. umowa kredytowa;
B – wzorce umowne (vertragsmuster) – jest zbiorczą denominacją. Mogą być bez nazwy lub mieć inną nazwę, np.
postanowienia ogólne – nazwa nie ma znaczenia. Rozwijają treść umowy indywidualnej. Mają sens tylko wtedy, gdy
uzupełniają umowę indywidualną. Towarzyszą więc umowie indywidualnej, same nie mają sensu.
Czy wzorzec wiąże partnera? Tak, jeżeli są spełnione kryteria formalne (art. 384 kc)
np. jeżeli dłużnikiem jest konsument, wymogiem jest doręczenie (też elektroniczne).

Art. 384. § 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy,
regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.
§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także
wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z
udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia
codziennego.
§3.
§ 4. Jeżeli jedna ze stron posługuje się wzorcem umowy w postaci elektronicznej, powinna udostępnić go drugiej
stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym
toku czynności.

Nie mylić wzorców umownych z tzw. wewnętrznymi instrukcjami usługodawcy (jak obsługiwać partnera umowy) –
jest ona dokumentem dla pracowników danej instytucji. Nie wiąże kontrahenta, w ogóle nie dotyczy partnerów
umów.(„Problemem pracownika jest jak odróżnić jeden śmieć od drugiego”)
Wola kontrahenta nie jest istotna, ze względu na wolę zawarcia umowy indywidualnej (bo wcześniej zawarłem
umowę). Nie są to akty normatywne, ale wiążą kontrahenta na podstawie art. 384 kc.

5. Kodeksy deontologiczne w obrocie cywilnoprawnym (kodeksy etyki zawodowej)

- kodeks deontologiczny jako nowy fenomen prawa, charakter i znaczenie prawne, przykłady praktyczne
Od kilkudziesięciu lat różne zawody tworzą dla siebie kodeksy etyczne. Deontologia to inaczej etyka zawodowa.
Jako pierwszy powstał kodeks lekarski, jednak kodeks dobrej praktyki bankowej z 1995 rozpowszechnił tworzenie
kodeksów deontologicznych.
Kodeksy deontologiczne są tworzone przez korporacje grup zawodowych i nie są one źródłami prawa. To sami
profesjonaliści narzucają wobec siebie i własnej klienteli pewne reguły. Kodeksy te są tworzone w drodze
konsensusu.
Kodeksy deontologiczne nie są ogólnymi warunkami umów. Są to zbiory reguł skierowane tylko do
profesjonalistów, reguły te nie wiążą partnera. Jednak w sporze z profesjonalistą można powoływać się na te
reguły. Z zasad deontologii między profesjonalistami można wysunąć kwestię winy i problem zobowiązania,
wniosek dotyczący niespełnienia zobowiązania.
*kodeks dobrej etyki bankowej – zbp.pl

6. Konkluzja – płaszczyzny regulacji

Regulacja prawna stosunków obligacyjnych:
1. normatywna,

2. pozanormatywna:

a. reguły deontologii zawodowej (something new:)
b. ogólne warunki umów (les conditiones generales),
c. inne dokumenty: tzw. taryfikatory określające wysokość odszkodowania w niektórych procesach np.

medyczny, turystyczny. Tzw TABELA FRANKFURCKA. Jest to pomoc dla sędziego. Nie musi być
obligatoryjnie stosowana przez sąd. W RFN biura turystyczne to przestrzegają. Jest to przykład
taryfikatorów prawa europejskiego. Wg prof. Bączyka sędzia polski może to zastosować.

7. Dochodzenie należności cywilno-prawnych – zagadnienia ogólne

1) Sposoby rozstrzygania sporów

- Nemo iudex in sua causa.

stosunek obligacyjny (spór np. o wysokość czynszu)

Powód

Pozwany

spór

orzeka iudex

pozasądowe rozstrzyganie

sporów (ugoda, mediacja)

orzecznictwo państwowe

orzecznictwo niepaństwowe

1.powództwo indywidualne

- arbitraż (ogólny, wyspecjalizowany)

2. powództwo zbiorowe (grupowe)

[orzeczenia sądów arbitrażowych są równoważne]

- orzecznictwo państwowe:

▪ powództwo indywidualne - 1 powód,
▪ powództwo grupowe (class-aciton) *class-action, występuje w formie europejskiej i formie

anglosaskiej, u nas model europejski

Obecnie są 3 sprawy, np. BRE dot. Kredytów hipotecznych.

- orzecznictwo niepaństwowe (arbitrażowe):

a. orzeczenia arbitrażowe są równoważne z orzeczeniami sądów państwowych
b. mogą być wykonywane na podstawie kpc, mogą być egzekwowane przez komornika
c. wyjątkowo: kontrola sądów arbitrażowych przez s. państwowe
d. sądownictwo arbitrażowe jest zazwyczaj jednoinstancyjne

- orzecznictwo pozasądowe:

◦ ugoda
◦ mediacja (wszczęcie mediacji może powodować przerwanie biegu przedawnienia)

2) Sądy powszechne w Polsce i pozycja SN

SN (Izba Cywilna)

Sąd apelacyjny

Sąd okręgowy

Sąd rejonowy

Pozycja SN:

a. skarga kasacyjna to środek zaskarżenie szczególnego. SN nie jest III Instancją. Stąd stworzono procedurę ostrej

selekcji skarg spraw kasacyjnych. Nie każda wniesiona jest merytorycznie rozpatrywana. We Francji procedura ta
nazywa się filtrowaniem. U nas jest to instytucja przesądu.

b. SN jest sądem prawa a nie sądem faktu (należą do sądów merytorycznych) Orzeka na podstawie ustaleń sądów

meriti. SN nie wolno wyjść poza ustalenia faktyczne sądów meriti.

c. Typy rozstrzygnięć:

- oddala skargę kasacyjną
- uchyla wyrok do ponownego rozpatrzenia (wyrok kasacyjny)
- wyrok reformatoryjne, merytorycznie wyjątkowo.

d. Większość rozstrzygnięć SN ma char. Precedensowy albo co najmniej brane jest pod uwagę przez sąd

merytoryczny.

3) Uprzywilejowanie niektórych wierzycieli w stosunkach obligacyjnych

- Uprzywilejowanie:

a) Przedmiotowe – ze względu na charakter wierzytelności

np. wierzytelności wekslowe - niektóre wierzytelności pieniężne dochodzone w postępowaniu nakazowym

b) Podmiotowe – z racji statusu np. bank, ale skok'i już niet!

- uprzywilejowanie banków: mogą wystawiać bankowy tytuł egzekucyjny (BTE)
def. Banku: art. 2 Prawa bankowego
Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających
do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem
zwrotnym.

a) BTE jest konstrukcją prawną najbliższą notarialnemu tytułowi egzekucyjnemu (zawarty w akcie notarialnym -

art. 777kpc)

b) wystawia go bank wobec kontrahenta, przy czym taki tytuł musi zachować wszystkie przesłanki z 96 i 97 Pr.

Bankowego
art. 96 Na podstawie ksiąg banków lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych
banki mogą wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne.
2. W bankowym tytule egzekucyjnym należy oznaczyć bank, który go wystawił i na rzecz którego egzekucja ma
być prowadzona, dłużnika zobowiązanego do zapłaty, wysokość zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i
terminami ich płatności, datę wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, jak również oznaczenie czynności
bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia, oraz wzmiankę o wymagalności dochodzonego roszczenia.
Bankowy tytuł egzekucyjny należy opatrzyć pieczęcią banku wystawiającego tytuł oraz podpisami osób
uprawnionych do działania w imieniu banku.
3. W przypadku egzekucji przeciwko kilku osobom lub z kilku części składowych majątku dłużnika można
wystawić dalsze tytuły egzekucyjne.

Art. 97. 1. Bankowy tytuł egzekucyjny może być podstawą egzekucji prowadzonej według przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności wyłącznie przeciwko osobie, która
bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia
wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej i złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji
oraz gdy roszczenie objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności bankowej lub jej zabezpieczenia.
2. Oświadczenie, o którym mowa w ust. 1, powinno określać kwotę zadłużenia, do której bank może wystawić
bankowy tytuł egzekucyjny, oraz termin, do którego bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli
wykonalności. Dłużnik może się również poddać egzekucji wydania rzeczy, w przypadku gdy ustanowiono
zastaw

rejestrowy lub

dokonano

przeniesienia

własności

celu

zabezpieczenia

roszczenia.

3. Wniosek banku o nadanie klauzuli wykonalności, o której mowa w ust. 1, sąd rozpoznaje niezwłocznie, nie
później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego złożenia.

c) BTE zaopatrzony w klauzulę wykonalności = tytuł wykonawczy → może być podstawą wszczęcia egzekucji

sądowej przez komornika

d) wystawienie BTW oznacza, że bank nie musi wszczynać procesu o świadczenie. Może po uzyskaniu klauzuli

wykonalności wszcząć post. egzekucyjne. Bank może ominąć postępowanie rozpoznawcze (nie musi uzyskać
wyroku sądowego)
Ciężar dowodu wykazania, że należność nie istnieje lub istnieje w mniejszej wysokości należy do dłużnika.
TK w 2005r. Uznał, że ten przywilej banków jest zgodny z Konstytucją. W literaturze pojawiają się głosy, że
trzeba rozważyć ten problem jeszcze raz, BTE idzie za daleko → Nie eliminować BTE tylko ograniczyć go w
znaczeniu przedmiotowym (i to jest przyszłość =D)

III. ŹRÓDŁA STOSUNKÓW OBLIGACYJNYCH I STRUKTURA PRAWNA TEGO STOSUNKU

1. Źródła stosunków obligacyjnych

Źródłami stosunków obligacyjnych są te wszystkie zdarzenia prawne, które mają skutek w takiej postaci, że
stosunek prawny powstaje, zmienia swoją treść lub wygasa

1) Czynność prawna dwustronna – to podstawowe źródło powstawania zobowiązań. Największe znaczenie mają

umowy dwustronne, oparte na consensusie

Art. 60 kc: z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej
może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym
również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej
Art. 353

kc wprowadza zasadę swobody umów: strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny

według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie
ani zasadom współżycia społecznego. A więc strony mogą ułożyć stosunek prawny według własnego uznania,
przepis pozwala na szerokie określenie granic umowy w myśl zasady co nie jest zabronione, jest dozwolone,
chodzi zarówno o umowy nazwane, jak i nienazwane

2) Czynność prawna jednostronna – nie jest oparta na consensusie, jedna strona próbuje wywrzeć wpływ na

drugą stronę, dlatego też nie każda czynność prawna jednostronna jest źródłem zobowiązania. Tylko wyjątkowe
czynności prawne jednostronne stanowią źródło stosunku obligacyjnego, np. przyrzeczenie publiczne, zapis

Czynności prawne jednostronne stanowiące źródło zobowiązań muszą mieć podstawę w ustawie, dlatego jest
katalog numerus clausus czynności prawnych jednostronnych, nie można nikogo do niczego zobowiązać wbrew
jego woli

3) Akt administracyjny

A. Akt administracyjny o konsekwencjach bezpośrednich – pomimo tego, że stanowi wyłom od zasady z art.

1 kc: kc reguluje stosunki prawne między osobami cywilnymi i prawnymi (organ administracyjny nie należy
do tych osób), to tworzy zobowiązania. Jest on jednak wyjątkowo źródłem zobowiązań, np. wydanie
decyzji wywłaszczeniowej jest źródłem roszczenia o odszkodowanie

B. Akt administracyjny o konsekwencjach pośrednich – zawiera zgodę lub zezwolenie na dokonanie

czynności, stanowi więc przesłankę dokonania czynności

4) Orzeczenia sądu – wyjątkowo stanowią źródło stosunku obligacyjnego, jednak tylko orzeczenia konstytutywne

mogą być źródłem zobowiązań, gdyż tylko one tworzą nową rzeczywistość (orzeczenia sądowe mają w
przewadze charakter deklaratoryjny, czyli stwierdzający – one nie tworzą nowych stosunków obligacyjnych,
orzeczenia konstytutywne to rzadkość w procesie cywilnym)

5) Czyny niedozwolone

Art. 415 kc stanowi, iż kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Wyrządzenie szkody rodzi więc odpowiedzialność

6) Bezpodstawne wzbogacenie

- ten, kto uzyskał korzyść bezpodstawnie, jest obowiązany do zwrotu korzyści. Zobowiązanie wynika więc z
jakiegoś zdarzenia, będącego podstawą wzbogacenia lub zubożenia, np. aktu działania ludzkiego, zmiany biegu
rzeki

7) Prowadzenie cudzej sprawy bez zlecenia

Art. 752 kc: kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać z korzyścią osoby, której sprawę
prowadzi, i zgodnie z jej prawdopodobną wolą, a przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachować należytą
staranność
- jeżeli osoba działająca robi to w sposób przewidziany przez przepis i z uwzględnieniem woli, to może żądać
zwrotu kosztów. Czynność potwierdzenia stanowi źródło zobowiązania.

2. Podstawowe elementy stosunków obligacyjnych

Art. 353 kc:
§1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie
spełnić.
§2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
Wierzyciel może żądać świadczenia, a dłużnik ma obowiązek świadczenia.
Każdy stosunek prawny składa się z trzech elementów: podmiotu, przedmiotu i treści.

PODMIOT: wierzyciel i dłużnik, po każdej stronie może stać więcej niż jedna osoba = wielość osób (np. w przypadku
świadczeń podzielnych i zastrzeżenia solidarności zobowiązania)
- każda osoba prawa cywilnego może być podmiotem stosunku obligacyjnego, czyli wcielać się w rolę dłużnika lub
wierzyciela
- osoba, która nie ma zdolności prawnej, nie może być podmiotem
- osoby trzecie pojawiają się wyjątkowo
- zasady wynikające z względnego charakteru zobowiązania:
1. tylko dłużnik musi świadczyć
2. dłużnika zwalnia jedynie świadczenie na rzecz wierzyciela
3. tylko wierzyciel może żądać
4. wierzyciel może żądać tylko od dłużnika
- zobowiązanie jest oznaczone w chwili jego powstania, ale strony mogą zostać zindywidualizowane dopiero po
spełnieniu świadczenia

PRZEDMIOT: świadczenie, wypełnia treścią żądanie wierzyciela i obowiązek dłużnika, przedmiotem jest więc rodzaj
aktywności wierzyciela i dłużnika
Art. 353§2 kc – świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu, świadczenia mogą być bierne albo czynne
Wyróżniamy 4 typy świadczeń:
1. dare – zobowiązanie o przeniesieniu prawa, np. umowa sprzedaży
2. facere – zobowiązanie o świadczenie usług (usługa to czynność wykonana dla innej osoby), np. zlecenie,

agencja, komis, umowa o dzieło, roboty budowlane

3. non facere
4. pati
Celem świadczenia jest uczynienie zadość interesowi wierzyciela, chronione są w ten sposób interesy majątkowe i
niemajątkowe

TREŚĆ: prawa i obowiązki stron, powinności każdej ze stron, np. wydanie rzeczy w sposób umówiony

Celem zobowiązań jest wymiana świadczeń, wymiana dóbr i usług. Chronione jest interes obustronny. Cel
zobowiązań polega na tym, by nie robić szkody, lecz szkodę naprawić.

IV. CHARAKTER WIĘZI WZGLĘDNEJ – ZASADA I WYJĄTKI

1. Charakter więzi względnej

Stosunek obligacyjny to stosunek typu względnego: na dłużniku ciąży dług, a wierzycielowi przysługuje
wierzytelność, jest to jego prawo podmiotowe. Dług to także prawo podmiotowe, ale ma charakter negatywny, jest
korelatem wierzytelności.
Wierzytelność to prawo podmiotowe skomponowane z kilku elementów:
1. Kategorii roszczeń – roszczenie to uprawnienie przysługujące wierzycielowi, sprawia, że właściciel może żądać

w zależności od rodzaju stosunku: zaniechania, zniesienia, wydania rzeczy, przeniesienia własności

2. Uprawnień kształtujących – nie są roszczeniami, nie pozwalają na żądanie czegoś od dłużnika, jednak za ich

pomocą wierzyciel może zmieniać sytuację prawną dłużnika, w ramach istniejącego stosunku prawnego może
dojść do jego zmiany lub wygaśnięcia
Np. wypowiedzenie, wezwanie do spełnienia świadczenia – art. 352 kc, wybór świadczenia – art. 356 kc,
odstąpienie od umowy – art. 395 kc. Są to czynności prawne jednostronne, mogą służyć obu stronom.

3. Zarzutów – służą do odpierania roszczeń wierzyciela. Wyróżniamy zarzuty powstrzymujące i niweczące

Korelaty praw podmiotowych składających się na wierzytelność:
1. Odpowiednikiem roszczenia jest obowiązek świadczenia
2. Odpowiednikiem uprawnienia kształtującego jest konieczność znoszenia nowej sytuacji
3. Odpowiednikiem zarzutu jest niemożność wykonywania uprawnień i skutecznego wysunięcia żądania

Niezaspokojonemu wierzycielowi przysługuje żądanie spełnienia świadczenia, może mieć ono charakter
dobrowolny lub przymusowy. Wierzyciel może zwrócić się do odpowiedniego organu z prośbą o ochronę prawną

V. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA – ZAGADNIENIA PODSTAWOWE

1. Odpowiedzialność cywilna

Pojęcie odpowiedzialności związane jest z pojęciem przymusu. Nie ma definicji legalnej odpowiedzialności cywilnej,
ani odpowiedzialności odszkodowawczej. Odpowiedzialność definiowana jest w różny sposób, np. jako
konieczność poniesienia sankcji czy negatywnych konsekwencji, możliwość przymusowej egzekucji, czy możliwość
przymusowego dochodzenia roszczeń. Przyjmuje się, że odpowiedzialność to ponoszenie ujemnych następstw
przewidzianych dla jakiejś osoby w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie przez
system prawny.
Ponoszenie odpowiedzialności jest skutkiem przekroczenia normy, np. niedotrzymanie zobowiązania jest
złamaniem zasady pacta sunt servanda. Można przekroczyć normę indywidualną lub powszechną. Skutkiem
przekroczenia normy powszechnej jest wyrządzenie szkody. W przypadku czynu niedozwolonego wyrządzenie
szkody powoduje powstanie więzi zobowiązaniowej (przed jej wyrządzeniem więź zobowiązaniowa nie istniała)
Wyróżniamy 2 typy odpowiedzialności cywilnej:
1) Odpowiedzialność osobistą

Odpowiedzialność osobista ma wymiar jedynie majątkowy. Osoba, na której spoczywa dług, ponosi
odpowiedzialność majątkową. Dłużnik ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem aktualnym i
przyszłym – bez ograniczeń, chyba że ograniczenie wynika z przepisu prawa, np. ograniczenia w prawie
spadkowym: cum viribus i pro viribus patrimonii
Cechy odpowiedzialności osobistej:
A. Wierzycielowi służy wybór, z czego się zaspokoi
B. Wierzyciel wskazuje środki egzekucyjne we wniosku o wszczęcie egzekucji
C. Odpowiedzialność osobista jest niepewna
- co wtedy, gdy majątek dłużnika nie wystarczy do zaspokojenia wierzyciela? Żaden z wierzycieli nie ma
priorytetu, kto pierwszy, ten lepszy. Jak wszyscy równocześnie, to wtedy proporcjonalnie. Osoby, które nie
uzyskały zaspokojenia, muszą czekać, aż sytuacja się poprawi
- odpowiedzialność osobista, zwana majątkową ma szerszy zakres niż rzeczowa, ale nie daje pewności, ciąży na
całym majątku, lecz nie uznaje przywilejów

2) Odpowiedzialność rzeczową

Odpowiedzialność rzeczowa wiąże sankcję z zaspokojeniem się z rzeczy, czyli konkretnego składniku
majątkowego, np. zastaw i hipoteka. Ten, kto ma prawo na rzeczy, jest lepiej usytuowany niż ten, komu prawo
nie służy (instytucja pierwszeństwa). W przypadku zbiegu egzekucji rzeczowej i osobistej pierwszeństwo ma
rzeczowa.

Czy osoba zadłużona może dalej się zadłużać? Tak, bo nie ma zakazu powiększania majątku. Wierzyciel może sprawdzić,
kto jest kontrahentem w Biurze Informacji Kredytowej.

VI. ZOBOWIĄZANIA ZUPEŁNE, NATURALNE, GRZECZNOSCIOWE I INNE

- Schemacik porządkujący (kryterium intensywności ochrony):

Zob. zupełne

obligationes civiles pełna ochrona prawna → są zaskarżalne

Zob. naturalne obligationes naturales

ograniczona ochrona prawna (w stosunku od zupełnych)

Zob. grzecznościowe

brak ochrony

Zob. niezdefiniowane

1. Cechy zobowiązania naturalnego.

Lp.

Zobowiązanie zupełne

Zobowiązanie naturalne

Uwagi

Istnieje dłużnik
Istnieje wierzyciel
Istnieje wierzytelność
Istnieje dług

- jest to reguła prawa
polskiego
- zobowiązanie naturalne
zawiera elementy
zobowiązania zwykłego

Dług + odpowiedzialność

Dług, a brak odpowiedzialności dłużnika
- status zobowiązań niezaskarżalnych

Zobowiązanie naturalne
tworzy dług, ale bez
odpowiedzialności, nie ma
tu elementu przymusu:
Mogę, ale nie muszę

Wykonanie zobowiązania
(a nie jak Radwański: realizacja)
- wykonane zobowiązanie gaśnie

Wykonane zobowiązanie gaśnie

- niezaskarżalność zwrotu:
a. dobrowolność świadczenia
b. brak przymusu państwowego
(ochrona dłużnika)
c. ochrona wierzyciela

- gdy dłużnik dobrowolnie
nie wykonał zobowiązania,
nie istnieją żadne środki
prawne przymusu go do
tego wykonania
- jeżeli wykonał
zobowiązanie, spełnił
świadczenie – nie może
żądać zwrotu tego, co
świadczył

Reżim prawny

Czy do zobowiązań naturalnych można
stosować wszystkie przepisy dotyczące
zobowiązań zupełnych? Jest to kwestia
sporna, 2 stanowiska:

a. Tylko te przepisy, które

wskazuje ustawodawca, np. 501

b. Nie ma ograniczeń

NIEZASKARŻALNOŚĆ – wyjaśnienie z punktu widzenia procesowego:

Zob. naturalne

Świadczenie może być spełnione dobrowolnie

Powód

proces

Pozwany

Sędzia orzeka merytorycznie, mówi „oddalam powództwo”. Roszczenie jest niezaskarżalne. Nie ma efektywnej
ochrony prawnej. Roszczenie naturalne nie korzysta z sądowej ochrony prawnej.

Niezaskarżalność może mieć kilka znaczeń:
a. jest zobowiązaniem naturalnym (roszczenie przedawnione) → oddalenie powództwa,
b. roszczenie niewymagalne (nie nadszedł jeszcze czas jego spełnienia) → oddalenie powództwa (przyjdź do sądu,

jak będzie wymagalne) Nie ma wtedy res iudicata. Zmieni się stan faktyczny.

- cecha niezaskarżalności roszczenia to oddalenie powództwa
ŻYCIE ROSZCZENIA:

powstanie R.

wymagalne(zaskarżalne) niezaskarżalne

wygasło

przedawnione

**Poręczenie – art. 501 kc: Poręczenie za dług naturalny?

Dług główny

Dług

akcesoryjny P poręczyciel

Poręczyciel chce poręczyć, to poręczenie jest możliwe mimo, że przepis nie mówi tego jednoznacznie.

Skutki poręczenie za dług naturalny? Poręczenie jest zobowiązaniem akcesoryjnym. Powoduje, że dług
poręczyciela jest też zobowiązaniem naturalnym („W uzyskuje new face”) MOŻNA PORĘCZYĆ, ALE ZE SKUTAKMI
ZOBOWIĄZANIA NATURALNEGO. (wierzyciel nie zyskuje niczego)

2. Katalog zobowiązań naturalnych (czy istnieje zamknięta liczba zobowiązań naturalnych? → SN ten katalog otwiera)

- art. 117 kc → roszczenie przedawnione (zmienia swoją barwę jurydyczną) to podstawowy przykład zobowiązania
naturalnego
- Judykatura SN wyjaśnia, że katalog zobowiązań naturalnych nie jest właściwie zamknięty. Jeżeli ustawodawca wprost
przewiduje sytuacje, że powstaje zobowiązanie naturalne, to takie sytuacje mogą być przenoszone na inne stany
faktyczne.
- np. art. 893 kc – darowizna obciążona poleceniem (donatio cum modo)

Art. 890 kc

Obdarowany

Art. 893

Os. Trzecia – w jakiej jest sytuacji?

Jest wierzycielem obdarowanego, ale wierzytelność ma charakter naturalny.
Os. Trzecia może być w pozycji wierzyciela naturalnego.

3. Zobowiązania grzecznościowe i ich znaczenie

- Zobowiązania grzecznościowe (ta kategoria też została wyodrębniona w prawie cywilnym)
Cechy:

o strony nie mają woli zaciągania zobowiązań (art. 60kc)
o powstaje między stronami stosunek społeczny, który nie ma cech stosunku zobowiązaniowego (jakaś więź, ale

nie ma cech art. 353 kc)

o brak ochrony prawnej podmiotu zainteresowanego trwaniem w takiej sytuacji

-wyjątki: niekiedy ustawodawca chroni osobę zainteresowaną:

o np. art. 436 tzw. przewóz grzecznościowy (patrz delikty) - Osoba przewożona z grzeczności ma pewną ochronę

prawną, ale inną niż przewożona zawodowo, profesjonalnie np. by taxi. Przewożący może odpowiadać
deliktowo wobec os. przewożonej, odpowiedzialność na zasadzie winy a nie ryzyka

o Sytuacja w prawie rzeczowym – precarium (nie jest possessio). W ogóle nie istnieje ochrona prekarzysty np.

chwilowe użyczenie tel. komórkowego, samochodu. Brak ochrony. A la merci de quelque – być na czyjejś łasce

4. Roszczenia przedawnione jako przykład roszczenia naturalnego.

Transformacja jurydyczna roszczenia

Roszczenie zupełne staje się roszczeniem naturalnym

zupełne

niepełne

Wierzyciel

wymagalność

zrzeczenie się przedawnienia (nie wymaga formy)

(t)

roszczenie staje się zupełne

moment powstania zobowiązania

roszczenie przedawniło się

Dłużnik

Dot. roszczeń majątkowych (tylko takie się przedawniają)

W przypadku zrzeczenia się roszczenia następuje powrót do przeszłości – roszczenie staje się roszczeniem zupełnym z
pełnymi konsekwencjami.

5. Tzw. zobowiązania niedefinitywne (list intencyjny) → zob. umowy.

- W praktyce gospodarczej pojawiała się nowa instytucja, letter of intent (lettre d'intentione)
- Postacie listu intencyjnego:
a. wymiana dokumentów
b. wspólny list intencyjny (czynność dwustronna)
- Celem listu jest zawarcie przyszłej umowy definitywnej (rodzącej definitywne skutki prawne dla stron po okresie
przewidzianej negocjacji)

LIST INTENCYJNY

NEGOCJACJE

UMOWA DEFINITYWNA

- Znaczenie prawne: Poruszanie się w sferze spornych stanowisk. Zawiera oświadczenie woli stron, które zmierza do
zawarcie w przyszłości umowy definitywnej. Sam list nie rodzi skutków definitywnych tzn. że proces przeciwko
partnerowi nie ma szans, bo partner się jeszcze nie zobowiązał definitywnie.
- Pojawienie się listów intencyjnych oznacza w praktyce to, że można wyróżnić kategorię zobowiązań nienazwanych.
W praktyce międzynarodowej list intencyjny powstał znaczenie wcześniej. W niektórych systemach prawnych jest
prawnie uregulowany np. we Francji. Jest tam rodzajem zabezpieczenia osobistego, np. list patronacki

Char. Prawny listu : orzeczenie z 6.10.2011r. V CSK 425/11 (pierwsze orzeczenie SN dot. listu intencyjnego)

część 2 ŚWIADCZENIE. RODZAJE ŚWIADCZEŃ

POJĘCIE I ELEMENTY KONSTRUKCYJNE ŚWIADCZENIA

1. Pojęcie świadczenia

Struktura stosunku obligacyjnego:

- Podmiot
- Przedmiot: świadczenie
- Prawa i obowiązki

Świadczenie jest przedmiotem stosunku obligacyjnego. Wyróżniamy następujące cechy świadczenia:
1) Świadczenie jest zgodne z treścią zobowiązania
2) Świadczenie czyni zadość interesowi wierzyciela
3) Interes wierzyciela ma charakter majątkowy

Skutek świadczenia:
1) Aspekt jurydyczny: umorzenie zobowiązania – wykonanie zobowiązania
2) Aspekt ekonomiczny – powiększenie majątku wierzyciela

3) Inne skutki – np. wygaśnięcie zabezpieczeń

- są takie świadczenia, które nie prowadzą do skutku o charakterze ekonomicznym – nie powiększają majątku
wierzyciela – a mimo to są świadczeniami o charakterze jurydycznym, np. nauka języka angielskiego, umowa
zlecenia, umowa edukacyjna.

Świadczenie może mieć swój przedmiot:

Świadczenie

Zachowanie się dłużnika przedmiot tego zachowania

Zachowanie się dłużnika jest skoncentrowane na przedmiocie,

obejmuje pewien obiekt

obiekt

majątkowy

niemajątkowy

np. res – przeniesienie

np. dzieło literackie

własności rzeczy

- dostarczenie dzieła

2. Elementy konstrukcyjne świadczenia

Czy wydzielenie przedmiotu świadczenia ma sens praktyczny? Tak, ma. Np. przy podziale świadczenia – jeżeli
przedmiot świadczenia jest podzielny, to świadczenie też jest podzielne i odwrotnie.

Zdarzenie prawne

Powstanie stosunku zobowiązaniowego

Świadczenie – Leistung

Przedmiot świadczenia

II.

POSTAĆ ŚWIADCZENIA I OZNACZENIE ŚWIADCZENIA

1. Postać świadczenia
Art. 353 kc wyróżnia dwa zasadnicze typy świadczeń:
1) Świadczenie o charakterze aktywnym – działanie
2) Świadczenie o charakterze pasywnym – zaniechanie
W prawie rzymskim typy świadczeń były ujęte szerzej – tak też jest w nauce polskiej, kc nawiązuje do podziału z
prawa rzymskiego:
a. Dare – daję
b. Facere – działa
c. Non facere – niedziałanie
d. Omittere – zaprzestanie
e. Pati – znoszenie

2. Oznaczenie świadczenia
Świadczenie powinno być oznaczone. Kryteria oznaczenia:
1) Oznaczenie co do przedmiotu (rzecz oznaczona co do gatunku lub co to tożsamości)
2) Oznaczenie co do treści (jak ma się zachować dłużnik)
3) Oznaczenie co do postaci
4) Oznaczenie co do czasu (czas oznaczenia świadczenia: najpóźniej w chwili spełnienia świadczenia)

W chwili powstania zobowiązania świadczenie w zakresie niektórych zobowiązań nie musi być określone.
Oznaczenie czasu świadczenia może dokonać się w chwili powstania, trwania lub wykonania świadczenia.

Metoda oznaczenia:
a. Wprost – bezpośrednio
b. Pośrednio – różne techniki oznaczania pośredniego

III.

MOŻLIWOŚĆ SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA

Wyróżniamy dwie sytuacje:
1) Świadczenie możliwe do spełnienia
2) Świadczenie niemożliwe do spełnienia (inaczej: stan jurydyczny niemożliwości świadczenia, przyczyna

niemożliwości jest obojętna, wyróżniamy przyczyny faktyczne i prawne, np. handel bronią)

Należy odróżnić pojęcie niemożliwości świadczenia od niewypłacalności. Z niewypłacalnością mamy do czynienia
wtedy, gdy pasywa przewyższają aktywa (P>A), tzn. że długi są większe niż wierzytelności. Skutkiem
niewypłacalności jest np. ogłoszenie upadłości (wtedy redukcja), niewypłacalność występuje np. przy skardze
paulińskiej.

Rodzaje niemożliwości – kryterium: data powstania, skutki niemożliwości:

Niemożliwość pierwotna niemożliwość następcza

387 kc

475 kc

data powstania

zobowiązania

Niemożliwość świadczenia nie zawsze prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania.

Art. 387 kc: umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o
niemożliwości świadczenia, a z drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą
druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
Art. 475 kc: jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie
ponosi, zobowiązanie wygasa. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona,
dłużnik obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody

IV.

SPÓR O CHARAKTER PRAWNY ŚWIADCZENIA

Problem polega w odpowiedzi na pytanie: czy świadczenie jest czynnością prawną czy innym zdarzeniem prawnym?
Wyróżniamy dwie przeciwstawne koncepcje:

Czynność prawna czynność faktyczna
W rozumieniu art. 60 kc
Koncepcja relatywistyczna:

koncepcja zamiaru:

Nie ma odpowiedzi jednoznacznej, Dłużnik powinien mieć zamiar spełnienia świadczenia,
świadczenie może być czynnością prawna, przypadkowe zachowanie się zmierzające do spełnienia
ale może też być czynnością faktyczną świadczenia, nie jest spełnieniem świadczenia

SN jest najbliższy koncepcji relatywistycznej, wszystko zależy od okoliczności. Jednak w przypadku waloryzacji sądowej z art.
358

kc świadczenie jest tutaj czynnością prawną.

Przyjęcie określonej koncepcji wpływa w zasadniczy sposób na pozycję dłużnika i pozycję wierzyciela.

V.

PODSTAWOWE RODZAJE ŚWIADCZEŃ – PRZEGLĄD OGÓLNY

1. Świadczenie jednorazowe i świadczenie okresowe

- świadczenie jednorazowe – polega na jednorazowym zachowaniu się dłużnika, np. zwrot pożyczki (może być
rozłożone na raty)
- świadczenie okresowe:
Art. 659 kc – umowa najmu: czynsz w ramach umowy najmu jest świadczony okresowo

cechy świadczenia okresowego:
a. Jeden stosunek zobowiązaniowy
b. Cyklicznie powtarzające się zachowania dłużnika w odstępach czasowych
c. Każde zachowanie się dłużnika ma charakter samoistnego świadczenia

- czy wyodrębnienie świadczeń jednorazowych i okresowych ma znaczenie prawne? Tak, np. w sferze
przedawnienia roszczeń, świadczenia główne i świadczenia okresowe mają inne terminy przedawnienia

2. Świadczenie ciągłe
- regulacja prawna: brak definicji ustawowej, definicję tworzy judykatura i nauka, a przykłady świadczeń ciągłych są w
przepisach

- świadczeniem ciągłym jest np. świadczenie banku w umowie rachunku bankowego:

Art. 725 kc

Bank (dłużnik)

posiadacz rachunku bankowego

Stała gotowość do obsługi kontrahenta

- cechy świadczenia ciągłego:
1) określone, stałe zachowanie się dłużnika w czasie trwania stosunku obligacyjnego (element permanentności)
2) zachowanie to ujmuje się jako jedno świadczenie z punktu widzenia całego stosunku prawnego
- przykłady: świadczenie wynikające ze stosunku pracy, świadczenie w ramach umowy przechowania

- bardzo duże konsekwencje wyróżnienia świadczenia ciągłego:
a. zobacz ogólne warunki umów:
art. 384

kc: wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli

zostały zachowane wymagania określone w art. 384 kc, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie
wypowiedzenia.
- ciągłość świadczenia może upoważnić twórcę ogólnych warunków umów do zmiany tych warunków w trakcie
trwania umowy
b. jeżeli jest umowa, która tworzy zobowiązanie ciągłe, to tę umowę można wypowiedzieć, a nie od niej odstąpić
np. 730 kc

wypowiedzieć odstąpić

są to przykłądy

ex nunc uprawnień kształtujących ex tunc

- w art. 356 kc uregulowano możliwość wypowiedzenia umowy nawet wtedy, gdy takiego wypowiedzenia w umowie
wprost nie przewidziano

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

3. Świadczenie w zobowiązaniach alternatywnych i świadczenie z upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa)

4. Świadczenia podzielne i świadczenia niepodzielne (art. 379 kc)
- art. 379 kc
§1. Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą
się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie
wynika nic innego.
§2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.
- dwa kryteria:
1) kryterium fizykalne
2) kryterium jurydyczne – umowa, np. możemy się umówić, że to, co jest podzielne, jest jurydycznie niepodzielne
- art. 450 kc: wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już
wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes

5. Świadczenia polegające na zwrocie nakładów i wydatków (N/W)
1) Pojęcie N/W:

- nie ma wspólnej definicji dla pojęcia nakładów i wydatków:
a. nakłady – zmiany dokonywane w przedmiotach majątkowych, należących najczęściej do innych osób, np.
ulepszenie cudzej rzeczy
b. wydatki – wydatki pieniężne uczynione na cudzą rzecz
jeżeli podmiot A uczynił N/W, powstaje wówczas stosunek obligacyjny dotyczący zwrotu N/W
- pojęcie nakładów i wydatków:
a. Uszczerbek poniesiony przez jedną osobę (A)

- chodzi o uszczerbek majątkowy

b. W interesie lub na rzecz innej osoby (B)
c. Uszczerbek ten ma charakter dobrowolny (A dobrowolnie ponosi taki uszczerbek, cecha dobrowolności

odróżnia od szkody)
Szkoda – niedobrowolność
N/W – dobrowolność

Art. 365 kc

Facultas alternativa

W D

Jedno zobowiązanie, wiele świadczeń

Jedno zobowiązanie, jedno świadczenie

Jedno zobowiązanie

1 zobowiązanie

Kilka odrębnych alternatywnych świadczeń

Od początku powstania zobowiązania jest jedno
świadczenie

Świadczenia te są równorzędne i niezależne od

siebie – każde z nich powoduje umorzenie
zobowiązania

Jedno świadczenie, ale dłużnik może (facultas) zwolnić się
ze zobowiązania w wyniku spełnienia innego świadczenia i
umorzyć zobowiązanie

Kwestia wyboru

(365 kc – przepis dyspozytywny)

Świadczenie „b” nie jest świadczeniem jurydycznie
równorzędnym ze świadczeniem „a” – jest świadczeniem
zastępczym wynikającym z istniejącego upoważnienia
alternatywnego

Spełnienie

świadczeń

powoduje

wygaśnięcie zobowiązania

Upoważnienie to przysługuje zwykle dłużnikowi, ale w
niektórych sytuacjach także wierzycielowi

Źródło powstania – z reguły umowa stron

Źródło powstania – z reguły ustawa, może też być umowa

Np. 897 kc

Darczyńca Obdarowany

2) Klasyfikacja nakładów (nawiązanie do prawa rzymskiego)

1. Nakłady konieczne – utrzymanie wartości rzeczy
2. Nakłady niekonieczne – podniesienie wartości rzeczy
3. Nakłady zbytkowe
- kc: nakłady konieczne i inne

3) Ogólne zasady dotyczące N/W w kc – próba syntezy

Cechy roszczenia:
a. Chwila powstania roszczenia: chwila dokonania nakładów/wydatków
b. Wymagalność tego roszczenia może zależeć od wydarzenia wskazanego przez ustawodawcę (zwrot rzeczy)
c. Przesłanki zwrotu:

- obiektywne: zwraca się z reguły nakłady konieczne
- subiektywne: kwestia dobrej lub złej wiary przy dokonywaniu nakładów

4) Tytuł prawny zwrotu (reżim prawny zwrotu)

Jeżeli wyraźny przepis nie wspomina o pewnej kategorii roszczenia, powstaje problem stosowania przepisów
- np. art. 676 kc – jeżeli najemca ulepszył rzecz najętą, wynajmujący, w braku odmiennej umowy, może wg swego
wyboru albo zatrzymać ulepszenia za zapłatą sumy odpowiadającej ich wartości w chwili zwrotu, albo żądać
przywrócenia stanu poprzedniego.
- np. stosowanie analogii, bezpodstawne wzbogacenie

5) Prawo zatrzymania nakładów (ius retencionis, art. 461 kc)

§1. Zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia
przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej
(prawo zatrzymania)
§2. Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego albo gdy
chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych

6) Zwrot nakładów na tle umowy najmu (art. 659/676 kc)

Roszczenie o zwrot nakładów

Wynajmujący Najemca

Umowa najmu art. 659/676 kc

- zwrot nakładów służy najemcy
- trzeba poszukać reżimu prawnego tego roszczenia (roszczenie to się przedawnia)
- art. 676 kc ma charakter fakultatywny: jeżeli strony w umowie inaczej nie postanowiły

6. Świadczenie rzeczy oznaczonych co do gatunku i świadczenie rzeczy oznaczonych co do tożsamości (genus, species)
- rzeczy oznaczone in genere + rzeczy oznaczone in species
- rozróżnienie to ma znaczenie w zakresie prawa rzeczowego, a także przy niemożności świadczenia, art. 475, 478 kc i
inne

7. Świadczenie odszkodowawcze

Świadczenie odszkodowawcze

Wierzyciel Dłużnik

Roszczenie o świadczenie
Czyli roszczenie odszkodowawcze

P/P Sprawca szkody
Poszkodowany – szkoda majątkowa
Pokrzywdzony – szkoda niemajątkowa: krzywda
Sprawca szkody lub inny podmiot odpowiadający z tę szkodę

- środki odszkodowawcze:
a. in natura: przywrócenie stanu poprzedniego
b. in valuta (reguła)
- wyrządzenie szkody powoduje powstanie stosunku obligacyjnego, który możemy nazwać stosunkiem
odszkodowawczym.

8. Świadczenie pieniężne

- Obejmuje obowiązek dokonania transferu określonej ilości jednostek pieniężnych przez dłużnika na rzecz wierzyciela,
jednostki te odzwierciedlają wartość ekonomiczną.
Przedmiotem świadczenia w zakresie zobowiązań pieniężnych jest wartość ekonomiczna- transfer wartości
ekonomicznej z majątku dłużnika do majątku wierzyciela jest odzwierciedlony w jednostkach pieniężnych.p. ś. p. = w. e.
Nie ma żadnego obiektu, który byłby przedmiotem świadczenia  jest wartość ekonomiczna.
Należy wyróżnić:



Świadczenie pieniężne ab initio (istnieje od początku).



Świadczenie pieniężne jako efekt transformacji świadczenia niepieniężnego (w trakcie trwania stosunku

obligacyjnego)

9. Świadczenie obejmujące zwrot bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 kc) i tzw. roszczenie kondycyjne (art. 410 kc)
Art. 405 kc: kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania
korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Art. 410 kc:
§1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.
§2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył,
albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność
prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

część 3 ZOBOWIĄZANIA PIENIĘŻNE. ODSETKI

POJĘCIE ZOBOWIĄZANIA PIENIĘŻNEGO I RODZAJE ZOBOWIĄZANIA PIENIĘŻNEGO

Zobowiązanie pieniężne jest to takie zobowiązanie, w którym występuje świadczenie pieniężne, czyli obowiązek dłużnika
dokonania transferu określonej ilości jednostek pieniężnych na rzecz wierzyciela. Przedmiotem świadczenia pieniężnego jest
wartość ekonomiczna – następuje więc przeniesienie wartości ekonomicznej z majątku dłużnika do majątku wierzyciela.

Powstanie zobowiązania pieniężnego z punktu widzenia czynnika pieniężnego:

1) Ab initio – świadczenie pieniężne od chwili powstania
2) Świadczenie pieniężne jako wynik transformacji pierwotnego świadczenia niepieniężnego, np. gdy obowiązek

wydania rzeczy okazał się niemożliwy – odszkodowanie

- ten podział jest istotny przy zasadzie waloryzacji (nie są objęte zobowiązania drugiej grupy)

II.

ZAPŁATA W ZNACZENIU EKONOMICZNYM I W ZNACZENIU PRAWNYM

ZAPŁATA (payment, die Zahlung)

Znaczenie prawne

Znaczenie ekonomiczne

- zapłata powoduje umorzenie zobowiązania, czyli jego
wykonanie
- skutek ten następuje z woli ustawodawcy
- np. wręczenie gotówki, przelew na rachunek bankowy

- zapłata nie umarza zobowiązania, chyba że strony
same taki skutek nadały
- np. art. 506§2 kc
- np. wręczenie przez dłużnika wierzycielowi papieru
wartościowego

(weksel,

obligacja,

inny

papier

wartościowy)

Remitent (podmiot uprawniony) – wierzyciel, sprzedający

Wystawca weksla – dłużnik, kupujący

I.– stosunek pozawekslowy: wynika z umowy sprzedaży, wierzytelność o cenę, zobowiązanie podstawowe

II.– stosunek wekslowy: wynika z weksla (np. zobowiązanie wekslowe w wysokości 100 tys zł)

- wręczenie weksla nie powoduje wygaśnięcia stosunku pozawekslowego – dopiero gdy dłużnik wekslowy zapłaci
sumę wekslową
- jeżeli strony się tak umówiły, to wręczenie weksla spowoduje wygaśnięcie stosunku pozawekslowego
- dłużnik udowadnia, że przyjęcie weksla nastąpiło w wykonaniu umowy nowacji
- samo wręczenie weksla nie jest zapłatą, bo nie umarza zobowiązania, lecz tworzy nowe zobowiązanie – wekslowe,
chyba że strony inaczej postanowiły w umowie nowacyjnej

- zapłata w znaczeniu prawnym: umorzenie zobowiązania
- zapłata w znaczeniu ekonomicznym: brak umorzenia zobowiązania – dopiero zapłata sumy wekslowej powoduje
umorzenie zobowiązania
- odmienne reguły występują w obrocie międzynarodowym

III.

POSTACIE PIENIĄDZA W OBROCIE PRAWNYM

3 postacie pieniądza w obrocie prawnym (te postaci są ekwiwalentne):
1)

Pieniądz gotówkowy (papierowy, kruszcowy)

Pieniądz bezgotówkowy („bankowy” – zapłata jest możliwa w związku z istnieniem rachunku bankowego, w obrocie

bezgotówkowym rachunek bankowy musi istnieć. 2 formy:
a. Obciążenie rachunku dłużnika, czyli pomniejszenie rachunku o kwotę długu
b. Uznanie rachunku wierzyciela o tę kwotę – w obrocie bezgotówkowym uznanie co do zasady łączymy z zapłatą.

Rozróżnienie to ma znaczenie, gdy między obciążeniem a uznaniem występuje dłuższy czas. W zapłacie podatku
jest odwrotnie – wystarczy obciążenie rachunku.
zasada uznania nie wynika z przepisu prawa, wynika z judykatury i nauki prawa, czyli praktyki.

Pieniądz elektroniczny (art. 4 prawa bankowego)

Ustawa o usługach płatniczych wprowadza tzw. firmy płatniczy – demonopolizacja banków, konkurencja dla banków w
obrocie bezgotówkowym.
Są różne formy postaci obrotu bezgotówkowego, np.:
- polecenie przelewu
- akredytywa
- czek bezgotówkowy ( w RP w praktyce nie są stosowane, od 2001 nie ma też tzw. euroczeku)

IV.

WARTOŚĆ PIENIĄDZA – ZASADA NOMINALIZMU PIENIĘŻNEGO

Wartość pieniądza może mieć dwie płaszczyzny:
1)

Płaszczyznę wewnętrzną (materialną) – ma znaczenie przy pieniądzu kruszcowym

Płaszczyznę zewnętrzną – jest to płaszczyzna wymienna, czyli relacja pieniądza do innych dóbr

Wartość pieniądza:
1)

Wartość nominalna – wartość nominału ujawniona na banknocie

Wartość realna – wartość w odniesieniu do dóbr, które można kupić

Wartość kursowa

II.

Zasada nominalizmu – cechy:
1)

Odnosi się do funkcji płatniczej pieniądza i wartości pieniężnej

Umorzenie zobowiązania (wygaśnięcie) następuje przez zapłatę sumy nominalnej określonej w treści zobowiązania

(np. pożyczka 10.000 – zwrot 10.000 powoduje umorzenie zobowiązania)
- są wyjątki: charakter waloryzacji

Wartość realna przy nominalizmie nie ma znaczenia

Funkcje zasady nominalizmu:
1)

Aspekt ochrony dłużnika – dłużnik ma pewność co do wysokości zobowiązania

Stabilizacja prawna drugiej strony stosunku zobowiązaniowego

Pewność prawa

Ochrona waluty narodowej – zaufanie do środka pieniężnego jakim jest pieniądz

ZOBOWIĄZANIA WYRAŻONE W WALUCIE OBCEJ W POLSCE

- jest to nowy przepis, wzorowany na art. 211 z 1934r. – zasada wyrażania w walucie obcej zobowiązań w RP
- dawniej przewidywano zasadę walutowości na tym, że zobowiązania na terenie RP powinny być wyrażone w walucie
polskiej z wyjątkami przewidzianymi w ustawie, np. sędzia jak tworzył wyrok, to musiał zasądzić w walucie polskiej; strony
umowy musiały określić wysokość ceny w walucie polskiej… wyjątki wynikały z prawa dewizowego.
- stan obecny:
Art. 358 kc – brak przeszkód w ustalaniu zobowiązania pieniężnego w walucie obcej w RP

SYTUACJE

SKUTKI PRAWNE

1.gdy przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna
wyrażona w walucie obcej, np.
Art. 659 kc
Wynajmujący Najemca
Czynsz w EURO

- dłużnik płaci w walucie obcej, ale może zapłacić w
złotówkach
- prawo wyboru waluty, chyba że wyłącza to:
a. ustawa
b. czynność prawna
c. wyrok sądowy
- prawo wyboru jest albo go nie ma

2.obliczanie wartości waluty obcej

- wg kursu NBP z dnia wymagalności roszczenia, chyba że
umowa, ustawa, wyrok stanowią inaczej

3.gdy zwłoka dłużnika
- najemca jest w opóźnieniu

- wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie
polskiej wg średniego kursu NBP z dnia dokonania zapłaty
- chodzi o to, aby dłużnikowi nie opłacało się być w
opóźnieniu
- np. zapłata miała być we wrześniu, ale została dokonana w
grudniu – kurs z grudnia

VI.

DENOMINALIZACJA W LATACH 90-TYCH

W 1994r. pojawiła się ustawa przewidująca akcję skreślania 4 zer, tj. 1000000zł = 100 zł
- przez pewien czas funkcjonował stary i nowy pieniądz
- była to denominacja ekwiwalentna, spowodowana spadkiem wartości pieniądza

VII.

ODSETKI – ZAGADNIENIA PODSTAWOWE

*nie ma podziału na odsetki umowne i ustawowe

1. Struktura długu i struktura wierzytelności
Art. 720 kc - pożyczka
STRUKTURA WIERZYTELNOSCI –
dwa roszczenia
KAPITAŁ 20.000
ODSETKI 15%
*odsetki kapitałowe – za korzystanie z cudzego kapitału

STRUKTURA DŁUGU
KAPITAŁ 20.000
ODSETKI 15%

Roszczenie (R1 + R2)

Wierzyciel

pożyczka

Dłużnik

pożyczkodawca

pożyczkobiorca

świadczenie

2. Postaci odsetek

1) Odsetki zwykłe

- są to odsetki za korzystanie z cudzego kapitału
- kapitałowe
- mają postać wynagrodzenia
- zależne od czasu korzystania z cudzego wynagrodzenia

2) Odsetki za opóźnienie

- za opóźnienie a nie za zwłokę

- jest to postać odszkodowania związana ze stanem opóźnienia dłużnika
- jeżeli dłużnik się opóźnia, to płaci odsetki za opóźnienie
- wyróżniamy:
a. odsetki zwykłe, niezawinione
b. odsetki kwalifikowane, zawinione – zwłoka
- art. 476 kc – dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest
oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku,
gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie
ponosi
- art. 481 kc:
§1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas
opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które
dłużnik odpowiedzialności nie ponosi
§2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy
wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za
opóźnienie według tej wyższej stopy
§3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych

3) Odsetki interkaralne

- odsetki zbonifikowane
- takie odsetki, które są odliczane, w związku ze wcześniejszą spłatą kapitału
- nie zawsze konsument może wcześniej spłacić kredyt, nie zawsze wcześniejsza spłata jest możliwa

opóźnienie

zwłoka

3. Typy odsetek zwykłych

- odsetki zwykłe stanowią wynagrodzenie, przy czym w obrocie cywilnoprawnym możliwe są różne formy
wynagrodzenia
- odsetki stanowią jedną z wielu postaci wynagrodzenia, np.
Umowa pożyczki – odsetki
Umowa kredytowa – odsetki, prowizja kredytowa, inne opłaty
Umowa rachunku bankowego – np. premie oszczędnościowe
Umowa komisu – prowizja
Umowa zlecenia – wynagrodzenie dla przyjmującego zlecenie

odsetki

wynagrodzenie

4. Postać prawna odsetek

1) Odsetki pieniężne – in valuta – reguła
2) Odsetki niepieniężne – in natura

- gdy strony przewidują taką możliwość, to trzeba uważać, by nie pomylić z innymi instytucjami, np. wadium

5. Podstawowe funkcje odsetek

1) Odsetki stanowią wynagrodzenie albo odszkodowanie
2) Funkcja waloryzacyjna

- jest to pomysł judykatury z okresu, gdy w RP była duża inflacja, pomysł zaakceptowany przez doktrynę
- dotyczy zobowiązań o charakterze odszkodowawczym, także zadośćuczynienia
- sędziowie w wysokich odsetkach dostrzegali element waloryzacyjny
- np. długoletnie procesy (10 lat), małe odszkodowanie (100 tys.), ale duże odsetki (80%) – odsetki naprawiały
szkodę

3) Funkcja dyscyplinująca

- ustawa o płatności odsetek z 2003

6. Tytuł do roszczenia z tytułu pobierania odsetek

Art. 359 kc – odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z
orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu
a. Czynność prawna
b. Ustawa
c. Orzeczenie sądu, np. podział spadku
d. Decyzja administracyjna
e. Orzeczenie sądu arbitrażowego

Zasada: mogę żądać odsetek, gdy wykażę źródło do jego pobierania, np. umowa pożyczki oprocentowanej (przy
pożyczce nieoprocentowanej nie ma prawa do odsetek kapitałowych, ale jest prawo do odsetek za opóźnienie)

7. Płatność odsetek

Art. 360 kc – charakter dyspozytywny
- w braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności odsetek są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin
płatności sumy pieniężnej jest krótszy niż rok – jednocześnie z zapłatą tej sumy.

8. Rodzaje stóp procentowych w czasie trwania stosunku obligacyjnego

- stopa procentowa może być stała lub zmienna. Stopa zmienna jest preferowana przez praktykę gospodarczą
- w związku ze stopą zmienną pojawia się problem, w jakim zakresie możliwa jest zmiana stopy w czasie trwania
stosunku obligacyjnego: kwestia kryteriów tych zmian, takie kryteria powinny być podane w umowie, kryteria mogą
być ogólne, nie muszą być zindywidualizowane – gdyż zjawisk gospodarczych nie da się przewidzieć, sędzia może
kontrolować te kryteria (a więc kryteria tak, ale kryteria ogólne)

9. Charakter prawny roszczeń o odsetki – cechy:

a. Akcesoryjność – tj. zależność od roszczenia o kapitał
b. Samoistność – w pewnym zakresie odsetki są samodzielne i nie mają cechy akcesoryjności, np.

- możliwe jest dochodzenie samych odsetek, bez dochodzenia kapitału
- cesja roszczenia odsetkowego jest możliwa
- a więc czasem jest to roszczenie niezależne od roszczenia głównego

10. Przedawnienie roszczeń

- roszczenia za odsetki (zwykłe i za opóźnienie) przedawniają się w innym okresie niż samo roszczenie główne
- art. 118 kc: jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o
świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata.
- roszczenie za odsetki 3 lata, roszczenie główne – 5, 10 lat
- problem w praktyce gospodarczej w związku z roszczeniami wynikającymi ze stosunków gospodarczych
- zdarza się, że niektóre przepisy przewidują, że roszczenie główne przedawnia się w okresie mniejszym niż 3 lata, w
takim razie pojawia się pytanie, w jakim okresie przedawniają się odsetki?
2 poglądy:
a. W okresie 3-letnim, niezależnie od roszczenia głównego
b. Nie później niż należność główna
Uchwała SN (7 sędziów) z 26 stycznia 2005: odsetki są z natury rzeczy akcesoryjne, nie mogą się przedawniać w
późniejszym okresie, niż termin roszczenia głównego (uchwała krytykowana w literaturze): Ustanowiony w art. 118
k.c. termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń o odsetki za opóźnienie także
wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 554 k.c. Roszczenie o odsetki za
opóźnienie przedawnia się jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego.

- uzupełnienie: gdy na mocy art. 554 kc roszczenie główne przedawnia się w terminie 2-letnim, a odsetki (118 kc) – 3-
letnim. SN w uchwale siedmiu sędziów w 2005 uznał, że odsetki są akcesoryjne, roszczenie o odsetki nie może być
więc dłuższe niż roszczenie główne. Uchwała ta została skrytykowana w doktrynie i dlatego pojawiły się wątpliwości
w orzecznictwie. W 2011r. SA w Katowicach uznał, że SN nie ma racji i zgodnie z obowiązującym prawem roszczenie o
odsetki przedawnia się w terminie 3 lat – jest to wyraz opozycji sądu apelacyjnego. Gdyby jedna ze stron zaskarżyła
ten wyrok sądu apelacyjnego, to skarga kasacyjna zostałaby przyjęta i strona by wygrała – chyba, że SN - orzekając w
większym składzie - przyjąłby nowy precedens.

VIII. WYSOKOŚĆ ODSETEK. STOPA PROCENTOWA – ZAGADNIENIA MATERIALNOPRAWNE
Wyróżniamy dwa modele (okresy legislacyjne) w zakresie wysokości odsetek:
1)

Model dawny, stary – obowiązywał do 2006r.

- model liberalnego ujęcia wysokości odsetek

o przy ustanawianiu wysokości odsetek (stopy procentowej) bierze się pod uwagę kryterium ekonomiczne (brak

ingerencji ustawodawcy)

o eksponowanie zasady swobody umów (strony same decydowały)
o nie znaczy to, że nie istniała kontrola sądowa wysokości odsetek – na podstawie art. 5 i 58 kc – trzeba było

wytoczyć proces i powiedzieć, że in concreto odsetki są za duże

Model obecny, restrykcyjny

- jest to model konsumencki

o odejście od ekonomicznych kryteriów – pojawiły się kryteria jurydyczne
o wprowadzenie odsetek maksymalnych
o ograniczenie zasady swobody umów
o ustawodawca sam wprowadza mechanizmy kontroli przy nadmiernych odsetkach, tzw. element redukcji

wysokości odsetek

PROBLEM

ROZWIĄZANIE

KOMENTARZ

1.żródło ustalenia stopy procentowej
(kto ustala stopę procentową?)

- ustawodawca
- strony
- dotyczy odsetek zwykłych i odsetek za
opóźnienie

odsetki

„ustawowe”

odsetki

„umowne” w sensie wysokości odsetek:
ustawodawca

albo

same

strony

określają wysokość odsetek
- w stosunkach bankowych, także w
SKOK jest zasadą, że strony ustalają
odsetki umowne i za opóźnienie

2.zakres

zastosowania

reguły

art.359§2

- odnosi się do odsetek zwykłych i za
opóźnienie

- przyjęła się praktyka szerokiego
rozumienia
- spór w doktrynie

3.sposób ustalania stopy procentowej

- 4 x wysokość stopy kredytu
lombardowego

- kredyt lombardowy jest udzielany
przez NBP bankom komercyjnym
- stopa kredytu jest ogłoszona w
dzienniku urzędowym NBP

4.sankcje

przekroczenie

stopy

maksymalnej

- zobowiązanie jest ważne w całości, ale
następuje redukcja wysokości odsetek
do poziomu ustawowego

- jest to rodzaj konwersji, a więc
przekształcenia zobowiązania
-

konwersja

jest

zawsze

czymś

przeciwnym do nieważności
- nie A, tylko B

5.charakter prawny regulacji

- ius cogens

- wszelkie inne umowy są nieskuteczne

6.zastosowanie czasowe regulacji

- nie ma zastosowania so starych umów
zawartych przed styczniem 2006r.
-

dotyczy

tylko

umów

nowych,

zawartych po tej dacie

W praktyce gospodarczej obserwujemy niekiedy olbrzymie odsetki (kapitałowe, za opóźnienie), przy tzw. pożyczkach
lombardowych, nawet 1% dziennie. Taki rynek nie jest nielegalny. Tylko impuls ochrony powinien wyjść od pożyczkobiorcy. W
judykaturze SN przyjęło się, że reguły prawa obecnego w odniesieniu do wysokości odsetek można stosować także w odniesieniu
do umów starych. Tzn. że oceniając wysokość oprocentowania w związku z zawarciem umowy sprzed stycznia 2006, bierze się
pod uwagę parametry współczesne – stosowanie analogiczne ze względu na zasadę słuszności – współczesny stan prawny
wpływa na ochronę umów starych.

IX.

ZAKAZ ANATOCYZMU W PRAWIE POLSKIM

Zakaz anatocyzmu (procentu składanego, odsetek od odsetek) wynika z art. 482 kc, ale są trzy wyjątki.

100.000zł

Bank kredytobiorca

Umowa kredytu

Rachunek wystawiony przez bank:

Kapitał - 100.000 zł

Odsetki zwykłe – 21%

Odsetki za opóźnienie zapłaty kapitału

Odsetki za opóźnienie z zapłatą odsetek zwykłych

Odsetki od odsetek za opóźnienie

Inne, np. koszty zabezpieczenia

- czy możliwe jest żądanie odsetek z punkt 4 i 5?

o Żądanie odsetek od zaległych odsetek jest w zasadzie niedopuszczalne
o Są trzy wyjątki:

1) W zakresie instytucji kredytowych – banki i inne instytucje: zakaz anatocyzmu nie dotyczy pożyczek

długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe

2) Od chwili wytoczenia powództwa o odsetki można żądać odsetek od odsetek
3) Strony mogą zawrzeć umowę o doliczenie odsetek do kapitału (tzw. umowa o kapitalizację kapitału) i

jeszcze raz oprocentować (A+B= nowy kapitał) – data zawarcia umowy jest bardzo ważna; po powstaniu
roszczenia. Odsetki są „utopione” w kapitale. Musi być zgoda D. Jak jej nie ma to zakaz dalej obowiązuje,
np. umowy o restrukturyzację kredytu.

część 4 - MODYFIKACJA STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO

I. POJĘCIE, ŹRÓDŁA I PODSTAWOWE POSTACI ZMIAN STOSUNKU OBLIGACYJNEGO
Należy odróżnić 2 sytuacje:
a) modyfikacja stosunku obligacyjnego w płaszczyźnie podmiotowej – zmiana W lub D, przy zachowaniu TOŻSAMOŚCI

prawnej stosunku obligacyjnego np. cesja, przejęcie długu

b) zmiany w płaszczyźnie przedmiotowej dotyczące TREŚCI stosunku oblig. i zmiana ŚWIADCZENIA

Podmioty

Przedmiot - Świadczenie

Treść

Katalog postaci z punktu widzenia źródeł zmian:

 umowa. W praktyce umowy są różnie nazywane np. załącznik do umowy, aneks do umowy; np. w umowach

inwestycyjnych, waloryzacja umowna (zmiany umowne)

 ex lege. B. rzadko. Ustawodawca wyjątkowo ingeruje w treść stosunków obligacyjnych.
 modyfikacja sądowa. Najczęściej. Orzeczenie modyfikacyjne zawsze z inicjatywy 1 ze stron.

◦ Zawsze po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania sądowego (postępowanie to kończy się orzeczeniem)
◦ zawsze z inicjatywy stron
◦ istnieją kryteria modyfikacyjne wskazane w ustawie (upoważnienie dla sędziego w oparciu o kryteria ustawowe)
◦ orzeczenie ma charakter konstytutywny → zmiana treści zazwyczaj pro futuro
◦ np. waloryzacja sądowa.

rebus sic stantibus,

wyzysk,

484 – modyfikacja kary umownej,

440 – modyfikacja wysokości odszkodowania.

II. TYPOWE KLAUZULE MODYFIKACYJNE

Klauzule takie tworzą się w praktyce obrotu gospodarczego a potem są opisywane w literaturze. * w podręcznikach zachodnich
te klauzule są opisywane w szerszym zakresie niż u nas. Do nas powoli docierają.
Klauzule podstawowe – katalog otwarty.

a) Klauzule adaptacyjne – zamieszczone w umowie powodują automatyczną zmianę treści, bez dalszych porozumień

stron, w razie wystąpienia wskazanych w umowie okoliczności, np. zmiana systemu podatkowego może wpływać na
wysokość ceny.

b) Klauzule salwatoryjne (uwalniające) → podr. Prof. Radwańskiego.

Jest to klauzula, która przewiduje, że w razie bezskuteczności/nieważności określonych postanowień umownych lub ich
niewykonania INNE POSTANOWIENIA UMOWNE ZOSTAJĄ W MOCY i zastępują postanowienia nieważne, niewykonalne
lub bezskuteczne, albo te nieważne postanowienia są zastąpione innymi postanowieniami.

A – wiąże w całości
B – pkt 1 sprzeczny z art. 58 kc – nieważny, zostaje zastąpiony 1 z postanowień C
C – postanowienia dodatkowe, zastępują postanowienia nieważne z A i B
Takie klauzule dołączone są do umów długoterminowych;
„klauzule salwatoryjne – ratujące umowę” :)
Resume. Sens tych klauzul – modyfikacja umowy jako instrumentu obrotu gospodarczego
(uelastycznienie – umowa nie jest konstans. Ewoluuje z woli samych stron!)

c) Klauzule waloryzacyjne w zobowiązaniach pieniężnych
d) inne klauzule modyfikacyjne.

A
1

2
3

B
1 sprzeczne
z art. 58 kc
2
3

C – postanowienia
dodatkowe

*dziś często możemy usłyszeć o rozpadzie euro – konsekwencją tej tezy jest to, że do umów np. operatorzy wprowadzają
klauzule modyfikacyjne, które stanowią przygotowanie na ten scenariusz, wiążą się ze zmianą sytuacji

III. WALORYZACJA ZOBOWIĄZANIA PIENIĘŻNEGO

1. Istota i postaci z punktu widzenia ich źródła

Z punktu widzenia tego, kto dokonuje, dzielimy na:

 Ustawową, np. waloryzacja rent, emerytur. W pr. Cywilnym b. rzadko.
 Umowną (ex ante i ex post)
 Sądowa (orzeczenie sądu po przeprowadzeniu postępowania procesowego)

Mamy waloryzację pierwotną i rewaloryzację (może być sądowa, może być najpierw waloryzacja sądowa a następnie
rewaloryzacja przez umowę)
Sens waloryzacji: powiększenie pierwotnej wierzytelności pieniężnej (nominalnej sumy) o element dokonanej waloryzacji (o tzw.
sumę waloryzacyjną)
Jak ją obliczyć?

suma waloryzowana

Suma nominalna

*rewaloryzacja:

A+B

suma waloryzacyjna

a. Waloryzacja umowna

Może być dokonana już w umowie zawartej pierwotnie (ex ante) albo dokonują zmiany umowy po nadejściu określonych
okoliczności (ex post) (Jak druga strona nie chce się zgodzić to idzie do sądu)
3 typowe klauzule umowne:



walutowa



złota (kruszcowa)



inne, np. towarowa

*Wartość świadczenia odnosimy do innej waluty, złota.
W Polsce b. często w umowach najmu, wysokość czynszu jest ustalana wg klauzuli walutowej.

b. Waloryzacja sądowa

Ma dwa reżimy prawne:



kodeksowy – waloryzacja podstawowa



normatywny – waloryzacja szczególna, w innych aktach normatywnych np. ust. O ochronie lokatorów, chyba, ze ustawa
szczególna odsyła do kc.

ZAGADNIENIA:

ROZWIĄZANIA ZAGADNIENIA:

Przesłanki dopuszczalności



Zobowiązanie

pieniężne

inictio

jest

zobowiązaniem pieniężnym (358

par.1)



istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po
powstaniu zobowiązania (ocenia sędzia) w
praktyce zmiana do 10% nie jest istotna.

Kryteria



Rozważenie interesu stron



Zasady współżycia społecznego

Sposoby rozstrzygnięcia

 Zmiana wysokości świadczenia
 zmiana sposobu spełnienie świadczenia
 inne

Kwestia miernika waloryzacyjnego (jak wyliczyć sumę
waloryzacyjną)



Uniwersalny – dla wszystkich typów zobowiązań



konkretny – zależny od typu zobowiązania
pieniężnego (najczęściej wg średniej pensji,
emerytury)

Nie ma miernika uniwersalnego. Nawet jeżeli strona
zaproponuje miernika uniwersalny to sędzia powie „hola,
hola” ;)

Charakter rozstrzygnięcia

Wyrok konstytutywny

Możliwość powtórzenia waloryzacji sądowej

Jest możliwe. Rewaloryzacja.

Wyłączenie waloryzacji sądowej.

e. Przez

same

strony

(ale

sędzia

bada

dopuszczalność takiej umowy z 58 kc, 5kc)

f. ex lege (bo tryb szczególny, albo w ogóle jej nie

ma)

c. KLAUZULA REBUS SIC STANTIBUS

 Wróciła do kc w sensie regulacji ogólnej w 1990r. (kiedyś art. 269 kz z 1934) przepis wskazuje na typowe przykłady

nadzwyczajnej zmiany. Obecny kc mówi ogólnie. Ten przepis można interpretować przez art. 269kz

Art . 269. Gdyby z powodu nadzwyczajnych wypadków, jako to: wojny, zarazy, zupełnego nieurodzaju i innych klęsk
żywiołowych, świadczenie było połączone z nadmiernymi trudnościami lub groziło jednej ze stron rażącą stratą, czego
strony nie mogły przewidzieć przy zawarciu umowy, sąd może, jeżeli uzna to za konieczne według zasad dobrej wiary, po
rozważeniu interesów obu stron, oznaczyć sposób wykonania, wysokość świadczenia lub nawet rozwiązać umowę

 Odróżnić rebus sic stantibus od waloryzacji sadowej!

WALORYZACJA SĄDOWA - 358

357

REBUS SIC STANTIBUS

Zasięg przedmiotowy instytucji

Zobowiązanie pieniężne ab inictio tylko
świadczenie pieniężne

Każde zobowiązanie (pieniężne lub
niepieniężne) → ma szersze znaczenie
przedmiotowe

Zasięg podmiotowy

Ma char. powszechny, ale z żądaniem
waloryzacji nie może wystąpić strona
prowadząca

przedsiębiorstwo

jeżeli

świadczenie pieniężne pozostaje w
związku

prowadzeniem

tego

przedsiębiorstwa

Bez ograniczeń (były, ale uchylono)

!!!! przesłanki

Istotna zmiana siły nabywczej pieniądza

1.Nadzwyczajna zmiana stosunków
2.nieprzewidywalność

tego

stanu

rzeczy przez strony

Sposoby dokonania

Orzeczenie sadu z inicjatywy jednej ze
stron

*W judykaturze polskiej przyjmuje się, że zmiana systemu prawnego (zmiana systemu podatkowego)może być traktowana in
concreto jako nadzwyczajna zmiana stosunków.
Musi być nadzwyczajna nadzwyczajność!

N – nadzwyczajna zmiana Z- zwykła zmiana.
Jest ryzykiem strony (albo D, albo W) Jest to RYZYKO KONTRAKOWE.
np. umowa o roboty budowlane.

*zmiany pogody (i nieosiągnięcie w związku z tym plonów, za które można by spłacić zaciągnięty kredyt) jest zwykłą zmianą,
ryzykiem kontraktowym. Strony zawierając umowę, zawierają ją na pewien stały stan.

d. WYZYSK

a) Spór o charakter prawny instytucji (czy jest 5 wadą oświadczenia woli – piąte koło u wozu;) czy jest oryginalną

instytucją. Przeważa pogląd drugi.

b) Konstrukcja umowy:

wyzyskujący

wyzyskiwany

a>b → rażąca dysproporcja świadczeń

c) Przesłanki:



Rażąca dysproporcja świadczeń w chwili zawarcia umowy



Istnieje określona sytuacja faktyczna po stronie D (przymusowe położenie, niedołęstwo, niedoświadczenie drugiej
strony → tworzą tzw. trudną sytuację wyzyskiwanego)



Świadome wykorzystanie/ wyzyskanie sytuacji drugiej strony (rodzaj premedytacji kontraktowej)

d) Skutki prawne:

Wyzyskany D uzyskuje pewne roszczenia:

1. o wyrównanie świadczeń (uzupełnienie świadczenia partnera) → roszczenie wyrównawcze.
2. Żądanie „unieważnienia umowy”(rozwiązanie?, ustawodawca chyba się pomylił)
Sekwencja roszczeń: wpierw roszczenia wyrównawcze, a dopiero jak wyrównawcze nadmiernie utrudnione to
roszczenie intensywniejsze. Ustawodawca aprobuje zasadę ochrony stosunku umownego.

e) Terminy prekluzyjne (po tym terminie wygasa, z all konsekwencjami) – 2 lata od dnia zawarcia umowy.
f) Zagadnienie szczegółowe:



stosunek do art. 58 par.2. Art. 388 jest lex specialis do art. 58 par.2



przykłady z judykatury:

▪ czy uzależnienie alkoholowe lub narkotykowe może być kwalifikowane jako przymusowe położenie

kontrahenta? np. alkoholik sprzedał dom za pół ceny. Może być tak oceniane!

▪ Czy osoba prawna może być wyzyskana? Po stronie D może stać os. fiz. i os. pr. ( w pewnych sytuacjach)

orzeczenie z 27.09.2005 I CK 191/05: Stan niedołęstwa należy rozumieć jako bezradność, niemożliwość przezwyciężenia
przeszkód na skutek braku sił fizycznych lub psychicznych, a niedoświadczenie jako brak ogólnego doświadczenia życiowego
bądź jako brak doświadczenia w określonego rodzaju przedsięwzięciach.

część V. ZOBOWIĄZANIA WIELOPODMIOTOWE I WIELOSTRONNE

I. ZOBOWIĄZANIA WIELOPODMIOTOWE I WIELOSTRONNE

1. Zobowiązania wielopodmiotowe

Zobowiązania wielopodmiotowe – takie zob., w którym po 1 lub po obu stronach jednocześnie występuje kilka podmiotów.
Mogą być nimi: os.fiz, os. prawne, ułomne os. prawne.

Zobowiązanie wielopodmiotowe

Stosunek wielostronny

Czym innym jest strona, czym innym podmiot.

Ale:

A - taka sytuacja występuje na tle papierów wartościowych, prawa rzeczowego

A jednocześnie W i D wobec siebie.

Confusio – połączenie praw W i D

Przyczyny/źródła:
-umowa,
-ustawa
-orzeczenie sądowe
-inne

Czas potrącenia:

 od chwili powstania
 w wyniku przekształceń np. przystąpienie do D

!!!! Efekt istnienia stosunków wielopodmiotowych

2. Zobowiązania wielostronne

stosunek zewnętrzny

stosunek

→ podstawą REGRESU(zawsze w stosunku wewnętrznym, nigdy w zewn.)

wewnętrzny

art.366§1 kc: kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od
wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z
dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników)
Poza stosunkami prawnymi dwustronnymi mogą istnieć wielostronne np. spółka, konsorcjum.

II. PODSTAWOWE POSTACI ZOBOWIĄZAŃ WIELOPODMIOTOWYCH W PRAWIE POLSKIM
a) Figury kodeksowy

▪ podzielne
▪ solidarności dłużników – art. 366,
▪ solidarności wierzycieli – art. 367,
▪ niepodzielne



wielość dłużników – art. 380



wielość wierzycieli – art. 383

b) figury pozakodeksowe (eksponowane w praktyce)

▪ in solidum (odpowiedzialność in solidum)
▪ konsorcjum
▪ holding
▪ inne..

III. ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE
→ zobacz wywody dotyczące podzielności zob. pieniężnych art. 379§1

Jeżeli świadczenie pieniężne jest podzielne (bo jest świadczeniem pieniężnym) następuje „podział” jednego zobowiązania na
kilka mniejszych zobowiązań (kilka zobowiązań jednopodmiotowych)
Sens: uproszczenie sytuacji prawnej stron → skutek podstawowy
Ile zobowiązań powstaje po podziale 1 zobowiązania wielopodmiotowego?

120Tys.

D1 40tys.

1 x 3

(strona

D2 40tys.

wierzycielska)

D3 40tys.

2 x3

wysokość świadczenia we wszystkich świadczeniach jest RÓWNA!

Wielkość świadczenia w nowych zobowiązaniach – wysokość świadczeń jest równa.
Char. prawny(cecha jurydyczna)



każde nowo-powstałe zobowiązanie jest NIEZALEŻNE jurydycznie od innych powstałych zobowiązań, tzn, że jeżeli 1 nie
wykonał zobowiązania to W nie może żądać wykonania przez kogoś innego nie może się powoływać na pierwotną
wersję.

Tytuły powstania:
-umowa,
-ustawa,
-dziedziczenie(najczęściej)

IV. SOLIDARNOŚĆ BIERNA

1. Znaczenie solidarności biernej

Art. 366 kc

- ius electionis – prawo wyboru dłużnika
- W może uzyskać tylko 1 świadczenie. Jak jeden spełni świadczenie, to W jest wtedy zadowolony. Jak D1 spełni,

to D1 ma regres do D2.

- Rodzaj zabezpieczenia osobistego

Zabezpieczenie

Osobiste Majątkowe

Odpowiedzialność całym majątkiem

Odpowiedzialność elementem

majątku osobistego

np. poręczenie, weksel

np. hipoteka, zastaw

W D

wybór między dwoma majątkami

2. Cechy solidarności
1) Prawo wyboru znajduje się po stronie wierzyciela

- wierzyciel może wybierać w dowolnej konfiguracji
- ius electionis

2) Ius electionis nie ma ograniczeń

- wierzyciel nie musi motywować swojego wyboru

3) Zasada jednego świadczenia

- wierzyciel może uzyskać tylko jedno świadczenie

4) Wszyscy dłużnicy są zobowiązani aż do całkowitego zaspokojenia wierzyciela, co do złotówki

- np. jest D

, D

, a D

zapłacił 99% długu, solidarność odnosi się jeszcze do 1%, dług jeszcze nie wygasł

3. Tytuł prawny solidarności

- Solidarności się nie „domniemywa”
- Solidarność wynika tylko z dwóch tytułów:

o Ustawy
o Umowy (czynności prawnej)

- Tytuł solidarności zawsze trzeba udowodnić
- Tercium non datum: trzecia sytuacja jest niemożliwa
- Z innych okoliczności nie może wynikać solidarność (chyba że in solidum)
- Art. 369 kc ma charakter iuris cogentis: zobowiązanie jest solidarne, jeżeli to wynika z ustawy lub z czynności

prawnej

4. Koncepcja wewnętrzna stosunku obligacyjnego

- Jeżeli istnieje więź solidarna W – D

, D

, to powstaje pytanie, ile istnieje stosunków prawnych: jeden czy wiele?

(nie ma tu dominującego poglądu)

o Jeden – bo jest jedno świadczenie

jeden stosunek

o Wiele – tyle stosunków, ile podmiotów

wiele stosunków

o Są też inne koncepcje, ale o nich nie mówimy

H/Z

5. Charakter więzi prawnej łączącej Wierzyciela z Dłużnikami

- Zasadę solidarności charakteryzują dwie zasady:

1) Zasada reprezentacji na korzyść (zwana zasadą harcerską lub muszkieterską) – art. 371 kc
2) Zasada indywidualizacji więzi prawnej (zwana zasadą Zosi Samosi) – art. 368 kc

ZASADA REPREZENTACJI
PROBLEM

EKSPLIKACJA

1.SENS PRAWNY ZASADY

Zasada wyjaśnia problem skuteczności zdarzeń powstałych na
linii W-D

wobec pozostałych dłużników: D

, D

- czy te zdarzenia są jurydycznie skuteczne

2.PRAWNY WYRAZ ZASADY

Art. 371 kc

3.PRZYKŁADY

1. spełnienie świadczenia – art. 366§1 kc – D

spełnia

świadczenie, zwalnia D

2. odnowienie – art. 374§1 kc – umowa o odnowienie zwalnia
D2, skutek na linii W-D2

506

3. opóźnienie wierzyciela wobec dłużnika – art. 374§2 kc

2

D1 1- dłużnik chce spełnić świadczenie

2- wierzyciel odmawia przyjęcia

D2 świadczenia, jest w opóźnieniu

3- D2 może złożyć przedmiot

świadczenia do depozytu sądowego

4. wyrok na korzyść jednego z dłużników, zwalnia drugiego,
jeżeli uwzględnia zarzuty wspólne – art. 375§2 kc

- inne przykłady tworzy nauka i judykatura
- zasada reprezentacji zawsze działa na korzyść pozostałych

4.SYTUACJE NIEOBJĘTE ZASADĄ REPREZENTACJI BIERNEJ

1.inne sytuacje niż określone w art. 371 kc
- tzn. zdarzenia, które pogarszają w sensie prawnym sytuację
D2
2.sytuacje wymienione w kc, gdzie nie działa zasada
reprezentacji – art. 372, 373 kc

Np. opóźnienie się jednego z dłużników wobec wierzyciela
- tu nie działa zasada z art. 371 kc

1)wierzyciel żąda zapłaty
2)D1 jest w opóźnieniu wobec wierzyciela – dług się

Zasada reprezentacji D

Zasada indywidualizacji D

powiększa
3)opóźnienie nie jest skuteczne wobec D2

Art.481 kc
+ odsetki

- z tej zasady wynika to, że należy dokonać in concreto
właściwej interpretacji art. 371 kc

- poszukać: uznanie roszczenia

Uznanie roszczenia D1
W

ZASADA INDYWIDUALIZACJI
PROBLEM

EKSPLIKACJA

1.SENS ZASADY

Indywidualne kształtowanie więzi prawnej W-D1, D2 w
różnych fazach stosunku obligacyjnego
- od początku: ab initio
- w czasie trwania stosunku obligacyjnego: zasada ta może
podlegać ewolucji, modyfikacji: może być poszerzana lub jej
zakres może się zmniejszyć

2.WYRAZ PRAWNY ZASADY

- art. 368 kc
- możliwość odmiennego kształtowania więzi prawnej różnych
dłużników wobec tego samego wierzyciela (różne aspekty co
do zasady, przesłanek, podstawy)

3.REFLEKSJA OGÓLNA

Zasada

indywidualizacji

jest

konsekwencją

zasady

reprezentacji na korzyść, zdarzenia nie objęte tą ostatnią
indywidualizują sytuację prawną na linii W-D

6. Zarzuty

- Ochrona dłużnika solidarnego przed roszczeniem wierzyciela

1) Wierzyciel wytacza proces przeciwko D1 (korzysta z ius electionis)
2) Wierzyciel czegoś chce, a dłużnik się broni: Zarzut – exceptione:

1) Dłużnik może się bronić zawsze ze stosunku osobistego (zarzut osobisty)
2) Dłużnik nie może podnosić zarzutów ze stosunku W-D2 (to są cudze zarzuty, cudzesy)
3) Dłużnik może podnosić zarzuty wspólne dla wszystkich dłużników solidarnych – art. 375§2 kc, np.

nieważność powstania stosunku obligacyjnego

*zarzuty dzielą się na dylatoryjne (odraczające, odkładające w czasie) i peremptoryjne (niszczące zarzut,
np. nie masz prawa, bo zwolniłeś mnie z długu)

7. Solidarność wekslowa

- Czy istnieje jedna solidarność także dla stosunków wekslowych, czy może istnieją różne solidarności:

solidarność ogólna i solidarność wekslowa?

- Spotyka się wyroki sądów apelacyjnych, gdzie wyróżniane są dwa typy solidarności: ogólna i wekslowa – to jest

sztuczny podział, co do zasady konstrukcja solidarności jest taka sama na tle kc i na tle prawa wekslowego

indos

IS (5)

- Remitent zbywa weksel na rzecz indosatariusza: w wyniku indosu ma on 4 dłużników solidarnych

1) Dłużnicy wekslowi odpowiadają solidarnie, jest to solidarność ex lege

- solidarność w rozumieniu art. 365 kc i art. 47 Prawa Wekslowego

2) Spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników solidarnych (któregokolwiek) nie zawsze zwalnia

pozostałych dłużników z weksla – takie zwolnienie trzeba określić zawsze in concreto
Np. jeśli dług wekslowy zapłacił poręczyciel wekslowy, W1 będzie odpowiadał za zapłacenie sumy
wekslowej wobec poręczyciela

3) Prawo wekslowe zna kilka kategorii dłużników wekslowych:

o Dłużnicy główni: wystawca, akceptant
o Dłużnicy pozostali: poręczyciel, remitent i inni
o Akceptant i wystawca nie mają już prawa regresu do nikogo

4) Solidarność wekslowa jest zawsze solidarnością ex lege
5) Funkcje weksla:

o Umocnienie wierzytelności ze stosunku podstawowego, pozawekslowego
o Ułatwienie dochodzenia należności z weksla (tzw. proces wekslowy)
*istota solidarności jest taka sama, różnice są natury wtórnej

8. Zasięg działania zasady reprezentacji

- Zasada reprezentacji działa w dwóch płaszczyznach:

o Płaszczyźnie stosunków zewnętrznych
o Płaszczyźnie stosunków wewnętrznych

stosunek wewnętrzny

W stosunek zewnętrzny

- Zasada reprezentacji działa więc także w płaszczyźnie wewnętrznej:

Zwolnienie z długu – umowa, art. 508 kc

tu nie działa zasada reprezentacji biernej

20 000 D2 R

o Po zwolnieniu z długu D1, D2 zapłacił całość świadczenia. D2 ma regres. Jaka jest wysokość, jaki jest rozmiar

roszczenia regresowego?

o Zdarzenie na linii W-D1 nie może pogarszać sytuacji w stosunku regresowym
o Nie można pogarszać sytuacji D2 w jego stosunkach z D1
o W procesie D2-D1 nie można powołać się na zwolnienie z długu

Remitent (4)

Poręczyciel (2)

Akceptant (3) Wystawca (1)

9. Ujawnienie odpowiedzialności solidarnej w wyroku – aspekt procesowy

1) Zasądza się na rzecz W solidarnie od D1, D2, kwoty…

- tak też art. 299 ksh – jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu
odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania
- gdy dwaj dłużnicy solidarni zostali pozwani w tym samym procesie

2) Jeżeli wyrok zapadł przeciwko A, gdyż proces był wytoczony tylko przeciwko A, to gdy zostanie wytoczony

proces przeciwko B, to powinna być formuła, że zasądzenie następuje solidarnie od A i solidarnie od B

V. SOLIDARNOŚĆ CZYNNA – SOLIDARNOŚĆ WIERZYCIELI

W2

1. Istota solidarności czynnej
- Art. 367 kc: kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części

świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie
wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników). Aż do zupełnego
zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.

- Ius electionis po stronie dłużnika; dłużnik wybiera podmiot, któremu spełnia świadczenie
- Zaspokojenie roszczenia na linii W1 – D prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania na linii W2 – D

2. Zasada wzajemnej reprezentacji na korzyść wierzyciela i zasada indywidualizacji
- Art. 377 kc: zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z

wierzycieli solidarnych ma skutek także względem współwierzycieli.

3. Praktyczne znaczenie solidarności czynnej
- Znaczenie jest znikome, mniejsze niż solidarności biernej
- System prawa prywatnego jest systemem indywidualistycznym – lepiej być wierzycielem samemu niż w grupie

4. Przykłady
- Pożyczka dokonana przez małżonków na rzecz osoby trzeciej
- Współprzechowawcy
- Wierzytelność wspólników
- Rachunki bankowe wspólne (jest projekt ustawy do art. 725 kc, ale póki co teraz na zasadzie swobody umów):

P1 (W1)

Bank

(posiadacz rachunku bankowego) art. 376 kc

P2 (W2)

Rachunek łączny Rachunek rozłączny

Rachunek łączny: rachunek dwóch podpisów: P1 + P2
Rachunek rozłączny: rachunek jednego podpisu: P1 lub P2
*na tle rachunku bankowego może dojść do modyfikacji solidarności czynnej, tu nie ma prawa wyboru
wierzyciela. Przy rachunku rozłącznym ma miejsce modyfikacja zasady ius electionis. Jest to specjalny rodzaj
solidarności czynnej.

ZOBOWIĄZANIA NIEPODZIELNE
ZAGADNIENIE

Zobowiązanie niepodzielne
po stronie dłużnika

Zobowiązanie niepodzielne
po stronie wierzyciela

Eksplikacja

Schemat

–

konfiguracja

podmiotowa

A
W D1
D2

- jest jeden wierzyciel,
Jedno świadczenie
niepodzielne, kilku dłużników

B
W1 D

- jest kilku wierzycieli, jedno
świadczenie niepodzielne,
jeden dłużnik

A – art. 380§1 kc
B – art. 381 kc

Rodzaj świadczenia

Każde świadczenie, też
świadczenie pieniężne
- art. 371§2 kc

Też każdy typ zobowiązań
pieniężnych i inne

Jeżeli jest świadczenie
pieniężne w sytuacji A lub B,
to niepodzielność wynika
albo z umowy albo z ustawy
- art. 379§1 kc

Dalsze cechy

1.mozliwość wyboru
dłużników
2.obowiązek spełnienia 1
świadczenia
3. ukształtowanie
odpowiedzialności D1 i D2 –
odpowiadają jak dłużnicy
solidarni
4.zapłata przez 1 z dłużników
upoważnia do zastosowania
przepisów dotyczących
regresów – stosować przepisy
o solidarności, lecz nie jest to
dług solidarny

1.każdy z wierzycieli może
żądać świadczenia
niepodzielnego w całości (en
bloc) – do swoich rąk albo do
rąk wszystkich wierzycieli
2.sprzeciw W1 lub W2
powoduje obowiązek
spełnienia świadczenia przez
wszystkich dłużników lub do
depozytu sądowego – w
nauce sporne są skutki
sprzeciwu
3.brak wyboru po stronie
dłużnika
4.jeżeli jeden W1 przyjął
świadczenie, to W2 ma regres
do W1 wg przepisów o
solidarności czynnej – nie
należy mylić tej figury
prawnej z solidarnością
czynna mimo znacznych
podobieństw

VI. SOLIDARNOŚĆ DŁUGU I SOLIDARNOŚĆ ODPOWIEDZILANOŚCI
- W praktyce możliwe jest odróżnienie trzech samodzielnych sytuacji:
1) Jest kilku dłużników solidarnych i dłużnicy odpowiadają solidarnie

o art. 366 kc
o solidarność dłużników połączona jest z solidarnością odpowiedzialności
o są to dłużnicy solidarni i odpowiadają jak dłużnicy solidarni

2) D1 i D2 nie są dłużnikami solidarnymi

o Brak jest dłużników solidarnych, ale odpowiedzialność wg reguł solidarności biernej
o Postawieni są w sytuacji dłużników solidarnych
o Dłużnik zobowiązany do świadczenia niepieniężnego odpowiada jak dłużnik solidarny – ale dłużnikiem

solidarnym nie jest

o Np. poręczenie – nie jest dłużnikiem solidarnym, ale odpowiada jak dłużnik solidarny, art. 881 kc – poręczyciel

odpowiada jak współdłużnik solidarny, ale nie jest dłużnikiem solidarnym

Wierzyciel

Dłużnik główny

Art. 881 kc

Poręczyciel –

jest dłużnikiem akcesoryjnym, ale odpowiada wg reguł odpowiedzialności
akcesoryjność poręczenia wyklucza możliwość uznania poręczyciela

za dłużnika solidarnego

3) D1 i D2 nie są dłużnikami solidarnymi i nie odpowiadają solidarnie (wg reguł solidarności biernej)

o Czymś odwrotnym jest odpowiedzialność pro rata parte – jest to odwrotność solidarności, każdy odpowiada za

określoną część

VII. ODPOWIEDZIALNOŚĆ REGRESOWA

1. W prawie polskim wyróżniamy:

o Regres sensu largo – wszystkie roszczenia o charakterze kompensacyjnym, art. 376 + 518 kc (obejmuje więc także inne

figury prawne, np. subrogację)

o Regres sensu stricto – regres połączony z solidarnością, art. 376 kc (na tle zobowiązań solidarnych)

2. Konfiguracja podmiotowa regresu

- regres zakłada istnienie 3 podmiotów

Stosunek podstawowy

A B 40 tys

120 tys.

C 40 tys D 40 tys

- inny jest zakres regresu przy czynach niedozwolonych (art. 441 kc)
- warunkiem regresu jest spełnienie świadczenia:
- B: wierzyciel regresowy, C: dłużnik regresowy

3. Podstawowe zasady regresu

1) Powstanie roszczenia regresowego (źródło regresu) – zdarzeniem kreującym powstanie regresu jest spełnienie

świadczenia. Nie ma regresu wcześniej niż przed spełnieniem świadczenia. Ale są wyjątki, np. w prawie
wekslowym.

2) Zakres regresu, czyli zakres roszczenia regresowego (czy ma zapłacić 100 tys. czy 200 tys?) – o zakresie regresu

decyduje stosunek wewnętrzny między A i B, jeżeli ani stosunek wewnętrzny ani przepisy ustawy tego nie
rozstrzygają. Regułą regresu jest regres w częściach równych – jest to zasada równej odpowiedzialności
regresowej

3) Zasada proporcjonalnego rozłożenia ryzyka między pozostałych dłużników solidarnych: Art. 376§2 kc – gdy

jeden z dłużników jest niewypłacalny, z racji niewypłacalności jednego z dłużników zwiększa się zakres
odpowiedzialności pozostałych

120 tys.

A B 40+20=60

Regres o 60 tys.

C 40

D 40+20= 60

niewypłacalny

4) Obrona przed roszczeniem regresowym – jak się może bronić dłużnik regresowy przeciwko wierzycielowi

regresowemu? (kwestia zarzutów)
a. Ze stosunku osobistego, np. zwolniłeś mnie z długu, roszczenie się przedawniło
b. Zarzuty wspólne wszystkim dłużnikom solidarnym, np. zapłaciłeś wierzycielowi, a dług solidarny w ogóle

nie istniał

5) Jeżeli istnieje kilku dłużników regresowych, powstaje problem, czy ci dłużnicy regresowi odpowiadają solidarnie

czy niesolidarnie? (to wynika z judykatury)
- dłużnicy odpowiadają podzielnie, są dłużnikami podzielnymi, odpowiadają pro rata parte: odpowiedzialność
podzielona, odpowiadają singularnie a nie solidarnie

4. Prawna regulacja regresu

- przepisy podstawowe w kc
- przepisy szczególne mogą znajdować się w innych aktach prawnych, np. w prawie wekslowym

5. Problematyka regresu

1) Między dłużnikami solidarnymi, art. 376 kc
2) Między wierzycielami solidarnymi, art. 378 kc
3) Między dłużnikami świadczenia niepodzielnego , art. 380 kc
4) Między wierzycielami uprawnionymi do uzyskania świadczenia niepodzielnego

6. Funkcje regresu

1) Funkcja repartacyjna – podział spełnionego świadczenia pomiędzy pozostałe podmioty, spełniłem świadczenie,

więc teraz mogę żądać zwrotu od „kolegów”

2) Aspekt moralny, etyczny – czynnik sprawiedliwości społecznej (na tle 441)
3) Funkcja prewencyjna – w przyszłości ty też możesz odpowiadać

- są też inne funkcje, np. wychowawcza

VIII. ODPOWIEDZIALNOŚĆ IN SOLIDUM

1. Sytuacja prawna i jej ocena – schemat

A (przechowawca)

Umowa przechowania

art. 366 kc

Art. 415 kc

B (złodziej)

- brak więzi prawnej między A – B
- A i B nie odpowiadają solidarnie
- 1 wierzyciel, dwa roszczenia, a jedno świadczenie
- jak ocenić tę sytuację, 3 płaszczyzny:

o Jest to solidarność przypadkowa – solidarność faktyczna, quasi-solidarność, pogląd ten zaczyna dominować w

literaturze polskiej

o Jest to zbieg roszczeń – roszczenie do kontrahenta i do złodzieja, art. 443 kc: roszczenie z kontraktu i roszczenie z

deliktu, to samo zdarzenie powoduje powstanie dwóch roszczeń

o Jest to konstrukcja oryginalna: in solidum – ma tylko pewne cechy solidarności, a mianowicie skutek spełnienia

świadczenia – jeżeli jeden spełni świadczenie, to drugi jest zwolniony

2. Pochodzenie instytucji
- pochodzi z Francji, jest to instytucja prawa sędziowskiego (niektórzy proponują uregulowanie prawne tej instytucji w RP)

3. Zasadnicze cechy instytucji
1) istnienie kilku zobowiązań (W-A + W-B) – istnieje kilku dłużników
2) wierzycielem obu tych dłużników jest ten sam podmiot W
3) każdy z tych dłużników ma spełnić takie samo (nie to samo) świadczenie odszkodowawcze (np. 100 tys. zł) – chodzi o
sens rodzajowy świadczenia: świadczenie odszkodowawcze
4) spełnienie przez jednego z nich świadczenia odszkodowawczego powoduje zwolnienie drugiego – to przypomina
solidarność
5) między podmiotami nie ma więzi solidarnej, ani z umowy, ani z ustawy (solidarności się nie domniemywa)

4. Problem analogii do przepisów o solidarności
- problem nierozwiązany
- sędzia musi rozstrzygnąć in concreto, czy do in solidum można stosować przepisy o solidarności?

o Najczęściej rozważany jest problem regresu
o Powstaje kwestia stosowania art. 376 kc między A i B
o Czy przepisy o regresie między dłużnikami solidarnymi można stosować do in solidum? Niektórzy mówią tak,

niektórzy nie – gdy tak, to dlatego bo nie ma innych, regres będzie tylko w jedną stronę: one way ticket, złodziej
nie może mieć regresu do kontraktu, przeczy to aksjomatyce systemu

5. Jak się ujawnia in solidum w wyroku sądowym
1) formuła in solidum – zasądza in solidum od A i B
2) metoda opisowa – zasądza od A i B 100 tys.zł, przy czym spełnienie świadczenia przez jednego z zobowiązanych zwalnia
pozostałych
- te formułki są ważne, żeby wierzyciel nie uzyskał dwóch świadczeń

6. Zastosowanie instytucji w praktyce - ogromne

IX. FIGURY HYBRYDOWE W PRAKTYCE SĄDOWEJ
- w praktyce prawniczej rzadko się zdarza, że zobowiązania wielopodmiotowe występują w czystej, klasycznej postaci. W
praktyce może dojść do powiązania kilku struktur wielopodmiotowych i wówczas pojawia się problem stosowania
odpowiedniego reżimu prawnego do takich figur: solidarność czy konstrukcja in solidum?
- np. poręczenie za dług jednego z dłużników solidarnych (jest to dopuszczalne) – jest to dalszy przykład indywidualizacji
więzi prawnej

I. art. 366 kc

III. D1, P – in solidum

II. poręczenie za dług D2

- kto odpowiada wg jakiego reżimu, gdy W jednym pozwem pozwał D1, D2, P – są tu trzy figury:

o D1, D2 – dłużnicy solidarni
o D2, P – jak dłużnicy solidarni
o D1, P – in solidum

- a gdy wierzyciel pozwał tylko D1 i poręczyciela za dług D2? In solidum, regres analogicznie W

X. INNE STOSUNKI WIELOPODMIOTOWE

1. Konsorcjum
1) Figura prawna:

Między K1, K2 i K3 – umowa o powołanie konsorcjum ~ porozumienie konsorcjalne. Wyłaniają spośród siebie Lidera i to
Lider zawiera z dłużnikiem konsorcjalnym porozumienie. Lider jest pełnomocnikiem konsorcjum – art. 95kc

2) Przykłady:

o Konsorcjum kredytowe – kiedy K1, K2, K3 to banki, a D – dłużnik kredytowy

- wspólne udzielenie kredytu dłużnikowi (wspólne to nie znaczy solidarne)
- banki ustalają ogólną sumę kredytu, np. kredyt wynosi 120 mln zł i strony ustalają partycypację w tym kredycie
- odpowiedzialność konsorcjantów nie jest solidarna, jest to odpowiedzialność podzielona, pro rata parte
- stosunek konsorcjalny może powodować powstanie wielu więzi kredytowych
- art. 73 prawa bankowego

1. Banki w celu wspólnego udzielenia kredytu mogą zawrzeć umowę o utworzeniu konsorcjum bankowego.
2. W umowie, o której mowa w ust. 1, banki ustalają warunki udzielenia kredytu i jego zabezpieczenia oraz
wyznaczają bank umocowany do zawarcia umowy kredytu.
3. Banki, o których mowa w ust. 1, ponoszą ryzyko związane z udzielonym kredytem proporcjonalnie do
wysokości wniesionych środków finansowych do wspólnie udzielonego kredytu.

o Konsorcjum wykonawcze

- wykonawcy są zainteresowani wykonaniem robót inwestycyjnych
- K1, K2, K3 tworzą wspólne konsorcjum wykonawcze
- umowa jest zawierana między inwestorem a konsorcjum: art. 646 kc

*w ramach konsorcjum wyróżniamy stosunek wewnętrzny, konsorjalny i między konsorcjum a osobą trzecią

3) Charakter prawny umowy
- czy umowa konsorcjalna jest umową spółki cywilnej?

o Jest to spółka cywilna, art. 860 kc
o Jest to quasi-spółka cywilna (bo nie ma odpowiedzialności solidarnej)
o Jest to umowa oryginalna

4) Rodzaje konsorcjum

o Wg sektora: ubezpieczeniowe, bankowe, inne
o Wg czasu trwania: ad hoc i trwałe
o Inne typy, np. w prawie handlowym

2. Holding
- łączy się z istnieniem spółek: spółki matki i spółek córek
- spółka matka ma decydujący pakiet akcji w spółkach cywilnych (holding s.a., ale mogą też inne spółki)

A – spółka matka

Stosunek holdingowy

55%

holding = 4 spółki

85%

75%

o Powołanie zespołu holdingowego następuje w drodze umowy, tzw. umowy holdingowej
o Holding nie ma osobowości prawnej
o Każda ze spółek, uczestniczek holdingu, zachowuje odrębną osobowość prawną
o Holding może wchodzić w stosunki prawne z innymi podmiotami
o Mogą istnieć umowy między uczestnikami holdingu
o Holding tworzy liczne korzyści

To co prywatne, przestaje być prywatne. Holding tworzy się poza granicami państwa. Jak kredyt zaciąga holding, to
do banku spółka matka wystosowuje pismo – oświadczenie, że spółka jest wiarygodna. Odpowiedzialność spółki
matki wobec innych spółek. Problem odszkodowawczy wewnątrz holdingu. Holding w Polsce już jest. Trwają dyskusje
nad rozwojem prawa holdingowego.

3. Zakupy grupowe
- brak regulacji prawnej
- grupowe oferowanie usług, np. smsy-y do grupy podmiotów
- warunkiem upustów jest stworzenie grupy

Groupon

I. informacja o możliwości

II. składanie ofert

składania ofert

Hotel

o To nie jest tak, że jedna grupa tworzy jeden stosunek prawny
o Stosunki są indywidualne
o Zakupy grupowe to stosunki indywidualne + korzystanie z upustów, z bonusów, dlatego, że jesteśmy w grupie
o Jest to pomysł amerykański, typowy chwyt marketingowy, brak konstrukcji prawnej, jest to próba powiększenia

usług + pomysł karania za atakowanie spamem

część VI – WYKONYWANIE ZOBOWIĄZAŃ

I. WYKONYWANIE ZOBOWIĄZAŃ W ASPEKCIE PODMIOTOWYM

Dłużnik (art. 450 – 470 kc)

Zabezpieczyciel (np. poręczyciel, zastawca)

Osoba trzecia

*zobowiązanie może być wykonane przez dłużnika, osobę zabezpieczającą lub osobę trzecią – różne skutki prawne

1. Charakter prawny przepisów o wykonywaniu zobowiązań

o Dominują przepisy o charakterze dyspozycyjnym (ius dispositivum)
o Wola stron ma charakter zasadniczy

2. Skutki prawne wykonania zobowiązania

o Umorzenie zobowiązania w stosunku podstawowym
o Umorzenie zobowiązania w stosunku zabezpieczającym
o Inne, np. roszczenie subrogacyjne

3. Sposób spełnienia świadczenia

o Osobiście przez dłużnika – dłużnik może działać osobiście albo per procura, czyli przez pełnomocnika
o Spełnienie świadczenia przez inne osoby (zobowiązanego lub przez osobę trzecią – osoba trzecia nie jest

pełnomocnikiem)

II. POŚREDNICTWO W ZAKRESIE DOKONYWANIA ZAPŁAT W OBROCIE CYWILNOPRAWNYM. ZAGADNIENIA OGÓLNE
Wykonywanie zobowiązań (zwłaszcza pieniężnego) w obrocie cywilnoprawnym może nastąpić za pośrednictwem:

o Instytucji bankowych (za pośrednictwem rachunku bankowego)
o SKOK-ów (quasi – banków)
o Poczty
o Innych podmiotów pośrednictwa – np. w Polsce funkcjonują agencje płatnicze, które mają status podmiotów

gospodarczych, przyjmują one także opłaty sądowe. Podmiot A zawiera umowę o zapłatę, ale musi on zwrócić
uwagę na regulamin agencji, który zawiera zasady płatności, bo to A odpowiada za nieterminową zapłatę

Umowa o zapłatę

Agencja płatnicza

Regulamin – zasady płatności

Odpowiada za nieterminową zapłatę

Na rynku polskim ma się pojawić tzw. instytucja płatnicza (np. banki i inne podmioty wymienione w ustawie o usługach
płatniczych z 19. 08. 2011, Dz. U. 199, poz. 1175). W związku z pojawieniem się takich podmiotów w prawie polskim, pojawi się
nowy typ umowy – umowa o usługę płatniczą (nie wolno jej mieszać z umową rachunku bankowego)

Umowa o usługę płatniczą = art. 725 kc

A tajemnica zawodowa B (kontrahent)

Instytucja płatnicza Dłużnik

Osoba trzecia (wierzyciel)

Strony A – B umawiają się, że A będzie realizował płatności do osoby trzeciej, zawierają umowę o usługę płatniczą. Zapłata jest
jednocześnie wykonaniem zobowiązania o usługę płatniczą, gasi więź prawną między dłużnikiem a wierzycielem.
Instytucja płatnicza jest konkurentem banku, musi uzyskać koncesję.

III. MOMENT ZAPŁATY NALEŻNOŚCI PIENIĘŻNEJ W ZWIĄZKU Z WYKORZYSTANIEM INSTYTUCJI POŚREDNICZĄCEJ -

SYSTEMATYZACJA ZAGADNIEŃ

T (instytucja pośrednicząca) – dziś bardzo duża ilość pośredników

1. Instytucje pośredniczące w Polsce:



Banki



Quasi-banki



Instytucje płatnicze (nowa ustawa z 2011r)



Poczta (prawo pocztowe)



Inne instytucje pośredniczące

2. Moment zapłaty należności pieniężnej - od czego zależy moment zapłaty?



Rodzaj obrotu – czy jest to obrót gotówkowy czy bezgotówkowy



W obrocie bankowym zasadą jest, że moment zapłaty stanowi uznanie rachunku bankowego wierzyciela
(cykl rozliczeniowy: od obciążenia do uznania) – uznanie jest zapłatą, wynika to z judykatury, chyba że
strony umówiły się inaczej



Status prawny pośrednika (bank czy inny podmiot)



Charakter prawny zobowiązania (czy są to należności cywilnoprawne czy podatkowe, art. 60-61 OP – moment
zapłaty stanowi obciążenie rachunku podatnika)



Siedziba pośrednika (pośrednik krajowy/ zagraniczny)

* Dlaczego data zapłaty jest taka ważna? (w bankach są systemy zapłaty bezterminowej) zapłata powoduje:
- Umorzenie zobowiązania (od tej daty zobowiązanie nie istnieje)
- Nie są naliczane odsetki
- Wiąże się z możliwością odrzucenia środka zaskarżenia
- Wiąże się z ryzykiem niewykonania zapłaty (ryzyko zapłaty ponosi strona zobowiązania)

= zapłata się profesjonalizuje – korzystamy z różnych pośredników

IV. POJĘCIE WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

1. Wykonanie zobowiązania

o W znaczeniu technicznym wykonanie zobowiązania to spełnienie świadczenia
o Także niekiedy dopełnienie innych obowiązków cywilnoprawnych ze stosunku obligacyjnego (np. powiadomienie

o sposobie eksploatacji rzeczy itd.)

2. Sens ujęcia wykonanie zobowiązania
- jest to istotne dla przyjęcia, czy zobowiązanie zostało wykonane czy też nie. Czasami nie wystarczy samo spełnienie
świadczenia, lecz potrzebne jest wykazanie wykonania innych czynności, zwłaszcza w obrocie konsumenckim.

3. Wykonanie zobowiązania a inne przyczyny wygaśnięcia zobowiązania
Wykonanie zobowiązania powoduje naturalne wygaśnięcie zobowiązania, ale są także inne przyczyny wygaśnięcia
zobowiązania.

V. OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENY WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA
1. kryteria ogólne – art. 354§1 kc: dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający
jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone
zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom
2. kryteria szczegółowe – przepisy szczególne dotyczące określonej postaci zobowiązania, np. umowy sprzedaży, darowizny
*istniejący zwyczaj może stanowić kryterium wykonania zobowiązania. SN określił sens zwyczaju na tle wykonywania
zobowiązań:

o Chodzi o zwyczaj ukształtowany
o Zwyczaj ten jest powszechnie znany
o Nie mogą to być zwyczaje sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
o Dowód istnienia zwyczaju obciąża powoda
- wyrok SN z 8. 08. 2008 (V CSK 87/08, OSNC 2009 nr B poz. 57): Przy wykonywaniu zobowiązań umownych mają
znaczenie tylko takie zwyczaje, które zostały już ukształtowane w odniesieniu do pewnej kategorii stosunków
obligacyjnych i są powszechnie znanym oraz aprobowanym sposobem postępowania.

VI. WSPÓŁDZIALANIE STRON PRZY WYKONYWANIU ZOBOWIĄZANIA
1. Rola wierzyciela przy wykonaniu zobowiązania

- Czy wierzyciel ma być aktywny czy pasywny? Zależy to od charakteru zobowiązania
- Kryteria aktywności wierzyciela – art. 354 kc: obowiązek współpracy wierzyciela
- Przykłady aktywności: umowa o dzieło, nauka języka angielskiego, umowa rachunku bankowego (bank wysyła mi

wyciągi i ja muszę z bankiem współpracować, sygnalizować bankowi o błędach w saldzie)

- Przykłady minimalnej współpracy: umowa sprzedaży
- Tam, gdzie wymagamy od wierzyciela współdziałania, to mówimy o aktywności wierzyciela – kooperacja

2. Skutki braku współdziałania

- Brak regulacji ogólnej w tym zakresie, wszystko zależy od treści wiążącego strony stosunku obligacyjnego
- Brak współdziałania nigdy nie oznacza wygaśnięcia zobowiązania: może spowodować opóźnienie lub zwłokę

wierzyciela – art. 486 kc – skutki zwłoki:

 Wyłączenie opóźnienia dłużnika
 Złożenie do depozytu sądowego
 Domaganie się odszkodowania
 Inne

3. Brak współdziałania a nadużycie prawa podmiotowego

- Niektórzy wierzyciele (zwłaszcza banki) są narażeni na zarzut braku współdziałania w wyniku nieudzielania dalszego

kredytu. Sytuacja ta polega na tym, że bank nie udziela dalszego kredytu, chociaż może – to jest wola banku, nie
musi, skoro się wcześniej nie zobowiązał

- Przykład: rolnik nie miał plonów z powodu złej pogody, zwrócił się więc do banku, że odda mu kredyt, jeśli ten da

mu dalszy kredyt – tak nie można, to jest pomylenie ryzyka kontraktowego z problemem współdziałania. Ryzyko
zwrotu kredytu obciąża konsumenta, zarzut współdziałania jest tu zarzutem chybionym

VII. CAŁKOWITE I CZĘŚCIOWE WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA

- Art. 450 kc: wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już

wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes.

- Przy zobowiązaniach podzielnych – wykonanie częściowe jest możliwe, gdy nie narusza uzasadnionego interesu

wierzyciela (sytuację oceniamy in concreto)

o Roszczenie wierzyciela powinno być wymagalne
o Przyjęcie świadczenia częściowego nie jest równoznaczne ze zwolnieniem częściowym z długu (chyba, że

strony zastrzegły inaczej – art. 65 kc)

VIII. OSOBA UPRAWNIONA DO PRZYJĘCIA ŚWIADCZENIA
1. Osoby uprawnione do przyjęcia świadczenia

- Uprawnionym do przyjęcia świadczenia może być wierzyciel, reprezentant wierzyciela albo jeszcze inny podmiot

(np. komornik, syndyk, kurator i inni)

- Art. 452 kc: jeżeli świadczenie zostało spełnione do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia, a przyjęcie

świadczenia nie zostało potwierdzone przez wierzyciela, dłużnik jest zwolniony w takim zakresie, w jakim wierzyciel
ze świadczenia skorzystał. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy świadczenie zostało spełnione do
rąk wierzyciela, który był niezdolny do jego przyjęcia.
2 płaszczyzny:

 Kto jest uprawniony poza wierzycielem do przyjęcia świadczenia? – podmioty uprawnione z woli

wierzyciela albo z mocy ustawy

 Zdolność do przyjęcia świadczenia – wierzyciel może być w takiej sytuacji, w której byłby życiowo

niezdolny do przyjęcia świadczenia (wierzyciel nie jest zdolny do czegokolwiek, a co dopiero do przyjęcia
świadczenia) – wierzyciel musi być zdolny do przyjęcia świadczenia

- te same reguły w dwóch sytuacjach, ten sam reżim prawny
- spełnienie świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej powoduje konieczność powtórnego spełnienia
świadczenia. Świadczenie złożone do rąk osoby nieuprawnionej jest nieskuteczne prawnie: nie umarza
zobowiązania

2. Instytucja potwierdzenia przyjęcia świadczenia

- Jeżeli wierzyciel nie otrzyma świadczenia, ale potwierdzi jego wykonanie, to dłużnik jest zwolniony ze świadczenia
- Mimo braku osoby uprawnionej i potwierdzenia przyjęcie świadczenia, dłużnik jest zwolniony ze świadczenia w

takim zakresie, w jakim wierzyciel skorzystał ze spełnionego świadczenia

- Przykłady: jeżeli bank wypłacił pieniądze z rachunku bankowego osobie nieuprawnionej, to bank musi powtórnie

wykonać zobowiązanie; jeżeli wierzyciel ustanowił pełnomocnika i po kilku dniach go odwołał, a nie poinformował
o tym banku, to jeśli bank spełni świadczenie pełnomocnikowi, to będzie to spełnienie do rąk osoby uprawnionej

3. Dobra wiara dłużnika i jej ochrona

- Dłużnik przy spełnieniu świadczenia nie może powoływać się na fakt dobrej wiary, tzn. nie może powoływać się na

to, że nie wiedział, kto jest wierzycielem i że myślał, że osoba trzecia działa w dobrej wierze i jest wierzycielem –
kwestia dobrej wiary nie ma tu znaczenia, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej

- Wyjątki:

 Spełnienie świadczenia do rąk pełnomocnika odwołanego
 Art. 105 kc – jeżeli pełnomocnik, po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności

prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o
wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć

 Art. 512 kc – spełnienie świadczenia do rąk cedenta: dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie,

spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba że w chwili
spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie. Przepis ten stosuje się odpowiednio do innych
czynności prawnych dokonanych między dłużnikiem a poprzednim wierzycielem.

 Art. 1028 kc – jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, lecz

spadkobiercą nie jest, rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba, na której
rzecz rozporządzenie następuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej
wierze

IX. DATIO IN SOLUTUM
1. Istota instytucji datio in solutum

Datio in solutum (porozumienie)

- Art. 453 kc (danie w miejsce świadczenia): jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą

wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik
obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.

- Porozumienie między wierzycielem a dłużnikiem
- Treść: dłużnik może spełnić inne świadczenie (b) zamiast świadczenia pierwotnego (a) i zwolnić się w ten sposób ze

zobowiązania

- Umowa ta ma modyfikować treść pierwotnego świadczenia
- Zobowiązanie gaśnie, gdy świadczenie zostanie spełnione
- Np. zamiast świadczenia pieniężnego wydanie rzeczy

2. Funkcje w obrocie prawnym
1) sposób wykonania zobowiązania
2) sposób wygaśnięcia zobowiązania
3) może pełnić funkcję waloryzacyjną (świadczenie b może być wyższe niż świadczenie a)

3. Skutki prawne

o Wygaśnięcie zobowiązania
o Możliwość powstania zobowiązania z tytułu rękojmi (art. 453 zd.2) – jest to skutek wtórny; powstaje wtedy, kiedy b

jest rzeczą
a-świadczenie pieniężne
b-rzecz (w rozumieniu art. 45 kc) – kiedy res ma wady, powstaje odpowiedzialność za wady rzeczy,
odpowiedzialność z tytułu rękojmi:
1) Wierzyciel może odstąpić od umowy (wykonać uprawnienie z rękojmi)
2) Ustępują skutki wykonania zobowiązania – przywrócenie sytuacji, jaka była przed spełnieniem świadczenia b,

dłużnik jest zobowiązany do spełnienia świadczenia a

3) Zobowiązanie nie wygasa i dłużnik powinien spełnić a
- ratio legis tej sytuacji: chodzi o to, by wierzycielowi nie było spełnione wadliwe świadczenie b, zamiast
świadczenia a

4. Zakres zastosowania instytucji

- Ustawa milczy, w jakim zakresie może być spełnione świadczenie b. Jest to problem otwarty, praktyka korzysta z

instytucji datio in solutum

1) Cessio in solutum – cesja w miejsce wykonania

datio in solutum

a = 100 tys.zł

b = cesja

Wierzytelność do osoby trzeciej

100 tys.zł

o Dłużnik dokonuje cesji na rzecz wierzyciela: wierzyciel zamiast zapłaty nabywa wierzytelność
o Świadczenie b jest dokonaniem cesji na rzecz wierzyciela; w wyniku cesji wierzyciel będzie miał roszczenie

do osoby trzeciej

2) Przeniesienie własności nieruchomości w celu wykonania zobowiązania

a - kredyt

Przeniesienie własności nieruchomości – art. 155 kc

o Orzeczenia dotyczące tej instytucji – art. 453 znajdź
o Czy to nie „pachnie” wyzyskiem?

Powyższe instytucje mają bardzo szerokie zastosowanie w praktyce, orzecznictwo SN wskazuje na przyjęcie tych figur prawnych.

X. MIEJSCE WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

- Art. 454 kc – przepis o charakterze dyspozytywnym

§1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone, ani nie wynika z właściwości zobowiązania,
świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie
lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie
wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po
powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.
§2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia
rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.

1) Strony stosunku obligacyjnego dowolnie mogą kształtować miejsce wykonania zobowiązania
2) Przepis ustawy
3) Właściwość zobowiązania
4) Orzeczenie sądowe
- Dług odbiorczy i dług oddawczy:

o Dług odbiorczy – wierzyciel zgłasza się u dłużnika, wierzyciel odbiera
o Dług oddawczy – dłużnik zgłasza się u wierzyciela, dłużnik oddaje

- Związek zobowiązania z przedsiębiorstwem lub brak związku długu czy wierzytelności z przedsiębiorstwem
- Miejsce zamieszkania osoby fizycznej lub siedziba osoby prawnej

XI. ZARACHOWANIE
1. Schemat ogólny instytucji
1) sytuacja pierwsza:

a – 10 tys. zł

b – 5 tys. zł

C – 7 tys. zł

o Jeden wierzyciel, jeden dłużnik, a między tymi podmiotami jest kilka długów pieniężnych
o Dłużnik spełnia świadczenie w wysokości, która nie odpowiada wysokości żadnemu z długów, np. 6 tys. zł
o Na poczet jakiego długu zostało spełnione to świadczenie? Decydują o tym reguły z art. 451 kc:

§1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu
świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może
przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia
główne.
§2. Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył
otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego
długu.
§3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet
długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych – na poczet najdawniej wymagalnego.

2) sytuacja druga:

a – 10 tys. zł

Struktura długu
a. Kapitał – 8 tys. zł
b. Odsetki – 1 tys. zł
c. Inne – 1 tys. zł

Jeżeli

dług

jest

strukturalnie

złożony,

powstaje

pytanie,

poczet

którego

elementu

strukturalnego długu zaliczamy wpłatę: na poczet kapitału czy odsetek?

1. wyróżniamy zarachowanie „zewnętrzne” między poszczególnymi długami i zarachowanie „wewnętrzne” w ramach
struktury jednego długu
2. zarachowanie to zaliczanie na poczet długu lub zaliczane na poczet struktury długu

2. Przesłanki:

a. Istnieje kilka długów lub dług strukturalnie rozbudowany
b. Długi istnieją między tymi samymi podmiotami W-D
c. Długi są jednorodzajowe
d. Dłużnik spełnia świadczenie w wysokości, która nie odpowiada sumie wszystkich długów i nie odpowiada wysokości
jednego z długów

3. Prawny charakter instytucji

- Instytucja ta zaliczana jest do tzw. uprawnień kształtujących stron, może powstać ex concractu lub ex lege (art. 451

kc)

- Instytucja zarachowania może być inaczej uregulowana w kontrakcie, w konkretnej umowie, np. w umowie kredytu

bankowego

- Co to jest uprawnienie kształtujące? Jest to kategoria prawa podmiotowego, wykonywanie tego prawa

podmiotowego jest zawsze jednostronne (jednostronne oświadczenie woli) z takim skutkiem, że kształtuje sytuację
prawną innego podmiotu

- Inne uprawnienia: potrącenie, odstąpienie od umowy, prawo opcji

4. Istota instytucji – reguły zarachowania

1). Źródło reguł

- Ustawa: reguły kodeksowe (charakter ius dipositivum)
- Umowa: reguły umowne (przewidziane w konkretnej umowie – w ramach ogólnych warunków umów, lex

concractum)

2). Aspekt podmiotowy zarachowania (do kogo należy wybór, na poczet jakiego długu jest zarachowanie)

- Dłużnik (regułą jest, że wybiera ten, kto świadczy)
- Wierzyciel
- ustawa

3). Aspekt przedmiotowy zarachowania (na poczet którego długu lub elementu długu następuje zarachowanie)

- Zarachowanie ogólne: jest kilka długów; ustawa mówi, że zarachowanie następuje na poczet najstarszego

długu (długu najdawniej wymagalnego)

- Zarachowanie strukturalne: wpierw zaliczenie następuje na poczet odsetek, a dopiero potem na rzecz kapitału

– o ile strony nie postanowiły inaczej

5. Skutki prawne zarachowania
1) Gaśnie dług, na poczet którego nastąpiło zarachowanie
2) Gasną zabezpieczenia związane z tym długiem (np. poręczenie)
3) Inne skutki prawne

6. Zarachowanie a potrącenie
1) Zarachowanie i potrącenie to dwie różne instytucje – art. 451 kc i art. 498 kc – różny reżim prawny, ale w przepisach o
potrąceniu niekiedy nawiązuje się do zarachowania
2) Zbliżone skutki prawne – wygaśnięcie zobowiązania
3) Zbliżone funkcje prawne – uproszczenie więzi prawnej między stronami stosunku obligacyjnego

XII. TERMIN WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA
1. Zobowiązania terminowe i bezterminowe

- Zobowiązania z punktu widzenia terminu możemy podzielić na:

o Zobowiązania terminowe – termin spełnienia świadczenia określony jest w trakcie zobowiązania – od samego

początku (jako konkretna data albo jako okres albo zdarzenie, np. koło jesieni)

o Zobowiązania bezterminowe – termin nie jest określony w zobowiązaniu, termin jest kreowany przez

wezwanie do zapłaty, np. zobowiązanie na tle bezpodstawnego wzbogacenia

(art. 455 kc – powstały wszystkie przesłanki do bezpodstawnego wzbogacenia – roszczenie o zwrot korzyści –
wezwanie do spełnienia świadczenia)

*erygować termin = ustanawiać (wezwanie eryguje termin)

2. Źródła i sposób określenia terminu

- Termin umowny
- Termin ustawowy
- Termin z właściwości zobowiązania
- Termin ze zwyczaju
*terminy mogą być określone wprost lub w sposób ogólny

3. Wezwanie do zapłaty

- Funkcja wezwania do zapłaty: wierzyciel powinien wezwać dłużnika do wykonania zobowiązania, gdy termin

świadczenia nie został w żaden sposób oznaczony. W wyniku wezwania nastąpi erygowanie terminu. Milczenie
wierzyciela powoduje nieustanowienie terminu.

- Skutki wezwania do zapłaty: (art. 455kc)

1) ustanowienie terminu wykonania zobowiązania (transformacja zobowiązania bezterminowego w zobowiązanie
terminowe)
2) określenie terminu wykonania zobowiązania niezwłocznie po wezwaniu

wezwanie

opóźnienie

stosunek

do zapłaty

dłużnika + odsetki z art. 481 kc

oblig.

1.05.12.

6.05.12

Moment

rozpoczyna się bieg

powstania

terminu przedawnienia

zobowiązania

MODICUS TEMPUS

(odpowiedni czas – w praktyce od 3 do 7 dni, ocenia sędzia)

- dłużnik ma jeszcze czas na przygotowanie świadczenia po otrzymaniu wezwania do zapłaty – jest to modicus
tempus. Ustawodawca nie przyjął rozwiązania natychmiastowej zapłaty.
Art. 455 kc: jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania,
świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania

- Charakter prawny – spór czy jest to czynność prawna, czy też coś, co przypomina czynność prawną? Dominuje

pogląd drugi, wezwanie do zapłaty to coś, co przypomina czynność prawną

- Inne zagadnienia praktyczne:

o Czy wysłanie do dłużnika samej faktury jest wezwaniem do zapłaty? Faktura wysłana do dłużnika może

pełnić funkcję wezwania do zapłaty (pośrednie wezwanie), ale: świadczenie nieoznaczone

4. Umowa prolongacyjna (umowa o prolongatę)

- Umowa o prolongatę wiąże się z przesunięciem na korzyść dłużnika terminu zobowiązania (np. na koniec kwartału)
- Umowa może być bezwarunkowa lub warunkowa (np. że w terminie spełniasz odsetki)
- Znaczenie dla poręczyciela: czynności prawne między wierzycielem a dłużnikiem nie mogą wpływać na zakres

zobowiązania poręczyciela bez jego zgody (dotyczy też innych podmiotów ustanawiających zabezpieczenie), np.
dłużnik może odpowiadać w zakresie szerszym, a poręczyciel w zakresie węższym

XIII. BENEFICJUM TEMPORIS – FUNKCJE ZASTRZEŻENIA TERMINU
1. Zasady ogólne
- Termin w prawie cywilnym może spełniać różne funkcje. Przede wszystkim może być on zastrzeżony:

 Na korzyść dłużnika (to jest zasadą)
 Na korzyść wierzyciela
 Termin sztywny – zastrzeżony na korzyść obu stron

- termin kształtują strony w umowie, albo robi to ustawodawca w ustawie

Zastrzeżenie na korzyść dłużnika

Zastrzeżenie na korzyść wierzyciela

Termin sztywny

Dłużnik może spełnić świadczenie
przed terminem

Dłużnik jest zobowiązany świadczyć z
chwilą nadejścia terminu

Dłużnik nie może spełnić świadczenia
wcześniej

Wierzyciel może żądać dopiero z chwilą
nadejścia terminu

Wierzyciel może żądać wcześniej, przed
terminem

Wierzyciel nie może żądać wcześniej,
bo strony nie mogą zmieniać funkcji
terminu

- jaka jest zasada prawa polskiego? To zależy:



Jeżeli termin wynika ex concractu – zasadą jest, że jeśli strony inaczej nie postanowiły, termin jest na korzyść dłużnika



Jeżeli termin wynika ex lege – to ustawa decyduje o funkcji terminu, np. art. 75a prawa bankowego (termin spłaty

ogólnego kredytu bankowego to termin sztywny)
- art. 75a prawa bankowego:
1. O ile umowa kredytu nie stanowi inaczej, termin spłaty kredytu jest terminem zastrzeżonym na rzecz obu stron.
2. W przypadku gdy strony ustaliły termin spłaty kredytu dłuższy niż rok, kredytobiorca może wypowiedzieć umowę z
zachowaniem terminu trzymiesięcznego.

2. Privilegium temporis w umowach kredytowych
1) umowa kredytu ogólnego:

- Zasadą jest art. 75a prawa bankowego
- Termin zwrotu kredytu na korzyść obu stron
- Nikt nie może żądać wcześniej, bo bank chce zarabiać

2) kredyt konsumencki

- Umowy konsumenckie z bankiem lub innymi kredytodawcami, np. SKOK
- Nowy!! Rozdział IV dotyczący spłaty kredytu przed terminem
- Art. 48 – 52 ustawy o kredycie konsumenckim:

Art. 48. 1. Konsument ma prawo w każdym czasie do spłaty całości lub części kredytu przed terminem określonym w
umowie.
2. Kredytodawca nie może uzależnić wcześniejszej spłaty kredytu od jego poinformowania przez konsumenta.
Art. 49. 1. W przypadku spłaty całości kredytu przed terminem określonym w umowie, całkowity koszt kredytu ulega
obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, chociażby konsument
poniósł je przed tą spłatą.
2. W przypadku spłaty części kredytu przed terminem określonym w umowie, ust. 1 stosuje się odpowiednio.
Art. 50. 1. Kredytodawca może zastrzec w umowie prowizję za spłatę kredytu przed terminem, pod warunkiem że ta
spłata przypada na okres, w którym stopa oprocentowania kredytu jest stała, a kwota spłacanego w okresie
dwunastu kolejnych miesięcy kredytu jest wyższa niż trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze
przedsiębiorstw, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym
Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, z grudnia roku poprzedzającego rok spłaty kredytu.
2. Prowizja za spłatę kredytu przed terminem nie może przekraczać 1% spłacanej części kredytu, jeżeli okres między
datą spłaty kredytu a terminem spłaty kredytu przekracza jeden rok.
3. W przypadku gdy okres, o którym mowa w ust. 2, nie przekracza jednego roku, prowizja za spłatę kredytu przed
terminem nie może przekraczać 0,5% spłacanej części kwoty kredytu.
4. Prowizja, o której mowa w ust. 1–3, nie może być wyższa niż wysokość odsetek, które konsument byłby
zobowiązany zapłacić w okresie między spłatą kredytu przed terminem, a uzgodnionym terminem zakończenia
umowy, a także nie może być wyższa niż bezpośrednie koszty kredytodawcy związane z tą spłatą.
Art. 51. Prowizja za spłatę kredytu przed terminem nie przysługuje kredytodawcy w przypadku umów:
1) kredytu w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym;
2) w których spłata została dokonana zgodnie z umową ubezpieczenia zawartą w celu zabezpieczenia spłaty
kredytu.
Art. 52. Kredytodawca jest zobowiązany do rozliczenia z konsumentem kredytu w terminie 14 dni od dnia dokonania
wcześniejszej spłaty kredytu w całości.

- Zasadą jest, że konsument może zwrócić kredyt przed terminem – ale jest warunek, kiedy ta spłata jest możliwa

(kiedyś prowizja za wcześniejszy zwrot kredytu, dziś prowizja jest niedopuszczalna)

- Ustawowy reżim spłaty kredytu
- Te rozwiązania idą z UE (tak jak możliwość odstąpienia od umowy kredytowej, termin wydłużony do 14 dni)

XIV. WYMAGALNOŚĆ ROSZCZENIA A TERMIN SPEŁNIENIA ŚWIADCZENIA
1. Pojęcie wymagalności – zagadnienia terminologiczne
- pojęcie wymagalności nie jest regulowane w przepisach kc i pozakodeksowych. Ustawa wskazuje, kiedy roszczenie ma
cechę wymagalności i wskazuje skutki tego stanu
- stan wymagalności to cecha roszczenia cywilnoprawnego. Wymagalność łączymy z roszczeniem a nie ze świadczeniem, czy
z zobowiązaniem
- wymagalność roszczenia:

Stosunek obligacyjny

Roszczenie

świadczenie

- wymagalność jest łączona z roszczeniem, a więc z uprawnieniem wierzyciela
- roszczenie, które wynika z prawa podmiotowego jest, ale nie jest jeszcze wymagalne – wymagalność to stan, który musimy
ustalić

a – roszczenie powstaje z chwilą kreacji stosunku

b – roszczenie powstaje później

wierzytelność

powstaje zdarzenie

roszczenie jest niewymagalne

roszczenie uzyskuje cechę jurydyczną

roszczenie staje się wymagalne

Podlega intensywnej ochronie prawnej

Możliwość wytoczenia skutecznego powództwa

- z jednego zobowiązania może wynikać ogromna ilość roszczeń. Wierzytelność to prawo podmiotowe, stanowiące wiązkę
uprawnień: uprawnienia kształtujące, roszczenia

- należy używać poprawnej terminologii: wymagalność roszczenia, ewentualnie płatność, nie można mówić o terminie
wymagalności, jest termin zapłaty, wymagalność może być w terminie zapłaty, stan wymagalności roszczenia

2. Stan wymagalności roszczenia a termin spełnienia świadczenia

Stan wymagalności roszczenia

Termin wykonania zobowiązania

Sytuacja wierzyciela:
Wierzyciel ma możliwość żądania od dłużnika spełnienia
świadczenia, a dłużnik ma obowiązek spełnić to świadczenie
- wierzyciel może
- dłużnik musi, powinien spełnienia świadczenia
- „może żądać” poza procesem albo w procesie przy pomocy
środka prawnego

Sytuacja dłużnika:
Nadejście terminu oznacza granicę czasową, do której
świadczenie powinno nastąpić
- jeżeli świadczenie nastąpiło po terminie, to dłużnik
ryzykuje stan opóźnienia, opóźnienie powoduje negatywne
skutki prawne

Skutki prawne:
- początek biegu przedawnienia
- stan potrącalności – można potrącić tylko roszczenia
wymagalne
- inne skutki prawne, które precyzuje ustawa

Skutki prawne:
- z chwilą nadejścia terminu, obowiązek spełnienia
świadczenia, jak nie – stan opóźnienia

Stan wymagalności odnosi się do kategorii roszczenia –
prawa podmiotowego

Termin odnosi się do świadczenia – do obowiązku spełnienia
świadczenia

Brak stanu wymagalności roszczenia

- jeżeli termin świadczenia nie nadszedł, to sędzia oddali

- jeżeli powództwo zostało zgłoszone, to pozew zostanie
oddalony (sąd napisze: przedwczesność roszczenia, wytocz
powództwo, gdy będzie wymagalne – tu nie ma res iudicata)
- roszczenie istnieje w sensie jurydycznym, ale jest prawnie
nieskuteczne
- np. żądasz zwrotu nakładu na rzecz, a nie zwróciłeś rzeczy

powództwo

3. Ustalanie stanu wymagalności roszczenia – nie ma reguł wspólnych dla wszystkich roszczeń
- ustawodawca przewiduje możliwość ustalenia wymagalności dla niektórych kategorii roszczeń, np.
1) roszczenia deliktowe – art. 442§1 kc – szczególne zasady przedawniania roszczeń deliktowych

- Wymagalność roszczenia deliktowego ustawodawca wiąże z wiedzą o szkodzie i o sprawcy szkody (stan

wymagalności jest więc łączony z wiedzą o pewnych zdarzeniach)

2) roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia się – art. 405 kc – wymagalność roszczenia powstaje z chwilą powstania
zobowiązania, trzeba wezwać dłużnika do wykonania zobowiązania, termin przesądza wymagalność
3) roszczenie o zwrot nakładów i wydatków – np. poniosłem nakład w czasie trwania stosunku najmu, ale roszczenie staje
się wymagalne dopiero po zwrocie przedmiotu najmu

4. Wymagalność roszczenia w sytuacjach szczególnych
- czasami ustawodawca wprowadza tzw. natychmiastową wymagalność roszczenia bez względu na termin
- art. 458 kc – dłużnik staje się niewypłacalny, następuje obniżenie wartości udzielonego przez niego zabezpieczenia,
pojawia się wymagalność z mocy ustawy
- art. 91 prawa upadłościowego – ogłoszono upadłość dłużnika, zobowiązania niewymagalne stają się wymagalne z mocy
prawa (transformacja roszczenia), możliwość zaliczenia tych zobowiązań do masy upadłości

5. Zapłata długu przed stanem wymagalności roszczenia

Dłużnik spełnia świadczenie, które jest niewymagalne

- dłużnik spełnia świadczenie, które jest niewymagalne, np. nie wiedział, myślał, że jest wymagalne, poręczyciel
przypadkowo spełnił
- konsekwencja: niemożność żądania zwrotu, niezależnie od stanu świadomości dłużnika
- z jaką datą następuje wygaśnięcie zobowiązania? Z datą faktycznej zapłaty, z datą odmowy zwrotu przez wierzyciela, z datą
wymagalności roszczenia… a kiedy było poręczenie, kiedy poręczyciel jest wolny? Chyba z datą faktycznej zapłaty, nie ma
jasnych odpowiedzi
- najczęstszym zdarzeniem powodującym stan wymagalności roszczenia jest nadejście terminu spełnienia świadczenia, ale
mogą to też być inne zdarzenia, np. zwrot rzeczy, wiedza o szkodzie i sprawcy szkody

XV. PRAWO ZATRZYMANIA NAKŁADÓW NA RZECZ – IUS RETENCIONIS
Art. 461§1. Zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia
przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej
(prawo zatrzymania)
§2. Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego albo gdy chodzi o
zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych.

XVI. WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA PRZEZ OSOBĘ TRZECIĄ
1. Reguła prawa polskiego w zakresie wykonywania zobowiązań

Art. 356 kc

T – osoba trzecia stoi poza stosunkiem zobowiązaniowym

- osobą trzecią nie jest pełnomocnik, zabezpieczyciel,

przedstawiciel ustawowy

- w prawie polskim brak zasady osobistego wykonania zobowiązania (no only you), ale istnieją trzy wyjątki:
1) treść czynności prawnej – np. zastrzeżenie w umowie, że tylko dłużnik może wykonać zobowiązanie
2) ustawa – przepis ustawy mówi, że zobowiązanie może wykonać tylko dłużnik (wyłączona substytucja)
3) właściwość świadczenia sprawia, że zobowiązanie może wykonać tylko dłużnik
- jeżeli te wyjątki nie występują, świadczenie może spełnić osoba trzecia („dobra ciocia klocia”), ułatwia to obrót
gospodarczy

2. Sytuacja prawna wierzyciela

SYTUACJA WIERZYCIELA

SKUTKI PRAWNE

Żądanie wierzyciela spełnienia świadczenia (od kogo?)

Wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia tylko od
dłużnika, nigdy od osoby trzeciej
- ale żądania osobistego wierzyciel może żądać tylko w
trzech sytuacjach, gdy wymaga tego czynność prawna,
ustawa, właściwość

Przyjęcie świadczenia wierzyciela od osoby trzeciej

1) wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od
osoby trzeciej, gdy:
- jest pieniężne
- jest wymagalne
- nawet, gdy osoba trzecia działa bez wiedzy dłużnika („a to
dobra ciocia klocia”)

Skutki odmowy przyjęcia od osoby trzeciej: wierzyciel
popada w opóźnienie wobec dłużnika (art. 356 kc w zw. z
art. 486§2 kc)

Skutki opóźnienia: możliwość złożenia do depozytu
sądowego

- mimo, że wierzyciel odmawia przyjęcia świadczenia,
zobowiązanie nie wygasa

2) wierzyciel może odmówić przyjęcia świadczenia, gdy
świadczenie jest osobiste
- brak opóźnienia wierzyciela
- wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od dłużnika

3. Sytuacja prawna osoby trzeciej
Sytuację osoby trzeciej charakteryzują następujące elementy:



Osoba trzecia nie jest pełnomocnikiem dłużnika, przedstawicielem ustawowym dłużnika, ani zabezpieczycielem



Osoba trzecia wykonuje zobowiązanie cudze we własnym imieniu (to przypomina sytuację wyręczyciela w prawie
wekslowym)



Osoba trzecia pojawia się, gdy zobowiązanie wymagalne, nieosobiste, pieniężne



Osoba trzecia może działać bez wiedzy dłużnika



Gdy wierzyciel przyjmuje świadczenie od osoby trzeciej, to zobowiązanie gaśnie dla dłużnika



Czy wierzyciel może sprzeciwić się ingerencji osoby trzeciej? Spór, ale jeśli przyjmie, to zwalnia dłużnika, a jeśli nie
przyjmie, to go nie zwalnia



Osoba trzecia może działać z obojętnie jakich względów (wszystko jest dopuszczalne)



Nie ma tu subrogacji, nie działa art. 518 kc, osoba trzecia nie wstępuje w prawa zaspokojonego wierzyciela (!! Nie
każda osoba trzecia, która spełnia cudzy dług, wstępuje w prawa zaspokojonego wierzyciela)

XVII.

WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA PRZEZ ZABEZPIECZYCIELA (osobę ustanawiającą zabezpieczenie)

1. Schemat i cechy stosunku zabezpieczeniowego

Schemat I

Umowa kredytu

W wierzytelność zabezpieczona Dłużnik sam ustanawia zabezpieczenie

Np. kaucja, hipoteka, zastaw

Wierzyciela z dłużnikiem łączą dwa stosunki:

1) stosunek główny

2) stosunek wynikający z zabezpieczenia, np. kaucyjny, hipoteczny

Schemat II

Stosunek główny

stosunek

zabezpieczeniowy

Osoba trzecia, np. gwarant, poręczyciel

Opis stosunku zabezpieczeniowego: istnieje wierzytelność zabezpieczona, która wynika ze stosunku głównego, np. umowa
kredytowa. Ta wierzytelność może być także przyszła (najpierw mogę ustanowić zastaw czy poręczenie, by zabezpieczyć
wierzytelność przyszłą). Należy odróżnić stosunek podstawowy – z niego wynika wierzytelność zabezpieczona, od stosunku
zabezpieczeniowego – z niego wynika, np. zastaw, poręczenie. Celem ustanowienia zabezpieczenia jest umocnienie
wierzytelności wynikającej ze stosunku podstawowego. Nie ma definicji zabezpieczenia w prawie polskim. Przyjmuje się, że
zabezpieczenie to stworzenie stanu umocnienia wierzytelności wszystkimi dopuszczalnymi środkami prawnymi
(wzmocnienie pozycji wierzyciela)

2. Podstawowe podziały zabezpieczeń
1) zabezpieczenie osobiste – powoduje osobistą odpowiedzialność zabezpieczyciela, odpowiada on całym majątkiem, np.
poręczyciel wekslowy
2) zabezpieczenie rzeczowe – powoduje odpowiedzialność rzeczową zabezpieczyciela

Inny podział:
1) zabezpieczenie akcesoryjne – powoduje powstanie stosunku akcesoryjnego (poręczenie, zastaw, hipoteka)
2) zabezpieczenie nieakcesoryjne – np. wystawienie weksla

Inny podział:
1) zabezpieczenie równoległe – odpowiedzialność obu podmiotów powstaje w tym samym punkcie czasowym
2) zabezpieczenie subsydiarne – powstaje jakiś czas później, po powstaniu zobowiązania głównego

Zabezpieczenie drugiego stopnia – zabezpieczenie zabezpieczenia: może zdarzyć się taka sytuacja, w której wierzytelność
wynikająca ze stosunku zabezpieczeniowego, też jest zabezpieczona, np. podporęczenie, podgwarancja, subgwarancja

Instytucja podporęczenia – można poręczyć za dług poręczyciela, np. w stosunkach bankowych:

Poręczyciel

Podporęczyciel

- poręczyciel poręcza za dług dłużnika głównego, a podporęczyciel poręcza za dług poręczyciela
- art. 876 kc – jeżeli poręczyciel nie wykona zobowiązania, wykona je podporęczyciel

- między dłużnikiem a podporęczycielem nie ma odpowiedzialności in solidum, oni odpowiadają za inne długi
- możliwe jest zabezpieczenie wierzytelności, która sama jest zabezpieczona

3. Skutki wykonania zobowiązania przez zabezpieczyciela
- następuje wykonanie własnego zobowiązania
- gaśnie dług z zabezpieczenia i gaśnie dług główny
- zabezpieczyciel, spełniając świadczenie, uzyskuje roszczenie surogacyjne

część VII OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
I. POJĘCIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA I SKUTKI PRAWNE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
- brak ogólnej definicji niewypłacalności dłużnika, dlatego też najczęściej sięgamy do przepisów z 2003r. Prawo upadłościowe i
naprawcze
- niewypłacalność to stan, w którym podmiot prawa cywilnego (osoba fizyczna, osoba prawna, ułomna osoba prawna) nie
wykonuje swoich zobowiązań wobec wierzycieli, nie spłaca długów, ponieważ nie pozwala mu na to jego sytuacja majątkowa
- stan niewypłacalności = Pasywa > Aktywa (stan zadłużenia przekracza wartość majątku)
- stan niewypłacalności nie równa się stanowi niemożności wykonania zobowiązania

- art. 387 kc:
§1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwość świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła,
obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości
świadczenia
- art. 475 kc:
§1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie
wygasa.
§2. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik obowiązany jest wydać
wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody.

- niemożność wykonania zobowiązania to stan, w którym dłużnik jest wypłacalny, ale z różnych przyczyn nie może wykonać
konkretnego zobowiązania
- skutki niewypłacalności:

 Możliwość ogłoszenia upadłości dłużnika – ale nie każdy dłużnik ma zdolność upadłościową

- wyróżniamy upadłość przedsiębiorcy i upadłość konsumencką (tu trwa dyskusja nad nowym kształtem ustawy)

 Możliwość uruchomienia przez wierzyciela instrumentów prawnych (ale nie ma ogłoszenia upadłości):

1) środki prewencyjne
2) środki restytucyjne – są akcją na stan niewypłacalności dłużnika, np. art. 527 kc (Actio Pauliana)

II. ROSZCZENIA PAULIAŃSKIE
1. Rodowód rzymski Skargi Pauliańskiej
- nazwa od rzymskiego prawnika Pauliana (Actio Pauliana)
- analiza współczesnych systemów roszczeń paulińskich prowadzi do wskazania trzech zasadniczych modeli:
a. model niemiecki – egzekucyjny (najbliższy Polsce)
b. model francuski – odszkodowawczy, przypomina reżim odpowiedzialności deliktowej
c. model anglosaski – tu nie ma Skargi Pauliańskiej, ale jest wiele instytucji, które spełniają jej funkcje

Funkcje Skargi Pauliańskiej:



Ochrona wierzytelności istniejącej i przyszłej



Funkcje natury etycznej (rodzaj nagany wobec dłużnika, który dokonuje rozporządzeń nielojalnych własnym majątkiem)

2. Mechanizm Skargi Pauliańskiej

Wierzytelność chroniona

Dłużnik niewypłacalny

Skarga Pauliańska

Darowizna

- powództwo wobec osoby trzeciej,

aby uznać czynność prawną (darowiznę)
za bezskuteczną wobec W

(aby umożliwić egzekucję z majątku osoby trzeciej)

- Skarga Pauliańska jest to środek ochrony przed nielojalnymi rozporządzeniami dłużnika, gdy jego rozporządzenie ma na celu
pokrzywdzenie wierzyciela, dłużnik ucieka od odpowiedzialności majątkowej wobec wierzyciela
- Skarga Pauliańska spełnia funkcję egzekucyjną – ma umożliwić egzekucję z majątku osoby trzeciej
- mechanizm Skargi Pauliańskiej aktualny jest wówczas, gdy dłużnik przekracza określone w art. 527 kc granice swobody
dysponowania własnym majątkiem, nielojalnie zachowuje się wobec wierzyciela

→ Nielojalnie nie oznacza sprzecznie z prawem. Nielojalnie = fraus = działanie na szkodę wierzyciela, in fraudem creditoris

Podstawowe zasady prawa cywilnego



Swoboda rozporządzania elementem majątkowym przez dłużnika (przez czynność prawną lub czynność faktyczną)



Dłużnik odpowiada za własne długi

W razie uaktualnienia się przesłanek wynikających z art. 527 kc (dłużnik działał nielojalnie, fraus) ustawodawca wyposaża
wierzyciela w odpowiednie roszczenie w stosunku do osoby trzeciej – to jest istota Skargi Pauliańskiej, celem tych roszczeń
będzie uzyskanie możliwości przeprowadzenia egzekucji z majątku osoby trzeciej.

Kontroli Skargi Pauliańskiej podlegają tylko takie rozporządzenia, które mają postać czynności prawnych (nie ma Skargi
Pauliańskiej w odniesieniu do czynności faktycznych; jeżeli dłużnik niszczy majątek, wierzyciel jest bezradny)

3. Elementy konstrukcyjne Skargi Pauliańskiej

OPEN – otwarte źródło wierzytelności – zdarzenie (umowa, czyn niedozwolony)

umowa kredytowa

zubożenie

umowa

(B)

(K)

darowizny

(czynność prawna)

skarga

pauliańska

powiększenie majątku

Dalsze rozporządzenie

- najczęściej wierzycielem paulińskim jest bank
- elementy konstrukcyjne:

→ Strona podmiotowa (przedmiotem ochrony skargą pauliańską jest wierzytelność)

o Wierzyciel
o Dłużnik
o Osoba trzecia (czasami nawet osoba czwarta, piąta)

→ Rozporządzenie nielojalne dłużnika: in fraudam creditoris, nielojalna czynność prawna prowadzi do stanu

niewypłacalności

→ Uruchomienie ochrony wierzytelności po stwierdzeniu stanu niewypłacalności – może nastąpić w dwojaki sposób:

1) Wytoczenie procesu pauliańskiego osobie trzeciej (atak pauliański)
2) Podniesienie zarzutu paulińskiego (obrona pauliańska)

→ Skutek wygrania procesu pauliańskiego: otwiera się droga do skierowania egzekucji wobec majątku osoby trzeciej, tj. do

tego elementu, który wyszedł z majątku dłużnika (odpowiada nielojalnym przysporzeniem majątkowym)

4. Legitymacja czynna i bierna w procesie pauliańskim

Legitymacja czynna – wierzyciel (pojedynczy lub solidarny) + spadkobiercy wierzyciela

Legitymacja bierna – mogą być cztery grupy osób:

o Osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową
o Spadkobierca osoby trzeciej
o Osoba czwarta w sytuacji określonej w art. 531§2 kc (szczególny następca osoby trzeciej) – w wypadku, gdy osoba

trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz
rozporządzenie nastąpiło, jeżeli ta osoba wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za
bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne

o Inne sytuacje rozważane w literaturze

Uwaga ogólna! – nie trzeba wpierw legitymować się tytułem egzekucyjnym (Wierzyciel nie musi przed wytoczeniem procesu
pauliańskiego legitymować się tytułem egzekucyjnym). Tytuł taki potrzebny jest wówczas, gdy prowadzona jest egzekucja wobec
osoby trzeciej. Przesłanką skargi pauliańskiej nie jest tytuł wykonawczy, on jest potrzebny przy egzekucji wobec osoby trzeciej
*dłużnik nie jest pozywany, on jest poza procesem, może zgłosić interwencję uboczną, może bronić osoby trzeciej

5. Przesłanki skargi pauliańskiej (4 przesłanki o charakterze obiektywnym i 2 o charakterze subiektywnym)
1) istnieje wierzytelność

- Tytuł wierzytelności jest obojętny
- Może być wierzytelność niewymagalna, przyszła

2) dłużnik dokonuje czynność prawną z osobą trzecią

- Czynność prawna może być odpłatna lub nieodpłatna
- W judykaturze tendencja do szerokiej konstrukcji czynności prawnej
- Skargą pauliańską są objęte także czynności o charakterze procesowym, np. ugoda

3) osoba trzecia uzyskuje korzyść majątkową

- Przysporzenie
- Nie jest ważna postać takiej korzyści
- Np. nieruchomość, rzecz, pieniądze

4) dłużnik działa w celu pokrzywdzenia wierzyciela

- Dłużnik działał z premedytacją
- Cel pokrzywdzenia, in fraudem creditoris
- Ustawowa definicja działania w celu pokrzywdzenia, art. 527§2 kc – stał się w wyniku czynności prawnej niewypłacalny

lub powiększył swoją niewypłacalność

- Dłużnik przekracza ramy lojalności

5) subiektywne działanie dłużnika było świadome

- Dłużnik miał świadomość pokrzywdzenia wierzyciela

6) osoba trzecia wiedziała o intencjach dłużnika lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć

- Dobra i zła wiara
- Scit ut debet scire – wiedział albo powinien był wiedzieć

6. Ciężar dowodzenia przesłanek Skargi pauliańskiej

- Wszystkie przesłanki dowodzi wierzyciel
- Ponieważ dowodzenie przesłanek, zwłaszcza subiektywnych, jest niezmiernie trudne, ustawodawca wprowadza

domniemania prawne (eliminacja dowodzenia niektórych przesłanek subiektywnych) – domniemania pauliańskie:

o Art. 527§3 kc – uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią będącą w bliskim stosunku z osobą dłużnika,

domniemywa się, że osoba trzecia wiedziała, że dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli

o Art. 527§4 kc – uzyskanie korzyści, gdy osoba trzecia jest w stałych kontaktach gospodarczych z dłużnikiem

- jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał
przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu
wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli
*te domniemania powodują ułatwienie przesłanki nr 6, to nie wierzyciel dowodzi 6, tylko osoba trzecia musi
wykazać braki tej przesłanki

o Art. 529 kc – domniemanie świadomości pokrzywdzenia – jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny,

domniemywa się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik
stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny

*ułatwienie w wykazywaniu przesłanek – art. 528 kc – uzyskanie korzyści majątkowej nieodpłatnie przez osobę trzecią, wtedy
zbędność wykazywania przesłanki nr 6 – jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem
wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną,
chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze
świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

7. Zakres przedmiotowy i podmiotowy skargi pauliańskiej
Zakres przedmiotowy (aspekt przedmiotowy) – jakie wierzytelności mogą być objęte skargą pauliańską?

a. z punktu widzenia tytułu prawnego – każda wierzytelność bez względu na tytuł prawny
b. wierzytelności przyszłe
c. czy skargą pauliańską mogą być objęte tylko wierzytelności cywilnoprawne, czy także publicznoprawne? Odpowiedzi są

dwie:
1) art. 527 kc – tylko wierzytelności cywilnoprawne
2) można analogicznie stosować przepisy o skardze pauliańskiej w odniesieniu do wierzytelności publicznoprawnych
- zgodnie z orzecznictwem SN można chronić skargą pauliańską także wierzytelności publicznoprawne (np. podatkowe)
– gdy dłużnik ukrywa majątek, to „śmierdzi tu skargą pauliańską”, bo ustawa podatkowa milczy, a każdy ma
konstytucyjne prawo do sądu, które dotyczy także Skarbu Państwa

Zakres podmiotowy – jaki dłużnik może być objęty skargą pauliańską?

D (wypłacalny)

P (niewypłacalny)

Poręczyciel dokonuje czynności prawnej

Osoba trzecia

- nieważna jest tu wypłacalność dłużnika głównego
- każdy dłużnik jest kontrolowany, zarówno dłużnik główny, jak i poręczyciel

8. Skutki pozytywnego wyroku pauliańskiego
- w powództwie skierowanym przeciwko osobie trzeciej wierzyciel żąda uznania czynności prawnej (darowizny) za bezskuteczną
wobec siebie (tu nie chodzi o unieważnienie)

- 3 płaszczyzny:
1) relacje między wierzycielem a dłużnikiem

 wierzytelność nadal istnieje
 wierzytelność zakreśla zakres odpowiedzialności dłużnika i osoby trzeciej (ochrona w granicach wysokości

wierzytelności)

 wyrok pauliański nie kreuje solidarnej odpowiedzialności dłużnika i osoby trzeciej

2) relacje między wierzycielem a osobą trzecią

 możliwość egzekucji: wierzyciel uzyskuje możliwość prowadzenia egzekucji z majątku osoby trzeciej, ale nie z całego

majątku, ale z tego, co zostało określone w art. 532 kc – z tego co wyszło z majątku dłużnika (np. darowizna) albo z tego, co
do majątku nie weszło (np. zwolnienie z długu)

 kwestia statusu prawnego dłużnika: czy w wyniku wygrania procesu pauliańskiego osoba trzecia staje się dłużnikiem

wierzyciela?

o Zdaniem profesora Radwańskiego: tak
o Zdaniem profesora Bączyka: w wyniku procesu pauliańskiego osoba trzecia nie staje się dłużnikiem osobistym

wierzyciela

o SN mówi tak i tak, nie wiadomo, który pogląd dominuje

 Sposób obrony osoby trzeciej:

o W ogóle się nie broni – dopuszcza do egzekucji
o Płaci świadczenie

- jako dłużnik osobisty
- Art. 356 kc – nie musi, ale chce zapłacić, by nie dopuścić do egzekucji z przedmiotu majątkowego

o Zapobiega egzekucji – wskazuje, że dłużnik ma majątek, który mógłby być objęty egzekucją

 Wyrok pauliański powoduje bezskuteczność względną

- czynność prawna jest nieskuteczna tylko wobec wierzyciela, wobec innych osób jest skuteczna
- czynność ta jest nieskuteczna na linii wierzyciel – osoba trzecia po to, by umożliwić egzekucję
- skarga paulińska jest przykładem konstrukcji prawnej bezskuteczności względnej

3) relacje między osobą trzecią a dłużnikiem

 Skutki na linii osoba trzecia – dłużnik zależą od układu stosunków między nimi, może to być odpowiedzialność

odszkodowawcza, deliktowa, bezpodstawne wzbogacenie itd., mogą być zgłaszane różne roszczenia

9. Zaskarżanie skargą paulińską wierzytelności przyszłych
- art. 530 kc – odpowiednie zastosowanie przepisów o skardze paulińskiej do wypadku, gdy dłużnik działał w zamiarze
pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać
uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia wiedziała o zamiarze dłużnika
- wierzytelność przyszła to wierzytelność nieistniejąca w chwili dokonania czynności prawnej (nielojalnego rozporządzenia)

2 – pojawienie się wierzytelności

1 – czynność prawna

- wierzytelność powinna istnieć w chwili egzekucji z majątku osoby trzeciej

10. Termin wniesienia Skargi Pauliańskiej
- art. 534 kc: uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat
pięciu od daty tej czynności
- 5 lat od daty czynności prawnej
- jest to termin zawity, nieprzywracany
- czy wierzyciel po 5 latach nie ma żadnej możliwości obrony? Może mieć, ale nie obronę skargą pauliańską

11. Szczególne reżimy skargi pauliańskiej
Art. 1024 kc – zaskarżenie odrzucenia spadku z pokrzywdzeniem wierzycieli
- jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istaniała w chwili
odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według
przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika (6 miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu
spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku)

Spadkodawca

spadkobranie

Spadkobierca WS

Art. 916 kc – można zaskarżyć umowę dożywocia dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli
- osoba, względem której ciąży na dożywotniku ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać uznania umowy o dożywocie za
bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli wskutek tej umowy dożywotnik stał się niewypłacalny. Uprawnienie to przysługuje bez
względu na to, czy dożywotnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, oraz bez względu na czas zawarcia umowy.
Uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej umowy

*szczególny reżim w przepisach prawa upadłościowego – jeżeli przepisy szczególne prawa upadłościowego nie regulują danej
kwestii odrębnie, to mają zastosowanie przepisy kc
- z powództwem paulińskim występuje syndyk masy upadłościowej

Syndyk masy upadłości

Upadły

Czynność prawna z osobą trzecią

Osoba trzecia

Zestawienie instytucji

Art. 527 kc
Actio Pauliana

Art. 59 kc
Actio ad rem

Regulacja prawna

Art. 527 kc i następne

Tylko art. 59 kc

Konfiguracja podmiotowa

3 podmioty

Cechy konstrukcji

Zakwestionowanie nielojalnych
rozporządzeń dłużnika – uznanie ich za
bezskuteczne

Umożliwienie

wykonania

umowy

wcześniej

zawartej

przez

osobę

uprawnioną

Sankcje

Bezskuteczność względna

Przesłanki

Inne

Ukształtowanie procesowe stron

Wierzyciel, osoba trzecia, osoba czwarta

Po jednej stronie wierzyciel,
Po drugiej stronie dłużnik + osoba
trzecia, z którą dłużnik zawarł umowę

Art. 59 kc

umowa I

Pozywa B i C

umowa II (wykonanie tej umowy uniemożliwia wykonanie umowy I)

„ścigam moją rzecz”

- w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby
trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo
jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia

III. ART. 299 KSH

wierzytelność

Wierzyciel

Spółka z o.o.

(B)

wierzytelność

A, B – członkowie zarządu

z mocy ustawy

- w razie prowadzenia egzekucji wobec członków zarządu, wówczas gdy spółka stała się niewypłacalna
- ratio legis: ochrona wierzyciela – jeżeli członek zarządu doprowadzi do niewypłacalności, to z mocy ustawy ponosi
odpowiedzialność
- przesłanki:
1) istnienie wierzytelności W – spółka z o.o.
2) bezskuteczność egzekucji z majątku spółki (każdy dowód, nie tylko postanowienie komornika)
3) uzyskanie statusu członków zarządu w czasie powstania wierzytelności
- odpowiedzialność osobista członków zarządu (całym majątkiem)
- odpowiedzialność solidarna, gdy jest kilku członków zarządu
- odpowiedzialność subsydiarna – gdy spółka jest niewypłacalna, odpowiadają członkowie zarządu
- odpowiedzialność za dług cywilnoprawny
- czy członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą czy gwarancyjną? Zdaniem SN chodzi o odszkodowawczy
charakter odpowiedzialności (innego zdania jest prof. Kwaśniewski – charakter gwarancyjny odpowiedzialności)
Skutkiem przyjęcia innego rodzaju odpowiedzialności jest inny termin przedawnienia roszczenia wobec członków zarządu:
odpowiedzialność gwarancyjna – 10 lat, odpowiedzialność odszkodowawcza – 3 lata
- artr. 299 ksh de lege ferenda: pomysł, by wyrzucić tę odpowiedzialność, bo jest zbyt daleko idąca, jest to polski pomysł

część VIII PODSTAWOWE PRZYCZYNY WYGAŚNIĘCIA ZOBOWIĄZAŃ
I. PODSTAWOWE PRZYCZYNY WYGAŚNIĘCIA ZOBOWIĄZANIA – ZASADY OGÓLNE
1. Katalog przyczyn wygaśnięcia zobowiązania
- katalog otwarty, różne kryteria katalogowania przyczyn
Kryterium I – sposób wygaśnięcia zobowiązania:
1)Wykonanie – wygaśnięcie naturalne
2)Pozostałe – bez wykonania zobowiązania

Kryterium II – charakter prawny zdarzeń powodujących wygaśnięcie zobowiązania
1) czynność prawna

- dwustronna, np. zwolnienie z długu
- jednostronna, np. odstąpienie, wypowiedzenie, odwołanie

2) inne zdarzenie

- np. orzeczenie sądu, złożenie do depozytu, śmierć, konfuzja, niemożliwość świadczenia

Kryterium III – inne możliwe kryteria podziału

2. Zakres wygaśnięcia zobowiązania
1) wygaśnięcie w całości (en bloc) – wygaśnięcie całej struktury zobowiązania (wygaśnięcie wszystkich elementów długu)
2) wygaśnięcie częściowe – gasną niektóre elementy długu (np. częściowe zwolnienie z długu)

3. Zbieg przyczyn wygaśnięcia tego samego zobowiązania – to samo zobowiązanie może wygasnąć w wyniku:
a. 1 przyczyna
b. kilka przyczyn – np. częściowe zwolnienie z długu i odnowienie zobowiązania
(zwolnienie z długu + 506 – tak np. czynią banki, bank restrukturyzuje zobowiązanie dłużnika)

4. Czasowy aspekt wygaśnięcia zobowiązania – zobowiązanie może wygasnąć na przyszłość lub z mocą wsteczną od chwili
powstania zobowiązania

Powstanie zobowiązania

zdarzenie

1) Wypowiedzenie - ex nunc – zobowiązanie gaśnie po upływie okresy wypowiedzenia (np. umowa rachunku bankowego,
umowa dzierżawy, umowa najmu)
2) Odstąpienie od umowy – ex tunc – skutek od chwili powstania zobowiązania (np. umowa sprzedaży, umowa o dzieło, roboty
budowlane)

Od czego zależy skutek?

1. istota instytucji (odstąpienie, wypowiedzenie)
2. wola stron
3. inne kryteria, np. ustawa, orzeczenie sądu, inne zdarzenia prawne

*kwestia ta jest bardzo istotna w prawie spółek handlowych

II. WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZANIA WYNIKAJĄCEGO Z MOCY UMOWY

Umowa (przyczyny wygaśnięcia zobowiązania umownego)

Ex lege

Wyrok sądowy

Decyzja

administracyjna

Czynność prawna

Inne zdarzenie prawne

Moratoria ustawowe
- przepis ustawy
zwalnia niektórych
dłużników ze
zobowiązania

Art. 874
Art. 388
Art. 357

Umowa

gaśnie

wyniku innej czynności
prawnej
- dwustronne – umowa
-

jednostronne

–

różnie:
1. wypowiedzenie
2. odstąpienie
3. odwołanie umowy

Np. śmierć dłużnika lub
wierzyciela

RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA – WYPOWIEDZENIE I ODSTĄPIENIE OD UMOWY

PODOBIEŃSTWA

PODSTAWY

W ustawie lub w umowie

SPOSÓB WYKONANIA

Oświadczenie musi być złożone partnerowi umowy

CHARAKTER PRAWNY

Są to uprawnienia kształtujące, a więc jednostronne
kształtowanie sytuacji prawnej partnera

REŻIM PRAWNY

Wynika z ustawy lub ex concractu

RÓŻNICE

ZAKRES ZASTOSOWANIA INSTYTUCJI

1. wypowiedzenie – przy zobowiązaniach ciągłych
2. odstąpienie – inne zobowiązania

SKUTKI PRAWNE INSTYTUCJI

1. wypowiedzenie – ex nunc, na przód
2. odstąpienie – ex tunc, ze skutkiem wstecznym
*w orzecznictwie SN zdarzają się wyroki, które łamią tę zasadę

III. ODWOŁANIE UMOWY
Ustawa przewiduje kilka możliwości odwołania umowy, np. odwołanie poręczenia, odwołanie darowizny

1. Poręczenie za dług przyszły

100 tys. zł

dług powstał 1.12.2010

poręczenie udzielone 1.10.2010 za dług przyszły

Poręczyciel może odwołać swoje zobowiązanie – odwołać poręczenie – ale przed powstaniem długu głównego (nie dotyczy to
poręczenia wekslowego)
*dług przyszły musi być określony
- art. 878 kc: można poręczyć za dług przyszły do wysokości z góry oznaczonej. Bezterminowe poręczenie za dług przyszły może
być przed powstaniem długu odwołane w każdym czasie

2. Odwołanie darowizny

100 tys. zł

Darczyńca

Obdarowany

Darczyńca może złożyć oświadczenie woli o odwołaniu darowizny jeszcze niewykonanej (np. darczyńca popadł w niedostatek) i o
odwołaniu darowizny wykonanej (np. z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego)
- art. 896 kc: darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ
takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego
usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych
- art. 898 kc: darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej
niewdzięczności
- darowizna jest czynnością dwustronną

IV. ZWOLNIENIE Z DŁUGU

- Jest to umowa między wierzycielem a dłużnikiem, której treścią jest umorzenie zobowiązania dłużnika:

o W całości – zwolnienie z długu
o W części – częściowe zwolnienie z długu

- Forma umowy dowolna
- Treść umowy:

o może być odpłatna lub nieodpłatna
o może być warunkowa lub bezwarunkowa

- Zwolnienie z długu to nie to samo co prolongata reszty długu
- Zwolnienie z długu jednego z dłużników solidarnych – art. 373 kc: zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez

wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników

-czy można zwolnić z długu przyszłego?
o Dług przyszły to taki dług, który powstanie dopiero po umowie zwolnienia z długu, np. umowa o zwolnienie z długu

została zawarta 1.12.2010, a dług ma powstać dopiero za dwa tygodnie

o Są dwie odpowiedzi:

1) można – bo nie ma ograniczeń w art. 508 kc: zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik
zwolnienie przyjmuje
2) nie można – skoro art. 508 kc mówi o długu, to mówi o długu aktualnym
*SN w jednym z orzeczeń napisał, że można, a w innym, że nie można
* zdaniem prof. Bączyka można (choć napisał inne orzeczenie, bo został przegłosowany w składzie sądu) – jeśli można
cedować wierzytelność przyszłą, to dlaczego nie można zwolnić z długu przyszłego?

V. NOWACJA

Art. 506 kc: jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo
nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie). W razie
wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczególności
wypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika weksel lub czek.
Art. 507 kc: jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem rzeczowym ustanowionym przez
osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe wygasa z chwilą odnowienia, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia
wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia

1. Cel instytucji
- utworzenie nowego zobowiązania w miejsce poprzedniego wygasłego zobowiązania

2. Modele konstrukcyjne instytucji
- dawniej: służyła zmianie stron stosunku obligacyjnego
- dziś: zmianie stron stosunku obligacyjnego służą inne instytucje: cesja, przejęcie długu. Nowacja oddzieliła się od tych instytucji

3. Treść umowy nowacyjnej
- jest to umowa miedzy wierzycielem a dłużnikiem, jej celem jest umorzenie istniejącego zobowiązania
- umowa ta może mieć dwa warianty:
1) strony przyrzekają inne świadczenie na tej samej podstawie
2) to samo świadczenie, ale inne podstawa prawna
- umowa nowacyjna musi być wyraźna, jej cel musi być wyraźny, trzeba wykazać po stronie obydwu umów: animus novandi,
które nie ulega „domniemaniu” – jego się nie domniemywa. Ten, kto twierdzi (W, D), że doszło do nowacji, powinien animus
novandi udowodnić

4. Skutki prawne nowacji
- skutek podstawowy: wygaśnięcie zobowiązania poprzedniego i wykreowanie zobowiązania nowego
- skutki dalsze:
1) los zabezpieczeń – wierzytelność objęta nowacją mogła być zabezpieczona

100 tys. zł

Dłużnik (tu nie potrzeba zgody, np. zastaw)

Zabezpieczyciel

Poręczyciel (osoba trzecia)

- jeżeli zabezpieczenie było udzielone przez osobę trzecią, to dla kontynuacji jego zobowiązania potrzebna jest jego zgoda, brak
zgody powoduje wygaśnięcie poręczenia

2) skutki nowacji w zakresie zobowiązań solidarnych

nowacja

5. Zastosowanie nowacji w obrocie prawnym – bardzo duże, jest to instytucja żywa

6. Odnowienie zobowiązania na tle stosunków wekslowych
- art. 506§2 kc

Remitent – 1 wierzyciel wekslowy - Sprzedający

Stosunek pozawekslowy

II. b

I. a (roszczenie o cenę)

Wystawca – dłużnik wekslowy – Kupujący

- czy samo wręczenie weksla jest równe nowacji? Czy wykreowanie nowego zobowiązania zastąpiło zobowiązanie pierwotne?
Nie. Samo wręczenie weksla nie stanowi wygaśnięcia zobowiązania pierwotnego, nie stanowi odnowienia, chyba że strony
postanowiły inaczej (ale zapłata zobowiązania pierwszego, powoduje wygaśnięcie zobowiązania drugiego)

7. Datio in solutum (art.453 kc) a nowacja (art. 506 kc)

Art. 453 kc - DATIO IN SOLUTUM

Art. 506 kc - NOWACJA

Umowa W – D

Umowa + element świadczenia

Brak

elementu

postaci

spełnienia

świadczenia,

zobowiązanie a gaśnie z chwilą zawarcia umowy

Zmiana przedmiotu świadczenia (a w b) przy zachowaniu
tożsamości całego zobowiązania

Umorzenie zobowiązania pierwotnego – w to miejsce zostaje
wykreowane

nowe

zobowiązanie

(nowe

jurydycznie

zobowiązanie)

Zawarcie

umowy,

spełnienie

świadczenia,

skutkuje

wygaśnięciem zobowiązania

Wygaśnięcie poprzedniego zobowiązania i pojawienie się
nowego

Skutki dla zabezpieczyciela – zasady ogólne

Zasady szczególne – 507 – poręczenie lub ograniczone prawo
rzeczowe wygasa z chwilą odnowienia, chyba że poręczyciel
lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie
zabezpieczenia

Szeroki zakres zastosowania instytucji, brak ograniczeń

Nie ma ograniczeń przedmiotowych w zastosowaniu instytucji,
każde zobowiązanie może być objęte
*Radwański – problem ze zobowiązaniami naturalnymi

VI. ZŁOŻENIE DO DEPOZYTU SĄDOWEGO – z podręcznika

- Do depozytu dłużnik może złożyć pieniądze, kosztowności, książeczki oszczędnościowe, papiery wartościowe i inne

dokumenty, które przechowuje się w sądzie lub w banku + inne przedmioty, które przechowuje się w miejscu
wyznaczonym przez sąd i pod dozorem ustanowionego dozorcy. Jednak sąd na wniosek dłużnika może zarządzić
sprzedaż tych rzeczy i złożyć do depozytu uzyskaną sumę pieniężną, jeżeli są to rzeczy ruchome łatwo psujące się, jak i
te, których przechowywanie pociągałoby za sobą nadmierne trudności lub koszty albo znacznie obniżało ich wartość

- Złożenie do depozytu ma takie samo skutki jak spełnienie świadczenia:

- dłużnik pozwany o spełnienie świadczenia może odesłać wierzyciela do depozytu sądowego po odbiór złożonego tam
przedmiotu świadczenia, a przy zobowiązaniach wzajemnych sam może domagać się należnego mu świadczenia
- ustaje obowiązek troski o rzeczy, obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie świadczenia pieniężnego
- na wierzyciela przechodzi ryzyko przypadkowej utraty rzeczy
- nie mogą być realizowane prawa akcesoryjne, zabezpieczające wierzytelność (poręczenie, zastaw)

- Jeżeli dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sądowego, złożenie do depozytu uważa się za niebyłe (uchylone

konsekwencje prawne ze skutkiem ex tunc) – dopóki dłużnikowi przysługuje prawo wydania mu przedmiotów złożonych
przez niego do depozytu sądowego, dopóty nie następuje definitywne wygaśnięcie zobowiązania

- Definitywne wygaśnięcie zobowiązania i jednocześnie utrata prawa przez dłużnika nastąpi, gdy:

1) wierzyciel zażąda wydania mu przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego
2) nastąpiła likwidacja niepodjętego depozytu

- Dłużnik może żądać od wierzyciela zwrotu kosztów złożenia do depozytu sądowego, jeżeli sam nie odebrał złożonego tam

przedmiotu świadczenia

- Ważne złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego:

1) istnienie okoliczności uzasadniających złożenie do depozytu sądowego (złożenie do depozytu sądowego jest
uzasadnione jedynie wtedy, gdy dłużnik nie może spełnić świadczenia w sposób właściwy z powodu okoliczności
dotyczących osoby wierzyciela)
Np. zwłoka wierzyciela, niewydanie pokwitowania lub dokumentu, sprzeciw jednego z wierzycieli uprawnionych do
świadczenia niepodzielnego, brak wiadomości o osobie wierzyciela lub powstały spór o to, kto jest wierzycielem, brak
pełnej zdolności do czynności prawnych wierzyciela lub jego przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia,
uzasadnione wątpliwości, czy okaziciel papieru wartościowego jest wierzycielem
2) przedmiot złożony do depozytu sądowego powinien odpowiadać treści zobowiązania (dłużnik świadczy to, co
powinien świadczyć i to w należytym czasie. Świadczenie musi więc być wymagalne)

- Na dłużniku ciąży obowiązek niezwłocznego zawiadomienia na piśmie wierzyciela o złożeniu przedmiotu świadczenia do

depozytu sądowego, chyba że zawiadomienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Jednakże
niedopełnienie tego obowiązku nie uchybia ważności złożenia do depozytu sądowego, lecz powoduje jedynie
odpowiedzialność odszkodowawczą dłużnika

VII. INSTYTUCJA POTRĄCENIA (art. 498 – 505 kc)
1. Konstrukcja prawna i rodzaje potrącenia
1) potrącenie umowne – powstaje na podstawie umowy stron (umowa kompensacyjna) [compensatio = potrącenie]
2) potrącenie jednostronne, ex lege – uregulowane w kc
3) potrącenie wielostronne (clearingowe) – gdy więcej niż dwa podmioty

2. Dopuszczalność potrącenia umownego

- Z mocy swobody umów
- Nie uregulowano w kc
- Skutek: umorzenie zobowiązania
- Przesłanki – strony je ustalają w umowie kompensacyjnej
- Strony mogą umówić się, że potrąceniem są objęte nawet wierzytelności niewymagalne
- W praktyce potrącenia umowne są bardzo często stosowane, np. w praktyce bankowej, inwestycyjnej

3. Reżim prawny potrącenia ex lege

- Reżim ogólny (kodeksowy)
- Reżim szczególny (np. w prawie upadłościowym + inne jeszcze akty prawne)
*instytucja potrącenia nie może być mylona z zarachowaniem (art. 451 kc)

4. Przesłanki potrącenia
1) wierzytelności są wzajemne (W i D mają wobec siebie wierzytelności)
2) wierzytelności są pieniężne (z reguły) lub rodzajowe
3) obie wierzytelności są wymagalne (wierzytelność jest tu synonimem roszczenia)
4) zaskarżalność wierzytelności (wierzytelności nie są naturalne, np. nie są wierzytelnościami przedawnionymi)
*od tych czterech przesłanek mogą być wyjątki, np. w prawie bankowym – potrącenie wierzytelności niewymagalnych

5. Schemat – ekspozycja przesłanek potrącenia

3

a 12 tys. zł

stosunek obligacyjny

b 8 tys. zł

(wierzytelność wzajemna odwrotna)

Oświadczenie o potrąceniu

- oświadczenie o potrąceniu to oświadczenie woli dłużnika albo wierzyciela:

o Oświadczenie dłużnika = kompensata a/b = 4 tys. zł
o Oświadczenie wierzyciela = kompensata b/a = 0

- STAN POTRĄCALNOŚCI (1+2+3+4) – gdy pojawią się wszystkie przesłanki, dopiero wtedy oświadczenie woli (D, W) jest
skuteczne

6. Charakter prawny instytucji i sposób wykonania potrącenia
- jest to uprawnienie kształtujące każdej ze stron (to uprawnienie nie jest obowiązkowe)
- wykonanie tego uprawnienia polega na złożeniu oświadczenia woli

7. Czas potrącenia
- oświadczenie o potrąceniu może być złożone w każdym czasie, od chwili powstania zobowiązania aż do egzekucji (uniwersalny
sposób obrony)

Stan przed wniesieniem powództwa Stan po wniesieniu powództwa Egzekucja (wytoczenie powództwa egzekucyjnego)

Oświadczenie może być złożone w każdym czasie
- nie ma ograniczeń czasowych co do możliwości wniesienia zarzutu potrącenia (chyba, że przedawnienie)

8. Skutki potrącenia

- W znaczeniu przedmiotowym: kompensacja świadczeń wierzytelności
- W sferze losu zobowiązania: umorzenie zobowiązania do wysokości świadczenia mniejszego
- Skutki czasowe wygaśnięcia zobowiązania: art. 499 zd. 2 kc (potrącenie dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej

stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe)

*potrącenie następuje w dacie pojawienia się ostatniej przesłanki, gdy zaktualizował się stan potrącalności (potrącenie od
daty potrącalności, a więc może to być data wsteczna; nie jest istotna data złożenia oświadczenia woli)
*dłużnik przez wykazanie zarzutu potrącenia, może wyeliminować skutki opóźnienia

9. Funkcje potrącenia
1) umorzenie zobowiązania niższego, pozostaje część większego
2) funkcja egzekucyjna (potrącenie to sposób dochodzenia należności)
3) czasami podniesienie zarzutu potrącenia powoduje przerwanie biegu przedawnienia (nowa tendencja w orzecznictwie SN)

10. Potrącenie z mocy własnego i cudzego prawa
1) compensatio ex iure prioprio
2) compensatio ex iure tertii
- zasadą jest, że można dokonywać potrącenia z własnego prawa (to moje prawo podmiotowe). Ale są wyjątki pozwalające na
dokonanie potrącenia z cudzego prawa

8 tys. zł

100 tys. zł

Wierzytelność główna

Wierzytelność 513

883

Z poręczenia

6 tys. zł Poręczyciel

Może skorzystać z cudzego zarzutu

(ingeruje w cudze prawo, bo jest dłużnikiem akcesoryjnym

I ustawa daje mu prawo, by bronić się zarzutem D wobec W)

*w praktyce poręczyciele tak robią – lepiej się bronić cudzymi zarzutami, niż własnymi
*następują dwie kompensaty – i dla poręczyciela i dla dłużnika

11. Wyłączenie instytucji potrącenie

Przyczyna

Explikacja

Wyłączenie ex lege

Art. 505 kc – nie mogą być wyłączone przez potrącenie:
1)wierzytelności nie ulegające zajęciu
2)wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania
3)wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych
4)wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone
przez przepisy szczególne
+ inne akty prawne

Wyłączenie ex concractu

- Zawsze możliwe
- Wyjątek dotyczy konsumentów - Art. 385

pkt 3 kc – w razie

wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami
umownymi są te, które wyłączają lub istotnie ograniczają
potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością
drugiej strony

Kryterium statusu prawnego dłużnika lub wierzyciela

(Podręcznik)
- dłużnik nie może potrącić względem swojego wierzyciela
wierzytelności przysługującej mu wobec osoby trzeciej
- osoba trzecia niebędąca dłużnikiem tego, wobec kogo ma
nastąpić potrącenie, nie może potrącenia dokonać

- potrącenie wobec stationes fisci, Skarbu Państwa (nie można
potrącić wierzytelności wobec Skarbu Państwa i wierzytelności
Skarbu Państwa, jeżeli nie są one związane z tą samą
państwową jednostką organizacyjną – stationes fisci)

Charakter prawny wierzytelności

Czy charakter prawny niektórych wierzytelności wyklucza
możliwość wyłączenia ich z potrącenia?
- wierzytelność z tytułu rachunku bankowego

a – rachunek bankowy

PRB

b - kredyt

- czy bank z tytułu kredytu może potrącić z wierzytelności a?
I. nie ma przepisu, że nie wolno + SN, 2001: dopuszczalne jest
potrącenie tylko wobec posiadacza rachunku lokaty
terminowej

(potrącenie

jest

niedopuszczalne

wobec

posiadacza rachunku bieżącego)
II. prof. Bączyk: wierzytelność z rachunku bankowego wyłącza
dopuszczalność zastosowania zarzutu potrącenia
*w umowie kredytowej bank może zastrzec prawo potrącenia
z rachunku bankowego, a nawet z lokat terminowych

12. Czy zarzut potrącenia zgłoszony w procesie przez pozwanego (dłużnika) przerywa bieg przedawnienia?
- art. 123§1 pkt 1 – bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do
rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio
w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia
- czy podniesienie zarzutu potrącenia jest bezpośrednim dochodzeniem wierzytelności?
- czy możemy mówić o funkcji potrącenia w postaci przerwania biegu przedawnienia?

(Powód)

a 12 tys. zł

(Pozwany)

b 15 tys. zł

zarzut przedawnienia (art. 498 kc)

- dwa stanowiska:

o Nie przerywa biegu przedawnienia
o Przerywa bieg przedawnienia – SN 19.10.2007, OSNC 2008 nr 2-5, poz. 44

(orzecznictwo przesądziło koncepcję II): Podniesienie przez pozwanego zarzutu potrącenia przerywa bieg
przedawnienia jego roszczenia do wysokości wierzytelności dochodzonej przez powoda.

1. wierzyciel dochodzi roszczenia od dłużnika, wytacza powództwo, a = 12 tys. zł
2. dłużnik zgłasza zarzut potrącenia b=15 tys. zł, to jest sposób obrony dłużnika, jest to zarzut peremptoryjny, niweczy prawo;
jeśli zarzut się uda, oddalenie powództwa
3. w wyniku podniesienia zarzutu:
- umorzenie w całości zobowiązania a
- przerwanie biegu przedawnienia roszczenia b (przerwanie to następuje do wysokości zgłoszonego zarzutu potrącenia, tj. do
wysokości 12 tys. zł)
4. skutek przerwania biegu przedawnienia następuje niezależnie od losu procesu (gdyby dłużnik przegrał proces, to i tak zyskuje
przerwanie biegu przedawnienia wierzytelności b do wysokości 12 tys. zł) – jest to trzecia funkcja potrącenia: przerwanie biegu
przedawnienia

część IX ZMIANY PODMIOTOWE WIĘZI OBLIGACYJNEJ
I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE
1. Personalizacja i depersonalizacja węzła obligacyjnego
Prawo rzymskie eksponowało personalny charakter więzi prawnej (wszelkie zmiany podmiotowe tego węzła były
niedopuszczalne). Cesja, czyli przyniesienie wierzytelności, jest dopiero wytworem długotrwałej praktyki prawniczej. Cesja jest
elementem depersonalizacji stosunku obligacyjnego – pojawia się nowy podmiot (cesja = ustępować)

Cesja

Dłużnik

Stosunek prawny jest tożsamy jurydycznie, zmienia się tylko podmiot – Wierzyciel. We współczesnych systemach prawnych nikt
nie wątpi w dopuszczalność cesji (w dwóch wariantach – cesja lub przyjęcie długu, zmiana po stronie wierzycielskiej lub po
stronie dłużniczej)

*komercjalizacja obrotu wierzytelności – jest rynek wierzytelności, wierzytelności można zbywać. Komercja spowodowała
pojawienie się nowych instytucji związanych z cesją, np. factoring, forfaiting (a for fait) + inne

2. Zmiana podmiotowa a zasada tożsamości więzi obligacyjnej

- Jest to podstawowa zasada
- Mimo zmian personalnych po stronie wierzycielskiej lub dłużniczej stosunek obligacyjny jest tożsamy jurydycznie
- Zachodzi tu konstrukcja sukcesji syngularnej (szczególnej) [sukcesorem jest W2 przy cesji, a D2 przy przyjęciu długu]
- Konstrukcja sukcesji ma swoje określone konsekwencje jurydyczne w postaci podnoszenia zarzutów

3. Podstawowe postaci przekształceń podmiotowych i ich reżim prawny

Wierzyciel

1. cesja

Art. 509 – 516
- dwa warianty: ogólny (kodeksowy) i szczególny (np. cesja
wierzytelności hipotecznej)
- z mocy umowy

2. cessio legis (subrogacja)

- skutek z mocy ustawy
- tylko art. 518 kc (krytyka, że za wąsko)
- regulacja ogólna i kodeksowa

3. przejście praw z papieru wartościowego

- instytucja indosu (np. indos wekslowy)
- wydanie papierów wartościowych w zakresie papierów na
okaziciela
- art. 517 kc + art. 921

4. przystąpienie do wierzytelności

Kwestia dyskusyjna, czy w ogóle jest możliwe przystąpienie do
wierzytelności
- W2 chce przystąpić do wierzytelności

5. subrogacja umowna

- sporne, czy jest to dopuszczalne na podstawie kc

Dłużnik

1. przejęcie długu rozłączne

Art. 519 – 523 kc
- D2 zastępuje D1

2. przejęcie długu kumulatywne

- nie regulowane przez kc
- dopuszczalne ze względu na swobodę umów
- przystąpienie D2 do długu D1 – odpowiedzialność solidarna

3. przystąpienie do długu ex lege

Art. 55

– zbycie przedsiębiorstwa

Po obu stronach jednocześnie

- instytucję taką może przewidywać określony przepis prawny, nie ma regulacji ogólnej
- wstąpienie w stosunek 0obligacyjny ex lege
- dopuszczalne z mocy umowy, gdy jednocześnie stosujemy cesję i przejęcie długu
- chyba, że przepis szczególny pozwala na wstąpienie bez umowy,
Np. art. 625, art. 626, art. 693, art. 823, art. 910

4. Źródła przekształceń podmiotowych

- Umowa
- Ex lege
- Orzeczenie sądowe
- Czasami decyzja administracyjna
*reżim prawny danej figury zależy od źródła takiego przekształcenia

5. Sukcesja syngularna

Nabycie prawa podmiotowego

Pierwotne

Wtórne

Poprzednik prawny i następca prawny

Zwykłe następstwo czasowe,
Np. nacjonalizacja, zasiedzenie, przemilczenie, inne figury
prawne

Następstwo o charakterze jurydycznym:
1. konstytutywne
2. translatywne (cesja, przejęcie długu, subrogacja)

W sukcesji rządzi zasada nemo plus iuris… Nie można zbyć więcej praw, niż miał poprzednik (w zakresie posiadanego prawa) – od
tej zasady mogą istnieć wyjątki.
Zasada sukcesji powoduje to, że obok prawa głównego na następcę prawnego przechodzą również prawa akcesoryjne
Art. 509§2 kc – wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o
zaległe odsetki
Cesja wierzytelności powoduje również przeniesienie wierzytelności akcesoryjnej:

1. wierzytelność główna

2. wierzytelność akcesoryjna

1, 2

II. CESJA
1. Prawna konstrukcja cesji

wierzytelność

cedent W1

debitor cessus

cesja

(dłużnik przekazanej wierzytelności)

cesjonariusz W2

- umowa o zbycie wierzytelności, np. sprzedaż, darowizna (transakcja kauzalna)

Elementy cesji:
1) trzy podmioty: W1, W2, D
2) przedmiot cesji: wierzytelność lub grupa wierzytelności
*przedmiotem cesji mogą być prawa, które nie są wierzytelnościami, np. udział w spółce z o.o.
3) podstawa prawna – u podstaw cesji leży zawsze jakaś umowa kauzalna, np. sprzedaż, darowizna
4) skutki prawne: definitywna zmiana wierzyciela (wyjątek: cesja fiducjarna o skutku niedefinitywnym)
5) rola dłużnika przy cesji – obojętne, dłużnik nie musi wyrażać zgody na cesję, chyba że taka zgoda została zastrzeżona jako
warunek cesji (sytuacja dłużnika jest constans, nie ulega zmianie)

2. Podstawowe funkcje cesji:
1) zmiana wierzyciela
2) funkcja zabezpieczenia (cesja fiducjarna najczęściej w obrocie bankowym dla zabezpieczenia wierzytelności kredytowej)
3) funkcja egzekucyjna

3. Przedmiot cesji – wierzytelność, mogą być także inne prawa, np. udział

4. Cechy wierzytelności:
1) wierzytelność zbywalna
2) można zbyć całą wierzytelność albo część wierzytelności
3) warunkowe i terminowe
4) wierzytelności istniejące i przyszłe

5. Wyłączenia cesji:

- przepis ustawy:

- zakazy bezwzględne, bez ograniczeń
- z ograniczeniami: możliwość dokonania cesji roszczenia o zadośćuczynienie – art. 499 kc (chyba, że przepis wprowadza
wyjątek)

- umowa (pactum de non cedento) W-D

- cesja, która narusza umowę, jest nieskuteczna
- art. 514 kc: jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez
zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba
że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział
- uchwała SN z 24.02.2011, III CZP 134/10 (dot. cesji roszczeń alimentacyjnych): wierzytelność o zapłatę wymagalnych
świadczeń alimentacyjnych nie może być przedmiotem przelewu
- wierzytelności alimentacyjne nie mogą być przedmiotem przelewu
- wyłączenie cesji:
1) wyłączenie w ogóle wierzytelności alimentacyjnych
2) wyłączenie rat zasądzonych wyrokiem sądowym i rat wymagalnych (+ niezasądzonych też nie można)
- cesja dokonana wbrew tym zasadom jest nieważna

- właściwość zobowiązania ( cechy odnoszą się do zobowiązania lub przymiotu długu)

art. 356 kc: wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy wynika to z treści czynności prawnej, z
ustawy albo z właściwości świadczenia. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia
świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika

6. Umowa cesji
1) Strony umowy cesji:

- Cedent
- Cesjonariusz
*dłużnik nie bierze udziału w umowie cesji

2) Cechy umowy cesji:

- Konsensualna
- Pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu
- Może mieć skutek zobowiązaniowy lub zobowiązaniowo-rozporządzający
- Kauzalna

3) Forma umowy:

- dowolna
- art. 511 kc – ad probationem: jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być

również pismem stwierdzony

4) Moment skuteczności umowy:

- skuteczność z chwilą zawarcia umowy

- wobec dłużnika: skuteczna, gdy został o tej umowie poinformowany
- w praktyce: W1 – W2 zawiera umowę, W2 informuje D i żąda spełnienia świadczenia
*gdy dłużnik nie wie o cesji i spełnia świadczenie W1, to nie musi on powtórnie świadczyć (nie może go obciążać skutkami
jego niewiedzy)

7. Skutki prawne cesji (W1 – D, W1 – W2, W2 – D)

1) W1 – D

Zmiana wierzyciela ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami

W1 przestaje być wierzycielem

Jeżeli D nie wie o cesji i spełni świadczenie, jest zwolniony

Dłużnik nie musi wyrażać zgody na dokonanie cesji

2) W1 – W2

Zmiana wierzyciela

Sukcesja szczególna translatywna

Wstąpienie w prawa główne i prawa akcesoryjne

Przedmiotowy zakres sukcesji: czy W2 wstępuje we wszystkie uprawnienia kształtujące W1? Np. dotyczy

wypowiedzenia umowy, prawa opcji. TAK, skoro jest sukcesorem, to wchodzi w jego sytuację w sposób
totalny

Problem tzw. umów procesowych przy cesji (cesja a tzw. umowy procesowe), np. W1 i D w umowie

przewidują klauzulę sądu arbitrażowego (spór między W1 i D ma być rozstrzygany przez sąd arbitrażowy) –
czy cesja wierzytelności powoduje również cesję tej klauzuli? TAK, umowy procesowe powiązane z daną
wierzytelnością również przechodzą na cesjonariusza
*dłużnik ma prawo podnieść zarzut niedopuszczalności drogi sądowej

3) W2 – D

Nowy wierzyciel

Sytuacja dłużnika = constans

Możliwość podniesienia zarzutów: zarzuty ze stosunku osobistego miedzy W2 a D, np. zwolnienie z

długu, przedawnienie, prolongacja

Czy D może się bronić zarzutami ze stosunku poprzedniego? Art. 513 kc – od chwili dowiedzenia się o

cesji może także bronić się zarzutami ze stosunku poprzedniego – dłużnikowi przysługują przeciwko
nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o
przelewie

8. Odpowiedzialność gwarancyjna cedenta wobec cesjonariusza
- dwa typy gwarancji

Gwarant (ex concractu, ex lege) - art. 516 kc

- niewypłacalny

cesja

- wierzytelność istnieje w całości lub w części

1) gwarancja istnienia/ nieistnienia wierzytelności

- Ponosi z ustawy W1 wobec W2
- Art. 516 kc – zbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność za to, że wierzytelność mu

przysługuje. Za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu ponosi odpowiedzialność tylko o tyle, o ile tę
odpowiedzialność na siebie przyjął

- Jeżeli wierzytelność nie istnieje, odpowiedzialność gwarancyjna W1 wobec W2

2) gwarancja wypłacalności (ex concractu)

- Wtedy jest objęta gwarancją W1, jeżeli umowa wyraźnie o tym stanowi

3) jest jeszcze trzeci mechanizm z praktyki – tzw. cesja zwrotna (powrotna, z klauzulą powrotną)

- Jeżeli okaże się, że dłużnik jest niewypłacalny lub wierzytelność nie istnieje lub istnieje w innym zakresie
- Wierzytelność automatycznie wraca do cedenta
*wierzyciel może też dać umowę poręczenia obok umowy cesji (poręczam, że ten pan wykona zobowiązanie)

9. Cesja wierzytelności przyszłej
1) nowy fenomen w praktyce gospodarczej
2) spór o dopuszczalność takiej cesji (art. 509 i następne kc)
- w związku z pojawieniem się firm leasingowych pojawia się problem zbywania wierzytelności przyszłych (+obrót bankowy), stąd
problem dopuszczalności stosowania przepisów o cesji do wierzytelności przyszłej
Lata 80.: nie stosuje się przepisów o cesji
Lata 90. I obecnie: przepisy art. 509 i następne kc mogą być stosowane z modyfikacjami do wierzytelności przyszłej

Cesja wierzytelności przyszłych w związku z umową leasingową:

2. cesja rat przyszłych leasingowych
cedent

cesjonariusz (nowy wierzyciel)

Leasingodawca bank

4. rozwiązanie

Art. 709 kc (pojazd)

umowy

1. Umowa

leasingu 3. zawiadomienie o cesji
i zwrot

Leasingobiorca

przedmiotu najmu

1. 20.12.2005 – umowa
2. 20.01.2006 – cesja wierzytelności przyszłej
3. 25.01.2006 – zawiadomienie o cesji
4. 30.01.2006 – rozwiązanie umowy i zwrot przedmiotu najmu
*czy rozwiązanie umowy jest skuteczne wobec banku? Proces o zapłatę. Jeżeli zastosujemy art. 512 kc rację ma bank.
*czy bank słusznie żąda zapłaty, skoro umowa leasingu jest rozwiązana? Leasingobiorca taki proces przegrywa, po trzeba
zastosować art. 512 kc. Do cesji wierzytelności przyszłych stosuje się przepisy o cesji. Według art. 512 kc nieskuteczne są
porozumienia dłużnika i zbywcy wierzytelności po zawiadomieniu dłużnika o cesji wobec nabywcy wierzytelności przyszłej. Po
zawiadomieniu już nie można. Nabywca nabył ukształtowane prawo przyszłe, nie można doprowadzić do wygaśnięcia tego
prawa (przy cesji może być jeszcze weksel, indos itd.)
*ochrona wierzyciela wierzytelności przyszłej

10. Cesja w praktyce gospodarczej i instytucje nawiązujące do cesji

1) Faktoring – umowa factoringowa

Wierzytelności:

Przedsiębiorstwo

Dłużnicy przedsiębiorstwa

UMOWA

FACTORINGOWA
Bank

Factor

Inne podmioty, np. firmy factoringowe

1 – cesja wierzytelności = a+b+c (cesja pakietu wierzytelności)

2 – inne postanowienia umowy factoringowej (to one rozróżniają factoring od cesji)

- Umowa factoringowa nie jest uregulowana w kc, ale są propozycje, by regulacji dokonać

-Może nastąpić do wierzytelności niewymagalnych albo już wymagalnych
- Za cesję wierzytelności przedsiębiorstwo otrzymuje zapłatę
- Factoring służy obrotowi gospodarczemu
- Warianty factoringu (factoring może mieć kilka postaci):

I. Factoring właściwy:

o Ryzyko niewypłacalności dłużnika ponosi faktor – jeżeli dłużnik jest niewypłacalny, to faktor pozostanie sam ze

swoimi wierzytelnościami, taka umowa jest droższa

o Faktor nabywa w sposób definitywny wierzytelność (bez regresu)

II. Factoring niewłaściwy (dominuje w praktyce polskiej)

o Ryzyko niewypłacalności ponosi przedsiębiorca
o Niedefinitywne skutki cesji – strony w umowie factoringowej przewidują mechanizm prawny powrotu

wierzytelności do cedenta w razie niewypłacalności dłużnika – mówi się o tzw. regresie

*niektórzy kwalifikują factoring niewłaściwy jako pożyczkę, ale pod warunkiem, że dłużnik jest wypłacalny

- Jest możliwy factoring wierzytelności przyszłych (np. gdy przedsiębiorstwo chce wejść na rynek i zaciąga zobowiązanie

przyszłe)

2) Cesja fiducjarna

- Wyróżniamy dwie postaci: cesję fiducjarną i cesję cichą (dłużnik nie jest informowany o cesji, jest modyfikacją cesji

fiducjarnej)

- Cesja fiducjarna jako typ zabezpieczenia:

Cesja

Definitywna

Niedefinitywna

Cesja fiducjarna (powiernicza)

[ przesunięcie, ale tylko czasowe;

Celem jest zabezpieczenie]

(kredytobiorca)

1000000zł

W - cedent

1 2 3

1000000zł

Bank - cesjonariusz

(kredytodawca)

1 – umowa kredytowa (wierzytelność kredytowa) –

celem cesji fidujarnej jest wzmocnienie tej wierzytelności

2 – cesja fiducjarna
3 – cesja zwrotna

- Treść umowy cesji fiducjarnej:

o Zbycie wierzytelności (oświadczenie o zbyciu)
o Porozumienie fiducjarne (cel cesji – tylko w celu zabezpieczenia + cesja zwrotna)

- Bank ma możliwość dochodzenia wierzytelności od dłużnika, jeżeli cedent nie wykona zobowiązania kredytowego
- Zabezpieczona jest wierzytelność (a nie dług czy umowa)
- Jeżeli w cesji nie ma fiducji, to jest to cesja ze skutkiem zwykłym
- Po wykonaniu długu kredytowego bank wierzytelność oddaje
- Czy możliwa jest odpowiedzialność odszkodowawcza banku? TAK, bo bank może dokonać cesji na rzecz innych

podmiotów. Takie zbycie jest skuteczne, ale narusza porozumienie fiducjarne. Po spełnieniu długu wierzyciel może

wystąpić do banku, jeśli ten dokonał cesji na rzecz innego podmiotu, z roszczeniem odszkodowawczym ze względu
na naruszenie porozumienia fiducjarnego
Art. 471 kc – odpowiedzialność ex concractu – dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z
niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest
następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi

3) Cesja globalna

- W obrocie prawnym przedmiotem cesji mogą być:

o Jedna wierzytelność
o Grupa wierzytelności (np. umowy inwestycyjne) – tu mamy do czynienia z cesją globalną

- Czy jest możliwe dokonanie przelewu przez cedenta wszystkich swoich wierzytelności na rzecz cesjonariusza? A więc

czy jest możliwa cesja globalna? 2 poglądy:

o Niedopuszczalna, szkodzi prawom innych wierzycieli
o Dopuszczalna, ale z pewnymi wyjątkami

- Kwestia cesji globalnej to problem szerszy, dotyczy globalnych zabezpieczeń, np. czy można dokonać zastawu

globalnego – jest to kwestia dyskusyjna

4) inne rodzaje cesji – np. cesja w celu windykacji
Cesja windykacyjna – (problem z właściwym użyciem pojęcia windykacja, który związany jest z art. 222 kc)

- Cesja dokonana na rzecz podmiotu zawodowego, np. przelew na firmę windykacyjną, która dochodzi należności
- Umowa o podziale zysku z uzyskanej wierzytelności
- Cedent może dać zabezpieczenie, np. w postaci weksla
- Cesja windykacyjna, czyli cesja w celu dochodzenia należności przez tzw. windykatorów, jest legalna, ale mogą

pojawić się zjawiska o charakterze patologicznym, np. windykatorzy nadużywają drogi dochodzenia roszczeń,
zgłaszają pozwy do e-sądów, próbują dochodzić roszczeń przedawnionych, przedstawiają wierzytelności
nieistniejące itd.

III. SUBROGACJA
1. Konstrukcja prawna subrogacji

Spełnienie
świadczenia automatyczne nabycie roszczenia subrogacyjnego, ex lege

W2 (np. poręczyciel)

- W2 spłaca, tj. spełnia świadczenie i wstępuje w prawa zaspokojonego wierzyciela
- Skutek w postaci nabycia wierzytelności następuje ex lege
- Pojawia się nowy wierzyciel W2 w miejsce poprzedniego wierzyciela

2. Cechy subrogacji

- 3 podmioty: W1, W2 i D
- Przesłanki subrogacji (tzn. kiedy nastąpi zmiana wierzyciela):

1) istnienie wierzytelności – wierzytelność musi istnieć, nie ma subrogowanej wierzytelności przyszłej
2) zaoferowanie świadczenia W1 przez W2 – ius oferenci
3) przyjęcie świadczenia przez W1 – art. 518§2 kc: w wypadkach wskazanych w ustawie (4 sytuacje z 518§1 kc)
wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, które jest już wymagalne
4) istnienie tytułu prawnego spełnienia świadczenia – nie każda osoba może dokonać subrogacji. Chodzi o tylko
takie osoby, które spełniają świadczenie, bo mają do tego tytuł prawny, np. poręczyciel, zastawca. Trzeba mieć tytuł
do wykonania zobowiązania! (art. 356 kc ma szerszy zasięg niż art. 518 kc)

3. Skutki subrogacji

o Definitywna zmiana wierzyciela

o Nabycie ex lege wierzytelności wobec dłużnika – źródło skutku ex lege, ale warunkiem jest spełnienie świadczenia

[problem otwarty, czy w prawie polskim dopuszczalna jest subrogacja umowna]

o Celem subrogacji jest wzmocnienie pozycji osoby płacącej, czyli wyposażenie tej osoby przez ustawodawcę w

oryginalne roszczenie wobec dłużnika

o Subrogacja jest przykładem sukcesji syngularnej – W2 wstępuje w prawa W1
o Zasięg przedmiotowy – z reguły odnosi się do wierzytelności pieniężnych (ale wg niektórych także inne świadczenia –

w praktyce te inne są rzadko spotykane)

4. Podstawowe zasady subrogacji

o Zachowanie tożsamości jurydycznej więzi prawnej
o Zasada kontynuacji więzi prawnej (W2 kontynuuje więź prawną, jaka istniała między W1 a D)
o Zasada subrogacji – subrogacja w zakresie spełnionego świadczenia (możliwa jest subrogacja częściowa)
o Nemo subrogat contra se – nikt nie podstawia przeciwko siebie, sprzecznie z własnym interesem. W razie zbiegu

egzekucji W1 i W2 pierwszeństwo zaspokojenia ma wierzytelność W1 – nie można zakładać, że W1 przyjmując
świadczenie od W2 działałby wbrew własnemu interesowi

100 tys.zł

60 tys.zł

40 tys.zł
40 tys.zł

Konsekwencja zasady: ryzyka częściowego niewypłacalności nie ponosi W1, tylko podmiot podstawiony W2

5. Przypadki subrogacji
a. przykłady wynikające z kc – osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej
zapłaty:
1) jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście (np. poręczyciel) albo pewnymi przedmiotami majątkowymi
(np. zastaw, hipoteka)
*SN 7.11.2008: skutek subrogacji może nastąpić także wówczas, gdy roszczenie wobec poręczyciela nie stało się jeszcze
wymagalne, a wierzyciel wiedząc o tym, przyjął od niego świadczenie. W art. 518 kc nie przewidziano wymagalności roszczenia
wobec poręczyciela jako niezbędnego warunku subrogacji, jest tylko mowa o tym, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia
wymagalnego już świadczenia
2) jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia (np. hipoteka z wyższym
pierwszeństwem wpisu w księdze wieczystej)
3) jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością
wyrażona na piśmie
4) zachowana była tożsamość zobowiązania mimo zmiany wierzyciela

b. przykłady pozakodeksowe – np. art. 828 kc – jeżeli nie umówiono się inaczej, z dniem zapłaty odszkodowania przez
ubezpieczyciela roszczenie ubezpieczającego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzi z mocy prawa na
ubezpieczyciela do wysokości zapłaconego odszkodowania. Jeżeli zakład pokrył tylko część szkody, ubezpieczającemu
przysługuje co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed roszczeniem ubezpieczyciela - tj. towarzystwo
ubezpieczeniowe, które płaci odszkodowanie, wstępuje z mocy prawa w prawa ubezpieczonego wobec sprawcy szkody – jest to
subrogacja, a nie regres poręczyciela

6. Przyjęcie świadczenia przez wierzyciela

- Przyjęcie świadczenia przez wierzyciela to warunek wykonania zobowiązania przez osobę trzecią (W2)
- We wszystkich wypadkach subrogacji przewidziano w ustawie obowiązek przyjęcia świadczenia przez wierzyciela – W

nie może odmówić przyjęcia świadczenia już wymagalnego

- Na czym polega obowiązek wierzyciela?

o Jeżeli wierzyciel odmawia przyjęcia świadczenia już wymagalnego, to popada w opóźnienie wobec dłużnika – art.

486 kc: wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia

zaofiarowanego świadczenia, bądź odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być
spełnione, bądź oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie

o Dłużnik ma wówczas prawo do złożenia przedmiotu do depozytu sądowego
o Wierzyciel naraża się na negatywne konsekwencje – popada w opóźnienie

- Cel powinności: umożliwienie W2 wykonania zobowiązania i uzyskanie roszczenia surogacyjnego
- A gdy W1 przyjął świadczenie jeszcze niewymagalne, to czy następuje skutek subrogacji? SN mówi i tak i nie

o NIE: tylko wymagalność roszczenia powoduje skutek subrogacji
o TAK: skutek subrogacji następuje także w razie niewymagalności (art. 411§4 kc – nie można żądać zwrotu

świadczenia, jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna)

7. Reżimy subrogacji:

- Kodeksowy
- Pozakodeksowy

*czy subrogacja umowna w prawie polskim jest dopuszczalna?

o NIE – jest subrogacja kodeksowa i pozakodeksowa, nie ma miejsca na trzecią strukturę. Jedyny wyjąteczek stanowi

art. 518§3 kc: jeżeli wierzyciel został spłacony przez osobę trzecią tylko w części, przysługuje mu co do pozostałej
części pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością, która przeszła na osobę trzecią wskutek zapłaty
częściowej

o Tak – jest możliwa. Tylko wystarczy do tego zasada swobody umów? Subrogacja umowna zakłada zawarcie umowy

przez wierzyciela (W1) i osobę trzecią (W2) o wywołanie skutku podstawienia oraz spełnienie świadczenia przez
osobę trzecią (W2) [kolejny problem, czy zgoda dłużnika jest tu potrzebna]
*Są takie orzeczenia SN, które otwierają możliwość takiej figury prawnej – otwiera się tu furtka dla subrogacji
umownej:

Zwolnienie dłużnika z długu przez przejęcie długu przez poręczyciela

1) P przejął dług D

2) P zapłacił W

3) proces przeciwko D z art. 518 kc

8. Subrogacja a cesja

Problem

Art. 509 kc – CESJA

Art. 518 kc – SUBROGACJA

Konfiguracja podmiotowa

3 podmioty

Reżim prawny

Art. 509 kc i następne

Art. 518 kc

+ przepisy szczególne

+ analogia: w praktyce powstaje

problem, które przepisy o cesji można

zastosować do subrogacji:

- można: art. 512 i 513 kc

- nie można: art. 516 kc

Skutek prawny

Zmiana wierzyciela

Sukcesja syngularna

Zmiana wierzyciela (wierzyciel

subrogowany)

Sukcesja syngularna

Zakres sukcesji syngularnej

Nie ma reguły, bo można np. darować

wierzytelność albo zbyć za połowę ceny

Zależy od zakresu spełnionego

świadczenia

9. Problem terminologiczny – regres a subrogacja

o Regres w znaczeniu szerokim = regres w znaczeniu wąskim: art. 376-378 kc + inne roszczenia + subrogacja
o Regres w znaczeniu wąskim = tylko regres z art. 376-378 kc
*utożsamiane regresu i subrogacji jest tylko możliwe w sposób konwencjonalny przy szerszym znaczeniu regresu

Regres – solidarność

Subrogacja

120

Art. 366 kc D2 D3 - regres od
D3 - zapłata 120

D3 D1 i D2 o 40

W2 (P) W2 żąda od D tego, co zapłacił W1

IV. PRZEJĘCIE DŁUGU
1. Podstawowe postaci przejęcia długu

DWA RODZAJE PRZEJĘCIA DŁUGU

ZAGADNIENIE

ZWALNIAJĄCE

KUMULATYWNE

1. DOPUSZCZALNOŚĆ

- dopuszczalne
- zjawisko depersonalizacji więzi prawnej
- nowy dłużnik

- dopuszczalne
- brak wyraźnej regulacji ogólnej

2. REŻIM PRAWNY

Art. 519 – 525 kc

- zasada swobody umów

3. KONSTRUKCJA PRAWNA
- SCHEMAT PODMIOTOWY

W – D1
D2
- zmiana dłużnika: D2 zastępuje D1

W - D1
D2
- art. 366 kc
- powiększenie po stronie dłużniczej

4. ŹRÓDŁA PRZEJĘCIA

- umowa:
D2 + W + zgoda D1
D1 + D2 + zgoda W
*możliwa też umowa trójstronna:
D1+D2+W
- element sukcesji

- umowa:
D1 + D2
D1 + D2 + W
- zgoda W nie jest potrzebna
- brak elementu sukcesji

5. FORMA UMOWY

- pod nieważnością na piśmie
(ad solemnitatem)
- zgoda W, jeśli potrzebna, to też na
piśmie

- brak określenia formy
- zasada swobody umów
- art. 60/65 kc

6. SKUTKI INSTYTUCJI

Skutki natury podmiotowej:
- nowy D (w tej samej pozycji prawnej co
poprzedni dłużnik – tożsamość i
kontynuacja więzi prawnej)
Skutki natury przedmiotowej:
- wygaśnięcie niektórych zabezpieczeń
- art. 525 kc: jeżeli wierzytelność była
zabezpieczona

poręczeniem

lub

ograniczonym

prawem

rzeczowym

ustanowionym przez osobę trzecią,
poręczenie lub ograniczone prawo
rzeczowe wygasa z chwilą przejęcia
długu, chyba że poręczyciel lub osoba
trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie
zabezpieczenia

Skutki podmiotowe:
- Powiększenie grupy dłużników
- solidarna odpowiedzialność wszystkich
dłużników
- w razie zapłaty przez D1 regres do D2
(przejęcie kumulatywne długu rodzi więź
solidarną)
Skutki przedmiotowe:
- brak szczególnej regulacji
- trwanie wszystkich zabezpieczeń, bo
wszyscy dłużnicy są zobowiązani wobec
wierzyciela
- brak odpowiednika art. 525 kc
- tu mają zastosowanie reguły ogólne

OBRONA

DŁUZNIKA

WOBEC

WIERZYCIELA (zarzuty, exceptiones)

Art. 524 kc:
§1. Przejmującemu dług przysługują
przeciwko

wierzycielowi

wszelkie

zarzuty, które miał dotychczasowy
dłużnik, z wyjątkiem zarzutu potrącenia
z

wierzytelności

dotychczasowego

dłużnika.
§2.

Przejmujący

dług

nie

może

- brak ograniczeń
- reguły, które wynikają z długu
solidarnego

powoływać się względem wierzyciela na
zarzuty wynikające z istniejącego między
przejmującym dług a dotychczasowym
dłużnikiem

stosunku

prawnego,

będącego podstawą prawną przejęcia
długu; nie dotyczy to jednak zarzutów, o
których wierzyciel wiedział.

W – D1 przejęcie długu
D2

- jakie zarzuty ma D2 wobec W?
1) ze stosunku osobistego
2) ze stosunku łączącego W-D1
3) ze stosunku łączącego D1-D2 tylko te
zarzuty, o których wierzyciel wiedział

9. ZAKRES ZASTOSOWANIA INSTYTUCJI - zasadą jest, że można przejąć każdy

dług, bez względu na źródło jego
powstania
- można przejąć dług przyszły, a także
dług naturalny (ale wierzyciel nie będzie
miał roszczenia)
- czy można przejąć dług publiczny? NIE,
wg reguł prawa cywilnego art. 519 kc nie
ma

zastosowania

podatków,

należności celnych itd. (ale podmioty
wskazane w ustawie celnej, np. bank,
mogą poręczyć za dług celny)

- przystąpić można do każdego długu,
także do długu przyszłego i długu
naturalnego (w przypadku przystąpienia
do długu naturalnego wierzyciel nie ma
żadnych korzyści)
- nie można przystąpić do długu
publicznego

(takie

przejęcie

jest

nieważne)

2. Funkcje przejęcia długu

o Funkcja klasyczna, zasadnicza – zmiana dłużnika lub powiększenie grona dłużników
o Funkcja nowoczesna – rodzaj zabezpieczenia osobistego, konkurencja dla poręczenia

- Np. brat zaciąga kredyt na mieszkanie, siostra może przyłączyć do długu, gdy bank się na to zgodzi
- Najczęściej funkcję zabezpieczającą ma kumulatywne przejęcie długu
- Katalog zabezpieczeń osobistych jest nieograniczony, praktyka tworzy różne figury prawne: tworzenie

nowych zabezpieczeń w oparciu o instytucje klasyczne, np. pełnomocnictwo jako zabezpieczenie

Pełnomocnictwo

kredyt

Bank 1

Posiadacz rachunku bankowego (np. gmina)

Bank 2

- gmina udziela B1 pełnomocnictwa do dysponowania rachunkiem w innym banku

- tak długo nie można odwołać pełnomocnictwa, jak długo istnieje stosunek kredytowy

3. Przejęcie rozłączne długu a umowa gwarancyjna z art. 392 kc (521 – tzw. konwersja ustawowa)

- Nieskuteczna umowa przejęcia długu zostaje skonwertowana w skuteczną umowę o przejęcie wykonania
- P = D1 + D2 + zgoda wierzyciela
- Czynność prawna a jest konwertowana przez ustawę w czynność prawną b

a – art. 519 kc, brak zgody

konwersja

b – takie porozumienie kwalifikujemy jako umowę z art. 392 kc

- Art. 392 kc: jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku świadczenia, jest

ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia

1 – umowa między D1 a T, że W nie będzie dochodził należności od D1
2 – gdy W zażąda od D1 spełnienia świadczenia, D1 musi spełnić świadczenie, ale ma roszczenie wobec T z art. 471 kc

4. Przejęcie długu a inne zbliżone figury prawne (przejęcia nie można mylić z poręczeniem!!)

- Problem tzw. potwierdzeń długu:

Poręczyciel albo Gwarant

- Osoba trzecia potwierdza poręczenie lub gwarancję
- Czym jest to potwierdzenie?
o Wg niektórych przejęcie długu z art. 519 kc, potwierdzenie = dług poręczyciela (pogląd dominujący)
o Zdaniem innych jest to oryginalna czynność prawna, 2 dłużnicy: potwierdzający i poręczyciel odpowiadają in solidum

(zdaniem prof. Bączyka ta koncepcja jest ciekawsza)

5. Zbycie przedsiębiorstwa jako kumulatywne przejęcie długu
Art. 55

kc – nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego

zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych
zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego
przedsiębiorstwa lub gospodarstwa wg stanu w chwili nabycia, a wg cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności
tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

o Przedsiębiorstwo może być przedmiotem obrotu prawnego; może być przedmiotem określonej czynności prawnej,

np. sprzedaży, darowizny, może być objęte testamentem, zapisem itd.

o Przedsiębiorstwo może być przedmiotem obrotu w zwykłym obrocie prawnym i w postępowaniu upadłościowym

(jeżeli upada przedsiębiorca, to w toku postępowania upadłościowego może dojść do zbycia przedsiębiorstwa wg
reguł prawa upadłościowego)

o Może zdarzyć się tak, że istnieje podmiot prawa (spółka akcyjna), który nie ma przedsiębiorstwa – ale osobowość

prawną ma aż do chwili wykreślenia jej z właściwego rejestru

o W literaturze rozważa się możliwość ustanowienia zabezpieczenia na przedsiębiorstwie, pomysły te są dyskusyjne, np.

zastaw na przedsiębiorstwie

Art. 535 – sprzedaż przedsiębiorstwa

Zbywca – przedsiębiorca (art. 43

kc)

art. 55

Nabywca przedsiębiorstwa

długi związane z prowadzeniem przedsiębiorstwem

Inne długi

*zbywca i nabywca odpowiadają solidarnie za długi związane z przedsiębiorstwem

1) Zbycie przedsiębiorstwa:

- Zbycie może być jednorazowe albo sukcesywne
- Art. 554 kc można zastosować także przy zbyciu zorganizowanej części przedsiębiorstwa
- Chodzi o zbycie Inter vivos

2) Skutek zbycia przedsiębiorstwa:

- Przedsiębiorstwo powiększa majątek nabywcy i powoduje odpowiedzialność solidarną nabywcy i zbywcy w zakresie

długów związanych z przedsiębiorstwem, ale tylko wtedy, gdy w chwili nabycia nabywca o tych długach wiedział

- Za długi niezwiązane z prowadzeniem przedsiębiorstwa odpowiada tylko zbywca, nabywca za nie nie odpowiada

3) Zakres odpowiedzialności zbywcy i nabywcy:

- Ten problem bardzo dobrze ilustruje art. 368 kc: zobowiązanie może być solidarne, chociażby każdy z dłużników był

zobowiązany w sposób odmienny albo chociażby wspólny dłużnik był zobowiązany w sposób odmienny względem każdego
z wierzycieli

- Sytuacja dłużnika jest zróżnicowana
- Jest dług solidarny, ale ukształtowany różnie dla zbywcy i dla nabywcy
- Zbywca odpowiada za dług związany z przedsiębiorstwem całym swoim majątkiem
- Nabywca odpowiada za dług związany z przedsiębiorstwem całym swoim majątkiem, ale tylko do wysokości wartości

nabytego przedsiębiorstwa – pro viribus patrimonii (ograniczone kwotowe)

4) Charakter prawny odpowiedzialności zbywcy i nabywcy:

- Jest to przepis iuris cogentis
- Wszelkie modyfikacje tego przepisu są nieskuteczne
- Cel ochronny: ochrona wierzycieli zbywcy

5) Ukształtowanie procesu cywilnego:

- Legitymacja czynna – wierzyciel
- Legitymacja bierna – zbywca i nabywca, mogą występować jako dłużnicy solidarni

V. PRZEKAZ
1. Regulacja prawna przekazu

 Kodeks zobowiązań z 1934 roku – instytucja przekazu regulowana kodeksowo
 Od wejścia w życie kc z 1964 do 1990r. – brak regulacji prawnej przekazu, ale przekaz funkcjonował w obrocie
 1990r. – powrót przekazu do kodeksu cywilnego, nawiązanie do konstrukcji z 1934r.

2. Konstrukcja prawna przekazu

C – odbiorca przekazu

STOSUNEK WALUTY STOSUNEK ZAPŁATY

dwa upoważnienia

B – przekazany

A – przekazujący (inicjator przekazu)

STOSUNEK PODSTAWOWY = STOSUNEK POKRYCIA

Możliwość odwołania

Cechy konstrukcji prawnej przekazu:
1) przekaz zakłada istnienie trzech podmiotów (przekazujący, przekazany, odbiorca przekazu)
2) 3 stosunki prawne: stosunek pokrycia, stosunek waluty, stosunek zapłaty (najistotniejsze: pokrycia i zapłaty)
3) 2 upoważnienia:

I. Upoważnienie B (przekazanego) do spełnienia świadczenia C (na rzecz odbiorcy przekazu)
II. Upoważnienie C do przyjęcia świadczenia od B

4) przekaz może być odwołany – art. 61 kc

 Do chwili wykonania przekazu
 Do chwili przyjęcia przekazu (akceptu) – akcept dokonywany jest przez przekazanego

5) skutki prawne wykonania przekazu przez przekazanego (nie musi, ale chce)

 Działanie B i C (przekazanego i odbiorcy przekazu) jest zarachowywane na rachunek A (przekazującego) – B i C działają we

własnym imieniu, wykonując upoważnienie b i a ze skutkami dla A

 Wystąpienie skutków prawnych w stosunku pokrycia (B jest dłużnikiem A) i stosunku zapłaty (C jest wierzycielem A) –

przez dobrowolne spełnienie świadczenia przez B następuje wygaśnięcie stosunku między A i B oraz wykonanie własnego
zobowiązania przez A

6) funkcja gospodarcza i jurydyczna przekazu – „skrócenie” drogi świadczenia. B świadcząc C powoduje wygaśnięcie
zobowiązania w dwóch stosunkach: między A – B oraz C – A
7) praktyczny mechanizm funkcjonowania przekazu – w praktyce najczęściej jest tak, że przekaz ma charakter dokumentowy i
odpowiedni dokument kieruje A do C jako odbiorcy przekazu. Odbiorca przekazu zwraca się do B – do przekazanego i on może
wykonać, ale może też nie wykonać przekazu

3. Przyjęcie przekazu i jego skutki – Akcept:

- Przekaz powoduje powstanie dwóch upoważnień
- Do powstania zobowiązania może dojść dopiero po przyjęciu przekazu – instytucji akceptu
- Osoba A czyni przekazanym najczęściej swojego dłużnika w stosunku zewnętrznym
- Akcept jest złożony przez B – to przekazany składa oświadczenie o akcepcie
- Elementy konstrukcyjne przyjęcia:
1) poświadczenie B wobec C, że przekaz przyjmuje i wykona
2) oświadczenie to jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem (chce, ale nie musi)
3) forma dowolna – można ustnie, ale lepiej na piśmie (art. 60 kc)
4) zakres przyjęcia – może być całkowite albo częściowe (akcept tylko w określonym zakresie)
5) charakter prawny – czynność prawna jednostronna, chociaż złożona C. Jest to przykład czynności jednostronnej
powodującej powstanie zobowiązania, wierzycielem jest C, a dłużnikiem B
6) charakter odpowiedzialności akceptanta wobec C – tę odpowiedzialność kwalifikuje się jako odpowiedzialność
abstrakcyjną, oderwaną od stosunku podstawowego
- ograniczenie grupy zarzutów, jakimi może posługiwać się dłużnik
- w razie zgłoszenia roszczenia przez wierzyciela po akcepcie B może się bronić 2 kategoriami zarzutów:
a. ze stosunku osobistego, np. zwolnienie z długu
b. z treści przekazu
- nie można podnosić zarzutów ze stosunku podstawowego

4. Podstawowe rodzaje przekazu:
1) kryterium: problem istnienia zadłużenia na linii A – B

o Przekaz w dług – istnieje wtedy, gdy istnieje stosunek pokrycia, gdy B jest dłużnikiem A

- A upoważnia B do spełnienia świadczenia C

- B po spełnieniu świadczenia nie jest dłużnikiem A

B A Np. Bank powinien wykonać przekaz w ramach umowy rachunku

bankowego

Istnieje zobowiązanie

o Przekaz w kredyt – przekaz w wierzytelność – B nie jest dłużnikiem A, po wykonaniu przekazu staje się wierzycielem A

- jeżeli B wykona przekaz, powstanie zobowiązanie na linii A - B

- A w ten sposób zaciąga kredyt

- skutki:

1) wygaśnięcie zobowiązania na linii C - A

A 2) powstanie stosunku A - B

* nie mylić z przekazem pocztowym

Nie istnieje dług, B nie jest dłużnikiem A

2) kryterium: forma

o Przekaz pisemny
o Przekaz ustny

3) kryterium: przedmiot

o Przekaz pieniężny
o Przekaz niepieniężny

4) kryterium: sposób oznaczenia osoby uprawnionej

o Przekaz imienny
o Przekaz okazicielski (nie jest to papier wartościowy)

5. Przekaz jako czynność upoważniająca

- W obrocie prawnym istnieje coraz więcej czynności upoważniających
- Przekaz tworzy oryginalne upoważnienie, inne niż pełnomocnictwo
- B i C ( przekazany i odbiorca przekazu) działają we własnym imieniu, ale w cudzym interesie
(La delegation, Anweisung)

6. Przekaz a inne konstrukcje prawne
Przekaz

Umowa na rzecz osoby trzeciej – art. 393 kc

Zobowiązanie powstaje
z chwilą akceptu C

Istnieje zobowiązanie
A

Świadczenie na rzecz osoby trzeciej

- ważny jest akt przyjęcia świadczenia, tj. złożenia
oświadczenia, że świadczenie przyjmuje

- umowa ta może mieć dwa warianty

VI. PAPIERY WARTOŚCIOWE (art. 921

– 921

kc)

1. Koncepcja regulacji papierów wartościowych w kodeksie – stan de lege lata (krytykowana)
Cechy współczesnej regulacji:
1) brak definicji papierów wartościowych w kodeksie cywilnym

- Nie ma definicji papierów wartościowych w kc, ale są tacy, którzy twierdzą inaczej
- Definicja zdematerializowana znajduje się w ustawie o obrocie papierami wartościowymi

2) ramowość regulacji

- Brak operatywności
- Regulacja ramowa papierów wartościowych (dokumentowych)
- Szczegóły w ustawach szczególnych

3) kc obejmuje trzy kategorie papierów wartościowych (podstawowy rodzaj PW) – kryterium: oznaczenie osoby uprawnionej
(legitymowanej)

- Papiery wartościowe imienne (legitymacja imienna)
- Papiery wartościowe na zlecenie (legitymacja osoby, którą wskazano na zlecenie)
- Papiery na okaziciela (mają największą obiegowość; utrata takiego papieru oznacza utratę prawa)

4) regulacja papierów wartościowych jest oparta o konstrukcję zobowiązania, w związku z tym można mówić o:

- Papierach wartościowych reprezentujących wierzytelność (obligacje) – „mam w ręku papier, mam wierzytelność”
- Papierach wartościowych reprezentujących inne prawa niż wierzytelność (prawo rzeczowe może reprezentować
warrant, konosament; prawa udziałowe mogą reprezentować akcje)
*najtrudniejsza jest konstrukcja, gdy papiery wartościowe reprezentują inne prawa niż wierzytelność

Obligacja

EMITENT POSIADACZ PAPIERU WARTOŚCIOWEGO

OBLIGACJI (uprawniony, wierzyciel)

(zobowiązany, dłużnik)

Stosunek obligacyjny

(nominał + oprocentowanie)

o Posiadacz papieru wartościowego może wykonywać prawa z papieru wartościowego wobec emitenta
o Może mieć miejsce obrót papierem wartościowym (zbycie)
o Obligacja stanowi alternatywę dla kredytu bankowego

Klasyczny papier wartościowy opiera się o konstrukcję zobowiązania:

- Świadczenie emitenta jest świadczeniem pieniężnym
- Do obligacji mogą być dołączone kupony odsetkowe, kupony odsetkowe mogą samodzielnie funkcjonować w obrocie
prawnym

5) umarzalność papierów wartościowych

- Papier wartościowy może być umarzalny
- Zjawisko tzw. amortyzacji
- Zagubienie papieru wartościowego lub utrata go w inny sposób może spowodować utratę prawa
- Żeby to z powrotem wykonywać, trzeba dokonać procedury amortyzacyjnej – uzyskać orzeczenie sądu, które zastępuje
papier wartościowy (w postępowaniu amortyzacyjnym odtwarzana jest treść papieru wartościowego)
Podsumowanie:
I. papier wartościowy
II. utrata papieru wartościowego
III. wszczęcie procedury amortyzacyjnej
IV. prawomocne postanowienie sądu zastępuje papier wartościowy (papier wartościowy ma skutki postanowienia)
*nie podlegają amortyzacji papiery wartościowe na okaziciela, są one z reguły nieumarzalne

6) regulacja przewidziana w kc ma zastosowanie tylko do papierów prywatno-prawnych

- Nie ma zastosowania do papierów publiczno-prawnych

7) abstrakcyjny charakter zobowiązania wynikający z papierów wartościowych

- Abstrakcyjność papierów wartościowych ujawnia się w obrocie prawnym (obiegu papierów wartościowych)
- Kwestia ograniczenia zarzutów, jakie może podnieść dłużnik wobec wierzyciela

Emitent (D) W1 – pierwszy nabywca, pierwszy posiadacz

- rynek pierwotny

ROSZCZENIE O ZAPŁATĘ ZBYCIE PRAW Z PAPIERU WARTOŚCIOWEGO

- Jakimi zarzutami może bronić się dłużnik?

o Ekscepcje z treści dokumentu (np. żądasz 100 tys. zł, a w treści dokumentu jest 80 tys. zł)
o Ekscepcje osobiste (np. odroczyłeś termin spełnienia świadczenia; nastąpiło przedawnienie)
o Nie może podnosić zarzutów ze stosunku łączącego W1 i W2, chyba że działali oni ze świadomością

pokrzywdzenia D (działali na szkodę dłużnika) – szerzej niż koluzja

*koluzja – zmowa, której celem jest zaszkodzenie w obrocie prawnym, stąd działanie koluzyjne. Koluzję trzeba
udowodnić – udowadnia dłużnik. Jeżeli to zrobi, może podnosić zarzuty ze stosunku łączącego W1-W2

8) kc reguluje tylko problematykę dokumentowych papierów wartościowych

- Niedokumentowe: ustawa o instrumentach finansowych, 2005
- Pojęcie instrumentów finansowych jest szersze niż pojęcie papierów wartościowych (instrumentami finansowymi mogą
być też np. opcje walutowe)

9) terminologia papierów wartościowych kodeksowa i doktrynalna opiera się o terminologię prawa niemieckiego

- das Wertpapierrecht, les valeurs mobiliers, securities – zjawisko sekurytyzacji

2. Koncepcja regulacji papierów wartościowych de lege ferenda (propozycja regulacji w przyszłości)

- główną propozycją jest ujęcie 2 rodzajów papierów wartościowych w kc:
1) dokumentowych
2) elektronicznych (niedokumentowych, rejestrowych) – papier rejestrowany jako zapis elektroniczny na określonym
rachunku inwestycyjnym
- należy położyć też akcent na obiegowość papierów wartościowych: papier wartościowy to dokument, który służy do
obiegu, to inwestycja, która musi być ruchoma

3. Papiery wartościowe jako autonomiczna (odrębna) instytucja prawna

Rys kształtowania się tej instytucji prawnej:
- papiery wartościowe zawdzięczamy niemieckim, szwajcarskim i austriackim prawnikom z XIX wieku

dokument

następuje zespolenie prawa podmiotowego z dokumentem

papier wartościowy

w taki sposób, że powstaje nowa jakość – nowa instytucja prawna

prawo podmiotowe

w postaci papieru wartościowego

- dokument, który inkorporuje prawo, upraszcza obrót prawny
- zbycie papieru wartościowego to nie tylko zbycie dokumentu, ale także zbycie prawa podmiotowego (prawo idzie za
dokumentem)
- np. papier wartościowy ułatwia nabywanie praw udziałowych w obrocie prawnym (spółka akcyjna – akcjonariusze,
dysponują akcjami)
- rozwój spowodował, że dokument został zastąpiony elektroniką: zapis elektroniczny na rachunku inwestycyjnym

Konstrukcja papieru wartościowego i spór o jego definicje:
- papier wartościowy jest odrębną instytucją prawną, definicji jest mnóstwo
- elementy konstrukcyjne papieru wartościowego:
1) papier wartościowy to prawna inkorporacja określonego prawa podmiotowego z reprezentującym to prawo
dokumentem (element inkorporacji, zespolenia prawa podmiotowego i dokumentu)
2) zespolenie to prowadzi do powstania nowej kategorii jurydycznej papieru wartościowego (element odrębności
jurydycznej, papier wartościowy jest odrębną instytucją prawną)
3) obrót prawem inkorporowanym w dokumencie odbywa się tylko w wyniku obrotu tym dokumentem (prawo idzie za
dokumentem)
- dwa nurty definicyjne:
1) szeroka definicja papieru wartościowego (Bruner, XIXw.) – kładzie akcent na prezentacje (przedstawienie) papieru
wartościowego w celu wykonywania prawa
2) wąska koncepcja papieru wartościowego – liczy się nie tylko element prezentacji, ale także to, czy prawo nadaje się do
obiegu (to, czy prawo może być zbyte)
*książeczka oszczędnościowa jest papierem wartościowym wg definicji szerokiej, a wg wąskiej nie

4. Podstawowe zagadnienia prawa papierów wartościowych

Stosunek obligacyjny

Emitent

Posiadacz

1. PŁASZCZYZNA

2. OBRÓT PAPIEREM WARTOŚCIOWYM

EMISYJNA

3. PROBLEMATYKA DOCHODZENIA ROSZCZEŃ

Z PAPIERU WARTOŚCIOWEGO ( postępowanie nakazowe)

4. pozostałe zagadnienia

5. Prawo papierów wartościowych a inne dokumenty w obrocie cywilnoprawnym

DOKUMENTY

OBRÓT CYWILNOPRAWNY

POZOSTAŁY OBRÓT

PAPIERY

WARTOŚCIOWE

ZNAKI

LEGITYMACYJNE

ZWYKŁE

DOKUMENTY

Regulacja w kc

Odesłanie do PW

(stosowanie

analogiczne)

Zwykły środek

dowodowy

Np. umowa

poręczenia

Zagadnienie

PAPIERY WARTOŚCIOWE

ZNAKI LEGITYMACYJNE

ZWYKŁE DOKUMENTY

REŻIM PRAWNY

- regulacja ogólna, ramowa

w kc

- dotyczy tylko papierów

wartościowych

dokumentowych

- brak regulacji ogólnej

- odesłanie do papierów

wartościowych

- brak regulacji ogólnej, bo

taka regulacja jest zbędna i

niepotrzebna

CECHY (FUNKCJE)

1. funkcja legitymacyjna

- legitymacja formalna z

papieru wartościowego

-uprawnia do dochodzenia

prawa podmiotowego z
papieru wartościowego

- legitymacja ta wynika z

samego faktu posiadania PW

- „jestem uprawnionym, bo

jestem posiadaczem”

2. umarzalność (amortyzacja)

- utrata dokumentu

powoduje możliwość jego

odtworzenia w postępowaniu

sądowym w postaci

prawomocnego

postanowienia sądu

3. obiegowość PW

- wynika z definicji wąskiej

- PW to dokument

przeznaczony do obiegu

- ustawa tworzy szczególny

reżim obrotu PW – nie tylko

cesja, także inne instytucje

1. funkcja legitymacyjna

- funkcja ta jest ograniczona

- brak ścisłej inkorporacji

dokumentu i prawa

- świadczenie powinno

nastąpić do rąk posiadacza

znaku legitymacyjnego ze

skutkiem zwalniającym

dłużnika

(płaci, więc jest zwolniony ze

świadczenia)

- źródło uprawnienia

posiadacza ZL nie wynika z

dokumentu. Wynika ze

stosunku podstawowego lub

innego stosunku, który leży u

podstaw emisji, wystawienia

ZL, np. kwit bagażowy

2. brak cechy umarzalności

- umarzalność jest tu zbędna,

bo prawo do świadczenia

można udowodnić w inny

sposób

3. nie ma obiegowości ZL tak

jak PW

- zwykły dokument nie pełni

ani funkcji legitymacyjnej,

ani nie ma cechy

umarzalności, ani

obiegowości

- zwykłe dokumenty
odzwierciedlają fakt

dokonania czynności prawnej

i inne zdarzenia prawne

- wyróżniamy dokumenty

deklaratywne i

konstytutywne

- die blosse Beweis: czysty

dowód prawa podmiotowego

i tego, że nastąpiły jakieś

zdarzenia

*rozwój prawa giełdowego potwierdził koncepcję wąskiego ujęcia PW – papier wartościowy to przede wszystkim mobilność,
obiegowość (Junk Bond – śmieciowy papier wartościowy)

6. Podstawowe rodzaje papierów wartościowych
- wyróżniamy kryteria jurydyczne i ekonomiczne, interesują nas tylko jurydyczne
1) kryterium prawa reprezentowanego przez papier wartościowy (papier reprezentuje wierzytelność)

- wierzycielskie papiery wartościowe (np. obligacje)
- rzeczowe papiery wartościowe (np. konosamenty)
- z papierów wartościowych mogą wynikać też prawa udziałowe (np. prawo udziałowe akcjonariusza w spółce akcyjnej)

2) kryterium

- dokumentowe papiery wartościowe
- niedokumentowe papiery wartościowe (rejestrowe)

3) kryterium nazwy używanej przez ustawodawcę

- nazwane papiery wartościowe (np. akcja, weksel trasowany, bankowe papiery wartościowe)
*nazwa papieru wartościowego powinna być użyta w treści papieru wartościowego, inaczej papier ten jest nieważny
- nienazwane papiery wartościowe

4) kryterium sposobu identyfikacji osoby uprawnionej i sposobu przenoszenia praw z tego papieru

- imienny papier wartościowy
- papier wartościowy na zlecenie
- okazicielskie papiery wartościowe

*zbywanie praw z papierów wartościowych (wierzytelności innych praw z PW) – należy odróżnić dwie sytuacje:
1. zbycie wierzytelności nieinkorporowanej w papierze wartościowym (zwykła wierzytelność) - cesja
2. zbycie wierzytelności wynikającej z papieru wartościowego:

Rodzaj papieru

SPOSÓB ZBYCIA

PRZYKŁAD

IMIENNY PAPIER WARTOŚCIOWY

cesja (art. 509 kc) + wydanie dokumentu

(art. 921

kc)

- ulokowanie oświadczenia o cesji na

dokumencie (zasada w praktyce) albo

poza dokumentem (wtedy osobny

dokument)

- obligacja imienna

- akcja imienna

PAPIER WARTOŚCIOWY NA ZLECENIE

- przede wszystkim przez indos

- wyjątek: zdarza się, że indos

zamieszczony na papierze

wartościowym ma skutki zwykłej cesji

- zobowiązujący się z papieru

wartościowego może wyłączyć indos,

skutkiem wyłączenia jest zbycie prawa

przez cesję – cesja powoduje

uruchomienie instytucji ochronnych

przez zobowiązanego, których nie

obejmuje indos

- weksel

- czek

- warrant

PAPIER WARTOŚCIOWY NA OKAZICIELA

- zwykłe wydanie dokumentu

(przeniesienie posiadania – art. 517 kc)

- wydanie dokumentu powoduje

przejście prawa, prawo idzie za

dokumentem

- nie ma weksli okazicielskich

- czeki

- akcje

- obligacje

7. Konstrukcja prawna indosu na przykładzie prawa wekslowego:

It – indos - Isz

Remitent

Wierzytelność wekslowa

Wystawca

Cechy indosu:

- podmioty: indosant, indosatariusz (pierwszym indosantem jest remitent)
- jest to oświadczenie pisemne, nie ustne
- skutkiem indosu jest nabycie wierzytelności wekslowej przez Indosatariusza
- minimalne elementy indosu:

- indos rozwinięty: data, imię, nazwisko, opis
- indos nierozwinięty: sam podpis jest indosem

- indos musi być oznaczony w odpowiednim miejscu na papierze wartościowym (np. na grzbiecie weksla)
- formuła indosowa, która przyjęła się w praktyce: „ ustępuję na zlecenie J. Wiśniewskiego (Isz). Jan Kowalski (podpis It)”

8. Weksel
1) Rodzaje weksla

- w Polsce występuje weksel kontynentalny, oparty na konwencji genewskiej
- mamy dwa rodzaje weksla: weksel własny i weksel trasowany

- weksel własny: Wystawca + Remitent (dwuosobowy) – Wystawca przyrzeka Remitentowi, że zapłaci sumę wekslową;

jest to rodzaj promesy (art. 103 prawa wekslowego)

- weksel trasowany: Wystawca + Remitent + Trasat/Akceptant (trzyosobowy) – konstrukcja tego weksla przypomina

przekaz (art. 1 prawa wekslowego) – Wystawca poleca Trasatowi, żeby zapłacił Remitentowi sumę wekslową

- weksel opiewa tylko na sumę pieniężną

2) Struktura podmiotowa weksla

5. Indosant 6. Indosatariusz

- postacie od 1 do 8 to dłużnicy lub wierzyciele wekslowi
- indosatariusz jest wierzycielem wszystkich podmiotów ujawnionych na wekslu
- wszyscy dłużnicy wekslowi odpowiadają solidarnie
- domicyliat występuje przy wekslu domicylowym (le domicile; np. bank wystawcy) – domicyliat nie jest dłużnikiem

wekslowym

PODMIOT WEKSLOWY – OPIS SYTUACJI

LOKATA PODPISU

WYSTAWCA
- pierwszy dłużnik wekslowy
- jego wierzycielem jest remitent
- główny dłużnik w wekslu własnym
- możliwość kilku wystawców na wekslu
- wystawca może być trasatem albo remitentem
- jego zobowiązanie jest dziedziczne
- może odpowiadać na podstawie kc

- podpis wystawcy pod
dokumentem wekslowym

REMITENT
- jaki uczyni indos, stanie się dłużnikiem wekslowym
- pierwszy wierzyciel wekslowy, pierwszy posiadacz weksla
- jego dłużnikiem jest wystawca
- remitent może stać się dłużnikiem wekslowym w razie zbycia wierzytelności wekslowej
przez indos
- od indosu zaczyna się duży obieg weksla
- możliwość wystąpienia na wekslu kilku remitentów, np. gdy chcą zaciągnąć kredyt
dyskontowy

- nie ma podpisu remitenta na
wekslu
- podpis ten znajduje się wtedy,
gdy remitent stanie się
indosantem (indos – podpis na
grzbiecie weksla)

Remitent

Suma wekslowa

Trasat/Akceptant Wystawca

8. Wyręczyciel 4. Remitent

9. Domicyliat

7. Poręczyciel

2. Trasat/ 3. Akceptant 1. Wystawca

TRASAT
- osoba, której wystawca poleca zapłatę sumy wekslowej remitentowi
- obowiązek świadczenia po stronie trasata powstaje z chwilą powstania akceptu
- jest głównym dłużnikiem wekslowym po akcepcie przy wekslu trasowanym
- nie ma regresu do nikogo
- w stosunku pozawekslowym trasat jest dłużnikiem wystawcy (jego wybór nie jest
gospodarczo przypadkowy)
- może być kilku trasatów
- przyjęcie weksla, akcept, jest uprawnieniem trasata/akceptanta, ale jako obowiązek może
wynikać ze stosunku podstawowego

- podpis trasata jest ujawniony na
wekslu
- nie ma jego podpisu do chwili
przyjęcia weksla

AKCEPTANT
- weksle jest akceptowany przez trasata – przyjęcie weksla przez inną osobę niż trasat czyni
weksel nieważnym, zasada tożsamości T=A
- może być akcept całkowity (suma wekslowa + oprocentowanie) lub częściowy
- możliwość kilku akceptantów – odpowiedzialność solidarna
- akceptant jest głównym dłużnikiem w wekslu trasowanym, brak regresu po zapłacie
- trasat staje się dłużnikiem wekslowym, zobowiązuje się do zapłaty sumy wekslowej w
terminie
- przyjęcie jest skuteczne, mimo że podpis jest fikcyjny lub sfałszowany – wyraz
samodzielności podpisu na wekslu
- przyjęcie weksla musi być bezwarunkowe, inaczej weksel jest nieważny

- formuła akceptu: przyjmuję,
przyjęty lub figury ekwiwalentne
+ podpis
- podpis w odpowiednim miejscu
może też być akceptem
- miejsce podpisu akceptanta: na
wekslu (alonżek nie jest wekslem)
- konfiguracja podpisu – praktyka
przyjęła podpis wertykalny

INDOSANT („żyrand”)
- osoba przenosząca prawa z wekslu na inną osobę przez indos: przenosi wierzytelność
pieniężną ab initio
- remitent jest pierwszym indosantem
- mogą być dalsi indosanci
- indos może być linearny lub zakręcony (wtedy wraca do wystawcy)

- podpis zawsze na grzbiecie
weksla, in dorso
- odpowiednia formuła indosowa
- zwykły podpis na grzbiecie
weksla także może być indosem
- uwaga: w praktyce polskiej
często na grzbiecie podpisują się
poręczyciele

INDOSATARIUSZ
- nabywca praw z weksla, kolejny wierzyciel wekslowy może być indosantem dalszym
- w praktyce polskiej nawet 3, 4 osoby (indos nawet na tę samą osobę – indos zwrotny, np.
banki)

- podpis na grzbiecie weksla

PORĘCZYCIEL (awalista)

WYRĘCZYCIEL
- osoba, która ma płacić w potrzebie, zamiast dłużnika wekslowego (dobra ciocia Klocia)
- jest dłużnikiem wekslowym
- charakter prawny konstrukcji wyręczenia – odpowiednik art. 356 kc
- ta instytucja w praktyce polskiej nie występuje

- podpis wyręczyciela na wekslu
ze wskazaniem osoby, na której
rzecz następuje interwencja, gdy
brak wskazówek – wyręcza
wystawcę
- podpis + wskazanie osoby
wyręczonej

ŚWIADKOWIE WEKSLOWI
- w praktyce polskiej nie występują

DOMICYLIAT
- weksel z domicylem – płatność weksla jest umiejscowiona
- wykonuje zobowiązanie wekslowe, płaci sumę wekslową, nie jest dłużnikiem wekslowym
- najczęściej wskazuje go wystawca
- najczęściej jest nim instytucja finansowa, np. bank, w którym wystawca lub inny dłużnik
wekslowy ma rachunek bankowy

3) Weksel gwarancyjny – in blanco

- weksel, na którym umieszczony jest co najmniej jeden podpis (najczęściej podpis wystawcy)
- podpis stanowi tu rzeczywistą wolę zaciągnięcia zobowiązania

- technicznie wygląda to tak, że wystawca podpisuje blankiet i wręcza go remitentowi do uzupełnienia zgodnie z treścią

stosunku podstawowego

- wekslowi in blanco towarzyszy deklaracja wekslowa – porozumienie między wystawcą a remitentem (lub

poręczycielem). Służy uzupełnieniu treści weksla; określa w jaki sposób remitent może uzupełnić weksel. Jeśli uzupełni
inaczej, to zobowiązanie wekslowe nie powstanie. Dowód błędnego uzupełnienia ciąży na wystawcy. Deklaracja może
być zarówno ustna, jak i pisemna – w praktyce przyjęła się pisemna

- deklaracja wekslowa może pełnić samodzielną funkcję w obrocie prawnym, np. gdy weksel okaże się nieważny,

deklaracja może okazać się poręczeniem

9. Przekaz ogólny a szczególne przekazy sformalizowane – ogólna konstrukcja przekazu jest wykorzystywana w wekslu
trasowanym i czeku

część X PRAWO UMÓW
I. UMOWA OBLIGACYJNA JAKO INSTYTUCJA PRAWA CYWILNEGO
1. Konsensus

- umowa zakłada dwa zgodne oświadczenia woli, które tworzą konsensus
- istnienie konsensusu udowadnia ta strona, która wywodzi z umowy skutki prawne

Konsensus:

B - współbrzmienie oświadczeń woli

- np. A chce dokonać darowizny, B darowiznę przyjmuje

Brak konsensusu:

A sprzedaż

darowizna

- umowa należy do czynności prawnych dwustronnych [w obrocie prawnym można wyróżnić także umowy wielostronne,

np. umowa spółki]

- rodzaje konsensusu:

1. naturalny
2. rzeczywisty
3. sfingowany (założony przez ustawodawcę) – gdy jest zawarta umowa i występują wszystkie przesłanki formalne
wiązania stron warunkami ogólnymi umów – art. 384 kc (wiążą dlatego, że zawarł umowę, a nie dlatego, że ją
zaakceptował; tu zgoda konsumenta nie jest potrzebna)

BANK Kontrahent

konsensus

skuteczne zawarcie umowy + spełnienie warunków z art. 384 kc

Reżim ogólny

Reżim szczególny

PRZEKAZ OGÓLNY

WEKSEL TRASOWANY

CZEK

T (A)

- Jeżeli weksel jest nieważny, to można
się zastanawiać, czy nie jest to przekaz
ogólny

- nie jest możliwe odwołanie weksla

T(B) W

- tylko bank, w którym wystawca ma
rachunek czekowy

- nie ma instytucji przyjęcia czeku

- bank nigdy nie jest dłużnikiem na
czeku, to kasjer, wystawca

- czek może być odwołany

umowa

OWU

- Funkcje konsensusu:

1) funkcja kreacyjna – stworzenie stosunku obligacyjnego, powołanie nowego tworu jurydycznego, jakim jest umowa –
doprowadza do powstania umowy
2) funkcja kształtująca – konsensus kształtuje treść umowy, kształtuje treść stosunku obligacyjnego (także art. 56 kc –
umowa, zwyczaje, zasady współżycia społecznego)

umowa

stosunek obligacyjny trwa

zdarzenie
skończone w czasie,
kreuje stosunek obligacyjny

2. Regulacja prawna umów w prawie obligacyjnym

- Część ogólna: art. 384 – 396 kc (ogólne umowy obligacyjne)
- Szczególne umowy obligacyjne (od sprzedaży aż do prawa spadkowego)
- Regulacje pozakodeksowe (bardzo dużo aktów prawnych)

*koncepcja legislacyjna regulowania umów: nie jest możliwa realizacja zasady zupełności w kc w odniesieniu do wszystkich
umów. Zasada zupełności jest tylko postulatem, by wszystkie istotne umowy były regulowane w kc chociażby tylko w
zarysie. W prawie cywilnym nie ma zasady numerus clausus – w obrocie prawnym dominują hybrydy jurydyczne, a czyste
umowy to rzadkość. Regulacja umów w kc to proces długofalowy, kodeks adaptuje konstrukcje występujące najpierw w
obrocie, tak było np. w przypadku leasingu.

II. ZASADA SWOBODY UMÓW
1. Ujęcie zasady swobody umów de lege lata

- Zasada swobody umów była eksponowana w kodeksie zobowiązań z 1934r. Po wojnie nikt nie kwestionował jej istnienia

w obrocie prawnym, jednak w okresie gospodarki socjalistycznej znaczenie tej zasady było ograniczone. Zasada
swobody umów powróciła do kc w 1990r. jako art. 353

kc.

- Zasada swobody umów jest pochodną zasady autonomii woli stron, czyli kształtowania sytuacji prawnej podmiotu przez

własne oświadczenie woli (z autonomii woli wynikają np. małżeństwo, przysposobienie)

Zasada autonomii woli stron – odnosi się do wszystkich

czynności konwencjonalnych

Zasada swobody umów – dotyczy tylko kontraktów

- Zasada swobody umów może być ujęta szeroko lub wąsko. Ujęcie wąskie jest przewidziane w art. 353

kc:

1. aspekt podmiotowy: swoboda wyboru kontrahenta
2. aspekt przedmiotowy: swoboda kształtowania treści stosunku prawnego

- Zasada swobody umów dotyczy:

1. faktu zawarcia umowy
2. wyboru partnera
3. formy umowy
4. ukształtowania treści umowy
5. wyboru porządku prawnego
6. innych elementów
+ rozciąga się także na rozwiązanie umowy

autonomia

swoboda

- Prawne konsekwencje zasady swobody umów:

1. wybór partnera umowy w ramach konkurencji rynkowej (wybór ograniczony, gdy rynek jest zmonopolizowany)
2. strony nie są związane ustanowionymi w kc typami umów – mogą wybierać umowy nienazwane, hybrydowe
*czasami wybór partnera nie jest nieograniczony, może mieć miejsce selekcja w wyborze, np. zdolność kredytowa
(„mogę wybrać bank, bank nie musi wybrać mnie” – następuje weryfikacja oferty)

2. Ograniczenie zasady swobody umów – art. 353

kc: strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego

uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia
społecznego

- Sprzeczność treści lub celu umowy z ustawą (każdą ustawą, nie tylko ustawą prawa cywilnego)
- Sprzeczność treści lub celu umowy z zasadami współżycia społecznego (art. 58§2 kc)
- Sprzeczność treści lub celu umowy z naturą zobowiązania (szeroka władza dla sędziego, który musi mieć model

podstawowy danej czynności prawnej i porównać go z czynnością ocenianą)
- z orzecznictwa:

SN 8.10.2004, V CK 670/03: 1. Rozwiązanie z mocą wsteczną umowy stanowiącej źródło stosunku zobowiązaniowego o
charakterze trwałym jest sprzeczne z naturą tego zobowiązania. 2. Postanowienia umowy wzajemnej nie mogą naruszać
ekwiwalentności świadczeń.

SN 28.04.1995, III CZP 166/94 (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej, z uzasadnienia):
- Wynikające z art. 353

k.c. kolejne ograniczenie, polegające na konieczności respektowania (natury) danego stosunku

prawnego, jest przez doktrynę interpretowane w dwojaki sposób. Interpretacja szersza prowadzi do uznawania za sprzeczne z
naturą zobowiązania takiego zniekształcenia umowy typowej, znanej prawu zobowiązań, które wykracza poza ramy stosunku
umownego, akceptowanego w sferze danego ustawodawstwa, gdy jednocześnie nie istnieje podstawa do rozumienia stosunku
jako umowy o charakterze mieszanym, którą strony, pragną zawrzeć. Interpretacja węższa oznacza sprzeczność przewidywanych
warunków umowy z jakąkolwiek rozsądną wykładnią stosunku prawnego mieszczącego się w sferze dostępnych naszemu
ustawodawstwu instytucji.
-

Wynikająca z art. 353

k.c. swoboda kontraktowania obejmuje także możliwość kreowania czynności abstrakcyjnych, nie ma

bowiem żadnych przeszkód, aby strony – stosownie do swej „woli abstrakcji” – konstruowały zobowiązania wyabstrahowane,
odłączone od istniejącego stosunku prawnego, albo istniejące niezależnie od niego. Nie można też odmówić stronom prawa
wyzbywania się w umowie określonych zarzutów…. Konsekwencją abstrakcyjnego charakteru zobowiązania gwaranta jest to, że
nie może się on bronić przed żądaniem zapłaty sumy gwarancyjnej zarzutami wynikającymi ze stosunku podstawowego
łączącego beneficjenta gwarancji ze zleceniodawcą gwarancji.

III. ZNACZENIE MILCZENIA W PRAWIE CYWILNYM (le silence, silencium)

MILCZENIE

ZASADA

WYJĄTKI

Kto milczy, ten się nie zgadza

Ex lege

Ex concractu

KC inne

Skutki prawne

intensywne

inne skutki prawne

kto milczy, ten się zgadza

1. Pojęcie milczenia

Oświadczenie woli; art. 60 kc

In concreto

- Milczenie co do zasady nie jest oświadczeniem woli z znaczeniu pozytywnym

wyraźne

Dorozumiane

Milczenie

- Istnieje cienka granica między milczeniem a dorozumianym oświadczeniem woli, trzeba oceniać in concreto, np.

milczący taksówkarz składa dorozumiane oświadczenie woli

- Cechy milczenia:

1. postać zachowania się podmiotu prawa cywilnego
2. zachowanie się podmiotu nie może być kwalifikowane jako oświadczenie woli w znaczeniu art. 60 kc
3. istniała możliwość wyrażenia woli w sensie fizycznym i psychicznym – może mówić, ale milczy
4. przyczyny milczenia są obojętne

2. Prawne skutki milczenia – zasada i wyjątki

- Zasada: kto milczy, ten się nie zgadza
- Wyjątki:

1. art. 68

kc– jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę

zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty

- A składa ofertę B
- A i B są w stałych stosunkach gospodarczych
- Oferta została złożona B w ramach działalności przedsiębiorstwa
- Brak niezwłocznej odpowiedzi, B milczy
- Przyjmuje się dojście do skutku umowy

2. art. 736 kc – kto zawodowo trudni się załatwianiem czynności dla drugich, powinien, jeżeli nie chce zlecenia przyjąć,
zawiadomić o tym niezwłocznie dającego zlecenie. Taki sam obowiązek ciąży na osobie, która dającemu zlecenie
oświadczyła gotowość załatwienia czynności danego rodzaju

- A zwraca się do B, który jest profesjonalistą o przyjęcie zlecenia, B milczy (powinien zapłacić odszkodowanie)

3. art. 385

kc – umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień

wzorców, które są ze sobą sprzeczne. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie
zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy na warunkach przewidzianych powyżej

- Zawarcie umowy między przedsiębiorcami, którzy posługują się wzorcami umownymi

Skutki milczenia mogą być różne:
- intensywne
- inne, w zakresie prawa odszkodowawczego

Ex concractu – strony pozostające ze sobą w stosunkach gospodarczych mogą określić skutki pasywnego zachowania się
partnera. Np. art. 674 kc – umowa dotyczy prac ogrodniczych, mijają dwa lata, strony milczą – jeżeli żadna ze stron nie złoży
oświadczenia, to umowa przedłuża się + inne przykłady, np. statut głosowań

Dowód milczenia wywierającego skutki prawne obciąża osobę, która z milczenia wyciąga korzystne dla siebie skutki prawne.

3. Milczenie a zabieg medyczny

- Zasada autonomii woli pacjenta musi być honorowana w prawie medycznym w związku z dokonywaniem zabiegu

medycznego (leczniczego, kosmetycznego)

- Wyjątki uregulowano w przepisach ustawy: (zawsze musi być orzeczenie sądu)

1. przymus leczenia alkoholików, narkomanów
2. przymusowe szczepienia
3. przymus umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym

- Zgoda na zabieg medyczny musi być zgodą szczególną, tu nie ma umowy klasycznej – jest to zgoda uświadomiona,

poprzedzona właściwą informacją medyczną. To pacjent dowodzi brak właściwej informacji. Zgoda bez informacji jest
nieskuteczna.

- Skutki milczenia w prawie medycznym, zabiegi transplantacyjne – domniemana zgoda na pobór organów

wewnętrznych człowieka („jeśli nie mówię nie, to znaczy, że się zgadzam”)

4. Oferta inercyjna ( inercja = bezczynność, zaniechanie)

Oferta – art. 66 kc

Oferujący

Konsument (art. 23

kc)

Dissensus

- oferta jest dopuszczalna, ale milczenie nie wywołuje żadnych konsekwencji
- zastrzeżenie, że jeżeli konsument nie odpowie w ciągu 3, 4 dni, to oferta będzie uważana za przyjętą, nie wywołuje żadnych
skutków prawnych
- bierność nie jest równoznaczna z przyjęciem oferty
- brak consensusu, ochrona konsumenta
Np. księgarnia wysyła książkę do konsumenta, on jej nie zamawiał, milczy, nie dochodzi do zawarcia umowy

IV. PODSTAWOWE KLASYFIKACJE UMÓW

- Problem kryteriów klasyfikacji, wyróżniamy kryteria ekonomiczne i jurydyczne, nas interesują te drugie. W tej chwili nie

interesuje nas podział umów, ani umowy typu sektorowego, bierzemy pod uwagę kryteria o charakterze uniwersalnym

1. Kryterium roli, funkcji umowy:

1. umowa główna – np. umowa sprzedaży
2. umowa dodatkowa – np. zadatek do umowy sprzedaży
*pacta adiecta – mogą być w treści umowy głównej lub w innym dokumencie

2. Kryterium sposobu zawarcia umowy

1. umowa konsensualna – dochodzi do skutku solo consensu, zbieżność oświadczeń woli dwóch stron
- umowy konsensualne są zasadą w prawie polskim
- umowa pożyczki jest umową konsensualną:

Pożyczkodawca

Pożyczkobiorca

Z chwilą zawarcia umowy

powstaje roszczenie o zwrot pożyczki

lub wydanie rzeczy

2. umowa realna – konsensus + element realny. Spór o to, czym jest element realny:
- wydanie rzeczy lub innego przedmiotu
- wpis do odpowiednich rejestrów
Np. depozyt zwykły, depozyt nieprawidłowy, zadatek, przewóz osób, użyczenie, umowa o kaucję

3. Kryterium podmiotu zobowiązanego w umowie

1. umowa dwustronnie zobowiązująca – zobowiązane są dwie osoby, np. sprzedaż
2. umowa jednostronnie zobowiązująca – zobowiązana jest jedna osoba, np. darowizna

4. Kryterium rodzaju skutków, jakie umowa wywiera

1. umowa o skutkach obligacyjnych

2. umowa o skutkach rzeczowych, rozporządzających

3. umowa o skutkach podwójnych

Np. art. 155, 156 kc – zbycie własności rzeczy; cesja

5. Kryterium odpłatności

1. umowa odpłatna – np. sprzedaż, umowa o dzieło

2. umowa nieodpłatna – np. umowa użyczenia, darowizna

6. Kryterium losowości

1. umowa losowa – np. umowa kontraktacji, umowa dzierżawy, umowa ubezpieczenia (?), gry, zakłady, umowa opcyjna

(np. wartość świadczenia zależy od kursu walut)

2. umowa nielosowa – np. sprzedaż, darowizna, zlecenie

*element losowości – powstanie roszczenia i rozmiar roszczenia zależą od przypadku, zdarzenia przyszłego i niepewnego, np.
aura

7. Umowy wzajemne (art. 487 kc i następne)

W świadczenie a D

D świadczenie b W

między świadczeniem a i b zachodzi związek natury jurydycznej,

a przede wszystkim gospodarczej

1) Cechy:

o Ekwiwalentność w sensie gospodarczym

- sposób obiektywny, rynkowy: cena na rynku
- sposób subiektywny: cena ustalona przez obie strony
*mogą być brane pod uwagę zarówno ceny obiektywne, jak i subiektywne
*może być wyzysk (art. 388 kc) – gdy nie ma ekwiwalentności świadczeń

o Równoczesność świadczeń

- Hand zu Hand; najczęściej dzisiaj towar, jutro przelew bankowy

o Dalsze cechy, no. Równoczesność zwrotu, gdy umowa okazała się nieważna lub została rozwiązana (art. 497 kc)

2) Odpłatność a wzajemność

Odpłatność> wzajemność

- nie każda umowa odpłatna jest umową wzajemną (np. zlecenie odpłatne jest umową odpłatną, ale nie musi być umową
wzajemną)
- to sędzia, prawnik musi ocenić, czy umowa spełnia te dwie cechy, czy nie

3) Reżim prawny umów wzajemnych
- regulacja szczególna, dlatego że umowy wzajemne odgrywają ogromną rolę w obrocie prawnym
- w obrocie obowiązuje zasada odpłatności oraz transferu ekwiwalentnego

4) Szczególne uprawnienia stron na tle umów wzajemnych

o można powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, gdy partner także powstrzymuje się od jego spełnienia
o można odstąpić od umowy wzajemnej w braku jednego ze świadczeń, ze skutkiem wstecznym
o prawo zatrzymania (dwa reżimy: reżim ogólny z art. 461 kc i reżim szczególny na tle umów wzajemnych z art. 496 kc)

8. Umowy abstrakcyjne i kauzalne

1. umowy kauzalne

- causa solvendi

- causa obligandi vel acquirendi

- causa donandi

- causa cavendi

2. umowy abstrakcyjne

- niektóre typy gwarancji, tzw. gwarancja na pierwsze żądanie

- przyjęcie przekazu (to nie jest umowa)

- weksel może mieć charakter abstrakcyjny

- ustawodawca może niektóre czynności prawne kształtować jako abstrakcyjne
- czy strony mogą powołać do życia umowę hybrydową o charakterze abstrakcyjnym? Zdaniem SN tak, np. umowa gwarancji na
pierwsze żądanie
- umowa z elementem abstrakcyjnym to umowa autonomiczna, niezależna od stosunku podstawowego

odpłatność

wzajemność

Gwarancja bankowa:

Bank

Zlecenie

Umowa gwarancyjna

Obowiązek zapłaty

Sprzedaż towaru

- W zwraca się do dłużnika o udzielenie gwarancji bankowej

- D zleca udzielenie gwarancji bankowej swojemu bankowi (art. 734 kc)

- Bank udziela gwarancji wierzycielowi – umowa gwarancyjna – bank ma obowiązek świadczenia gwarancji

- bank ponosi odpowiedzialność gwarancyjną; nie może powoływać się na zarzuty ze stosunków D-W i D-B

- zobowiązanie banku jest oderwane od przyczyny jego powstania

- jeżeli bank zapłaci, to ściągnie należność z rachunku bankowego dłużnika

- kwestia rozliczeń nie interesuje wierzyciela gwarancyjnego

9. Kryterium sposobu zachowania się dłużnika

1. zobowiązanie starannego działania

- dłużnik zobowiązuje się do podjęcia odpowiednich środków, ale nie do uzyskania rezultatu

- np. umowa zlecenia

- odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika powstaje, gdy nie dochował on należytej staranności

2. zobowiązanie rezultatu

- np. umowa o dzieło, umowa gwarancyjna z art. 391 kc

- odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika powstaje, gdy dzieło nie powstało lub gdy powstało, ale ma wady

10. Umowy akcesoryjne i nieakcesoryjne

1. umowa nieakcesoryjna

2. umowa akcesoryjna (wywiera skutek obligacyjny lub rzeczowy)

Przykłady umów akcesoryjnych:
- umowa poręczenia

Pożyczka – umowa podstawowa

Umowa akcesoryjna

- umowa główna i umowa o zadatek (umowa o zadatek zawsze jest umową realną – art. 394 kc)
- umowa zastawnicza

Umowa główna

Umowa zastawnicza

Zastawnik – dłużnik akcesoryjny rzeczowy

- gdy dłużnik rzeczowy zapłacił, to ma roszczenie z art. 518 kc

do dłużnika głównego (element subrogacji)

11. Umowy pojedyncze i tzw. ciągi umów
- brak regulacji prawnej, wynik praktyki gospodarczej, np. w prawie bankowym

Bank

Kontrahent

Współpraca kredytowa

1. ogólna umowa o współpracę kredytową

2. szczegółowe umowy kredytowe

- umowa o udostępnienie ogólnego limitu gwarancyjnego

- szczegółowe umowy gwarancyjne

*jeżeli bank wypowiada umowę ogólną, to wszystkie umowy zostają rozwiązane (jeżeli zaciągnął kredyt, natychmiast musi go
zwrócić)

12. Umowy pakietowe – zawierane w związku z obrotem konsumenckim

Umowa sprzedaży (1)

Sprzedawca (pełnomocnik banku)

Konsument

Kredyt (2)

Bank

- celem pakietu umów jest ochrona konsumenta
- jeżeli okaże się, że rzecz ma wady, to można odstąpić od umowy – rozwiązanie umowy sprzedaży nastąpi ze skutkiem
wstecznym i spowoduje rozwiązanie umowy kredytu. Odstąpienie od jednej z umów, to odstąpienie od całej transakcji, od
pakietu umów. Ustanie skutków prawnych obydwu umów.
- oświadczenie woli złożone jednemu partnerowi, wywołuje skutki prawne wobec dwóch partnerów.

13. Umowy konsumenckie i niekonsumenckie

1. umowy niekonsumenckie

2. umowy konsumenckie (dwojaka definicja: kodeksowa + szczególna, w innych aktach prawnych)

14. Czynności prawne mortis causa w prawie polskim
- w prawie polskim występuje kilka czynności mortis causa, skutecznych na wypadek śmierci
- powstaje porblem, czy de lege lata skuteczne byłoby zawarcie umowy ze skutkiem po śmierci (np. darowizna mortis causa)

- rodzaje czynności mortis causa de lege lata:

1. testament

2. zapis windykacyjny

3. rozrządzenie na wypadek śmierci posiadacza rachunku bankowego (art. 56 prawa bankowego)

4. świadczenie na rzecz osoby w związku ze śmiercią ubezpieczającego

Art. 56 prawa bankowego:
Spór o charakter prawny tej umowy:

o Olejniczak: jest to umowa na rzecz osoby trzeciej ze skutkami mortis causa
o Inni + prof. Bączyk: jest to inna umowa szczególna

500.000zł

Bank (D)

Posiadacz rachunku bankowego (W)

Dyspozycja, że w razie śmierci

wypłata z rachunku bankowego

nastąpi na rzecz osoby trzeciej

- kwota ta nie wchodzi do spadku
- osoba trzecia jako beneficjent rozrządzenia z chwilą śmierci posiadacza staje się wierzycielem banku
- powstaje zobowiązanie na linii osoba trzecia – bank
- osoba trzecia nie może powoływać zarzutów ze stosunku wewnętrznego

- SN’76: osoba trzecia nie była spadkobiercą ustawowym, mimo to bank przyjął oświadczenie woli. Jednak po śmierci
posiadacza rachunku bankowego, nie chciał wypłacić pieniędzy na rzecz osoby trzeciej. Proces odszkodowawczy
przeciwko bankowi został wygrany. Culpa in contrahendo – bank naruszył zasady odpowiedzialności kontraktowej

15. Inne podziały umów

- umowy elektroniczne (zawierane drogą elektroniczną)

- umowy grupowe (sieciowe i pozasieciowe)
[„w grupie taniej” – jeśli korzystam z oferty w ramach grupy, to korzystam z pewnych przywilejów, np. Groupon]

V. UMOWY POWIERNICZE W PRAKTYCE POLSKIEJ
1. Rozwój umów (czynności powierniczych) w praktyce polskiej

- Brak ogólnej regulacji umów powierniczych w prawie polskim, są propozycje, by tę lukę uzupełnić
- Duże znaczenie umów powierniczych w prawie anglosaskim, niektóre kraje, np. Francja mają regulacje prawne umów

powierniczych

- W obrocie prawnym zauważa się stopniowy rozwój umów powierniczych
- Trustconcract, le contrat de fiducie, fiducio

2. Przykłady czynności powierniczych

- Przeniesienie rzeczy ruchomej na zabezpieczenie, np. art. 101 prawa bankowego
- Przewłaszczenie rzeczy nieruchomej na zabezpieczenie (brak regulacji ogólnej, do 2010r. dopuszczalność była sporna ze

względu na „obchodzenie” hipoteki, od 2010r. SN dopuszcza, może istnieć obok hipoteki)

- Cesja powiernicza
- Inne jeszcze czynności powiernicze, np. bankowy rachunek powierniczy (art. 59 prawa bankowego) + deweloperski

rachunek powierniczy (ustawa deweloperska – kwiecień 2012r.)

Bankowy rachunek powierniczy

Bank Deweloper

wpłata

Umowa deweloperska

Kontrahent developera

- są ograniczenia w prowadzeniu tego rachunku, liczy się interes kontrahenta
- bank będzie mógł dokonać wypłaty deweloperowi zgodnie z cyklem inwestycyjnym
- w przypadku upadłości kwoty zgromadzone na rachunku nie wchodzą do masy upadłości
- pełna ochrona prawna kontrahenta
- czy ideę ustawy można stosować wstecz? Zdaniem SN tak, ustawa jeszcze nie weszła w życie, ale ochrona już jest
(nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego – art. 58 kc)
- rachunek powierniczy jest jednym ze środków ochrony konsumentów

3. Cechy jurydyczne umów powierniczych

o Zastrzeżenie przeniesienia prawa własności lub wierzytelności jedynie w sposób tymczasowy, a nie definitywny (taki

skutek ma znaczenie tylko Inter partes)

o Skutki przeniesienia własności lub wierzytelności (prawa) są zawsze definitywne dla osób trzecich

- Inter partes – niedefinitywne
- dla osób trzecich - definitywne

o Celem umowy fiducjarnej jest najczęściej stworzenie zabezpieczenia określonej wierzytelności, jaką ma jedna strona

wobec drugiej strony. A po urzeczywistnieniu tego celu, na podstawie umowy fiducjarnej powstaje roszczenie zwrotne
(ale nie regresowe) – o zwrot lub ponowną czynność prawną (przewłaszczenie odwrotne), np. cesja powiernicza
zwrotna

o Przewłaszczenie rzeczy ruchomej:

Umowa pożyczki lombardowej

(osoba prowadząca Lombard)

(pożyczkobiorca)

Umowa przewłaszczenia - rzecz ruchoma

Przewłaszczenie odwrotne

Umowa użyczenia

- przewłaszczenie jest niedefinitywne (osoba trzecia nie może powiedzieć, że właścicielem rzeczy zawsze jest D – to
zależy od stanu orzekania) , służy zabezpieczeniu wierzytelności
- spłata pożyczki powoduje automatycznie obowiązek przewłaszczenia w drugą stronę
- umowa przewłaszczenia ma charakter umowy powierniczej

- gdyby W sprzedał rzecz osobie trzeciej, to D miałby do niego roszczenie odszkodowawcze, bo W złamał cel umowy
powierniczej, służy ona zabezpieczeniu, a nie obrotowi prawnemu
- rzecz przewłaszczona pozostaje w posiadaniu przewłaszczającego (umowa użyczenia – art. 710 kc) [„ D mówi:
przenoszę na ciebie własność, a W odpowiada: rzecz zostaje w twoim posiadaniu, tylko musisz ją ubezpieczyć”]

4. Nadzabezpieczenie
W orzecznictwie SN pojawiają się orzeczenia, w których SN powołuje się na konstrukcję nadzabezpieczenia i stwierdza, że
umowa przewłaszczenia rzeczy w pewnych warunkach może być uznana za nieważną. Chodzi o sytuację, w której przedmiot
przewłaszczenia jest wartościowo znacznie większy niż przedmiot pożyczki.

- Pożyczkobiorca może wystąpić z procesem na podstawie art. 58§2 kc (sprzeczność z zasadami współżycia społecznego)

w celu uznania przewłaszczenia za nieważne

- Konstrukcja przyjęta przez SN wywołała dyskusję: jedni są za, inni przeciw
- Art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece
- Przykład: kredyt – 100 tys. zł; dom wart milion zł.

5. Europejskie prawo powiernicze – zmiany
W prawie europejskim kilka projektów na temat kodyfikacji prawa trustowego

VI. PACTA ADIECTA – DODATKOWE ZASTRZEŻENIA UMOWNE
1. Zagadnienia ogólne
1) Pojęcie, cechy i funkcje

- Dodatkowe zastrzeżenia umowne to umowy (porozumienia) dodane do umowy głównej (zasadniczej), które stanowią

integralny składnik umowy głównej

- Cechy pacta adiecta:

1. współegzystencja z umową główną
2. powiązanie treściowe z umową główną (element integracyjny) – kwestia sporna, czy jest to porozumienie
akcesoryjne, czy nieakcesoryjne (np. umowa główna jest nieważna, ale zadatek funkcjonuje w obrocie prawnym)

- Funkcje pacta adiecta:

1. gwarancyjna (np. kara umowna, zadatek) – wzmocnienie wykonania umowy, czynnik zabezpieczający
2. modyfikacyjna – następuje uelastycznienie więzi prawnej; strony indywidualizują więź prawną w odniesieniu do
okoliczności
3. uzupełniająca – umowa staje się bogatsza o nowe porozumienie, które może być mniej lub bardziej zintegrowane z
umową główną
*jak odróżnić stosunek umowny od umowy? Przykład:

Umowa główna sprzedaży - A

Stosunek umowny – umowa uzupełnia treść jednego stosunku prawnego

Zadatek - B

2) Czas zastrzeżenia

- ab initio, od początku – z chwilą zawarcia umowy głównej, ten sam moment czasowy (a=b)
- nie ma znaczenia, czy porozumienie znajdzie się w tym samym dokumencie, czy w dokumencie oddzielnym. Mogą być

dwa odrębne dokumenty, a nawet aneks do umowy – klauzula pojawia się po zawarciu umowy głównej (np. A –
1.01.2010; B – 24.02.2011)
*podpis na dokumentem zawierającym umowę główną i załączniki dotyczy całości – umowa jest skuteczna

3) Charakter prawny porozumień – stopień powiązania

- spór o akcesoryjny charakter postanowień umownych: akcesoryjne, quasi-akcesoryjne, czy jeszcze inna relacja

2. Poszczególne instytucje (z podręcznika)
1) Zadatek

- przez zadatek rozumie się sumę pieniężną lub rzecz daną przy zawarciu umowy (kwota wręczona kontrahentowi po

zawarciu umowy nie może być uznana na uiszczoną tytułem zadatku, chyba że co innego wynika z postanowień umowy)

- konsekwencje prawne wręczenia zadatku mogą być różne; wyznaczają je przede wszystkim postanowienia umowy lub

zwyczaj (np. zaliczka na poczet przyszłego świadczenia, kaucja zabezpieczająca wierzytelność, znak zawarcia umowy).
Jeżeli na tej podstawie nie da się ustalić następstw prawnych, należy uznać, że zadatek to swoisty element czynności
prawnej (zastrzeżenie), o charakterze realnym, który wywołuje zespół skutków określonych w art. 394 kc następstw
prawnych

- wysokość zadatku nie jest obojętna dla kwalifikowania czynności prawnej. Suma wręczana tytułem zadatku stanowi

zazwyczaj niewielki ułamek świadczenia pieniężnego należnego z umowy (jednak SN dopuszczał także zadatki o wartości
znacznej). Wysokie zadatki mogą być treścią oświadczeń woli stron. Ich dopuszczalną wielkość wyznaczają granice
swobody kontraktowej

- szczególna rola zadatku ujawnia się w razie niewykonania umowy z powodu okoliczności, za które dłużnik ponosi

wyłączną odpowiedzialność. W takim przypadku wierzyciel może bez wyznaczania terminu dodatkowego odstąpić od
umowy i zachować otrzymany zadatek, a jeżeli go sam dał, może żądać sumy dwukrotnie wyższej i to bez względu na to,
czy poniósł szkodę i w jakiej wysokości. Roszczenie to ulega 10-letniemu przedawnieniu
*dany zadatek pełni tu funkcję surogatu odszkodowania za niewykonanie umowy i dlatego W nie może domagać się
uzupełniającego odszkodowania na zasadach ogólnych. W nie musi jednak korzystać z przysługującego mu prawa do
odstąpienia od umowy i zachowania lub zapłaty zadatku, lecz może obstawać przy umowie , domagając się jej
wykonania wg ogólnych reguł. Stosownie do tego, dłużnikowi nie przysługuje prawo do zwolnienia się zobowiązania
przez rezygnację z przedmiotów danych tytułem zadatku. Zastrzeżenie zadatku pozwala łatwiej i skuteczniej stosować
represję wobec D, który bezpodstawnie nie wykonuje zobowiązania. W tym sensie zastrzeżenie umacnia sytuację
prawną wierzyciela, stanowiąc dla dłużnika silny bodziec do wykonania umowy

- jeżeli dłużnik spełni świadczenie, zastrzeżenie zadatku nie odgrywa szczególnej rolu. Pieniądze lub rzeczy dane tytułem

zadatku zalicza się wówczas na poczet świadczenia tej strony, która je dała. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy są
one tego smagło rodzaju co przedmiot świadczenia. W przeciwnym razie ulegają zwrotowi i nie uwzględnia się ich przy
dalszych rozliczeniach między stronami

- rozwiązanie umowy na skutek zgodnego w tej mierze oświadczenia woli stron albo mocą orzeczenia sądu powoduje

zgaśnięcie zastrzeżenia zadatku ze względu na to, że stanowi on integralną jej część (należy zwrócić zadatek). Zwrot
zadatku także w razie niewykonania umowy wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności
albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony

2) Umowne prawo odstąpienia od umowy

- umowne prawo odstąpienia od umowy polega na tym, że stosownie do treści dokonanego zastrzeżenia jedna albo

każda ze stron umowy może od niej odstąpić bez konieczności uzasadniania tej decyzji

- w zastrzeżeniu o umownym prawie odstąpienia musi być podany termin, w ciągu którego uprawniony może odstąpić od

umowy. Niespełnienie tego wymagania ustawy powoduje nieważność zastrzeżenia umownego (strony mogą jednak
zastrzec, że prawo do odstąpienia przysługiwać będzie stronie lub obu stronom, jeżeli spełni się określone w umowie
zdarzenia przyszłe i niepewne[warunek])

- prawo do odstąpienia ma charakter kształtujący. Uprawniony wykonuje je w ten sposób, że składa odpowiednie

oświadczenie woli drugiej stronie

- w razie wykonania prawa do odstąpienia umowę uważa się za niezawartą. Następuje zniesienie skutków prawnych z

mocą wsteczną, ex tunc. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była
konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie
odpowiednie wynagrodzenie

3) Kara umowna

- w zastrzeżeniu kary umownej (zwanej również odszkodowaniem umownym) strony postanawiają, że naprawienie

szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę
określonej sumy pieniężnej

- kara umowna niekoniecznie musi być zastrzeżona w tym samym akcie, który kreuje stosunek zobowiązaniowy; często

zastrzeżenie takie zawierają wzorce umowne (bezpośrednie wskazanie wysokości lub wskazanie relacji do wartości
świadczenia głównego)

- zastrzeżenie kary umownej za nienależyte wykonanie zobowiązania nie wyłącza żądania wykonania zobowiązania
- kara umowna zastępuje odszkodowanie przewidziane w razie niedopełnienia zobowiązania i dlatego dłużnik nie może

bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej

- kara umowna jako surogat odszkodowania należy się tylko wtedy, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność za

niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania

- ochrona dłużnika

1. wierzyciel nie może żądać od dłużnika odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary, chociażby
wykazał, że poniósł większą szkodę (strony mogą w umowie odmiennie uregulować tę kwestię)
2. dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w dwóch przypadkach:
a) gdy jest ona rażąco wygórowana w porównaniu z poniesioną szkodą
b) gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane
- ciężar udowodnienia tych faktów spoczywa na dłużniku
- możliwość miarkowania kary umownej (ius moderandi)

- kara umowna należy się wierzycielowi bez względu na wysokość poniesionej szkody, natomiast brak szkody stanowi

podstawę do obniżenia wysokości kary umownej.
*SN (7) 6.11.2003, III CZP 61/03: zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody

4) Odstępne

- w zastrzeżeniu tym strony uzależniają prawo do odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej
- gwoli ochrony interesów strony przeciwnej oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone

jednocześnie z zapłatą odstępnego

5) Inne zastrzeżenia umowne – np. warunek, termin

VII. NIEKTÓRE OGÓLNE UMOWY Z CZĘŚCI OGÓLNEJ PRAWA ZOBOWIĄZAŃ
1. Umowa ramowa
1) Kwestia regulacji

- brak ogólnej regulacji
- często występuje w praktyce i odgrywa w niej duże znaczenie
- np. w przypadku umów generalnych i umów szczegółowych – umowy generalne, ogólne mogą mieć charakter umów

ramowych

2) Cel – organizacja przyszłej współpracy kontraktu:

a. sposób zawarcia umowy – np. tutaj można przydać odpowiednie znaczenie milczeniu
b. treść stosunku obligacyjnego – np. zasady zawarcia i rozwiązania umowy

3) Treść umowy ramowej (der Rahmenvertrag, le contrat – cadre)

- umowę ramową cechuje przede wszystkim to, że z umowy tej nie wynikają bezpośrednio żadne roszczenia dla stron
- w umowie ramowej strony układają przyszłe umowy

umowy szczegółowe

Umowa ramowa

*jeżeli jedna ze stron wypowiedziała umowę ramową, to może to spowodować rozwiązanie umów szczegółowych
(zależy to od woli stron)

*skoro z umowy ramowej nie wynikają roszczenia, to nie wynikają z niej także konkretne świadczenia (one będą
wynikały z umów szczegółowych, „umów wykonawczych”)

2. Umowa przedwstępna (!) – art. 389 – 390 kc
1) Cel i znaczenie prawne

- umowa przedwstępna to umowa, która w przyszłości ma zorganizować wykonanie umowy definitywnej
- umowa przedwstępna poprzedza zawarcie umowy definitywnej w przyszłości
- strony nie zawierają umowy definitywnej od razu z różnych powodów, np. rzecz jeszcze nie powstała, strona nie jest

jeszcze właścicielem rzeczy, strona nie ma pieniędzy

ART. 389 KC

B UMOWA PRZEDWSTĘPNA

nabywca

np. przedsiębiorstwo developerskie

(konsument)

A B UMOWA DEFINITYWNA

2) Treść

- o treści umowy decydują strony
- w umowie mogą być dwie strony zobowiązane albo tylko jedna strona zobowiązana

3) Skutki prawne umowy (katalog roszczeń)

B UMOWA PRZEDWSTĘPNA (UMOWA I)

Jakie roszczenia?

a) roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej (UMOWA II)

- może przysługiwać tylko A lub A i B

- realizacja roszczenia: art. 64 kc

1. A jest uprawniony, a B jest zobowiązany

2. B odmawia zawarcia umowy

3. A wytacza proces B

4. wyrok sądowy zastępuje oświadczenie woli (wyrok kreuje consensus)

b) roszczenie odszkodowawcze (roszczenie słabsze)

- proces o odszkodowanie, art. 471 kc

c) inne roszczenia, np. kary umowne

*strona może wybrać albo roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej albo roszczenie odszkodowawcze
*roszczenie odszkodowawcze to nie jest odszkodowanie pełne – jest to roszczenie niepełne w ramach ujemnego interesu
umownego (chyba, że strony inaczej postanowiły – wtedy może być pełne)
*jest dopuszczalne powództwo o roszczenie alternatywne (ale tu kwestia kosztów sądowych)
*doczytać o odpowiedzialności w granicach pozytywnego a ujemnego interesu umownego

4) Przedawnienie roszczeń

- art. 390§3 kc wprowadza odrębność od reguły z art. 117 i następnych kc
- wszystkie roszczenia, które wynikają z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym

umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy
przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne

5) Termin zawarcia umowy

- w treści umowy przedwstępnej nie musi tkwić element czasu (termin nie jest niezbędny)
- strony nie muszą określić, kiedy zawrą umowę definitywną
- art. 389 kc ma charakter dyspozytywny:

*jeżeli termin nie został wyznaczony – może go wybrać jedna ze stron
*jeżeli termin wyznaczą obie strony – kto pierwszy, ten lepszy (termin wyznaczony przez stronę, która pierwsza złożyła
stosowne oświadczenie)
*jeżeli strony nie wyznaczą terminu – w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej gaśnie roszczenie o
zawarcie umowy przyrzeczonej

6) Umowa przedwstępna a tzw. umowa deweloperska

- umowa deweloperska może być wariantem umowy przyrzeczonej (gdy w 2012 wejdzie w życie ustawa deweloperska

będziemy mieć do czynienia z dwiema postaciami umowy przedwstępnej: umową kodeksową i umową developerską)

- umowa deweloperska powinna mieć formę aktu notarialnego

B [umowa konsumencka lub niekonsumencka]

nabywca

deweloper

(najczęściej konsument,

(każda osoba)

ale może też być developer)

- przykład z orzecznictwa SN: Leopard SA w Krakowie ogłosił 2, czy 3 lata temu upadłość. Deweloper ustanowił hipotekę

na nieruchomości na rzecz amerykańskiej firmy w zamian za emisję obligacji, kredyt. Ponad 100 indywidualnych osób
wpłaciło ok. 90% wartości mieszania. SN uznał, że trzeba przyjąć ducha nowej ustawy, która wejdzie w życie w 2012r.
(tzn. że względy ochronne ustawy z 2012 powinny być brane pod uwagę także przed wejściem w życie tej ustawy), nie
może być tak, że kontrahenci nie podlegają ochronie prawnej. SN powołał się na art. 58 kc – sprzeczność umowy z
zasadami współżycia społecznego. Hipoteka ustanowiona na rzecz firmy amerykańskiej jest nieważna, transakcja dwóch
firm kapitałowych narusza interes konsumentów.

7) Funkcje i zakres zastosowania instytucji

- w prawie polskim każdą umowę można poprzedzić umową przedwstępną
- można także poprzedzić umowę przedwstępną umową przedwstępną – umowa przedwstępna zobowiązuje do zawarcia

umowy przedwstępnej, a ta druga umowa przedwstępna zobowiązuje do zawarcia umowy definitywnej

3. Umowy gwarancyjne (!!)
ART. 391 KC

ART. 392 KC

ART. 393 KC

UMOWA O SPEŁNIENIE ŚWIADCZENIA
PRZEZ OSOBĘ TRZECIĄ (przez trzeciego)

UMOWA O ZWOLNIENIE DŁUŻNIKA Z
OBOWIĄZKU ŚWIADCZENIA
- umowa o przejęcie wykonania
zobowiązania

UMOWA O ŚWIADCZENIE NA RZECZ
OSOBY TRZECIEJ (na rzecz trzeciego)
- pactum in favorem tertii

Roszczenie o naprawienie szkody

Umowa – 391 kc

A (W) B (D)

a
b

Stosunek obligacyjny
A (W) B (D)
471 kc

Umowa – 392 kc

Stosunek obligacyjny + zastrzeżenie
A (W) B (D)
Zastrzegający Płacący
STOSUNEK POKRYCIA

STOSUNEK

STOSUNEK

WALUTY ZAPŁATY
T

- umowa między W a D (zobowiązanie
inter partes, nie dotyczy osoby trzeciej –
osoba trzecia jest poza stosunkiem
obligacyjnym)
- umowa może mieć 2 warianty:
Dłużnik zobowiązuje się do tego, że
1. T zaciągnie zobowiązanie wobec W
2. T spełni świadczenie z istniejącego
zobowiązania
- jeżeli T nie wykona zobowiązania, to
powstaje roszczenie odszkodowawcze
na linii W-D (W ma roszczenie o
odszkodowanie do D)
- umowa ta jest umową rezultatu: osoba
D odpowiada za rezultat: zaciągnięcie
zobowiązania lub spełnienie świadczenia
(jest to zasada wynikająca ex lege, ale to
może być także umowa starannego

- umowa między D a T
- treść umowy: osoba trzecia wobec D
zobowiązuje się do tego, że W nie będzie
dochodził

niej

zaspokojenia

roszczenia
- W nie musi honorować takiego
zastrzeżenia
- jeżeli W zażądał świadczenia od D, a D
je

zaspokoił,

powstaje

roszczenie

odszkodowawcze na linii D-T z art. 471
kc
- nie można mylić art. 392 kc z art. 519
kc – ale gdy W nie wyraził zgody na
przejęcie długu, to 519 przekształca się
w umowę z 392
- w praktyce może zdarzyć się tak, że T
zobowiązuje się wobec poręczyciela, że
W nie będzie od niego dochodził

- konstrukcja prawna: wierzyciel +
dłużnik + osoba trzecia
- warianty:
1. umowa zastrzeżenia właściwa
- powoduje powstanie roszczenia po
stronie osoby trzeciej
- jest to wariant ustawowy, gdy strony
nie postanowiły inaczej
- T ma roszczenie własne wobec D
2. umowa zastrzeżenia niewłaściwa
- osoba trzecia nie ma roszczenia
- T jest upoważniony do przyjęcia
świadczenia od dłużnika
- sytuacja prawna osoby trzeciej:
1. osoba trzecia jest zainteresowana
świadczeniem i stwierdza, że takie
świadczenie przyjmuje – osoba trzecia
staje się wierzycielem dłużnika, może

działania – strony mogą uregulować
inaczej)
- na tle tej umowy pojawia się
konstrukcja facultas alternativa
- są głosy w literaturze, że umowa z art.
391 kc stała się pierwowzorem dla
umowy gwarancji bankowej i innych
umów gwarancyjnych. De lege lata
należy stwierdzić, że gwarancja bankowa
i inne gwarancje to odrębne instytucje:
Art. 391 kc – odszkodowanie
Gwarancja bankowa – zapłata sumy
gwarancyjnej, która wynika z treści
umowy

zobowiązania – W zawiadomił P, że D się
opóźnia, P zapłacił, czy P może wystąpić
o

odszkodowanie

czy

zawiadomienie oznacza, że T nie
wykonał zobowiązania? SN: skoro
dopuściłeś do zawiadomienia, to nie
wykonałeś

zobowiązania,

jest

odpowiedzialność odszkodowawcza
- D może być każdy podmiot, także
poręczyciel uwikłany w taki stosunek
prawny

żądać spełnienia świadczenia do rąk
własnych, jest to wierzyciel niezależny
od zastrzegającego
2. osoba trzecia nie jest zainteresowana
świadczeniem (np. łapówka, zasada: nic
o mnie, beze mnie)
- możliwość odwołania zastrzeżenia – W
i D mogą zmienić zastrzeżenie, odwołać
je. Odwołanie może nastąpić do czasu
przyjęcia, akceptacji przez osobę trzecią
(jeżeli później, to jest nieskuteczne
wobec T)

- jeżeli jest proces między T (powód) a D
(pozwanym), to jakie zarzuty ma D wobec
osoby trzeciej?

stosunku

osobistego

(np.

odroczenie

spełnienia

świadczenia,

przedawnienie, nowacja)
2. ze stosunku cudzego (W-D, ze
stosunku pokrycia)
- funkcja gospodarcza: uproszczenie
obrotu prawnego : 1 świadczenie, które
spełni dłużnik ma 3 skutki na liniach: W-
D, D-T, T-W [co do zasady wybór T nie
jest przypadkowy, najczęściej T jest
wierzycielem W, np. istaniała między
nimi umowa pożyczki]
(umowa z art. 393 może występować w
połączeniu z umową z art. 392kc)

4. Umowa o świadczenie niemożliwe

- konstrukcja culpa in contrahendo

Zawarcie umowy

(pertraktacje)

Nielojalne zachowanie
B
- w wyniku nielojalnego zachowania się B dochodzi do niezawarcia umowy, można mu przypisać culpa in contrahendo,
winę w pertktarktacji, przez niego nie doszło do zawarcia umowy

- konstrukcja culpa in contrahendo pojawia się m.in. na tle art. 387 kc: strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o

niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą
druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia
*skutek podstawowy – umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna
*skutek wtórny – powstanie roszczenia odszkodowawczego
*art. 387 kc jest przykładem szerszego zjawiska w postaci cupla in contrahendo, nie można nielojalnie zachowywać się
w fazie przedkontraktowej
*podstawa prawna odszkodowania: art. 471 kc
1. dominuje konstrukcja deliktu: kto zachowuje się nielojalnie, popełnia delikt przedkontraktowy
2. jest także podstawa kontraktowa (występuje w nauce niemieckiej): cicha umowa, że sobie nie szkodzimy

*podobna konstrukcja – art. 72 kc: strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych
obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona
poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy

5. Wyzysk – zobacz temat dotyczący modyfikacji stosunków obligacyjnych

VIII. UMOWY KONSUMENCKIE (z podręcznika)
1. Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa
2. umowy zawierane na odległość

część XI WZORCE UMOWNE
I. ROZWÓJ WZORCÓW UMOWNYCH W OBROCIE CYWILNOPRAWNYM
II. WZORCE UMOWNE DE LEGE LATA
III. KATEGORIE KLAUZUL ABUZYWNYCH
IV. KONTROLA WZORCÓW UMOWNYCH

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wykłady 2011-2012, TiR UAM II ROK, Organizacja i zarządzanie przedsiębiorstwem turystycznym
WYKLADY 2011-2012, Prawo rzymskie
pmp wykład I 2011 2012
III B i IV A WYKŁAD 2011 2012
Wykłady 2011-2012 dr Borkowski, TiR UAM II ROK, Organizacja i prowadzenie wycieczek
W2 RYZYKO ZAWODOWE wyklad 2011 2012
TPPL wykłady a.d. 2011-2012, materiały farmacja, Materiały 4 rok, tpl, na zaliczenie
zaawansowany wyklad8 2011 2012
zaawansowany wyklad7 2011 2012
pmp wykład podmioty 2011 2012
mikologia biol 2011 2012 wyklad Nieznany
Wykłady - K. Segiet pedagogika społeczna 2011, 2012
Zobowiązania 2011 2012
0 SUPLEMENT Wykłady Mikrobiologia WWL 2011 2012
MIKOLOGIA biol 2011 2012 wyklad2 3

więcej podobnych podstron