1

 

 

2

Ekologia

 to nauka o strukturze i 

funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem 

oddziaływań pomiędzy organizmami, a ich 

środowiskiem.  

 

 Ekologia jest to nauka o domu, zamieszkałym 

przez wszystkie organizmy

 

 

3

Na organizmy w środowisku oddziaływują 

czynniki:

ABIOTYCZNE 

(nieożywione)

światło, woda, gleba, gazy 

atmosferyczne, rzeźba terenu, 

klimat, temperatura

BIOTYCZNE  (żywe)

Oddziaływania pomiędzy 

wszystkimi żywymi 

organizmami (roślinnymi i 

zwierzęcymi

Tworzą 
biotop

Tworzą 
biocenozę

 

 

4

Poziomy organizacji 

ekologicznej

 Ekologia może być uprawiana na różnych 

poziomach organizacji biologicznej 

Wyróżnia się 4 poziomy organizacji:

 Osobniczy (organizmalny)
 Populacyjny
 Biocenotyczny
 Ekosystemalny

  

 

 

5

Organizm – twór fizykochemiczny, zdolny do życia i 

samoutrzymywania 

się przy nim dzięki stałej wymianie materii i energii ze 

środowiskiem, 

w którym żyje.

 



Sposoby przekazywania informacji między osobnikami:

 Chemiczne (np. feromony)
 Akustyczne (np. pieśni godowe ptaków, owadów)
 Wzrokowe (np. szaty godowe)

 

 

6

Populacja 

–  zbiór  osobników  tego  samego 

gatunku, 

mogących 

się 

skutecznie 

i 

swobodnie  krzyżować,  zajmujący  tę  samą 
niszę  ekologiczną  tj.  przestrzeń  która 
zapewnia  im  niezbędne  warunki  życiowe 
(terytorium, schronienie i pożywienie), oraz  
funkcje  jakie  spełnia    w  ekosystemie

Cechy populacji:

liczebnoś
ć

rozrodczość

śmierteln
ość

struktura 
wiekowa

rozprzestrzenianie się

struktura 
przestrzenna

 

 

7

Liczebność populacji- to liczba osobników 

składających się na populację, ich liczbę  

przypadającą na określoną jednostkę powierzchni 

określa się jako zagęszczenie 

Tempo wzrostu ilościowego populacji obrazują 
dwie krzywe wzrostu. Wzrost może być:

Ograniczony (warunkami środowiska np. obecność 
drapieżników, klimatem, chorobami)
Nieograniczony- wówczas liczba osobników stale 
wzrasta

-

 

 

8

Rozrodczość

- stosunek liczby nowo urodzonych 

osobników do liczebności całej populacji

Śmiertelność-

 dotyczy umieralności osobników 

populacji. Obrazują ją krzywe przeżywania 
wskazujące na:



Wskaźnik śmiertelności bardzo wysoki (mięczaki, ostrygi, 

żaby) najczęściej występujący (III)



Wskaźnik śmiertelności wypośrodkowany, rzadko występujący 

(jaszczurki, owady o przeobrażeniu zupełnym) (II)



Niski wskaźnik śmiertelności wynikający z umieralności 

związanej dopiero ze starością (człowiek, bizony) (I)

 

 

9

Struktura wiekowa-

 przedstawia się ja 

graficznie w podstacji tzn. piramid wiekowych. W 
zależności od wieku osobników  wyróżniamy 
populacje:

Rozwijające się -gdzie dominują osobniki młode (A)
Ustabilizowaną – gdzie udział poszczególnych grup 
wiekowych jest stały (B)
Wygasającą – gdzie dominują osobniki stare ( C)

         

A                         B                 

       C

wiek

przedrozrodc
zy

rozrodczy

porozrodczy

 

 

10

Rozprzestrzenienie 

polega na przemieszczaniu się 

organizmów dorosłych lub młodocianych  (larw, nasion, 
zarodków) do wewnątrz lub na zewnątrz populacji.

Istnieją 3 formy rozprzestrzeniania:

Emigracja- jednokierunkowy ruch na zewnątrz
Imigracja- jednokierunkowy ruch do wewnątrz
Migracja- ruch dwukierunkowy  (wychodzenie na zewnątrz i 
powracanie)

Struktura przestrzenna

 

populacji związana jest z 

rozprzestrzenianiem się osobników oraz ich liczebnością . Wyróżnia 
się rozmieszczenie

Równomierne np. rośliny w sadzie
Losowe np. muchy
Skupiskowe. np. antylop, pawianów, dębów
Wyspowe

a

b

c

d

  

Rozmieszczenie osobników 

populacji:

 

a – skupiskowe, 

b – losowe, 

c – równomierne, 

d – wyspowe.

 

 

11

Tolerancja ekologiczna -  zdolność organizmu 

do przystosowania się do zmian danego 

czynnika 

• Prawo minimum Liebiga – czynnik, który jest w minimum, 

działa ograniczająco na dany organizm (określa możliwość 
rozwoju organizmu)

• Prawo tolerancji Shelforda – zarówno niedobór, jak i nadmiar 

czynnika mają ograniczający wpływ na życie danego 
organizmu

 

Zakres tolerancji ekologicznej 

Zakres tolerancji opisują 3 

wskaźniki:

1.

Minimum (dolna wartość 
czynnika)

2.

Maksimum (górna wartość 
czynnika)

3.

Optimum  (wartość w której 
organizm ma najlepsze warunki 
bytowania)

 

 

12

Biocenoza 

 Biocenoza jest to zespół organizmów złożony z 

populacji wszystkich gatunków, zasiedlających 
określony teren (las, łąka).

 Przedstawiciele tego zespołu wchodzą ze sobą w 

różne zależności.

 Populacje, zasiedlające daną biocenozę, oddziałują 

na siebie wzajemnie poprzez współzawodnictwo o 
pokarm, światło, przestrzeń życiową, zgodne 
współżycie i zjadanie się.

 

 

13

Rodzaje biocenoz

 

Morze

Rzeka

Las

Łąka 

Pole

Sad

Staw

 

NATURALNA

SZTUCZNA

 

 

14

Funkcjonowanie 

biocenozy

 Warunkiem trwałości biocenozy jest obecność w niej populacji, 

należących do trzech grup ekologicznych.

 Powinny występować w niej:

  producenci,

  konsumenci          

  destruenci (reducenci)

 Grupy te charakteryzują się odmiennym sposobem zdobywania 

pokarmu.

 Każda biocenoza charakteryzuje się określoną strukturą 

troficzną (pokarmową), na którą składają się łańcuchy 

troficzne (pokarmowe) i poziomy troficzne

 

 

15

D

E

S

T

R

U

E

N

C

I 

Poziomy troficzne

Zwierzęta mięsożerne – KONSUMENCI II, III, IV rzędu

Zwierzęta roślinożerne – KONSUMENCI I rzędu

Rośliny  -  PRODUCENCI 

 

 

16

Producenci 

 Producenci rozpoczynają 

każdy łańcuch pokarmowy

 Producentami są rośliny, 

które wykorzystują energię 

promieniowania 

słonecznego do wytwarzania 

związków organicznych z 

nieorganicznych  w procesie 

fotosyntezy

 

 

17

Konsumenci 

 Organizmy cudzożywne, korzystające   z substancji 

organicznych pobranych wraz z pokarmem

 Spożywają i zużywają wytworzoną przez producentów 

materię organiczną jako materiał budulcowy  i 
energetyczny

 W zależności od typu pokarmu wśród konsumentów 

wyróżnia się:

 konsumentów I rzędu (roślinożercy), np.  sarna, 

królik,

 konsumentów II rzędu – odżywiających się 

zwierzętami roślinożernymi np. żaba, sikora, kret,

 konsumenci III rzędu odżywiają się zwierzętami 

mięsożernymi np. lis, wilk.

 

 

18

Reducenci 

 Są konsumentami 
 Odżywiają się martwą materią 

organiczną i rozkładają ją do 
prostych związków nieorganicznych.

 Proces redukcji związków 

organicznych do nieorganicznych 
(mineralizacja) umożliwia krążenie 
pierwiastków  w przyrodzie

 Reducentami są bakterie i grzyby

MARTWA 
MATERIA 

ORGANICZNA

ZWIĄZKI

NIEORGANICZNE

REDUCENCI

 

 

19

Łańcuchy pokarmowe

 Życie konsumentów zależy od producentów, a 

wzrost i rozwój producentów zależy od soli 

mineralnych w glebie, których dostarczają 

destruenci – łańcuch pokarmowy

 Łańcuch pokarmowy pokazuje zależności 

pokarmowe pomiędzy organizmami w biocenozie.

 Łańcuch, którego poszczególne ogniwa stanowią  

producencji  i konsumencji kolejnego rzędu to 

łańcuch spasania

 Łańcuch detrytusowy

  zaczyna się od detrusu, 

zjadanego przez mikroorganizmy, które są 

pokarmem drapieżników

roślina

pasikonik

żaba

lis

wilk

 

 

20

Sieci 

pokarmow

e

 Rzadko się zdarza, aby 

konsumenci ograniczali 
się  do jednego źródła 
pokarmu

 Łańcuchy pokarmowe 

rozdzielają się i łączą, 
tworząc skomplikowane 
sieci pokarmowe

 

 

21

Typy współzależności w biocenozie

Charakter 

interakcji

Interakcja

Populac

jaA         

 B

Przykłady

NEUTRALNE

Neutralizm

 0          

0

jemioła - konwalia

ANTAGONISTY-
CZNE
 (ujemne)

Konkurencja

 +         -

Wróbel – gołąb, drzewa w drzewostanie

Drapieżnictw

o

  +         -

Wilk- sarna, lis-zając

Pasożytnictw

o

  +         -

Tasiemiec – ssaki, kleszcz - borsuk

Allelopatia

  +         -

Grzyby – rośliny, bylice – inne rośliny

Amensalizm

  0         -

Grzyb-bakterie,  wrzos - dąb

PROTEKCJONI
S-
TYCZNE
(dodatnie)

Komensalizm

  +         

0

Padlinożercy – drapieżca

Protokoopera

cja

  +         

+

Bąkojady – bawoły, krab - ukwiał

Mutualizm

  +         

+

termity – wiciowce jelitowe 

Klasyfikacja oparta na korzyściach lub 

szkodach, jakie odnosi jedne lub oba gatunki

 

 

22

Ekosystem 

– obszar, w którym środowisko 

nieożywione 

oraz żywe organizmy nawzajem na siebie 

oddziałują

Ekosystem = biotop + biocenoza

 W ekosystemie wyróżnia się poziom producentów i 

konsumentów, które tworzą łańcuchy pokarmowe 
oraz sieci pokarmowe

 

 

23

Każdy ekosystem naturalny stanowi układ 
otwarty i funkcjonuje dzięki przepływowi energii i 
krążeniu materii 
Przepływ materii i energii zachodzi  za pomocą 
łańcuchów pokarmowych (troficznych)
Wszystko to jest możliwe gdy dociera do niego 
energia słoneczna

Pobrana energia zostaje 
zużyta na:
Produkcję – przyrost biomasy i 
liczebności
Koszty utrzymania- 
metabolizm, aktywność , 
termoregulacja, oddychanie
Część energii 
niewykorzystana , odrzucona  w 
podstacji fekalii

Przepływ energii przez ekosystem

 

 

24

Rozwój ekosystemów-

Sukcesja ekologiczna

 Uporządkowany, stopniowy proces kierunkowych zmian 

biocenozy,  prowadzący  do  przeobrażenia  się  prostych 
ekosystemów a bardziej złożone.

– sukcesja pierwotna –

 gdy na terenie, gdzie 

zachodzi nie istniała wcześniej żadna inna biocenoza 
(bardzo powolna-1000 lat)

– sukcesja wtórna

 – zachodzi w miejscu zajmowanym 

poprzednio przez inna (niestabilną) biocenozę (np. po 
zniszczeniu poprzedniego ekosystemu) (50-200 lat)

 

 

25

OCHRONA EKOSYSTEMÓW

 Zgodnie z obowiązującą w naszym kraju 

ustawą o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 
r., przestrzenne formy ochrony obejmują:

 

– parki narodowe
– rezerwaty przyrody
– parki krajobrazowe
– obszary chronionego krajobrazu
– pomniki przyrody
– stanowiska dokumentacyjne
– użytki ekologiczne
– zespoły przyrodniczo-krajobrazowe