Podmioty
prawa
międzynarodowego

- państwa
- organizacje
międzynarodowe rządowe
- Stolica Apostolska
- Suwerenny Zakon
Kawalerów Maltańskich

Opinia doradcza MTS w sprawie
odszkodowania za szkody
poniesione w służbie ONZ (1949)



Wysłannik ONZ, hrabia F.
Bernadotte zabity w Jerozolimie



„podmioty prawa w jakimkolwiek
systemie prawnym niekoniecznie
są identyczne, jeśli idzie o ich
charakter oraz zasięg ich praw”

Pojęcie



Podmiotowość w prawie

międzynarodowym publicznym



Atrybuty:

•

Ius tractatuum

•

Ius legationis

•

Ius standi



Rodzaje:



Pierwotna



Wtórna

Państwo



Cecha – suwerenność:



Całowładność



Samowładność



Elementy (wg konwencji o prawach

i obowiązkach państw z

Montevideo z 1933 r.)



Ludność



Terytorium



Władza – efektywny rząd



Zdolność do utrzymywania stosunków

z innymi państwami

Suwerenna równość
państw



Deklaracja zasad prawa
międzynarodowego z 1970 r.

•

Równość względem prawa

•

Każde państwo korzysta z praw związanych z
pełną suwerennością

•

Nienaruszalność terytorium i niepodległość
polityczna

•

Prawo swobodnego wyboru i rozwijania
systemu politycznego, społ., gosp.,
kulturalnego

•

Obowiązek wypełniania w dobrej wierze
swoich zobowiązań

Powstanie państwa



Czysty fakt wymykający się
ocenie prawnej



Sposoby:

•

w wyniku wojny albo w wyniku
procesu pokojowego

•

przez odłączenie się od albo rozpad
istniejącego państwa, połączenie się
państw, powstanie na terytorium
stanowiącym res nullius

Rodzaje państw



ze względu na strukturę



Jednolite



Złożone (federacja i konfederacja)



ze względu na ograniczenie zdolności

do czynności prawnych w stosunkach

międzynarodowych



Państwa zależne (protektoraty i

państwa wasalne) … to już historia



Mini-państwa



Państwa trwale neutralne

Inne podmioty



Naród



Stolica Apostolska



Zakon Kawalerów Maltańskich



Międzynarodowy Trybunał Karny



„ograniczona” podmiotowość

osób fizycznych i prawnych

Naród



Mancini, 1851 r. – zasada narodowości

(prawo do wolności posiadają też całe

zbiorowości)



Zasada prawa do samostanowienia:



Deklaracja antykolonialna (1960 r.)



Deklaracja zasad (1970 r.)



opinia doradcza MTS w sprawie Sahary

Zachodniej z 1975 r.

•

Zasada fundamentalna w kontekście

dekolonizacji

•

Dotyczy narodów, a nie terytoriów

Prawo do
samostanowienia



Naród – pojęcie polityczne, a nie prawne;

kryteria uznania zbiorowości za naród:

•

Efektywność

•

Stabilność i trwałość

•

Reprezentatywność



Formy realizacji:



Samostanowienie zewnętrzne

•

Utworzenie odrębnego własnego państwa (secesja)

•

Połączenie się z istniejącym państwem

•

Inkorporacja/zjednoczenie



Samostanowienie wewnętrzne

•

Prawo do autonomii w ramach istniejącego

państwa

Prawo do samostanowienia
a zasada integralności
terytorialnej



Obydwie zasady w PMP



„prawo do samostanowienia nie

może być wykorzystywane w celu

‘upoważnienia lub zachęcania do

jakiejkolwiek działalności, która by

rozbijała lub naruszała, w całości

lub w części, integralność

terytorialną lub jedność polityczną

suwerennych i niepodległych

państw”

Stolica Apostolska i
Watykan



Nierozerwalnie powiązane osobą
Papieża – głowa państwa
watykańskiego i głowa kościoła
katolickiego



Relacja Stolica Apostolska – Watykan:

•

SA: bezterytorialna organizacja
międzynarodowa

•

Watykan: niesuwerenna organizacja
bezterytorialna

Stolica Apostolska c.d.

Traktat laterański 1929 r. – utworzenie

państwa-miasta Watykan (Włochy-Stolica
Apostolska)

•

Uznanie podmiotowości prawnomiędzynarodowej

•

oparcie terytorialne



Podział funkcji w praktyce:



Stolica Apostolska – sprawy duchowne
(konkordaty), ważne umowy, prawo legacji



Watykan – sprawy świeckie (umowy
administracyjne i techniczne

)

Zakon Kawalerów
Maltańskich



Podmiot sui generis



Historyczny tytuł do podmiotowości
prawnomiędzynarodowej



Ius tractatuum/ius legationis



Status obserwatora w
organizacjach międzynarodowych



Własne władze, waluta, poczta



Działalność humanitarna

Uznanie
międzynarodowe



Pojęcie



Rodzaje:



de iure i de facto



indywidualne i grupowe



wyraźne i dorozumiane (forma)



przedwczesne i spóźnione



Brak obowiązku uznawania, ale… obowiązek

nieuznawania sytuacji nielegalnych (doktryna

Stimsona (l.30 XX w.); opinia doradcza MTS w sprawie

muru w Palestynie z 2004 r.



Przedmiot uznania:



Państwo



Rząd



Strona wojująca/powstańcy



Naród

Osoby fizyczne i prawne



Wtórna, warunkowa podmiotowość
w prawie międzynarodowym



Przykłady:



Prawo petycji



Indywidualna odpowiedzialność
karna



Funkcjonariusze międzynarodowi



Historycznie – „ludy tubylcze”

Uznanie państwa



Kryterium – efektywność + inne
elementy



Konsekwencje uznania:

•

Teoria konstytutywna

•

Teoria deklaratoryjna



Znaczenie:

•

Akceptacja nowego państwa

•

Nawiązanie stosunków
dyplomatycznych

•

Stwierdzenie kompetencji jego
organów

Uznanie rządu



Gdy rząd dochodzi do władzy w
drodze pozakonstytucyjnej



Kryteria: obiektywne – znów
EFEKTYWNOŚĆ i subiektywne



Historia:



Doktryna Tobara (Ekwador, 1907 r.)



Doktryna Estrady (Meksyk, 1930 r.)

Uznanie za stronę
wojującą/powstańców



Kryteria:



Własny rząd i organizacja wojskowa



Efektywna kontrola części terytorium



Działania wojenne prowadzone zgodnie z

prawem konfliktów zbrojnych



Skutki prawne:



Nabycie praw i obowiązków państwa

prowadzącego wojnę



Zachowanie neutralności przez państwa

uznające



Odpowiedzialność międzynarodowa za

wydarzenia na terytorium kontrolowanym



Powstańcy nie są traktowani jak przestępcy

Odpowiedzialność
międzynarodowa –
koncepcja ogólna



Warunki:



Naruszenie normy prawa

międzynarodowego - bezprawność



Przypisanie naruszenia konkretnemu

podmiotowi



Odpowiedzialność bezpośrednia i

pośrednia



Odpowiedzialność bezpośrednia:



Działanie organów wykonawczych



Działanie władzy prawodawczej



Działanie organów sądowych

Odpowiedzialność –
koncepcje szczególne



na podstawie odrębnej umowy
międzynarodowej



Na zasadzie ryzyka



Na zasadzie winy



Zob. Konwencja o
odpowiedzialności za szkody
wyrządzone przez obiekty
kosmiczne (1972 r.)

Formy odpowiedzialności



Reparacja (naprawienie szkody)



Restytucja



Odszkodowanie



Satysfakcja



Sankcje – ekonomiczne i
wojskowe

Państwo – terytorium

Terytoria

w PMP

Terytoria

państwowe

Terytoria

niepodlegające

suwerenności

państwowej

res communis

res nullius

Terytoria

zależne

kolonialne

niekolonialne

Terytorium państwowe



Przedmiot władzy państwowej oraz

przestrzeń, w granicach której państwo

wykonuje władzę wyłączny i pełny w

stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń

(zwierzchnictwo terytorialne)



Rodzaje:



Lądowe



Morskie



Powietrzne



Podziemie

•

Orzeczenie MTS w sprawie działalności

militarnej i paramilitarnej w Nikaragui (1986 r.)

Terytorium Polski

Umowy:



Jałta i Poczdam



Polsko-radziecka umowa z

1945 r.



Układ zgorzelecki Polska -

NRD (1950)



Umowa Polska –

Czechosłowacja z 1958 r.



Układ Polska – RFN z

1970 r.



Umowa RP – Niemcy z

1990 r.

Źródło grafiki: www.wikipedia.pl

Zasady dotyczące
terytorium



Ochrona integralności
terytorialnej



Nienaruszalność granic



Zwierzchnictwo terytorialne:



Aspekt pozytywny



Aspekt negatywny

Ograniczenia
zwierzchnictwa
terytorialnego



Wynikające z powszechnego PMP



Zasada dobrosąsiedztwa



Niewyrządzanie szkód innym państwom



Immunitety i przywileje



Umowne



Demilitaryzacja (całkowita i częściowa)



Neutralizacja



Bazy wojskowe



Dzierżawa



Serwituty (służebności międzynarodowe)

Nabycie/utrata
terytorium



Cesja terytorialna



Odpłatna (np. Alaska)



Wzajemna (np. polsko-słowacka umowa z

2002 r. – „wymiana” terytoriów w

Pieniniach)



Plebiscytarna (np. Górny Śląsk po I wojnie)



Efektywna okupacja (zawłaszczenie) res

nullius (np. wyspa Jan Mayen w 1924 r.)



Zasiedzenie (np. wyspy Palmas)



Przyrost (alluvio/avulsio/alveus derelictus)



Debellatio (podbój)

Debellatio (podbój)

Granice państwowe



Definicja



Rodzaje:

1)

Naturalne i sztuczne

2)

Orograficzne i geometryczne

o

Ustalanie – trzy etapy:

1)

Delimitacja

2)

Demarkacja (czasem

redemarkacja)

3)

Administracja

Rzeki w PMP



Międzynarodowe



Wielonarodowe



Graniczne



Międzynarodowe sensu stricto:

•

Żeglowne

•

Ujście do morza

•

Swoboda żeglugi zagwarantowana

umownie



Narodowe (wewnętrzne)

Rzeka międzynarodowa
sensu stricto



Swoboda żeglugi:



Kongres wiedeński 1815 r.



Kongres paryski 1856 r. – Dunaj



Konferencja berlińska 1885 r. – Kongo i

Niger



Traktat wersalski 1919 r. – Odra,

Wełtawa, Łaba, Niemen



Konwencja barcelońska o statucie dróg

żeglownych o znaczeniu

międzynarodowym z 1921 r.

Prawo morza



1958 r. – cztery konwencje:



o morzu terytorialnym i strefie

przyległej



o morzu otwartym



o rybołówstwie i konserwacji

zasobów żywych morza otwartego



o szelfie kontynentalnym



Konwencja o prawie morza z

1982 r. (Montego Bay)

Obszary morskie

Kategorie

państwowe

Niepodlegajace

suwerenności

państwa

Gdzie, państwo ma pewne

uprawnienia

Res communis

Morskie wody wewnętrzne

Morze terytorialne

Wody archipelagowe

Strefa przyległa

Wyłączna strefa ekonomiczna

Szelf kontynentalny

Morze otwarte

Dno mórz i oceanów

poza granicami jurysdykcji

państwowej

Strefy morskie wg
Konwencji o prawie
morza (1982 r.)



Wyłączna strefa

ekonomiczna

(maks. 200 mm)



Strefa przyległa

(maks. 24 mm)



Morze

terytorialne

(maks. 12 mm)



Morskie wody

wewnętrzne

(zatoka, port

etc.)

- wszystkie

odległości

mierzymy od

linii

podstawowej

Linia podstawowa - typy



Normalna – linia najniższego stanu
wody wzdłuż wybrzeża



Proste linie podstawowe, gdy:



Linia wybrzeża jest głęboko wgięta i
wrzyna się w ląd



Wzdłuż wybrzeża w jego bezpośrednim
sąsiedztwie znajduje się pasmo wysp



Archipelagowa linia podstawowa
(państwo wyspiarskie)

Strefy morskie wg ustawy o
o obszarach morskich RP i
administracji morskiej
(1991 r.)



Morskie wody wewnętrzne



część Jeziora Nowowarpieńskiego i Zalewu Szczecińskiego

ze Świną i Dźwiną i Zalewem Kamieńskim oraz Odra

między Zalewem Szczecińskim a wodami portu Szczecin



część Zatoki Gdańskiej



część Zalewu Wiślanego



wody portów



Morze terytorialne



Obszar wód o szerokości 12 mm od linii podstawowej (linia

najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża lub zewnętrzna

granica morskich wód wewnętrznych)



Redy – włączone do morza terytorialnego



Wyłączna strefa ekonomiczna



na zewnątrz morza terytorialnego, obejmuje wody, dno

morza i wnętrze ziemi pod nim



jej granice określają umowy międzynarodowe

Strefy morskie RP

źródło:

www.skyscrapercity.com