Wykłady – Pedagogika społeczna
dr Katarzyna Segiet
Co to jest pedagogika społeczna
Helena Radlińska jest prekursorem i twórcą pedagogiki społecznej, stworzyła
definicję pedagogiki społecznej, która jest aktualna aż do dzisiaj.
Pedagogika społeczna wg Heleny Radlińskiej
1. Jest dyscypliną pogranicza – powstała na pograniczu nauk, które zajmują się
człowiekiem i jego środowiskiem, która ma własny punkt widzenia – rozpatruje
wiele problemów społecznych człowieka ale rozpatruje je ze względu na swoje
cele itp.
2. Jest dyscypliną praktyczną – charakter jej badań jest prakseologiczny, posiada
własne metody i techniki badań środowiska jest nauką interdyscyplinarną.
Bada wzajemne relacje człowieka ze środowiskiem.
Pedagogika społeczna to relacja :
Człowiek
środowisko społ., kulturowe
edukacja
Pedagogikę społeczną interesuje środowisko, które odziaływuje w sposób
edukacyjny na człowieka.
Zadanie pedagogiki społecznej wynikające z tej relacji – przede wszystkim ma
oddziaływać na człowieka jego środowisko w sposób bardzo aktywizujący jego siły
społeczne ( energia, która może tkwić w jednostce lub w grupach czy
społeczeństwie, pedagogika społeczna ma wydobyć tę energię, która ma pozwolić
na przebudowę środowiska życia jednostki). Człowiek zmienia to środowisko w imię
własnych ideałów ale to środowisko odziaływuje na człowieka.
Jej zadaniem jest aktywizowanie wychowawczo oddziaływania na środowisko
życiowe jednostki. Skupia się na problematyce środowiskowych uwarunkowań
procesów wychowawczych oraz analizie tych warunków umożliwiających
zaspakajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych fazach jego życia –
człowiek, w każdej fazie życia, różnorodnych sytuacjach życiowych, człowiek w
rodzinie, w szkole, aktywność ludzka. Koncentruje się na środowisku życia
jednostek, grup, oraz instytucjach celowo powołanych do realizacji zadań
wychowawczych. Pedagogika społeczna jest jednocześnie teorią i praktyką
pedagogiczną, czyli rozwija się do dzisiaj jako obszar teorii i praktyki edukacyjnej.
Praktyka związana jest z praktyką życia rodzinnego, czyli z teorią potrzeb ludzkich.
Pedagog społeczny chce przekształcać oddziaływania w intencjonalną pracę
wychowawczą.
1
Współczesna definicja pedagogiki społecznej:
Pedagogika społeczna – powstała i rozwija się jako obszar teorii i praktyki
edukacyjnej. Teoria życia społecznego uwzględniająca potrzeby ludzkie człowieka.
Z punktu widzenia pedagogiki społecznej: wychowywać – to realizować w
środowisku zadania indywidualne, grupowe, instytucjonalne, które będą zmierzać do
tego aby ulepszać zastane środowisko w imię zastanych wartości i celów tworzenia
warunków do realizacji idei sprawiedliwości społecznej.
Funkcje pedagogiki społecznej – grupy funkcji
1. Ciągłe odczytywanie problemów życiowych jednostek, grup i kształtowanie
wrażliwości na te problemy;
2. Próby lepszego rozumienia relacji między człowiekiem i środowiskiem jego życia, tworzenia teorii, które umożliwiałyby wyjaśnienie zachodzących tam zmian, procesów i jak pomóc np. teorie środowisk wychowawczych;
3. Niesienie pomocy ludziom potrzebującym wsparcia w rozmaitych sytuacjach
życiowych.
Funkcje i zadania pedagogiki społecznej
1. poznawcze
2. teoretyczne
3. praktyczne – diagnoza, profilaktyka, opieka, terapia pedagogiczna, stawianie
opinii
Pedagogika społeczna ma charakter interdyscyplinarny – współpracuje z różnymi
naukami np. socjologią, psychologią itp., bada cały obszar związany z rodziną,
patologią rodziny, interesuje się szkołą, dzieckiem, organizacją czasu wolnego,
problemami społecznymi itp.. Współpracuje z wieloma naukami, które pozwalają
odpowiedzieć jej na pytanie JAKI JEST CZŁOWIEK?. Pedagogika społeczna próbuje
odpowiedzieć na pytania: JAK BYĆ MOŻE?, JAK BYĆ POWINNO?, CO ZROBIĆ
ŻEBY BYŁO LEPIEJ?, JAK POMÓC?. Jest dyscypliną użyteczną, utylitarną ma
wyodrębniony obszar działania tj. środowisko działania pedagogiki społecznej.
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA ZAJMUJE SIĘ
1. Dziećmi – Jaka jest postać adaptacji społecznej (warunki życia, sytuacje) dzieci uspołeczniających się w różnych warunkach życiowych? Jaki jest ich
start
życiowy
i kariera edukacyjna?
2. Młodzieżą – Do jakich społecznie oczekiwanych i pożądanych ról ma prowadzić edukacja specjalizującą życiowo młodzież, w jakie wyposażyć ją
kompetencje życiowe, czemu służące i jak je spożytkować?
3. Dorosłymi – W jakich strukturach społecznych i w jaki sposób powinny się
stabilizować osoby dorosłe, by zdołały zachować zdolność do reprodukcji biologicznej, społecznej, kulturowej?
4. Starszymi – Jak uchronić ludzi starszych, którzy już schodzą z areny życia
społecznego przed ich społeczną degradacją? Jak zwyciężać problemy tak
2
licznej grupy społecznej? Jak strzec człowieka przez patologiczną nieporadnością?
Pedagogika społeczna w pewnym sensie związana jest z resocjalizacją, patologią
społeczną. Nie można jej oddzielić od polityki. Buduje koncepcje teorii wychowawczych.
Pojęcia pedagogiki społecznej.
Środowisko
Środowisko :
1. H
elena Radlińska – środowisko jest to zespół warunków, wśród których bytuje
jednostka
i czynników przekształcających jej osobowość, oddziaływujących stale lub
przez dłuższy czas;
2. R
yszard Wroczyński – uzupełnia definicje Radlińskiej – jej uczeń; środowisko
są to składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system
bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne;
3. A
leksander Kamiński – również uzupełnia tą definicję Radlińskiej – kolejny jej
uczeń; Środowisko są to elementy otaczającej struktury przyrodniczej,
społecznej i kulturowej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy
czas, krótko lecz ze znaczną siłą jako samorzutną lub zorganizowany system
kształtujących ją podniet;
4. Ew
a Marynowicz – Hetka - W rezultacie możemy powiedzieć, że środowisko
to te elementy, które są bezpiecznie spożytkowane na osiągnięcie zamierzeń;
H. Radlińska – otoczenie a środowisko – otoczenie jest strukturą szerszą, trwałą natomiast środowisko jest częścią otoczenia, które wywiera na człowieka wpływ.
Interpretacje środowiska : dwa podejścia – koncepcje:
1. I ndywidualistyczna ( subiektywistyczna) – patrzenie na środowisko od strony
jednostki, każda jednostka ma swoje środowisko.
2. O
biektywistyczna Paweł Rybicki – jest to środowisko typowe od strony życia
zbiorowości, patrzymy na środowisko, dostrzegamy w nim sumy warunków
tworzonych przez życie zbiorowe dla kształtowania się życia jednostek. To co
jest wspólne dla danej społeczności.
Znaczenie środowiska dla życia człowieka – rola środowiska :
1. D
eterminizm – Spencer, Bergman – istoty ludzkie są kształtowane przez środowisko przyrodnicze;
2. Pe
rsonaliści – idealizm pedagogiczny – Foester – jednostka jest wrażliwa na
motywacje wyższego poziomu na podstawie tego kształtuje swój charakter;
3. W
zajemny wpływ - Środowisko odziaływuje na człowieka i człowiek na
środowisko – H. Radlińska
Postawy człowieka wobec środowiska wg H. Radlińska
- postawa czynna, twórcza – każdy człowiek powinien się taką postawą charakteryzować; człowiek aktywnie uczestniczący w środowisku;
- bierna – charakteryzuje okres dzieciństwa jest ona usprawiedliwiona, bo
dziecko uczy się dopiero dorosłego świata, w którym przyszło mu żyć;
3
- obronna – okres adolescencji, burzy i oporów młody człowiek poszukuje odpowiedzi na pytanie : KIM JESTEM?.
Typologie środowisk:
• Płaszczyzna przyrodnicza, społeczna i kulturowa, dla pedagoga ważna jest
płaszczyzna społeczna, gdzie człowiek nawiązuje relacje interpersonalne,
płaszczyzna kulturowa to pewne wartości, wszystkie te płaszczyzny należy
brać pod uwagę [Kamiński]
• Trzy pary środowisk: [Radlińska]
o Obiektywne (to, po co może człowiek sięgać) i subiektywne (to, co jest
najbliżej człowieka i najsilniej na niego wpływa)
o Bezpośrednie i pośrednie
o Materialne (wytwory) i niematerialne (wartości)
• Środowisko przedstawione za pomocą kręgów środowiskowych [Pieter]
• Środowisko wychowawcze w różnych ramach przestrzenno-społecznych
[Trempała]
Środowisko wychowawcze
Środowisko wychowawcze (Sośnicki) – ogół sytuacji wychowawczych
Środowisko wychowawcze (Znaniecki) – odrębne środowisko społeczne, które grupa wytworzyła dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu
Środowisko wychowawcze (Kamieński) – dwa rodzaje środowiska wychowawczego:
• Środowisko naturalne – członkowie nastawieni na realizację zadań
wychowawczych
• Środowisko społeczne – pełni funkcję wychowawczą (np. rodzina)
W pedagogice społecznej wyróżnia się 3 orientacje metodologiczne – jak
należy badać środowisko wychowawcze:
1. n
aturalistyczna – warunki, które sprzyjają naturalnemu wzrostowi i rozwoju jednostki
2. p
ozytywistyczna – źródło bodźców stymulujące rozwój wychowanka
z zastosowaniem stacji wychowawczych (np. nagród, kar)
3. h
umanistyczna – środowisko jako układ społecznych interakcji świadomych
podmiotów społecznych
Socjalizacja
Socjalizacja – uspołecznienie, można ją zdefiniować i rozumieć na dwa sposoby:
- szeroki – to wchodzenie w kulturę ( akulturacja, enkulturacja, inkulturacja),
jak też kształtowania osobowości społecznej lub nabywania dojrzałości czy
kompetencji społecznych;
- wąski – ogranicza się np. do wczesnych doświadczeń dziecka ( przede
wszystkim w rodzinie) w zakresie nabywania elementarnych form zachowania się
społecznie pożądanego.
Pojęcia wychowanie, nauczania, edukowanie łączą się ze socjalizacją.
F. Znaniecki – w pedagogice mamy do czynienia z tym, że pojęcie proces
Pojęc so
ia cjalizacji łączy się z wychowaniem rozumianym jako celowe, planowe
traktu o
jąd działywanie na wychowanka.
łącznie
4
Kwieciński – socjalizacje sytuuje się w różnych pojęciach.
Muszyński – pojmuje socjalizacje bardzo szeroko w niej znajduje, zawiera się
traktuje
wychowanie.
oddzielnie
Socjalizacja aktualizuje się na różnych płaszczyznach, trwa przez całe życie, we
wszystkich etapach życia przez otrzymywanie dojrzałości, jednostka w życiu
przybiera różne role społeczne.
Osobowość – kształtowanie osobowości społecznej pokazuje jakie jest
przystosowanie społeczne jednostki.
Jerzy Modrzewski – socjalizacja jako koncepcja uspołecznienia: to proces i
mechanizm, który wyznacza, pewien typ uczestnictwa jednostki w danym układzie
społecznym; proces który umożliwia jednostce zaistnienie społeczne ( w środowisku
wychowawczym daje sygnały mojej gotowości biologicznej bądź społecznej) ;
wartości wzory są drogowskazami w nabywaniu tej dojrzałości społecznej.
Nabywanie kompetencji – ujawnienie dojrzałości ma miejsce w środowisku
wychowawczym jednostki:
- komunikacji – w każdej kulturze występuje pewna sposób
komunikowania się, nabywanie umiejętności mówienia, nabywanie języka;
- percepcja – pewne nabywane przez człowieka wzory doświadczania
świata, siebie, które umożliwiają np. identyfikacje kolorów, dźwięków;
- ekspresja – utrwalenie, orientacja w swoich zachowaniach wzorów
zachowań, które ujawniają emocje adekwatne do danej sytuacji np. kibicowanie
drużynie sportowej;
- orientacja poznawcza – nabywanie różnych rodzajów wiedzy,
orientacja w świecie, umożliwia nabywanie wiedzy
• naukowej – np. studia
• praktycznej
• religijnej
- interakcyjna – potrafię posługiwać się wzorami kulturowymi ( normy),
które występują w społeczeństwie, kulturze, które wyznaczają sposób postępowania
wobec innych członków społeczeństwa np. postawy wobec nauczyciela;
- sprawnościowe – opanowanie przez jednostkę pewnych wzorów,
które ułatwiają mi funkcjonowanie w różnych sytuacjach np. sznurowanie
sznurowadeł, zapięcie guzików itp.;
- identyfikacyjna – to wzory tożsamości indywidualnej – Ja kobieta, Ja
Kowalska, Ja Polka.
Ukształtowanie osobowości – funkcja doświadczenia kulturalno – społecznego – jest
to suma wypadkowa wszystkich pełnionych ról przez jednostkę; jest efektem
socjalizacji; jakie pełni ona funkcje społeczne, kontakt z innymi ludźmi.
Fazy socjalizacji :
1. Socjalizacja pierwotna – wczesne dzieciństwo i późne dzieciństwo,
towarzyszą jej pewne wymogi, dziecko ma kontakt z osobami znaczącymi –
związki emocjonalne, nabywa ono kompetencji.
2. Socjalizacja wtórna – wiek młodzieńczy, dojrzałość dorosłość – do końca
życia, nabywanie ról zmienianie się ról, aspiracje jednostki, gotowość do
uczestnictwa społecznego.
5
M. Mead biorąc pod uwagę sposób przekazu kultury między pokoleniami
wyodrębniła :
• Ku
lturę postfiguratywną – będącą w zasadzie modelem chłopskiej kultury
tradycyjnej, gdzie młodzi kształtują się na wzór i podobieństwo rodziców;
• Ku
lturę kofiguratywną – charakterystyczną dla społeczeństwa przemysłowego,
gdzie przekaz kulturowy dokonuje się w obie strony między pokoleniami;
• Ku
lturę prefiguratywną – która pojawia się w społeczeństwie
postindiustrialnym (ponowoczesnym), u których obserwuje się odwracanie
dotychczasowych relacji między pokoleniami i w których pokolenia dorastające
wywierają istotny wpływ na proces socjalizacji dorosłych, np. w dziedzinie
zachowań wolnoczasowych.
Asocjalizacja – Hurel man tak ją nazwał – jest to prawidłowo socjalizacja zaburzona,
wykolejona, zsuwająca jednostkę z normalnego życia na margines społeczny.
Działania naprawcze interwencyjne – cel pedagogiki społecznej i umiejscowienie
kompetencji społecznych jednostki umocnienie tego i próba aktywizacji ich
społecznego funkcjonowania. Działania naprawcze mają istotne znaczenie w
procesie wychowania. Zanim to nich przechodzimy musimy przeprowadzić diagnozę
środowiska życia jednostki.
Kapitał społeczny i ludzki
O znaczeniu kapitału społecznego i kryzysu zaufania, który ma miejsce w Polsce
rozprawia np. Czapliński.
Polacy wyprodukowali duży kapitał ludzki – dużo osób studiujących.
Model molekularny – masowo inwestujemy w wiedzę, szczęście, w pracę, każdy z
nas liczy, że dzięki takiemu kapitałowi społecznemu będzie się nam żyło lepiej.
Wzrost gospodarczy opiera się na kapitale społecznym. W Polsce wszystkie te
wysiłki są niewystarczające.
Formalizm wschodni – więzi głównie z rodziną jest to szkodliwe dla kraju ponieważ
tworzą się mury między wspólnotą a resztą społeczeństwa są to mniej wydajni ludzie,
ponieważ nie umieją pracować z obcymi im ludźmi, grupach.
W Polsce istnieje koło nieufności – tylko najbliżsi ludzie – rodzina, 2 przyjaciół .
Patologiczny indywidualizm jest widoczny już w szkołach, brak nauki pracy w
grupach, zespołach, nie uczy się współpracy z innymi. Rodzina – nauka bliskości do
bliźniego nie ma odzwierciedlenia – dbaj tylko o siebie, żeby być koleżeńskim w
wyścigu szczurów, umacnia egoizm, nieufność. Kryzys przynależności do organizacji
młodzieżowych.
Kształtowanie się tożsamości pedagogiki społecznej
Pedagogika społeczna – dyscyplina praktyczna wywodzi się z XIX w.
Okresy kształtowania się tożsamości pedagogiki społecznej:
6
aza wstępna – lata 80 XIX w do ok. 1925r powstanie wolnej wszechnicy
polskiej w jej ramach powstaje studium pracy społeczno – oświatowej, w
ramach wszechnicy polskiej kształtowało się pedagogów społecznych i
pracowników socjalnych;
2. F
aza rozwoju i stabilizacji – 1925 – 1945 pojawiają się pierwsze badania i
kształtowanie pracowników społecznych;
3. F
aza adaptacji do warunków PRL – zaczynają się pojawiać pierwsze
paradygmaty i kierunki zainteresowań dotyczących warunków czasu
szkolnego;
4. F
aza readaptacji po 1980 – pedagogika społeczna zaczyna być otwarta na
zmiany społeczne i jej udział w budowie społeczeństwa demokratycznego.
Helena Radlińska – prekursor pedagogiki społecznej. Natomiast R. Wroczyński i A.
Kamiński byli jej uczniami i kontynuatorami.
Helena Radlińska w jej dorobku naukowym są widoczne fazy kształtowania się
pedagogiki społecznej.
• 1897 – 1905 – Warszawa – pierwsze działania. 1905 wybuch powstania
w królestwie polskim. Drukowała ona broszurki kim był A. Mickiewicz,
idee narodowo – wyzwoleńcze. Zajmowała się problemem oświaty ludzi
dorosłych
• 1906 pojechała do Krakowa do 1918 – pojawiają się jej pierwsze prace
naukowe i tworzenie bibliotek demokratycznych, które miały służyć
polskiemu narodowi, organizowała wykłady dla danego kręgu ludzi,
głównie środowisko wiejskie zapraszała wybitnych ludzi aby mogli się
czegoś od nich dowiedzieć. Publikacje dotyczące edukacji poza
szkolnej ludzi dorosłych.
• 1918 – 1939 – do wybuchu wojny wróciła do Warszawy, okres licznych
publikacji dotyczących pedagogiki czasu wolnego i jak powinna
wyglądać praca w środowisku wychowawczym, wydaje podręcznik
„ Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych u dzieci”;
podejmowała problem oświaty dzieci w środowiskach wiejskich; braki
środowiskowe to przyczyna niepowodzeń szkolnych – daje dowody na
to jaką rolę odgrywa środowisko, w których dziecko funkcjonuje.
• 1939 – wybuch wojny, przebywa w Łodzi, analfabetyzm ludzi dorosłych
sieroctwo – przyczyny wojny, publikacje dotyczące pomocy i wsparcia
dla tego środowiska. Mówi że pedagog to nie naukowiec ale praktyk i
że należy go oceniać po jego skuteczności, pracy w środowisku.
Oprócz H. Radlińskiej prekursorami pedagogiki społecznej byli:
• E. Abramowski
• L. Krzywicki
• S. Karpowicz
którzy stworzyli Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej, w ramach której powstało
studium kształcące pierwszych pedagogów.
7
R. Wroczyński, A. Kamiński – piszą pierwsze podręczniki do pedagogiki społecznej.
Pedagogika społeczna ma wymiar humanistyczny. Paradygmat humanistyczny –
głównym przedmiotem zainteresowań pedagogiki społecznej jest człowiek.
Suchodolski – pedagogika społeczna jest nauką o człowieku w trakcie stawania się,
w trakcie działania, przez którego się działa i do którego się działa, podmiot
refleksyjny nastawiony na zmianę, podmiot poznający nastawiony na poznanie i
działanie.
Helena Radlińska 3 pojęcia:
1. Wzrost – czyli aspekt biologiczny i fizjologiczny
2. Wrastanie – aspekt społeczno – kulturowy
3. Wprowadzanie wartości człowieka – aspekt wychowawczy
Pedagogika społeczna interesuje się człowiekiem w całym jego życiu. Życie
człowieka charakteryzuje zmienność, która przyjmuje ciągłość, bardzo ściśle
akceptuje koncepcje potrzeb ludzkich, które pokazują nasze zachowanie w życiu
ludzkim, mówią o naszym rozwoju czy stagnacji, procesy rozwojowe możemy
omawiać w aspekcie aktywności jednostki, dużą rolę odgrywają mechanizmy
związane z kontrolą społeczną nagradzanie i karanie.
Metodologiczna charakterystyka pedagogiki społecznej
Środowisko społeczne jest przedmiotem pedagogiki społecznej, ma rolę
osobotwórczą i prorozwojową, w nim dokonuje się kształtowanie osobowości
jednostki.
Pedagogika społeczna jest nauką o działaniu czyli stosowaną pozostaje w związku z
praktyką uprawianą. Teoria w niej dotyczy koncepcji, które mówią nam za pomocą
jakich działań można uzyskać zamierzone cele.
Problematyka sprowadza się również do działań związanych z instytucjami np.
szkoła – pełni funkcje realizacji zadań i celów wychowawczych. Można też mówić o
innych instytucjach
Jednostka zawsze przynależy do środowiska a środowisko na nią oddziałuje.
Znaniecki – każda jednostka żyje i rozwija się w odrębnym dla siebie środowisku, pedagog społeczny musi zainteresować się tym środowiskiem aby dowołać się do
pewnych sposobów modyfikacji tego środowiska.
Środowisko może sprzyjać bądź nie rozwojowi jednostki np. geograficzne, kulturowe.
Jest zasadniczym przedmiotem badawczym pedagogiki społecznej.
8
Koncepcja ekologiczna Une Broufenbrennera
Podstawowe założenia - rozwój jednostki (osoby) dokonuje się w kontekście jej
związków ze środowiskiem rozwijająca się osoba jest dynamiczna jednostką, która
nie tylko podlega wpływom środowiska ale także sama oddziałuje na środowisko
-istotne dla rozwoju człowieka środowisko nie jest ograniczone do pojedynczego,
bezpośrednio oddziałującego siedliska, ale obejmuje powiązania między różnymi
siedliskami oraz wpływy większych środowisk -środowisko ekologiczne jest układem
koncentrycznych struktur- każda zawiera się wewnątrz następnej. Struktury te sa
określane jako mikro, mezo, egzo i makrosystemy.
Makrosystem
Ekosystem
Mezosystem
Mikrosystem
Makrosystem – wszelkiego rodzaju wpływy kulturowe, cywilizacyjne.
Ekosystem – społeczne i historyczne o charakterze lokalnym bądź światowym.
Mezosystem – warstwa, która mówi o wzajemnych relacjach pomiędzy grupami –
np. rodzina – grupa rówieśnicza
Mikrosystem – bezpośrednie interakcje jednostek, które pochodzą z dwóch różnych sąsiedz życia w środowisku rodzinnym, rówieśniczym interakcje z osobami
znaczącymi – relacje uczuciowe, interakcje społeczne.
Społeczny kontekst rozwoju środowiska
Naturalnie
stworzone przez człowieka
Środowisko fizyczne
środowisko społeczne , środowisko wychowawcze
Bodźce
Znaczenia, wartości
wartości
Bodźce
Znaczenia
Złożoność kontekstu społecznego
• Człowiek od początku życia funkcjonuje w sieci związków społecznych
• Podlega wpływom bezpośrednim, pośrednim innych ludzi za pośrednictwem
mowy
• Rozwija się korzystając z kompetencji innych ludzi i sam przyczynia się do ich
rozwoju – ich ścieżki rozwojowe się splatają.
9
osoba
ludność
grupa
społeczność
państwo
Uczestnictwo człowieka przypada na każdą fazę rozwoju człowieka, w każdym jego
okresie odbywa się rozwój określonych kompetencji. Środowisko zawsze stawia
człowiekowi określone wyzwania, wymagania.
Przedmiotem pedagogiki społecznej jest wzajemna relacja środowisko – człowiek
Opanowanie nowych kompetencji powoduje, że środowisko nas ocenia, pojawiają się
również oczekiwania – czy potrafimy
Relacja człowiek otoczenie
aktualne
kontekst
nacisk społeczny
strategia radzenia
działania
naszego życia
oczekiwania
sobie z
naciskami
Funkcja
Wzajemne
Funkcja
adaptacyjna
ekspresywna i Styl życia
wpływy
Styl życia
stylu życia
impresywna
stylu życia
działanie
stosunek do
struktura tożsamości
doświadczenia
skierowane
otoczenia
osobistej
osoby
na kontekst
Gdy stan równowagi zostaje zakłócony to pedagogika społeczna musi prowadzić do
tego aby ten stan powrócił – aby znów była równowaga
Funkcja społeczna zachowania - Adaptacja
Równowaga
10
Funkcja osobista zachowania - Emancypacja
Funkcja osobista i społeczna zachowania – Ja w otoczeniu moje potrzeby a wymagania otoczenia
Dwie analizy środowiskowe w pedagogice społecznej :
1. a n a l i z a t y p o l o g i c z n a – zmienna do budowania wiedzy ogólnej o środowiskach, określonej kategorii społecznej i kulturowej; wiedza kategorii
społecznej, kulturowej; wiedza usystematyzowana pod kątem wywoływania
zmian, które mają prowadzić do optymalizacji życiowej, poszukiwania,
rozpoznawania sił społecznych w jednostce
2. a n a l i z a d i a g n o s t y c z n a – zachowana na użytek konkretnych już przypadków pojedynczych lub zbiorowych, w których zachodzi podejrzenie że
dokonanie
zmian
w rozwoju jednostki nie mogą się dokonywać bez odpowiednich modyfikacji
ich środowiska
Pedagog społeczny podejmuje zmiany gdy – 2 powody :
1. uzna, że zmiana jest konieczna , gdy rozwój jednostki jest opóżniony, powolny, spaczony co do kierunku
2. gdy do wywołania określonych zmian potrzebna jest pewna modyfikacja
środowiska.
Analiza środowiska ma prowadzić do wykrycia w tym środowisku tkwiących czynników, które poddawane są zmianie i które należy kontrolować, bez poznania
tych czynników osobotwórczych nie można podejmować badań. Pedagog społeczny
nie może kierować się swoją intuicją.
Diagnoza
Diagnoza – w pedagogice społecznej oznacza rozpoznanie badanego stanu rzeczy,
ocenę jego objawów i możliwości przemian. Prowadzi do planowej działalności pomocowej związanej z profilaktyką i kompensacją
Każda diagnoza powinna być traktowana w sposób indywidualny od strony
przypadku ale można również porównywać z innymi
Stan środowiska - 4 wymiary sytuacji związanych z wpływem środowiska na dziecko :
1. Środowisko pełne możliwości rozwojowych
2. Środowisko ograniczonych możliwości rozwojowych
3. Środowisko – statut rozwojowego zagrożenia
4. Środowisko – stan zablokowania rozwoju
Zasady, które powinien stosować pedagog badający środowisko wychowawcze – 4
tezy
Zasada wspólnoty warunków i doświadczeń - Rybicki
Zasada jedności rozwoju człowieka i środowiska – R. Miller
Zasada głosząca, że ważna jest wiedza o istotności wczesnych doświadczeń
życiowych jednostki - Adler
Zasada traktowania środowiska jako system = zasada holizmu poznawczego i
metodologicznego - Więcławski
11
Pedagogika społeczna dąży do rozpoznania badanego stanu rzeczy jego tendencji
rozwojowych na podstawie objawów w oparciu o ogólne prawidłowości w wyniku
tego procesu dochodzi do planowej działalności pomocowej związanej z
kompetencją i profilaktyką.
Dwa modele diagnozy :
1. Model Edwarda Mazurkiewicza proces rozpoznawania i medycznego
postępowania
Diagnoza – opisująca, przyporządkowująca, stwierdzająca-
Klasyfikacyjna typologiczna
Znaczenia funkcjonowania
Etiologiczna, genetyczna
fazy etapu
wyjaśniająca
Interpretacja
prognostyczna rozwojowa
D ecyzja o metodycznym
postępowaniu
działania profilaktyczne
działania naprawcze
działania projektujące
modyfikujące
terapeutyczne
2. Model Zbigniewa Talkowskiego
1
1,2,3 Eksploracja –
poznajemy badane
zjawisko
4
2
3
I etap tej diagnozy to:
Symptomy – są najczęściej opisywane
Etiologia - wyjaśnia powstanie symptomu
Mechanizm – przewidywanie, prognoza,
II etap tej diagnozy to:
Strategia – weryfikacja hipotez i interwencja środowiskowa
12
Podejścia : Diagnoza powinna poprzedzać interwencje, może być że interwencja poprzedza diagnozę ale również że diagnoza towarzyszy interwencji.
Pytania stawiane przez pedagoga gdy diagnozuje obszar związany z biedą
- co świadczy o ubóstwie – symptomy
- dlaczego w tej rodzinie pojawiło się ubóstwo – etiologia
- dlaczego utrzymuje się w tej rodzinie ubóstwo – mechanizm
- jak zwalczyć to ubóstwo w tej rodzinie gdzie skierować rodzinę do jakich
instytucji żeby jej pomóc – interwencja
Obiektem diagnozy może być:
Jednostka
Grupa
Rodzina
Organizacja
Społeczność
Diagnoza
Psychologiczna
Pedagogiczna
Medyczna
Społeczna
Socjalna
Modele diagnozowania – charakter :
a) diagnoza hierarchiczna – współwystępuje z innymi diagnozami, np. pedagogiczną,
psychologiczną, ale któraś jest podrzędna a któraś nadrzędna
b) sumaryczna diagnoza – różne diagnozy ( pedagogiczna, psychologiczna itp. są
wobec siebie równe
c) diagnoza interdyscyplinarna
Problemy ważne w diagnozie
- co ma być zrobione
- co naprawdę jest
- obszar działania w środowisku
Diagnoza zawsze jest stworzona przez kogoś i dla kogoś
2 rodzaje diagnoz:
• Poznawcza,
• Decyzyjna.
Powodami dla których pedagog społeczny podejmuje działanie są:
- gdy jest nieprawidłowy rozwój
- gdy rozwój jest spaczony
Obserwuje jakie czynniki mogą być modyfikowane w środowisku aby był prawidłowy
13
Pedagog ma do czynienia w środowisku z sytuacjami trudnymi, które zaburzają
jednostkę.
Definicje sytuacji trudnych :
℘ T
omaszewski – Sytuacja trudna powstaje wówczas, gdy wewnętrzna równowaga
sytuacji normalnej zostanie zakłócona, tak że normalny przebieg aktywności
podstawowej zostanie zakłócony i prawdopodobieństwo realizacji zadania na
poziomie normalnym stanie się mniejsze – definicja psychologiczna.
℘ Ja
rosz M. – Sytuacje trudne to sytuacje zawierające czynniki powodujące zagrożenie
dla jednostek sygnalizowane lub bezpośrednio poznawane – bądź powodujące
pozbawienie cenionych wartości, możliwości zaspakajania potrzeb lub czynniki
zakłócające bądź uniemożliwiające działanie zmierzające osiągnięcia celu
( rozwiązania zadania, zaspokojenia potrzeby) bądź powodują pozbawienie
cenionych wartości; sytuacja trudna wyzwala stan wzmożonej aktywizacji i obciąża
lub przeciąża system regulacji zachowania. – definicja socjologiczna.
℘ H
ołyst – sytuacje trudne – powszechnie występujące sytuacje trudne, które
nazwiemy sytuacjami niepełnej świadomości. Autor definiuje je jako takie, w których
człowiek odczuwa lub zdaje sobie niejasno sprawę, że występuje jakaś trudność
przeważnie natury psychicznej lecz nie potrafi jej dokładnie określić. Nie potrafi jej określić a jednocześnie jest zmuszony do poradzenia sobie z nią niejako odwraca się
od niej niekiedy wręcz neguje jej istnienie zwracając się ku sytuacją ……
Definicje podsumowanie:
Sytuacje trudne najczęściej są opisywane w naukach psychologicznych jako
dysharmonia warunków przedmiotowych i możliwości podmiotu do racjonalnego
rozwiązywania zadań i sprawnego funkcjonowania w cyklu biograficznym.
Typy sytuacji życiowych – w działalności człowieka w naturalnych sytuacjach
życiowych wyróżniamy :
1. O
ptymalne – szczególnie korzystne dla realizacji wyznaczających je zadań i
zaspakajania potrzeb uzyskania zaprogramowanego poziomu wykonywania
czynności
2. N
ormalne – kiedy istnieją możliwości pomyślnego wykonania określonej
czynności, choć może to wymagać wysiłku oraz pokonania napotkanych przy
tym trudności.
• …….
Podział sytuacji trudnych
Sytuacje trudne nie stanowią jednakowej klasy sytuacji lecz są grupą zróżnicowaną
wewnętrznie. W literaturze spotykamy podział sytuacji trudnych: Tomaszewski :
1. S
ytuacje deprywacji – sytuacje, w których brak jest człowiekowi pewnych
zewnętrznych w stosunku do niego elementów o charakterze fizycznym bądź
14
psychicznym. Sytuacje deprywacji są sytuacjami szczególnie trudnymi
ponieważ nawet radykalna zmiana zwykłych sposobów działania nie zapewnia
człowiekowi osiągania owych istotnych dla jego życia, zdrowia lub rozwoju
elementów danych z zewnątrz o charakterze fizycznym bądź psychicznym. W
zależności od rodzaju praktycznych elementów mówi się o deprywacji
pokarmowej, seksualnej, emocjonalnej.
2. S
ytuacje przeciążenia – to sytuacje, w których jeden z elementów znacznie
jest dostosowany do warunków działania jednostki lub jej możliwości
fizycznych i psychicznych. Ten typ sytuacji może być niezwykle dotkliwy i
czasem znajduje tragiczne rozwiązanie np. samobójstwo narkotyki
3. S
ytuacje utrudnienia - to sytuacje, w których występuje zmiana zwykłych
warunków działania czy wykonywania czynności w skutek pojawiania się
sytuacji przeszkód lub braków o charakterze albo wewnętrznym albo
zewnętrznym. Frustracja określa ten typ sytuacji trudnych. Najczęściej
przechodzą one do zachowań agresywnych, skierowanych na samego siebie
lub na zewnątrz.
4. S
ytuacje konfliktowe – powstają wówczas, gdy człowiek znajduje się w polu
działania przeciwstawnych sił fizycznych lub sprzecznych nacisków o
charakterze społecznym lub moralnym. Zaliczamy tutaj konflikty
interpersonalne, moralne, wartości uznane decyzyjnymi lub wyboru, które jako
pierwszy opisał Lewin.
5. S
ytuacje zagrożenia – występuje w tych sytuacjach większe niż zazwyczaj
prawdopodobieństwo zaburzenia wartości o charakterze fizycznym lub
psychicznym cenionych przez człowieka.
Cechy sytuacji trudnych:
1. Sytuacje trudne zawierają czynniki zakłucające normalny tok aktywności
człowieka
2. Niosą ze sobą dla potrzeb dążeń i wartości cenionych przez jednostkę
3. Wywołują u jednostki przykre przeżycia emocjonalne i stany silnego napięcia
psychicznego, które są reakcjami na przeciążenie psychiczne.
Sytuacje trudne są indukowane:
- czyli takie z których pomocą bądź presją społeczną bądź środka masowego
oddziaływań lub nakazów społecznych wymuszone są na człowieku zachowania
wewnętrzne i zewnętrzne, które sprzeczne są z jego najgłębszymi dążeniami, jego
sumieniem – znajduje się on w sytuacji trudnej.
Sytuacje izolacji
- gdy sytuacje trudne trwają zbyt długo to przewlekłe sytuacje trudne powodują
różnorakie zaburzenia, dotyczące sfery psychicznej, fizjologicznej, behawioralnej
człowieka. Długotrwałe sytuacje trudne uruchamiają szereg mechanizmów
obronnych jednostki, które pomagają mu w tej sytuacji.
15
Metody wykorzystywane do badania środowiska :
1. sondaż diagnostyczny – ilościowy, ankieta, narzędzie, kwestionariusz, ankiety
2. studium przypadku – jakościowy, kilka przypadków – liczy się przeszłość,
teraźniejszość i przyszłość – wywiad narracyjny
3. eksperyment naturalny – przeprowadzany w środowisku poprzez
wprowadzenie nowego elementu
4. monografia środowiska – analiza dokumentów
Metody pracy opiekuńczo-wychowawczej:
1. Metoda indywidualnego przypadku
2. Metoda grupowa
3. Organizacji środowiska lokalnego
Na podstawie Pilch, Leparczyk „pedagogika społeczna”
AD. 1. Metoda indywidualnego przypadku.
• Jest przykładem wzajemnej relacji i związków teorii oraz metod jej pozyskiwania z praktyką socjalno- wychowawczą
• To co jednostkowe, indywidualne w człowieku, jego losie i najbliższym
środowisku, podejmuje i rozwija w celu usprawnienia wzmocnienia i
poprawy jego sytuacji życiowej bądź to traktuje jako źródło wiedzy o
zjawiskach szerszych, ogólniejszych, bardziej uniwersalnych.
• Jest metodą wpierania człowieka w trudnej sytuacji życiowej. Ważnym
kryterium podjęcia pracy socjalno – wychowawczej jest zaistnienie
różnorodnych zaburzeń usytuowanych bądź to bezpośrednio w
jednostce bądź to w jej środowisku.
• Zapoczątkowana w latach 30 przez Mary Richmond -> zebranie
wiedzy na temat jednostki i analiza jej sytuacji życiowej, podniosła do
rangi najważniejszego zadania poprzedzającego bezpośrednio pracę z
przypadkiem. Studium przypadku czyli jego społeczna diagnoza oraz
prowadzenie , praca z przypadkiem stanowią istotę tej metody.
Planowanie i organizowanie pracy socjalnej musi być poprzedzone
wszechstronną społeczną diagnozą.
Studium przypadku
Diagnoza (jak jest?)
Diagnoza przypadku M.
Richmond
Postgnoza
(jak było wcześniej?)
Badanie losów jednostki
Opracowanie planu pomocy
Praca z przypadkiem
16
Teoretyczny i praktyczny dorobek M. Richmond dał początek klinicznemu spojrzeniu
na życiowe problemy człowieka, wprowadził pojęcie diagnozy społecznej oraz nowe
narzędzia jej opracowania – wywiad środowiskowy.
Procedura pracy pracownika socjalnego została podzielona na 3 etapy:
1. Opracowanie społecznej diagnozy przypadku ( diagnoza środowiskowa)
2. Opracowanie planu postępowania
3. Właściwe prowadzenie przypadku
Trzy główne kategorie sytuacji, które wymagają indywidualnej pracy z przypadkiem:
1. Wyczerpane zostały w jednostce indywidualne zasoby sił i możliwości
rozwiązywania problemu, potrzebna jest pomoc pracownika socjalnego, który
byłby w stanie pokierować i pomógł szukać nowych możliwości.
2. Osoby o ograniczonych możliwościach umysłowych lub fizycznych, które
same nie potrafią korzystać z oferty socjalnej, będącej w zasięgu reki.
3. Osoby pozostające w długotrwałym stresie. Przedłużający się stres prowadzi
do niemożności prostych nawet problemów i stanowi cały syndrom zaburzeń
funkcjonowania człowieka w społeczeństwie.
Def Pilch :
Metoda indywidualnego przypadku jest sposobem badań, polegającym na
analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje
wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez
pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy
przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
Metoda indywidualnych przypadków
3
Stadium przypadku
Praca z przypadkiem
1
Charakterystyka jednostkowych diagnoza społeczna
opracowanie planu
prowadzenie
2
losów ludzkich
przypadku
Studium indywidualnych przypadków
- w wąskim zakresie pojęcia – ujęcie pedagogiczne
• Indywidualna historia życia (biografia)
• Rodzina jako układ odniesienia w badaniu biografii
- w szerokim zakresie pojęcia – ujęcie socjologiczne
• Badanie układów społecznych
• Zbiorowości
• Instytucji
17
Obejmuje wszystkie 3 te metody ( grupowa i środowiska lokalnego) nie daje się pochłonąć subiektywnym działaniom, staje się metodą terapeutyczną,
socjalną.
Diagnoza przypadku (wg E. Kantowicz):
a) dane osobowe – obowiązuje zasada anonimowości
b) zdefiniowanie problemu, który dotyczy dziecka, podopiecznego, ucznia lub wychowanka, jakie są symptomy (np. złe oceny) które spowodowały, że zajęliśmy się
danym przypadkiem
diagnoza może też być skoncentrowana na dziecku wybitnie zdolnym, nie dotyczy
tylko dzieci z trudnościami
c) określenie technik i narzędzi gromadzenia materiału diagnostycznego o jednostce,
np. dziennik, wywiad
d) opis (charakterystyka) dziecka w kontekście jego cech:
* psychospołecznych, zdrowotnych, fizycznych
* w kontekście środowiska szkoły lub placówki w której dziecko przebywa
* w kontekście środowiska rodzinnego
e) diagnoza przypadku – wnioski diagnostyczne wynikające z wcześniejszej charakterystyki dziecka – wnioski należy pisać w trybie przypuszczającym
f) formy i metody pracy opiekuńczo-wychowaczej zastosowane w pracy z dzieckiem i
rodzicami
g) plan pracy z przypadkiem ( ocena i prognoza) np. skierowanie na zajęcia terapeutyczne, nawiązanie współpracy z nauczycielami
AD. 2 Metoda grupowa
Def. A. Kamiński
Metoda grupowa – wychowawca ma przed sobą zespolony przez wpólne
zadanie zbiór osób; wiąże go nie tylko dialog z pojedynczymi członkami tej
zbiorowości – jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętnościach przewodzenia
lub przodowania grupie i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży zadań i
zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę – stał nie tylko on lecz także
członkowie grupy.
Kamiński wyróżnia 3 odmiany metody grupowej :
• G
rupy rozwojowo – wychowawcze – służą ludziom normalnie funkcjonującym
społecznie w takich placówkach jak domy kultury, instytucje edukacyjne,
rekreacyjne, organizacje młodzieżowe. Grupy te mają wpierać rozwój
osobowości jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się z
celami i wartościami grupy.
• G
rupy rewalidacyjne – stosują pracę rozwojowo – wychowawczą do
oddziaływań na jednostki społecznie lub fizycznie niedostosowane, celem
usprawnienia ich społecznego funkcjonowania.
• G
rupy psychoterapeutyczne – służyć mają usprawnieniu społecznego i
psychicznego funkcjonowania jednostek w oparciu o techniki z arsenału
psychologii klinicznej w odniesieniu do lżejszych przypadków.
18
- koncentracja na pomaganiu uczestnikom grupy w staniu się systemem
wzajemnej pomocy. Uruchomienie w grupie wzajemnej pomocy
- rozumienie i wykorzystywanie w pracy procesu grupowego, czyli
dynamicznej sekwencji zdarzeń pojawiających się w życiu każdej grupy a
polegających na wspólnym rozwiązywaniu problemów, wyrażaniu stosunku
emocjonalnego do i wobec innych kształtowaniu wzorów stosunków
interpersonalnych, wpływaniu na nich. W pracy grupowej należy dążyć do
maksymalizacji czynników korzystnych a minimalizacji niekorzystnych oraz uczyć
członków tego samego.
- dążenie do wzmocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania
samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jako grupy.
- nauczenie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego
do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w życiu realnym.
Etapy procesu grupowego – etapy
- tworzenie grupy – na tym etapie ludzie z różnymi oczekiwaniami, potrzebami,
dotychczasowymi doświadczeniami społecznymi wkraczają do na ogół nie znanej
sobie zbiorowości innych, aby stworzyć grupę.
Zadania pracownika prowadzącego grupę zaczynają się jeszcze przed
zgromadzeniem się przyszłych członków na pierwsze spotkanie. Decydujące oprócz
spraw organizacyjnych, zapewnienia środków działania jest poznanie środowiska, z
którego rekrutować się będzie grupa oraz skuteczne rozpoznanie jej celów. W ciągu
pierwszego spotkania pracownik powinien kolejno realizować następujące zadania:
• Ułatwiać poznanie się ludzi, stwarzać od początku okazje do
współdziałania poszczególnych osób z innymi
• Wyjaśnić wyraźnie cel tworzenia grupy z punktu widzenia
organizatora placówki oraz przeprowadzić dyskusję, w której
wszyscy mogliby się do tego ustosunkować oraz ujawnić i
poznać swoje oczekiwania.
• Przedyskutować i ustalić prawo obowiązujące w grupie oraz
wzajemne zobowiązania jakich muszą się podjąć: placówka,
pracownik prowadzący grupę oraz uczestnicy grupy – nazywa
się to zawarciem kontraktu.
• Przedyskutować program i metody pracy, rozważyć co ma się
zdarzyć na kolejnym spotkaniu.
• Rozpocząć kształtowanie norm i wartości grupowych
• Dbać o to aby wszyscy mogli zaistnieć w grupie i dać poznać
innym swoje silne strony.
- stabilizacja jej struktury i norm grupy – kształtują się sposoby
funkcjonowania, które później będą przesądzać o jej efektywności w realizacji celów.
Ważne jest aby intensyfikować współprace wszystkich i doprowadzić do wspólnych
sukcesów, co zapobiega rozwarstwieniom i dominacjom. Ważne tutaj dla sprawnego
funkcjonowania grupy jest również wspólne podejmowanie decyzji i grupowe
rozwiązywanie problemów.
19
- realizacja jej celu – po tym jak struktura grupy jest stabilna, jest odpowiedni kontakt pomiędzy jej członkami oraz zostały ustalone normy grupa może realizować
wspólnie założony przez siebie cel.
- ocena efektów działania i decyzja o jej dalszym istnieniu lub rozwiązaniu –
dokonuję się oceny efektów grupy w jakim momencie realizacji celu się znajduje.
Pozytywna ocena działalności grupy stawia pod znakiem zapytania sens jej dalszego
istnienia czy przynajmniej dalszego uczestnictwa tych członków, którzy już nie
potrzebują pomocy w realizacji swoich celów. W efektywnej grupie wytwarzają się
silne więzi emocjonalne, które utrudniają rozwiązanie grupy lub powodują
uzależnienie się od niej jednostek i lek przed jej utratą.
Prowadzący grupę powinien przyjmować te zjawiska jako naturalne i się ich nie lękać
i przygotować do tego uczestników. Uświadomienie im czego dokonała grupa, co
osiągnęli osobiście, wzmacnia ich przed opuszczeniem grupy, pozostawia w pamięci
doświadczenia korzystne dla funkcjonowania w ich rzeczywistym otoczeniu. Ważne
jest również przedyskutowanie ewentualnych obaw członków.
AD. 3 Metoda organizacji środowiska lokalnego.
Metoda organizowania środowiska – ma ulepszać i poprawiać zastane środowisko
(wg Kamińskiego):
∝ wąskie ujęcie – gdy chodzi o pomoc uruchamianą cyklicznie lub
stałą, mamy z nią do czynienia gdy przedmiotem
zainteresowania lub działania jest jedna grupa społeczna np.
ludzie starzy czy czas wolny; występuje wówczas, gdy działania
i przedsięwzięcia środowiskowe prowadzone są przez jedną
grupę osób lub jedną instytucje – praca zespołu charytatywnego
przy parafi czy drużyny harcerskiej np. WOŚP
∝ szerokie ujęcie – całościowe rozumienie środowiska lokalnego,
pełna rejestracja jego problemów; kompleksowy,
komplementarny system działań; podejmowanie pracy z intencją
stałego działania i usuwania zagrożeń i niepożądanych zjawisk;
dominacja pozytywnego działania społecznego nad negatywnym
sensem aktywności społecznej.
∝ odnosi się do warunków życia
∝ za cele stawia sobie usprawnienie komunikacji, eliminację
anonimowości społecznej, budowanie więzi emocjonalnych,
tworzenie wspólnoty, wspomaganie rozwoju
Scenariusz metody organizowania środowiska :
1. Rozpoznanie – lustracja społeczna – diagnoza potrzeb, braków, zagrożeń.
Oznacza także rozpoznanie i jakby inwentaryzację sił społecznych, czyli
nieprofesjonalnych, ochotniczych wychowawców- społeczników –
organizatorów. Następnie rozpoznanie instytucji i organizacji zdolnych do
prowadzenia samodzielnie pracy społecznej i we współdziałaniu z innymi.
2. Organizowanie zespołu pracy – podział zadań między zespoły, instytucje i
osoby oraz zorganizowanie sprawnego systemu informacji
20
3. Planowanie, koordynacja działań wychowawczych – rejestrowanie wszelkich potrzeb środowiska , wspólnego ich analizowania, namysłu nad
optymalnym sposobem ich zaspokojenia czy rozwiązania, ocena sił i
środków jakimi dysponuje zespół organizatorów i dzielenia się zadaniami.
4. Wtórne pobudzanie zwane także etapem inspiracji i umacniania zespołu
oraz poszczególnych jego ogniw. Jest to ważne ze względu na to, że w
miarę obejmowania działalnością wspierającą lub rozwojową osób i grup w
środowisku lokalnym narastają trudności i bariery. Pojawia się
zniechęcenie i frustracja. Bardzo ważne jest wówczas jakieś
przedsięwzięcie, którego użyteczność jest oczywista.
5. Ulepszanie i poprawianie warunków życia- w działalności tej musi być zawarty pewien czynnik służebności wobec najbardziej potrzebujących ale
i wobec każdego w wiec doradztwo różnego typu
6. Kontrola i doskonalenie – konieczna jest stała uwaga i rejestracja zjawisk,
potrzeb, zagrożeń z jednej strony, a ocena możliwości i sprawności
wykonawczych z drugiej strony. Niezbędne jest również kreowanie nowych
pomysłów, koncepcji i rozwiązań.
Kontrakt
Zasady praktycznego kontaktu z klientem – kompetencje pedagoga :
1. Akceptacja – zasada respektowania podopiecznego jako osoby, z wszystkimi
jego problemami i trudnościami, zrozumienie dla jego nieporadności,
szacunek dla jego osobistych decyzji i wyborów
2. Komunikacja – osoby te mają prawo się ze sobą nie zgadzać w dyskusji, czy
też prezentować odmienne preferencje co do sposobu rozwiązania problemu
lecz muszą nawzajem rozumieć swoje intencje i wypowiedzi – rozumiały język,
role i przedsięwzięcia.
3. Indywidualizacja – indywidualne podejście do klienta a nie porównywanie go
do całej grupy osób o podobnej sytuacji.
4. Zasada uczestnictwa – pacjent od samego początku musi świadomie i
aktywnie uczestniczyć w tym procesie
5. Zasada zaufania i poszanowania prywatności – klient musi mieć przekonanie,
że wszystkie informacje, których udzieli będą wykorzystane tylko i wyłącznie
aby mu pomóc.
6. Zasada samoświadomości – oddzielenie stosunków z podopiecznym –
motywacja zawodowa – konieczność służenia pomocą podopiecznemu od
osobistych preferencji czy uprzedzeń.
Kontrakt – umowa o charakterze pisemnym zawierana między dwoma podmiotami,
które są chętne do współpracy i mają na celu rozwiązanie pewnego problemu
Kontrakt ma pomóc w usamodzielnieniu się jednostek i rozwiązaniu pewnych problemów
Kontrakt może motywować do współpracy i zmiany niepożądanych zachowań. Ideą
kontraktu jest aktywność.
Nie można kontraktu zawierać z osobami starszymi, osobami chorymi psychicznie
21
Kontrakt należy zawierać gdy zauważamy, że potrzebna nam jest aktywność w dążeniu do zamierzonego celu.
Jako pedagodzy nie zawieramy kontraktu, gdy:
Nie posiadamy zdolności komunikacji
Nie posiadamy zdolności metodologicznych, nie umiemy ocenić sytuacji, nie
stawiamy diagnozy
Nie posiadamy umiejętności negocjacyjnych
Nie potrafimy nawiązać kontaktów partnerskich
Gdy nie mamy czasu
Gdy nie wierzymy w skuteczność kontraktu
Podstawą zawarcia kontraktu jest sprawna komunikacja
Komunikacja polega na sprawnej wymianie informacji. Dobra komunikacja musi dotrzeć do odbiorcy. Możemy to zauważyć, gdy dziecko wykonuje to, o co je poprosimy.
Warunki dobrej komunikacji:
• O
dpowiednie miejsce – sala gdzie jest cisza i odpowiednie oświetlenie
• Ja
sność sygnałów które wysyłamy – dostosowany język, którym się
posługujemy
• T
reść komunikatu ma być przygotowana
Błędy w komunikacji:
• Prowokacja wyglądem
• Nieodpowiedni wystrój pomieszczenia
• Zła pozycja – np. krzesło za biurkiem
• Nieodpowiedni ton do danej sytuacji
Reguły występujące przy kontrakcie:
• Wzajemności
• Zaangażowania i konsekwencji
• Społecznego dowodu słuszności – to, co dana jednostka ma zrobić jest aprobowane społecznie, ważne jest więc aby prowadzący był modelem i
autorytetem dla grupy
Zasady zawierania kontraktu:
• Wszyscy muszą być aktywni, także w formułowaniu zasad
• Podmioty muszą identyfikować się z założeniami kontraktu
• Stosowanie wzmocnień pozytywnych
• Cele powinny być jasno sprecyzowane i realne, osiągalne. Przy realizacji kontraktu każde osiągnięcia należy chwalić
• Każdy cel powinien kończyć się efektem
Kontrakt to także negocjacje, tak aby obie strony były zadowolone
Negocjacje:
styl rzeczowy – nastawienie na realizację problemu
Etapy negocjacji:
22
1) przygotowanie – to co chcemy osiągnąć, lista oczekiwań, jakie zagadnienia będziemy negocjować
2) dyskusja – zbiór informacji od każdej strony
3) propozycja – co możemy wynegocjować, przedstawienie oferty
4) transakcja – oddanie czegoś w zamian za coś innego
Ocena realizacji kontraktu:
- czy osoba/ rodzina / ja wywiązywaliśmy się z uzgodnionych działań?
- czy cel został osiągnięty?
- czy są działania które należy zmodyfikować?
- jak dalej pracować z tą osobą, grupą?
Społeczny kontekst w jakim może się kształtować młody
człowiek
Młody dorosły – człowiek u progu dorosłości jest punktem zainteresowania pedagoga
społecznego.
Kształtowanie się perspektyw młodego człowieka:
a) Optymistyczne – rozwój techniki, media, nowe możliwości rozwoju
osobowości, rozwijanie własnych pragnień – szczęśliwa
samorealizacja, możliwość kształtowania samego siebie.
b) Nie optymistyczne z perspektywy makrospołecznej ma tu wpływ kapitał
społeczny, psychiczna dyscyplina przykre doświadczenia
Te nowe przemiany w sferze indywidualnych osiągnięć nie zawsze mają dobre skutki
– wyścig szczurów, alkohol, narkotyki.
Perspektywa globalnej wioski – mieszkańcy doświadczają bezosobowej obecności
innych ludzi, rozwój międzynarodowych organizacji transportu. Człowiek wie więcej o
egzotycznych krajach niż o własnym kraju świadomość ludzkości i świata wypiera
świadomość własnej tożsamości. Reguły myślenia wypierane są przez destruktywne
filozoficzne myślenie. Odp. na pytanie myśleć globalnie ale patrzeć lokalnie
Cechy społeczeństwa postmodernistycznego ( Szacki ) – rosnące znaczenie
usług, technik zarządzania i reklamy, który jest skoncentrowany na rozwój
konsumpcji ale po to, żeby rozwinąć własny prestiż. Wpływ kultury masowej na
rozwój życia człowieka. Daje to więcej zagrożeń -> cywilizacja śmieci -> wizja
katastrofalna
Jan Paweł II – uciekamy od śmierci w sposób instrumentalny, śmierć jednostki
została wyparta z jej świadomości. Często umiera sama w samotności bez rodziny,
ginąc w wypadku, przejawu terroryzmu – komercjalizacja śmierci gry komputerowe,
w których zabijanie i śmierć jest zabawą.
23
Śmierć staje się hitem medialnym. Artyści instrumentalnie traktują śmierć.
Świat paradoksu elementy
- złamanie tabu społecznego – konserwacja ludzkich zwłok, pokaz martwego
ludzkiego ciała
- tanatopraktyka, tanatopraksja – przygotowanie ciała człowieka do pogrzebu.
Zaprzeczanie usługą pogrzebowym – usługi pogrzebowe przyjmują takie same
miano jak np. krawieckie
- kriogenizacja – jeżeli ciało umieści się w niskiej temperaturze to komórki nie
ulegną rozkładowi i można je reanimować i odwrócić od starości
- kriogenika – ludzie oczekują nieśmiertelności
- zalegalizowane zabijanie – aktywni zwolennicy dobrej śmierci, eutanazja,
samobójstwo
- kryptanazja – uśmiercanie człowieka bez jego zgody lub wiedzy
- paradoks śmierci dziecka – umieralność niemowląt, dziecko traktowane w
sposób instrumentalny przez dorosłych.
Młodzi bardzo często są swawolni, muszą się wyszumieć. Wszystko dzisiaj biegnie o
wiele szybciej. Proces edukacji bardzo się wydłużył. Pościg za sukcesem pojawia się
bardzo szybko, bo już w szkole. Młodzież pragnie zostać modelką, piosenkarką,
aktorką, gwiazdą show biznesu. Osoby bardzo szybko wchodzą na szczyt kariery, a
edukacja jest spłycona nic dla nich nie znaczy. Telewizja pokazuje człowieka
młodego, który jest uśmiechnięty, pełny życia. Przemysł kosmetyczny – dbanie o
wizerunek bardzo dobry wygląd pod hasłem „ jesteś tego warta” mówią reklamy
telewizyjne
W naszym świecie nie ma miejsca na podstawowe wartości. Uczciwość, moralność,
szacunek dla drugiej osoby stają się egzotyką. W tym świecie nie ma miejsca na
refleksje ani na Boga i modlitwę.
Grupy młodzieży :
1. Odpowiada odmową chce się wyróżnić od świata, odwrócić od tego co dają
media, prasa, moda, zdobywają zawody bardzo często, które nie dają kariery
są mało produktywne, wyznają wartości inne niż wszyscy.
2. Elegancko ubrani odpowiednik amerykańskich jupis, otwierają małe firmy,
darzą do kariery, są egoistyczni, uważają się za lepszych istnieją tylko dla
siebie, często pracują w korporacjach, w branżach komputerowych
3. Wolontariusze dbający o innych, poświęcają się dla innych osób, pracują z
pasją, posiadają różne motywy zaangażowania – przystosowują się do pracy
społecznej.
4. Kraniec niedostosowania się do życia – dzieci z blokowisk postrzegane
bardzo często jako gorsze, chcą dominować, dlatego tworzą paczki, które są
24
przepełnione agresją do świata, społeczeństwa, dominacja nad innymi staje się sposobem na życie, SA na granicy prawa lub po za nim. Są czasem
dobrze wykształceni ale postrzegani zupełnie inaczej.
Młodzi ludzie z dobrym wykształceniem wyjeżdżają za granice i otrzymują bardzo
często prace fizyczną, niezgodną z ich kwalifikacjami.
Zmieniła się rodzina. Wzrasta liczba rozwodów, matek samotnie wychowujących
dzieci, rodzice są bardzo często pochłonięci pracą a dzieci pozostawiają same sobie
25