1

Wykład 24

Ks. Mirosław Łanoszka

Skarga i nadzieja (Księga Lamentacji; Księga Barucha)

Prowadzący: Bezpośrednio po Księdze Jeremiasza natrafiamy w Biblii na dwa dzieła: Księgę Lamen-
tacji oraz Księgę Barucha, które są tematem dzisiejszego spotkania. Czy te pisma są w jakiś sposób ze
sobą powiązane?

Wykładowca: Starożytna tradycja, zarówno żydowska, jak i chrześcijańska, autorstwo Księgi Lamen-
tacji przypisywała prorokowi Jeremiaszowi, natomiast powstanie Księgi Barucha wiązała z osobą jego
sekretarza, noszącego imię Baruch. Współczesna egzegeza uważa jednak, że Lamentacje są dziełem
anonimowym, a umieszczona w nagłówku drugiej księgi informacja, że napisał ją Baruch (Ba 1,1),
sekretarz Jeremiasza, wydaje się być nieścisła historycznie. Biblia hebrajska umieszcza Księgę Lamen-
tacji w swojej trzeciej części, czyli w Pismach (Ketubim), a dokładnie, pośród pięciu zwojów (megil-
lot), razem z Pieśnią nad pieśniami oraz księgami: Rut, Koheleta i Estery. Jednak żydowski kanon
pism biblijnych nie zawiera Księgi Barucha, a opierająca się na nim większość wspólnot niekatolic-
kich, również jej nie przyjęła do własnego zbioru ksiąg natchnionych. Starożytny, grecki przekład
pism biblijnych narodu wybranego, zwany Septuagintą (LXX), przekazał obie księgi, umieszczając je
w następującym porządku: po Księdze Jeremiasza znajduje się Księga Barucha, po niej Lamentacje, po
których wyodrębniono jeszcze tak zwany List Jeremiasza, który w naszej Biblii figuruje jako szósty
rozdział Księgi Barucha. W Wulgacie, czyli w łacińskim przekładzie św. Hieronima, mamy następują-
cą kolejność: Księga Barucha została połączona z Listem Jeremiasza i umieszczona po Lamentacjach,
tworząc układ, jaki znamy z katolickiego kanonu ksiąg biblijnych.

Prowadzący: Tytuł Księgi Lamentacji sugeruje pewną reakcję na doświadczenie jakiegoś cierpienia. O
czym chce nam opowiedzieć autor tego pisma?

Wykładowca: Tłumacze Septuaginty rozbudowali początkowy werset Księgi Lamentacji o dodatkowe
słowa, które brzmią: „Gdy Izrael został uprowadzony do niewoli, a Jerozolima spustoszona, rozpłakał
się Jeremiasz i wygłosił tę lamentację nad Jerozolimą”. Możliwe, że ten fragment spowodował, iż za-
częto przypisywać prorokowi Jeremiaszowi autorstwo Księgi Lamentacji. Pozostawiając te spekulacje
na boku, faktem jest, że składająca się z pięciu pieśni (lamentacji) księga ukazuje cierpienia zarówno
anonimowego autora, jak i całego narodu wybranego, z powodu tragedii, jaka spadła na Święte Miasto
i jego mieszkańców, podczas agresji wojsk imperium babilońskiego w VI stuleciu przed Chr.. Latem
586 r. przed Chr. władca Babilonii, Nabuchodonozor, zdobył Jerozolimę, następnie kazał ją zniszczyć
wraz z znajdującą się w niej świątynią, a króla oraz jego dwór wraz z tysiącami Judejczyków deporto-
wał na tereny Mezopotamii (dorzecze Eufratu i Tygrysu). Ta narodowa klęska, na którą złożyło się
wiele ludzkich tragedii, związanych z ogromem cierpienia, doświadczeniem głodu i śmierci podczas
prowadzonych działań militarnych, stały się głównym powodem powstania Księgi Lamentacji. Już
sam tytuł księgi w języku hebrajskim, który pochodzi od jej pierwszego słowa, przetłumaczonego na
polski przez partykułę wykrzyknikową „ach!” (hebr.

ekah), wyraża ból człowieka lamentującego, a

grecka nazwa Lamentacji Threnoi (LXX) oznacza cierpienie doświadczane po zmarłym.

Prowadzący: A jakie treści kryje w sobie Księga Barucha?

Wykładowca: Księga Barucha daje nam wgląd w życie, a także pozwala na lepsze poznanie teologicz-
nej myśli, izraelskiej wspólnoty żyjącej na obczyźnie w końcowym okresie Starego Testamentu. Tak
zwany Wstęp Historyczny (Ba 1,1-14) do tego pisma, umieszcza tę żydowską wspólnotę na wygnaniu
w Babilonii, w obecności której, Baruch odczytuje swoją księgę, po czym następuje obrzęd pokutny i
zbiórka na rzecz rodaków pozostałych w Jerozolimie, by w ten sposób pomóc im zachować ciągłość

2

sprawowanego, pomimo zniszczenia świątyni, kultu. Abstrahując od dyskusji na temat rzeczywistego
autorstwa czy daty powstania samej księgi, które w znacznej mierze spowodowane są pewnymi nieści-
słościami historycznymi obecnymi w tekście, możemy powiedzieć, że pismo to powstało w języku he-
brajskim. Po historycznym wstępie, autor przedstawia nam wspólną modlitwę żydowskich wygnań-
ców, której zasadnicze wątki dotyczą pokornego wyznania grzechów, błagania o przebaczenie oraz
prośby o odzyskanie utraconej wolności w odpowiedzi na podjęte nawrócenie (Ba 1,15-3,8). Następna
część ma charakter poetycki i zawiera napisany wierszem hymn o mądrości (Ba 3,9-4,4), w którym
została skierowana do Izraelitów zachęta do zachowywania Prawa, które w tym tekście jest utożsamia-
ne z Mądrością Bożą. Dalej autor zamieścił mowę, którą można zatytułować jako „skarga i nadzieja”
Jerozolimy. „Skarga” to rozbudowany lament Świętego Miasta, które jako przyczynę tragicznego losu
narodu wybranego podaje grzech, polegający na odwróceniu się od prawdziwego Boga. Natomiast
„nadzieja” Jerozolimy wyrażona została w postawie ufności, że nastąpi wyzwolenie i Izrael napełni się
radością, a drogą prowadzącą do nowego życia jest nawrócenie i postępowanie zgodne z Bożymi przy-
kazaniami. Na końcu Księgi Barucha został dołączony tak zwany List Jeremiasza.

Prowadzący: Co znajduje się zatem w tym dołączonym do Księgi Barucha Liście Jeremiasza?

Wykładowca: Tak zwany List Jeremiasza, który był odrębnym pismem, został dołączony do Księgi
Barucha jako jej szósty rozdział dopiero przez łaciński przekład Pisma Świętego, zwany Wulgatą. Uj-
mując krótko zagadnienia literackie dotyczące tego dzieła trzeba powiedzieć, że List Jeremiasza poza
tytułem wcale nie przypomina formy tekstowej, jaką charakteryzuje się list, natomiast jest czymś w
rodzaju sarkastycznego traktatu, w którym anonimowy autor, bo pismo to jest tylko przypisywane Je-
remiaszowi, rozprawił się z bezsensem pogańskiego bałwochwalstwa. Ta satyra, ukazująca wszelkie
absurdy kultu bożków babilońskich, odzwierciedla epokę późniejszą niż czasy proroka Jeremiasza,
kiedy to na nowo zostały wskrzeszone stare kulty praktykowane na terenach dawnego imperium Babi-
lonii. Autor tego traktatu nawiązuje do nauk głoszonych przez proroka Jeremiasza na temat bałwo-
chwalstwa, a w ten sposób pragnie dostarczyć swoim żydowskim rodakom, przebywających na ob-
czyźnie, argumentów przeciwko pogańskim wierzeniom.

Prowadzący: W jaki sposób możemy ująć istotne elementy przesłania tych pism?

Wykładowca: Przesłanie zawarte w tych pismach na charakter głęboko religijny, a jego zasadniczą
syntezę możemy zawrzeć w dwóch słowach, które wyraziły reakcję uosobionej Jerozolimy na dramat,
jaki dotknął naród izraelski, a mianowicie: „trwoga i nadzieja”. Pojęcie „trwogi” bardzo dobrze opisuje
tragedię, ogromny ból i łzy rozpaczy, bo naród izraelski, cieszący się wielką miłością Boga, z powodu
niewierności przymierzu, lekceważenia swojego jedynego Pana poprzez bałwochwalcze praktyki, po-
pełniał liczne grzechy, które, jak nauczał prorok Jeremiasz, były buntem przeciw prawdziwemu Bogu.
Te grzeszne postawy miały swoje konsekwencje w postaci strasznej kary, jaką były kolejne klęski,
związane z upadkiem królestwa Judy, zburzeniem Jerozolimy, a zwłaszcza zniszczeniem świątyni.
Jednak Bóg nigdy nie przestaje kochać i pojawia się „nadzieja”, drugie słowo, które doskonale opisuje
przesłanie religijne tych pism. Księga Lamentacji nie jest krzykiem rozpaczy i utraty wiary w Boga.
Teksty, zarówno Lamentacji, jak i Księgi Barucha, chociaż przeniknięte bólem, cierpieniem i bezsilno-
ś

cią, to jednak dają nadzieję, która mimo wszystko pozwala zaufać Bogu i w Nim szukać wybawienia.

Trzeba wierzyć, że czas zasłużonej kary jest przejściowy. Wszystkim, którzy podejmują decyzję o na-
wróceniu, Bóg ofiarowuje utraconą wolność i godność. Dla dzisiejszego człowieka, który w obliczu
trudności i niepowodzeń życiowych często odwraca się od Boga, księgi te stają się wezwaniem do uf-
ności w miłosierdzie Boże. Boża sprawiedliwość i miłość budzi nadzieję w każdym człowieku, który z
ziemi swojego wygnania i niewoli, spowodowanej grzechem, może powrócić do kochającego Boga.

3

Ks. Piotr Łabuda

Dzieje Apostolskie – świadectwo o Zmartwychwstałym

Prowadzący: Czy Dzieje Apostolskie, będąc teologiczną historią Kościoła zawierają – w porównaniu
do innych pism Nowego Testamentu – szczególną teologię?

Wykładowca: Dzieje Apostolskie to księga będąca świadectwem uczniów o Zmartwychwstaniu Chry-
stusa. W sposób szczególny, jest to świadectwo dwóch największych apostołów: Piotra i Pawła. Uka-
zując w znaczącej części swojego dzieła tych właśnie apostołów, Łukasz przedstawia osobę i naukę
Jezusa Chrystusa, który został ukrzyżowany i zmartwychwstał realizując w ten sposób zapowiedzi pro-
roków. Obok chrystologii Łukasz wiele miejsca poświęca także działaniu i obecności Ducha Świętego.
Ukazuje także początki i rozwój Kościoła, który jest dziełem Chrystusa prowadzonym przez Ducha
Ś

więtego.

Prowadzący: A zatem przekaz Łukasza zawiera systematyczny wykład o osobie i dziele Jezusa?

Wykładowca: Łukasz w Dziejach Apostolskich nie przedstawia systematycznego wykładu chrysto-
logii. Analizując jednak używane przez autora tytuły, jakimi określa Chrystusa można bardziej poznać
postać Jezusa.

Sługa Boży

Czytając uważnie księgę Dziejów Apostolskich można zauważyć, że w przekonaniu pierwotnego Ko-
ś

cioła Jezus spełnił przepowiednie głoszone przez Izajasza, a które odnosiły się do Sługi Bożego. Na

podstawie księgi proroka Izajasza, gdzie tytuł sługi był niezwykle bliski tytułowi syna, Piotr podkreśla
wolę Bożą, która przewidywała mękę Sługi, którą Jezus podjął dobrowolnie, wypełni ją do końca, bę-
dąc jednocześnie całkowicie niewinnym. Dzięki męce Jezus wybawił ludzi od grzechów.

Baranek

Kolejne określenie Jezusa – „baranek”, występuje jedynie w mowie Filipa. Termin ten pochodzi rów-
nież z tekstu proroka Izajasza. Znamiennym jest, iż określenie to, które odnosi się do Jezusa, wcześnie
zanikło z terminologii pierwszej gminy. Zachowało się jednak w tekście Dziejów Apostolskich. Pod-
kreśla cierpienia Jezusa, które podjął On całkowicie dobrowolnie, oddając swoje życie w ofierze dla
Boga, za grzechy wszystkich ludzi.

Syn Człowieczy

Określenie Syn Człowieczy występuje w Dziejach Apostolskich jedynie w mowie Szczepana (Dz
7,56). Jednak z lektury Ewangelii wiemy, iż Chrystus często odnosił go do siebie. Stąd też wydaje się,
ż

e również w otoczeniu gminy pierwszych chrześcijan musiano często w ten sposób określać Chrystu-

sa. Swoje korzenie ma w księdze proroka Daniela (Dz 7,9-14). Wyraża ponadziemskie pochodzenie
Jezusa, rolę Zbawiciela, którą spełnia na ziemi, jak również to, iż przy końcu czasów przyjdzie On, aby
osądzić wszystkich.

Chrystus

Grecki tytuł Chrystus – hebrajski Mesjasz, który powszechnie był nadawany Jezusowi, podkreśla fakt,
iż wszystkie przepowiednie Starego Testamentu spełniły się w osobie Mistrza z Nazaretu. Z czasem
ten grecki termin techniczny (Christos), staje się tak bardzo popularny. Z czasem staje się imieniem
własnym Jezusa.

Jest wiele wypowiedzi w Dziejach Apostolskich, które mówią, że Jezus jest Mesjaszem. Należy pa-
miętać, iż prawda ta należała do podstaw kerygmatu apostolskiego. Zaraz po zesłaniu Ducha Świętego,
Piotr mówił, że Bóg uczynił Jezusa „Panem i Mesjaszem” (Dz 2,36). Podobny sens ma wypowiedź

4

Pawła w Damaszku: „Ten jest Mesjaszem” (Dz 9,22), na co oburzali się śydzi i chcieli go zamordo-
wać. Jezus wypełnił więc przepowiednie Starego Prawa i oczekiwania narodu wybranego. Co więcej, o
ile izraelici oczekiwali Mesjasza politycznego, czy religijnego, tj. takiego, który uwolniłby ich spod
władzy Rzymian, oraz takiego, który odnowiłby kult świątynny, to Jezus wszystkie to oczekiwania
całkowicie przekracza, wybawiając wszystkich ludzi z niewoli grzechu.

Pan

Pierwotna gmina chrześcijańska określała Boga słowem zaczerpniętym z Septuaginy – Kyrios – Pan.
Ten sam tytuł był odnoszony do Jezusa (zob. Dz 1,21; 2,36). Stąd też często mówi się w Dziejach o
ludziach, którzy Wierzą w Pana (zob. Dz 5,14; 16,31), do Pana się nawrócili (zob. Dz 9,1; 11,21). Sa-
mą zaś naukę Łukasz nazywa „Drogą Pańską” (zob. Dz 13,10; 18,25) i służbą Panu (zob. Dz 13,2;
20,19). Na podstawie powyższych przykładów można twierdzić, iż Jezusowi wraz z tytułem Pan przy-
pisywano wszystkie cechy, które w Starym Zakonie, przypisywano Bogu.

Tytułem „Pan” określano Chrystusa w liturgii, co potwierdza aramejska formuła maranatha – „Przyjdź,
Panie”. Grecki Kościół przyjął termin maranaha od Kościoła jerozolimskiego, podobnie jak inne ara-
mejskie wyrażenia: amen czy hosanna. Określenie Maranatha, widzimy u Pawła (1 Kor 16,22), co wy-
rażało również wiarę w pierwotnej gminie, iż Jezus znajduje się w niebie po prawicy Boga (Dz 2,36).
Tytuł Pan stanowi tłumaczenie tego aramejskiego pojęcia, nawiązuje zatem do godności Boga, który
rządzi i kieruje swoim ludem. Tytuł ten przysługuje głównie Chrystusowi uwielbionemu, obecnemu w
społeczności chrześcijańskiej, którego ta społeczność wzywa i który wstawia się za nią do Boga. W
najstarszych wyznaniach wiary Nowego Testamentu można zauważyć, że pierwotna społeczność
chrześcijańska do tego tytułu przywiązywała wielkie znaczenie (zob. Rz 10, 19).

Z czasem tytuł „Pan” staje się podstawowym określeniem osoby Jezusa. W tytule tym, chrześcijanie
wyrażali treść swojej wiary. Tytuł ten mówił bowiem o Jezusie, który żył, nauczał i działał na ziemi,
jak i o mesjańskich przepowiedniach Starego Testamentu, które On wypełnił. Termin Kyrios mówi
również, o nadziejach wybranego narodu, urzeczywistnianych przez Chrystusa, jak również o chwale,
którą Jezus otrzymał po swym zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu. W przyszłości Jezus – Pan
przyjdzie w uroczystej paruzji, na co oczekuje cała wspólnota Kościoła.

Prowadzący: Dzieje Apostolskie są przez niektórych nazywane także dziejami Ducha świętego.

Wykładowca: Rzeczywiście, w Dziele Łukaszowym szczególną rolę odgrywa Duch Święty. Bez Nie-
go, misja i Kościół byłyby niemożliwe. Jego obecność jest siłą napędową całego dzieła. Zapewnia On
kontynuację obecności i działalności Jezusa w Kościele, przyczynia się do realizacji planu Bożego,
który polega na zbawieniu każdego człowieka (zob. Dz 11,19-21; Rz 1,16)

1

.

Dar Ducha, według proroka Joela (zob. Dz 2,17-21), jest cechą czasów ostatecznych. Czasy te zostały
zapoczątkowane przez narodzenie i życie Chrystusa, a swój rozwój mają właśnie w księdze Dziejów
Apostolskich. Stąd właśnie Dzieje Apostolskie często nazywane są Ewangelią Ducha Świętego. To
właśnie z Dziejów wynika, że cała gmina chrześcijańska żyła pod wpływem działania Ducha Święte-
go, którego zesłanie było obiecane przez samego Chrystusa. Przez zstąpienie na apostołów Duch Świę-
ty dał życie Kościołowi. Od chwili zesłania Kościół ma moc, aby dawać świadectwo o Chrystusie (Dz
1,8; 4,8.31.33). Duch Święty również przemawia do apostołów (Dz 8,29; 10,19), którzy mają świado-
mość, że zabierając głos w sprawach Kościoła, przemawia przez nich Duch Święty (Dz 5,32; 15,28).
Mocą Ducha Świętego Kościół rozszerza się na cały świat, który równocześnie staje się jego mocą i
przewodnikiem w chwilach prześladowań i wątpliwości.

W sposób szczególny mocą Ducha Świętego obdarowani zostają apostołowie i ci wszyscy, którzy głoszą
Dobrą Nowinę o Jezusie Chrystusie. Dar ten otrzymują apostołowie już za życia Chrystusa, kiedy mogą

1

Zob. W. Rakocy, „Będziecie moimi świadkami...”, s. 54-55.

5

czynić cuda (zob. Łk 9,1n.). Ale szczególną Jego moc, otrzymują po zmartwychwstaniu i wniebowstąpie-
niu Chrystusa. Oświeceni i kierowani przez Niego, wybierają Macieja na miejsce Judasza (zob. Dz 1,15-
26). Również kandydaci na diakonów mają być „pełni Ducha Świętego i mądrości” (Dz 6,3). Duch Święty
przenosi diakona Filipa do Aszdodu (zob. Dz 8,40), gdzie ma głosić Słowo Boże. Podobnie i Barnaba –
najpierw jako przełożony, a potem współpracownik św. Pawła przedstawiony jest jako człowiek dobry,
pełen wiary i Ducha Świętego (zob. Dz 11,24). Mocą Ducha Świętego Paweł i Barnaba wyruszają z Antio-
chii w podróż misyjną (zob. Dz 13,2n.), aby głosić Słowo. Działanie Ducha Świętego uwidacznia się
szczególnie w przełomowym momencie Dziejów Apostolskich, kiedy zostaje nawrócony Korneliusz (zob.
Dz 10,44n.). Potem, niejako na wzór dziejów Piotra, wszystkie dzieje Pawła – począwszy od wyruszenia
do Jerozolimy, całe jego apostolskie posługiwanie, jak i – co opisuje również autor Dziejów Apostolskich
– odwołanie się do Cezara i podróż do Rzymu, łączy się z natchnieniem i działaniem Ducha.

Dzieje Apostolskie przedstawiają zatem niezwykłą rolę Ducha Świętego. Zostaje wypełnione starote-
stamentalne proroctwa, jak również to, co zapowiadał sam Jezus Chrystus. Następuje początek nowych
czasów, czas Ducha Świętego.

Prowadzący: To działanie Ducha Świętego ma miejsce we wspólnocie Kościoła.

Wykładowca: W Ewangelii Łukasz objawianie się Jezusa ma miejsce od Nazaretu do Jeruzalem, w
Dziejach natomiast Słowo Boże rozchodzi się z Jeruzalem (Dz 2-5) do Judei i Samarii (Dz 8,1), a po-
tem przez Fenicję, Cypr i Syrię (Dz 11,19-22), przez Azję Mniejszą i Grecję (Dz 13-18), na cały świat,
czego symbolem jest dla Łukasza Rzym (Dz 28,30). Tak więc Słowo Boże skierowane jest do każdego
człowieka (zob. Dz 17,31).

Dzieje Apostolskie to księga świadectwa o Zmartwychwstałym Chrystusie, które było dawane przez
Jego Apostołów, najpierw narodowi wybranemu, a później całemu światu. Można powiedzieć, iż jest
to księga mówiąca o powstawaniu Kościoła. Ewangelista Łukasz zwraca jednak uwagę na dzieło Jezu-
sa przedstawione w Ewangelii, odróżniając „czas Jezusa” od „czasu Kościoła”. Czas Kościoła rozpo-
czyna się wniebowstąpieniem i stanowi okres realizacji poleceń Mistrza (zob. Dz 1,8). Dla autora
Dziejów Apostolskich czas Kościoła jest trzecim okresem historii zbawienia. Okres pierwszy obejmuje
czasy Izraela. Jan Chrzciciel był pomostem, łączącym pierwszy okres z drugim – z czasem, kiedy dzia-
łał Chrystus. Dalej następuje obecny czas – trzeci okres historii zbawienia – czas Kościoła.

A zatem czas Jezusa przechodzi w czas Kościoła. Zapowiedzi, które zostały przez Niego uczynione,
teraz wypełniają się. Jak w Jezusie wypełniły się obietnice mesjańskie dane Izraelowi, tak czas Kościo-
ła jest również okresem spełnienia się obietnic. I tak zesłanie Ducha Świętego będąc wydarzeniem
eschatologicznym, zapowiedzianym przez proroka Joela (2, 16-21), jest także realizacją obietnicy Je-
zusa danej apostołom: „a gdy Duch Święty zstąpi na was, otrzymacie jego moc” (Łk 24, 49; Dz 1, 8).

Miejsce szczególne we wspólnocie Kościoła zajmują Apostołowie, którym Chrystus Pan polecił, aby
nauczali wszystkiego, czego byli świadkami (Dz 1,22; 4,33), by pouczali wiernych (zob. Dz 5,28; 6,4),
przewodniczyli modlitwom (zob. Dz 6,4). Sprawują oni Eucharystię i zarządzają dobrami składanymi
przez wiernych. Mają oni władzę udzielania Ducha Świętego przez włożenie rąk (zob. Dz 8,14-25),
decydują o sprawach wiary na Soborze Jerozolimskim (zob. Dz 15,6-29), oni również wybierają dia-
konów do służby (zob. Dz 6,2-6). Pierwszym pośród apostołów jest zawsze Piotr (zob. Dz 1,13).
Przemawia on w imieniu wszystkich Apostołów, po zesłaniu Ducha Świętego (zob. Dz 2,4-40), przed
Sanhedrynem (zob. Dz 5,29). To do Piotra przychodzi Paweł, a nawet, kiedy przeciwstawia się postę-
powaniu Piotra, w czasie Soboru jerozolimskiego, czy później w sporze antiocheńskim, czyni to ze
względu właśnie na ważność osoby Piotra (zob. Dz 15).

Niezwykle ważną rolę we wspólnocie Kościoła pełnili wybierani przez apostołów diakoni. Zadaniem ich
było wykonywanie niektórych obowiązków o charakterze administracyjnym (zob. Dz 6,1-6). Dzięki temu
Apostołowie mogli oddać się całkowicie modlitwie oraz posłudze Słowa Bożego. Diakoni powinni odzna-
czać się odpowiednimi kwalifikacjami, winni być pełni Ducha Świętego i mądrości. Apostołowie modląc

6

się wkładali ręce na wybranych udzielając im odpowiedniej władzy. Z czasem zaczęli oni pełnić i inne
funkcje religijne. Niektórzy, jak Szczepan oraz Filip, głosili słowo Boże (zob. Dz 6,7-7,60; 8,5-40).

Po pewnym czasie w Kościele pojawia się kolejna grupa współpracowników Apostołów. Zostają oni
nazwani „prezbiterami”. Wydaje się, że nazwę zaczerpnięto z tradycji żydowskiej. Tytuł ten miał zna-
czenie nie tylko honorowe, ale łączyły się z nim funkcje, jakie prezbiterzy spełniali. Po raz pierwszy
termin „prezbiter” spotykamy w Dziejach Apostolskich przy okazji opisu przekazania darów gminy
antiocheńskiej dla gminy w Jerozolimie (zob. Dz 11,29n.). Wymienienie prezbiterów, jako przyjmują-
cych dary wydaje się być znakiem, iż musieli oni pełnić funkcje administracyjne. Z czasem jednak bio-
rą oni również udział tak w nauczaniu jak i podejmowaniu wielu ważnych decyzji dotyczących wiary.
Zostają oni wymienieni w dekrecie Soboru Jerozolimskiego obok Apostołów (zob. Dz 15,22n.).

Termin „biskup” powstaje później i występuje rzadziej niż określenie prezbiter. W Starym Testamen-
cie określenie „biskup”, w tłumaczeniu Septuaginty, jest przekładem hebrajskiego paqad i był używa-
ny dla określenia różnych funkcji: urzędników (Sdz 9,28), dowódców wojskowych (Lb 31,14), straż-
ników sprawujących nadzór nad świątynią (Lb 4,16), sekretarzy królewskich, przekazujących należ-
ność kierownikom robót, którzy nadzorowali robotników pracujących przy świątyni.

W świecie greckim biskupi pełnią funkcje zwierzchników miast, czy też urzędników administracji pu-
blicznej. Zauważyć jednak należy, iż istniała zasadnicza różnica pomiędzy pojęciami: prezbiter i bi-
skup. Pierwsze z nich wyraża godność, drugie jest znakiem pełnionych funkcji, ponadto działalność
prezbiterów jest kolektywna i anonimowa, biskupów osobista i odpowiedzialna.

Wreszcie we wspólnocie Kościoła niezwykle ważne miejsce uczniowie Chrystusa. Członkiem Kościo-
ła, lub, jak mówiono, świętym, można było zostać jedynie przez nawrócenie się. Aby stać się wyznaw-
cą Chrystusa należało zmienić swoje postępowanie: przestać grzeszyć, „odwrócić się od ciemności do
ś

wiatła i od władzy szatana do Boga” (Dz 26,18). Nawrócenie było zawsze związane z odpuszczeniem

grzechów (zob. Dz 3,19; 5,31; 26,18), choć od początku było rzeczą wiadomą, iż wyrazem nawrócenia
jest chrzest (zob. Dz 2,38). Chrztu wymagano od każdego (zob. Dz 10,43; 13,38; 26,18). Nawet nad-
zwyczajne powołanie nie zwalniało od przyjęcia chrztu – stąd też chrzest przyjmuje także św. Paweł
(zob. Dz 9,18). W czasie chrztu następowało uroczyste wyznanie wiary w Chrystusa Pana. Wiara w
Chrystusa była cechą charakterystyczną tych, którzy należeli do Kościoła. Na wiarę składała się tak
wiedza o Jezusie Chrystusie, jak i życie zgodne z zasadami nauki Mistrza z Nazaretu. Skutkiem chrztu
chrześcijańskiego było odpuszczenie grzechów (zob. Dz 2,38), i udzielenie Ducha Świętego.

Ks. Michał Bednarz

Jak autorzy natchnieni pisali historię?

Prowadzący: Do czego zmierzali autorzy tzw. historycznych opisów biblijnych, kierując się celami
dydaktycznymi?

Wykładowca: Nie zmierzali do tego, aby przekazać kronikę wydarzeń, ale ukazują przede wszystkim
działanie Boga, pragnąc pouczyć, kim On jest. Interesuje ich Stwórca, który pochyla się nad ludźmi i
stale ich wybawia; jest to Bóg, który zawsze pragnie prowadzić ludzi ku sobie. Równocześnie autorzy
biblijni starają się ukazać, jak człowiek odpowiada lub jak powinien odpowiadać na miłość Stwórcy.

Prowadzący: Jak w takim razie autorzy natchnieni opowiadają o wydarzeniach?

Wykładowca: Wybierają najpierw jedynie te wydarzenia czy szczegóły lub fragmenty jakiegoś przemó-
wienia, które uwypuklają znaczenie tego, na co pragną zwrócić uwagę. Przypomnijmy sobie pierwsze
rozdziały Księgi Rodzaju. Autor przedstawia dramat człowieka stworzonego przez Boga. Człowiek wy-
różniony przez Stwórcy okazuje Mu zdecydowany sprzeciw. Nie chce być od Niego zależnym i sam po-

7

stanawia decydować o własnym losie. W dalszych rozdziałach autor ukazuje konsekwencje tego odejścia
od Boga. Człowiek, odrzuciwszy Boga jako fundament moralności, czyni siebie podstawą postępowania.
Na konsekwencje nie trzeba długo czekać. Człowiek niszczy bliźniego, gdy ten staje mu rzekomo na
drodze i przeszkadza. Nie cofnie się przed niczym, nawet przed zbrodnią. Tę właśnie myśl o dramacie
ludzkości, która sobie samej szykuje zagładę, przekazuje autor pierwszych rozdziałów Księgi Rodzaju.
Opisane wydarzenia doskonale ilustrują wspomnianą prawdę. Nie są powiązane ze sobą chronologicznie,
czyli nie następowały po sobie w takiej właśnie kolejności. Ilustrują natomiast prawdę o degradacji reli-
gijnej i moralnej ludzkości. Człowiek chce być dla siebie bogiem. Sam pragnie ustalać zasady postępo-
wania. Ilustruje to historia Kaina i Abla. Kain nie powinien czuć się pokrzywdzonym. Był przecież pier-
worodnym, a więc miał prawo do dziedziczenia większej części majątku ojca oraz będzie kiedyś prze-
wodził całej rodzinie czy szczepowi. Ale nie mógł znieść, iż na ofiarę jego brata Bóg spojrzał łaskawie.
Wywołało to w nim smutek a następnie doprowadziło do bratobójstwa. W ten sposób w dzieje świata
wdarła się jedna z największych zbrodni. Autor przypomina jednak, że nawet w takim wypadku Bóg
chroni zbrodniarza. Kainowi groziła kara ze strony innych ludzi, ale Bóg był dla niego w dalszym ciągu
łaskawy, chroni go i zapewnia: „Ktokolwiek by zabił Kaina, siedmiokrotnej pomsty doświadczy!” (Rdz
4,15). Lecz człowiek, który raz sam postanowił określać normy postępowania, brnie coraz bardziej w
złem. Wymierza sprawiedliwość tak, iż grozić to może nawet zagładą ludzkości a przede wszystkim do-
tyka boleśnie niewinnych (Rdz 4,23-24). Na dalszych kartach autor natchniony w barwach coraz ciem-
niejszych maluje obraz ludzkości, która odrzuciła Stwórcę. Ogrom zła jest tak przerażający, że dochodzi
nawet do tego, iż Bóg „żałował, że stworzył ludzi na ziemi, i zasmucił się” (Rdz 6,6). Czytając kolejne
opisy, nie można mieć wątpliwości, do czego zmierza autor.

Prowadzący: Czy podobnie o wydarzeniach piszą autorzy Nowego Testamentu?

Wykładowca: Postępują bardzo podobnie. Autor Ewangelii św. Łukasza pragnie przekonać czytelnika,
ż

e Bóg jest nieskończenie miłosierny. To samo chce powiedzieć o Jezusie. Nie daje jednak nudnego

wykładu na ten temat, ale ukazuje Boga i Jezusa, którzy wspierają potrzebującego człowieka. Z prze-
ogromnej tradycji, w której przechowywano wspomnienia o Chrystusie, wybiera wydarzenia, które
pominęli inni Ewangeliści. W Ogrodzie Oliwnym porywczy Piotr uderzył sługę najwyższego kapłana i
odciął mu prawe ucho. Tylko trzeci Ewangelista wspomina o geście Jezusa, którym uzdrowił nieszczę-
ś

liwego człowieka (Łk 22,51). Wybierając ten szczegół z tradycji, podkreśla nieskończoną dobroć

Chrystusa, który, osaczony przez wrogów, winien myśleć o tym, jak się uratować, a tymczasem Zba-
wiciel dostrzega cierpienie nawet wroga i usuwa je. Podobnie jest na krzyżu. Zbawiciela otaczała wte-
dy nienawiść i słyszał drwiny skierowane ku Sobie. I konał. W takiej sytuacji można się załamać. W
każdym razie w takiej sytuacji każdy myśli o sobie. A On modlił się i prosił za tymi, którzy zgotowali
Mu taki los: „Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią” (Łk 23,34).

Podobnie postępują pozostali Ewangeliści i autor Dziejów Apostolskich. Każdy z nich wybierał z tra-
dycji te szczegóły, które pozwalały mu uzasadnić jakąś prawdę i rozwinąć ją. Dzięki temu, że jest to
opis wydarzeń, wykład staje się bardzo obrazowy, plastyczny i przystępny. Autorzy natchnieni intere-
sowali się wydarzeniami, ale nie zamierzali pisać dokładnej historii narodu wybranego czy Kościoła.
Wybrali z wielu wydarzeń te, dzięki którym mogli coś powiedzieć o Bogu i o człowieku, który pozo-
staje w kręgu Bożego działania.

Niekiedy autorzy biblijni przestawiają kolejność wydarzeń i nie podają je w takiej kolejności, w jakiej
się rozgrywały. Dokonując jednak takich przestawień, chcą wyraziście podkreślić sens, o który im
chodzi; w ten sposób pragną jasno przekazać jakąś myśl, tak, iż czytelnik nie ma najmniejszej trudno-
ś

ci w uchwyceniu, o co chodziło autorowi danej księgi. Sięgnijmy do Ewangelii i spróbujmy zastano-

wić się nad tym, kiedy Jezus zapowiedział zdradę Judasza. Św. Marek i św. Mateusz piszą, iż miało to
miejsce przed ustanowieniem Eucharystii. Natomiast trzeci Ewangelista wspomina, że stało się to po
ustanowieniu Eucharystii. Tej sprawy nie uda się prawdopodobnie nikomu rozwiązać. Najważniejsze
jest jednak to, co nam chce powiedzieć trzeci Ewangelista, gdy o tym wspomina. Wiemy, że jest piew-

8

cą nieskończonego Bożego miłosierdzia. W tym wypadku pragnie pokazać, jak daleko posuwa się
miłość Jezusa, który nawet zdrajcy daje Siebie samego.

Pytanie: Pytanie: Dlaczego w Dziejach Apostolskich Jezus jest nazwany Barankiem?