KSIĘGA BARUCHA
Oprócz Lamentacji chrześcijanie przejęli jeszcze jedną księgę zaliczaną przez tradycję żydowsko - aleksandryjską do cyklu pism Jeremiasza. Nosi ona imię sekretarza i przyjaciela proroka, Barucha, który towarzyszył mu w ostatnich latach działalności i wraz z nim został przymusowo zabrany przez emigrantów judejskich z Egiptu. Analiza filozoficzna, literacka i teologiczna dowodzi jednoznacznie, że księga stanowi utwór złożony, o charakterze raczej liturgicznym i mądrościowym niż prorockim.
Oprócz prologu (pochodzenia redaktorskiego) - który stara się nadać całości perspektywę historyczna, odpowiadającą czasom autora, można wyróżnić modlitwę wygnańców stylizowaną na zbiorowe wyznanie grzechów; dalej fragment mądrościowy o charakterze parenetycznym i wreszcie zbiorową lamentację Jerozolimy, z akcentami wyraźnie pocieszającymi. Związek między tymi częściami jest luźny; najprawdopodobniej natchniony redaktor połączył je w jedną całość, uzupełniając wprowadzeniem historycznym (prolog) i przypisując znanej skądinąd osobistości - Baruchowi.
Przetoczone dane historyczne bardziej odpowiadają popularnym tradycjom o wydarzeniach z początku 6 wieku przed Chrystusem niż ścisłym faktom (Baltazar występuje jako syn Nabuchodonozora, arcykapłan jerozolimski, zwrot naczyń srebrnych ofiary składane w zburzonej świątyni itd.); autor nie zamierzał przekazać historii tamtych czasów, ale dał jedynie ogólną perspektywę czasową, troszcząc się - wzorem innych ksiąg natchnionych z tego okresu - bardziej w stronę doktrynalną. Podobieństwa stylistyczne a nawet literackie do powstałej w II w. przed Chr. Księgi Daniela, lub do jej źródeł, świadczą o tym, że księga powstała w okresie judaizmu i nie może być przypisywana Baruchowi. Zwyczaj podawania wybitnej postaci jako autora jest znany z Księgi Koheleta (Salomon) i Mądrości (Salomon), a zwłaszcza z Psalmów przypisywanych poza Dawidem, różnym innym wybitnym mężom.
Dokładny czas powstania całości księgi i poszczególnych części nie jest znany. Niewiadomo też, z jakiego środowiska wywodzi się księga, choć koloryt semicki nie pozwala wątpić, że jej oryginalnym językiem był hebrajski lub aramejski. Dziś znany jest jej grecki tekst, natomiast kanon hebrajski ksiąg świętych nie znal jej. Analiza teologiczna księgi, jej pojęcia i stosowane gatunki literackie zdaje się wskazywać na ortodoksyjne koła żydowskie z okresu machabejskiego. Brak wyraźnych akcentów eschatologicznych i wyobrażeń apokaliptycznych wskazuje na początek II w. przed Chr. jako orientacyjny czas powstania księgi w tej postaci, w jakiej dziś istnieje. Nie wyklucza to dawniejszego powstania poszczególnych jej części, następnie wtórnie opracowanych.
Niewielka ta księga składa się w tekście greckim z 5 rozdziałów, w łacińskiej wersji Wulgaty zawiera natomiast 6 rozdziałów. W Wulgacie dodano do niej rozdział 6 tzw. list Jeremiasza, stanowiący w Septuagincie pismo całkowicie niezależne.
Czytając Księgę Barucha, nietrudno zauważyć, że składa się ona z 2 dość niezależnych części, w których można wyróżnić dalsze podziały. Księgę rozpoczyna wstęp mający określać jej ramy historyczne. Tytuł jej autora wymienia Barucha, syna Neriasza, i informuje, że napisał on ją w Babilonie „w piątym roku (…) od czasu jak Chaldejczycy zajęli Jerozolimę i zniszczyli ją ogniem”, a więc umieszcza jej powstanie w 582 pne. Właściwy wstęp podaje, że Baruch odczytał swą księgę uprowadzonemu w 598/597 pne. do niewoli w Babilonie królowi judzkiemu Jechonaszowi i jego towarzyszom niewoli. W wyniku tej lektury, której wysłuchano wśród płaczu, postu i modłów, wszyscy, ile kto mógł, złożyli srebro i cenne przedmioty a następnie to, co zebrali, posłali do kapłana Joakima z prośbą, aby przeznaczył wszystko na ofiary za Nabuchodonozora i jego syna Baltazara. Razem ze swymi darami posłali i księgę napisaną przez Barucha, aby ją odczytywano w świątyni podczas świąt i zebrań.
Zasadniczą treść księgi stanowi modlitwa wygnańców judejskich, przedstawiona w formie zbiorowego wyznania grzechów przez cały lud. Wygnańcy z pokorą wyznają swe grzechy, prosząc Boga by o nich nie zapomniał. Uznając słuszność kary, która ich spotkała, proszą o wyzwolenie z niewoli. Kolejną część księgi stanowi poemat dydaktyczny. Poemat ten wskazuje, że przyczyną nieszczęścia Izraela było to, że opuścił drogę mądrości, której jedynym źródłem jest Bóg. Na ostatnią część o charakterze prorockim składają się zbiorowe lamentacje oraz pieśń pocieszająca, w której upersonifikowana Jerozolima zachęca swe wygnane dzieci, aby mężnie znosiły nieszczęścia, i zapowiada im, że nastanie dzień, w którym do niej powrócą.
LIST JEREMIASZA stanowi dalsze pismo wtórokanoniczne wiązane tradycyjnie z osobą Jeremiasza. Także ono zostało przekazane przez tradycję grecko - żydowską środowiskom chrześcijańskim. Biblia łacińska połączyła to niewielkie pisemko z Księgą Barucha, gdzie stanowi rozdział 6. Treścią Listu jest polemika przeciw cudzym bóstwom, ze specjalnym uwzględnieniem bałwochwalstwa typu babilońskiego.
List ten miał na celu przestrzeżenie Żydów w okresie propagandy hellenistycznej przed wpływami religii pogańskich, z którymi się stykali. Autor zapowiedziawszy wygnańcom, że pozostaną w Babilonie przez 7 pokoleń, nalega na nich, by nie lękali się bogów ze srebra, złota i drewna, których tam zobaczą. Wyśmiewa też bezsilność pogańskich bóstw, utożsamianych z posągami, które są tylko dziełami wprawnych rzemieślników. Choć są ze złota nie ma w nich życiodajnego ducha. Stoczy je wszystkie rdza, okrywa je kurz, łatają nad nimi nietoperze, jaskółki, skaczą po nich koty. Z obawy, aby ich nie skradziono zamyka się je w świątyniach za masywnymi i dobrze zaryglowanymi drzwiami. Jeżeli zaś ogień ogarnie świątynię, to kapłani uciekną i uratują się, natomiast bogowie, którym służą zginą w płomieniach i spalą się jak zwykłe belki. Autor kończy zdaniem: „Wiedząc, więc o tym, że nie są bogami, nie bójcie się ich”.
List sprawia wrażenie antologii wcześniejszych tekstów polemicznych, głównie prorockich i powstał zapewne w okresie po niewoli babilońskiej, prawdopodobnie na początku okresu hellenistycznego. W tym okresie, bowiem problem bałwochwalstwa stał się w kołach żydowskich nader aktualny. W oryginale List napisany jest w języku hebrajskim, ale wcześnie przetłumaczono go na język grecki. Oficjalnie dokumenty kościelne uznają pismo to za kanoniczne i natchnione, a począwszy od Soboru Trydenckiego nie wymienia się go oddzielnie, lecz uważa się List Jeremiasza za integralną część Księgi Barucha.