1

POŁĄCZENIA ŚRUBOWE I GWINTOWE

l. Podstawowe parametry oraz rodzaje gwintów.

Połączeniem śrubowym nazywa się połączenie wykonane za pośrednictwem

elementów łączących, tj. śrub (połączenie pośrednie). Połączenie bezpośrednie otrzymuje
się wkręcając element z gwintem zewnętrznym w element z gwintem wewnętrznym.

Gwint uzyskuje się przez wykonanie na walcowej lub stożkowej powierzchni

elementu jednego lub kilku śrubowych rowków (bruzd), o określonym kształcie (przekroju i
skoku). Linię śrubową walcową otrzymuje się przez nawijanie na walcu o średnicy D, równi
pochyłej o podstawie πD i wysokości równej skokowi linii śrubowej P (rys. l). W zależności
od kierunku nawinięcia rozróżnia się gwinty o prawym lub lewym skręcie. Kąt pochylenia
linii śrubowej

γ można określić ze wzoru:

D

P

⋅

=

π

γ

Rys. l. Powstawanie linii śrubowej w wyniku nawinięcia równi pochyłej na walec

W zależności o tego, czy gwint jest wykonany na zewnętrznej powierzchni, czy w

otworze, rozróżnia się gwinty zewnętrzne i wewnętrzne. W zależności od zarysu rozróżnia
się gwinty: trójkątne, trapezowe, symetryczne i niesymetryczne, prostokątne lub kołowe
(rys.2).

Podziałką gwintu P

Z

nazywa się odległość sąsiednich zarysów mierzoną wzdłuż osi

gwintu.

Skokiem gwintu (zarysu) nazywa się przesunięcie zarysu zwoju wzdłuż osi po

pełnym jego obrocie. Skok może być równy podziałce (P = P

z

), wtedy gwint jest

jednokrotny, lub stanowi jego krotność (P == P

z

*h

z

), wtedy gwint jest wielokrotny. Jedną z

głównych charakterystycznych cech gwintów jest kąt rozwarcia zarysu gwintu

α. Jeżeli

dwusieczna tego kąta tworzy z osią gwintu kąt prosty, gwint jest symetryczny, w
przeciwnym razie jest niesymetryczny.

Rozróżnia się tzw. roboczy kąt zarysu

α

r

. Dla gwintów symetrycznych

α

r

=

α/2, dla

niesymetrycznych, np. dla trapezowego niesymetrycznego

α

r

= 3°.

Rozpatrując połączenia śrubowe ze współpracującą z nią nakrętką rozróżnia się następujące
charakterystyczne wielkości:
- średnicę nominalną śruby d,

2

- średnicę podziałową śruby d

p

,

- średnicę rdzenia śruby d

r

,

- średnicę nominalną nakrętki D,
- średnicę otworu D

o

,

- średnicę podziałową nakrętki D

p

,

- średnicę roboczą gwintu d

g

= 0,5(D

o

+ d).

Należy zaznaczyć, że D

p

= d

p

Wszystkie gwinty poza prostokątnym są znormalizowane, a więc znormalizowane są

ich średnice nominalne d i podziałki; wszystkie inne wymiary gwintu są uzależnione od
podziałki.

Rys. 2. Zarys gwintów: a) trójkątny, b) prostokątny, c) kołowy, d)trapezowy symetryczny,

e) trapezowy niesymetryczny

W każdym rodzaju gwintów rozróżnia się podstawowy szereg gwintów normalnych

zwykłych, w których średnica nominalna jest skojarzona z pewną podziałką. W przypadku
gdy z daną średnicą jest skojarzona podziałką umiej sza niż w gwincie zwykłym, powstaje
gwint drobnozwojny a w przypadku podziałki większej - grubozwojny.

Rys. 3. Podstawowe wymiary śruby i nakrętki.

3

2. Rysowanie gwintów, elementów łączących oraz połączeń gwintowych.

Gwinty w sposób dokładny rysuje się — ze względu na pracochłonność takich

rysunków - tylko w szczególnych przypadkach, np. na niektórych rysunkach poglądowych
przeznaczonych do celów szkoleniowych. We wszystkich pozostałych przypadkach gwinty
przedstawia się na rysunkach w uproszczeniu a mianowicie:

- element z gwintem (śrubę, otwór, itp.) rysuje się tak jak on wygląda przed wykonaniem

gwintu (rys. 4 a-c),

- gwint zaznacza się: w rzucie na płaszczyznę równoległą do osi gwintu - dwiema

cienkimi liniami a obrazującymi dna wrębu gwintu (rys. 4 d-g), zaś w rzucie na
płaszczyznę prostopadłą do osi gwintu — cienkim łukiem o długości ok. ¾ obwodu,
przy czym linia ta nie powinna ani zaczynać się, ani kończyć na liniach osi,

Długość użytkową gwintu zaznacza się linią grubą (rys. 4 d,f). Długością użytkową

gwintu jest w zasadzie długość gwintu o pełnym zarysie, bez wyjścia gwintu. Gwint
niewidoczy rysuje się liniami kreskowymi.

a)

b)

c)

d)

e)

f)

Rys.4. Rysowanie gwintów zewnętrznych i wewnętrznych

W połączeniach gwintowych „przeważa" gwint zewnętrzny, który zawsze zasłania

gwint wewnętrzny (w otworze), jak na rys 5.

Rys. 5 Rysowanie połączeń gwintowych

4

Rys. 6 Rysowanie połączeń gwintowych „rura w rurze”

Części złączne z gwintem: śruby, wkręty i nakrętki można rysować:

a) dokładnie — na rysunkach wykonawczych tych części oraz w specjalnych przypadkach
na rysunkach złożeniowych,
b) w dwóch stopniach uproszczenia (w zależności od przeznaczenia rysunku, jego
podziałki i potrzeby pokazania szczegółów) - na rysunkach złożeniowych. Przykłady
dokładnych rysunków części złącznych gwintowanych zawierają tabele 1,2,3.

Tabela l. Przykłady dokładnego i uproszczonego rysowania śrub

Przedstawienie

Lp

.

Rysunek dokładny

uproszczone

umown

e

1

2

3

5

4

Tabela 2. Przykłady dokładnego rysowania nakrętek

Przedstawienie

Lp.

Rysunek dokładny

uproszczone

umowne

1

2

Tabela 3. Przykłady dokładnego i uproszczonego rysowania nakrętek

Przedstawienie

Lp.

Rysunek dokładny

uproszczone

umowne

1

2

Dokładne rysunki i zasadę rysowania sześciokątów łbów śrub pokazano na rys. 6.

6

0

,8

d

3

/4

D

1

/2

D

D

d

Rys.6 Rysowanie dokładne łbów śrub oraz nakrętek sześciokątnych

W przedstawieniu uproszczonym połączeń gwintowych na rysunkach złożeniowych

(tabela 3) stosuje się przedstawienie uproszczone przewidziane dla poszczególnych części
złącznych, a ponadto pomija się luzy między częściami łączonymi i złącznymi, gwinty w
otworach nieprzelotowych oraz wyjścia gwintów.

W przedstawieniu umownym połączeń gwintowych wykorzystuje się symbole

graficzne poszczególnych części połączenia z tabl. 1-3, pojedynczo lub łącząc je w grupy, w
zależności od rodzaju połączenia, przy czym niewidoczne symbole części lub fragmenty
symboli rysuje się liniami kreskowymi.

Tabela l. Przykłady dokładnego i uproszczonego rysowania śrub

Przedstawienie

Lp.

Rysunek dokładny

uproszczone

umowne

1

7

2

3

3. Wymiarowanie gwintów

Oznaczenie gwintu składa się ze znaku określającego rodzaj gwintu i jego

wymiarów. Gwinty wymiaruje się przez podanie oznaczenia gwintu i jego długości
użytkowej (rys. 7 a,b). Gwinty zaleca się wymiarować w rzucie na płaszczyznę równoległą
do osi, ale oznaczenie gwintu można także podać w rzucie na płaszczyznę prostopadłą do
jego osi (rys. 7 c).

1

5

1

6

M

8

a)

b)

c)

Rys. 7. Wymiarowanie gwintów