Â

WIAT

N

AUKI

Grudzieƒ 1999 117

WARTO WIEDZIEå

Z

godnie z liczàcà ju˝ prawie 100
lat tradycjà (pierwsze Nagrody
Nobla rozdano na samym po-

czàtku naszego wieku) tak˝e i w tym
roku, jak zwykle w paêdzierniku, Kró-
lewska Szwedzka Akademia Nauk
przyzna∏a te najbardziej w Êwiecie pre-
sti˝owe nagrody, ufundowane przez
szwedzkiego chemika i przemys∏owca,
wynalazc´ dynamitu Alfreda Bernhar-
da Nobla, i noszàce jego imi´. Tym ra-
zem – a nie zawsze tak bywa∏o – wer-
dykt niemal w pe∏ni pokry∏ si´ z ocze-
kiwaniami i odczuciami ogólnoÊwiato-
wej spo∏ecznoÊci naukowej, kulturalnej
i politycznej, choç w ekonomii powa˝-
niej brano pod uwag´ innych kandy-
datów. Nagrody Nobla w 1999 roku
otrzymali:

❍ W dziedzinie fizjologii i medycy-

ny urodzony na Âlàsku Amerykanin nie-
mieckiego pochodzenia Günter Blobel
(63 l.) z Rockefeller University w No-
wym Jorku za odkrycie, w jaki sposób
nowo powsta∏e bia∏ka przenikajà do
wn´trza siateczki Êródplazmatycznej
i trafiajà do w∏aÊciwych dla nich miejsc
w komórce.

❍ W dziedzinie fizyki Holendrzy

Gerardus’t Hooft

(53 l.) i Martinus J.

G. Veltman

(68 l.) z Uniwersytetu

Utrechckiego (Veltman, obecnie eme-
ryt, od 1981 roku pracowa∏ w Universi-
ty of Michigan w Ann Arbor, USA) za
stworzenie aparatu matematycznego
dla teorii oddzia∏ywaƒ elektros∏abych
– stanowiàcej podstaw´ fizyki czàstek
elementarnych – pozwalajàcego na pre-
cyzyjne obliczanie ich w∏asnoÊci oraz
charakteru zachodzàcych pomi´dzy ni-
mi zwiàzków.

❍ W dziedzinie chemii Egipcjanin

Ahmed H. Zewail

(53 l.) z California In-

stitute of Technology w Pasadenie za wy-
nalezienie metody umo˝liwiajàcej foto-
grafowanie, a tym samym obserwowanie
czàsteczek podczas reakcji chemicznej
i rozpoznawanie sterujàcych nià mecha-
nizmów (chodzi tu o procesy zachodzà-
ce w czasie zaledwie femtosekund), dzi´-
ki której powsta∏a nowa dziedzina chemii
fizycznej – femtochemia.

❍ W dziedzinie ekonomii Kana-

dyjczyk Robert A. Mundell (67 l.) z
Columbia University w Nowym Jorku
za osiàgni´cia w zakresie analizy poli-
tyki (dynamiki) pieni´˝nej i podatko-
wej w warunkach ró˝nych ograniczeƒ

kursów wymiany oraz
optymalnych obszarów
walutowych (badania
te w znaczàcy sposób
przyczyni∏y si´ do po-
wstania wspólnej wa-
luty Unii Europejskiej
– euro).

❍ W dziedzinie literatu-

ry urodzony w Gdaƒsku Nie-
miec Günter Grass (72 l.), autor
m.in. s∏ynnego Blaszanego b´benka, za ca-
∏okszta∏t twórczoÊci, czyli jak podano
w uzasadnieniu, „przepojone czarnym
humorem opowieÊci, które portretujà
zapomniane oblicze historii”, ze szcze-
gólnym uwzgl´dnieniem Mojego stule-
cia. Jak stwierdzi∏ H. Engdahl, sekretarz
akademii, „jurorów nie interesowa∏y
kontrowersyjne poglàdy Grassa, lecz
wartoÊç jego dzie∏a”.

❍ Pokojowà Nagrod´ Nobla otrzy-

ma∏a za∏o˝ona w 1971 roku przez Fran-

cuza Bernarda Kouchnera

mi´dzynarodowa organi-

zacja humanitarna Le-

karze bez granic

(Mé-

decins Sans Fronti•res)

niosàca bezinteresow-

nà pomoc ofiarom wo-

jen i kl´sk ˝ywio∏o-

wych na ca∏ym Êwiecie

niezale˝nie od ich prze-

konaƒ politycznych, re-

ligijnych i przynale˝noÊci

rasowej. Przypominamy, ˝e na-

grod´ t´ przyznaje norweski Komitet
Noblowski.

WysokoÊç Nagród Nobla jest zmien-

na, uzale˝niona od dochodów ustano-
wionej w testamencie przez Nobla fun-
dacji. W tym roku ka˝da z nich wynios∏a
oko∏o 960 tys. dolarów.

Obszerniejsze przedstawienie nagro-

dzonych osiàgni´ç zostanie zamieszczo-
ne w jednym z pierwszych przysz∏o-
rocznych numerów Âwiata Nauki.

HG

Nagrody Nobla roku 1999

O

d oÊmiu ju˝ lat mamy równie˝
Polskie Noble. Tak nieoficjalnie
nazywa si´ nagrody Fundacji

na Rzecz Nauki Polskiej przyznawane
rokrocznie wybitnym polskim uczonym
za osiàgni´cia i odkrycia, które stano-
wià istotny wk∏ad w ˝ycie duchowe
i post´p cywilizacyjny naszego kraju
oraz zapewniajà Polsce miejsce w nauce
Êwiatowej. W 1999 roku otrzymali je:

❍ W dziedzinie nauk humanistycz-

nych i spo∏ecznych prof. Mieczys∏aw
Tomaszewski

z Akademii Muzycznej

w Krakowie za dzie∏o Chopin. Cz∏owiek,
dzie∏o, rezonans – nowà oryginalnà syn-
tez´ wiedzy o wielkim kompozytorze.

❍ W dziedzinie nauk przyrodniczych

i medycznych prof. Maciej ˚ylicz z Mi´-
dzyuczelnianego Wydzia∏u Biotechnolo-
gii Uniwersytetu Gdaƒskiego i Akade-
mii Medycznej w Gdaƒsku za badania
nad bia∏kami regulatorowymi w syste-
mie obrony komórki przed skutkami
zmian Êrodowiska zewn´trznego.

❍ W dziedzinie nauk technicznych

prof. Zdzis∏aw Kowalczuk

z Wydzia-

∏u Elektroniki, Telekomunikacji i In-
formatyki Politechniki Gdaƒskiej za
badania w zakresie automatyki, doty-

czàce projektowania adaptacyjnych
uk∏adów sterowania procesami czasu
ciàg∏ego.

❍ W dziedzinie nauk Êcis∏ych nagro-

dy nie przyznano.

Nagroda FNP jest najwy˝ej cenionym

w kraju wyró˝nieniem za dokonania na-
ukowe. Jej wysokoÊç w tym roku wy-
nios∏a 50 tys. z∏.

Dotychczasowymi laureatami Nagro-

dy FNP zostali – w roku 1992: prof. Ma-
rian Biskup, prof. Ewa Kamler, prof.
Aleksander Wolszczan; w roku 1993:
prof. Wies∏aw J´drzejczak, prof. Sta-
nis∏aw Woronowicz, prof. Kazimierz
Sobczyk; w roku 1994: mgr Roman
Aftanazy, prof. Krzysztof Selmaj, prof.
Zbigniew Ryszard Grabowski; w roku
1995: prof. Teresa Micha∏owska, prof.
Stanis∏aw J. Konturek, prof. Adam So-
biczewski, prof. Maksymilian Pluta; w
roku 1996: prof. Jerzy Gadomski, prof.
Aleksander Koj, prof. Bohdan Paczyƒ-
ski; w roku 1997: prof. Andrzej Pacz-
kowski, prof. Ryszard Gryglewski, prof.
Tomasz ¸uczak, prof. Antoni Rogalski;
w roku 1998: prof. Janusz Sondel, prof.
Andrzej Szczeklik, prof. Lechos∏aw La-
tos-Gra˝yƒski, prof. Leszek Stoch.

Polskie Noble