Anna Seredyńska

Zarys pedagogiki porównawczej

Zagadnienia dotyczące systemów wychowania
i oświaty w wybranych krajach

Wyższa Szkoła Filozofi czno-Pedagogiczna IGNATIANUM
Wydawnictwo WAM
Kraków 200

6

1

Redakcja

Franciszek Rzepka SJ

Projekt okładki

Andrzej Sochacki

ISBN 83-89631-45-8 (WSF-P)

ISBN 83-7318-610-7 (WAM)

© Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna

Ignatianum, 2005

31-501 Kraków, ul. Kopernika 26

Wznowienie, 2006

WYDAWNICTWO WAM

ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków

tel. [phone] • fax [phone]

e-mail: [e-mail]

DZIAŁ HANDLOWY

tel. [phone]

fax [phone]

e-mail: [e-mail]

Zapraszamy do naszej

KSIĘGARNI INTERNETOWEJ

http://WydawnictwoWAM.pl

tel. [phone]

Drukarnia Wydawnictwa WAM

ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków

SPIS TREŚCI

Przedmiot, metody i zadania
pedagogiki porównawczej.......................................... 9

1. Defi nicja

...................................................................

9

2. Zarys historyczny

...................................................

10

3. Zadania pedagogiki porównawczej

.......................

11

4. Metoda

...................................................................

12

5. Źródła i cel

.............................................................

12

6. Dwie płaszczyzny wykładu

pedagogiki porównawczej

.....................................

13

7. Wychowanie alternatywne

....................................

14

Koncepcje wychowania
we współczesnych nurtach pedagogicznych......... 15

1. Nurty nawiązujące do pedagogiki wartości

...........

15

2. Nurty pedagogiki chrześcijańskiej

.........................

16

3. Nurty pedagogiki serca

..........................................

20

4. Nurty przekreślające dotychczasowe

rozumienie wychowania

........................................

21

5. Nurty łączące wychowanie

z konkretnymi metodami terapii

............................

22

6

6. Nurty nawiązujące do wartości

związanych z wyzwoleniem
i współistnieniem międzykulturowym

...................

23

Rola nauczyciela i wychowawcy w świetle
współczesnych teorii pedagogicznych................... 25

1. Nurty nawiązujące do pedagogiki wartości

...........

25

2. Nurty pedagogiki chrześcijańskiej

.........................

26

3. Nurty pedagogiki serca

..........................................

27

4. Nurty przekreślające dotychczasowe

rozumienie wychowania

........................................

28

5. Nurty łączące wychowanie

z konkretnymi metodami terapii

............................

29

6. Nurty nawiązujące do wartości

związanych z wyzwoleniem
i współistnieniem międzykulturowym

...................

30

Wychowanie a terapia w świetle
współczesnych nurtów pedagogicznych................ 33

Wartości trwałe we współczesnych
koncepcjach pedagogicznych................................... 37

1. Nurty nawiązujące do pedagogiki wartości

...........

37

2. Nurty pedagogiki chrześcijańskiej

........................

37

3. Nurty pedagogiki serca

..........................................

38

4. Nurty łączące wychowanie

z konkretnymi metodami terapii

............................

39

5. Nurty przekreślające dotychczasowe

rozumienie wychowania

.......................................

40

6. Nurty nawiązujące do wartości

związanych z wyzwoleniem
i współistnieniem międzykulturowym

...................

41

7

Alternatywa dla nurtów alternatywnych
– koncepcja o. A. Cencini’ego.................................. 43

1. Sytuacja dzisiejszego świata

– wyzwanie dla wychowania

.................................

43

2. Wychowanie jako „educare”

..................................

47

3. Wychowanie jako „formare”

.................................

53

4. Wychowanie jako „acompagnare”

.........................

55

Zadania edukacji w świetle
raportu dla UNESCO................................................ 59

Programy współpracy europejskiej
w dziedzinie edukacji................................................ 63

Systemy oświatowe
– wychowanie przedszkolne..................................... 67

Systemy oświatowe
– wychowanie początkowe i podstawowe.............. 71

Kształcenie średnie drugiego stopnia.................... 75

Kształcenie uniwersyteckie
i nieuniwersyteckie.................................................... 79

Kształcenie dorosłych
i kształcenie na odległość......................................... 85

Reforma oświatowa w Polsce.................................. 87

Podsumowanie........................................................... 93

BIBLIOGRAFIA......................................................... 95

Przedmiot, metody i zadania
pedagogiki porównawczej

1. Defi nicja

Aby ukazać zadania jakie stoją przed pedagogiką po-

równawczą, warto wpierw przytoczyć określenie tej dzie-
dziny nauki podawane jako defi nicja w ramach „Encyklo-
pedii pedagogicznej”

1

. Pedagogika porównawcza miano-

wicie „zajmuje się analizą i porównywaniem systemów
wychowania i oświaty w różnych krajach w powiązaniu
z ich rozwojem polityczno-ekonomicznym i społeczno-
kulturalnym.”

Defi nicja ta ukazuje zakres zainteresowań przedmiotu.

Są to systemy wychowania i oświaty. Ważne jest, że roz-
patruje się je nie same w sobie, lecz na tle sytuacji danego
kraju. Jak zobaczymy bowiem w dalszej części wykładu,
nawet sytuacja polityczna może tworzyć teorię wychowa-
nia powstającą w danym kraju. Przykładem jest chociażby
pedagogika antyautorytarna, która zrodziła się na tle prze-
ciwdziałania wychowaniu w hitlerowskich Niemczech.

1

Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1993,

s. 560.

10

2. Zarys historyczny

Początki tworzenia się pedagogiki porównawczej

sięgają czasów antycznych. Pierwszym dziełem, które
porównywało różne systemy wychowawcze była praca
historiografa Ksenofonta pt. „O wychowaniu Cyrusa”.
Autor dokonał porównania systemów wychowania w Per-
sji i Sparcie

2

. Gajusz Juliusz Cezar zaś w swoim dziele

pt. „Wojna Galijska” porównywał sposoby wychowania
w galijskich i germańskich plemionach w kontekście ich
kultury.

Dokumenty pochodzące ze średniowiecza publiko-

wane są przez podróżników zwiedzających często jako
kupcy różne kraje i opisujących ich systemy wychowania
i nauczania.

Aż do XIX wieku pedagogika porównawcza miała cha-

rakter nienaukowy i brakowało w niej usystematyzowania.
Twórcą naukowej pedagogiki porównawczej był przedsta-
wiciel francuskiego oświecenia Marc-Antone Jullien de
Paris. Wydał on w roku 1817 w Paryżu swoje dzieło pt.
„Szkice i przesłanki do pracy o wychowaniu porównaw-
czym”. W pracy tej określił zasady nowej gałęzi wiedzy
oraz propozycje gromadzenia danych statystycznych i in-
nych. Proponował jako główną metodę pracy wyprowa-
dzanie ze zbioru faktów pedagogicznych zasad i prawideł
wychowania. Materiału do pracy mieli dostarczać badacze,
uniwersytety, muzea, instytuty pedagogiczne.

Kolejną ważną datą w dziejach pedagogiki porównaw-

czej był 10.01.1920 roku kiedy powstała Liga Narodów.

2

Por. J. Prucha, Pedagogika porównawcza, tł. M. Politowicz, War-

szawa 2004, ss. 24-51.

11

Przy niej to w roku 1925 utworzone zostało Międzynaro-
dowe Biuro Wychowania.

Organizacją, która do dzisiaj zajmuje się problematyką

wychowania i nauczania na świecie jest UNESCO czyli
Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wycho-
wania, Nauki i Kultury (United Nations Educational
Scientifi c and Cultural Organisation). To ona w roku 1955
po zgromadzeniu materiałów z 200 krajów wydała opis
istniejących tam systemów nauczania i wychowania pt.
„Wychowanie na świecie”.

3. Zadania pedagogiki porównawczej

Do podstawowych zadań pedagogiki porównawczej

należą: opisywanie, wyjaśnianie, rozwijanie i upowszech-
nianie wiedzy o systemach oświatowych oraz ideach i pro-
blemach edukacji na świecie

3

. Pedagogika porównawcza

bada systemy oświatowe i wychowawcze jako ustalone
historycznie modele wychowania i kształcenia w określo-
nym społeczeństwie. Porównuje je całościowo, jak rów-
nież pod kątem poszczególnych danych jednostkowych.
Rozpoznając i interpretując je, uwzględnia podstawowe
warunki ekonomiczne, społeczno-polityczne, ideologicz-
ne, kulturowe, a także dotychczasowe tradycje. Przed-
miotem więc tej nauki, jak widać, są systemy oświatowo-
-wychowawcze, które rozwinęły się w określonej sytuacji.

3

Por. tamże, ss. 24-51.

12

4. Metoda

Metodą wykorzystywaną przez pedagogikę porów-

nawczą była w pierwotnej wersji indukcja, czyli wyprowa-
dzanie ze zbioru faktów pedagogicznych zasad i prawideł
wychowania.

Omawiana nauka analizuje systemy i problemy pe-

dagogiki w dwóch, lub kilku krajach w kontekście ich
historycznych, społeczno-ekonomicznych, politycznych,
kulturowych, religijnych i innych znaczących uwarunko-
wań

4

. Jest ona dziedziną interdyscyplinarną, a więc w swo-

ich poszukiwaniach korzysta z dorobku różnych nauk, np.
socjologii, ekonomii, historii wychowania i innych.

5. Źródła i cel

Źródłami pedagogiki porównawczej są dane dotyczące

systemów oświatowych i wychowawczych z jednego, lub
wielu regionów, które mają posłużyć do

5

:

• opisywania systemów oświaty, ich funkcjonowania

i wyników,

• wspierania rozwoju instytucji oświatowych i praktyki

oświatowej,

• wyjaśniania powiązań między edukacją a społeczeń-

stwem oraz

• określania tendencji rozwojowych występujących po-

wszechnie w większej liczbie państw.

Pedagogika porównawcza przy tym obejmuje działalność

badawczą, która jest nastawiona na szczegółowe udokumen-
towanie różnych narodowych systemów oświatowych.

4

Por. tamże, ss. 24-51.

5

Por. tamże, ss. 24-51.

13

W zależności od swoich celów pedagogika porównaw-

cza dzieli się na:

•

akademicką, która jest związana z teoretycznymi

badaniami na uniwersytetach i w instytucjach na-
ukowych oraz

• interwencyjną, która stawia sobie za zadanie analizę

zagranicznych systemów oświatowych w celu prak-
tycznego wykorzystywania tych informacji w kształ-
towaniu polskiego systemu.

6. Dwie płaszczyzny wykładu pedagogiki porównawczej

Jak wspominano, pedagogika porównawcza zajmuje

się w swoich badaniach zarówno systemami oświatowy-
mi, jak i wychowawczymi. Niektóre spośród podręczni-
ków skupiają się całkowicie na systemach oświatowych,
pozostawiając kierunki wychowawcze teorii wychowania.
Jednak aby zrozumieć reformy współczesnych systemów
oświatowych, warto sięgnąć do tworzących się wciąż no-
wych teorii pedagogiki alternatywnej. Ułatwia to zrozu-
mienie tego, co dzieje się w oświacie na świecie.

Jak ukazuje Bogusław Śliwerski, do porównania sys-

temów wychowawczych można podejść na trzech płasz-
czyznach

6

. Pierwszą z nich jest rekonstrukcja pozytywna

teorii wychowania. Jest to dialog bez arbitra, zakładający
równość prądów i

nurtów edukacyjnych. Następnym

proponowanym podejściem jest krytyka hermeneutyczna
teorii wychowania. Wzbogaca ona daną teorię o własną in-
terpretację badacza, o jego własną podmiotowość. Często

6

Por. B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków

2004, ss. 19-44.

14

stosowanym zaś przez pedagogów podejściem są bada-
nia porównawcze teorii wychowania, które mają na celu
uchwycenie epistemologicznych, aksjologicznych i psy-
chologicznych różnic i podobieństw w stanowieniu celów
wychowania przez przedstawicieli poszczególnych teorii.
Takiego porównania można dokonywać w kontekście
międzynarodowym, społeczno-kulturowym, jak również
fenomenologicznym, czyli uwzględniającym linię rozwo-
jową pedagogiki współczesnej w dłuższym okresie czasu.
Fenomenologia koncentruje się na badaniu zespołu okre-
ślonych zjawisk. W wypadku pedagogiki są to zjawiska
wychowawcze i prawidłowości ich występowania.

7. Wychowanie alternatywne

Ponieważ w

pierwszym etapie przyglądniemy się

współczesnym nurtom pedagogiki alternatywnej, dlate-
go też trzeba powiedzieć, jak badacze określają tę naukę.
Według „Słownika pedagogicznego”

7

określenie to należy

łączyć z wychowaniem, „które stanowi alternatywę w sto-
sunku do „zwykłego” wychowania, do „zwykłych szkół”.
Zazwyczaj chodzi tu o nowe projekty wychowawcze, o no-
we modele szkół i nowe rozwiązania oświatowe, którym
przypisuje się cechy nowoczesności, innowacyjności, czy
postępowości.”

Porównując niektóre wychowawcze systemy alterna-

tywne w świecie, zatrzymajmy się wpierw na samym poję-
ciu wychowania.

7

W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1998, s. 445.

Podsumowanie

Podsumowując, należy stwierdzić, iż jest to jedynie

spojrzenie na pewne problemy pedagogiki porównawczej.
Jest ona tak szerokim przedmiotem, iż nie można ująć
jej w pełni w jednej publikacji. Jednak warto zobaczyć
jak pewne spojrzenia wychowawcze współczesnych nur-
tów mają przełożenie na późniejsze reformy systemów
oświatowych. Dzisiejsze czasy to okres szukania nowych
rozwiązań zarówno wychowawczych, jak i oświatowych.
To czas ogromnych przemian, które wpływają na zwięk-
szenie wymagań od pedagogów. To czasy, gdy młodzieży
nie można już uczyć jak dawniej, muszą się pojawiać cią-
gle nowe metody alternatywne zarówno w wychowaniu,
jak i w szkolnictwie. Jakie będą ich owoce, pokaże nam
przyszłość.