Rozwój edukacji alternatywnej i ustawicznej (long life education) w formie tradycyjnej i nowoczesnej (long distance education). Zmierzch tradycyjnych form kształcenia.
Reformy programowe w szkołach podstawowych i średnich (str.63-75)
Jakie zmiany obserwuje się we współczesnym kształceniu ogólnym i z czego one wynikają ?
Człowiek współczesny winien odznaczać się m.in. : gruntownym wykształceniem , dużymi kompetencjami , inicjatywnością , rozumieniem rzeczywistości , w której żyje , zaangażowaniem zawodowym i społecznym , tolerancją , myśleniem innowacyjnym , otwartością na potrzeby innych i ukształtowanym systemem wyznawanych wartości . Współczesna szkoła ogólnokształcąca powinna dać uczniom solidne podstawy wiedzy ogólnej , która narasta lawinowo na skutek szybkiego postępu naukowego , przy czym nie chodzi tu o „wtłaczanie” do głów jak największej ilości informacji , lecz zdobycie umiejętności szybkiego docierania do nich i ich operatywnego przekształcania dla określonych potrzeb . Wartościową wiedzę posiada nie ten , kto zapamiętał sporo i wie niemało , lecz ten , kto wiele rozumie z tego, czego się nauczył i potrafi z owych przemyśleń oraz umiejętności zrobić właściwy użytek . I takie właśnie sprawności ma wykształcić w uczniach współczesne kształcenie ogólne .
Jakie tendencje występują we współczesnych reformach programowych ?
Obecne reformy programowe charakteryzują :
wzrost rangi wiedzy ogólnej w kształceniu , w tym zawodowym ;
rozszerzenie samego pojęcia „kształcenie ogólne” poprzez większe nasycenie go elementami wiedzy społeczno - ekonomicznej , technicznej i praktycznej ;
częściowe zacieranie poprzednich podziałów między poszczególnymi typami nauczania (ogólnokształcącym , technicznym i zawodowym) ;
zacieranie progów programowych między niektórymi szczeblami kształcenia , jak np. szkołą początkową i niższą szkołą średnią ;
zwiększenie w programach : nauki języków obcych , technik komputerowych , podstaw elektroniki , informatyki i technologii przetwarzania danych , podstaw nowoczesnego wychowania obywatelskiego oraz przysposobienia do życia w rodzinie i społeczeństwie , treści regionalnych i lokalnych , ważnych problemów międzynarodowych i globalnych , jak ekologia , rabunkowa eksploatacja zasobów ziemi, idea europeizmu itp.
zróżnicowanie czasu realizacji poszczególnych cyklów kształcenia (długie , przyspieszone , szybkie) z tendencją do ich doraźnego skracania i częstszego ponawiania (kursy renowacji wiedzy, studia podyplomowe)
uznanie drożności pionowej za ważną dyrektywę przy opracowaniu programów szkolnych , a drożności poziomej za pomocniczą , ułatwiającą zmianę obranego kierunku specjalizacji ;
odchodzenie w edukacji od nauczania wąskospecjalistycznego , na rzecz kształcenia szerokoprofilowego ;
odchodzenie od nauczania oddzielnych przedmiotów na rzecz syntetyzowania wiedzy z pokrewnych dyscyplin i jej podawania w formie zblokowanej ;
podział na treści niezbędne i obowiązkowe (podstawy programowe) oraz na te do wyboru , czyli stanowiące ich obudowę ;
duże zróżnicowanie programowych profilów i wariantów nauczania ;
tworzenie nowych modeli kształcenia z uwzględnieniem : aktualizowanych katalogów zawodów i specjalizacji , modułowego układu treści kształcenia , określania standardów kwalifikacyjnych uczniów , m.in. w oparciu o wymagane normy jakości towarów i usług ;
preferowanie w kształceniu zawodowym ściślejszego współdziałania szkół z zakładami pracy ;
kładzenie większego nacisku (również w przygotowaniu zawodowym) na kształtowanie pożądanych cech osobowych ucznia i potrzebnych mu umiejętności społecznych , w tym w zakresie kontaktów interpersonalnych ;
ciągła aktualizacja i weryfikacja treści , będące wynikiem szybkiego dezaktualizowania się wiedzy .
Z czego wynikają tendencje współczesnych reform programowych ?
Tendencje współczesnych reform programowych wynikają z przyjętych celów oraz koncepcji i organizacji kształcenia w danej szkole . Ponadto , w obecnych reformach programowych inaczej postrzega się rolę średniej szkoły ogólnokształcącej . Do niedawna miała ona niemal wyłącznie przygotowywać do podjęcia studiów wyższych . Obecnie uważa się , że powinna również przysposobić do pracy zawodowej . Świadczy to o zbliżeniu kształcenia ogólnego i zawodowego .
Co rozumiesz pod pojęciem „podstawy programowe” ?
Ustawa polska o systemie oświaty z 1995r. określa podstawy programowe jako „obowiązkowe na danym etapie kształcenia zestawy treści nauczania oraz umiejętności” . Inaczej mówiąc - podstawa programowa to niezbędne kompendium wiedzy potrzebnej do dalszej nauki i przydatnej w dorosłym życiu . Obejmuje ona treści wspólne i obowiązkowe dla wszystkich uczniów .
Dlaczego podstawy programowe zostały wprowadzone do nauczania szkolnego ?
W oparciu o podstawę programową (choć ona sama nie wystarcza) można konstruować konkretne programy nauczania . Zawarte w niej treści obligatoryjne mają tworzyć solidną bazę dla wykształcenia ogólnego , umożliwiają zachowanie ciągłości kształcenia w zakresie tych samych dyscyplin , zapewniają dostęp do różnych zawodów w przyszłości oraz ułatwiają zmianę szkoły . Podstawa programowa umożliwia też ustalanie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych .
Jakie kryteria stosuje się najczęściej przy obudowie treściowej podstaw programowych ?
Dzięki różnorodnym formom obudowy podstawy programowej programy szkolne nie są sztywne i zunifikowane , zaś nauczyciele mają możliwość bardziej elastycznej i twórczej realizacji programu . Kryterium , stosowanym przy obudowie podstaw programowych , są zazwyczaj potrzeby środowiska , zainteresowania uczniów oraz nauczycieli . Treści te stwarzają podatny grunt do aktywizacji rodziców i samorządów lokalnych .
Dlaczego integruje się wiedzę z pokrewnych przedmiotów , podając ją w blokach programowych?
Integrowanie wiedzy z pokrewnych przedmiotów ma uwolnić programy od niepożądanego wpływu przedstawicieli dyscyplin szczegółowych na dobór treści , wyeliminować zbędne wiadomości i zahamować ich dalszy dopływ jako niecelowy z punktu widzenia autentycznych potrzeb edukacyjnych . Wszelkie próby przezwyciężenia dezintegracji treści nauczania ułatwiają zbudowanie programu scalającego różne dziedziny wiedzy z „całościowym” wychowaniem człowieka .
Łączenie treści interdyscyplinarnych w bloki wymaga respektowania określonych zasad , m.in. korelacji , koncentracji i egzemplaryczności . Ich stosowanie oznacza , że przedmioty łączone w jeden blok powinny mieć wspólne elementy , skupiać się wokół jednej głównej dziedziny i opierać na ideach przewodnich .
Przykłady bloków programowych :
USA - bloki służą zazwyczaj uczniom o zróżnicowanym poziomie uzdolnień i zaangażowania w nauce ; występują np. w szkole średniej II stopnia : akademicki (przygotowuje do podjęcia studiów wyższych), ogólny (łączy przedmioty ogólne z zawodowymi) i zawodowy (przygotowuje do zawodu) ;
Niemcy - system preferujący rozwój zainteresowań i uzdolnień uczniów FEGA , wyróżnia się w nim bloki : zaawansowany (F) , rozszerzający (E) , podstawowy (G) i dodatkowy (A) ;
Dania - duży nacisk kładzie się na dyferencjację , czyli różnicowanie nauczania w celu dostosowania go do indywidualnych potrzeb ucznia ; w ramach jednej lub kilku klas formuje się grupy , np. według zdolności bądź zainteresowań i uczy je na podstawie specjalnie opracowanych bloków programowych .
Koncepcje szkoły przyszłości (str.235-241)
Podaj obszary ocen współczesnej szkoły (krytyka) .
W jednej ze swych publikacji Cz. Kupisiewicz podaje w sposób syntetyczny krytykę współczesnej szkoły . Mówi o następujących obszarach ocen :
objawów zewnętrznych - znaczna liczba uczniów przeżywa stresy i stany lękowe ; pracują oni przez szereg godzin , masowe stały się korepetycje , wzrasta liczba niepowodzeń szkolnych ; aktywność nauczyciela dominuje nad uczniwską , oceny są nieobiektywne i nie motywują ucznia do pracy ;
dydaktycznym - uczenie się jest procesem wymuszonym ; opanowuje się wiadomości , a nie umiejętności ; nauczanie jest bez reszty podporządkowane ocenianiu , oceny są nieadekwatne ;
biofizjologicznym - stresy blokują działalność twórczą uczniów ; szkoła faworyzuje typ uczenia werbalno - abstrakcyjnego ;
socjopedagogicznym - znaczenie mają tylko osiągnięcia poznawcze uczniów , na margines zepchnięto ich emocje i całą sferę wolicjonalną ; tłumi się w wychowankach wiarę we własne siły i przejawy samodzielności , rodzi niepewność i lęk , przyzwyczaja do szablonowego myślenia i działania ; nauczyciel musi spełniać wiele ról , nie zawsze będąc do ich pełnienia przygotowanym ;
społeczno - politycznym - szkoła przyczynia się do utrwalania istniejących podziałów społeczno - politycznych ; zbyt wcześnie i rygorystycznie dzieli się kształcenie na ogólne i zawodowe , rozdziela świadectwa i dyplomy wyznaczające późniejsze role społeczne , w związku z czym uprzywilejowaniu uzyskują dodatkowe przywileje ;
fenomenologicznym - nauczanie niesłusznie utożsamia się w szkole z uczeniem się ; rosną koszty kształcenia , przy czym znaczną ich część przerzuca się na barki rodziców ; szkolną edukację pozbawia się często związku z problemami codziennego życia i aktualnymi problemami społeczno - politycznymi , gospodarczymi i kulturalnymi .
Jakie są główne założenia szkoły przyszłości ?
Głównym celem nauczania i wychowania realizowanym przez szkoły przyszłości ma być dążenie do harmonijnego i wszechstronnego rozwoju każdego ucznia pod względem umysłowym , społeczno - moralnym , estetycznym i technicznym . Zakłada się , że szkołę przyszłości charakteryzować będą następujące właściwości :
szanse edukacyjne dzieci staną się bardziej wyrównane ;
kształcenie zawodowe przesunięte zostanie na wiek późniejszy ;
zwiększy się rola pozaszkolnych instytucji edukacyjnych , ośrodków kształcenia na odległość ;
nauczanie będzie silniej zindywidualizowane ;
stopniowo pocznie zanikać sztywny podział na zajęcia szkolne i pozaszkolne ;
edukacja będzie stanowić formę inwestycji w siebie i służyć będzie pełnemu rozwojowi .
Scharakteryzuj główne nurty szkół alternatywnych .
O edukacji alternatywnej mówi się wtedy , gdy stwarza ona możliwości wyboru między co najmniej dwiema drogami uczenia się człowieka . Szkolnictwo alternatywne powstało w latach 60-tych naszego wieku w Stanach Zjednoczonych . Placówki tego typu wyrosły na gruncie środowisk zainteresowanych niesieniem pomocy dzieciom zaniedbanym materialnie i społecznie . Początkowo ruch edukacji alternatywnej rozwijał się w szkolnictwie prywatnym , następnie także w publicznym .
Bezpośredni bodźcem , który przyczynił się do powstania i rozwoju szkół alternatywnych była krytyka dotychczasowej szkoły . Rzecznicy szkoły alternatywnej żądają jednak nie tyle likwidacji konwencjonalnej szkoły , ile jej permanentnej zmiany , polegającej na otwarciu jej na to , co nowe , twórcze , co pobudza uczniów do samodzielnej i twórczej aktywności , rozwija ich zainteresowania i zaspokaja potrzeby emocjonalne i intelektualne - słowem sprzyja wielostronnemu rozwojowi dzieci .
Wolne szkoły typu Waldorf - Autorem koncepcji teoretycznej był Rudolf Steiner . Najlepszy rozwój tych szkół nastąpił w Niemczech . Szkoły waldorfskie opierają się na współpracy rodziców , nauczycieli i uczniów . Nie posiadają dyrektora , zarząd ma charakter kolegialny . Wszyscy nauczyciele są opłacani na tym samym poziomie . O treściach i metodach nauczania decydują potrzeby , zdolności i możliwości uczniów . Materiał dydaktyczny służy przede wszystkim wspieraniu rozwoju ucznia , objaśnianiu jego własnych przeżyć i uwrażliwianiu spostrzegania . Nie stosuje się żadnych form selekcji (brak ocen cyfrowych) . Szczególny nacisk kładzie się na działalność artystyczną . Ważną rolę odgrywa eurytmia - sztuka ruchu , wyrażającego życie wewnętrzne człowieka i jego stosunek do wszechświata . Istota układu treści polega na ciągłym nauczaniu jednego przedmiotu przez okres kilku tygodni , po czym następuje zmiana przedmiotu . Najważniejszą rolę w procesie przekazywania wiedzy stanowi nauczyciel , uczący wszystkich przedmiotów (nie korzysta się z podręczników) . Dzieci specjalnej troski uczą się razem ze sprawnymi rówieśnikami .
Szkoły wg koncepcji Marii Montessori - Najbardziej popularne są we Francji , Holandii , Niemczech, Szwajcarii i Włoszech . Powstają na ogół z inicjatywy rodziców . Nauczanie odbywa się w trzech grupach wiekowych (4-5l. , 6-9l. , 10-12l.) . Każdą grupę prowadzi nauczyciel , którego zadaniem jest towarzyszenie uczniom w rozwoju i pomoc im . Nie ingeruje on w indywidualną pracę uczniów , koryguje jedynie błędnie realizowane zadania . Ponadto prowadzi obserwację , wnioski notuje w specjalnych dzienniczkach . W ten sposób unika się ocen punktowych i tradycyjnych form selekcji , co sprzyja rozwojowi motywacji u uczniów . Uczeń pracuje indywidualnie , we własnym tempie , przy czym dba się o to , aby uczeń zawsze kończył rozpoczęte zadania . Ważną rolę w kształceniu odgrywają pomoce dydaktyczne , pogrupowane w zależności od funkcji , jaką pełnią oraz bezpośredni kontakt z naturą .
Szkoły Celestyna Freineta - Szkoła ta jest w istocie swej szkołą dla ludu , dla dzieci robotniczych . Ma za zadanie stworzenie dzieciom warunków rozwoju i możliwości ujawnienia ich potencjału twórczego . Dużą rolę w kształceniu przypisuje się środkom dydaktycznym (klasyczny przykład - drukarnia szkolna) . Ważna jest swobodna ekspresja twórcza . Klasy nie są audytoriami , ale stają się laboratoriami pracy fizycznej, intelektualnej i społecznej . Uczniowie opracowują swobodne teksty , wzbogacają je w toku pracy zespołowej , sporządzają gazetki szkolne , prowadzą korespondencję międzyszkolną . Duże znaczenie odgrywa tzw. spółdzielnia szkolna (wypróbowywanie technik pracy , stosowanie samodzielnej i kolektywnej pracy oraz jej planowania , ocena wyników) . Zamiast pojedynczych ocen uczniowie uzyskują sprawności oraz dyplomy . Każdy ma wpływ na dobór zajęć i szansę uzyskania sukcesu . Nauczyciele pełnią w większym stopniu rolę doświadczonych partnerów niż zwierzchników .
Jakie zarzuty wysuwa się pod adresem szkół alternatywnych ?
Szkołom steinerowskim zarzuca się m.in. :
dominację metod podających ;
ograniczanie poznawania realnego świata przez uczynienie nauczyciela jedynym źródłem dostarczania wiadomości ;
elitaryzm ;
pajdocentryzm (skupienie władzy w rękach „młokosów”) i fasadowość (stwarzanie efektownych pozorów) ;
niezgodność hasła przygotowania uczniów do życia z realizacją w warunkach bardzo odległych od realnego życia .
Koncepcji M. Montessori zarzuca się m.in. :
niedocenianie roli zabawy w wychowaniu ;
schematyzm (np. w wykorzystaniu środków dydaktycznych) ;
brak miejsca na swobodną twórczość , rozwój wyobraźni i spontaniczność
W poszukiwaniu optymalnych rozwiązań organizacyjnych i programowych (str.346-353)
Co może kryć się pod pojęciem „najlepsza szkoła” ?
Najczęściej pod pojęciem „najlepsza” kryje się skuteczność edukacyjna . Ale może przecież być też najlepszą szkołą dla ucznia taka placówka , w której uczy się bez stresu i gdzie jest on traktowany godziwie jako podmiot . Może być najlepsza szkoła i dla nauczycieli - stawiająca im wysokie wymagania kompetencyjne i etyczne , ale zapewniająca także dobre warunki pracy .
Podaj przykłady interesujących rozwiązań organizacyjnych i programowych w poszczególnych systemach edukacyjnych .
Belgia - elastyczny system kształcenia językowego oparty na wzajemnym szacunku - kraj podzielony jest na trzy strefy językowe (flamandzki , francuski i niemiecki) , każda z tych grup językowych posiada pełną autonomię kulturową i równość językową ; treści obu kultur mają zapewnione stałe miejsce we wspólnym edukacyjnym kanonie wykształcenia ogólnego ; szkolnictwem kieruje dwóch ministrów edukacji narodowej (fr. i niem. , flam.) ;
Francja - instytucja otwierająca dzieci i młodzież na świat kultury i sztuki - Centrum Pompidu - ośrodek kultury , zajmujący się edukacją ; znajdują się tam : biblioteka publiczna , Instytut Poszukiwań i Koordynacji Akustycznej (eksperymenty w przestrzeni dźwiękowej) , Muzeum Narodowe Sztuki Współczesnej, ośrodek filmowy (filmy eksperymentalne i o sztuce) ; Celem wszystkich zabiegów , mających miejsce w atelier Centrum , jest uczenie myślenia , wyrabianie wrażliwości i zrozumienia praw rządzących światem sztuki ;
Szkocja - szkoła elementarna w Johnstone k. Glasgow , znana ze względu na swoje osiągnięcia w dziedzinie sztuk pięknych - sztuki piękne stanowią centrum programu nauczania ; cała szkoła jest udekorowana pracami artystycznymi dzieci , pomysłów dostarczają kontakty werbalne z nauczycielami (interesujące rozmowy sprzyjają powstawaniu twórczych idei) ; już od pierwszej klasy kształci się dzieci w zakresie muzyki (śpiew , rytmika , gra na perkusji) , istnieje chór i orkiestra ; w starszych klasach rozpoczyna się gra na wybranym instrumencie ; dzieciom stawia się wysokie wymagania w zakresie nauki ze wszystkich przedmiotów , ale nie mają z tym problemów (wzmacnianie pozytywne , wiara we własne siły , sukcesy) ;
Holandia - Holendrzy stawiają na pierwszym miejscu umiejętność porozumiewania się w językach obcych : angielskim , niemieckim i francuskim ; nauka polega nie na tłumaczeniu tekstów , lecz na konwersacji i dyskusji w języku obcym ; na wszystkich poziomach kształcenia zachęca się uczniów , by nowym językiem porozumiewali się w życiu codziennym ; również w matematyce osiągnięto ciekawe rozwiązanie - występuje tu ona jako nauka funkcjonalna , realistyczna , matematyka konkretów ; matematyka realistyczna rezygnuje z hierarchicznego porządku nauczania ;
Japonia - instytucja dobrze zorganizowana , w której nauczyciele i uczniowie stanowią zwarty zespół realizujący systematycznie podstawowe zadania ; obowiązkiem uczniów i nauczycieli jest utrzymywanie szkoły w czystości , poświęcają na to codziennie trochę czasu ; klasy są podzielona na grupy , które na zmianę sprzątają klasy , korytarze , toalety i inne pomieszczenia ; niektóre szkoły utrzymują ogródki szkolne ;
Niemcy (RFN) - siłą szkolnictwa niemieckiego są nauczyciele (studia dwukierunkowe + pedagogiczne , pozytywna selekcja) ; w gimnazjum uczniowie dowiadują się na początku roku o terminie i zakresie sprawdzianów , dostają wykaz przedmiotów i obowiązek ułożenia samodzielnie planu lekcji ; zintegrowana szkoła ogólnokształcąca jest szkołą całodziennego pobytu , jest otwarta na środowisko , ma za zadanie rozwijanie i rozszerzanie kompetencji społecznych i poznawczych uczniów , istotną częścią programu wychowawczego jest wspólne spożywanie obiadu przez uczniów i nauczycieli ; dwa popołudnia w tygodniu przeznacza się na wspólne prace - udział w nich jest obligatoryjny , uczniowie sami planują tę pracę ;
Szwecja - najbardziej komfortowe warunki nauki - przez wiele lat nie poddaje się uczniów ocenie , w klasach wyższych mogą wybierać przedmioty dodatkowe ; w każdej szkole funkcjonuje doradca ds. nauki i zawodu ; szkoła jest bezpłatna , uczniowie otrzymują zasiłek bez względu na wysokość dochodów rodziców , a także obiady , książki i pomoce dydaktyczne ; uczniowie nawet już w szkole podstawowej mogą brać „urlop dziekański” (również telefonicznie) ; jeśli uczeń ma kłopoty dydaktyczne , to wprowadza się program indywidualny , potem następuje zwiększenie godzin z przedmiotu , z którego jest dobry , a redukcja godzin z przedmiotów , w których ma problemy - w ten sposób nauczyciel jest zawsze przyjacielem ucznia ; ucznia słabego zawsze się wspiera ; kar jest niewiele , największą jest zakaz przyjścia do szkoły ;
Stany Zjednoczone - nowatorski program Arts PROPEL - funkcjonuje we wszystkich szkołach średnich Pittsburga ; istotnym elementem edukacji są przedmioty artystyczne , uczniowie kształcą się w zakresie muzyki , sztuk plastycznych i twórczego pisania ; kluczowe zadanie ma teka zawierająca projekty prac danego ucznia (wszystkich) , na zajęcia są zapraszani rodzice i przyjaciele uczniów ; w zakresie twórczego pisania uczniowie otrzymują zadania skłaniające ich do wykorzystywania własnych doświadczeń i własnej wyobraźni ;
w większości amerykańskich szkół średnich obowiązuje fakultatywność programowa , tzn. szkoły oferują młodzieży przedmioty do wyboru , obligatoryjnych jest niewiele (np. historia Stanów Zjednoczonych) .