1

METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH – NOTATKI.

Koordynator - Wawrzyniak Joanna

1. Podział metod badań w pedagogice i ich charakterystyka.

Metoda

– uogólniony sposób organizowania czynności badawczych (zbierania i analizy danych),

ukierunkowanych

na osiągnięcie ustanowionego celu badań.

T

echnika

- skonkretyzowany zespół czynności badacza, tworzący sposób poszukiwania danych.

Metody badań możemy podzielić na:
a)

Metody badań ilościowych

- empiryczne badania ilościowe, wywodzą się z modelu badań stosowanych

w naukach przyrodniczych i odnoszą się do następujących konkretnych założeń:
1. Badacz jest w stanie poznać otaczającą rzeczywistość, poznawać jej elementy składowe.
2. Badacz nie musi być uwikłany w badaną rzeczywistość (zewnętrzny obserwator).
3. Istnieje szansa wykrycia „prawdy obiektywnej”.
4. Poznawana przez badacza rzeczywistość jest powtarzalna i posiada stałe reguły działania (zachowania i
aktywność badanych podmiotów przebiegają według stałych reguł).
5. Badacz nie wartościuje, nie ocenia badanych faktów, jest neutralny.
6. Celem badania jest

opis i wyjaśnienie

związków przyczynowo-skutkowych między badanymi faktami

lub też związków korelacyjnych, wskazujących na współwystępowanie pojedynczych faktów w badanej
rzeczywistości.
Zdaniem Pilcha cel badań ilościowych wyznaczają odpowiedzi na pytania:
1. Jak jest? - odpowiedź wytyczy

opisowy

charakter celu badań.

2. Dlaczego? - odpowiedź wytyczy cel

diagnostyczny

badań.

3. Jaki jest związek między czymś a czymś? - odpowiedź wytyczy cel

diagnostyczno-wyjaśniający

badań.

-Istotą badań ilościowych jest uzyskanie danych liczbowych, które poddajemy

zliczeniu i mierzeniu

.

Mierzenie i liczenie ma sens tylko wówczas, gdy dane liczbowe pochodzą od

reprezentatywnej próby

badawczej

(grupa badanych zaangażowanych w zdarzenia pedagogiczne, o których szukamy wiedzy, jest

odpowiednio liczna oraz reprezentuje ogół pod względem typowych cech np. ekonomicznych.
Odnosząc się do założeń ogólnych badań ilościowych, powiemy, że:
- badacz jest w stanie poznać liczbę faktów z otaczającej rzeczywistości, może zmierzyć jej elementy
składowe lub wskazać związki pomiędzy faktami za pomocą liczb
- „prawda obiektywna” przyjmuje postać miar statystycznych, które nie są ani lepsze, ani gorsze, co
zapobiega jakiemukolwiek wartościowaniu.
- metody badań ilościowych – Według Pilcha (

sondaż diagnostyczny, monografię problemową i

instytucji, eksperyment pedagogiczny

oraz

studium przypadku)

. Stanisław Palka wymienia

obserwację,

skalowanie, wywiad skategoryzowany, ankietę, socjometrię,
test, analizę dokumentów

oraz

eksperyment pedagogiczny

.

b)

Metody badań jakościowych

- empiryczne badania jakościowe:

- świat społeczny nie jest rzeczywistością jedynie fizyczną - mierzalną i sprawdzalną,
- w świecie społecznym „bohaterem” jest społeczeństwo, osadzone w świecie
kultury,
- kultura to również świat uznawanych przez ludzi wartości, którym nadaje się
konkretny sens i znaczenie.
Orientacje w badaniach jakościowych:
1. Badania jakościowe skoncentrowane na poznawaniu świata przeżywanego (codzienność szkolna,
dzieciństwo).
2. Badania poświęcone analizom interakcji społecznych w placówkach edukacyjnych, wychowawczych czy
społecznych (mechanizmy etykietowania, stygmatyzacji, konfliktów).
3. Badania jakościowe poszukujące danych o ludzkiej biografii i socjalizacji.

2

Z wielu różnych typologii badań jakościowych wyłania się pewien ich rejestr, na który składają się:
- teoria ugruntowana oraz analizy tekstów i narracji,
- badania biograficzne (analiza pamiętników, wspomnień ustnych, osobistych notatek, fotografii itp.),
- studia przypadków,
- badania terenowe i etnograficzne (środowiskowe),
- badania w działaniu.
Ze względu na kryterium celu, zakresu i formy daje się wśród nich wyróżnić pewne tendencje
prowadzonych poszukiwań:
-

perspektywa badań biograficznych

wskazuje trzy obszary badań: biografię, jako obszar uczenia się,

biografię i zjawiska patologii społecznej oraz biografię i zmianę makrospołeczną,
-

perspektywa badań środowiskowych

pozwala badać relacje, jakie zachodzą między środowiskiem życia

człowieka a procesem wychowania, dąży do wykrycia czynników wspierających lub hamujących ten proces.
W tej perspektywie odnajdziemy badacza-praktyka, który słucha i dokumentuje i przewodzi (badania w
działaniu zw. partycypacyjnymi oraz badania etnograficzne.
Badania jakościowe zastosujemy wówczas, gdy:
- chcemy przyjrzeć się zjawiskom osadzonym w ich środowisku naturalnym, które stanowi kontekst -
poznajemy zjawiska takimi, jakie są, pytamy, jak jest,
- badane zjawisko dotyczy problemów uznanych w społeczeństwie za prywatne, intymne (np. przemoc
wobec dzieci)
- osobami badanymi są jednostki posiadające wysoką zdolność do artykułowania problemów (dorośli) lub
niezdolne do tego (dzieci),
- chcemy poznać losy pojedynczych osób lub dogłębnie zbadać interesujące nas zjawiska.

2. Techniki i narzędzia badawcze.

a) obserwacja

–

czynność zbierania danych drogą spostrzeżeń w poszukiwaniu wiedzy o wychowanku i

sytuacji, w jakiej się on znajduje, może być nieplanowaną rejestracją
faktów i zdarzeń lub wyraźnie ukierunkowanym na ustalony wcześniej cel, „oprzyrządowanym”, planowym
działaniem badacza, jest często zaliczana do metod badawczych, a także do metod zbierania danych.
Wyróżniamy:
-

obserwacja skategoryzowana

, typowa dla badań ilościowych, jeśli określimy badane kategorie

(nazwiemy poszukiwane zdarzenia, fakty, cechy badanych zjawisk) i użyjemy do zbierania danych
postrzegania,
-

obserwację nieskategoryzowaną

, typową dla badań jakościowych, poszukujemy wszelkiej wiedzy o

rzeczywistości pedagogicznej (szkole, rodzinie, wychowanku),
- obserwacja z

wysokim

lub

ograniczonym stopniem uczestnictwa

-

obserwacja jawna

(możemy wyjawić badanym jednostkom, że zbieramy dane za pomocą obserwacji),

obserwacja ukryta

(zatajamy naszą obserwację),

Typologia obserwacji Pilch i Bauman:
1

. Obserwacja swobodna

(otwarta) - towarzyszy każdej praktyce pedagogicznej, jej przebieg jest wyrazem

ciekawości poznawczej ludzi, np. wychowawca poznaje w ten sposób wychowanka. Pełni funkcje
zaspokojenia ciekawości poznawczej, a także w procesie przygotowania badań (uzyskujemy na jej
podstawie wiedze ogólną o badanym zjawisku). Obserwując w sposób nieskategoryzowany (otwarty) np.
klasę szkolną, możemy wyłonić wstępne problemy badawcze.
2.

Obserwacja systematyczna

- przyjmuje charakter naukowy - badacz musi ją zaplanować i prowadzić

przez jakiś czas Planowanie sprowadza się do sformułowania przez badacza założeń dotyczących:
- ilości i jakości poszukiwanych zagadnień,
- czasu, co oznacza, że przewidujemy rozmiar zagadnienia, wielkość obserwowanego obiektu oraz okres, w
którym obserwowany przedmiot badań „wyjawia” swoją naturę
- sposobów gromadzenia materiału (notowanie, nagrywanie itp.).

3

Obserwacja systematyczna dzieli się na:
a) pośrednia brak naszej obecności w obserwowanej grupie, istnieje pośrednik, który dzieli badacza od
obserwowanej rzeczywistości,
b) bezpośrednia badacz jest akceptowanym członkiem badanej zbiorowości
- uczestniczącą

 jawna - badacz poinformuje zbiorowość o swojej roli
 ukryta – badacz nie poinformuje.

Narzędzia obserwacji:

Narzędzia wykorzystuje się w obserwacji skategoryzowanej, zwykle towarzyszącej badaniom ilościowym.
Do narzędzi tych zalicza się:
- arkusz obserwacyjny - gdy już ustaliliśmy kategorie obserwacji, możemy określić jednostki czasu, w
wyniku, czego otrzymujemy arkusz obserwacji
- dziennik obserwacji - suma arkuszy obserwacyjnych, ukierunkowanych na badanie tego samego
problemu badawczego, wykorzystywanych do codziennych obserwacji. Wykorzystanie tego rodzaju
narzędzia umożliwia nam obserwowanie zmienności pewnych procesów pedagogicznych, użyteczne w
badaniach pedagogicznych, w praktyce pedagogicznej służy nauczycielowi do diagnozowania postępów
rozwojowych wychowanka.
Zawartość arkusza obserwacyjnego i dziennika obserwacji uzależniona jest od problemu
badawczego lub hipotezy.
Problem badawczy musi spełniać określone warunki, tzn. musi zawierać:
-

nazwy badanych zmiennych

- w obserwacji odnosimy się do aktów zachowania, możliwych do

zarejestrowania w postaci wskaźników empirycznych; zmienne dają się przełożyć na kategorie
obserwacyjne (akty zachowania),
-

informację o populacji

, z której dobieramy osoby badane,

-

informację o sytuacji

(naturalnej, laboratoryjnej), w jakiej będą osoby obserwowane.

b)

techniki oparte na słowie

Do czynności rozpoznawania rzeczywistości pedagogicznej wykorzystujących słowo mówione lub pisane
zalicza się

przeprowadzanie wywiadu

i

ankietowanie

, które Łobocki kwalifikuje, jako techniki

metody

sondażu

.

-

wywiad

- rozmowa, w której badacz zadaje pytania osobie badanej, oczekując od niej odpowiedzi,

rozmowa badającego z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny
kwestionariusz. W badaniach pedagogicznych służy on przede wszystkim do poznawania układów,
charakteru i zależności środowiska wychowawczego lub też do poznawania wszelkiej problematyki
wychowania w środowisku społecznym. Poprzez wywiad możemy zbadać fakty, opinie i postawy
konkretnej zbiorowości lub pojedynczego człowieka. Poza uzyskiwanymi od badanego odpowiedziami
można obserwować jego reakcje, śledzić mowę ciała i wyraz twarzy - jest to wówczas połączenie wywiadu
z obserwacją.
Przyjmując kryterium stopnia, w jakim badacz kieruje wywiadem, wyróżnia się:
1. Wywiad

kompletnie kierowany (standaryzowany, strukturalizowany)

, oparty na kwestionariuszu

pytań oraz odpowiedzi do wyboru (kafeteria), służący do pomiaru zmiennych ilościowych. Narzędzia –
kwestionariusz wywiadu, a w przypadku wywiadu mało kierowanego i częściowo kierowanego —
dyspozycje do wywiadu.
2. Wywiad

mało kierowany (swobodny)

, w którym dominują wypowiedzi badanego, zainicjowane jedynie

przez badacza; służący badaniom jakościowym.
3. Wywiad

częściowo kierowany

, w którym badacz przerywa wypowiedzi badanego, zadając mu

szczegółowe pytania, wykorzystywany w badaniach jakościowych.
Wszystkie wymienione typy wywiadu mogą być prowadzone z jedną osobą (

wywiad indywidualny

) lub

grupą ludzi (

wywiad grupowy

).

-Kwestionariusz wywiadu tworzy się podobnie jak arkusz obserwacji. Określamy problemy badawcze i
poszukiwane zmienne. Pytanie powinno spełniać kilka istotnych warunków:
— musi być zbudowane w „języku respondenta”,

4

— nie może zawierać sugestii wyboru odpowiedzi,
— nie może być dwuznaczne.
-Dyspozycje do wywiadu

są listą zagadnień odpowiadających problemom badawczym i zmiennym. Nie

narzucają kolejności zadawania pytań zgodnie z ich układem pisemnym, ani też ścisłości w ich stosowaniu.

-

ankietowanie

sytuacja, w której badany podmiot otrzymuje pisemny zestaw pytań, na który odpowiada

również pisemnie, stosuje się wtedy, gdy badanie dotyczy dużej grupy, chcemy szybko uzyskać dane do
„ilościowej” obróbki lub gdy osobisty kontakt z badanym jest utrudniony.
Za pomocą ankiety uzyskujemy informacje o:
- faktach (np. uczeń posiada podręczniki, kredki),
- opiniach badanego lub innych o osobie badanej (o jego postępowaniu w przeszłości
i teraźniejszości),
- marzeniach, pragnieniach, potrzebach, motywacji i aspiracjach badanego lub aspiracjach jego bliskich.
Źródła

błędów rozumowania

przy konstruowaniu pytań kwestionariusza, do których zalicza się:

- błędy niezupełnej eliminacji i fałszywej przyczyny,
- błędy schematyczności polegające na powierzchowności rozpoznania.

c) analiza dokumentów i wytworów badanego

Analiza dokumentów i wytworów badanego służy w procesie badań pedagogicznych do gromadzenia i
interpretowania danych opisowych oraz ilościowych dotyczących osoby badanego, instytucji lub zjawiska
pedagogicznego.
Typy dokumentów:
-zastane - istnieją w chwili wszczęcia procesu diagnostycznego, np. wypracowania szkolne, pamiętniki,
wyniki badań medycznych,
-intencjonalne - powstają z inicjatywy diagnosty np. wypracowania na zadany temat, opinie własne
badanego, opinie specjalistyczne,
-kronikarskie - dokumentują fakty, wydarzenia i działania np. dzienniki zajęć, opracowania statystyczne,
sprawozdania, akta sądowe, karty chorobowe badanego,
-opiniodawcze - rejestrują subiektywny odbiór rzeczywistości np. wypracowania na określony temat,
rysunki tematyczne, opinie nauczycieli, listy,
-systematyczne - zbierane celowo i systematycznie np. okresowe oceny szkolne ucznia, cykliczne badania
wyników nauczania, opracowania statystyczne,
-okolicznościowe – powstają spontanicznie, mają charakter subiektywny np. notatki osobiste i służbowe,
dokumenty osobiste,
-oficjalne - usankcjonowane urzędowo np. obowiązkową dokumentację instytucji, orzeczenia
specjalistyczne,
-osobiste - prywatne wypowiedzi autora o jego doświadczeniach, przeżyciach, poglądach np. pamiętniki,
wypełnione ankiety, listy,
-werbalne - pisemny przekaz za pomocą wyrazów np. protokoły, opinie i świadectwa,
-cyfrowe - zawierają dane liczbowe np. głównie opracowania statystyczne, zestawienia ocen szkolnych,
średnią ocenę wyników w nauce,
-obrazowe i obrazowo – dźwiękowe - wykorzystują dźwięk i obraz, jako środek wyrazu np. rysunki, prace
konstrukcyjne, nagrania audio i wideo.

5

d) techniki oparte na pomiarze

Pomiar

przyporządkowanie wartości liczbowych cechom/ właściwościom, zdarzeniom lub procesom

pedagogicznym w celu odzwierciedlenia relacji zachodzących między nimi. W badaniach pedagogicznych
najczęściej wykorzystuje się pomiar umowny (wskaźnikowy), opierający się na przypuszczalnych
związkach obserwacji z mierzonymi cechami. Kwestionariusze czy testy pomiaru jakiejś cechy
wykorzystują określone zachowania, jako wskaźnik tej cechy.
Do najczęściej wykorzystywanych w badaniach pedagogicznych technik opartych na pomiarze należy

skalowanie

.

Skala

jest szeregiem zdań ułożonych według określonego porządku, wyczerpujących możliwe

określenia badanego zjawiska, cechy lub układu.

6

e)

techniki pomiaru socjometrycznego

-

socjometria

— ilościowe badanie stosunków międzyludzkich w aspekcie faworyzowania, obojętności i

odrzucenia w określonej sytuacji wyboru, służy ona najczęściej do przeprowadzania badań grupowych,
których celem jest wyszukanie uczniów sprawiających trudności wychowawcze, liderów grup szkolnych czy
outsiderów, czyli wychowanków odrzuconych przez klasę szkolną.
W metodzie tej wykorzystywanych jest wiele technik, takich jak:
1.

Technika Moreno

, zwana także klasyczną techniką socjometryczną – polega na udzieleniu odpowiedzi

na pytanie o konkretną osobę, spełniającą w percepcji innych szczególne kryterium posiadania pewnej
cechy, umiejętności ważnej dla innych itp.; wyniki pomiaru w tej technice prezentowane są w postaci
graficznej (socjogramy) lub za pomocą wskaźnika (grupowego, indywidualnego), będącego efektem
obliczeń matematycznych według określonych wzorów.
2.

Plebiscyt życzliwości i niechęci Janusza Korczaka

, który w pięciostopniowej skali wyraża poziom

sympatii lub antypatii ucznia wobec każdego członka społeczności klasowej; jest to technika identyfikująca
wychowanków potrzebujących pomocy i wsparcia emocjonalnego, nielubianych i odrzuconych przez grupę.
Wyniki badania najpierw są przedstawiane w tabeli podsumowującej wszystkie wartości skali, następnie
oblicza się matematycznie wskaźniki dla całej grupy.
3.

Technika „Zgadnij kto?”

, która służy rozpoznawaniu osób spełniających w grupie konkretne role

społeczne lub posiadających pewne szczególne cechy (pozytywne lub negatywne).

f)

eksperyment pedagogiczny

-

rozpoznawanie, doświadczanie. To metoda, której podstawową częścią jest

wywołanie jakiegoś procesu lub regulowanie warunków na ten proces, wpływających tak, by umożliwić
jego dokładniejsze zbadanie, eksperyment jest to obserwacja prowadzona w specjalnie zorganizowanych
warunkach

-technika grup równoległych

- zakłada uwzględnienie dwojakiego rodzaju klas (równoległych i kontrolnych)

określeniu czynników eksperymentu, uwzględnienie badań początkowych i końcowych.

-technika rotacji-

różni się od pierwszej tym, że wprowadza się rotację grup, czyli wymianę ich funkcji,

-technika czterech grup,

7

-technika jednej grupy -

przy stosowaniu tej techniki nie przewiduje się grupy kontrolnej. Uznaje się ją za

najmniej skuteczną w prowadzeniu badań eksperymentalnych

g)

sondaż diagnostyczny

- to metoda charakterystyczna dla grupy nauk społecznych

(psychologii,

socjologii

), w pedagogice obejmuje wszelkiego rodzaju zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla

procesu wychowania. Ponadto bada stan świadomości społecznej, opinii i poglądów określonych
zbiorowości na problemy dotyczące przede wszystkim zjawisk edukacyjnych. Często nazywamy tę metodę
SONDAŻEM ANKIETOWYM – badanie prowadzi się za pomocą ankiety. Badania sondażowe
sprowadzają się najczęściej do badania specjalnie dobranej grupy tzw. próby reprezentatywnej z populacji
generalnej, od której doboru w dużym stopniu zależą wyniki naszych badań. Od rzetelności doboru próby
zależy prawo rozciągania uogólnień na całą populację.
-technika sondażu z zastosowaniem ankiety
-technika sondażu z zastosowaniem kwestionariusza
- wykorzystywane techniki: ankieta, wywiad, analiza dokumentów osobistych, obserwacja, techniki
statystyczne

h)

metoda biograficzna

:

-metoda monograficzna - przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub
instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury
instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz
rozwojowych. Najbardziej wyróżniającą cechą badań monograficznych w sensie formalnym jest ich ścisła
lokalizacja instytucjonalna, prowadzi do rozpoznania struktury i efektywności działań wychowawczych, do
postawienia diagnozy określonych niedomogów i opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń. Techniki
– analiza dokumentów
-metoda indywidualnych przypadków - jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych
losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury
wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie
diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
Techniki stosowane w tej metodzie: wywiad, obserwacja, analiza dokumentów osobistych

i)

testy osiągnięć szkolnych

- stanowią udoskonalony sposób sprawdzania i oceniania stopnia opanowania

przez uczniów wiadomości i umiejętności w zakresie określonego przedmiotu nauczania. Dotyczą rożnych
poziomów wiedzy i umiejętności. Zgodnie 90% np. z taksonomia opracowana przez B.S. Blooma mogą one
obejmować:
· Proste odtwarzanie z pamięci
· Rozumienie
· Umiejętność rozwiązania znanego problemu
· Umiejętność rozwiązania nowego problemu
· Krytyczna ocena sytuacji
· Zdolność do syntezy.

3. Formułowanie problemów i hipotez badawczych oraz ich cechy.

Problem badawczy

to pytanie, na które będziemy poszukiwać odpowiedzi w prowadzonych badaniach

naukowych, natomiast

hipoteza

jest najbardziej prawdopodobną odpowiedzią lub też spodziewanym przez

badacza rezultatem/wynikiem zaplanowanych badań.
Problemy badawcze (pytania) muszą spełnić pewne istotne warunki:
1. Muszą zostać osadzone na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych (znajomość literatury
pedagogicznej).
2. Muszą zostać wyrażone językiem naukowym (każda próba sformułowania problemu bez „oczytania się” z
literaturą może być próbą nieudaną).

8

3. Muszą być sformułowane w sposób gwarantujący możliwość uzyskania na nie odpowiedzi w drodze
badań – powinien być sformułowany jasno i jednoznacznie (trzeba zastanowić się, w jakim stopniu to, o co
pytamy w problemie badawczym, jest możliwe do określenia, opisania, zdiagnozowania).
4. Muszą przyjąć postać pytań dopełnienia, nie rozstrzygnięcia (nie mogą zaczynać się od czy, ale np. od jak,
które, jak często, w jakim stopniu).
5. Musi dotyczyć zmiennych, dających się zbadać.
6. Problem ma wyrażać relacje między dwiema lub więcej zmiennymi.
Poprawnie sformułowane hipotezy powinny:
1. Być wysoce prawdopodobnym przypuszczeniem, znajdującym poparcie w dotychczasowym dorobku
naukowym pedagogiki.
2. Wyrażać związek tylko pomiędzy zmiennymi dającymi się zbadać.
3. Stanowić twierdzenia wyrażone jednoznacznie i możliwie szczegółowo.
Uogólniając, odpowiedzi na pytania, jakie sformułuje student w swojej pracy, mogą:
a) opisać, zdiagnozować, wykryć

jakiś stan

, co oznacza, że zostały sformułowane

problemy opisowe

,

wobec których

nie trzeba określać hipotez

,

b) wykryć i wyjaśnić

związki

pomiędzy badanymi stanami a innymi zjawiskami, co oznacza, że zostały

sformułowane

problemy wyjaśniające

,

c) ustalić

sposoby skutecznej zmiany

badanego stanu lub zjawiska, co oznacza, że zostały sformułowane

problemy praktyczne

.

4. Zasady doboru środowiska badań.

Wszelkie

badania

(medyczne, techniczne, społeczne, pedagogiczne) są

zorganizowanym procesem

,

dlatego powinny podlegać określonym zasadom planowania, przeprowadzania

i korzystania z uzyskanych

wyników.

Załóżmy, że treści omawiane w tym podręczniku mają posłużyć studentowi do napisania pracy dyplomowej,
której część będzie poświęcona badaniom własnym.
Formułując zasady badań, bierzemy pod uwagę kolejne

etapy

działań studenta, zmierzających do

opracowania wyników badań. Proces uzyskiwania wyników badań porządkuje następująco:
1. Zaistnienie sytuacji problemowej.
2. Formułowanie problemów badawczych.
3. Projektowanie narzędzi badawczych.
4. Dobór osób badanych.
5. Przeprowadzenie badań.
6. Opracowanie wyników badań.

Zasady doboru środowiska badań:
Wybór terenu badań lub dobór próby – jest to przede wszystkim typologia wszystkich zagadnień, cech i
wskaźników, jakie muszą być zbadane, odnalezienie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup
społecznych, lub w układach i zjawiskach społecznych, a następnie wytypowanie rejonów, grup, zjawisk i
instytucji, jako obiektów naszego zainteresowania. Wybór terenu badań to dopiero część zadania, jeśli
dotyczy to małej grupy to sprawa jest prosta, gdyż możemy zbadać wszystkie elementy interesującego nas
układu. Jeśli badania dotyczą szerokiego obszaru badacz musi wyodrębnić grupy jednostek, które będą
reprezentować całość

Kiedy wiemy, co chcemy badać, trzeba zastanowić się, gdzie (na jakim terenie) mają być przeprowadzone
badania. Teren badań to przeważnie:



miejscowości lub instytucje;



pojedyncze osoby lub zbiorowości społeczne;

9



zjawiska lub procesy występujące w danych zbiorowościach (np. praktyki studenckie, udział w
wyborach).

Wybór terenu zależy od podjętego problemu badawczego i hipotez. Nie wszystko można zbadać
wszędzie. Dokonany wybór należy odpowiednio uzasadnić.

Dobór osób badanych:
Etapem badań pedagogicznych jest wyselekcjonizowanie pewnej liczby osób dla celów badawczych.
Zbiorowość osób nazywa się populacją lub zbiorowością generalną albo populacją generalna. Jest to
konieczny etap, który nazywa się także doborem próby.
Dobór próby można podzielić na siedem etapów:
-Definiowanie szerokiej populacji - opiera się na poprawnym zdefiniowaniu problemu. Przede wszystkim
musimy wiedzieć, jakie obiekty badamy. Populacja statystyczna to hipotetyczny zbiór wszelkich możliwych
obiektów, o których chcemy uzyskać informacje
-Wybór operatu losowania - W najprostszym przypadku istnieje teoretyczna możliwość zbadania całej
populacji statystycznej, np. całej partii żarówek. Często jednak takiej możliwości nie ma, z zasady, więc
ograniczamy wstępnie populację do obiektów, które jesteśmy w stanie zidentyfikować i włączyć dowolny z
nich do próby.

-Określenie metody doboru:

 dobór losowy – decyduje przypadek
 dobór celowy – sam badacz wybiera
 dobór prosty, np. ponumerowanie krateczek i wylosowanie kliku
 dobór systematyczny, np. zakwalifikowanie, co trzeciego ucznia
 dobór warstwowy, np. dobranie tej samej liczby osób z różnych warstw społecznych

-Określenie wielkości próby
-Implementacja założeń
-Zbieranie danych
-Sprawdzenie poprawności doboru.

4. zasady doboru środowiska badań

Pomiar środowisk może zmierzad do badania poszczególnych składników środowiska:

*struktura demograficzna

*pozycja ekonomiczna

O doborze osób decydują względy poznawcze.

Nie kładzie się nacisku na dużą liczbę osób badanych, badacz dokonuje doboru celowego, uzasadnionego
problemem, może stosowad różne kryteria.

Można badad jedną osobę (historie życia- badanie biograficzne), jedno zjawisko (badania w działaniu). Badanie
jednego obiektu mówi o rozległych studiach nad obiektem.

O wartości decyduje skrupulatnośd.

Dobór jest podyktowany zamiarem badacza, w zależności:

*czego chcemy dowieśd

10

*co chcemy zbadad

*w jaki sposób chcemy tego dokonad

*jakiego typu badania zastosujemy

*jakim problemem się zajmiemy

*jakiej populacji dotyczy dany problem, pod względem :wieku,wykształcenia,zamieszkania, środowiska.

Dobór osób do danych badao jest bardzo ważny: dane środowisko musi byd związane z naszym problemem.

Co to jest środowisko badao?

Środowisko: populacja która odpowiada pewnym cechom:

*płed

*wiek

*obszar

Musimy wybrad grupę reprezentatywną, badanie musi byd możliwe do przeprowadzenia w tej grupie ludzi:

itp.

np. Jeśli badamy rodzinę, gdzie jest dziecko z pewnymi zaburzeniami, to naszym przedmiotem badao powinna stad
się właśnie ta rodzina, a nie rodzina ze „zdrowym” dzieckiem.

5. Formułowanie celu i określanie przedmiotu badań.

-

Określenie przedmiotu i celu badań – to

zadanie st

aje przed nami w momencie uświadomienia sobie

konieczności przeprowadzenia badań empirycznych (np. praca dyplomowa, potrzeba lepszego poznania
miejsca i efektów naszej pracy dla ich doskonalenia, konferencja pedagogiczna, na którą trzeba przygotować
raport).

-Przedmiot badań jest to ściśle zdefiniowany wycinek rzeczywistości społeczno – przyrodniczej,
stanowiący obiekt zainteresowań poznawczych określonej dyscypliny naukowej, jest to rzeczywistość
społeczna, czyli instytucje, zbiorowości i zbiory społeczne, procesy i zjawiska społeczne. Formułowanie
przedmiotu badań ma na celu odzwierciedlenie głównych problemów badawczych, a także wyrażanie
intencji badacza. Przedmiotem badań będą wszystkie zjawiska pedagogiczne tzn. zagadnienia związane z
opieką, wychowaniem, kształceniem, np.: osiągnięcia szkolne uczniów, selekcje szkolne, postawy społeczno
– moralne młodzieży. Zakres badań to szerokość ujęcia problematyki badawczej.
-Poza ustaleniem przedmiotu badań konieczne jest sformułowanie celu, który stanowi wizytówkę poczynań
badawczych, nadaje odpowiedni kierunek badaniom, od celu zależy powodzenie wszystkich dalszych
etapów badań. Celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach i zjawiskach, które są
przedmiotem badań, jest to także rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj
czynności, z którymi te efekty będą się wiązać.

11

Cel badań to pewien stan końcowy do którego będę dążyć w procesie badawczym. Stan, który chcę
osiągnąć.
KRYTERIA OKREŚLANIA CELU BADAŃ wg. A. Komorowskiej:
a) Kryterium aktywności badającego (jego bierny lub czynny udział)
b) Kryterium aspektu badanej rzeczywistości (aspekt statyczny lub dynamiczny)
c) Kryterium intencji wprowadzania zmian w badanej dziedzinie pedagogicznej (intencja wiedzotwórcza
lub optymalizacyjna)
RODZAJE CELÓW:
a) Poznawczy – poznanie danego zjawiska, od czego zależy, jak się rozwija. Musi być tak sformułowany
by można było dane zjawisko opisać, wyjaśnić i przewidzieć jak będzie się ono dalej rozwijać.
b) Teoretyczny – określenie modelu zjawiska, które badam i ten model będę weryfikować pod względem
teoretycznym, literaturowym a później praktycznym.
c) Praktyczny (prakseologiczny) – tworzenie pewnych dyrektyw pod adresem nauczycieli, lub uczniów
lub rodziców, itp.