1. Rezerwy wzrostu wydajności pracy.
I. Intensywne
1) rezerwy wzrostu indywidualnej wydajności pracy robotnika warunkowane
a) cechami osobistymi,
b) stosunkami międzyludzkimi,
c) czynnikami psychologicznymi,
d) czynnikami organizacyjnymi;
2) rezerwy wynikające ze zmniejszenia pracochłonności produkcji warunkowane:
a) konstrukcją wyrobu (stopień modernizacji i unifikacji, wymagania jakościowe, stopień
zmienności części i zespołów, ukształtowanie części i zespołów),
b) technologią wytwarzania (nowoczesność procesów technologicznych, stopień
oprzyrządowania i jego sprawności, przodujące metody pracy, usytuowanie i warunki
otoczenia stanowisk roboczych, transport wewnętrzny);
c) organizacją pracy i produkcji (racjonalna organizacja pracy i obsługa stanowisk
roboczych, specjalizacja produkcji, typizacja technologii, planowanie wykonawcze i kontrola
przebiegu produkcji)
3) rezerwy warunkowane lepszym wykorzystaniem czasu, do których zalicza się również 2c)
II. Ekstensywne
1) rezerwy wynikające z niewykorzystania: pełnego czasu pracy maszyny i urządzeń; zmian
roboczych; dyspozycyjnego robotnika w czasie zmiany; obsady zmian roboczych
2) rezerwy wynikające ze zlikwidowania produkcji złej jakości (braki); odchyleń od procesu
technologicznego; skrócenia przestojów remontowych maszyn i urządzeń oraz rezerwy
warunkowane lepszym wykorzystaniem czasu, które dzielą się na 2c)
2. Cel i zadania badań metod pracy:
Cele: a) usprawnienie procesu pracy, zmniejszenie jej pracochłonności i czasochłonności
b) racjonalizacja przestrzennego usytuowania stanowisk pracy i całych jednostek
organizacyjnych
c) ekonomika wysiłku ludzkiego i zmniejszenie niepotrzebnego zmęczenia
d) lepsze wykorzystanie materiałów, narzędzi pracy i energii
e) poprawa bezpieczeństwa i higieny pracy
Zadania: a) poprawa warunków pracy drogą pozainwestycyjną
b) obniżenie kosztu własnego pracy przy wzroście zarobków pracowników
c) podniesienie wydajności pracy
d) podnoszenie kwalifikacji pracowników, jakości pracy i polepszenie stosunków
międzyludzkich
3. Zakres badania i usprawnienia pracy
a) badanie metod pracy
- analiza wstępna stanu istniejącego
- rejestracja stanu istniejącego
- krytyczna ocena, analiza i wnioski
- projektowanie usprawnień
- wdrażanie usprawnień
- utrzymanie usprawnień
b) badanie czasu pracy
- mierzenie i racjonalizowanie czasu pracy
- normowanie czasu pracy

c) kwalifikowanie / taryfikowanie/ pracy
- systematyzacja prac
- ustalanie złożoności i uciążliwości wykonywania pracy
4. Narzędzia stosowane do rejestracji stanu istniejącego:
a) symbole graficzne- ułatwiają lakoniczne zarejestrowanie procesu pracy, jego analizę,
porównania projektowanych wariantów rozwiązania usprawnienia oraz wybór spośród nich
rozwiązania optymalnego.
b) formularze rejestrujące- Podstawowym formularzem rejestracyjnym jest karta przebiegu
czynności, na której przedstawia się kolejność czynności występujących w czasie przebiegu
procesu pracy zapisujące jednocześnie symbolami wszystkie czynności i zdarzenia będące
przedmiotem obserwacji z wyszczególnieniem ilości oraz czasów trwania czynności lub
zdarzeń i długości dróg transportowych. (odmiany karty przeb. czynn. : osobowo-
maszynowych; obu rąk; czynności zespołowych; wykres przebiegu i wykres sznurkowy).
c) sposób zapisów- wymaga podania: ilości przedmiotów pracy, krótkie określenie
czynności, odległości przebywane przez wykonawcę lub przedmiot pracy, czas trwania
czynności, symbol czynności oraz dodatkowe uwagi. Symbole graficzne postawione w
kolumnach poszczególnych symboli łączy się odcinkami linii prostej.
5. Techniki do poszukiwania usprawnień:
- burza mózgów- zbiorowe poszukiwanie pomysłów mogących stanowić podstawę do
rozwiązania problemów, w atmosferze całkowitej swobody i niewielkim gronie osób.
Prowadzący określa tylko istotę problemu do rozwiązania i pozostawia swobodę do
podawania pomysłów. Jeden pomysł może być źródłem wielu nowych pomysłów
-technika wymuszonych skojarzeń – stworzenie nowych pomysłów przez wymuszone
skojarzenie dwóch lub więcej normalnie niełączących się obiektów. Rozróżnia się trzy
odmiany tej techniki: 1) Katalog( wybiera się losowo dwa obiekty lub więcej z dowolnego
katalogu czy słownika i rozważa się je łącznie poszukując nowych pomysłów). 2) Spis
(sporządza się listę obiektów, związanych z rozpatrywaniem zagadnieniem i następnie każdy
z nich kojarzy się z każdym pozostałym na liście). 3) Ustalony obiekt (rozważane obiekty są
celowo dobrane; jeden z nich jest wiodący. Następnie obiekt ten jest kojarzony z
przypadkowo dobranym obiektem z najbliższego sąsiedztwa)
- techniki analityczne – wykorzystują logiczne podejście burzy mózgów. 3 odmiany: 1)
Lista cech (sporządza się zestawienie cech, jakie ma lub powinien mieć obiekt, a następnie
podejmuje się próbę ich zmiany). 2) Analiza morfologiczna (analiza struktury budowy lub
konstrukcji badanych obiektów. Zmiennie niezależne związane z omawianym problemem
wpisywane są do tablicy. Następuje wzajemne skojarzenie zmiennych z pewnym
rozwiązaniem problemu). 3) Metoda wejście-wyjście ( analiza wszystkich wyników
przemiany różnych wejść na wyjścia ( pożadany wynik końcowy)
- technika pytań kontrolnych- sporządza się odpowiednie listy pytań, na które
indywidualnie lub zespołowo szuka się odpowiedzi i w ten sposób poszukuje nowego
rozwiazania.
6. Rezultat badania i usprawnienia pracy:
- eliminacja zbędnych operacji
- połączenie dwóch lub więcej operacji
- zmiana miejsca wykonywania operacji, wyeliminowania zbędnego transportu
- uporządkowanie kolejności operacji
- zmiana osoby wykonawcy

- uproszczenie sposobu wykonywania operacji itp.
7. Etapy usprawniania pracy:
- proces poszukiwania usprawnień i wyboru usprawnień
- projektowanie usprawnień
- wdrażanie usprawnionej metody pracy
- utrzymanie usprawnionej metody pracy
8. Struktura czasu roboczego.
Czas roboczy, ogólnie rzecz biorąc, dzielimy na Tpzm - czas przygotowawczo-
zakończeniowy (czas związany z rozpoczęciem pewnego zadania roboczego i czas związany
z jego zakończeniem), Tjm – czas jednostkowy maszynowy i Tx – czas strat.(może nastąpić
z winy maszyny Txm, naszej winy Txi bądź niekoniecznie Txot). Tjm dzielimy na Txm- czas
strat z winy maszyny oraz Tj- czas jednostkowy, a wśród nich: Tw – czas wykonania (Tg –
czas główny, związany z bezpośrednim działaniem maszyny na przedmiot + Tp- czas
pomocniczy), Tu – czasy uzupełniające (To – czas obsługi stanowiska roboczego Tf – czas
na potrzeby fizjologiczne), Tbt

10. Warunki umożliwiające normowanie pracy.
*znajomość charakterystyki obrabiarek i schematów kinematycznych ich ruchów roboczych.
*stałe badanie i zbieranie danych instrukcyjnych o doborze parametrów obrabkowych
*jednoznacznie dające się określić powiązania czynności obsługowych robotnika z pracą
obrabiarki
*typowość czynności obsługowych robotnika
*posiadanie zbadanych i wypróbowanych normatywów czasu na typowe czynności robocze
pracownika
*stałe aktualizowanie danych statystycznych o przypadkach i nieregularnie zachodzących
przerwach w pracy stanowisk.
11. Cele i zadania normowania pracy.
Cele: *Umożliwianie planowania, koordynowania i kontroli przebiegu produkcji, określenie
zdolności produkcyjnych komórek, określenie długości cykli produkcyjnych wyrobów,
określenie wielkości zatrudnienia.
*Racjonalizowanie wynagrodzenia za pracę
*Racjonalizowanie i usprawnianie procesów pracy najbardziej pracochłonnych
*Umożliwienie określenia kosztów pracy przez określenie czas zaangażowania pracowników
i maszyny.
Zadania: *badanie zjawisk psycho-fizjologicznych człowieka, zachodzących w czasie jego
pracy
*śledzenie postępu technicznego oraz osiągnięcie przodujących robotników i
racjonalizatorów produkcji i rozpowszechnianie ich
*ustalenie form współpracy w pracach zespołowych
*przyswajanie wyników nadań naukowo-technicznych i usprawnień w dziedzinie
eksploatacji narzędzi i maszyn
*badanie i stawianie wniosków, co do usprawnień organizacyjno-obsługowych stanowiska
pracy, mających na celu usunięcie strat czasu i jego lepsze wykorzystanie
*opracowanie normatywów, metod i innych środków pomocniczych potrzebnych do
przeprowadzenia obliczeń norm czasu w sposób szybki i dokładny.
12. Rodzaje norm pracy.

I. SUMARYCZNE
a) statystyczna – jest wynikiem zużycia czasu pracy na rozpatrywany zakres pracy- nie
uwzględnia tego czy pracownik wykonał ją w sposób właściwy czy nie; przez początkowy
okres dana operacja musi być wykonywana w sposób nienormowany- stąd „jakość”
ewidencji czasów trwania pracy w tym okresie rzutuje na normę czasu
b) szacunkowa – opera się na doświadczeniu i sposobie podejścia normującego do pracy,
stąd jest subiektywna najmniej dokładna
c) porównawcza –polega na porównaniu normowanego zadania roboczego z analogicznym
lub podobnym zadaniem, dla którego norma czasowa jest ustalona
II. ANALITYCZNE
a) analityczno-pomiarowa (badawcza) –obserwacja rzeczywistego wykonania
normowanego zadania roboczego, ustalenie właściwych przebiegów czynności i pomiar
zużytego czasu (najczęściej metodą obserwacji chronometrażowych); stosowana w wypadku
produkcji wielkoseryjnej
b) analityczno- obliczeniowa –obliczenie czasu w oparciu o
-normatywy czasowe poszczególnych elementów pracy wchodzących w skład zadania
roboczego
-znane możliwości rachunkowe określające czas główny pracy
Metoda najbardziej rozpowszechniona, uwagę skupia na przeanalizowaniu i wycenieniu
elementów czasu wykonania przez podział na zabiegi technologiczne; dla każdego zabiegu
ustala się czas główny i pomocniczy
c) normowania wg normatywów ruchów elementarnych- uniwersalna i szczegółowa ale
pracochłonna- produkcja wielkoseryjne; polega na rozłożeniu czynności ludzkich na drobne
elementy, które są traktowane jako niezależne i nie wywierające bezpośredniego wpływu na
elementy pracy występujące po nich. Następnie:
- wszystkie ruchy potrzebne do wykonania pracy są zestawione
-każdy ruch opisany zostaje pod względem rodzaju (jaka część ciała go wykonuje, droga,
liczba cech swobody)
-odczytanie z tablic normatywów wartości czasów dla każdego ruchu
-zsumowanie poszczególnych czasów
d) normowania wg normatywów ruchów scalonych –mniejszy stopień szczegółowości w
stosunku do r. elementarnych
13. Przerwy uzasadnione i nieuzasadnione
a) uzasadniona- zalicza się do czasu normowanego, np. czas przeznaczony na odpoczynek i
potrzeby naturalne, czas wynikający z organizacji procesu produkcyjnego
- czas pokryty – czas trwania tego elementu pracy, który jest wykonywany równolegle z
innym- traktowanym jako zasadniczy, według którego określa się długość czasu trawnia
badanego elementu roboczego procesu produkcyjnego
- czas niepokryty- obejmuje elementy czasu, które wyznaczają czas wykonania zadania
roboczego lub które w sume tworzą czas trwania zadania roboczego
b)nieuzasadniona (czas strat)–nie zalicza się do czasu normowanego,

zależna od pracownika - z przyczyn:
-dyscypliny czasu pracy, np. spóźnienie do pracy, nieusprawiedliwiona nieobecność
- dyscypliny technologicznej, np. awaria powstała w skutek niewłaściwej eksploatacji
urządzenia
- bezpieczeństwa pracy np. bezczynność powstała wskutek wypadku przy pracy

niezależna od pracownika - z przyczyn:
-organizacyjno-technicznych, np. niewłaściwa organizacja pracy, brak materiału, awaria
maszyn, brak prądu
- technologicznych –wynikających z realizacji kolejnych faz procesu technologicznego
14. metody normowania

pyt 12

15. metody sumaryczne normowania

pyt 12

16. metody analityczne normowania

pyt 12

17. Zakres zastosowania metod ruchów elementarnych i przesłanki ich stosowania
Metody ruchów elementarnych mogą być wykorzystane bezpośrednio do ustalania norm czasu. W
tym celu trzeba normowany proces pracy lub jego fragment rozłożyć na elementy składowe i zapisać
go za pomocą symboli - odpowiedniej metody MTM. Jako przykład mogą posłużyć zapisy zawarte
w tabl. 7.4 i 7.5. Suma czasów (nie pokrytych) odpowiadająca zapisanym symbolom jest czasem
wykonania dla analizowanego procesu lub jego fragmentu. Dodając do otrzymanego w ten sposób
czasu wykonania czas uzupełniający, otrzymujemy czas jednostkowy. Często niektóre czynności
człowieka nie są swobodne, fakt ten należy uwzględnić w obliczeniach norm czasu.
18. Metoda MTM1
Stosowana: do produkcji masowej lub wielkoseryjnej; dla zadania roboczego trwającego do
0,5min obejmującego ruchy elementarne. W metodzie tej rozróżnia się 21 elementów pracy.
Są one jednocześnie określone i charakteryzowane. Ich opis, wraz z odpowiadającymi im
normatywnymi wartościami czasu, jest zawarty w tablicach:
- Tablica ruchów jednoczesnych
- Tablice: Sięgnąć, Przemieścić, Obrócić, Ruch korby, Nacisnąć, Chwycić, Puścić,
Umiejscowić, Rozdzielić, Przesunąć spojrzenie, Przyjrzeć się, Pozostałe ruchy
Elementy pracy MTM1 są określone przez:
- definicję charakteryzująca istotę elementu pracy i warunki jego występowania,
- parametry wpływające na czas trwania elementu pracy, czyli wielkość ruchu, dokładność i
wysiłek,
- symbol literowo-cyfrowy (z ang).
W metodzie MTM1 elementy pracy są opisane symbolami w trzech grupach:
a) elementy pracy kończyn górnych
b) elementy pracy oczu
c) elementy pracy ciała i kończyn dolnych:
- ruch kończyn dolnych
- ruchy ciała w płaszczyźnie poziomej
- ruchy ciała w płaszczyźnie pionowej
Każda pozycja normatywna opisana jest literowo i cyfrowo. Opis taki jest jednoznaczny, daje
duże korzyści, chociaż wymaga zapamiętania wszystkich ruchów i ich symboli oraz sposobu
identyfikacji w toku przeprowadzania analizy procesu pracy
19. Metoda BMP.
Jest to ulepszona metoda MTM-2. Najważniejsze nowości w metodzie BMP:
- zastosowanie dodatków zwiększających czas sekwencji w przypadku brania przedmiotów
małych,małych lub płaskich leżących na płaszczyźnie oraz przy umieszczaniu przedmiotów
niesymetrycznych;
- przyjęcie, jako czasu średniego dla każdego zakresu długości ruchów -sumy: czasów
niezmiennych dla danego zakresu i średniej harmonicznej wartości brzegowych czasów
zmiennych;

- dodanie zakresu długości ruchów do 2 cm, co prowadzi do zmniejszenia wartości
bezwzględnej brzegowych błędów określających dokładność wyznaczania czasów dla
ruchów krótkich; ustalenie wartości liczbowych granic zakresów długości ruchów według
postępu geometrycznego.
-stosowanie metody również w przypadku ruchów krótkich i przedmiotów małych oraz
obniża granicę dolną stosowalności metody do wartości 0,5 minuty czasu wykonania
operacji, przy zachowaniu warunku dokładności określania czasów 25% przy ufności 95%.

Metoda ta powinna być stosowana do: projektowania organizacji i metod pracy,

opracowania norm pracy, opracowania normatywów, badania koncepcji wyrobów,badania i
usprawnienia istniejącego procesu pracy

Metoda BMP posiada niewielką ilość ruchów, nawet w tej ilości można złożyć każdą
pracę ręczną. Opis karty metody BMP Ruchy występujące w BMP są następujące:
1)Wziąć, 2)Umieścić 3)Nacisnąć /lub rozdzielić/ 4)Przechwycić 5)Dostrzec lub
decydować 6)Ruch stopy 7)Zniżenie ciała z wyprostowaniem 8)Wykonanie kroku.
Czasy tych ruchów wyznaczone są dla przeciętnego wykonawcy, który ustaloną metodę
pracy stosuje ze średnią wprawą i ze średnią chęcią do pracy w przeciętnych warunkach.
20. Metoda MODAPTS

Koncepcja MODAPTS wynikła z dążenia do ułatwienia i skrócenia normowania czasu

robót ręcznych:

-

wyceny szczegółowe można zastąpić uśrednionymi,

-

im większa część kończyny górnej bierze udział w ruchu, tym większe możliwości

zasięgowe, a zarazem większe możliwości wywarcia siły* W związku z tym można
zrezygnować z
bezpośredniego nawiązywania przy wycenie czasu do czynników "odległość" i "masa".
-

ś

rednie czasy ruchów klas wyższych od pierwszej są prostymi wielokrotnościami modułu,

tj. średniego czasu ruchu klasy pierwszej, czyli ruchu palcami. Sytuacje odbiegające można
wyrazić dodatkami, również będącymi prostymi wielokrotnościami modułu. Doprowadziło
to do ograniczenia liczby wartości normatywnych czasu do 21, z tym że są one odniesione
tylko do 8 wartości liczbowych. Duże ułatwienie stanowi również sam układ tablicy
normatywów MODAPTS. Elementy ruchu przedstawiono w nim prostymi i bardzo łatwymi
do zapamiętania symbolami graficznymi. Ruchy kończyn górnych posiadają 5 klas ruchów,
które wynikają z odległości na jaką należy przemieścić odpowiednią część kończyny górnej
aby można było wykonać zadanie. Przyjmuje się, że dla normalnie zbudowanego człowieka
dorosłego powyższe odległości odpowiadają wielkości strefy wygody ruchów
manipulacyjnych. Przyjęto, że aby wykonać ruch na odległość X wystarczy klasa ruchu z
którą jest związana liczba modułów.