40

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2010

KINEZYTERAPIA

W artykule przedstawiono ogólną charakterystykę urazów sportowych oraz metody ich profilaktyki z użyciem środków
pomocniczych. Metodologia doboru ortezy sportowej stanowi wyzwanie dla terapeuty i sportowca, który musi mieć pełne
zaufanie do produktu. Na jakie elementy należy zatem zwrócić szczególną uwagę, aby produkt spełniał oczekiwania?

Urazy sportowe

U

razy sportowe stanowią ważny pro-
blem w sporcie wyczynowym, ale nie

są zagadnieniem obcym także na niższych
poziomach zaawansowania. Każda dyscypli-
na sportu charakteryzuje się innym zakresem
czynników ryzyka i stref zagrożenia. Dla
przykładu, w piłce nożnej prawie połowa
urazów dotyczy kończyn dolnych, a w dys-
cyplinach biegowych za większość urazów
odpowiadają przeciążenia. W większości
przypadków urazy sportowe dotyczą narządu
ruchu, a bezpośrednią ich przyczyną jest
znaczne przeciążenie w obrębie struktur
stawowo-mięśniowych.

Urazy sportowe mogą powstawać w wy-

niku jednorazowego zadziałania czynnika
urazogennego lub jako suma mniejszych
przeciążeń i mikrourazów działających przez
dłuższy czas. Ponieważ jedną z głównych
przyczyn powstawania urazów sportowych
są zdarzenia losowe, należy skoncentrować
się na profilaktyce zdarzeń zależnych
od sportowca, trenera przygotowania fi-
zycznego i terapeuty.

Grzech zaniedbania

W profilaktyce urazów sportowych najważ-
niejszą rolę odgrywają czynności prowadzone
przed podjęciem aktywności. Najczęściej
zaniedbywaną przez sportowców czynnością
jest odpowiednia rozgrzewka. Jej zasadniczą
rolą jest przygotowanie organizmu do podjęcia
aktywności o podwyższonej intensywności.
Podczas rozgrzewki struktury stawowe
i mięśnie zostają bardziej ukrwione, a przez
to lepiej odżywione i gotowe do podjęcia
pracy. Do ośrodkowego układu nerwowego
trafia informacja o zwiększeniu ukrwienia
obwodowego i intensyfikacji pracy układu
krwionośnego i oddechowego. Jednym
z najważniejszych, w kontekście profilaktyki
urazów, elementów rozgrzewki jest tzw. stret-
ching, czyli ćwiczenia rozciągające. Dobrze
przeprowadzone ćwiczenia rozciągające
zapobiegają powstawaniu większości urazów
mięśniowych i przygotowują stawy do pracy

w granicznych zakresach ruchu. W sporcie
profesjonalnym ważnym elementem roz-
grzewki jest także masaż sportowy przedstar-
towy oraz rozgrzewające zabiegi fizykalne.

Warto też zwrócić uwagę, że jednym z czyn-

ników zwiększających ryzyko powstawania
urazów sportowych jest nieodpowiednie
nawodnienie. Odpowiednia suplementacja
mikroelementowa i uzupełnianie płynów,
choć często zaniedbywane, powinny być
stosowane na każdym poziomie rozgryw-
kowym i w każdej dyscyplinie sportu.

Pomoc z zewnątrz

W sporcie profesjonalnym coraz częściej
stosuje się środki pomocnicze jako element
profilaktyki powstawania lub pogłębiania
się urazów sportowych. Jedną z najbardziej
rozpowszechnionych obecnie metod wsparcia
zewnętrznego jest kinesiotaping. Ogólnie
rzecz biorąc, metoda opracowana przez Japoń-
czyka dr. Kenzo Kase wykorzystuje specjalne
elastyczne taśmy, które umieszczone na skó-
rze, korygują ustawienie struktur stawowych
i oddziałują na układ mięśniowo-powięziowy.
Skuteczność stosowania kinesiotapingu jest
niezaprzeczalna, jednak częstym problemem
jest dostępność tej metody.

Innym, bardziej dostępnym, zewnętrznym

środkiem pomocniczym są ortezy sportowe.
Zasadnicze wskazania do ich stosowania
dotyczą ochrony stawów i mięśni narażonych
na powstanie urazu. Nie ma konieczności ani
wskazań do codziennego używania ortezy.
Należy jednak pamiętać, że w mikrocyklu star-
towym oraz w zaawansowanym etapie przy-
gotowań treningowych organizm sportowca
jest bardziej narażony na powstanie kontuzji
i odpowiednio dobrana orteza sportowa może
być kluczową formą zabezpieczenia.

Podstawowe cechy ortezy sportowej moż-

na zamknąć w czterech punktach:
• łatwość zakładania,
• skuteczność stabilizacji,
• komfort użytkowania,
• zwiększona wytrzymałość.

Orteza sportowa powinna posiadać mak-

symalnie ułatwiony system zakładania, aby
zminimalizować liczbę błędów, z których
każdy może stanowić dodatkowy czynnik
ryzyka. Nawet najlepszy produkt nie bę-
dzie spełniał swoich funkcji, jeśli zostanie
nieprawidłowo założony.

Funkcja stabilizacyjna profesjonalnego

produktu powinna umożliwiać wykonywa-
nie wszystkich czynności związanych z daną
dyscypliną sportu z wyłączeniem tych,
które bezpośrednio prowadzą do powstania
urazu. Dla przykładu, w siatkówce jednym
z częstszych urazów są skręcenia stawu
skokowego. Idealny produkt stosowany
w tej dyscyplinie powinien blokować ruch
odwracania w stawie skokowo-goleniowym
(90% skręceń powstaje z ruchu odwróce-
nia), ale nie może ograniczać pozostałych
ruchów w stawie, przede wszystkim zgięcia
podeszwowego i grzbietowego. Tylko taka
orteza daje komfort użytkowania, która poza
spełnieniem powyższych funkcji zapewnia
odpowiednią perspirację i utrzymuje się
w miejscu mimo gwałtownych ruchów.

Na koniec nader istotna kwestia wy-

trzymałości produktu. Orteza sportowa
musi wytrzymać znaczne przeciążenia
wynikające ze specyfiki danej dyscypliny
sportu. Powinna być ponadto bezpieczna dla
użytkownika oraz innych współuczestników
treningu lub zawodów.

Kiedy dojdzie do urazu

Niestety, nie wszystkim urazom udaje się
zapobiec. Kiedy już dojdzie do urazu, bardzo
ważne jest wdrożenie odpowiednich metod,
które w pierwszej kolejności mają zmniejszyć
rozległość urazu i uchronić zawodnika przed
dodatkowymi komplikacjami.

Zdarza się, że zawodnik po doznanym

urazie próbuje kontynuować wysiłek, sto-
sując powszechną i jednocześnie błędną
metodę „rozbiegania” urazu. Dzieje się tak,
ponieważ podwyższony poziom endorfin
i adrenaliny, zauważalny szczególnie

Produkt Q

Produkt X

Produkt Y

Produkt Z

Poziom stabilizacji

Poziom I

Poziom II

Poziom II

Poziom III

Dyscyplina sportu

Dyscypliny sportu oparte na bieganiu na równej

powierzchni, bez skoków i zwrotów

Dyscypliny sportu z przewagą skoków, zwrotów

i nagłych przyspieszeń

Zakres urazu

Dyskomfort

Lekkie naciągnięcie

Lekkie skręcenie

Poważne skręcenie

Tab. 1. Tabela doboru środka pomocniczego dla stawu skokowego

Rola terapeuty w profilaktyce i doborze środków pomocniczych

41

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2010

KINEZYTERAPIA

podczas mikrocyklu startowego, wpływa
na podwyższenie progu bólu i skutki urazu
odczuwane są przez zawodnika z opóźnie-
niem. Zjawisko to, zwane runner’s high, jest
szczególnie niebezpieczne i może prowadzić
do poważnych powikłań pourazowych.

Kiedy dojdzie do urazu, wysiłek fizyczny

powinien być natychmiast przerwany.
Skuteczną metodą ograniczenia rozległości
i skutków urazu jest następnie wdrożenie
metody RICE:
• R – (rest) – odpoczynek; przerwanie

wysiłku po doznanym urazie i przyjęcie
pozycji bezpiecznej;

• I – (ice) – lód; zastosowanie miejscowego

schłodzenia okolicy urazu za pomocą
worków z lodem; należy bezwzględnie
pamiętać, aby czas schładzania nie był
jednorazowo dłuższy niż 30 minut, aby
nie doszło do powikłań związanych
z odmrożeniem;

• C – (compression) – w połączeniu ze schła-

dzaniem kompresja miejsca urazu zmniej-
sza obrzęk i dolegliwości bólowe.

• E – (elevation) – uniesienie kończyny

powyżej poziomu serca ograniczy krwa-
wienie i obrzęk.
Jest to zespół czynności związanych

z pierwszą pomocą przedlekarską i opartych
na działaniu tzw. terapii zimnem.

Zastosowanie powyższych czynności

powinno znacząco ograniczyć skutki urazu,

a tym samym przyspieszyć powrót zawodnika
do pełnego obciążenia wysiłkowego.

Kluczowy moment powrotu do obciążeń

treningowych stanowi końcowy etap rehabi-
litacji. Bardzo częstym błędem zawodników
jest skracanie tego etapu i zbyt szybki powrót
do treningu. Należy pamiętać, że nie zawsze
ból jest wystarczającym „sygnałem ostrze-
gawczym” i organizm po przebytym urazie
potrzebuje okresu adaptacji do większej
intensywności wysiłkowej. Na tym etapie
bardzo ważne jest zastosowanie odpo-
wiedniego środka pomocniczego – ortezy
sportowej.

Ortezy sportowe, poza wymienionymi wy-

żej cechami, powinny wykazywać różnice
konstrukcyjne wynikające z odpowiedniego
stopnia stabilizacji. Ponieważ działania
rehabilitacyjne zakładają ciągły progres
procesu zdrowienia, zmienia się konieczny
do zastosowania stopień stabilizacji.

Biorąc pod uwagę fakt, iż lekarze i tera-

peuci ostrzegają, że zbyt długie stosowanie
ortotyki może osłabić naturalne działania
defensywne organizmu, należy wybrać tylko
taki produkt, który nie ogranicza fizjolo-
gicznego zakresu ruchu w stawie, pozwala
na wykonywanie ruchów „bezpiecznych”,
a blokuje tylko te płaszczyzny, których prze-
kroczenie prowadzi do powstania urazu.

Szczególnie ważna podkreślenia jest

w tym miejscu rola terapeuty, który pomoże

sportowcowi dobrać odpowiedni produkt,
nie tylko pod względem jakości wykonania.
Orteza sportowa powinna być dostosowana
do specyfiki dyscypliny sportu i poziomu
zaawansowania. Dobór ortezy powinien
uwzględniać zakres i stopień stabilizacji,
a działanie produktów stosowanych w pro-
filaktyce powinno wynikać z czynników
ryzyka i stref zagrożenia.

Na rynku sportowych produktów

medycznych niełatwo znaleźć produkty,
które spełniałyby wszystkie wymienione
w powyższym opracowaniu cechy. Wiemy,
że w krajach, takich jak Francja, Japonia czy
USA sportowcy mają już dostęp do profesjo-
nalnych ortez sportowych. W uproszczony
sposób dobór produktu odbywa się tam
na podstawie tabeli podobnej do zamiesz-
czonej obok (tab. 1).

Podsumowanie

Podsumowując, należy zaznaczyć, że or-
totyka sportowa stanowi bardzo ważny
element profilaktyki urazów w sporcie. Jest
także niezbędnym elementem w powrocie
do aktywności fizycznej po przebytym
urazie oraz znacznie ułatwia wszelkie
procesy związane z rehabilitacją poura-
zową.



J

AROSŁAW

N

OWICKI

Dr Sapporo SC