Strona 1 z 7
Camerimage Forum 2007
Łód
ź
, November 28, 2007
Prawo autorskie a sztuka fotografii w filmie.
Temat niniejszej prezentacji, a mianowicie „prawo autorskie a sztuka fotografii w filmie”,
stanowi zagadnienie na tyle szerokie,
ż
e nie b
ę
dzie mógł zosta
ć
w tym miejscu omówiony
wyczerpuj
ą
co. Istotne jest zatem, aby na pocz
ą
tku okre
ś
li
ć
główne w
ą
tki, które b
ę
d
ą
poruszone. Celem prezentacji jest wskazanie prawnych mo
ż
liwo
ś
ci wykorzystania fotografii
w produkcji filmowej, a zwłaszcza w produkcjach dokumentalnych. Zasady ogólne b
ę
d
ą
przy
tym dotyczyły tak
ż
e innych materiałów ni
ż
zdj
ę
cia.
Niniejsza praca b
ę
dzie podzielona na trzy główne cz
ęś
ci. Na wst
ę
pie ukazana zostanie
pokrótce historia i rozwój prawnej koncepcji „utworu fotograficznego”. Druga cz
ęść
skupi si
ę
na zasadach ochrony utworów fotograficznych w polskim prawie oraz na wskazaniu szeregu
prawnych mo
ż
liwo
ś
ci u
ż
ycia zdj
ęć
w filmie. Ostatnia, ale nie mniej wa
ż
na cz
ęść
, nakre
ś
li
wpływ przedmiotu fotografowania na prawn
ą
ochron
ę
fotografii, co ma decyduj
ą
ce znaczenie
dla mo
ż
liwo
ś
ci umieszczenia zdj
ęć
w filmie.
I. Wst
ę
p.
Gdy fotografia została wynaleziona w pierwszej połowie XIX wieku, uchodziła ona bardziej za
rzemiosło ni
ż
sztuk
ę
. Fotografowie byli – szczególnie w oczach malarzy (uznawanych za
„prawdziwych artystów”) – osobami, które jedynie „rysowały za pomoc
ą
ś
wiatła”
1
,
wykorzystuj
ą
c w tym celu procesy techniczne odzwierciedlaj
ą
ce rzeczywisto
ść
i maj
ą
ce
niewiele wspólnego z twórczo
ś
ci
ą
. To
ś
wiatło wykonywało cał
ą
prac
ę
, a nie fotograf –
twierdzili sceptycy. Rzekomy brak oryginalno
ś
ci, co było w zasadzie prawd
ą
w trudnych
pocz
ą
tkach fotografii, ewoluował ku bardziej artystycznemu podej
ś
ciu w miar
ę
rozwoju
mo
ż
liwo
ś
ci technicznych aparatów w drugiej połowie XIX wieku.
Wreszcie w gronie zarówno artystów, jak i prawników rozpocz
ę
ły si
ę
dyskusje nad
mo
ż
liwo
ś
ci
ą
prawnej ochrony fotografii. Ludzie dostrzegli elementy twórcze i artystyczne
w scenariuszu fotografii, mo
ż
liwo
ś
ci wyboru k
ą
ta fotografowania, o
ś
wietlenia, obiektywu,
czasu ekspozycji, a nast
ę
pnie tak
ż
e filtrów i sposobów edycji zdj
ęć
, a
ż
po pojawienie si
ę
współczesnych cyfrowych narz
ę
dzi edycyjnych. Wszystkie te osi
ą
gni
ę
cia technologiczne
dały fotografom nieograniczone mo
ż
liwo
ś
ci twórcze i zapocz
ą
tkowały systematyczne
przesuwanie si
ę
fotografii z pozycji czystego rzemiosła na szczyty sztuk pi
ę
knych.
Wkrótce okazało si
ę
,
ż
e droga od obrazów nieruchomych do kinematografii jest krótsza ni
ż
mogło si
ę
wydawa
ć
. Gdy film wkroczył na scen
ę
stało si
ę
oczywistym,
ż
e poł
ą
czenie
ruchomych obrazów ze zdj
ę
ciami b
ę
dzie zawsze istniało. Istnieje ono do dnia dzisiejszego.
Odgrywa istotn
ą
rol
ę
głównie w produkcji filmów dokumentalnych. Dlatego wła
ś
nie
zrozumienie praw autorskich do fotografii jest niezb
ę
dne dla legalnego ł
ą
czenia zdj
ęć
z filmem.
Produkcje dokumentalne przewa
ż
nie wykorzystuj
ą
poł
ą
czenie zdj
ęć
, filmów, muzyki i
narracji. U
ż
ycie fotografii w filmie zdeterminowane jest istotnie przez sposób, w jaki
chronione s
ą
one przez prawo autorskie.
1
Od greckich słów “ph
ı
t
ό
s” –
ś
wiatło i “gráph
ı
” – pisa
ć
, rysowa
ć
.
Strona 2 z 7
Prawo polskie chroni wprost utwory fotograficzne od czasu, gdy w roku 1926 została
uchwalona pierwsza polska ustawa o prawie autorskim. Zasad
ę
t
ę
powtórzyła ustawa z roku
1952. Oba akty prawne wymagały umieszczania na zdj
ę
ciach noty prawnoautorskiej, jako
warunku koniecznego dla przyznania im ochrony. Ten formalny wymóg zniesiono, gdy w
ż
ycie weszła obecnie obowi
ą
zuj
ą
ca ustawa o prawie autorskim z roku 1994.
II. Zasady ochrony i uzyskanie zgody.
1. Prawa wył
ą
czne twórcy.
Niezale
ż
nie od tego jaki utwór osoby trzeciej zechcecie Pa
ń
stwo wykorzysta
ć
,
podstawow
ą
zasad
ą
jego legalnego wykorzystania jest konieczno
ść
zapytania o zgod
ę
i uzyskania jej. Fotografia nie stanowi tu wyj
ą
tku. Pewne zagadnienia czyni
ą
jednak
fotografi
ę
wyj
ą
tkow
ą
w porównaniu do innych sztuk. Ró
ż
nice wynikaj
ą
z faktu niemo
ż
no
ś
ci
poddania wszystkich zdj
ęć
ochronie prawnoautorskiej – w my
ś
l prawa autorskiego nie
ka
ż
de zdj
ę
cie jest utworem fotograficznym. Podstaw
ę
takiego rozró
ż
nienia stanow
ą
nie
tylko przepisy ustawy o prawie autorskim, ale tak
ż
e fakt,
ż
e fotografie zawieraj
ą
wi
ę
cej
”zapo
ż
ycze
ń
” ni
ż
inne utwory, a mianowicie w miar
ę
obiektywny obraz rzeczywisto
ś
ci
widoczny na zdj
ę
ciu.
W my
ś
l polskiej ustawy o prawie autorskim z 1994 roku przedmiotem prawa autorskiego jest
ka
ż
dy przejaw działalno
ś
ci twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek
postaci, niezale
ż
nie od warto
ś
ci, przeznaczenia i sposobu wyra
ż
enia (utwór). Czy zatem
wszystkie zdj
ę
cia podlegaj
ą
ochronie? Odpowied
ź
brzmi tak, ale tylko je
ś
li s
ą
twórcze,
nacechowane indywidualizmem oraz oryginalne. Te podstawowe kryteria decyduj
ą
o
mo
ż
liwo
ś
ci uznania rezultatu ludzkiej aktywno
ś
ci za utwór w rozumieniu prawa. Ró
ż
nica
pomi
ę
dzy fotografiami a utworami fotograficznymi zostanie wyja
ś
niona w dalszej cz
ęś
ci
prezentacji na podstawie orzecznictwa polskiego S
ą
du Najwy
ż
szego.
Twórca korzysta z ochrony prawnoautorskiej niezale
ż
nie od spełnienia jakichkolwiek
formalno
ś
ci. Polskie prawo chroni utwory od chwili ich ustalenia, chocia
ż
by miały posta
ć
nieuko
ń
czon
ą
. Oznacza to,
ż
e twórcy przysługuje wył
ą
czne prawo do korzystania z utworu i
rozporz
ą
dzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie
z utworu.
2. Ustalanie statusu prawnego potrzebnego materiału.
Wykorzystanie fotografii w filmie wymaga podj
ę
cia kilku kroków. Te podstawowe
zasady maj
ą
zastosowanie tak
ż
e do innych materiałów ni
ż
zdj
ę
cia. Aby umie
ś
ci
ć
fotografi
ę
w
filmie ustali
ć
trzeba przede wszystkim czy potrzebne nam zdj
ę
cie podlega ochronie, a
jak wspomniano wi
ę
kszo
ść
z nich jej podlega. Je
ś
li uznajemy,
ż
e fotografia jest twórcza i
posiada indywidualny charakter, to wówczas nale
ż
y zało
ż
y
ć
,
ż
e chroni j
ą
prawo autorskie.
Nawet je
ś
li utwór spełnia te podstawowe kryteria i podlega ochronie, to istniej
ą
pewne
wyj
ą
tki od zasady wył
ą
cznych praw twórcy. Pierwszym z nich jest wył
ą
czenie spod ochrony
dokumentów i materiałów urz
ę
dowych. Materiały te tworzone przez organy władzy i
rozpowszechniane cz
ę
sto w Internecie nie s
ą
chronione nawet je
ś
li posiadaj
ą
walory twórcze
i nacechowane s
ą
indywidualizmem. Drugi wyj
ą
tek to dozwolony u
ż
ytek chronionych
utworów, który polega na dopuszczeniu przez samego ustawodawc
ę
ograniczonych
mo
ż
liwo
ś
ci u
ż
ycia chronionych materiałów. Ten tak zwany „dozwolony u
ż
ytek publiczny
chronionych utworów” obejmuje np. prawo do cytowania. Oznacza to,
ż
e nawet bez zgody
twórcy mog
ą
Pa
ń
stwo przytacza
ć
urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w
Strona 3 z 7
cało
ś
ci, w zakresie uzasadnionym wyja
ś
nianiem, analiz
ą
krytyczn
ą
, nauczaniem lub prawami
gatunku twórczo
ś
ci. Szczegółowy opis prawa cytatu wykracza poza zakres niniejszej
prezentacji.
Kolejn
ą
rzecz
ą
, o której warto pami
ę
ta
ć
sprawdzaj
ą
c status prawny utworu jest fakt
wygasania autorskich praw maj
ą
tkowych po upływie siedemdziesi
ę
ciu lat:
1) od
ś
mierci twórcy, a do utworów współautorskich - od
ś
mierci współtwórcy, który prze
ż
ył
pozostałych;
2) w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od daty pierwszego
rozpowszechnienia,
chyba
ż
e pseudonim nie pozostawia w
ą
tpliwo
ś
ci co do to
ż
samo
ś
ci autora lub je
ż
eli autor
ujawnił swoj
ą
to
ż
samo
ść
;
Czas trwania autorskich praw maj
ą
tkowych liczy si
ę
w latach pełnych nast
ę
puj
ą
cych po roku,
w którym nast
ą
piło zdarzenie, od którego zaczyna si
ę
bieg terminów. Po wyga
ś
ni
ę
ciu
autorskich praw maj
ą
tkowych chroniony materiał staje si
ę
cz
ęś
ci
ą
domeny publicznej i nie
podlega dalszej ochronie. Oznacza to,
ż
e mo
ż
emy wykorzystywa
ć
go w filmie bez pytania
kogokolwiek o zgod
ę
– taki u
ż
ytek jest oczywi
ś
cie legalny. W kontek
ś
cie domeny publicznej
paradoksem jest,
ż
e pierwsze pytanie, jakie nale
ż
y sobie zada
ć
przed u
ż
yciem zdj
ę
cia brzmi
czy twórca zmarł – a je
ś
li tak – to kiedy?
Jedyn
ą
kwesti
ą
, o której nale
ż
y pami
ę
ta
ć
korzystaj
ą
c ze zdj
ęć
znajduj
ą
cych si
ę
w domenie
publicznej jest poszanowanie autorskich praw osobistych twórcy, które chroni
ą
osobist
ą
wi
ęź
twórcy z jego dziełem. Wi
ęź
ta jest nieograniczona w czasie i wymaga
podania nazwiska lub pseudonimu twórcy przy ka
ż
dym wykorzystaniu jego utworu.
3. Uzyskanie zgody na u
ż
ycie materiałów w filmie.
Je
ś
li materiał, którego chcemy u
ż
y
ć
podlega ochronie prawa autorskiego (jest utworem), a
prawa maj
ą
tkowe autorskie jeszcze nie wygasły albo niemo
ż
liwe jest skorzystanie z prawa
cytatu, wówczas potrzebna jest zgoda twórcy. Czas zatem na kolejny wa
ż
ny krok –
uzyskanie zgody. Od strony prawnej oznacza to zawarcie umowy licencyjnej albo – rzadziej
– umowy o przeniesienie autorskich praw maj
ą
tkowych.
Zawarcie umowy mo
ż
e nast
ą
pi
ć
w sposób bardziej lub mniej sformalizowany. Mo
ż
e ono
sprowadza
ć
si
ę
do pobrania zdj
ę
cia ze strony internetowej albo przeciwnie – zawarcia
umowy w formie pisemnej. W pierwszym przypadku postanowienia umowne s
ą
najcz
ęś
ciej
narzucone przez drug
ą
stron
ę
pod postaci
ą
ogólnych warunków umowy, na jakich mo
ż
liwe
jest korzystanie z chronionych materiałów. W drugim przypadku mamy zazwyczaj mo
ż
liwo
ść
negocjacji, ale procedura ta bywa dro
ż
sza i bardziej czasochłonna. Zarówno tradycyjne, jak i
elektroniczne kontrakty s
ą
skuteczne w polskim prawie, cho
ć
te pierwsze wci
ąż
stanowi
ć
b
ę
d
ą
lepszy dowód w post
ę
powaniu s
ą
dowym.
Przed uzyskaniem zgody istotne jest ustalenie wła
ś
ciciela praw do utworu. Tylko podmiot
autorskich praw maj
ą
tkowych władny jest skutecznie udzieli
ć
zgody na u
ż
ycie chronionego
dzieła. Zasad
ą
jest,
ż
e prawo autorskie przysługuje twórcy. Jednak
ż
e musz
ą
Pa
ń
stwo
pami
ę
ta
ć
,
ż
e prawa mogły zosta
ć
przeniesione lub przej
ść
na inne podmioty. Mog
ą
to by
ć
spadkobiercy zmarłego twórcy albo tzw. banki zdj
ęć
. Proces poszukiwania uprawnionego
Strona 4 z 7
jest bardzo cz
ę
sto czasochłonny, dlatego te
ż
nale
ż
y z wyprzedzeniem planowa
ć
pozyskanie
niezb
ę
dnych licencji.
Kolejn
ą
istotn
ą
kwest
ą
jest zdefiniowanie potrzebnych praw. Oznacza to okre
ś
lenie
sposobu w jaki materiał b
ę
dzie wykorzystany, czyli wskazanie tzw. pól eksploatacji dzieła.
Jest to wa
ż
ne, poniewa
ż
przyznana licencja obejmuje tylko pola eksploatacji wyra
ź
nie w niej
wymienione. W naszym przypadku powinna ona zawiera
ć
co najmniej u
ż
ycie materiału w
filmie. Producenci utworów audiowizualnych (tu filmów) mog
ą
tak
ż
e skorzysta
ć
z
domniemania prawnego, w my
ś
l którego nabywaj
ą
oni na mocy umowy o stworzenie utworu
albo umowy o wykorzystanie ju
ż
istniej
ą
cego utworu wył
ą
czne prawa maj
ą
tkowe do
eksploatacji tych utworów w ramach utworu audiowizualnego jako cało
ś
ci (art. 70 polskiego
prawa autorskiego). W praktyce jednak znacznie lepiej nie opiera
ć
si
ę
na samym
domniemaniu, a zamiast tego umie
ś
ci
ć
stosowne postanowienia w umowie. Stanowi to dla
producenta dodatkowe zabezpieczenie na wypadek, gdyby autor dzieła stworzonego do
filmu podniósł kwest
ę
praw autorskich.
Ostatnie – równie istotne – cztery zagadnienia, które trzeba rozstrzygn
ąć
przed zawarciem
umowy licencyjnej s
ą
nast
ę
puj
ą
ce:
a) wybór rodzaju wymaganej licencji – wył
ą
czna albo niewył
ą
czna – w zale
ż
no
ś
ci od potrzeb,
b) oznaczenie okresu, na jaki umowa b
ę
dzie zawarta,
c) oznaczenie terytorialnego zakresu wykorzystania utworu,
d) wynegocjowanie wynagrodzenia albo podj
ę
cie próby uzyskania bezpłatnej licencji.
Niezwykle wa
ż
ne jest rozró
ż
nienie pomi
ę
dzy licencj
ą
wył
ą
czn
ą
a niewył
ą
czn
ą
. Pierwsza
uczyni Pa
ń
stwa jedynymi uprawnionymi do korzystania z dzieła. Twórca zobowi
ą
zuje si
ę
w
niej, ze nie b
ę
dzie zezwalał innym osobom na u
ż
ycie tego samego utworu. Sprawia to,
ż
e
uzyskuje si
ę
swoisty monopol na wykorzystywanie utworu. Wad
ą
tego rodzaju licencji jest
cz
ę
sto jej wysoka cena w porównaniu do ceny licencji niewył
ą
cznej. Zalet
ą
natomiast s
ą
spodziewane przez wył
ą
cznie uprawnionego wi
ę
ksze przychody z eksploatacji utworu.
Licencja niewył
ą
czna stanowi przeciwie
ń
stwo wył
ą
cznej. W razie uzyskania takiej licencji
musz
ą
si
ę
Pa
ń
stwo liczy
ć
z tym,
ż
e autor mo
ż
e swobodnie udzieli
ć
takiej samej licencji na
dany utwór innym podmiotom bez pytania Pa
ń
stwa o zgod
ę
lub cho
ć
by informowania
Pa
ń
stwa o tym fakcie. Nale
ż
y si
ę
zatem spodziewa
ć
,
ż
e ten sam materiał b
ę
dzie
prawdopodobnie legalnie wykorzystywany przez innych.
Decyzja co do wła
ś
ciwego rodzaju licencji zale
ż
y od okoliczno
ś
ci danego przypadku.
Nale
ż
y pami
ę
ta
ć
,
ż
e w my
ś
l polskiego prawa umowa licencyjna wył
ą
czna musi zosta
ć
zawarta w formie pisemnej pod rygorem niewa
ż
no
ś
ci. Oznacza to,
ż
e licencji takiej nie
mo
ż
na uzyska
ć
wysyłaj
ą
c zwykły e-mail i otrzymuj
ą
c pozytywn
ą
odpowied
ź
, chyba
ż
e obie
strony korzystaj
ą
z kwalifikowanych podpisów elektronicznych.
Kolejne istotne zagadnienia to zakres terytorialny i czasowy licencji. Zgodnie z reguł
ą
wyra
ż
on
ą
w art. 66 polskiego prawa autorskiego, umowa licencyjna uprawnia do korzystania
z utworu w okresie pi
ę
ciu lat na terytorium pa
ń
stwa, w którym licencjobiorca ma swoj
ą
siedzib
ę
. Strony umowy mog
ą
zmieni
ć
te reguł
ę
poprzez odmienne uregulowanie umowne.
Strona 5 z 7
Jest to szczególnie istotne je
ś
li zechc
ą
Pa
ń
stwo korzysta
ć
ze zdj
ęć
nie tylko w filmie jako
cało
ś
ci, ale tak
ż
e np. na plakatach czy te
ż
w jakichkolwiek innych materiałach promocyjnych.
Wówczas konieczne jest nabycie osobnych praw do takiego u
ż
ytku wraz ze wskazaniem ich
czasowego i terytorialnego zakresu.
Wynagrodzenie twórcy musi by
ć
jednoznacznie okre
ś
lone w umowie, chyba
ż
e istnieje
mo
ż
liwo
ść
uzyskania licencji bezpłatnie. Je
ś
li kontrakt nie wskazuje czy przej
ś
cie praw lub
udzielenie licencji nast
ą
piło nieodpłatnie, to wówczas twórca ma prawo do wynagrodzenia.
Co wi
ę
cej, je
ż
eli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odr
ę
bne wynagrodzenie za
korzystanie z utworu na ka
ż
dym odr
ę
bnym polu eksploatacji. Czasem warto zapyta
ć
o
mo
ż
liwo
ść
uzyskania licencji nieodpłatnie, szczególnie gdy produkcja ma charakter
edukacyjny. Firmy, instytucje publiczne i prywatne cz
ę
sto ch
ę
tnie uczestnicz
ą
w takich
projektach.
III. Które fotografie chronione s
ą
prawem autorskim ? (orzeczenia polskiego S
ą
du
Najwy
ż
szego).
Po opisie zasad ochrony fotografii oraz nakre
ś
leniu zasad uzyskiwania zgody na
wykorzystanie materiałów w filmie, czas na opisanie sposobu, w jaki fotografie chronione s
ą
w orzecznictwie polskiego S
ą
du Najwy
ż
szego. Wska
ż
e to nam sytuacje, w których zgoda
jest wymagana oraz te, w których mo
ż
emy swobodnie wykorzysta
ć
fotografie w filmie.
Jak wspomniano na pocz
ą
tku, nie wszystkie wytwory ludzkiego intelektu podlegaja ochronie
prawnoautorskiej. Utwór musi reprezentowa
ć
cho
ć
by minimalny poziom twórczo
ś
ci i
oryginalno
ś
ci oraz stanowi
ć
emanacj
ę
indywidualnych cech twórcy.
Zarówno nauka prawa, jak i orzecznictwo wci
ąż
maj
ą
kłopot ze zdefiniowaniem poziomu
ochrony fotografii. Zasad
ę
ogóln
ą
współczesnego ustawodawstwa stanowi przy tym obj
ę
cie
ochron
ą
wszystkich fotografii. S
ą
jednak pewne wyj
ą
tki.
Status prawny fotografii zale
ż
y w du
ż
ym stopniu od przedmiotu fotografowania
widocznego na zdj
ę
ciu. Główne problemy to wskazanie jak bardzo fotografia musi si
ę
ró
ż
ni
ć
od rzeczywisto
ś
ci, któr
ą
przedstawia, aby zasługiwała na prawnoautorsk
ą
ochron
ę
oraz co dzieje si
ę
wówczas, gdy fotografowany przedmiot kontrolowany jest przez osob
ę
trzeci
ą
(np. fotografia rze
ź
by).
1. Fotografie obiektów dwu i trójwymiarowych.
Wymóg oryginalno
ś
ci i indywidualno
ś
ci powoduje,
ż
e fotografie dzieł sztuki s
ą
zwykle
dzielone na dwie grupy. Pierwsz
ą
stanowi
ą
fotografie tzw. obiektów dwuwymiarowych, takich
jak obrazy, rysunki, grafiki. Drug
ą
tworz
ą
fotografie obiektów trójwymiarowych (np. rze
ź
b,
obiektów architektonicznych itp.). Te ostatnie s
ą
zazwyczaj w pełni chronione, natomiast
fotografie obiektów 2-D mog
ą
stanowi
ć
jedynie fotograficzne reprodukcje oryginałów. Je
ś
li
rzeczywi
ś
cie brak im jakichkolwiek elementów twórczych dodanych przez fotografa, to
wówczas prawdopodobnie zostan
ą
wył
ą
czone z zakresu prawa autorskiego. Oznaczałoby to
całkowity brak ochrony prawnoautorskiej i mo
ż
liwo
ść
korzystania ze zdj
ęć
w filmie bez
pytania o zgod
ę
. Zasada taka została tak
ż
e przyj
ę
ta w orzecznictwie polskiego S
ą
du
Najwy
ż
szego.
Strona 6 z 7
W wyroku z dnia 26 czerwca 1998 roku
2
S
ą
d Najwy
ż
szy zaj
ą
ł stanowisko,
ż
e fotograf
wykonuj
ą
cy zdj
ę
cia eksponatów muzealnych dla celów dokumentacyjnych nie korzysta z
ochrony polskiego prawa autorskiego. S
ą
d przypomniał,
ż
e fotografia mo
ż
e stanowi
ć
utwór
fotograficzny tylko, gdy jest przejawem działalno
ś
ci twórczej o indywidualnym charakterze. W
tym konkretnym przypadku obowi
ą
zkiem fotografa było wykonanie profesjonalnych zdj
ęć
dokumentalnych na potrzeby stworzenia fotograficznej dokumentacji zbiorów muzealnych. W
rezultacie fotografie te były idealnymi reprodukcjami fotograficznymi dzieł sztuki.
Interesuj
ą
ce jest stanowisko pozwanego – Muzeum Narodowego – które przekonywało,
ż
e
zdj
ę
cia wykonane przez powoda nie przejawiały
ż
adnych pierwiastków oryginalno
ś
ci, a
jedynie reprodukowały dzieła innych artystów (obrazów, rze
ź
b a nawet budynków). Z punktu
widzenia muzeum argument ten był niezb
ę
dny dla obrony jego praw w tym konkretnym
procesie. Jednocze
ś
nie jednak przyj
ę
ta linia obrony stanowiła działanie przeciwko interesom
muzeum, jako
ż
e muzea cz
ę
sto same roszcz
ą
sobie prawa do fotograficznych reprodukcji
ich kolekcji. Niekiedy udzielaj
ą
licencji na takie zdj
ę
cia i prosz
ą
o wynagrodzenie za
przeniesienie praw. Do
ść
cz
ę
sto muzea „sprzedaj
ą
” wysokiej rozdzielczo
ś
ci zdj
ę
cia
dokumentacyjne malarstwa twierdz
ą
c,
ż
e przysługuje im wynagrodzenie za udzielenie
licencji. Jednocze
ś
nie w
ą
tpliwym jest czy prawa autorskie do takich zdj
ęć
w ogóle istniej
ą
.
Omawiane orzeczenie budzi liczne kontrowersje, szczególnie w cz
ęś
ci dotycz
ą
cej obiektów
trójwymiarowych, gdy
ż
zdj
ę
cia takich obiektów przewa
ż
nie korzystaj
ą
z pełnej ochrony
prawa autorskiego.
W innym orzeczeniu z dnia 5 lipca 2002 roku
3
S
ą
d Najwy
ż
szy zaprezentował bardziej
elastyczne podej
ś
cie. Potwierdził,
ż
e fotograf mo
ż
e by
ć
twórc
ą
nowego utworu – utworu
fotograficznego, ale tylko je
ś
li zostanie dowiedzione,
ż
e jego indywidualny wkład twórczy
widoczny jest na zdj
ę
ciu.
Podobne orzeczenia spotka
ć
mo
ż
na w systemach prawa precedensowego. S
ą
d Najwy
ż
szy
w Stanach Zjednoczonych stwierdził,
ż
e warunkiem koniecznym ochrony prawnoautorskiej
jest oryginalno
ść
oznaczaj
ą
ca wymóg cho
ć
by minimalnego poziomu twórczo
ś
ci
4
. W sprawie
Bridgeman Art Library Ltd. v. Corel Corp. S
ą
d Federalny Południowego Dystryktu Nowego
Jorku uznał,
ż
e reprodukcje fotograficzne dzieł znajduj
ą
cych si
ę
w domenie publicznej nie s
ą
wystarczaj
ą
co oryginalne dla uzyskania ochrony prawa autorskiego.
5
W rezultacie tylko oryginalne zdj
ę
cia podlegaj
ą
ochronie prawa autorskiego.
Wykorzystanie fotograficznej reprodukcji w filmie nie wymaga ponoszenia kosztów z tytułu
nabycia praw własno
ś
ci intelektualnej, jako
ż
e w odniesieniu do takich zdj
ęć
prawa te
zwyczajnie nie istniej
ą
. Jest to szczególnie wa
ż
ne, poniewa
ż
praktyka pokazuje,
ż
e wiele
podmiotów uzurpuje sobie prawa do cyfrowych zdj
ęć
dzieł sztuki i sprzedaje je w Internecie.
IV. Wnioski.
Fotografie s
ą
chronione prawem autorskim a sytuacje, w których zdj
ę
cie mo
ż
emy uzna
ć
za
obiektywn
ą
reprodukcj
ę
rzeczywisto
ś
ci s
ą
stosunkowo rzadkie. Pomimo to, warto pami
ę
ta
ć
,
2
I PKN 196/98 OSNP 1999, nr 14, poz. 454.
3
III CKN 1096/00, unpublished.
4
Feist Publications, Inc. v. Rural Telephone Service Co., Inc., 499 U.S. 340, 345, 111 S.Ct. 1282,
1287, 113 L.Ed.2d 358 (1991).
5
36 F.Supp. 2d 191 (S.D.N.Y. 1999).
Strona 7 z 7
ż
e wi
ę
kszo
ść
zdj
ęć
dokumentacyjnych obiektów dwuwymiarowych, a w szczególno
ś
ci
malarstwa, nie podlega ochronie i mo
ż
e zosta
ć
bez przeszkód wykorzystana w filmie.
Kolejnymi
ź
ródłami bezpłatnych zdj
ęć
s
ą
domena publiczna, materiały urz
ę
dowe oraz prawo
cytatu.
W pozostałych przypadkach to podmiot praw autorskich jest wył
ą
cznie uprawniony do
udzielenia zgody na u
ż
ycie zdj
ę
cia. Przed zawarciem umowy licencyjnej istotne jest
przemy
ś
lenie kilku kwestii, które zapewni
ą
legalne korzystanie ze zdj
ęć
w filmie. S
ą
to
przede wszystkim: precyzyjne okre
ś
lenie potrzebnych praw (pól eksploatacji), rodzaj licencji,
jej zakres terytorialny i czasowy oraz oczywi
ś
cie wynagrodzenia dla uprawnionego.
Łukasz Niedziela