mechanik pojazdow samochodowych 723[04] o1 04 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Teresa Myszor
Alina Turczyk

Wytwarzanie elementów maszyn 723[04].O1.04

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Stanisław Kołtun
mgr inż. Robert Wanic

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marek Olsza

Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722[04].O1.04
Wytwarzanie elementów maszyn, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
mechanik pojazdów samochodowych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Bhp i ochrona środowiska podczas wytwarzania

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Tolerancje, pasowania, chropowatość powierzchni

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Metrologia warsztatowa, przyrządy pomiarowe

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Obróbka ręczna

5.4.1. Ćwiczenia

5.5. Obróbka mechaniczna

5.5.1. Ćwiczenia

5.6. Podstawowe techniki łączenia metali i materiałów niemetalowych

5.6.1. Ćwiczenia

5.7. Obróbka cieplna i cieplno-chemiczna

5.7.1. Ćwiczenia

5.8. Odlewnictwo i obróbka plastyczna metali

5.8.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazuję Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie mechanik pojazdów samochodowych
722[03].

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy z poradnikiem,

−−−−

przykładowe scenariusze zajęć,

−−−−

wiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami

nauczania–uczenia oraz środkami dydaktycznymi,

−−−−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[04].O1

Podstawy mechaniki samochodowej

723[04].O1.01

Przestrzeganie zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej i

ochrony środowiska

723[04].O1.02

Posługiwanie się dokumentacją

techniczną

723[04].O1.05

Analizowanie obwodów

elektrycznych

723[04].O1.03

Konstruowanie elementów

maszyn

723[04].O1.06

Stosowanie maszyn i urządzeń

elektrycznych

723[04].O1.04

Wytwarzanie elementów maszyn

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

przestrzegać zasady bezpiecznej pracy, przewidywać zagrożenia i zapobiegać im,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,

−

użytkować komputer,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się normami dotyczącymi rysunku technicznego,

−

odczytywać dokumentację konstrukcyjną, technologiczną oraz interpretować zamieszczone
oznaczenia dotyczące materiałów, wymiarów, tolerancji, pasowania, odchyłek kształtu
i położenia,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu,

−

współpracować w grupie,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

sklasyfikować przyrządy pomiarowe,

−

opisać przeznaczenie typowych przyrządów pomiarowych stosowanych w praktyce
warsztatowej,

−

określić właściwości metrologiczne przyrządów pomiarowych,

−

dobrać przyrządy do pomiaru i sprawdzania części maszyn,

−

wykonać podstawowe pomiary wielkości geometrycznych,

−

wykorzystać technikę komputerową przy pomiarach warsztatowych,

−

zinterpretować wyniki pomiarów,

−

wyjaśnić istotę tolerancji, pasowania i chropowatości powierzchni,

−

zastosować układ tolerancji i pasowań,

−

dobrać narzędzia i przyrządy do wykonywanych zadań,

−

rozróżnić podstawowe techniki wytwarzania elementów maszyn,

−

scharakteryzować proces technologiczny wytwarzania typowych części maszyn,

−

dobrać narzędzia do wykonywania prac z zakresu obróbki ręcznej,

−

wykonać trasowanie na płaszczyźnie,

−

wykonać podstawowe prace z zakresu obróbki ręcznej (cięcie, prostowanie, gięcie,
piłowanie, wiercenie, rozwiercanie, gwintowanie),

−

określić cechy charakterystyczne obróbki skrawaniem,

−

wyjaśnić budowę narzędzi do obróbki skrawaniem,

−

wykonać podstawowe operacje z zakresu obróbki skrawaniem (wiercenie, toczenie,
frezowanie, szlifowanie),

−

scharakteryzować metody i techniki łączenia metali i materiałów niemetalowych,

−

wykonać typowe połączenia nierozłączne,

−

wyjaśnić istotę obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej,

−

wyjaśnić istotę obróbki plastycznej i procesu odlewania,

−

odczytać dokumentację technologiczną,

−

sprawdzić jakość wykonanej pracy,

−

posłużyć się normami technicznymi i katalogami,

−

zastosować przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas
wykonywania pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Mechanik pojazdów samochodowych 723[04]

Moduł:

Podstawy mechaniki samochodowej 723[04].O1

Jednostka modułowa:

Wytwarzanie elementów maszyn 723[04].O1.04

Temat: Wypalanie palnikiem krążków na wymiar o średnicy 200 mm ze stali St4S

o grubości 20 mm.

Cel ogólny: Wykonywanie cięcia elementów metalowych zgodnie z rysunkiem.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−−−−

przygotować stanowisko do cięcia w: palnik, butle z gazem,

−−−−

prawidłowo dobrać nasadkę do cięcia gazowego,

−−−−

dobrać parametry cięcia do rodzaju palnika i grubości stali,

−−−−

wykonać operacje cięcia,

−−−−

zastosować sprzęt ochrony osobistej przy pracach spawalniczych,

−−−−

właściwie eksploatować sprzęt do spawania,

−−−−

korzystać z instrukcji obsługi sprzętu spawalniczego.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−−−−

wyszukiwania informacji,

−−−−

zapisywania informacji,

−−−−

pracy w zespole.

Metody nauczania–uczenia się:

−−−−

wykład,

−−−−

metoda tekstu przewodniego,

−−−−

dyskusja w grupie,

−−−−

pokaz,

−−−−

wiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−−−−

praca indywidualna,

−−−−

praca w małych zespołach.

Czas trwania: 2 godziny dydaktyczne.

Zadanie dla ucznia
Przedmiotem zadania jest wyszukanie informacji na temat nowoczesnych metod spawania.

Środki dydaktyczne:

−−−−

stanowisko do cięcia gazowego wraz z oprzyrządowaniem,

−−−−

przyrządy do prowadzenia palnika,

−−−−

blacha ze stali St4S o grubości 20 mm,

−−−−

przybory traserskie,

−−−−

dane techniczne przy cięciu ręcznym stali dla palnika,

−−−−

foliogramy,

−−−−

poradniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Omówienie celów ćwiczenia.
3. Plan lekcji:

A. Przygotowanie szkicu przedmiotu i wytrasowanie blachy:

Wstęp – należy wyjaśnić uczniom gdzie powinni znaleźć informacje na temat
wymiarów kołnierza po obróbce:

−−−−

uczniowie pracują grupowo, planują rozmieszczenie kołnierzy na blasze,

−−−−

uczniowie muszą uwzględnić naddatek na średnicy krążka na obróbkę skrawaniem,

−−−−

uczniowie trasują średnice kołnierzy na materiale.

W trakcie pracy nauczyciel zwraca uwagę uczniom na prawidłowe naniesienie
wymiarów na szkicu.

B. Przygotowanie stanowiska do cięcia gazem:

Wstęp – należy przypomnieć uczniom o doborze numeru nasadki do cięcia,
odczytanie parametrów pracy palnika:

−−−−

uczniowie na podstawie danych technicznych palnika i grubości ciętego
materiału dobierają dysze tlenowe i dysze podgrzewające, odległość dyszy od
materiału, prędkość cięcia oraz wymagane ciśnienia tlenu i acetylenu,

−−−−

uczniowie zapoznają się z instrukcją obsługi palnika,

−−−−

uczniowie przygotowują stanowisko do cięcia.

W trakcie pracy nauczyciel zwraca uwagę na zagrożenia na stanowisku spawacza i sprzęt
ochrony osobistej, w który powinien być ubrany uczeń przed rozpoczęciem zajęć.

C. Wykonywanie operacji cięcia:

Wstęp – należy uczniom zademonstrować kolejne czynności przy wykonaniu cięcia.

−−−−

uczniowie uzbrajają sprzęt do cięcia,

−−−−

uczniowie regulują płomień acetylenowy, tlenowy,

−−−−

uczniowie wykonują cięcie z wykorzystaniem wózków do prowadzenia palnika
po obwodzie krążka.

W trakcie pracy nauczyciel zwraca uwagę na prawidłowe parametry pracy i kąt
prowadzenia palnika.

4. Podsumowanie lekcji:

−−−−

uczniowie potrafią dobrać i założyć dysze w palniku,

−−−−

uczniowie poprawnie wykonują operację cięcia z zachowaniem zasad bhp na
stanowisku spawalniczym.

5. Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności.

Nauczyciel na podstawie obserwacji pracy uczniów określa poziom przyswojenia
wiadomości, oraz umiejętności praktycznych.

Zakończenie zajęć

Praca domowa
Odszukaj w podręcznikach lub na stronach internetowych nowoczesne metody spawania metali.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−−−−

anonimowe pisemne wypowiedzi uczniów dotyczące sposobu prowadzenia zajęć
i opanowanych umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Mechanik pojazdów samochodowych 723[04]

Moduł:

Podstawy mechaniki samochodowej 723[04].O1

Jednostka modułowa:

Wytwarzanie elementów maszyn 723[04].O1.04

Temat: Wykonaj prostowanie blachy stalowej w gatunku S235JR (St3S) o grubości

3 mm o wymiarach gabarytowych 300x600 mm na gładkiej stalowej płycie,
młotkiem do uzyskania odstępstw od płaskości nie przekraczających 3 mm.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności prostowania blach.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zorganizować stanowisko do wykonywania operacji prostowania zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

omówić sposoby prostowania blach,

−

wykonać operację prostowania blachy.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowania i planowania pracy,

−

praca w zespole,

−

ocena pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pogadanka i pokaz,

−

praca z przykładowymi elementami z cienkiej blachy do prostowania pod kierunkiem
nauczyciela,

−

wiczenia.

Środki dydaktyczne:

−

stanowisko ślusarza wraz z wyposażeniem,

−

stalowa płyta do prostowania blach,

−

młotki do prostowania,

−

kreda do obrysowywania wypukłości,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Formy organizacji pracy uczniów:

−

praca w grupach,

−

praca indywidualna.

Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Omówienie celów ćwiczenia.
3. Plan lekcji:

A. Przygotowanie materiału do prostowania:

Wstęp – należy wyjaśnić uczniom zasady prostowania blach: hartowanych i bez
obróbki cieplnej:

−−−−

uczniowie pracują grupowo, planują zastanawiają się nad sposobem
przeprowadzenia operacji prostowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

uczniowie muszą uwzględnić stan powierzchni blachy (rodzaj deformacji),

−−−−

uczniowie dobierają zasadę prostowania do stanu powierzchni blachy.

W trakcie pracy nauczyciel zwraca uwagę uczniom na prawidłowy dobór sposobu
prostowania.

B. Przygotowanie stanowiska prostowania blachy:

Wstęp – należy przypomnieć uczniom o doborze wyposażenia stanowiska ślusarskiego:

−−−−

uczniowie na podstawie stanu powierzchni blachy dobierają narzędzia do
prostowania,

−−−−

uczniowie zapoznają się z instrukcją obsługi stanowiska,

−−−−

uczniowie przygotowują stanowisko do prostowania wraz z oprzyrządowaniem.

W trakcie pracy nauczyciel zwraca uwagę na zagrożenia na stanowisku ślusarskim
i przypomina o sprzęcie ochrony osobistej, w który powinien być ubrany uczeń przed
rozpoczęciem zajęć.

C. Wykonywanie operacji prostowania:

Wstęp – należy uczniom zademonstrować kolejne czynności przy wykonaniu
prostowania.

−

uczniowie rozpoczynają operację prostowania pod kontrolą nauczyciela,

−

uczniowie kontrolują stan powierzchni blachy.

W trakcie pracy nauczyciel zwraca uwagę na prawidłowe wykonywanie czynności
podczas prostowania.

4. Podsumowanie lekcji:

−−−−

uczniowie potrafią dobrać metodę prostowania i oprzyrządowanie,

−−−−

uczniowie poprawnie wykonują operację prostowania z zachowaniem estetyki i zasad
bezpieczeństwa pracy.

5. Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności.

Nauczyciel na podstawie obserwacji pracy uczniów określa poziom przyswojenia
wiadomości, oraz umiejętności praktycznych.

Zakończenie zajęć

Praca domowa
Odszukaj w podręcznikach lub na stronach internetowych nowoczesne metody prostowania
blach karoserii samochodowych.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Bhp i ochrona środowiska podczas wytwarzania

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz odzież roboczą i wskaż zabezpieczenia części wirujących na stanowisku

tokarskim.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

instrukcją obróbki skrawaniem mechanicznej. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia
nauczyciel powinien omówić jego prace typowe wykonywane na tokarce oraz wyjaśnić
uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu
ć

wiczenia prezentują swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 25 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zgromadzić sprzęt ochrony osobistej,
3) założyć odzież ochronną, buty, okulary,
4) wyjaśnić w jaki sposób zabezpieczone są części wirujące podczas pracy obrabiarki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

odzież robocza i sprzęt ochrony osobistej,

−

instrukcje obsługi stanowiskowej.

Ćwiczenie 2

Przygotuj pod względem bezpieczeństwa stanowisko do obróbki ręcznej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

instrukcją obróbki skrawaniem ręcznej. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia
nauczyciel powinien omówić prace typowe wykonywane na stanowisku ślusarskim oraz
wyjaśnić uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu
ć

wiczenia prezentują swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 25 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zgromadzić sprzęt i narzędzia,
3) ułożyć narzędzia na stole ślusarskim wg. kolejności użytkowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) omówić sposób korzystania z narzędzi.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

stół ślusarski,

−

narzędzia,

−

przyrządy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Tolerancje, pasowania, chropowatość powierzchni

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dla tolerowanego otworu

50H8 odczytaj odchyłki, oblicz wymiary graniczne otworu

i narysuj położenie pola tolerancji

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) odszukać wymiar nominalny i odczytać odchyłki z normy PN-77/M-02105,
3) obliczyć wymiary graniczne,
4) narysować położenie pola tolerancji,
5) omówić wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

PN-77/M-02105 – odchyłki wymiarów liniowych.

Ćwiczenie 2.

Jaki rodzaj pasowania przedstawia zapis

80H7/m6

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 20 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) odszukać wymiar nominalny i odczytać odchyłki dla otworu i wałka z PN-77/M-02105,
3) obliczyć wymiary graniczne,
4) obliczyć luzy lub wciski,
5) narysować położenie pola tolerancji otworu i wałka,
6) przedstawić sposób rozwiązania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne:

−

PN-77/M-02105 – odchyłki wymiarów liniowych.

Ćwiczenie 3

Odczytaj na rysunku koła walcowego o zębach prostych chropowatość powierzchni

przedmiotu, wymiary tolerowane.

Rysunek do ćwiczenia 3 [4, s. 286].

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany
przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) omówić przedstawioną część maszyny,
3) odczytać chropowatość powierzchni,
4) odczytać wymiary tolerowane,
5) omówić wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

PN – chropowatość powierzchni,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Metrologia warsztatowa, przyrządy pomiarowe

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dla tulei z otworem dwustopniowym dobierz narzędzia kontrolno-pomiarowe dla pomiarów

wymiarów zewnętrznych i wewnętrznych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Należy zwrócić uwagę na dokładność i poprawność wykonania
pomiarów oraz właściwy dobór przyrządów kontrolno-pomiarowych. Uczniowie pracują
samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją
pracę. Czas wykonania ćwiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) sprawdzić wskazania zerowe przyrządów,
3) zmierzyć średnice zewnętrzne w dwu płaszczyznach i trzech różnych przekrojach

suwmiarkami o różnych dokładnościach i mikrometrem,

4) zmierzyć średnice wewnętrzne w dwu płaszczyznach i trzech różnych przekrojach

suwmiarkami o różnych dokładnościach, mikrometrem do otworów i średnicówką
mikrometryczną,

5) wyniki pomiarów wpisać do karty pomiarowej,
6) narysować tulejkę i zwymiarować,
7) omówić wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

przedmioty mierzone,

−

przyrządy kontrolno-pomiarowe: suwmiarki, mikrometry, średnicówka mikrometryczna,

−

podstawki, uchwyty do przyrządów pomiarowych, pryzmy.

Ćwiczenie 2

Sprawdź wymiary wałka stopniowego, szlifowanego z określoną tolerancją i chropowatością.

Porównaj otrzymane wyniki z rysunkiem wykonawczym przedmiotu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału Materiału nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność
wykonania pomiarów. Uczniowie pracują samodzielnie. Czas wykonania ćwiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować narzędzia kontrolno-pomiarowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) odszukać odchyłki wymiarów tolerowanych,
4) dokonać pomiary jednej średnicy; na końcach, w środku, a następnie uśrednić wielkości,
5) zmierzyć chropowatość powierzchni,
6) wielkości zmierzone porównać z wymiarami na rysunku wykonawczym,
7) zapisać wyniki pomiarów w zeszycie,
8) omówić wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenia.

rodki dydaktyczne:

−

przedmiot mierzony i jego rysunek wykonawczy,

−

przyrządy pomiarowe: suwmiarka, mikrometry o różnych zakresach, profilometr
chropowatości lub wzorce chropowatości, uchwyty do przyrządów pomiarowych, pryzmy,

−

PN – odchyłki wymiarów liniowych i chropowatość powierzchni.

Ćwiczenie 3

Wykonaj pomiary bicia osiowego tarczy sprzęgła kołnierzowego po regeneracji.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału Materiału nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawne
przygotowanie stanowiska do kontroli odchyłek bicia osiowego. Uczniowie pracują
samodzielnie. Czas wykonania ćwiczenia 20 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zamocować tarczę sprzęgła w urządzeniu kłowym,
3) zamocować i ustawić czujnik zegarowy do pomiarów,
4) podzielić obwód tarczy na 12 równych części,
5) obracać przedmiot co 30°

i notować wychylenia wskazówki czujnika w obie strony,

6) narysować wykres wskazań czujnika,
7) obliczyć największa odchyłkę bicia osiowego i porównać z tolerancją na rysunku tarczy,
8) zapisać wyniki pomiarów w zeszycie,
9) zapisać własne wnioski z wykonanych pomiarów,
10) omówić sposób wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

przedmiot mierzony, rysunek wykonawczy tarczy sprzęgła,

−

czujnik zegarowy z podstawą magnetyczną,

−

urządzenie kłowe z podstawą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Obróbka ręczna

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie rysunku wykonawczego przedmiotu wykonaj czynności poprzedzające

operację trasowania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Należy zwrócić uwagę na dokładność i poprawność wykonania operacji
trasowania oraz właściwy dobór przyrządów do trasowania, oraz przyrządów kontrolno-
pomiarowych. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez
nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 20 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) określić charakterystyczne punkty do trasowania,
3) zgromadzić narzędzia i przyrządy,
4) dokonać oględzin materiału przeznaczonego do trasowania,
5) oczyścić i odtłuścić materiał,
6) usunąć pilnikiem ewentualne zgrubienia,
7) sprawdzić wymiary gabarytowe,
8) przyjąć bazy traserskie,
9) wykreślić osie symetrii,
10) zastosować zasady bezpiecznej pracy na stanowisku traserskim,
11) omówić sposób wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−−−−

przyrządy i narzędzia traserskie,

−−−−

rysunek wykonawczy przedmiotu,

−−−−

odzież robocza i sprzęt ochrony osobistej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj gięcie rury grubościennej o średnicy nie większej niż 25 mm i promieniu

wygięcia 30 mm na zimno za pomocą przyrządu krążkowego.

Rysunek do ćwiczenia 2 [11, s. 79]

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Należy zwrócić uwagę na dokładność i poprawność wykonania operacji
gięcia rury oraz właściwy dobór przyrządów, oraz przyrządów kontrolno-pomiarowych.
Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela uczeń
prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 60 min.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować przyrząd krążkowy do operacji gięcia,
3) wykonać operację gięcia rury,
4) wykonać z zachowaniem zasad bhp zgodnie z instrukcją obsługi przyrządu,
5) omówić sposób wykonania operacji gięcia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

przyrząd krążkowy do gięcia rur,

−

instrukcją obsługi przyrządu krążkowego,

−

narzędzia do operacji gięcia,

−

odzież robocza i sprzęt ochrony osobistej.

Ćwiczenie 3

Wykonaj operację wiercenia otworów w dwóch częściach łącznych, a następnie zabieg

rozwiercania.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

instrukcją użytkowania wiertarki. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel
powinien omówić jego zakres i technikę wykonywania prac na wiertarce oraz wyjaśnić
uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu
ć

wiczenia prezentują swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 25 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać narzędzia i przyrządy mocujące,
3) wykonać wiercenie i rozwiercanie,
4) wykonać pracę zgodnie z instrukcją stanowiskową i zasadami bhp,
5) omówić sposób wykonania operacji wiercenia i rozwiercania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

stanowisko do wiercenia,

−

narzędzia i przyrządy do operacji wiercenia,

−

odzież robocza i sprzęt ochrony osobistej.

Ćwiczenie 4

Dobierz i nazwij narzędzia do nacinania gwintów na zewnętrznej powierzchni walcowej

materiału, oraz do gwintowania otworów.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

instrukcją użytkowania narzędzi do gwintowania. Przed przystąpieniem do realizacji
ć

wiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i technikę wykonywania gwintów oraz

wyjaśnić uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu
ć

wiczenia prezentują swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 25 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) określić średnicę zewnętrzną trzpienia i wewnętrzną otworu do elementów gwintowanych,
3) dobrać narzędzia do wykonywania gwintów,
4) omówić sposób doboru narzędzi.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

stanowisko ślusarskie do gwintowania,

−

tabele z wymiarami gwintów,

−

narzędzia i przyrządy do operacji gwintowania.

Ćwiczenie 5

Wykonaj prostowanie blachy stalowej o gatunku S235JR (St3S) o grubości 3 mm

o wymiarach gabarytowych 300x600 mm na gładkiej stalowej płycie młotkiem do uzyskania
odstępstw od płaskości nie przekraczających 3 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

instrukcją użytkowania Narzędzi i przyrządów do gwintowania. Przed przystąpieniem do
realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i technikę wykonywania
gwintów oraz wyjaśnić uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie.
Po wykonaniu ćwiczenia prezentują swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 25 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) określić wielkość zniekształceń blachy,
3) dobrać narzędzia i przyrządy,
4) wykonać operację prostowania,
5) sprawdzić uzyskaną płaskość blachy,
6) wykonać pracę zgodnie z instrukcją stanowiskową i zasadami bhp,
7) omówić sposób przeprowadzenia operacji prostowania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

stanowisko ślusarskie do prostowania,

−

stalowa płyta do prostowania blach,

−

młotki do prostowania,

−

kreda do obrysowywania wypukłości,

−

narzędzia i przyrządy do operacji gwintowania,

−

odzież robocza i sprzęt ochrony osobistej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. Obróbka mechaniczna

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz wyposażenie uniwersalnej tokarki kłowej do toczenia zewnętrznych powierzchni

walcowych dla pręta ze stali St5 na podstawie danego rysunku zabiegowego w zakresie
mocowania przedmiotu, narzędzia roboczego, przyrządów pomiarowych i wzorców.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

instrukcją użytkowania tokarki kłowej. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia
nauczyciel powinien omówić jego zakres i technikę wykonywania prac na tokarce oraz
wyjaśnić uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu
ć

wiczenia prezentują swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy wyposażenia stanowiska tokarskiego,
3) dobrać narzędzia robocze, przyrządy pomiarowe i wzorce,
4) przedstawić sposób wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

stanowisko tokarki uniwersalnej kłowej,

−

dokumentacja technologiczna,

−

wyposażenie stanowiska tokarskiego.

Ćwiczenie 2

Przygotuj tokarkę kłową do toczenia zewnętrznych powierzchni walcowych elementów

ze stali St3S (materiał wyjściowy pręt walcowany).

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

instrukcją użytkowania tokarki kłowej. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia
nauczyciel powinien omówić jego zakres i technikę wykonywania obróbki zewnętrznych
powierzchni walcowych na tokarce oraz wyjaśnić uczniom zasady bezpiecznej pracy.
Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia prezentują swoją pracę. Czas
wykonania ćwiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) dokonać analizy wyposażenia stanowiska tokarskiego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) dobrać narzędzia robocze, przyrządy pomiarowe i wzorce,
4) zamocować narzędzia robocze, przyrządy pomiarowe i wzorce,
5) omówić sposób zamocowania uchwytów i narzędzi,
6) zachować zasady bhp podczas mocowaniu materiału i narzędzi,
7) omówić przebieg prac przygotowawczych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

stanowisko tokarki kłowej,

−

instrukcja obsługi obrabiarki,

−

oprzyrządowanie stanowiska tokarskiego,

−

odzież robocza i sprzęt ochrony osobistej.

Ćwiczenie 3

Przygotuj frezarkę pionową do frezowania rowka wpustowego na wale ze stali St7

w zakresie mocowania przedmiotu, narzędzia roboczego, przyrządów pomiarowych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

instrukcją użytkowania frezarki pionowej. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia
nauczyciel powinien omówić sposób i technikę mocowania przedmiotu i narzędzia na
frezarce oraz wyjaśnić uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie.
Po wykonaniu ćwiczenia prezentują swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) dobrać narzędzia robocze, przyrządy pomiarowe,
3) zamocować narzędzia robocze,
4) omówić sposób zamocowania uchwytów i narzędzi,
5) zachować zasady bhp podczas mocowaniu materiału i narzędzi,
6) omówić przebieg prac przygotowawczych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

stanowisko frezarki pionowej,

−

wyposażenie stanowiska frezarskiego z podzielnicą,

−

frezy do rowków,

−

narzędzia kontrolno-pomiarowe,

−

odzież robocza i sprzęt ochrony osobistej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Dobierz szlifierki do szlifowania powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej tulei, opisz

rodzaj szlifowania, nazwij narzędzia robocze i przyrządy mocujące.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

instrukcją użytkowania szlifierki. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel
powinien omówić sposób i technikę mocowania przedmiotu i narzędzia na szlifierce oraz
wyjaśnić uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu
ć

wiczenia prezentują swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 45 minut

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się instrukcją obsługi szlifierek do otworów i wałków,
2) dokonać analizy wyposażenia stanowiska szlifierskiego,
3) dobrać narzędzia robocze, przyrządy mocujące przedmiot obrabiany,
4) omówić sposób wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

stanowisko szlifierek do otworów i wałków,

−

instrukcja obsługi szlifierek,

−

wyposażenie stanowiska szlifierskiego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.6. Podstawowe techniki łączenia metali i materiałów niemetalowych

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Połącz spoiną narożną dwie blachy o grubości 2 mm. Po spawaniu blachy usytuowane

wzajemnie pod kątem prostym.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania. Przed przystąpieniem do realizacji
ć

wiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i technikę wykonania oraz wyjaśnić

uczniom zasady bezpiecznej pracy. Oceniając pracę uczniów nauczyciel powinien zwrócić
uwagę na dobór materiałów, przyrządów i narzędzi do wykonywanego ćwiczenia. Uczniowie
pracują samodzielnie. Czas wykonania ćwiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zastosować odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej,
2) przygotować i sprawdzić sprzęt do spawania gazowego,
3) oczyścić krawędzie przed spawaniem,
4) ustawić prostopadle blachy stycznie z krawędziami wzdłużnymi do spawania w pozycji

poziomej,

5) wykonać wstępne spawanie sczepiające,
6) wykonać spoiny łączące,
7) usunąć zgorzelinę,
8) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

przewoźne stanowisko do spawania i cięcia gazowego z osprzętem spawalniczym,

−

przyrządy ślusarskie,

−

kątownik,

−

młotek spawalniczy,

−

szczotka druciana,

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej.

Ćwiczenie 2

Wykonaj połączenie lutowane dwóch elementów wykonanych ze stali St5.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania. Przed przystąpieniem do realizacji
ć

wiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i technikę wykonania oraz wyjaśnić

uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu
ć

wiczenia prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 25 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dobrać dla materiału lutowanego lut i topnik,
2) wytrasować miejsce lutowania,
3) pokryć powierzchnie w miejscu lutowania topnikiem,
4) zamocować elementy w przyrządzie,
5) sprawdzić stan techniczny palnika acetylenowo-tlenowego,
6) nałożyć lut,
7) rozpalić i wyregulować płomień palnika,
8) ogrzać elementy lutowane na całym obwodzie palnikiem do temperatury topnienia lutu,
9) sprawdzić poprawność wykonania złącza.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

przyrządy do zamocowania elementów,

−

palnik acetylenowo-tlenowy z oprzyrządowaniem,

−

luty, topniki,

−

przyrządy pomiarowe i do trasowania,

−

rodki czyszczące i do wytrawiania,

−

rodki ochrony osobistej.

Ćwiczenie 3

Wykonaj połączenie klejone złamanego pokrętła do otwierania szyb w samochodach

wykonanego z tworzywa sztucznego.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

instrukcją klejenia. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien
omówić jego zakres i technikę wykonania oraz wyjaśnić uczniom zasady bezpiecznej pracy.
Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia prezentują swoją pracę. Czas
wykonania ćwiczenia 35 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zastosować środki ochrony osobistej,
2) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać na podstawie charakterystyki odpowiedni klej,
4) przygotować klej zgodnie z instrukcją na opakowaniu,
5) oczyścić powierzchnie klejone,
6) nałożyć klej na powierzchnię obu klejonych części i dokładnie docisnąć,
7) odczekać czas potrzebny na utwardzenie kleju,
8) oczyścić skleiny,
9) sprawdzić poprawność wykonania złącza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

przyrządy do zamocowania części klejonych,

−

instrukcja klejenia,

−

zestaw klejów do tworzyw sztucznych,

−

rodki do oczyszczania sklein: tkanina, skrobaki,

−

rodki ochrony osobistej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.7. Obróbka cieplna i cieplno-chemiczna

5.7.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z kart materiałowych i norm porównaj własności mechaniczne stali

konstrukcyjnej 40H i 45H poddanych obróbce odpuszczania.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania. Przed przystąpieniem do realizacji
ć

wiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i technikę wykonania oraz wyjaśnić

uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu
ć

wiczenia prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 20 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) odczytać właściwości mechaniczne stali z tabel przed i po obróbce cieplnej,
3) omówić różnice we własnościach,
4) zanotować spostrzeżenia w zeszycie ćwiczeń.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

karty materiałowe, normy,

−

poradnik warsztatowca mechanika.

Ćwiczenie 2

Korzystając z tablic obróbki cieplnej porównaj własności mechaniczne żeliwa szarego,

które zostało poddane hartowaniu zwykłemu i odpuszczaniu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania. Przed przystąpieniem do realizacji
ć

wiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie pracują

samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją
pracę. Czas wykonania ćwiczenia 25 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wyszukać w poradnikach tablice własności mechanicznych żeliwa przed i po obróbce

cieplnej,

3) omówić różnice we własnościach,
4) zanotować spostrzeżenia w zeszycie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

tablice zabiegów cieplnych,

−

karty materiałowe, normy,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Wykonaj wyżarzanie normalizujące po kuciu wału wykorbionego ze stali 25HM.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni zapoznać się

z instrukcją obsługi pieca. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien
omówić jego zakres. Uczniowie pracują pod nadzorem nauczyciela. Po wykonaniu ćwiczenia
wskazany przez nauczyciela uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 90
minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać temperaturę wyżarzania,
3) przygotować piec do obróbki,
4) wykonać obróbkę cieplną,
5) zachować zasady bhp zgodnie z instrukcją obsługi pieca,
6) zanotować spostrzeżenia w zeszycie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

tablice zabiegów cieplnych,

−

piec komorowy,

−

instrukcja obsługi pieca,

−

odzież ochronna i sprzęt ochrony osobistej,

−

zeszyt ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.8. Odlewnictwo i obróbka plastyczna metali

5.8.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek wykonawczy modelu drewnianego dla tulejki z kołnierzem.

Rysunek do ćwiczenia 1

[7, s. 97].

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać

odpowiedni fragment rozdziału Materiał nauczania. Przed przystąpieniem do realizacji
ć

wiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i techniki wykonania. Uczniowie pracują

samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania
ć

wiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) przedstawioną tulejkę w przekroju zwymiarować,
3) przewidzieć płaszczyznę podziału modelu (największy przekrój),
4) założyć pochylenie ścian pionowych (1%),
5) założyć naddatki na obróbkę skrawaniem,
6) naszkicować model i zwymiarować,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

notatnik,

−

przybory do szkicowania,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wykonaj gięcie rur o różnych średnicach na określony promień.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie zapoznają się z metodami

gięcia rur z literatury fachowej wskazanej przez nauczyciela. Przed przystąpieniem do
realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres i technikę wykonania oraz
wyjaśnić uczniom zasady bezpiecznej pracy. Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu
ć

wiczenia prezentują swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 35 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zamocować szablon lub rolkę w przyrządzie do gięcia rur,
2) napełnić rury piaskiem i zakołkować,
3) zamocować jeden koniec rury w imadle i wykonać zginanie według krzywizny szablonu,
4) sprawdzić krzywizny rur.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

przyrząd do zginania rur,

−

szablon, rolka,

−

rury do zginania,

−

piasek, kołki drewniane,

−

suwmiarka,

−

szablony do sprawdzania krzywizny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Wytwarzanie elementów
maszyn”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1–16, są poziomu podstawowego,

−

zadania 17–20 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 3 z poziomu ponadpodstawowego

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. d, 4. d, 5. c, 6. b, 7. a, 8. b, 9. a, 10. b, 11. b,

12. a, 13. d, 14. b, 15. d, 16. b, 17. c, 18. b, 19. c, 20. c.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1. Określić tolerancję wymiaru

2. Rozróżnić zapis pasowania otworu i wałka

3. Odczytać wskazania suwmiarki

4. Dobrać przyrząd pomiarowy

5. Dobrać sprawdzian pomiarowy

Rozróżnić pasowanie wg zasady stałego
wałka

7. Nazwać zabiegi pasowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Określić technikę trasowania

9. Określić technikę cięcia nożycami

10. Określić parametry skrawania

11. Dobrać narzędzia skrawające do wiercenia

12. Rozróżnić rodzaje technologii łączenia

13. Określić rodzaj połączenia części maszyn B

14. Określić technologię wykonania

15. Rozróżnić operacje kucia ręcznego

16. Rozróżnić operacje cięcia

17.

Dobrać przyrząd do pomiaru tolerancji
kształtu

18.

Rozróżnić zjawiska występujące podczas
obróbki cieplnej

19. Rozróżnić złącza spawane

20.

Określić działanie promieni w czasie
spawania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących odwzorowywania elementów maszyn. Zadania są

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Czas trwania testu – 45 minut.
9. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu

wynosi 20 pkt.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja dla ucznia,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Tolerancję wymiaru dla otworu określa wzór

a) T

= ES – EI.

b) T

= B

– A

c) T

= B

– A

d) T

= ES – ei.

2. Poprawny zapis pasowania otworu i wałka to

50H8/g7.

b) R50H8/g7.
c) 50h8/g7.
d) 50H8/G7.

3. Średnica otworu tulejki mierzona suwmiarką wynosi

a) 12,4.
b) 14,4.
c) 3.4.
d) 13,4.

4. Wskaż przyrząd pomiarowy do sprawdzenia wymiaru wałka

a) średnicówka mikrometryczna.
b) przymiar kreskowy.
c) suwmiarka z dokładnością wskazań 0,02.
d) mikrometr zewnętrzny.

5. Rysunek przedstawia sprawdzian do

a) wałków.
b) otworów.
c) gwintów wewnętrznych.
d) gwintów zewnętrznych.

6. Pasowanie według zasady stałego wałka przedstawia zapis

a) H8/g7.
b) G5/h4.
c) H7/m6.
d) A5/k6.

7. Tuleję z ciekłego metalu lub stopu wykonujemy metodą

a) odlewania.
b) spawania.
c) toczenia.
d) klejenia.

8. Trasowaniem nazywa się czynności wyznaczania na powierzchni wyrobu środków

okręgów, osi, obrysów warstw przewidzianych do obróbki z zachowaniem wymiarów
wskazanych na
a) rysunkach warsztatowych.
b) wykonawczych.
c) złożeniowych.
d) schematycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. W trasowaniu przestrzennym bazą jest powierzchnia

a) obrobiona.
b) zewnętrzna.
c) wewnętrzna.
d) nieobrobiona.

10. Podczas cięcia materiału nożycami pracują dwa noże nożyc, które wciskając się w materiał

początkowo tną a następnie
a) przerywają.
b) przecinają.
c) skręcają.
d) zginają.

11. Podstawowe parametry skrawania to

a) prędkość skrawania posuw, prędkość obrotowa.
b) prędkość skrawania, głębokość skrawania, posuw.
c) prędkość skrawania posuw, prędkość obrotowa.
d) prędkość liniowa, posuw, przesunięcie.

12. Wierceniem nazywa się wykonywanie otworów w pełnym materiale za pomocą narzędzia

skrawającego zwanego
a) wiertłem.
b) skrobakiem.
c) nożem.
d) frezem.

13. Technologia łączenia części skrawającej narzędzia ze stali narzędziowej z trzonkiem

wykonanym ze stali węglowej odbywa się przez
a) spawanie.
b) zgrzewanie.
c) lutowanie.
d) klejenie.

14. Rysunek przedstawia połączenie

a) spawane.
b) klejone.
c) gwintowe.
d) nitowe.

15. Rysunek przedstawia operację

a) wydłużania.
b) zgrzewania.
c) przecinania.
d) spęczania.

16. Rysunek przedstawia operację

a) wycinania.
b) dziurkowania.
c) okrawania.
d) nacinania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Do pomiaru bicia osiowego używa się

a) średnicówki mikrometrycznej.
b) wzorca prostopadłości.
c) czujnika zegarowego.
d) płytek interferencyjnych.

18. Obróbką cieplną nazywa się zabiegi cieplne w wyniku, których zmienia się własności

mechaniczne, fizyczne lub chemiczne metali i stopów w stanie
a) ciekłym.
b) stałym.
c) ciekło-krystalicznym.
d) gazowym,

19. Rysunek przedstawia spoinę

a) pachwinową.
b) grzbietową.
c) czołową.
d) otworową.

20. W czasie spawania elektrycznego koniecznie należy stosować okulary ochronne ze względu

na szkodliwe działanie na oczy promieni
a) cieplnych.
b) świetlnych.
c) ultrafioletowych.
d) jonizujących.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wytwarzanie elementów maszyn

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadania

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Wytwarzanie
elementów maszyn”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1–17, 19 są poziomu podstawowego,

−

zadania 18, 20 są poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 2 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. a, 3. b, 4. a, 5. a, 6. a 7. c, 8. b, 9. a, 10. a, 11. a,

12. a, 13. a, 14. d, 15. d, 16. a, 17. b, 18. b, 19. b, 20. b.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategori

a celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1. Określić wskazania przyrządu pomiarowego

Rozróżnić pasowanie wg zasady stałego
wałka

3. Dobrać przyrząd pomiarowy

4. Rozróżnić sprawdziany do wałków i otworów

5. Określić technikę trasowania

6. Określić technikę cięcia

7. Określić rodzaj połączenia

8. Określić sposób gięcia blach

9. Określić zabieg prostowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10.

Określić podstawowe warunki bezpieczeństwa
na stanowisku do obróbki ręcznej

11. Określić obróbkę frezowania

12. Rozróżnić operację pogłębiania i rozwiercania

13.

Określić podstawowe warunki
bezpieczeństwa na obrabiarkach

14. Rozróżnić rodzaje złącz spawanych

15. Rozróżnić rodzaje obróbki plastycznej

16. Rozróżnić rodzaje cięcia

17. Rozróżnić narzędzia do gwintowania

18. Rozpoznać schemat kinematyczny podzielnicy

19. Rozróżnić rodzaje frezowania

20.

Określić zjawiska występujące podczas
obróbki cieplnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Czas trwania testu – 45 minut.
9. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu

wynosi 20 pkt.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja dla ucznia,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wartość wymiaru o zakresie pomiarowym 75–100 mm, pokazana na rysunku to

a) 82,67.
b) 7,67.
c) 82,17.
d) 75,67.

2. Pasowanie według zasady stałego otworu przedstawia zapis

a) H8/g.
b) G5/h4.
c) K7/m6.
d) A5/k6.

3. Do pomiaru średnic wewnętrznych cylindra używa się

a) sprawdzianu do otworów.
b) średnicówki mikrometrycznej.
c) czujnika zegarowego.
d) suwmiarki uniwersalnej.

4. Rysunek przedstawia sprawdzian do

a) wałków.
b) otworów.
c) gwintów wewnętrznych.
d) gwintów zewnętrznych.

5. Technika trasowania na płaszczyźnie polega na punktowaniu wszystkich przecięć linii

rodków okręgów i łuków tak, aby można je było łatwo odtworzyć do celów

a) obróbczych.
b) rysunkowych.
c) obliczeniowych.
d) ilustracyjnych.

6. Przedmioty płaskie przecina się wzdłuż

a) szerszej krawędzi.
b) węższej krawędzi.
c) całej długości.
d) przekątnej elementu.

7. Rysunek przedstawia połączenie

a) spawane.
b) klejone.
c) gwintowe.
d) nitowe.

8. Gięcia ręcznego blach dokonuje się bez żadnych środków pomocniczych

a) w szczękach imadła.
b) na prasach.
c) w rękach.
d) maszynowo.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Prostowanie ma na celu przywrócenie pierwotnych kształtów materiałom

a) zniekształconym.
b) wygiętym.
c) prostym.
d) metalowym.

10. Podczas prac na stanowisku do obróbki ręcznej należy każdorazowo sprawdzić czy

narzędzia znajdują się w należytym stanie oraz na
a) właściwe zamocowanie przedmiotu w imadle.
b) brak zamocowania przedmiotu w imadle.
c) mocowanie w uchwycie.
d) nieprawidłowe zamocowanie przedmiotu w imadle.

11. Frezowanie jest obróbką skrawaniem narzędziami

a) wieloostrzowymi obrotowymi, zwanymi frezami.
b) jednoostrzowymi nieobrotowymi, zwanymi nożami.
c) dwuostrzowymi obrotowymi, zwanymi wiertłami.
d) wieloostrzowymi obrotowymi, zwanymi pilnikami.

12. Wskaż rysunek, na których przedstawiono operację rozwiercania:

a) 1.
b) 2.
c) 3.
d) 4.

13. Podstawowym warunkiem bezpieczeństwa pracy na obrabiarkach jest:

a) osłonięcie mechanizmów napędowych.
b) brak osłon mechanizmów napędowyc.,
c) osłonięcie narzędzi roboczych.
d) używanie przyrządów mocujących.

14. Przedstawione na rysunku złącze spawane to złącze

a) teowe.
b) przylgowe.
c) narożne.
d) zakładkowe.

15. Przez walcowanie nie może być wykonany

a) teownik.
b) gwint trapezowy.
c) pręt.
d) rowek wpustowy.

16. Rysunek przedstawia operację

a) wycinanie.
b) dziurkowanie.
c) okrawanie.
d) nacinanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Narzędzie przedstawione na rysunku służy do nacinania gwintów

a) wewnętrznych.
b) zewnętrznych.
c) okrągłych.
d) stożkowych.

18. Na rysunku przedstawiono schemat kinematyczny

a) tokarki kłowej.
b) podzielnicy.
c) wiertarki kadłubowe.
d) frezarki pionowej.

19. Przedstawiony na rysunku rodzaj frezowania to frezowanie

a) współbieżne.
b) przeciwbieżne.
c) obwiedniowe.
d) kształtowe.

20. Obróbka cieplno-chemiczna stali polega na wzbogacaniu w węgiel lub azot powierzchniowej

warstwy przedmiotu w środowisku chemicznym przez dyfuzję w głąb stali w
a) niskiej temperaturze.
b) wysokiej temperaturze.
c) temperaturze topnienia.
d) temperaturze krzepnięcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wytwarzanie elementów maszyn

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadania

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Hillary J., Jarmoszuk S.: Ślusarstwo i spawalnictwo. Warszawa, WSiP, 1991
2. Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. Warszawa,

WSiP, 1984

3. Górecki A., Grzegórski Z.: Montaż, naprawa i eksploatacja maszyn i urządzeń

przemysłowych. WSiP, Warszawa 2005

4. Lewandowski T.: Rysunek techniczny. Warszawa, WSiP, 1995
5. Malinowski J.: Pasowania i pomiary, Warszawa, WSiP, 1993
6. Mistur L.: Spawanie gazowe w pytaniach i odpowiedziach. Warszawa, WN-T, 1989
7. Okoniewski S.: Technologia maszyn. Warszawa, WSiP, 1999
8. Poradnik spawalniczy. Warszawa WN-T, 1970
9. Poradnik Warsztatowca Mechanika. Warszawa, WN-T, 1969
10. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Gdańsk: Ośr. Doradztwa i Doskonalenia Kadr, 2005
11. Sell L.: Ślusarstwo w pytaniach i odpowiedziach. Warszawa, WN-T, 1987
12. Zawora J.: Podstawy technologii maszyn. Warszawa, WSiP, 2001.

Literatura metodyczna
1. Dretkiewicz-Więch J.: ABC nauczyciela przedmiotów zawodowych. Operacyjne cele

kształcenia. Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994

2. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP, Warszawa 2004
3. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. Instytut Technologii Eksploatacji,

Radom 2000