Prowadzenie gospodarki odpadami

___________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Adam Kowalak
Danuta Prądzyńska

Prowadzenie gospodarki odpadami
311[24].Z4.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca:

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
prof. dr hab. Jan Żelazo
mgr inż. Barbara Korecka

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska

Konsultacja:
dr hab. Barbara Baraniak

mgr inż. Teresa Sagan

Korekta:
mgr Edyta Kozieł

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[24].Z4.05.
Prowadzenie gospodarki odpadami zawartego w programie nauczania dla zawodu technik
ochrony środowiska.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie............................................................................................................. 4
2. Wymagania wstępne................................................................................................... 5
3. Cele kształcenia........................................................................................................... 6
4. Materiał nauczania .....................................................................................................

4.1. Sposoby zagospodarowania odpadów ..............................................................

4.1.1. Materiał nauczania ...................................................................................

4.1.2. Pytania sprawdzające ............................................................................... 9
4.1.3. Ćwiczenia................................................................................................. 9
4.1.4. Sprawdzian postępów............................................................................... 11

4.2. Obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów w świetle prawa .................... 12

4.2.1. Materiał nauczania.................................................................................... 12
4.2.2. Pytania sprawdzające................................................................................ 14
4.2.3. Ćwiczenia.................................................................................................. 14
4.2.4. Sprawdzian postępów ............................................................................... 15

4.3. Gospodarka odpadami komunalnymi…………………………………………..16

4.3.1. Materiał nauczania ..................................................................................... 16
4.3.2. Pytania sprawdzające ................................................................................. 20
4.3.3. Ćwiczenia................................................................................................... 21
4.3.4. Sprawdzian postępów................................................................................. 22

4.4. Składowanie odpadów komunalnych ............................................................... 23

4.4.1. Materiał nauczania ..................................................................................... 23
4.4.2. Pytania sprawdzające ................................................................................. 25
4.4.3. Ćwiczenia................................................................................................... 25
4.4.4. Sprawdzian postępów................................................................................. 26

4.5. Gospodarcze wykorzystanie odpadów ............................................................. 27

4.5.1. Materiał nauczania ..................................................................................... 27
4.5.2. Pytania sprawdzające ................................................................................. 30
4.5.3. Ćwiczenia................................................................................................... 30
4.5.4. Sprawdzian postępów................................................................................. 32

4.6. Gospodarka odpadami przemysłowymi –

wykorzystanie i unieszkodliwianie.................................................................... 33
4.6.1. Materiał nauczania ..................................................................................... 33
4.6.2. Pytania sprawdzające ................................................................................. 36
4.6.3. Ćwiczenia................................................................................................... 36
4.6.4. Sprawdzian postępów................................................................................. 38

4.7. Metody unieszkodliwiania odpadów ................................................................ 39

4.7.1. Materiał nauczania ..................................................................................... 39
4.7.2. Pytania sprawdzające ................................................................................. 43
4.7.3. Ćwiczenia................................................................................................... 43

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.4. Sprawdzian postępów................................................................................. 44

4.8. Składowanie odpadów niebezpiecznych........................................................... 45

4.8.1. Materiał nauczania ..................................................................................... 45
4.8.2. Pytania sprawdzające ................................................................................. 47
4.8.3. Ćwiczenia................................................................................................... 48
4.8.4. Sprawdzian postępów................................................................................. 49

5. Sprawdzian osiągnięć ................................................................................................. 50

Literatura .................................................................................................................... 54

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Działania, mające na celu radykalne ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów oraz

właściwą gospodarkę odpadami, są jednymi z głównych zadań stojących przed specjalistami
z dziedziny ochrony środowiska. Po ukończeniu technikum i Ty zaliczać się będziesz do
grona tych specjalistów. Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy oraz
nabywaniu umiejętności w zakresie prowadzenia gospodarki odpadami.

W poradniku zamieszczono:

– wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś

bez problemów mógł korzystać z poradnika,

– cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
– materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania

treści jednostki modułowej,

– zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
– ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu

potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

– literaturę uzupełniającą.

Gwiazdką oznaczono pytania i ćwiczenia, których rozwiązanie może sprawić

Ci trudności. W razie wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

stosować jednostki SI,
– posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu biologii, geografii, geologii,

matematyki, chemii, fizyki takimi jak ekosystem, biocenoza, ukształtowanie powierzchni,
przepuszczalność gruntu, spływ powierzchniowy, udział procentowy, metale ciężkie,
pierwiastki śladowe, substancje organiczne, masa, sucha masa, gęstość, miąższość,
objętość,

– wykorzystać wiadomości i umiejętności ukształtowane w trakcie realizacji tematów

„Identyfikowanie odpadów” i „Monitorowanie gospodarki odpadami”,

– czytać i interpretować plany zagospodarowania przestrzennego,
– korzystać z map tematycznych,
– obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
– korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– określić kierunki ochrony środowiska przed odpadami,
– scharakteryzować obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów w świetle prawa,
– zaplanować gospodarkę odpadami komunalnymi i przemysłowymi,
– dobrać sposoby zagospodarowania odpadów,
– scharakteryzować sposoby gromadzenia i unieszkodliwiania odpadów,
– zastosować zasady gospodarki odpadami komunalnymi,
– zaplanować składowisko odpadów komunalnych,
– określić procesy zachodzące podczas unieszkodliwiania odpadów,
– dobrać procesy technologiczne, biologiczne i fizykochemiczne do unieszkodliwiania

odpadów,

– scharakteryzować metody termicznego unieszkodliwiania odpadów,
– zaplanować gospodarcze wykorzystanie osadów ściekowych,
– omówić metody unieszkodliwiania odpadów przemysłowych,
– zaplanować gospodarcze wykorzystanie odpadów przemysłowych,
– zaplanować transport i składowanie odpadów niebezpiecznych,
– posłużyć się przepisami prawnymi w zakresie ochrony środowiska przed odpadami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Sposoby zagospodarowania odpadów

4.1.1. Materiał nauczania

Pojęcie „gospodarowanie odpadami” oznacza zbieranie, transport, odzysk

i unieszkodliwiania odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad
miejscami unieszkodliwiania odpadów – Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach.
(Dz. U. Nr 62, poz 628 z późn. zm.).

Nowoczesne modele kompleksowej gospodarki odpadami muszą obejmować minimum

trzy kluczowe zagadnienia:
− działania (administracyjne, edukacyjne i techniczne) mające na celu ograniczenie ilości

wytwarzanych odpadów,

− działania (administracyjne, edukacyjne i techniczne) mające na celu redukcję ilości

odpadów już wytworzonych (procesy organizacji i realizacji odzysku),

− działania mające na celu unieszkodliwianie odpadów nie nadających się do powtórnego

przetworzenia w tym odpadów niebezpiecznych.
Najczęściej stosowanymi metodami zagospodarowania odpadów przez zmianę ich cech

fizycznych, chemicznych i biologicznych są:
− wstępna segregacja mająca na celu przygotowanie odpadów do dalszej przeróbki,

− kompostowanie (rozkład, w warunkach tlenowych, substancji organicznej przez

mikroorganizmy),

− metody termiczne – spalanie, piroliza, przeróbka na paliwo (mineralizacja),

− składowanie.

Kompostowanie i spalanie może być zastosowane wyłącznie wtedy, gdy wyeliminowane

zostało ryzyko ekologiczne związane z uwalnianiem do atmosfery zanieczyszczeń gazowych
oraz zagrożeń powodowanych przez popioły i balast.

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Art. 7 ust. 2) „posiadacz

odpadów jest zobowiązany w pierwszej kolejności do poddania ich odzyskowi...” a więc do
ich gospodarczego wykorzystania. Procesy odzysku określone w Załączniku nr 5 do wyżej
wymienionej ustawy, przedstawiamy poniżej.

PROCESY ODZYSKU
(według Załącznika nr 5 do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach)

R 1 Wykorzystanie jako paliwa lub innego środka wytwarzania energii.
R 2 Regeneracja lub odzyskiwanie rozpuszczalników.
R 3 Recykling lub regeneracja substancji organicznych, które są stosowane jako

rozpuszczalniki (włączając kompostowanie i inne biologiczne procesy
przekształcania).

R 4 Recykling lub regeneracja metali i związków metali.
R 5 Recykling lub regeneracja innych materiałów nieorganicznych.
R 6 Regeneracja kwasów lub zasad.
R 7 Odzyskiwanie składników stosowanych do usuwania zanieczyszczeń.
R 8 Odzyskiwanie składników z katalizatorów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

R 9 Powtórna rafinacja oleju lub inne sposoby powtórnego wykorzystania oleju.
R10 Rozprowadzenie na powierzchni ziemi, w celu nawożenia lub ulepszania gleby lub

rekultywacji gleby i ziemi.

R11 Wykorzystanie odpadów pochodzących z któregokolwiek z działań wymienionych

w punktach R 1 do R10.

R12 Wymiana odpadów w celu poddania któremukolwiek z działań wymienionych

w punktach R 1 do R11.

R13 Magazynowanie odpadów, które mogą być poddane któremukolwiek z działań

wymienionych w punktach R 1 do R12 (z wyjątkiem tymczasowego
magazynowania w czasie zbiórki w miejscu gdzie odpady są wytwarzane).

R14 Inne działania prowadzące do wykorzystania odpadów w całości lub w części lub do

odzyskania z odpadów substancji lub materiałów, łącznie z ich wykorzystaniem,
niewymienione w punktach R1 do R13.

Podstawowym ogniwem odzysku odpadów komunalnych jest ich selektywna zbiórka.

Ważną częścią systemu odzyskiwania surowców wtórnych jest selekcjonowanie odpadów już
w gospodarstwach domowych. Szczegółowiej na ten temat napisaliśmy w dalszych częściach
poradnika.

W krajach Unii Europejskiej racjonalne rozwiązania gospodarki odpadami muszą

spełniać dwa podstawowe wymogi:
− zgodność z zasadami ochrony środowiska,
− zgodność z zasadami gospodarki materiałowej.

Spełnienie tych wymogów, przy równoczesnym uwzględnieniu kryterium

ekonomicznego (możliwie najniższych kosztów) stanowi podstawę oceny podejmowanych
przedsięwzięć.

Racjonalna gospodarka odpadami to kompleksowy system organizacyjny, stworzony

w oparciu o precyzyjnie określone mechanizmy prawno-ekonomiczne i wyposażony
w odpowiednią bazę techniczną.

Na system gospodarki odpadami składają się:

− działania na rzecz ograniczenia ilości odpadów,

− gromadzenie i usuwanie odpadów,

− gospodarcze wykorzystanie (odzysk),
− unieszkodliwianie.

W/w elementy systemu gospodarki odpadami muszą być uwzględniane zarówno

w odniesieniu do odpadów przemysłowych jak i komunalnych. Za gospodarkę odpadami
przemysłowymi odpowiedzialne jest kierownictwo przedsiębiorstwa produkującego odpady.
Nadzór administracyjny nad działalnością tych zakładów pełni starosta, bądź też,
w przypadku kiedy zakład stwarza (potencjalnie) poważne zagrożenie dla środowiska,
wojewoda.

W naszym kraju za gospodarkę odpadami komunalnymi odpowiedzialne są gminy,

natomiast nadzór nad gospodarką odpadami przemysłowymi sprawują starostwa powiatowe
oraz (w przypadku szczególnej uciążliwości dla środowiska) wojewodowie.

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz.

1591 z późn. zm), ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z
późn. zm.), oraz ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w
gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.), nakładają na gminy (w ramach „zadań
własnych”) obowiązek ochrony środowiska przed zanieczyszczeniem odpadami
komunalnymi. Gminy muszą zatem wypracowywać własne koncepcje racjonalnej gospodarki
odpadami komunalnymi, z uwzględnieniem warunków lokalnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ważnym, choć nie zawsze docenianym przez samorządy, elementem działań na rzecz

ograniczenia ilości wytwarzanych odpadów komunalnych jest edukacja ekologiczna
społeczeństwa. Odpowiednio opracowany program edukacyjny może przyczynić się do
efektywnego wdrożenia systemu segregacji odpadów oraz ograniczenia ilości odpadów
pochodzących z opakowań.

W następnych podrozdziałach omówimy bardziej szczegółowo problemy związane

zagospodarowaniem odpadów komunalnych i przemysłowych, gospodarczym

wykorzystaniem odpadów oraz ich składowaniem i metodami ich unieszkodliwiania.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Co rozumiesz przez pojęcie „gospodarowanie odpadami”?
2) Jakie kluczowe zagadnienia muszą obejmować współczesne modele gospodarki

odpadami?

3) Co rozumiesz przez pojęcie odzysku w gospodarce odpadami?
4) Kto odpowiada za gospodarkę odpadami w przedsiębiorstwie przemysłowym?
5) Kto odpowiada za gospodarkę odpadami komunalnymi w gminie?
6) W jakiej ustawie określono obowiązki gmin w zakresie gospodarki odpadami

komunalnymi?

7) Jaka jest rola edukacji ekologicznej społeczeństwa w gospodarce odpadami?*

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj założenia akcji edukacyjnej mającej na celu zachęcenie ludności do ograniczenia

ilości odpadów i ich segregacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać diagnozy stanu gospodarki odpadami w wybranej miejscowości,
2) sformułować cele edukacyjne akcji,
3) założyć ramy czasowe,
4) sformułować sposoby realizacji celów (szkolenia, warsztaty, seminaria, happeningi),
5) opracować treści merytoryczne (dotyczące problemu odpadów) do wykorzystania

w ramach akcji,

6) zaproponować hasła propagujące działania na rzecz ograniczenia ilości odpadów,
7) opracować wstępne założenia akcji i przedyskutować je w klasie,
8) opracować poster lub plakat prezentujący te założenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– informacje na temat gospodarki odpadami w wybranej miejscowości,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opracuj koncepcję odzysku surowców wtórnych z odpadów na terenie wybranej

miejscowości lub gminy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w literaturze informacje na temat sposobu odzysku surowców wtórnych,
2) zapoznać się z zapisami w ustawie o odpadach dotyczącymi odzysku surowców

z odpadów,

3) ustalić sposoby odzysku stosowane na wybranym obszarze (segregacja u źródła, skupy

surowców wtórnych, segregacja na składowisku),

4) ustalić na podstawie dostępnych dokumentów jaki procent surowców wtórnych jest

odzyskiwany,

5) dokonać oceny efektywności odzysku,
6) opracować własną koncepcję rozwiązania problemu odzysku surowców wtórnych,
7) przedyskutować koncepcję w klasie,
8) przedstawić wyniki swojej pracy w formie opracowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– informacje na temat form odzysku surowców wtórnych na danym obszarze oraz ilości

odzyskiwanych surowców,

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj wszystkie sposoby zagospodarowania odpadów pochodzących

z opakowań.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać w literaturze informacji na temat gospodarczego wykorzystania opakowań,
2) opisać możliwości gospodarczego wykorzystania opakowań szklanych (zwrotnych

i jednorazowych),

3) opisać możliwości gospodarczego wykorzystania opakowań metalowych,
4) opisać możliwości gospodarczego wykorzystania opakowań papierowych i kartonowych,
5) zastanowić się i opisać możliwości utylizacji opakowań mieszanych – karton–plastik,
6) przedstawić korzyści środowiskowe i ekonomiczne związane z wykorzystaniem

surowców pochodzących z opakowań,

7) przedyskutować problem w klasie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Opracuj program minimalizacji odpadów w szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z ilością i właściwościami odpadów wytwarzanych w szkole,
2) dokonać uproszczonej analizy ilościowej i jakościowej wytwarzanych odpadów,
3) ocenić jakich odpadów można by uniknąć,
4) ocenić, które odpady kwalifikują się jako surowce wtórne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) opracować program minimalizacji odpadów,
6) przedyskutować program w klasie i ewentualnie uzupełnić,
7) zaprezentować program na posterze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie „gospodarowanie odpadami”?

2) wymienić najczęściej stosowane metody zagospodarowania odpadów?

3) podać kilka przykładów odzysku surowców z odpadów?

4) wymienić dwa warunki racjonalnej gospodarki odpadami?

5) wymienić co składa się na system gospodarki odpadami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów

2.1. Materiał nauczania

Obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów określone zostały w ustawie z dnia

27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.). Artykuł 5 tej ustawy
brzmi:

„Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów,

powinien takie działania planować, projektować i prowadzić tak, aby:
zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczyć ich negatywne oddziaływanie na

środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania,

zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec

powstawaniu odpadów,

zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których

powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi”.
Artykuł 6 ustawy zobowiązuje wytwórców odpadów do stosowania takich sposobów

produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, które zapobiegają powstawaniu
odpadów lub pozwalają utrzymać na możliwie najniższym poziomie ich ilość, a także
ograniczają negatywne oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie życia lub zdrowia.

Zgodnie z artykułem 7: „posiadacz odpadów jest obowiązany do postępowania

z odpadami w sposób zgodny z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony
środowiska oraz planami gospodarki odpadami”. Jak to już powiedzieliśmy wcześniej
posiadacz odpadów jest przede wszystkim zobowiązany do poddania ich odzyskowi. W
przypadku kiedy odzysk jest, z przyczyn technologicznych, niemożliwy lub nie jest
uzasadniony z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych, to odpady te należy
unieszkodliwić w sposób zgodny z wymaganiami ochrony środowiska oraz planami
gospodarki odpadami.

Wytwórca odpadów jest zobowiązany do uzyskania pozwolenia na wytwarzanie

odpadów, jeżeli wytwarza powyżej 1 Mg odpadów niebezpiecznych lub powyżej 5 tysięcy
Mg odpadów innych niż niebezpieczne rocznie. W pozwoleniu tym uwzględnia się wszystkie
odpady wytwarzane przez danego wytwórcę w danym miejscu. Wymagania, jakim powinien
odpowiadać wniosek o wydanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów, określono w artykule
18 ustawy o odpadach.

Jeżeli wytwórca odpadów produkuje odpady niebezpieczne w ilości powyżej 0,1 Mg

rocznie, zobowiązany jest do posiadania zatwierdzonego programu gospodarki odpadami
niebezpiecznymi. W przypadku gdy ilość wytwarzanych odpadów niebezpiecznych jest
niższa niż 0,1 Mg lub jeżeli wytwórca produkuje odpady inne niż niebezpieczne w ilości
powyżej 5 Mg rocznie zobowiązany jest do przedkładania informacji o wytwarzanych
odpadach i sposobach ich zagospodarowania.

Wniosek o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, do którego

dołącza się ten program, wytwórca odpadów obowiązany jest przedłożyć właściwemu
organowi na dwa miesiące przed rozpoczęciem działalności powodującej powstawanie
odpadów niebezpiecznych lub zmiany w działalności wpływającej na rodzaj i ilość
wytwarzanych odpadów niebezpiecznych lub sposób gospodarowania nimi.

Właściwym organem jest wojewoda w przypadku zakładu o szczególnej uciążliwości dla

środowiska i starosta – w pozostałych przypadkach. Zarówno wojewoda jak i starosta wydają

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

decyzję po zasięgnięciu opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (art. 19 ustawy
o odpadach).

Właściwy organ odmawia wydania decyzji zatwierdzającej program gospodarki

odpadami niebezpiecznymi, jeżeli:
− zamierzony sposób gospodarki tymi odpadami mógłby powodować zagrożenia dla

zdrowia, życia ludzi lub środowiska,

− zamierzony sposób gospodarki odpadami jest niezgodny z planami gospodarki odpadami.

Jeżeli wytwórca odpadów niebezpiecznych narusza przepisy ustawy lub działa

niezgodnie z decyzją zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, organ
który wydał decyzję wzywa go do niezwłocznego zaniechania naruszeń. W przypadku,
w którym wytwórca, mimo wezwania, nadal narusza przepisy ustawy lub działa niezgodnie
z otrzymaną decyzją zatwierdzającą program gospodarki odpadami, właściwy organ
wstrzymuje, w drodze decyzji, działalność wytwórcy odpadów w zakresie objętym
programem gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Swojej decyzji organ ten nadaje rygor
natychmiastowej wykonalności, uwzględniając potrzebę maksymalnego zminimalizowania
ewentualnych strat środowiskowych. Wstrzymanie działalności nie powoduje wygaśnięcia
obowiązku usunięcia skutków prowadzonych działań na koszt wytwórcy odpadów
niebezpiecznych.

Informację o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytworzonymi

odpadami przedkłada się właściwemu organowi w terminie 30 dni przed rozpoczęciem
działalności powodującej powstawanie odpadów lub zmianą tej działalności wpływające na
ilość lub rodzaj wytwarzanych odpadów lub sposobów gospodarowania nimi.

Do rozpoczęcia działalności powodującej powstawanie odpadów można przystąpić, jeżeli

organ właściwy do przyjęcia powyższej informacji, w terminie 30 dni od dnia złożenia
informacji nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji.

W przypadku stwierdzenia przez organ na podstawie otrzymanej informacji lub własnych

ustaleń, że odpady niebezpieczne wytworzone w ilości do 100 kg rocznie mogą powodować
(ze względu na ich właściwości) zagrożenie dla życia czy też zdrowia ludzi lub środowiska
jest on zobowiązany w terminie 30 dni (od otrzymania informacji) zobowiązać w drodze
decyzji, wytwórcę odpadów do przedłożenia wniosku o zatwierdzenie programu gospodarki
odpadami niebezpiecznymi.

Jeżeli wytwórca odpadów działa niezgodnie ze złożoną informacją lub w inny sposób

narusza przepisy ustawy organ, który przyjął informację wzywa go do niezwłocznego
zaniechania naruszeń. W przypadku gdy mimo wezwania wytwórca nadal narusza przepisy
ustawy organ wydający decyzję wstrzymuje działalność powodującą wytwarzanie odpadów.
Wiąże się to z koniecznością usunięcia przez wytwarzającego odpady skutków prowadzonej
działalności na własny koszt.

Zgodnie z artykułem 25 omawianej ustawy „wytwórca odpadów może zlecić wykonanie

obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów...”. Zarówno
wytwórca, jak i posiadacz odpadów może je jednak przekazywać wyłącznie podmiotom, które
posiadają aktualne zezwolenie na prowadzenie gospodarki odpadam.

Obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów reguluje także ustawa z dnia 13 września

1996 r o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.).
W rozdziale 3 tej ustawy określono „obowiązki właścicieli nieruchomości”. Właściciele
nieruchomości zobowiązani są m.in. do utrzymania czystości i porządku przez:
− wyposażenie nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych

oraz utrzymywanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym
i technicznym,

− zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych, oraz pozbywanie

się tych odpadów zgodnych z obowiązującym prawem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściciele nieruchomości zgodnie z artykułem 6 tej ustawy, przy wykonywaniu

wymienionych obowiązków są zobowiązani do udokumentowania korzystania z usług
wykonywanych przez zakład będący gminną jednostką organizacyjną lub przedsiębiorcę
posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów
komunalnych od właścicieli nieruchomości.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) W jakich ustawach określono obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów?
2) Jakie czynniki musi uwzględniać wytwórca odpadów planując gospodarkę odpadami?
3) Jakie działania powinien podjąć wytwórca odpadów w przypadku kiedy odzysk surowców

z tych odpadów jest niemożliwy lub nieuzasadniony?

4) Na ile dni przed rozpoczęciem produkcji związanej z wytwarzaniem odpadów producent

odpadów (produkujący powyżej 1 Mg odpadów niebezpiecznych) jest zobowiązany do
złożenia wniosku o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami?*

5) Kiedy organ wydający decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami

w przedsiębiorstwie może odmówić wydania decyzji?*

6) Do czego zobowiązuje właścicieli nieruchomości ustawa o zachowaniu czystości

i porządku w gminach?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaopiniuj program gospodarki odpadami pod kątem zgodności z zapisami ustawy

o odpadach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zapisami w ustawie o odpadach dotyczącymi wymagań jakim powinien

odpowiadać wniosek o zezwolenie na produkcję odpadów,

2) zastanowić się jakie czynniki powinien uwzględnić wytwórca odpadów planując

gospodarkę odpadami,

3) zapoznać się z programami gospodarki odpadami w wybranych przedsiębiorstwach,
4) dokonać oceny tych programów pod kątem zgodności z zapisami ustawy o odpadach,
5) zaproponować własne rozwiązania (udoskonalenia) ocenianych programów,
6) wypisać wnioski na tablicy i krótko je omówić.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– programy gospodarki odpadami w wybranych przedsiębiorstwach,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zredaguj informację dotyczącą obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie

gospodarki odpadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zapisami w ustawie o zachowaniu czystości i porządku w gminach

dotyczącymi obowiązków właścicieli nieruchomości,

2) określić, jaki organ jest zobowiązany do kontroli przestrzegania przez właścicieli

nieruchomości przepisów ustawy o zachowaniu czystości i porządku w gminach,

3) sformułować informację dla właścicieli nieruchomości,
4) zredagować ją korzystając z komputera.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,
– komputer.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić ustawy, w których określone zostały obowiązki

wytwórców i posiadaczy odpadów?

2) określić działania, do jakich zobowiązany jest

posiadacz

odpadów?

3) określić, kiedy posiadacz odpadów niebezpiecznych jest

zobowiązany do posiadania zezwolenia na ich wytwarzanie?

4) określić, kiedy producent odpadów zobowiązany jest do

posiadania zatwierdzonego programu gospodarki odpadami?

5) podać, do jakiego organu powinien być skierowany wniosek

o zatwierdzenie programu gospodarki odpadami?

6) określić, obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie

gospodarki

odpadami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Gospodarka odpadami komunalnymi

4.3.1. Materiał nauczania

Rosnąca, wraz z narastaniem niekorzystnych zmian modelu konsumpcji, ilość odpadów

komunalnych stwarza poważne zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia ludzi. Uzasadnia to
konieczność ich właściwego zbierania, usuwania i unieszkodliwiania. W naszym kraju
problem rosnącej ilości odpadów komunalnych staje się coraz bardziej dotkliwy ze względu
na brak sprawnego systemu gospodarowania nimi (zbierania, transportu, odzysku
i unieszkodliwiania odpadów).

Obecnie w gospodarce odpadami komunalnymi przyjmuje się następujące zasady

postępowania zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska:
− minimalizacja ilości odpadów (powinna ona obejmować działania zapobiegające

powstawaniu odpadów takie m.in. jak podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej
społeczeństwa),

− gromadzenie odpadów w sposób umożliwiający możliwie pełne pozyskanie składników,

które można zawrócić do obiegu gospodarczego,

− ponowne użytkowanie (opakowania zwrotne),

− segregacja i recykling odpadów (recyrkulacja, przetwarzanie),
− kompostowanie,

− spalanie (związane z odzyskiem energii),

− bezpieczne składowanie odpadów (możliwie blisko miejsca produkcji i przy jak

najmniejszej szkodliwości dla środowiska).
Bardzo ważnym czynnikiem decydującym o efektywności gospodarki odpadami jest

transport. Właściwa organizacja transportu może w dużym stopniu ograniczyć negatywny
wpływ odpadów na środowisko i zdrowie człowieka.

I tak poprawa stanu technicznego taboru do transportu odpadów może przyczynić się do

ograniczenia emisji zanieczyszczeń do środowiska (zarówno tych pochodzących z odpadów
jak i spalin samochodowych). Ochronie środowiska sprzyja również wytyczanie dróg
transportu odpadów (szczególnie dotyczy to odpadów niebezpiecznych).

Gromadzenie i usuwanie

Wraz z momentem pojawienia się odpadów konieczne jest ich właściwe gromadzenie

i usuwanie. Odpady komunalne najczęściej gromadzone są w pojemnikach. Stosowane są dwa
rodzaje pojemników:
− pojemniki opróżniane do samochodów wywożących odpady,
− pojemniki (kontenery), które po napełnieniu zabiera samochód i na ich miejscu

pozostawia pusty.
Podstawowe pojemniki to SM-110 o pojemności 0,11 m

oraz PA 1,1 o pojemności

1,1 m

. Stosowane najczęściej w Polsce kontenery mają pojemność 6–11 m

Pojemniki powinny być ustawione w miejscach, do których jest łatwy dostęp. Miejsca

gromadzenia odpadów powinny być ponadto dobrze wentylowane i zabezpieczone przed
dostępem zwierząt. Większość obecnie wykorzystywanych osłon śmietnikowych i wiejskich
punktów gromadzenia odpadów nie spełnia tych wymagań.

Transport odpadów (usuwanie) z miejsca ich gromadzenia może być jednostopniowy

i dwustopniowy. O transporcie jednostopniowym mówimy, jeżeli samochód odbierający
odpady z miejsca gromadzenia wywozi je bezpośrednio na składowisko bądź do zakładu
utylizacji odpadów. Odpady odbierane są samochodami z urządzeniami do zagęszczania
(bębnowym typu „KUKA” lub płytowym) lub samochodami do transportu dużych
kontenerów („bramowce”, „hakowce”). Odległość transportu jest zróżnicowana i waha się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w zależności od wielkości miejscowości i miejsca lokalizacji składowiska od 5 do 40 km.
Obsługa samochodu z wyposażeniem do zagęszczania składa się za zwyczaj z kierowcy i 2–3
ładowaczy a samochodu do wywozu kontenerów tylko z kierowcy. Dzienna ilość kursów
śmieciarek na składowisko waha się od 2 do 3 (w zależności od wielkości samochodu). Jazda
na znaczną odległość samochodu z 3–4 pracownikami zmniejsza efektywność usuwania
i podraża koszty wywozu odpadów. Mimo stale rosnących odległości na jakie transportuje się
odpady, taka organizacja transportu stosowana jest powszechnie w naszym kraju.

W większości krajów Unii Europejskiej stosowany jest dwustopniowy (połączony

z przeładunkiem) system transportu odpadów. Szybkie wprowadzenie takiego systemu
szczególnie w dużych ośrodkach miejskich pozwoliłoby na zwiększenie efektywności
ekonomicznej i eksploatacyjnej pojazdów pierwszego stopnia wywozu, a także na utrzymanie
ich dotychczasowych gabarytów.

System dwustopniowy:

− umożliwia lepsze wykorzystanie pojazdów do zbierania odpadów i pracy ładowaczy,

− powoduje zmniejszenie natężenia ruchu (na składowisko) a tym samym zmniejsza

obciążenie środowiska,

− umożliwia wstępną segregację odpadów na stacjach przeładunkowych.

Gospodarcze wykorzystanie

Najbardziej ekonomicznym sposobem gospodarczego użytkowania odpadów

komunalnych jest ich powtórne wykorzystanie. Jako przykład można podać opakowania
wielokrotnego użytku. Sprawna organizacja systemu opakowań wielokrotnego użytku może
przynieść wymierne korzyści środowiskowe (ekologiczne) i ekonomiczne. Jak już pisaliśmy
wprowadzenie systemu opakowań szklanych w Danii (zakaz sprzedaży napojów
w

opakowaniach jednorazowych) zaowocował odzyskiem, a więc także powtórnym

wykorzystaniem, 95-98% butelek rocznie.

Kolejną formą gospodarczego wykorzystania odpadów jest recykling, czyli powtórne

wykorzystanie do produkcji surowców pozyskanych z odpadów w procesach selektywnej
zbiórki i segregacji. Organizacja recyklingu jest podstawowym elementem w kompleksowym
systemie gospodarki odpadami. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że w celu
pozyskania surowców o dobrej, akceptowanej przez rynek i powtarzalnej jakości niezbędne
jest gromadzenie jednorodnych, czystych i nie zmieszanych z innymi składników.
Pozyskiwanie surowców wtórnych metodą segregacji pozwala w konsekwencji zmniejszyć
koszt nowego produktu, do którego wytworzenia zastosowano surowiec odzyskany zamiast
naturalnego – produkcja butelek ze stłuczki jest o połowę tańsza, na produkcję aluminium ze
złomu zużywa się 17% mniej energii, a zebranie 60 kg makulatury ratuje jedno drzewo.
Eksperci krajów zachodnich uważają, że segregacja, w tym selektywne zbieranie, może
zmniejszyć strumień odpadów o 30%.

Selektywna zbiórka i segregacja surowców wtórnych może odbywać się:

− metodą zbiórki surowców wtórnych u źródła,

− w zakładach mechanicznego sortowania odpadów,
− w sortowniach ręcznych na stacjach przeładunkowych, w zakładach utylizacji odpadów

lub na składowiskach.
Najczęściej stosowanymi sposobami selektywnej zbiórki odpadów u źródła są:

– system pojemników ustawionych przy domach mieszkalnych,
– system pojemników wyselekcjonowane ustawionych na ulicach,
– system worków na wyselekcjonowane odpady.

W krajach Europy Zachodniej przyjął się system dwóch pojemników uzupełniony

o system zbierania odpadów niebezpiecznych i specjalnych. Miał on na celu uzyskanie
maksymalnej ilości surowców wtórnych dobrej jakości, przy niewielkim obciążeniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

społeczeństwa obowiązkami związanymi z segregacją odpadów. Przy domach mieszkalnych
i na osiedlach ustawiano dwa pojemniki jeden na odpady organiczne do kompostowania
„bio”, drugi na odpady przeznaczone do recyklingu. Zbiórkę odpadów niebezpiecznych
i wielkogabarytowych organizowano oddzielnie. Doświadczenia niemieckie wykazały, że
system dwupojemnikowy daje dobre efekty na terenach gęsto zaludnionych, czyli w
miastach. Można tam stosować metodę naprzemiennego wywozu segregowanych odpadów
tym samym transportem. System ten wymaga jednak sortowania odpadów w zakładzie
utylizacji.

Gwarancję wysokiej jakości wyselekcjonowanych surowców daje system worków na

odpady. Jest on coraz częściej stosowany w Polsce. Selekcjonuje się w ten sposób najczęściej
plastik, szkło i makulaturę. Podejmowane są również próby segregacji tym systemem
odpadów do kompostowania („zielony worek”).

Kompostowanie jest najstarszą, znaną ludzkości, metodą przywracania wartości odpadom.

Została ona przekazana nam przez naturę. Dzięki kompostowaniu substancje organiczne są
oddawane z powrotem przyrodzie. Bez tego, wiecznie trwającego, obiegu materii nie do
pomyślenia byłoby życie na Ziemi.

Naturalny proces kompostowania przebiega bez dostarczania energii z zewnątrz, dzięki

pracy mikroorganizmów. Proces ten nie potrzebuje wysoko rozwiniętych technik. Niskie są
też koszty jego prowadzenia, co jest ważne szczególnie dla małych kompostowni.
Współczesne technologie kompostowania nastawione są na maksymalne przyspieszenie
rozkładu substancji organicznej. Stosuje się w nich różne urządzenia techniczne jak
bioreaktory otwarte i zamknięte, urządzenia napowietrzające pryzmy kompostowe. Dzięki
pomocy tych urządzeń proces kompostowania może zostać skrócony z 3–7 miesięcy do 8–12
tygodni.

Kompostowanie odpadów ma duże znaczenie dla ochrony środowiska, gdyż umożliwia:

− eliminację zagrożeń sanitarnych związanych z usuwaniem odpadów,
− eliminację uciążliwych odorów wydzielanych przez rozkładające się substancje

organiczne,

− zmniejszenie o około 50% objętości odpadów,

− ograniczenie powierzchni wysypisk,
− poprawę struktury gleby, wzrost plonów, zmniejszenie zużycia nawozów mineralnych.

Kompost uzyskiwany z nieselekcjonowanych u źródła odpadów komunalnych jest często

zanieczyszczony pierwiastkami i substancjami szkodliwymi takimi jak metale ciężkie.
Obecnie coraz częściej praktykuje się oddzielne zbieranie składników szczególnie nadających
się do kompostowania (odpadki kuchenne, odpady z ogrodów) i przerabianie na kompost tych
wybranych odpadów czasami stosując jako dodatek inne odpady organiczne z przemysłu
spożywczego. Kompost uzyskany z takich surowców ma lepsze właściwości i można go bez
obawy stosować w rolnictwie i ogrodnictwie.

Kompost może być także uzyskiwany na drodze fermentacji beztlenowej (metanowej).

W procesie tym uzyskuje się dodatkowo biogaz.

Unieszkodliwianie odpadów

Spalanie odpadów jako jedna z metod ich utylizacji, stosowana była w Europie i na

świecie od ponad stu lat. Pierwszą spalarnię odpadów wybudowano w Manchesterze już
w 1873 r. Powszechna krytyka tej metody nastąpiła po awarii spalarni odpadów chemicznych
w Seveso we Włoszech, w wyniku której do środowiska przedostały się znaczne ilości
dioksyn.

Od tego czasu technologie spalania odpadów znacznie udoskonalono. Obecnie spalanie

uważane jest za najbardziej radykalną metodę unieszkodliwiania odpadów. Podczas spalania
odzyskuje się część energii zgromadzonej w odpadach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalety spalania odpadów:

− pełne sanitarne unieszkodliwienie odpadów,

− znaczna redukcja objętości odpadów składowanych na składowiskach,

− produkcja energii cieplnej
− zmniejszenie kosztów transportu dzięki możliwości lokalizacji instalacji w pobliżu miast

a nawet w miastach.

− Wady technologii:

− duże koszty inwestycyjne i eksploatacyjne,
− niewielki odzysk energii podczas spalania w porównaniu do ilości energii odzyskiwanej

przy recyklingu,

− wymaga budowy specjalnych składowisk na odpady technologiczne, które są zaliczane

do niebezpiecznych (zawartość metali ciężkich i innych toksycznych związków
w popiołach i pozostałościach z oczyszczania gazów odlotowych),

− kosztowne i trudne technicznie oczyszczanie spalin (wymagane prawem Unii

Europejskiej).
W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej i związanej z tym konieczności

ograniczenia ilości odpadów składowanych na składowiskach przewiduje się powszechniejsze
stosowanie termicznych metod unieszkodliwiania odpadów w naszym kraju.

Kolejną termiczną metodą unieszkodliwiania odpadów komunalnych jest piroliza.
Przez pojęcie pirolizy śmieci rozumie się endotermiczny proces transformacji termicznej

bogatej w węgiel substancji organicznej, który odbywa się w temperaturze 200–800 stopni C,
w środowisku beztlenowym. Dzięki pirolizie można osiągnąć znaczne zmniejszenie objętości
odpadów. Do jej przeprowadzenia używane są:
– reaktory szybowe (ruch masy powietrza odbywa się pionowo w dół)
– reaktory, w których zgazowanie odbywa się w warstwie fluidalnej,
– reaktory będące obrotowymi bębnami, w których ruch masy powietrza odbywa się

pionowo.
W procesie pirolizy masa odpadów zostaje przekształcona w:

– gaz pirolityczny, który zawiera przede wszystkim parę wodną, wodór, metan, etan i ich

homologi (gaz ten może być wykorzystany jako źródło energii),

– fazę stałą – koks pirolityczny, substancje obojętne oraz pyły ze znaczną zawartością

metali ciężkich,

– fazę płynną – kondensaty wodne i oleiste, składające się z mieszaniny olejów i smół

wody oraz składników organicznych.
Podobnie jak proces spalania odpadów, proces pirolizy jest oparty na drogich

technologiach.

Najpopularniejszą w Polsce metodą unieszkodliwiania odpadów komunalnych jest ich

składowanie na składowiskach. Problemowi składowania poświęcony jest następny
podrozdział poradnika.

Dotychczasowe doświadczenia rozwiniętych krajów świata wykazał, że nie ma

uniwersalnej metody unieszkodliwiania odpadów komunalnych – każda ma jakieś wady
i zalety. Nie ma także metody całkowitej likwidacji odpadów komunalnych (składowanie
pozostałości po zastosowaniu różnych metod jest niezbędne). Metody unieszkodliwiania całej
masy odpadów prowadzą do wytwarzania nowych odpadów, które wymagają dalszego
unieszkodliwiania. W świetle powyższych faktów za właściwy uważa się kompleksowy
model unieszkodliwiania odpadów komunalnych charakteryzujący się komplementarnością i
elastycznością technologii.

Komplementarność wymaga zastosowania kilku technologii, z których każda pozwala

unieszkodliwić określoną część odpadów w sposób najefektywniejszy i najprostszy a zarazem
najkorzystniejszy dla mieszkańców i środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Elastyczność polega na takim zestawieniu technologii i prognozowaniu możliwości ich

rozwoju, aby można było na bieżąco dostosowywać działalność zakładu do zmieniających się
warunków zewnętrznych takich jak jakość odpadów czy zapotrzebowanie na surowce wtórne
i energię.

Schemat kompleksowej gospodarki odpadami przedstawiono na rysunku 1.

Rys. 1. System kompleksowej gospodarki odpadami komunalnymi
Źródło: Przywarska R. Poprawa stanu gospodarki odpadami komunalnymi = aktualne zadania polskich gmin.
Ochrona powietrza i gospodarka odpadami, Nr 1, 1995.

4.3.2.Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Jakie znasz zasady postępowania z odpadami komunalnymi zgodne z wymogami ochrony

środowiska?

2) Jakie rodzaje pojemników stosowane są najczęściej do gromadzenia odpadów?
3) Czy potrafisz wyjaśnić pojęcia jednostopniowy i dwustopniowy transport odpadów?
4) Na czym polega proces segregacji odpadów?
5) Jakie znaczenie dla ochrony środowiska ma kompostowanie?
6) Jakie są zalety i wady spalania odpadów?
7) W jakiej temperaturze przebiega piroliza odpadów?
8) Na czym polega kompleksowy model unieszkodliwiania odpadów komunalnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny gospodarki odpadami na terenie miejsca Twojego zamieszkania lub

miejscowości, w której zlokalizowana jest szkoła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z podstawowymi zasadami gospodarowania odpadami,
2) zapoznać się z przepisami prawnymi regulującymi gospodarowanie odpadami (Ustawa

o odpadach i Prawo ochrony środowiska),

3) zapoznać się z systemem gospodarki odpadami na badanym obszarze,
4) ustalić:

– czy prowadzone są działania mające na celu ograniczenie ilości odpadów?
– w jaki sposób gromadzone są odpady na badanym obszarze?
– jakie rozwiązania zastosowano przy transporcie odpadów?
– czy i jakie działania prowadzone są w celu gospodarczego wykorzystania odpadów?

kto jest ich inicjatorem i wykonawcą?

– jakie zastosowano metody unieszkodliwiania odpadów?
– czy podejmowane działania są zgodne z opracowanym (miejskim, gminnym)

programem ochrony środowiska?

5) dokonać oceny systemu gospodarowania odpadami na badanym obszarze, pod kątem

zgodności z zasadami nowoczesnej gospodarki odpadami i obowiązującym w Polsce
ustawodawstwem,

6) wypisać na tablicy wnioski i krótko je uzasadnić.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– miejski lub gminny program ochrony środowiska,
– program gospodarki odpadami i informacja na temat realizacji zadań z zakresu

gospodarki odpadami na badanym obszarze,

– literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny termicznego unieszkodliwiania odpadów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z termicznymi metodami unieszkodliwiania odpadów,
2) ustalić jakie właściwości powinny posiadać odpady komunalne przeznaczone do spalania

w spalarniach odpadów,

3) zapoznać się z technologią spalania i pirolizy odpadów,
4) sprecyzować wady i zalety zastosowania spalania jako metody unieszkodliwienia

odpadów,

5) sprecyzować wady i zalety zastosowania pirolizy odpadów,
6) określić, na podstawie dostępnych danych statystycznych, właściwości odpadów

komunalnych wytwarzanych w Polsce,

7) określić na podstawie dostępnych danych, właściwości odpadów komunalnych

produkowanych w badanym regionie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) dokonać oceny możliwości i celowości zastosowania termicznych metod

unieszkodliwiania odpadów w kraju i regionie,

9) przedyskutować problem w klasie,
10) sformułować wnioski i wypisać je na tablicy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– informacje na temat właściwości odpadów wytwarzanych w Polsce,
– informacje na temat ilości i właściwości odpadów komunalnych wytwarzanych

w regionie,

– literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Opracuj koncepcję kompleksowego modelu zagospodarowania odpadów na wybranym

obszarze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z kompleksowym modelem zagospodarowania odpadów,
2) przedyskutować w klasie zalety i wady tego modelu,
3) zebrać dane na temat ilości produkowanych na danym obszarze odpadów komunalnych,
4) zapoznać się z charakterystyką odpadów komunalnych,
5) ustalić czy zakłady przemysłowe zlokalizowane na tym obszarze produkują odpady

zbliżone składem do komunalnych i w jakiej ilości,

6) zaproponować metody odzysku i unieszkodliwiania odpadów i uzasadnić celowość ich

zastosowania na wybranym terenie,

7) ustalić sposoby gromadzenia i transportu odpadów,
8) opracować wstępną koncepcję i przedyskutować w klasie,
9) opracować ostateczną koncepcję kompleksowego modelu zagospodarowania odpadów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– informacje na temat ilości i składu odpadów na badanym obszarze,
– literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) scharakteryzować jedno i dwustopniowy transport odpadów?

2) podać przykłady powtórnego wykorzystania odpadów?

3) wymienić zalety segregacji odpadów?

4) wymienić sposoby kompostowania odpadów?

5) scharakteryzować termiczne metody unieszkodliwiania odpadów?

6) scharakteryzować kompleksowy model gospodarki odpadami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Składowanie odpadów komunalnych

4.4.1. Materiał nauczania

Składowanie powinno być ostateczną formą unieszkodliwiania odpadów, których nie

wykorzystano gospodarczo lub nie unieszkodliwiono w inny sposób; polega ono na
bezpiecznym dla środowiska deponowaniu ich w miejscach przeznaczonych do tego celu.
W Unii Europejskiej zakłada się, że na składowiska powinny trafiać tylko te odpady, które nie
nadają się do dalszego wykorzystania. Niestety w Polsce zdecydowana większość odpadów
trafiających na składowiska nie została poddana wcześniej segregacji w celu odzyskania
z nich surowców wtórnych, nie oddzielono też od nich frakcji organicznej i odpadów
niebezpiecznych. Duże zastrzeżenia budzi także bezpieczeństwo ekologiczne większości
naszych składowisk (ich lokalizacja i rodzaj zabezpieczenia). Taki stan rzeczy stwarza i długo
jeszcze stwarzać będzie poważne problemy ekologiczne i ekonomiczne.

Składowisko odpadów to zlokalizowany i urządzony zgodnie z przepisami obiekt

budowlany zorganizowanego deponowania odpadów o znanych właściwościach.

Na składowiskach odpadów komunalnych, zwanych też w literaturze wysypiskami

sanitarnymi lub składowiskami odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, składane są
najczęściej następujące rodzaje odpadów:
− odpady domowe,

− z biur, handlu i usług, obiektów użyteczności publicznej i innych elementów

infrastruktury miejskiej i wiejskiej,

− z kompostowni,

− stabilizowany osad z oczyszczalni ścieków,

− przemysłowe komunalnopodobne,
− budowlane,

− popiół i żużel z lokalnych kotłowni.

Odpady te składowane są w formie zmieszanej i zawierają znaczne ilości substancji

organicznej. W wyniku długotrwałych naturalnych procesów fizycznych, chemicznych
i

biologicznych z odpadów tych powstaje materiał glebopodobny. Wszystkim tym

przemianom towarzyszy pojawienie się odcieków i gazów wysypiskowych, o których
pisaliśmy więcej w poprzednich zeszytach poradnika poświęconych odpadom. Zgodnie
z krajowymi przepisami ochrony środowiska na składowiskach odpadów komunalnych nie
można składować odpadów niebezpiecznych, chyba że zostaną do tego celu przygotowane
specjalne, odpowiadające wymaganiom prawnym, kwatery. Odpadów niebezpiecznych nie
można mieszać z komunalnymi. Niestety jak już pisaliśmy, w naszym kraju odpady
komunalne zawierają domieszkę odpadów niebezpiecznych ponieważ nie ma mechanizmów
pozwalających na ich wyodrębnienie w miejscu powstawania.

W Polsce odpady komunalne składowane są na wysypiskach:

− niezorganizowanych,
− półzorganizowanych,

− zorganizowanych.

Składowiska niezorganizowane zlokalizowane są zwykle w naturalnych zagłębieniach

terenu lub wyrobiskach, bez dodatkowego specjalnego przygotowania i zabezpieczenia.
W efekcie takiego składowania mamy do czynienia z:
− niekontrolowaną emisją gazów składowiskowych i substancji odoryzujących

do atmosfery,

− zanieczyszczeniem wód powierzchniowych i podskórnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− zanieczyszczeniem otaczających obszarów rozwiewanymi ze składowiska odpadami

frakcji lekkiej i pyłami,

wzrostem populacji ptactwa i gryzoni.

Składowiska półzorganizowane – stanowią formę przejściową w dążeniu do prawidłowej

organizacji gospodarki odpadami. Stosuje się na nich izolację składowanych odpadów od
podłoża za pomocą geomembrany (patrz rys. 2). Zabezpieczenie to jednak nie wystarcza dla
pełnej ochrony środowiska przed emisją ciekłych i gazowych substancji szkodliwych.

Składowiska zorganizowane – posiadają właściwą lokalizację, z uwzględnieniem

kryteriów hydrogeologicznych i geotechnicznych, spełniają określone prawem wymogi
techniczne i są odpowiednio eksploatowane.

Składowiska odpadów komunalnych (wysypiska sanitarne) należą do grupy

skomplikowanych obiektów inżynierskich, ponieważ charakteryzuje je:
− powierzchnia od kilku do kilkuset tysięcy metrów kwadratowych,

− pojemność od kilku tysięcy do kilkunastu milionów metrów sześciennych odpadów,
− miąższość składowanych odpadów od kilku do kilkudziesięciu metrów,

− okres eksploatacji do kilkudziesięciu lat,

− maksymalna szczelność i minimalne oddziaływanie na otoczenie.

Stopień uciążliwości składowisk komunalnych dla środowiska zależy od:

− fizycznych chemicznych i biologicznych właściwości odpadów,

− ilości składowanych odpadów,

− właściwości gruntu, na którym zlokalizowano składowisko (warunki wodne,

przepuszczalność),

− rzeźby terenu,

− sposobu zagospodarowania składowiska i jego najbliższego otoczenia,

− sposobu urządzenia i eksploatacji (zastosowania izolacji i innych zabezpieczeń),
− sposobu rekultywacji,

− odległości od osiedli ludzkich.

Wszystkie te czynniki mają bardzo istotne znaczenie. Jeżeli któryś z nich zostanie

zaniedbany efektywność nakładów poniesionych na urządzenie i eksploatację składowiska
może być ograniczona a nawet zniweczona. W celu dokonania możliwie najwłaściwszej
lokalizacji składowiska należy uwzględnić warunki demograficzne, topograficzne,
geologiczne, klimatyczne i zasady gospodarki przestrzennej. Lokalizacja składowiska
powinna uzyskać akceptację społeczności lokalnej, co na ogół jest bardzo trudne i często
zmusza do rezygnacji z właściwej z punktu widzenia ochrony środowiska decyzji
lokalizacyjnej.

W celu sporządzenia programu składowiska odpadów komunalnych należy:

− określić rejon obsługiwany przez projektowane składowisko,

− przyjąć okres obliczeniowy eksploatacji składowiska,
− ustalić ilość odpadów nagromadzonych w okresie obliczeniowym,

Całkowita powierzchnia terenu składowiska powinna być o 40 do 100% większa od

obliczonej powierzchni obszaru składowania z uwagi na konieczność zabezpieczenia
odpowiedniej infrastruktury takiej jak zaplecze techniczne i socjalne, ciągi komunikacyjne,
pasy zieleni izolacyjnej. Ponadto składowisko powinno posiadać strefę ochronną (izolacyjną),
której celem jest minimalizacja uciążliwości dla otoczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Schemat uszczelnienia podłoża składowiska odpadów – uszczelnienie podwójne

Źródło: Skalmowski S., Dindorf L.,: Inwestycje komunalne w ochronie środowiska. Część trzecia, Gospodarka
odpadami, Wydawnictwo PROEKO Warszawa 1995.

Więcej informacji pomocnych w programowaniu i projektowaniu składowisk odpadów

znajdziesz w opracowaniu Czesławy Rosik – Dulewskiej pt. „Gospodarka odpadami”
(PWN 2001) oraz w poradniku „Inwestycje komunalne w ochronie środowiska” autorstwa
Krzysztofa Skalmowskiego i Lesława Dindorfa (PROEKO 1993).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1) Czy potrafisz zdefiniować pojęcie składowiska odpadów?
2) Jakie odpady składowane są najczęściej na składowiskach odpadów komunalnych?
3) Jakich odpadów nie można składować na składowiskach odpadów komunalnych?
4) Jakie znasz rodzaje składowisk odpadów komunalnych?
5) Od czego zależy stopień uciążliwości składowisk komunalnych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny oddziaływania składowiska odpadów na środowisko.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeprowadzić wizję lokalną w terenie bądź zapoznać się z lokalizacją i charakterystyką

wybranego składowiska odpadów,

2) określić typ składowiska,
3) określić rodzaj zabezpieczenia składowiska,
4) zapoznać się ze składem odpadów wywożonych na składowisko,
5) zapoznać się z wynikami analiz wód odciekowych,
6) zapoznać się z analizą składu powietrza w rejonie składowiska,
7) dokonać oceny sposobu zagospodarowania składowiska,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) dokonać oceny odległości od osiedli ludzkich,
9) dokonać oceny zagospodarowania strefy ochronnej wokół składowiska,
10) ocenić czy na składowisku żerują ptaki,
11) dokonać oceny oddziaływania składowiska na otoczenie,
12) zaprezentować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– charakterystyka wybranego składowiska odpadów,
– dane dotyczące ilości i rodzaju deponowanych odpadów,
– literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaprogramuj składowisko odpadów komunalnych dla wybranego rejonu (miasta, gminy,

związku gmin).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) korzystając z literatury zapoznać się z metodami programowania składowisk odpadów

komunalnych,

2) określić rejon obsługiwany przez programowane składowisko,
3) uwzględnić warunki demograficzne, topograficzne, geologiczne, klimatyczne, oraz

zapoznać się z planem przestrzennego zagospodarowania terenu,

4) ustalić okres obliczeniowy eksploatacji składowiska,
5) obliczyć ilość odpadów nagromadzoną w okresie obliczeniowym,
6) obliczyć powierzchnię składowania odpadów,
7) ustalić całkowitą powierzchnię składowiska,
8) zaproponować technologię składowania odpadów,
9) zaproponować rodzaj i usytuowanie infrastruktury,
10) zaproponować sposoby zabezpieczenia środowiska przed negatywnym oddziaływaniem

składowiska,

11) zaproponować wielkość i kształt strefy ochronnej,
12) ustalić przebieg ciągów komunikacyjnych,
13) zaproponować organizację monitoringu składowiska,
14) sporządzić uproszczony program składowiska odpadów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) definiować pojęcie

wody

odciekowej?

2) wymienić rodzaje składowisk komunalnych występujących w Polsce?

3) zdefiniować pojęcie strefy ochronnej składowiska?

4) określić jakich odpadów nie można składować na składowiskach

komunalnych?

5) wymienić czynniki decydujące o uciążliwości składowisk?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Gospodarcze wykorzystanie odpadów

4.5.1. Materiał nauczania

Gospodarcze wykorzystanie odpadów jest najskuteczniejszą metodą likwidacji ich

uciążliwości. Polega na odpowiednim przetworzeniu odpadów, w celu ich późniejszego
przemysłowego lub nieprzemysłowego wykorzystania jako:
– surowce wtórne (żelazo, makulatura, szkło, tworzywa sztuczne),
– substancje do nawożenia w rolnictwie (komposty z odpadów komunalnych, szlamy

i osady ściekowe),

– materiały do budowy dróg i rekultywacji terenów (np. odpady górnicze, odpady

przeróbcze kruszyw, pyły lotne).
System cyklicznego, gospodarczego wykorzystywania odpadów (poprodukcyjnych

i poużytkowych) jako surowców wtórnych określa się pojęciem recyklingu, który przynosi
wymierne korzyści ekonomiczne oraz ekologiczne. Ogólną klasyfikację wykorzystywanych
surowców wtórnych według F. Jurasza przedstawia rysunek 3.

Pozyskiwanie i wykorzystywanie surowców wtórnych z odpadów poużytkowych jest

często bardziej skomplikowane oraz pracochłonne w stosunku do wykorzystywania odpadów
poprodukcyjnych, ponieważ ich źródła są bardziej rozproszone a surowce stanowią zazwyczaj
mieszaninę różnych składników, często zanieczyszczonych.

Przedmiotem recyklingu obok już wymienionych (złom metali, stłuczka szklana,

makulatura, tworzywa sztuczne) są również wszelkie wyroby wycofane z eksploatacji,
budowle, urządzenia, maszyny, środki transportu, wyroby wybrakowane.

Recykling odpadów może się odbywać przez:

– ponowne, wielokrotne użycie materiału lub produktu, po dodatkowym procesie

uzdatniającym (wielokrotne użytkowanie opakowań szklanych, regeneracja części
zamiennych),

– wtórne wykorzystanie surowców bez zmiany ich stanu i składu do wytworzenia nowych

produktów (wykorzystanie stłuczki szklanej jako wypełniacza do materiałów
budowlanych, makulatury do wytwarzania papieru),

– wykorzystanie surowca wtórnego połączone ze zmianą jego stanu oraz składu

(przetworzenie odpadów na kompost, przetwarzanie termiczne odpadów w celu
pozyskania energii).

Proces recyklingu obejmuje trzy fazy:

– pozyskiwania (odpłatne lub nieodpłatne pozyskiwanie surowców wtórnych z różnych

odpadów poprodukcyjnych i poużytkowych od ludności, rzemieślników, organizacji
społecznych),

– uzdatniania (segregowanie, czyszczenie, rozdrabnianie, granulowanie, przetapianie),
– gospodarczego wykorzystania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Ogólna klasyfikacja surowców wtórnych

Źródło: Jurasz F., Gospodarka odpadami wtórnymi. PWN, Warszawa 1989.

Wykorzystanie osadów ściekowych

Osady ściekowe przeznaczone do gospodarczego wykorzystania muszą być odpowiednio

do tego celu przygotowane poprzez poddawanie ich obróbce biologicznej, chemicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

termicznej lub innemu procesowi. Obniża to podatność osadów ściekowych na procesy gnicia
i eliminuje zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi.

Ustawa o odpadach z dnia 27 lipca 2001 roku dopuszcza stosowanie komunalnych

osadów ściekowych:
– w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do

obrotu handlowego, włącznie z uprawami przeznaczonymi do produkcji pasz,

– do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne,
– w celu dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki

odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy
i zagospodarowania terenu,

– do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu,
– do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz.

Wyboru metody unieszkodliwiania lub zagospodarowania osadów ściekowych dokonuje

się na podstawie:
– analizy składu chemicznego osadu (określenia zawartości substancji organicznej,

substancji nawozowo-odżywczych, metali ciężkich, toksycznych związków
organicznych),

– analizy stanu sanitarnego osadu (ilość i rodzaj drobnoustrojów chorobotwórczych

występujących w osadzie),

– analizy cech fizycznych (konsystencja – płynna, mazista, ziemista).

Wykorzystanie określonych form osadu ściekowego (płynnych, mazistych, ziemistych) do

rekultywacji gruntów zależy od kierunku rekultywacji oraz technicznych możliwości
wprowadzenia osadu do gleby. Rekultywacyjna dawka osadów ściekowych może wynosić
100–500 m

osadu ziemistego/ha lub 50–250 Mg s.m. osadu/ha w przypadku zastosowania

osadu w postaci płynnej.

Stosowanie osadów ściekowych do użyźnienia gleb może służyć dwojakim celom. Po

pierwsze rekultywacji gruntów bezglebowych, po drugie zwiększeniu produktywności gleb
przez wprowadzenie do nich próchniczotwórczych substancji organicznych zawartych
w osadach. Na podstawie procentowej zawartości substancji organicznej w osadzie oraz
próchnicy w użyźnianym gruncie, dokonuje się obliczenia właściwej dawki osadu, jaką
należy wprowadzić do gleby, aby uzyskać zakładaną żyzność.

Należy pamiętać, że użyźnianie gleb z uwagi na ich przeznaczenie (produkcja żywności

dla ludzi, paszy dla zwierząt) wymaga spełnienia ostrzejszych wymogów sanitarnych niż
w przypadku nieużytków poprzemysłowych przeznaczonych na cele nierolnicze.

Osady ściekowe, które nie zawierają nadmiernych ilości metali ciężkich mogą być

bezpośrednio przerabiane na kompost. Proces ten prowadzony jest na wolnym powietrzu lub
w komorach zamkniętych. Osady ściekowe mogą być kompostowane razem
z

wyselekcjonowanymi odpadami miejskimi, ogrodowymi, przemysłu drzewnego,

spożywczego itp. Uzyskuje się dzięki temu odpowiedni produkt do nawożenia gleb,
rekultywacji gruntów lub warstwy izolacyjnej podczas eksploatacji składowiska.

Osady ściekowe wykorzystuje się również w celach przemysłowych:

– do produkcji biogazu,
– do przerobu i wykorzystywania tłuszczów z osadów,
– do produkcji mas plastycznych z osadu czynnego,
– wykorzystanie osadu czynnego jako karmy uzupełniającej dla zwierząt domowych.

Warunki, jakie muszą być spełnione przy gospodarczym wykorzystywaniu komunalnych

osadów ściekowych ściśle określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia
2002 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych.

Zgodnie z Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628 z późn.

zm.) zabrania się stosowania osadów ściekowych na:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody,
– wewnętrznych terenach ochrony pośredniej stref ochronnych ujęć wody,
– w pasie gruntu o szerokości 50 m bezpośrednio przylegającego do brzegów jezior

i cieków,

– na terenach zalewowych, czasowo podtopionych i bagiennych,
– na terenach czasowo zamarzniętych i pokrytych śniegiem,
– na gruntach o dużej przepuszczalności, stanowiących w szczególności piaski luźne

i słabogliniaste oraz piaski gliniaste lekkie, jeżeli poziom wód gruntowych znajduje się
na głębokości mniejszej niż 1,5 m poniżej powierzchni gruntu,

– na gruntach rolnych o spadku przekraczającym 10%,
– na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych,
– na terenach położonych w odległości mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu

mieszkalnego lub zakładu produkcji żywności,

– na gruntach, na których rosną rośliny sadownicze i warzywa, z wyjątkiem drzew

owocowych,

– na gruntach przeznaczonych pod uprawę roślin jagodowych i warzyw, których części

jadalne bezpośrednio stykają się z ziemią i są spożywane w stanie surowym – w ciągu
18 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie zbiorów,

– na gruntach wykorzystywanych na pastwiska i łąki,
– na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Na czym polega gospodarcze wykorzystanie odpadów?
2) Co rozumiesz przez pojęcie recyklingu?
3) Jakie znasz poszczególne fazy recyklingu?
4) Jakie znasz sposoby gospodarczego wykorzystania osadów ściekowych?
5) W jakich miejscach nie powinno się wykorzystywać osadów ściekowych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oceń gospodarcze wykorzystanie surowców wtórnych w Twojej miejscowości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić rodzaj surowców wtórnych, które podlegają procesowi recyklingu,
2) przeanalizować trudności w pozyskiwaniu i wykorzystaniu surowców wtórnych,
3) określić korzyści ekologiczne oraz ekonomiczne, jakie przynosi stosowanie recyklingu,
4) wypełnić tabelę określającą rodzaj oraz ilość surowców wtórnych poddawanych

recyklingowi w analizowanej miejscowości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaj surowca

Recykling surowca [%]

Aluminium
Papier
Szkło
Metale (stal, żelazo)
Tworzywa sztuczne

Inne

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj kampanię informacyjno-promocyjną na rzecz propagowania recyklingu

organicznego – kompostowania odpadów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić cel działania,
2) poszerzyć wiedzę na temat kompostowania (technologie kompostowania, sposoby

wykorzystania, efekty przyrodnicze, ekonomiczne),

3) określić rezultaty, które zamierza osiągnąć,
4) określić odbiorców kampanii,
5) określić zadania do realizacji,
6) sporządzić materiały informacyjne dotyczące kompostowania (ulotki, foldery plakaty).

Wyposażenie stanowiska pracy:

– mazaki,
– plansze do przygotowania materiałów informacyjnych,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj zagospodarowanie osadów ściekowych z miejscowej oczyszczalni ścieków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z możliwościami gospodarczego wykorzystania osadów ściekowych,
2) ustalić wymogi, jakie muszą spełnić osady ściekowe wykorzystywane gospodarczo,
3) zbadać miejscowe potrzeby w zakresie ewentualnego wykorzystywania osadów

ściekowych do określonych celów,

4) zbadać zainteresowanie odpowiednich służb gospodarczym wykorzystaniem osadów

ściekowych,

5) zaproponować określone rozwiązania w zakresie gospodarowania osadami ściekowymi

z miejscowej oczyszczalni, uwzględniając:

– skład chemiczny osadu (zawartość substancji organicznej, substancji nawozowo-

odżywczych, metali ciężkich, toksycznych związków organicznych),

– stan sanitarny osadu (ilość i rodzaj drobnoustrojów chorobotwórczych

występujących w osadzie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– cechy fizyczne (konsystencje – płynna, mazista, ziemista).

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn. zm.),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie komunalnych

osadów ściekowych (Dz. U. 2002 r., Nr 134, poz. 1140),

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

1) wymienić oraz ocenić gospodarcze wykorzystanie odpadów?

2) definiować pojęcie

recyklingu?

3) określić wymogi, jakie powinien spełniać osad ściekowy

wykorzystywany

gospodarczo?

4) wskazać możliwości przemysłowego i nieprzemysłowego

wykorzystania osadu ściekowego?

5) wskazać korzyści wypływające z gospodarczego wykorzystania

odpadów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Gospodarka odpadami przemysłowymi – wykorzystanie

i unieszkodliwianie

4.6.1. Materiał nauczania

Przez pojęcie gospodarowania odpadami, w myśl ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku

o odpadach, rozumie się:
– zbieranie (każde działanie, w szczególności umieszczanie w pojemnikach, segregowanie i

magazynowanie odpadów, które ma na celu przygotowanie ich do transportu do miejsc
odzysku lub unieszkodliwiania),

– transport (do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania),
– odzysk (wykorzystanie),
– unieszkodliwianie.

W świetle obowiązującej ustawy o odpadach, wytwórca odpadów jest zobowiązany do

stosowania takich sposobów produkcji lub form usług (w tym także surowców i materiałów),
które zapobiegają powstawaniu odpadów lub pozwalają utrzymać na możliwie najniższym
poziomie ich ilość.

Wytwórcą odpadów jest każdy, którego działalność lub bytowanie powoduje

powstawanie odpadów, jak również każdy, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie,
mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów.

Szczególny nacisk w gospodarowaniu odpadami (oprócz zapobiegania powstawaniu)

ustawa kładzie na zwiększenie ich wykorzystania, które polega na wszelkich działaniach, nie
stwarzających zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi oraz dla środowiska.

Działania te obejmują wykorzystanie odpadów w całości bądź w części lub prowadzą do

odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii, stosując w tym celu:
– wykorzystanie odpadów jako paliwa dla odzyskania energii,
– regenerację,
– recykling (odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów

zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym),

– powtórną rafinację olejów.

Wykorzystanie odpadów polega na ich użyciu w celach przemysłowych lub też

nieprzemysłowych (w budownictwie, roboty inżynieryjno-drogowe), po ich odpowiednim
przygotowaniu (oczyszczenie, dezynfekcja).

Procesy odzysku odpadów precyzuje załącznik nr 6 do Ustawy o opadach z dnia

27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn. zm.).

Odpady przemysłowe mogą być wykorzystywane jako surowce wtórne w postaci złomu

metali, szkła, tworzyw sztucznych, makulatury lub jako surowce do produkcji półfabrykatów np.:
– z żużli i popiołów lotnych,
– z odpadów przemysłu drzewnego, włókienniczego, ceramicznego,
– tworzyw sztucznych.

Mogą być również wykorzystywane jako materiały do budowy dróg oraz rekultywacji

terenów (odpady przeróbcze kruszyw, żużle hutnicze, pyły lotne, odpady górnicze).

W Polsce ponad połowa ogólnej masy odpadów (z wyłączeniem odpadów komunalnych)

jest wykorzystywana. Tylko w 2001 roku z ogólnej masy wytworzonych odpadów
przemysłowych:
– 2,7% unieszkodliwiono bez składowania,
– 16,6% skierowano na składowiska,
– 2,6% gromadzono przejściowo.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odpady przemysłowe mogą być z powodzeniem unieszkodliwiane za pomocą metod

fizykochemicznych, które wykazują większe zróżnicowanie.

Do podstawowych procesów chemicznych wykorzystywanych do unieszkodliwiania

odpadów należą:
– absorpcja – pochłanianie gazu przez ciecz, rzadziej gazu lub cieczy przez ciało stałe,
– cementacja – przemiana luźnego materiału w zwięzły utwór wskutek wypełniania przez

spoiwo (związki humusowe, węglan wapnia, tlenki żelaza i glinu) wolnych przestrzeni
między ziarnami tego osadu,

– hydroliza – reakcja podwójnej wymiany zachodząca między wodą a substancją w niej

rozpuszczoną, prowadząca do powstania cząsteczek nowych związków chemicznych,

– neutralizacja – (zobojętnianie) reakcja chemiczna między kwasem i zasadą,
– strącanie – wydzielanie z roztworu substancji w postaci osadu,
– utlenianie – proces polegający na odłączaniu elektronów od jonu, atomu lub grupy

atomów, w wyniku czego wzrasta stopień utlenienia pierwiastka oddającego elektrony.

Procesy fizyczne wykorzystywane w celu unieszkodliwiania odpadów przemysłowych,

to przede wszystkim:
– adsorpcja – proces zachodzący na granicy dwu faz, w wyniku którego stężenie substancji

na granicy faz jest większe (adsorpcja dodatnia) lub mniejsze (adsorpcja ujemna) niż
w głębi fazy,

– desorpcja – proces odwrotny do adsorpcji,
– destylacja – proces fizykochemiczny polegający na przeprowadzeniu przez ogrzanie

substancji ciekłych w stan pary, skropleniu (kondensacji) par przez oziębienie i następnie
zebraniu skroplonych par (czyli destylatu) w specjalnym naczyniu,

– filtracja – metoda oddzielania płynów (zwłaszcza cieczy) od zawieszonych w nich

cząstek ciała stałego,

– fluktuacja – chwilowe odchylenie jakiejś wielkości fizycznej od jej średniej wartości,
– flotacja – metoda rozdzielania lub wzbogacania w ośrodu wodnym rozdrobnionych

kopalin użytecznych (o ziarnach poniżej 0,5 mm),

– mieszanie – wymuszanie ruchu cząsteczek lub cząstek danego środowiska,
– odwirowanie – rozdzielanie składników mieszaniny niejednorodnej (emulsji lub

zawiesiny) w wyniku wykorzystania różnicy gęstości składników,

– osmoza – samorzutne przenikanie rozpuszczalnika (wywołane dyfuzją) z roztworu

o mniejszym stężeniu do roztworu o stężeniu większym (lub z czystego rozpuszczalnika
do roztworu),

– rozdrabnianie,
– sedymentacja – samorzutne opadanie cząstek ciała stałego rozproszonego w cieczy,

zachodzące pod wpływem siły ciężkości.
W pierwszej kolejności należy poddawać odzyskowi lub unieszkodliwieniu odpady

w miejscu ich powstawania. Jeśli jednak jest to niewykonalne, należy przekazać odpady do
najbliżej położonych miejsc, w których będą mogły być poddane opisanym procesom.

Ustawa o odpadach reguluje szczególne zasady gospodarowania niektórymi rodzajami

odpadów, takimi jak: odpady zawierające PCB, oleje odpadowe, odpady pochodzące
z wytwarzania lub przetwarzania dwutlenku tytanu, zużyte baterie i akumulatory.

Wyboru sposobu postępowania z odpadami dokonuje się przede wszystkim w oparciu

o ich własności. Dla przykładu omówiono poniżej najczęściej stosowane sposoby
fizykochemicznego unieszkodliwiania wybranych grup odpadów:
– Unieszkodliwianie emulsji olejowych
– Proces unieszkodliwienia odbywa się w instalacji do elektrostatyczno-elektrolitycznego

rozbijania emulsji olejowych. Ma tu zastosowanie zjawisko osadzania się zjonizowanych
w polu elektrostatycznym kropelek oleju na powierzchniach elektrod oraz procesy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

koagulacji i absorpcji. Dzięki tym procesom powstaje zdeemulgowany olej, nasycony
dodatkowo powstającymi w trakcie elektrolizy wody gazami (tlen i wodór), który
wypływa na powierzchnię.

– Unieszkodliwianie odpadów w przemyśle mięsnym
– Odpady należące do wymienionej grupy, przeznaczone do utylizacji przechowywane są

w zbiornikach magazynowych, po czym poddawane są rozdrobnieniu. Rozdrobnione
odpady trafiają do destruktorów, których zadaniem jest gotowanie i sterylizacja odpadów
poubojowych. Po tym procesie odpady kierowane są do koryta destruktora, gdzie
następuje wstępne oddzielenie tłuszczu, a pozostała miazga mięsno-kostna kierowana jest
na prasę, gdzie ulega odfiltrowaniu. W efekcie otrzymuje się wytłoki zbrylone o
zawartości tłuszczu max 12%, zawartości wody max 10% oraz tłuszcz techniczny
zanieczyszczony, który jest kierowany do odstojnika tłuszczu, następnie po odstaniu do
zbiornika tłuszczu technicznego.

– Unieszkodliwianie odpadów rolno-spożywczych
– Odpady mączne można zastosować do brykietowania materiałów pylistych, poddając je

procesowi hydrolizy, następnie mieszając z materiałem drobnoziarnistym (pył, miał
węglowy, węgiel drzewny, pasze). Uzyskaną mieszankę formuje się w postaci brykietu w
prasach.

– Odwodnione odpady po ekstrakcji kawy zbożowej są wykorzystywane jako surowiec do

sporządzania kiszonek lub jako dodatek do pasz.

– Z odpadowych pestek owoców można z kolei produkować węgiel aktywowany w wyniku

procesu suszenia i karbonizacji w jednostopniowym piecu obrotowym w temperaturze
600°C, a następnie parogazowej karbonizacji w piecu obrotowym w tempertaurze 900°–
1000°C.

– Unieszkodliwianie odpadów z tworzyw sztucznych
– Odpady gumowe stosuje się do produkcji miału gumowego stosowanego do wytwarzania

materiałów izolacyjnych, betonów, pianki gumowej na kształtki meblowe, mieszanek
mineralno-bitumicznych używanych w drogownictwie, produkcji różnych wyrobów (mat
i siedzeń samochodowych, wykładzin podłogowych, wycieraczek). Odpady tego rodzaju
wykorzystuje się również do wytwarzania energii cieplnej metodą spalania
(w odpowiednio przystosowanych piecach, ze względu na emisję zanieczyszczeń).

– Odpady z folii polietylenowej są wykorzystywane do produkcji worków na śmieci.

Natomiast z odpadów gąbczastych (rozdrobniona pianka poliuretanowa zmieszana
z pierzem kurzym) przygotowuje się materiały wyściółkowe do mebli tapicerowanych.

– Utylizacja i unieszkodliwianie odpadów lakierniczych
– W Instytucie Mineralnych Materiałów Budowlanych w Opolu opracowano jedną

z metod spalania szlamów z przemysłu farb i lakierów w cementowym piecu
obrotowym. W fazie początkowej odpady są mieszane w specjalnym mieszalniku
odpadów płynnych z innymi odpadami stałymi (trocinami), co pozwala dozować
otrzymaną mieszaninę do pieca wspólnie z paliwem podstawowym. Wysoka temperatura
pieca obrotowego podczas spalania (ok. 1450°C) oraz długi czas pobytu gazu w tej
temperaturze – powyżej 5 sekund powoduje, że wszelkiego typu rozpuszczalniki
stosowane w lakierniach ulegają rozkładowi. Pozostałości po spalaniu lakierów,
zawierające w swym składzie metale ciężkie, są w całości absorbowane przez klinkier
cementowy.

Prowadzone badania potwierdziły pozytywne efekty ekonomiczne oraz ekologiczne,

wykorzystania procesu produkcji klinkieru cementowego do unieszkodliwiania odpadów
lakierniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Co rozumiesz przez pojęcie wykorzystania odpadów?
2) Jakie znasz sposoby wykorzystania i unieszkodliwiania odpadów przemysłowych?
3) Jakie są metody chemiczne unieszkodliwiania odpadów?
4) Jakie są fizyczne metody unieszkodliwiania odpadów?
5) Wymień rodzaje odpadów przemysłowych, co do których obowiązują szczególne zasady

postępowania,

6) W jaki sposób można unieszkodliwić poszczególne rodzaje odpadów?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj program gospodarki odpadami przemysłowymi w wybranym zakładzie

przemysłowym

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dokonać wyboru zakładu przemysłowego (branża, wielkość, liczba zatrudnionych

pracowników, lokalizacja zakładu),

2) uwzględnić w programie gospodarki odpadami następujące informacje:

– wyszczególnienie rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania, z uwzględnieniem

ich podstawowego składu chemicznego i właściwości,

– określenie ilości odpadów poszczególnych rodzajów przewidzianych do wytwarzania

w ciągu roku,

– wskazanie sposobów zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości

odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko,

– szczegółowy opis sposobów gospodarowania odpadami, z uwzględnieniem zbierania,

transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów,

– wskazanie miejsca i sposobu magazynowania odpadów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn.

zm.),

– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu

odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206),

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z gospodarką odpadami przemysłowymi w Twojej miejscowości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zastanowić się nad źródłem powstawania odpadów przemysłowych w miejscowości,

ustalić głównych wytwórców,

2) dokonać analizy ilościowej i jakościowej wytwarzanych odpadów przemysłowych na

wybranym obszarze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) ustalić w jaki sposób odpady są zbierane, transportowane, wykorzystywane oraz

unieszkodliwiane,

4) dokonać własnej oceny systemu gospodarowania odpadami przemysłowymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Plan gospodarki odpadami,
– Raport o stanie środowiska,
– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62,

poz. 627 z późn. zm.),

– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn. zm.),
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Oceń tendencje zmian w gospodarowaniu odpadami przemysłowymi na terenie Polski

w latach 1990–2003.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z poniższą tabelą oraz dokonać analizy danych z uwzględnieniem tendencji

zmian w gospodarowaniu odpadami, w podziale na odpady poddane odzyskowi,
unieszkodliwione oraz składowane w latach 1990, 1995, 1998, 2000 oraz 2003,

2) określić przyczyny zmian oraz skutki określonych form gospodarowania odpadami dla

środowiska przyrodniczego,

Odpady
(z wyłączeniem odpadów komunalnych) w mln ton:

1990

1995

1998

2000

2003

wytworzone w ciągu

roku

143,9 122,7 133,1 125,5 120,6

poddane odzyskowi

77,0

66,9

91,7

96,5

95,4

unieszkodliwione

0,3

36,7

25,1

21,7

składowane

66,5

55,5

35,8

22,3

16,1

a) Dla lat 1990 i 1995 – odpadów przemysłowych, b) dane dotyczą odpadów (z wyłączeniem odpadów
komunalnych), c) łącznie ze składowaniem

Wyposażenie stanowiska pracy:

– tabela sporządzona w oparciu o dane z Rocznika ochrony środowiska, GUS 2004,
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Opracuj program zagospodarowania odpadów niebezpiecznych w Twojej miejscowości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zidentyfikować rodzaje odpadów niebezpiecznych występujących na analizowanym

terenie (farb, lakierów, rozpuszczalników, kwasów, zużytych akumulatorów, świetlówek,
złomu elektronicznego, przeterminowanych lekarstw, odpadów medycznych),

2) zaplanować zbiórkę odpadów niebezpiecznych, pochodzących z działalności

gospodarczej (oleje przepracowane, zużyte akumulatory z warsztatów samochodowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odpady azbestowe), biorąc pod uwagę następujące kryteria:

− zbiórka odpadów powinna być prowadzona przez wyszkolonych pracowników

firmy, posiadających stosowne uprawnienia oraz wyposażonych w osobiste środki
ochrony,

− należy zaplanować osobne pomieszczenie (magazyny) do czasowego

przechowywania odpadów,

− odbiór odpadów możliwy jest tylko przez firmę posiadającą uprawnienia do

zbiórki, transportu oraz utylizacji odpadów niebezpiecznych, na podstawie zawartej
umowy,

3) ocenić efekty ekologiczne, ekonomiczne oraz edukacyjne zagospodarowania odpadów

niebezpiecznych w regionie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn. zm.),
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

3) wyjaśnić co rozumiesz przez pojęcie wykorzystanie odpadów?

4) dokonać analizy systemu gospodarki odpadami przemysłowymi?

5) wymienić odpady przemysłowe wymagające szczególnego

postępowania w myśl ustawy o odpadach?

6) zaproponować określone sposoby postępowania z wybranymi

rodzajami odpadów przemysłowych?

7) określić i ocenić system gospodarowania odpadami przemysłowymi

w Twojej miejscowości ?

8) ocenić tendencję zmian w gospodarowaniu odpadami przemysłowymi

w Polsce w ostatnim 10-leciu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Metody unieszkodliwiania odpadów

4.7.1. Materiał nauczania

Unieszkodliwianie odpadów polega na poddaniu ich procesom przekształceń

biologicznych (fermentacja), fizycznych lub chemicznych (parowanie, suszenie, strącanie),
w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi
oraz dla środowiska.

Do procesów unieszkodliwiania zalicza się m.in.:

– składowanie odpadów na składowiskach,
– metody biologiczne – recykling organiczny (kompostowanie, fermentacja metanowa),
– obróbkę w glebie i ziemi (biodegradacja odpadów płynnych lub szlamów w glebie i ziemi),
– retencję powierzchniową (umieszczanie odpadów na poletkach osadowych lub lagunach),
– termiczne przekształcanie odpadów (spalanie, zgazowanie, odgazowanie – piroliza).

Przy podejmowaniu decyzji o wyborze sposobu postępowania z określonym rodzajem

odpadów, należy kierować się w pierwszej kolejności zasadą odzyskiwania surowców
wtórnych, których przerób jest ekonomicznie opłacalny. Należy przy tym uwzględnić:
– charakterystykę jakościową i ilościową odpadów,
– typ zabudowy i funkcje analizowanego obszaru,
– źródła powstawania odpadów,
– analizę zbytu surowców wtórnych,
– ocenę aktualnego postępowania z odpadami,
– wymogi prawne w zakresie gospodarowania odpadami,
– prognozę warunków społecznych i gospodarczych obszaru,
– analizę obecnych i możliwych źródeł finansowania gospodarki odpadami.
Składowanie odpadów na składowiskach

Deponowanie odpadów na składowiskach powinno być ostatecznością, dopuszczalną

tylko wtedy, gdy nie da się ich unieszkodliwić w inny sposób.

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o odpadach składowiskiem odpadów jest obiekt

budowlany przeznaczony do składowania odpadów. Dzielą się one na składowiska:
– odpadów niebezpiecznych,
– odpadów obojętnych,
– innych niż niebezpieczne i obojętne.

W myśl ustawy o odpadach zakazuje się składowania odpadów:

– występujących w postaci ciekłej, w tym odpadów zawierających wodę w ilości powyżej 95%

masy całkowitej (z wyłączeniem szlamów),

– o właściwościach wybuchowych, żrących, utleniających, wysoce łatwopalnych,
– zakaźnych medycznych i zakaźnych weterynaryjnych,
– powstających w wyniku prac naukowo-badawczych, rozwojowych lub działalności

dydaktycznej, których oddziaływanie na środowisko jest nieznane,

– opon i ich części, z wyłączeniem opon rowerowych i opon o średnicy zewnętrznej większej

niż 1400 mm,

– w śródlądowych wodach powierzchniowych i podziemnych,
– w polskich obszarach morskich.

Składowisko odpadów jest obiektem budowlanym, dlatego jego budowa wymaga

spełnienia wszystkich wymagań związanych z realizacją inwestycji budowlanych (ustalenie
przydatności terenu do realizacji inwestycji, sporządzenie dokumentacji geologiczno-
inżynierskiej i określenie warunków geotechnicznych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szczegółowe informacje dotyczące lokalizacji, budowy oraz eksploatacji poszczególnych

typów składowisk zostały ujęte w rozdziałach dotyczących ich składowania.

Odpady przed umieszczeniem na składowisku powinny być poddane procesowi

przekształcenia fizycznego, chemicznego lub biologicznego (nie dotyczy to odpadów
obojętnych) oraz segregacji w celu ograniczenia zagrożenia składowanych odpadów dla życia
i zdrowia ludzi oraz środowiska, jak również zmniejszenia ilości składowanych odpadów.

Do wymogów technicznych, które należy spełnić przy projektowaniu nowoczesnych

składowisk powierzchniowych i podziemnych, należą:
– systemy zabezpieczania wód gruntowych, powierzchniowych i podziemnych przed

odciekami z odpadów,

– systemy ujmowania i oczyszczania odcieków,
– systemy ujmowania i zagospodarowania biogazu, sprzęt technologiczny do formowania

i zagęszczania odpadów,

– zaplecze techniczno-socjalne składowiska odpadów,
– system monitoringu wpływu składowiska na środowisko przyrodnicze,
– systemy zabiegów rekultywacyjnych.

Kompostowanie

Proces kompostowania polega na rozkładzie substancji organicznej, przy zachowaniu

odpowiedniego natlenienia oraz temperatury. Tworzą go odpady pochodzenia organicznego
(odpady kuchenne, makulatura, włókna pochodzenia naturalnego, skóry, części roślin,
niewielkie gałęzie).

Kompostowanie przebiega w trzech głównych fazach:

– mineralizacja (utlenianie substancji organicznej do dwutlenku węgla, wody, azotanów,

siarczanów oraz innych składników),

– humifikacja (synteza składników rozkładu w wielocząsteczkowe substancje próchnicze),
– stabilizacja (dojrzewanie).

Proces kompostowania może być prowadzony w warunkach naturalnych (pryzmach),

co umożliwia kompostowanie przy domach, szkołach, na działkach lub w bioreaktorach
– szczelnie zamknięte betonowe zbiorniki z izolacją cieplną (kompostowanie wstępne
i w pryzmach). Schemat blokowy unieszkodliwiania odpadów w procesie kompostowania
przedstawia rysunek 4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Schemat blokowy unieszkodliwiania odpadów w procesie kompostowania
Źródło: Kempa E.S., Żuk J., Unieszkodliwianie odpadów. Album rysunków i tablic, Polit. Wrocł. 1973.

Kompostowanie w pryzmach w warunkach naturalnych prowadzi się jednoetapowo

(wówczas proces kompostowania trwa od 3 do 7 miesięcy) lub dwuetapowo ze wstępnym
zastosowaniem biostabilizatora – urządzenia do rozdrabniania odpadów (proces można
skrócić do 8 –12 tygodni). W obu przypadkach należy spełniać następujące wymogi:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– równe podłoże lub z niewielkim spadkiem,
– duża strefa ochrony sanitarnej – pas zieleni niskiej i wysokiej w celu osłony,
– poziom wody gruntowej na głębokości co najmniej 1,5–2,0 m,
– melioracja terenu drenażem przyjmującym odcieki z kompostowni,
– uzbrojenie terenu w kanalizację deszczową.

Kompostowanie w bioreaktorach prowadzone jest w dwóch etapach :

1) kompostowanie wstępne w urządzeniach (bioreaktorach otwartych i zamkniętych),
2) dojrzewanie kompostu w pryzmach lub komorach zamkniętych.

Termiczne przekształcanie odpadów

Przekształcanie termiczne jest rodzajem unieszkodliwiania odpadów w drodze procesów

ich utleniania (w tym spalania, zgazowania lub rozkładu pirolitycznego). Proces ten odbywa
się w przeznaczonych do tego instalacjach (urządzeniach), na zasadach określonych
w przepisach szczegółowych (w tym dotyczących ochrony powietrza).

Termiczne przekształcanie odpadów może być prowadzone w spalarniach odpadów:

– niebezpiecznych,
– komunalnych,
– innych niż niebezpieczne i komunalne.

Podczas procesu spalania (szybko przebiegający egzotermiczny proces utleniania)

prowadzonego w piecach rusztowych zachodzi szereg zjawisk i zakresów spalania, takich jak:
osuszenie odpadów, ich odgazowanie, zgazowanie, a następnie właściwe spalanie.

Spalarnie odpadów powinny być projektowane, budowane, wyposażane oraz

eksploatowane w sposób umożliwiający osiągnięcie poziomu przekształcenia termicznego,
zapewniającego jak najmniejszą szkodliwość pozostałości (odpadów powstałych w wyniku
procesów spalania). W tym celu należy dokonać odpowiedniego doboru technologii
termicznego przekształcania, dostosowanego do przewidywanego rodzaju odpadów.
Niezbędne jest również wyposażenie spalarni w urządzenia do przerobu i unieszkodliwiania
stałych i ciekłych produktów spalania (żużli, pyłów, popiołów).

Suszenie odpadów – to proces intensywnego odparowania powierzchniowo

i higroskopijnie związanej wilgoci, nie wymaga dostarczenia tlenu i przebiega w temperaturze
100–250°C.

Odgazowanie odpadów – polega na ulatnianiu z odpadów bardziej lotnych substancji bez

udziału tlenu przy temperaturze około 250°C. Głównymi składnikami powstałymi podczas
procesu odgazowania są węglowodory, których temperatura zapłonu wynosi około
250–300°C.

Zgazowanie – polega na przejściu paliwa stałego w gazowe przy udziale pary wodnej

i powietrza w temperaturze około 700°C, równolegle odbywa się proces spalania.

Do kolejnych sposobów termicznego unieszkodliwiania odpadów zaliczamy pirolizę Jest

to endotermiczny proces transformacji termicznej zasobnych w węgiel substancji
organicznych, który odbywa się w temperaturze 200–800°C, w środowisku pozbawionym
całkowicie tlenu lub przy bardzo niewielkiej jego ilości.

Piroliza jest podstawą wielu procesów technologicznych takich jak rozkład drewna,

destylacja, odgazowanie węgla. W celu przeprowadzenia procesu pirolizy wykorzystuje się:
– reaktory szybowe (ruch masy odbywa się pionowo w dół),
– reaktory, w których zgazowanie odbywa się w warstwie fluidalnej,
– reaktory będące obrotowymi bębnami, w których ruch masy odbywa się poziomo.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Jak rozumiesz pojęcie unieszkodliwiania odpadów?
2) Jakie znasz metody unieszkodliwiania odpadów?
3) Co oznaczają terminy: spalanie odpadów, piroliza, suszenie, zgazowanie odpadów?
4) Jakie odpady można wykorzystać do recyklingu organicznego?
5) Jakie procesy zachodzą podczas termicznego przekształcania odpadów?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opisz stosowane metody unieszkodliwiania odpadów komunalnych w Twojej

miejscowości

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić, czy na analizowanym terenie funkcjonują punkty skupu surowców wtórnych

(jeśli tak to jakie surowce wtórne są pozyskiwane),

2) określić, czy na terenie występują składowiska odpadów (dokonać charakterystyki

składowanych odpadów),

3) określić, czy występują „dzikie” składowiska odpadów (podać orientacyjną ilość oraz

miejsca występowania – w lesie, w pobliżu rzeki, w rowach melioracyjnych),

4) określić, czy odpady przed trafieniem na miejscowe składowisko odpadów podlegają

segregacji,

5) określić, czy w miejscowości funkcjonuje spalarnia odpadów (komunalnych,

przemysłowych, poszpitalnych),

6) określić, czy w miejscowości występuje kompostownia odpadów komunalnych (określić

kierunki wykorzystania kompostu),

7) określić niedociągnięcia w zakresie unieszkodliwiania odpadów komunalnych oraz

wskazać ewentualne przyczyny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny różnych sposobów unieszkodliwiania odpadów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wykazać się znajomością różnorodnych metod unieszkodliwiania odpadów oraz

umiejętnością obiektywnej ich oceny,

2) wypełnić poniższą tabelę:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody unieszkodliwiania

odpadów

Zalety Ograniczenia

Składowanie

Kompostowanie

Utylizacja termiczna

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn. zm.),
– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaproponuj metodę unieszkodliwienia odpadów powstających w gospodarstwie

domowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wykazać się znajomością różnych metod unieszkodliwiania odpadów,
2) dokonać analizy składu jakościowego wybranych odpadów,
3) wskazać propozycje sposobu unieszkodliwienia poszczególnych odpadów – uzasadnić

odpowiedź,

4) zastanowić się nad możliwościami minimalizacji odpadów we własnym domu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu

odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206),

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) wyjaśnić termin unieszkodliwianie odpadów?

2) uzasadnić potrzebę unieszkodliwiania odpadów ?

3) określić procesy zachodzące podczas termicznego

przekształcania

odpadów?

4) scharakteryzować poszczególne metody unieszkodliwiania odpadów?

5) wskazać wady i zalety różnych metod unieszkodliwiania odpadów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Składowanie odpadów niebezpiecznych

4.8.1. Materiał nauczania

Składowanie odpadów wciąż pozostaje jedną z podstawowych metod ich

unieszkodliwiania. Dotyczy to również odpadów niebezpiecznych, które w przypadku
niemożności ich ponownego wykorzystania, powinny być składowane w warunkach
zapewniających ochronę zdrowia oraz życia ludzi, jak również ochronę środowiska.

Pozostałości po procesie przekształcenia odpadów niebezpiecznych w procesach

fizyczno-chemicznych powinny być pozbawione cech powodujących zagrożenie dla
środowiska.

Do odpadów niebezpiecznych, które powinny być przekształcone przed składowaniem,

należą:
− odpady w postaci ciekłej, szlamów lub trwałych zawiesin,

− odpady, dla których strata masy po prażeniu w temperaturze 800°C przekracza 10% masy

odpadu suchego,

− odpady tworzące aerozole przy prędkości strumienia powietrza nad odpadem poniżej

2 m/s,

− odpady emitujące na składowisku gazy lub pary szkodliwe dla organizmów żywych lub

dla środowiska, w tym także uciążliwe zapachowo,

− zawierające składniki rozpuszczalne w wodzie w ilościach przekraczających 10% masy

odpadu suchego,

− zawierające kwasy i alkalia w ilościach powodujących zmianę pH wyciągu wodnego,

sporządzonego przy stosunku masy wody do odpadu 10:1.
Unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych poprzez składowanie powinno być

prowadzone na odpowiednio urządzonym składowisku, zlokalizowanym w sposób
zapewniający ochronę gruntów, wód podziemnych i powierzchniowych przed
zanieczyszczeniem oraz zapewniającym gromadzenie i odbiór ewentualnych odcieków ze
składowiska.

Ochrona poszczególnych komponentów środowiska powinna być uzyskana poprzez

wykorzystanie kombinacji naturalnej bariery biologicznej i wykładziny dna (geomembrana,
geomata) i boków (ściany szczelne, ściany wąskoszczelinowe, ściany szczelinowe, ściany
z gruntu zamrożonego)w fazie eksploatacji.

Składowisko odpadów niebezpiecznych powinno być wyposażone w system

piezometrów umożliwiających kontrolę stanu wód podziemnych. Powinno również posiadać
odpowiedniej wysokości ogrodzenie oraz stały nadzór w okresie eksploatacji.

Odpady niebezpieczne mogą być składowane luzem lub w pojemnikach (worki, beczki),

jak również w formie zestalonej (bloczki betonowe). Technologia składowania oraz
zastosowane rozwiązania techniczne powinny zapewnić możliwość rekultywacji terenu
składowiska, zgodnie z zatwierdzonymi na etapie projektowania wytycznymi.

W przypadku zakończenia eksploatacji składowiska, teren powinien podlegać

monitoringowi oraz okresowej kontroli stanu powierzchni zboczy oraz korony.

Kryteria dopuszczenia odpadów niebezpiecznych do składowania na składowiskach

naziemnych oraz komunalnych, jak również kryteria klasyfikacji odpadów, wyznaczające
sposób ich składowania według. wytycznych Unii Europejskiej przedstawiono w poniższej
tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Kryteria klasyfikacji odpadów na podstawie składu chemicznego ich wyciągów wodnych jako
kryterium przydzielania odpadów do składowania na odpowiednich składowiskach [wytyczne UE]

Oznaczany parametr

jednostka

Odpady

niebezpieczne

Odpady obojętne

(mniej niż)

OWO

(ogólny węgiel organiczny)

g/m

40-200 20

4-13

Arsen
Ołów
Kadm
Chrom
Miedź
Nikiel
Rtęć
Cynk
Fenole
Fluorki
Amoniak
Chlorki
Cyjanki
Siarczany
Azotyny
AOX (absorbowalne halogenki organiczne)
Rozpuszczalniki chlorowane
Chlorowane pestycydy
Substancje lipofilowe

g/m

,,
,,
,,
,,
,,
,,
,,
,,
,,

kg/m

g/m

kg/m

g/m

gCl/m

mg/m

g/m

0,2-1,0
0,4-2,0
0,1-0,5
0,1-0,5

2-10

0,4-2,0

0,02-0,1

2-10

20-100

10-50

0,2-1,0
1,2-6,0
0,2-1,0

0,2 -1,0

6-30

0,6-3,0

0,02-0,10

1-5

0,4-2,0

0,1

Łącznie Pb,Cd, Cu,

Ni, Hg i Zn

< 5,0

0,5
0,1

1
3

0,3

0,5
1,0

stężenie żadnego metalu nie może przekraczać dolnej wartości dla odpadów niebezpiecznych

Istnieje także możliwość wykorzystania wyrobisk podziemnych do składowania odpadów

niebezpiecznych, po odpowiednim zabezpieczeniu wód podziemnych przed skażeniem.

Przy wyborze miejsca lokalizacji podziemnego składowiska odpadów niebezpiecznych

ważnym zagadnieniem jest określenie budowy geologicznej danego obszaru. Masyw skalny,
w którym planuje się budowę składowiska, powinien być szczelny, suchy, zwięzły lub
plastyczny, bez spękań i szczelin. Jak się okazuje, najbardziej do tego celu nadają się skały
magmowe (granity, bazalty, sjenity – wytrzymałe na deformacje).

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 roku

w sprawie podziemnych składowisk odpadów, nie powinno się lokalizować tego typu
obiektów:
1) w strefach ochrony ujęć wody i na obszarach ochrony zbiorników wód śródlądowych,
2) na obszarach występowania lub zagrożonych występowaniem gwałtownych zjawisk

mogących uniemożliwić bezpieczną eksploatację składowiska, w tym:

– zwiększoną aktywnością sejsmiczną naturalną lub spowodowaną działalnością

człowieka,

– zwiększoną aktywnością techniczną oraz na przebiegu strefy uskokowej,
– powodziami o większym prawdopodobieństwie ich pojawienia się niż raz na 500 lat,
– masowymi ruchami ziemi,

na obszarach występowania:

– zjawisk krasowych lub sufozyjnych,
– intensywnej erozji wgłębnej lub denudacji,

4) na obszarach górniczych utworzonych dla kopalń leczniczych,
5) na obszarach, gdzie prowadzenie działalności polegających na składowaniu odpadów

górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, narusza zasadę

racjonalnej gospodarki złożem kopaliny podstawowej,

6) na obszarach o szczególnej wartości kulturowej, rekreacyjnej lub zdrowotnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Eksploatację podziemnych składowisk odpadów niebezpiecznych prowadzi się

z zastosowaniem najlepszych dostępnych technik. Odpady przygotowuje się do składowania
i składuje w sposób uniemożliwiający migrację zawartych w nich substancji niebezpiecznych
poza granice przestrzeni objętej przewidywanymi szkodliwymi wpływami tej działalności
w okresie eksploatacji oraz po zamknięciu składowiska podziemnego.

Odpady szczególnie niebezpieczne, których skład stwarza ryzyko dla środowiska

powinny być składowane w specjalnych pojemnikach (nierdzewnych beczkach, pojemnikach
z tworzyw sztucznych, materiałów ceramicznych, pojemnikach z podwójnymi ściankami,
z wypełniaczem betonowym, gipsowym).

Mankamentem składowania odpadów, zwłaszcza niebezpiecznych pod ziemią jest

utrudnione badanie jego wpływu na otaczające środowisko. Dlatego przy omawianym
składowaniu odpadów należy zapewnić:
− pobranie i zaewidencjonowanie próbek odpadów przeznaczonych do składowania

odpadów,

− trwałe przechowywanie zaewidencjonowanych próbek składowanych odpadów,

− ograniczenie oddziaływania warunków atmosferycznych na odpady przeznaczone do

składowania,

− bezpieczny transport odpadów w obrębie składowiska,

− umieszczenie opakowań z odpadami w komorach składowiska w sposób

uniemożliwiający ich uszkodzenie pod wpływem własnego ciężaru,

− składowanie różnych grup odpadów w osobno wydzielonych komorach, ze względu na

własności fizykochemiczne lub biologiczne,

− przeciwdziałanie mieszaniu opakowań zawierających odpady zaliczane do różnych grup,

− przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu odpadów, w tym poprzez wypełnianie materiałami

izolującymi wolnych przestrzeni pomiędzy opakowaniami z odpadami,

− gromadzenie wód pochodzących z odwodnienia podziemnego składowiska odpadów oraz

poddawanie ich oczyszczaniu w stopniu umożliwiającym ich przyjęcie przez
oczyszczalnię ścieków lub odprowadzenie do wód lub do ziemi,

− odizolowanie od wpływu ewentualnych robót górniczych prowadzonych w otaczającym

górotworze.
W przypadku, kiedy składowisko jest zaprojektowane jako ostateczne (bez potrzeby

dostępności), po zakończeniu jego eksploatacji powstaje konieczność szczelnego zamknięcia
szybów. W tym celu wykonuje się nieprzepuszczalne dla wody korki w wyrobiskach
szybowych i w podszybiu, z uwagi na ciągłą zmienność warunków hydrologicznych,
tektonicznych i termicznych w górotworze.

Powyższy sposób unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych wciąż wymaga

poszerzania wiedzy oraz wypracowywania nowych technologii, które łączyłyby w sobie
pozyskiwanie surowców z odpowiednim zagospodarowywaniem odpadów.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Na jakich składowiskach mogą być deponowane odpady niebezpieczne?
2) Które odpady należy przekształcić przed składowaniem?
3) Jakie czynniki należy uwzględnić przy lokalizacji składowiska odpadów niebezpiecznych?
4) Jakie są plusy i minusy podziemnego składowania odpadów niebezpiecznych?
5) Jakie potrafisz wymienić zabezpieczenia, które powinny być zastosowane na

składowiskach odpadów niebezpiecznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj porównania naziemnego składowiska odpadów niebezpiecznych z podziemnym

składowiskiem odpadów niebezpiecznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić plusy oraz minusy składowania odpadów niebezpiecznych w systemie

naziemnym oraz podziemnym,

2) określić niezbędne badania poprzedzające lokalizację obu składowisk,
3) ocenić wpływ powierzchniowego i podziemnego składowanie odpadów na walory

estetyczne krajobrazu,

4) określić stopień uciążliwości składowania odpadów niebezpiecznych dla środowiska.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn. zm.),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 roku w sprawie

podziemnych składowisk odpadów (Dz. U. 2005 r., Nr 110, poz., 935),

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Sporządź ocenę miejscowego składowiska odpadów komunalnych pod kątem

postępowania z odpadami niebezpiecznymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dokonać identyfikacji rodzaju składowanych odpadów na miejscowym składowisku

odpadów komunalnych,

2) określić czy prowadzona jest na terenie składowiska segregacja odpadów (w tym

wyselekcjonowanie odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych),

3) sprawdzić, czy składowisko posiada osobne kwatery do składowania odpadów

niebezpiecznych,

4) ocenić zabezpieczenia dna oraz boków składowiska przed migracją substancji

zanieczyszczających do wód podziemnych.

5) wskazać zauważone niedociągnięcia – zaproponować określone zmiany.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn. zm.),
– Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu

odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206),

– literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić kryteria lokalizacji składowiska odpadów niebezpiecznych?

2) wskazać sposoby postępowania z odpadami niebezpiecznymi

przeznaczonymi do składowania na składowiskach?

3) dokonać oceny składowanych odpadów niebezpiecznych

na miejscowym składowisku pod kątem zgodności z zasadami
ochrony środowiska?

4) wskazać wady i zalety podziemnego składowania odpadów

niebezpiecznych?

5) wskazać zabezpieczenia stosowane na składowiskach odpadów

niebezpiecznych w celu minimalizacji zagrożenia środowiska?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 12 pytań. Do każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestaw pytań testowych

1. Pojęcie gospodarowanie odpadami oznacza:

a) zbieranie, transport, segregacja, eksport i import oraz nadzór nad nad tymi,
b) zbieranie, transport, odzysk, i unieszkodliwianie odpadów w tym nadzór nad tymi

działaniami a także nad miejscami unieszkodliwiania odpadów,

c) transport, odzysk, utylizacja, unieszkodliwianie oraz nadzór nad tymi działaniami

a także nad miejscami unieszkodliwiania odpadów,

d) odzysk i unieszkodliwianie odpadów, oraz nadzór nad tymi działaniami oraz politykę

państwa dotyczącą odpadów.

2. Procesy odzysku określone zostały w:

a) załączniku do ustawy Prawo ochrony środowiska
b) załączniku do ustawy o opakowaniach
c) załączniku do ustawy o zachowaniu czystości i porządku w gminach
d) załączniku ustawy o odpadach

3. Podstawowym ogniwem odzysku jest:

a) selektywna zbiórka
b) skup surowców wtórnych
c) sortowanie na składowisku
d) system opakowań zwrotnych

4. Obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarki odpadami określa:

a) Ustawa prawo ochrony środowiska
b) Zarządzenie ministra środowiska
c) Ustawa o zachowaniu czystości i porządku w gminach
d) Ustawa o odpadach

5. System dwustopniowy transportu odpadów umożliwia:

a) lepsze wykorzystanie pojazdów do zbierania odpadów i pracy ładowaczy oraz

segregację wstępną na stacjach przeładunkowych

b) zastosowanie mechanizacji przy odbiorze odpadów od producentów, segregacja

u źródła

c) zastosowanie mechanizacji przy odbiorze odpadów, segregacja wstępna na stacjach

przeładunkowych

d) lepsze wykorzystanie pracy ładowaczy na stacjach przeładunkowych

6. W myśl ustawy o odpadach osady ściekowe można gospodarczo wykorzystać:

a) w rolnictwie, do rekultywacji terenów
b) na terenach zalewowych, czasowo podtopionych i bagiennych
c) na gruntach wykorzystywanych jako pastwiska i łąki
d) na gruntach rolnych o spadku przekraczającym 10%

7.Unieszkodliwianie odpadów przemysłowych prowadzi się za pomocą metod:

a) fizycznych
b) chemicznych
c) biologicznych
d) fizycznych i chemicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Odpady przemysłowe mogą być wykorzystywane jako:

a) surowce wtórne, materiały do budowy dróg oraz rekultywacji terenów
b) surowce wtórne

c) surowiec do pozyskiwania energii w paleniskach domowych

do produkcji kompostu

9. Do procesów unieszkodliwiania zalicza się:

a) składowanie na składowiskach, kompostowanie, termiczne przekształcanie odpadów
b) składowanie na składowiskach, kompostowanie, obróbkę w glebie i ziemi, retencję

powierzchniową, termiczne przekształcanie odpadów

c) składowanie na składowiskach, kompostowanie, retencję powierzchniową

d) kompostowanie, obróbkę w glebie i ziemi, retencję powierzchniową, termiczne

przekształcanie odpadów

10. Termiczne przekształcanie odpadów może być prowadzone w spalarniach odpadów:

a) niebezpiecznych
b) komunalnych

c) przemysłowych

komunalnych, niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne

11. Termin piroliza oznacza:

a) endotermiczny proces transformacji termicznej zasobnych w węgiel substancji

organicznych w temp. 200–800°C

b) przejście paliwa stałego w gazowe przy udziale pary wodnej i powietrza
c) proces intensywnego odparowania powierzchniowego i higroskopijnie związanej wilgoci
d) proces odprowadzania substancji lotnych z odpadów

12. Wytyczne w kwestii lokalizacji podziemnych składowisk odpadów reguluje:

a) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2002 roku w sprawie

podziemnych składowisk odpadów

b) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2003 roku w sprawie

podziemnych składowisk odpadów

c) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2004 roku w sprawie

podziemnych składowisk odpadów

d) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 roku w sprawie

podziemnych składowisk odpadów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.....................................................................................................

Prowadzenie gospodarki odpadami

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Ambrożewicz P.: Zwarty system zagospodarowania odpadów. Wydawnictwo „Ekonomia

i Środowisko”, Białystok 1999

2. Błaszczyk T., Górski J.: Odpady a problemy zagrożenia i ochrony wód podziemnych.

PIOŚ, Warszawa 1996

3. Borkiewicz J.: Gospodarka odpadami przemysłowymi a ekologia. Wydawnictwo

Fundacja Ekologiczna Silesia, Katowice 1993

4. Fizyko-chemiczne i mikrobiologiczne zagrożenia środowiska przez odpady. Praca

zbiorowa. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 1995

5. Góral E., Banasiak G., Stegliński W.: Gromadzenie i usuwanie odpadów komunalnych.

Poradnik. OBREM – Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Ekologii Miast, Łódź 1994, 134 str.
seria: Gospodarka Odpadami Komunalnymi nr 3

6. Jurasz F.: Kompleksowa gospodarka odpadami w gminie. ARP-Poligrafia/Instytut

Gospodarki Odpadami, Warszawa 1998

7. Jurasz F.: Gospodarka odpadami wtórnymi. PWN, Warszawa 1989
8. Kempa E.S., Żuk J.: Unieszkodliwianie odpadów. Album rysunków i tablic, Polit. Wrocł.

1973

9. Kozłowska B. i inni : Gospodarka odpadami, w tym odpadami niebezpiecznymi.

Wydawnictwo FUTURA, Poznań 2005

10. Kozłowski M. (red.): Podstawy recyklingu tworzyw sztucznych. Wydawnictwo

Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1998

11. Krzemińska S. i in.: Gospodarka odpadami w gminie. Przygotowanie inwestycji. Fundusz

Współpracy, Warszawa 1998

12. Lipiński A.: Prawne podstawy ochrony środowiska. Zakamycze 2002
13. Machowski J.: Ochrona środowiska. Prawo i zrównoważony rozwój. Wydawnictwo

Akademickie „Żak”, 2003

14. Odpady zagrożeniem dla środowiska, pod red. M. Sychy. Biblioteka Monitoringu

Środowiska, Rzeszów 1998

15. Organizacja i wdrażanie monitoringu gospodarki odpadami, pod red. E. Mieczkowskiej,

PIOŚ, Wydawnictwo ELWOJ-TRIO, Warszawa 1993

16. Przywarska R.: Poprawa stanu gospodarki odpadami komunalnymi aktualne zadania

polskich gmin. Ochrona powietrza i gospodarka odpadami, Nr 1, 1995

17. Rosik-Dulewska Cz.: Podstawy gospodarki odpadami. Wydawnictwo PWN, Warszawa

2005

18. Skalmowski S., Dindorf L.: Inwestycje komunalne w ochronie środowiska. Część trzecia,

Gospodarka odpadami, Wydawnictwo PROEKO, Warszawa 1995

19. Wojciechowski A.: Zintegrowane systemy gospodarki odpadami komunalnymi.

Zagadnienia techniczno- organizacyjne. Fundusz Współpracy, Warszawa 1998

Ustawy i rozporządzenia:

1. Dyrektywa 75/442/EWG w sprawie odpadów
2. Dyrektywa 99/31/WE w sprawie składowisk odpadów
3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych

wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny
odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. 2003 r., Nr 61, poz. 549)

4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych

składowisk odpadów (Dz. U. 2005 r., Nr 110, poz. 935)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu

odpadów (Dz. U. 2001 r. Nr 112, poz. 1206)

6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów

gospodarki odpadami (Dz. U. 2003 r., Nr 66, poz. 620)

7. Ustawa z dnia 27 kwietna 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., Nr 62,

poz. 627 z późn. zm.)

8. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001 r., Nr 62, poz. 628 z późn. zm.)
9. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U.

2001 r., Nr 63, poz. 638 z późn. zm.)

10. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U.

1996 r. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.)

11. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Gospodarka odpadami 1
Cwiczenie 1 Zakres obliczeń modelowych 27.02.2013, Polibuda, OŚ, Semestr VI, Gospodarka odpadami
Woda technologiczna do produkcji piwa, Ekologia, Gospodarka odpadami, Energetyka, Gospodarka wodno-
Kolos- sciaga, MOJE STUDIA Toksykologia i Mikrobiologia środowiska (Ochrona Środowiska - dzienne), G
odpady, sem 3, gospodarowanie odpadami
Plan Gospodarki odpadami Wojew dztwa Maéopolskiego
GOSPODARKA ODPADAMI I ŚCIEKAMI
Kompleksowa gospodarka odpadami Rolnicze wykorzystanie odpadów
Gminny Plan Gospodarki Odpadami
Gospodarka odpadami( 03 2011
gospodarka odpadami od 04 2014
GO, notatek pl wyklad 4 regionalne plany gospodarki odpadami wyklad
15 Prowadzenie gospodarstwa ogrodniczego
Gospodarka odpadami wykl 1, OŚ, sem 5, Gospodarka Odpadami
4. Gospodarka odpadami., POLITECHNIKA WROCŁAWSKA (2009), Semestr II, Ekologia i Zarządzanie Środowis
Kolos- sciaga, MOJE STUDIA Toksykologia i Mikrobiologia środowiska (Ochrona Środowiska - dzienne), G
16 Prowadzenie gospodarki łowieckiej

więcej podobnych podstron