16 Prowadzenie gospodarki łowieckiej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Eugeniusz Masalski

Prowadzenie gospodarki łowieckiej
321[02].Z3.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Joanna Zamojska
mgr inż. Leszek Sikora

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Eugeniusz Masalski

Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
mgr Czesław Nowak

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[02].Z3.04
„Prowadzenie gospodarki łowieckiej”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik leśnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Zwierzyna łowna

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Hodowla zwierzyny łownej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Polowanie

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Prawo łowieckie

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy potrzebnej do prowadzenia obserwacji

zwierzyny w jej naturalnym środowisku. Nauczy rozpoznawania tropów zwierząt, śladów
szkodnictwa łowieckiego i kłusownictwa. Poradnik zawiera najważniejsze informacje
dotyczące znaczenia gospodarczego określonych gatunków zwierząt, metody hodowli
i ochrony oraz niezbędną wiedzę na temat przepisów i warunków bezpiecznego obchodzenia
się z bronią palną. Znajdziesz w poradniku wzory dokumentacji związanej z gospodarką
łowiecką.

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed przystąpieniem do nauki tego
modułu,

−−−−

wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem oraz pracy na
zajęciach,

−−−−

materiał nauczania,

−−−−

wiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

−−−−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić czy opanowałeś podane treści z zakresu
charakteryzowania maszyn i urządzeń,

−−−−

sprawdzian postępów, który pomoże Ci w przygotowaniu się do pracy kontrolnej z całego
materiału nauczania,

−−−−

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Materiał nauczania obejmuje tylko najistotniejsze problemy, które powinieneś poznać w tej

jednostce modułowej. Zakres treści kształcenia jest bardzo szeroki, różny jest też poziom
wiedzy technicznej i oczekiwania uczniów, dlatego też Poradnik nie może być traktowany
jako wyłączne źródło wiedzy o gospodarce łowieckiej. Zaproponowane lektury pozwolą na
poszerzenie i pogłębienie wiedzy teoretycznej w tych zakresach, które szczególnie
zainteresują lub są niezbędne w realizacji zadań zawodowych. Dlatego wskazane jest
korzystanie z literatury podanej w poradniku, tekstów źródłowych oraz innych źródeł
informacji. Teksty źródłowe zdobędziesz na stronach internetowych.

Materiał nauczania obejmuje również ćwiczenia, które zawierają:

–

treść ćwiczenia,

–

wykaz materiałów potrzebnych do realizacji,

–

sposób wykonania ćwiczenia,

–

pytania wspomagające planowanie czynności,

–

wzory sprawozdań, arkusze ćwiczeń, tabele do wypełnienia.
Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń powinieneś samodzielnie sprawdzić poziom swoich

umiejętności. Sprawdzian postępów zawiera pytania, na które należy odpowiedzieć TAK lub
NIE. Każda odpowiedź na TAK wskazuje na to, że opanowałeś materiał, zaś odpowiedź na NIE
zwraca uwagę na braki, które powinieneś uzupełnić.

Na zakończenie całego cyklu jednostki modułowej przeprowadzany jest sprawdzian

osiągnięć edukacyjnych ucznia. Aby lepiej przygotować się do niego, proponuję Ci rozwiązanie
testu i wypełnienie arkusza odpowiedzi zamieszczonego w tym poradniku.

Jeśli będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, z odpowiedzią na

pytania zamieszczone w sprawdzianie, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie
i ewentualne wskazówki do samodzielnego uzupełnienia braków.

Jednostka modułowa „Prowadzenie gospodarki łowieckiej", której treść teraz poznasz,

należy do modułu gromadzącego informacje o „Technologii użytkowania zasobów leśnych”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uzyskasz więc wiedzę również o organizacji polowań zbiorowych i indywidualnych,
prowadzeniu wyceny trofeów łowieckich, przestrzeganiu ceremoniału, etyki i zasad prawa
łowieckiego oraz planowania i organizacji prac w obwodach łowieckich.

Mam nadzieję, że poradnik okaże się pomocny. śyczę powodzenia.

Moduł 321[02].Z3

Technologia użytkowania zasobów leśnych

321[02].Z3.01

Klasyfikowanie surowca drzewnego

321[02].Z3.02

Wykonywanie prac pomiarowych

i szacunkowych w drzewostanach

321[02].Z3.03

Organizowanie prac z zakresu pozyskiwania

drewna i leśnych użytków ubocznych

321[02].Z3.04

Prowadzenie gospodarki łowieckiej

Schemat układu jednostek modułowych w module

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśniać pojęcia pasożytnictwa, drapieżnictwa,

−

wyjaśniać pojęcia poligamia i monogamia,

−

wyjaśniać, w jaki sposób rozmnażają się ptaki i ssaki,

−

rozróżniać budowę ciała ptaków,

−

rozróżniać budowę ciała ssaków,

−

przedstawiać krótki łańcuch pokarmowy,

−

określać podstawową bazę pokarmową zwierzyny łownej,

−

określać rolę zwierzyny w ekosystemach leśnych,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

obsługiwać komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować organizację łowiectwa w Polsce i w Europie,

−

określić założenia planowej gospodarki łowieckiej,

−

rozróżnić zwierzęta chronione w Polsce, ginące i wymarłe,

−

rozpoznać gatunki zwierząt łownych,

−

rozpoznać sylwetki i tropy zwierząt łownych w lesie,

−

określić rolę zwierzyny w biocenozach leśnych,

−

zastosować zasady hodowli i ochrony zwierzyny,

−

zastosować zasady polepszania naturalnych warunków bytowania zwierzyny,

−

zastosować zasady zadawania karmy zwierzynie,

−

określić liczebność zwierzyny łownej,

−

scharakteryzować metody selekcji zwierzyny,

−

posłużyć się kalendarzem prac łowieckich,

−

zastosować metody ochrony zwierzyny przed kłusownictwem i szkodnictwem łowieckim,

−

określić objawy typowych chorób zwierząt łownych,

−

scharakteryzować gospodarkę populacjami zwierzyny łownej,

−

dokonać wyceny szkód łowieckich w uprawach rolnych,

−

zastosować przepisy prawa dotyczące łowiectwa,

−

zastosować zasady i warunki wykonywania polowania,

−

rozpoznać rodzaje broni myśliwskiej,

−

zastosować zasady bezpiecznego użytkowania, przechowywania i czyszczenia broni
myśliwskiej,

−

zastosować zasady postępowania zgodnego z etyką i zwyczajami łowieckimi,

−

posłużyć się językiem łowieckim,

−

rozpoznać najważniejsze sygnały łowieckie,

−

rozpoznać rasy psów myśliwskich,

−

dokonać wyceny trofeów myśliwskich,

−

sporządzić plan i sprawozdanie z prowadzenia gospodarki łowieckiej,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska dotyczące łowiectwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zwierzyna

4.1.1. Materiał nauczania

Do zwierząt łownych zaliczane są te gatunki ptaków i ssaków, na które człowiek od

dawna polował i nadal poluje w celu pozyskania wartościowego mięsa i cennych skór.
W tradycyjnym podziale łowieckim zwierzęta łowne dzieli się na dwie zasadnicze grupy, na
zwierzynę grubą i zwierzynę drobną. Do pierwszej zaliczono licznie reprezentowanego na
terenie naszego kraju jelenia europejskiego i sarnę europejską, wyspowo występującego łosia
zwyczajnego, daniela i muflona, wszędobylskiego dzika, z drapieżników wilka i rysia oraz
tradycyjnie już wchodzącego w skład tej grupy, a występującego aktualnie na nielicznych już
stanowiskach głuszca i nie reprezentowanego w granicach naszego kraju dropia. W obrębie tej
grupy wydzielono jeszcze dodatkowo zwierzynę płową i zwierzynę czarną. Znacznie więcej
gatunków zawiera grupa druga, określana jako zwierzyna drobna. Tworzą ją wszystkie
pozostałe gatunki ptaków i ssaków zaliczanych ustawowo do łownych. Jak nie trudno się
zorientować, przedstawiony podział ma czysto umowny charakter i nie wynika z systematyk
stosowanych dla tych zwierząt w naukach zoologicznych. Nie należy się więc tu doszukiwać
jakichś wspólnych cech morfologicznych charakterystycznych dla całej grupy.

Wśród gatunków zaliczanych do łownych znajduje się również, niewielka co prawda,

grupa, która ze względu na niski stan ilościowy podlega całorocznej ochronie.
Prawdopodobnie na tej samej liście znajdą się w najbliższym czasie: także głuszec, cietrzew
oraz wilk.

Zwierzyna płowa obejmuje grupę ssaków kopytnych, których samce co roku zrzucają

i nakładają poroże. Zalicza się do nich łosia zwyczajnego, jelenia europejskiego, daniela
i sarnę europejską.

Zwierzyna czarna z jedynym przedstawicielem, którym jest dzik.
Ptaki wodno-błotne to ptaki z różnych rodzin ,zupełnie do siebie niepodobne, jak np.

dzika gęś i bekas, ale połączonych środowiskiem przebywania – terenami podmokłymi.
Zalicza się tu takie ptaki, jak dzikie gęsi, dzikie kaczki, łyskę, czaplę i bekasy

Kuraki leśne i polne to grupa połączona bliskim pokrewieństwem systematycznym.

Kuraki leśne zamieszkują lasy, natomiast kuraki polne pola uprawne. Do pierwszej grupy
zalicza się głuszca, cietrzewia i jarząbka, do drugiej zaś dropia, bażanta, kuropatwę
i przepiórkę.

Drapieżniki to zwierzęta, które żerują na innych zwierzętach. Jest więc to grupa

o podobnych potrzebach pokarmowych, należąca do dwóch rodzin: psowatych i łasicowatych.
Należą do nich wilk, lis, jenot, borsuk, kuna i tchórz.

Szkodniki łowieckie to z kolei tradycyjne określenie myśliwskie, nie mające

odpowiednika w naukach przyrodniczych. Zalicza się do tej grupy zwierzęta, które swoją
działalnością przyczyniają się do spadku liczebności gatunków łownych. (Biały K. 1994)

Zwierzyna płowa
Sarna (Capreolus capreolus)
Sarna (rys.1) jest najmniejszym żyjącym w Polsce przedstawicielem zwierzyny płowej.

Jest ona w zasadzie stała w wybranej ostoi i nawet młode potomstwo, trzyma się raczej blisko
miejsca swojego urodzenia. Ma to wpływ na powtarzanie cech dziedzicznych, w tym
nieprawidłowości w budowie poroża.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W jesieni i zimą, sarny żyją w stadach zwanych rudlami, składających się z kóz,

koźlaków i kozłów. W kwietniu rudle rozpadają się, ciężarne kozy oddalają się, by znaleźć
spokojne miejsce do okocenia się, natomiast kozły poszukują stałej ostoi na okres rui. Kozły
znaczą swoją ostoję zapachem, wydzielanym przez gruczoły, oraz znakami tzw czemchania,
czyli tarcia porożem o krzewy i niskie drzewka. Kozły zaciekle bronią przed rywalami swoich
ostoi, natomiast tolerują przebywające w nich kozy i koźlenta. W czasie rui na przełomie lipca
i sierpnia, kozły gonią rujne kozy i prowadzą walki z rywalami broniąc dostępu do swoich
ostoi. Rujne kozy pozostają parę dni przy koźle, a następnie po zapłodnieniu, pozostawione
przez samca, wracają do swoich rudli. W czasie rui kozioł jest zawsze tylko przy jednej kozie,
nie tak jak w przypadku jeleni, gdzie byki władają całym haremem łań, co nie oznacza, że
jeden kozioł zapładnia podczas rui tylko jedną kozę – po jej opuszczeniu może znaleźć

i zapłodnić następną. Uwaga, u saren występuje
zjawisko ciąży utajonej. Polega to na tym, że
zapłodnione w sierpniu kozy, wydawałyby na świat
potomstwo zimą, co powodowało by ogromne ilości
upadków

młodych,

ciężkich

warunkach

klimatycznych zimy, dlatego w pierwszych paru
miesiącach płód sarny nie rozwija się, by rozpocząć
rozwój dopiero od grudnia. Dzięki temu sarna wydaje
na świat potomstwo dopiero w maju lub czerwcu.
Dodatkowo występuje zjawisko rui uzupełniającej
w grudniu, kiedy to zostają zapłodnione te kozy, które
nie zostały zapłodnione latem. Kozy rodzą zwykle
jednego, czasem dwa kożlaki. Uwaga: pozostawione
w zbożu koźlaki, w 99 procentach nie zostały przez
matkę porzucone, ani nic złego nie przytrafiło się
kozie, jest to normalny odruch, polegający na
pozostawianiu młodych w bezpiecznym miejscu.
Matka w tym czasie żeruje, ale zawsze powraca kiedy
zbliża się pora karmienia. Nie wolno napotkanych
koźląt zabierać, dotykać, ani karmić !!!

Rys. 1. 1 – kozioł, 2 – koza, 3 – koźlak [7, s. 107]

Kozioł posiada charakterystyczne i bardzo inne od pozostałych jeleniowatych poroże

nazywane parostkami. Ponieważ buduje je w okresie zimowym, poroże jest dużo mniej
okazałe niż u innych jeleniowatych. Należy pamiętać, iż w okresie polowań na sarny kozy,
kozły często nie posiadają już poroża, które uprzednio zrzuciły, dlatego łatwo o pomyłkę.
Czasami spotyka się nienaturalne formy poroża kozłów tzw myłkusy – na przykład baranie
rogi, wielotykowce czy perukarze. Peruka powstaje w wyniku uszkodzenia jąder, w postaci
nie zrzucanej narośli zamiast poroża. Te formy są przede wszystkim przedmiotem troski
i zainteresowania łowieckiego. Szczególnie niebezpieczna podczas walk o ostoję jest forma
szydlarza. (Biały K. 1994)

Łoś (Alces alces)
Łoś jest największą żyjącą w Polsce zwierzyną płową. Byk posiada poroże zwane

rosochami, odrastające na boki głowy, inaczej niż u jelenia. Samica łosia zwana jest klempą.
Łoś żyje najchętniej w terenie podmokłym, bagnistym, gęsto porośniętym drzewami
i krzewami. Następuje sezonowa zmienność biotopu, i w zimie łoś przesuwa się na suchsze
tereny, głównie o charakterze borów, gdzie wyrządza szkody w młodnikach i uprawach. Łosie
ż

yją pojedynczo, lub w małych rodzinnych chmarach. Taką chmarę tworzy klempa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z łoszakami, natomiast byki tworzą oddzielne chmary. Ruja zwana bukowiskiem odbywa się
we wrześniu i na początku października. Młode przychodzą na świat w maju lub czerwcu.
Występują dwie formy poroża łosia- badylarz i łopatacz (rys.2). Pożądaną formą jest łopatacz.

Rys. 2. Byk łopatacz [1, s. 10]

Jak każda zwierzyna płowa, tak i łoś buduje co roku nowe poroże. Początkowo jest ono

pokryte skórą w której znajdują się naczynia krwionośne dostarczające porożu składników
budulcowych. Skóra ta nazywa się scypułem. Następnie naczynia krwionośne zamierają,
poroże twardnieje, a zwierze wyciera łuszczącą się skórę. Poroże ma wtedy kolor białej kości.
Następnie w wyniku działania soków drzew i krzewów, oraz innych naturalnych barwników,
poroże nabiera właściwej barwy. Tworzy się warstwa odcinająca i poroże jest zrzucane. Jakiś
czas byki nie posiadają poroża. Następnie rozpoczyna się budowa kolejnego poroża, coraz
silniejszego, aż do wieku kulminacji, kolejne poroża w następnych latach, są już słabsze.
Podobny schemat dotyczy również Jelenia europejskiego, Daniela, Sarny, choć oczywiście
poroża tych gatunków różnią się kształtem i wielkością, oraz czasem formowania, wycierania
i zrzucania. (Biały K. 1994)

Jeleń europejski (Cervus elephus)
Jeleń (rys. 3) występuje w Polsce niemal we wszystkich dużych kompleksach leśnycyh.

Szczególnie silna populacja jeleni występuje w Bieszczadach, Karpatach, na Pomorzu, i na
Mazurach. Jelenie bytują w dużych kompleksach leśnych, o drzewostanie iglastym
i mieszanym. Wymagają spokoju w ostojach oraz sąsiedztwa wody. Jelenie żyją w chmarach.
W zimie i na wiosnę, łanie oraz młode byki tworzą chmarę, nad której bezpieczeństwem
czuwa starsza doświadczona łania zwana licówką. Byki od 4 roku życia tworzą osobne
chmary, którym przewodzi młody byk. Na przełomie lipca i sierpnia chmary byków rozpadają
się. Byki szukają sobie ostoi i intensywnie żerują nabierając masy. Z rozpoczęciem rui zwanej
rykowiskiem – od charakterystycznych odgłosów wydawanych przez byki, około września-
października, byki rozpoczynają wędrówki. Gromadzą przy sobie chmarę łań, której
przewodzi licówka, toczą zażarte ale rzadko krwawe boje z innymi bykami o utrzymanie
chamry i przywództwa nad nią. Młode byki nie są dopuszczane do rozrodu i przywództwa
w chmarze – są to tzw chłysty i kibice. Po rykowisku, byki, odchodzą do swoich ostoi, gdzie
odpoczywają. Potem wracają do życia w chmarze byków. Po rykowisku łanie pozostają
w chmarach. Poród następuje w maju lub czerwcu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. 1 – byk, 2 – łania,3 – cielak [7, s. 43]

Uwaga! Wieku zwierzyny płowej nie ocenia się na podstawie poroża. Ilość odnóg nie

odzwierciedla ilości lat przeżytych przez zwierzę. Ilość odnóg służy myśliwym do określenia
poroża i tak: ilość odnóg pomnożona przez 2 daje opis poroża. Trzy odnogi to szóstak, 4
ósmak, 10 dwudziestak itd. Jeśli liczba odnóg jest inna na jednej i drugiej tyce, to mówimy
wtedy o nieregularności np ósmak nieregularny. Dotyczy to także określenia poroża sarny,
łosia czy daniela. U łosia odnogi poroża nazywa się pasynkami, a u daniela sękami. Wiek
zwierzęcia myśliwy ustala na podstawie oceny jego sylwetki, zachowania itd, a dokładny wiek
zwierzyny płowej określa sie wyłącznie poprzez analizę uzębienia. (Biały K. 1994)

Daniel (Dama dama)
Daniel jest zwierzyną zaaklimatyzowaną u nas w XVI wieku. Został sprowadzony

z krajów śródziemnomorskich. Do końca XIX wieku występował głównie jako zwierzyna
parkowa, obecnie żyje w stanie dzikim, co więcej jest zwierzęciem bardzo atrakcyjnym
łowiecko i znane są udane próby introdukcji (czyli zasiedlenia) tym gatunkiem łowisk,
w których poprzednio nie występował. Ostoją danieli sa głównie lasy liściaste i mieszane,
o znacznym podszyciu, przeplatane łąkami. Daniel jest zwierzęciem gromadnym. W lecie
młode byki, łanie i cielęta chodzą razem, a stare byki tworzą oddzielne chmary. Bardzo mocne
byki (rys. 4) żyją samotnie. W okresie godowym, nazywanym u danieli bekowiskiem, byki
odszukują chmary łań, odpędzają młode byczki i w tej chmarze spędzają okres godowy.
Bekowisko rozpoczyna się na ogół w połowie października. W okresie poprzedzającym, byki
wykopują wgłębienia zwane kołyskami i oddają do nich mocz. Następnie pogłębiają kołyski,
do takiej głębokości, aż leżący w nich byk jest prawie niewidoczny. Byki zbierają chmarę łań
i władają nią przez cały okres trwania rui, tocząc walki o przewodnictwo. Krycie łani
następuje w przygotowanych wcześniej kołyskach. W okresie bekowiska, byki wydają
charakterystyczne odgłosy beczenia. Młode przychodzą na świat w czerwcu lub na początku
lipca. (Biały K. 1994)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Byk Daniela [7, s. 65]

Muflon (Ovis ammon)
Krępym tułowiem i stosunkowo krótkimi nogami muflon przypomina owcę domową,

z którą jest blisko spokrewniony. Sierść w lecie jest rudawo-brunatna, w zimie ciemniejsza.
W okresie zimy u samców (baranów) (rys.5)

mogą występować mniej lub bardziej widoczne

szare lub białawe plamy, zwane siodłem. Samice (owce) mają ubarwienie bardziej jednolite
i jaśniejsze niż samce. U barana występują rogi (ślimy), spiralnie skręcone ku tyłowi i w bok.
Na rogach są dobrze widoczne karby przyrostów rocznych, po których określa się wiek. Cechy
pozwalające na odróżnienie płci to: wielkość, ubarwienie sukni, rogi i siodło.

W zależności od wielkości stada i wysokości nad poziomem morza ruja u muflona

przebiega od października do połowy grudnia. Ciąża trwa 22 tygodnie. W marcu lub kwietniu
rodzi się jedno, rzadko dwa małe. Owca karmi jagnię ok. pół roku, chociaż już po ok. 3
tygodniach żywi się ono bylinami. Roczne muflony ważą 20kg, dwuletnie ok. 30kg.
Na wolności muflon żyje do 16 lat, a w niewoli aż do 20 lat. Masa nie patroszonego dorosłego
barana wraz z łbem wynosi 55kg, patroszonego z głową 30–35kg. Masa łba z rogami dochodzi
aż do 6kg. Owca nie patroszona waży 40kg, wypatroszona średnio 19kg, łeb ok. 1,5kg.

W lecie muflon żywi się głównie bylinami, w zimie przeważnie trawami, a na

przedwiośniu borówką i jagodą. Nie jest wybredny, gdyż zjada również wrzos, pokrzywę i trawy
kwaśne. Niekiedy ogryza korę z odrośli korzeniowych i dolnych części pni drzew. Chętnie zjada
wykładaną karmę i odwiedza lizawki.

Większość muflonów żyje w stadach (kierdlach) po 3–5 osobników, jedynie dorosłe

barany latem tworzą mało liczne grupy, a stare chodzą pojedynczo. Stado prowadzi stara,
doświadczona owca, a grupę baranów osobnik najsilniejszy, który posiada najcenniejsze
trofeum. W zimie stada są liczniejsze – po 12–18szt. Liczebność populacji muflona w Polsce
szacowano w 1991r. na ok. 1450szt. (Biały K. 1994)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Muflon [2, s. 139]

Zwierzyna czarna
Dzik (Sus scrofa)
Dzik (rys. 6) jest zwierzęciem, który w swojej sylwetce zachował surowość i dzikość

zwierzęcia pierwotnego. Jest to zwierzyna leśna, choć przebywa czasowo poza lasem.
Niegdyś, dziki potrzebowały dużych, zwartych kompleksów leśnych, o drzewostanach
liściastych bądź mieszanych, z dużym udziałem w składzie gatunkowym dęba i buka. Dziki
przepadają również za błotnymi kąpielami w tak zwanych babrzyskach, stąd sąsiedztwo
bagien i oczek wodnych, oraz podmokłych łąk śródleśnych, jest preferowane. Jednak obecnie,
dziki przystosowały się do życia w nawet niezbyt dużych kompleksach leśnych,
o przeważającym udziale sosny w drzewostanie, natomiast kąpielisk i babrzysk poszukują
poza ostoją. Dzik okazał się być zwierzyną plastyczną ekologicznie, dzięki czemu nie jest
szczególnie wrażliwy na zmiany wprowadzane przez człowieka do krajobrazu. Samica dzika
zwana lochą, przechodzi ruję – huczkę w końcu listopada i w grudniu. W okresie rui, stare
odyńce i dziki którym wycina się już na zewnątrz oręż (mowa o zębach w górnej i dolnej
szczęce zwanych fajkami i szablami) żyjące dotąd pojedynczo, przyłączają się do stad
zwanych u dzika watahami, starając się odpędzić młodzież męską. Locha prosi się w połowie
marca i w kwietniu czasem na początku maja. Niektóre młode loszki przechodzą ruję wiosną
i te proszą się w lecie. Locha daje w miocie od 4 do nawet 9 sztuk, wyproszenie następuje
w barłogu, przygotowanym przez nią wcześniej i starannie ukrytym. Locha jest bardzo
troskliwą matką, żeruje razem z warchlakami i w razie niebezpieczeństwa broni potomstwa
zaciekle. Dzik jest zwierzyną gromadną, żyjącą w watahach, którym przewodzi stara
doświadczona locha. Stare dziki – odyńce i stare niepłodne lochy żyją samotnie. Dzik jest
zwierzęciem o nocnym trybie życia, natomiast w dzień pozostaje w ukryciu w lesie bądź
nierzadko w zbożu, skąd blisko na pola uprawne. Jest to zwierzę, które potrafi wędrować nocą
nawet do kilkunastu kilometrów, jest bardzo ostrożny, ma świetny węch i doskonały słuch.
Często spotykane opowieści o atakach dzików, należy traktować z dużą rezerwą. Zwierzę to
ma doskonale rozwinięte zmysły, dużo wcześniej potrafi wyczuć i usłyszeć nadchodzącego
człowieka, wtedy ucieka. Wyjątek stanowi locha prowadząca warchlaki oraz odyniec, który
został raniony. Dlatego w okresie wiosny i wczesnego lata należy unikać gęstwin leśnych
i słabo dostępnych fragmentów lasu, pamiętając iż cały rok obowiązuje zakaz wstępu na
uprawy leśne i do młodników, niższych niż 3 metry, oraz na tereny oznaczone jako ostoje
zwierzyny.

Dzik jest zwierzęciem bardzo pożytecznym dla ochrony lasu, ze względu na swoje

preferencje pokarmowe. Obok pokarmu roślinnego, dzik żywi się także larwami

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i poczwarkami owadów – szkodliwych dla lasu. Poprzez buchtowanie (rycie w ściółce lub
glebie), dziki wynajdują i zjadają larwy wspomnianych owadów. Niestety dziki niszczą także
mrowiska (dlatego są one ogradzane przez leśników), oraz czynią spore szkody w uprawach
polowych – szczególnie w roślinach okopowych, kukurydzy, owsie, warzywach. Niszczą
także poprzez buchtowanie łąki. Z tego powodu, ważne jest właściwe gospodarowanie
łowieckie w obwodzie, oraz odpowiedni ilościowo i jakościowo odstrzał.

Rys. 6. a – odyniec, b – locha, c – warchlak, [7, s. 149]

Zwierzyna drobna
Zając szarak (Lepus europaeus)
Zając (rys. 7) jest, a raczej dotąd był, najpospolitszą w Polsce zwierzyną, występującą

zarówno w polu jak i w lesie niemal we wszystkich rejonach Polski. Niestety, szereg
niekorzystnych zmian jakie nastąpiły w krajobrazie polnym, postępująca chemizacja
rolnictwa, nadmierny stan lisów, wreszcie nie wszędzie prawidłowa gospodarka łowiecka
populacją zająca i nie do końca jeszcze poznana jednostka chorobowa polegająca na spadku
odporności naturalnej u zajęcy, spowodowały gwałtowny spadek liczebności zająca w Polsce.
Nie poprawia tej sytuacji również fakt, iż objęto ochroną drapieżniki skrzydlate
(nie zapewniając żadnych środków na poprawę warunków bytowania zwierzyny drobnej) oraz
co gorsze, objęto zakazem odstrzał wałęsających się i kłusujących psów i kotów. Zubożenie
społeczeństwa ze środowisk wiejskich doprowadziło do celowego wypuszczania psów
kłusujących, oraz rozwoju innych metod kłusowniczych, których zając pada ofiarą.
Szczególnie zagrożone są młode osobniki. Ruja zwana u zajęcy parkotami zaczyna się czasem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

już w styczniu i trwa do sierpnia. Kulminacja następuje w maju
i czerwcu. W czasie parkotów, samce czyli gachy, prowadzą zażarte
boje o samice polegające na biciu się przednimi skokami (łapkami).
Zapłodniona samica koci się po około 42 dniach. Pierwsze młode
w marcu stąd zwane marczakami. Zajęczyca nie jest troskliwą matką
i młode bardzo szybko zdobywają niezależność, chociaż do
wyrośnięcia trzymają się jako rodzeństwo razem. Później odchodzą,
ale niezbyt daleko od miejsca urodzenia. Wykot odbywa się w
osłoniętej kotlinie. Pełny rozwój fizyczny osiągany jest przez zająca
w wieku około 6 miesięcy. Samica potrafi w przeciągu roku dać
nawet do 4 miotów, jednak śmiertelność w młodym pokoleniu jest
również bardzo duża. Zając jest również wrażliwy na wilgoć – stąd
częstą przyczyną ginięcia miotów są obficie padające deszcze. Zające
ż

yją pojedynczo z wyjątkiem okresu parkotów.

Rys. 7. Zając [7, s. 151]

Dziki królik (Oryctolagus cuniculus)
Dziki królik (rys. 9) należy do rodziny zającowatych. Jest o połowę mniejszy od zająca.

Ma szare futro i jasny spód ciała. Od zająca można go odróżnić min. po słuchach (uszach).
Królik ma słuchy jednolitego koloru, po przyłożeniu ich do głowy nie sięgają mu do końca
pyszczka. U zająca słuchy mają czarne końce i są dłuższe niż głowa (rys. 8).

Rys. 8. Głowy: a – zająca szaraka, b – dzikiego królika [1, s. 49] Rys. 9. Królik [7, s. 151]

Dziki królik pochodzi z Półwyspu Iberyjskiego. Stopniowo był zasiedlany w różnych krajach

Europy, a potem również w Ameryce i w Australii. W Polsce wprowadzono króliki głównie
w ubiegłym stuleciu, obecnie występuj ą w całym kraju. Króliki kopią rozległe nory służące im jako
schronienie i miejsce wychowu młodych. Są zdecydowanie roślinożerne i przy dużych
zagęszczeniach mogą powodować szkody. Dawniej dzikie króliki występowały przede
wszystkim w młodnikach sosnowych przylegających do pól uprawnych. Obecnie znacznie
częściej można je spotkać w koloniach domków kempingowych, w bażantarniach, składnicach
drewna, na cmentarzach. Wskazuje to na wpływ drapieżnictwa na rozmieszczenie tego
gatunku. Lista drapieżników dzikiego królika jest długa i obejmuje lisa, obie kuny, łasice,
gronostaja, jastrzębia, psy i koty. W miejscach dużego zagęszczenia króliki cierpią okresowo na
dziesiątkujące je choroby, a zwłaszcza myksomatozę i kokcydiozę.

Króliki rozmnażają się bardzo szybko i mogą być źródłem atrakcyjnych polowań oraz

smacznej dziczyzny, potrzebna jest im jednak ochrona przed drapieżnictwem. Niegdyś
gatunek ten był bardzo liczny w Polsce, w tej chwili występuje wyspowo i nielicznie i trudno
jest liczyć na naturalny wzrost jego liczebności bez specjalnych zabiegów ze strony
myśliwych. (Biały K. 1994)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Piżmak (Ondatra zibethicus)
Piżmak (rys. 10) jest gryzoniem należącym do rodziny nornikowatych. Wyglądem

przypomina szczura, ale jest od niego znacznie większy, bardziej krępy i ma tępo zakończony
pyszczek. Ogon piżmaka jest długi, nagi i spłaszczony. Uszy małe, ukryte w futrze. Grzbiet
ciemnobrunatny, spód jaśniejszy, rdzawy. Futerko miękkie, gęste i krótkie.

Piżmak jest zwierzęciem ziemnowodnym, zasiedla zbiorniki wodne różnych rodzajów,

także rzeki. W Polsce stał się do tego stopnia pospolitym zwierzęciem, że można spotkać go
nad każdą wodą. Schronieniami piżmaka są nory, które kopie w brzegach, lub domki z łodyg
roślin wodnych, które buduje na wodzie. Domki i nory mają wejścia podwodne. Pokarm
roślinny jest głównym pożywieniem piżmaka. Zjada on zielone części roślin wodnych oraz
ich łodygi. W mniejszym stopniu żywi się również pokarmem zwierzęcym, na który składają
się głównie małże; żeruje wieczorem, w nocy i rano. Dnie spędza w ukryciu, czasem jednak lubi
wygrzewa, się na słońcu w czasie dnia.

Rys. 10. Piżmak [7, s .151]

Piżmaki rozmnażają się od kwietnia do września i samica w tym czasie rodź 3–4 mioty

liczące po 5–9 młodych. Liczebność piżmaka zmienia się cyklicznie między latami.
Prawdopodobnie wiąże się to z przebiegiem zmian poziomu wody. Przez pewien czas piżmak był
uważany za niebezpiecznego szkodnika niszczącego wały poprzez kopanie nor i jako taki nie
miał czasu ochronnego. Można go było również pozyskiwać innymi sposobami niż myśliwskie.
Ustabilizowanie się sytuacji tego gatunku spowodowało zmianę oceny zagrożenia
i wprowadzenie go na listę zwierzą: łownych.

Na piżmaki poluje się z wieczornej lub rannej zasiadki nad wodą. Ze względna

powszechne występowanie i wartościowe futro piżmak stał się w krótkim czasie jednym
z najważniejszych gatunków łownych w Polsce. (Biały K. 1994)

Kuraki leśne i polne
Bażant (Phasianus colchicus) (rys. 11) jest przedstawicielem kuraków z rodziny

bażantowatych, bliskim krewnym dwóch naszych rodzimych gatunków – kuropatwy
i przepiórki. Odznacza się jednak większą od nich masą ciała, a poza tym łatwo w przypadku
tego gatunku odróżnić koguta od kury. Upierzenie koguta, większego przy tym od kury, jest
jaskrawe z metalicznym połyskiem. Wśród ptaków występujących w Polsce dominuje
ubarwienie od złocisto-pomarańczowego do miedziano-czerwonego. Tylko głowa oraz szyja –
powyżej często występującego na niej białego pierścienia tzw. obroży – są zielonkawe
z fioletowym połyskiem. Na bokach głowy kogut ma często dwa czubki z piór, tzw. uszy,
a wokół oczu widoczne są nagie, czerwone płaty kory, zwane różami. Cechy te są szczególnie
wyraźne w okresie toków. Ogon kołata jest silnie wydłużony, znacznie dłuższy niż u kury,
a na sterówkach, i to u obu płci, występuje poprzeczne, ciemne prążkowanie. Na ciekach
(nogach) koguty mają ostre wyrostki, zwane ostrogami, które u kur są z reguły tylko lekko
zaznaczone, kura ma z kolei upierzenie skromne, o charakterze ochronnym, w tonie od
beżowego do brązowego, urozmaicone brązowymi plamkami szczególnie wyraźnymi a głowie
i grzbiecie, a zanikającymi w dolnych partiach ciała. Młode początkowo okryte są żółto-

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

brązowym puchem, szybko jednak stają się podobne do matki i pozostają takimi do pierzenia
rozpoczynającego się w wieku 7–8 tygodni. Wówczas to młode koguty przyjmują upierzenie
ptaków dorosłych.

W Polsce bażanty spotyka się najczęściej w łowiskach polnych, odznaczających się

przewagą małych pól gospodarstw sektora prywatnego oraz urozmaiconych licznymi
remizami, pasami zadrzewień. trzcinowiskami itp.

Wraz z ustąpieniem zimy kury i koguty opuszczają dotychczasowe ostoje – remizy,

trzcinowiska,

ogrody,

parki

itp.

poszukują

odpowiednich terenów gniazdowych i tokowych,
zapewniających ukrycie oraz dostatek pokarmu. Zdarza
się przy tym, że w łowiskach o dużym zagęszczeniu
ptaków lub na terenach siedliskowo ubogich młode
koguty i kury podejmują (niezależnie od siebie) dalsze
kilku-, a nawet kilkunastokilometrowe wędrówki. Od
momentu zajęcia terenu tokowego kogut oznajmia
swoją obecność głośnymi okrzykami, które najczęściej
usłyszeć

można

godzinach

rannych

i popołudniowych. Kury grupują się wokół tokującego
koguta, nie dochodzi jednak do trwałych związków.
Deptanie (kopulacja) poprzedzone „tańcem" godowym
ma miejsce najczęściej w godzinach rannych, przy czym
zapładnia ono kurę na dłuższy czas. Wokół terenu
zajętego przez tokowika krążą niekiedy koguty nie
posiadające terenu. Są to często ptaki młode, spełniające
ważną rolę przez pobudzanie aktywności tokowika,
a także deptanie kur, które wybrały miejsce na gniazdo
w oddaleniu od terenu tokowego.

Rys. 11. Kogut bażanta [7, s. 59]

Kura rozpoczyna znoszenie jaj najczęściej w początku kwietnia i składa je w płytkim,

skąpo wyścielonym zagłębieniu ukrytym w łanach zielonek i na łąkach, a także w remizach,
szuwarach itp. Średnia wielkość pierwszego zniesienia to 10–13 jaj. W przypadku jego straty
kura często zakłada drugie gniazdo, jednak z mniejszą liczbą jaj. Wylęg następuje po 24–25
dniach wysiadywania. Wysiaduje i wodzi pisklęta jedynie kura, kogut nie interesuje się
potomstwem. Wylęgi przypadają najczęściej w końcu maja i w czerwcu. Pisklęta są
zagniazdownikami, tak że opuszczają gniazdo wkrótce po przyjściu na świat. Pod koniec
drugiego tygodnia młode bażanciki zaczynają podfruwać, a po trzech tygodniach mogą już
nocować na gałęziach. Cały ten czas pozostają jednak pod opieką matki. Pokarm piskląt
stanowią początkowo prawie wyłącznie owady, ale wraz z wiekiem udział ich maleje, m.in.
na rzecz karmy roślinnej. Także w diecie bażantów dorosłych w tym czasie udział pokarmu
zwierzęcego jest znaczący. Zjadają one wówczas wiele owadów, a także dżdżownice, ślimaki
itp.

W okresie letnim ptaki dorosłe wymieniają pióra. Wśród ptaków młodych pojawiają się

z kolei różnice w upierzeniu kurek i kogutków. Obserwacje z końca lata, dotyczące wielkości
stadek oraz liczby kur z młodymi, mogą być dobrym wskaźnikiem przyrostu w danym roku,
decydującym o wysokości pozyskania łowieckiego.

Jesienią większość młodych ma już upierzenie ptaków dorosłych, a stadka rodzinne

rozpadają się. Intensywne prace polowe związane ze zbiorem płodów rolnych powodują
częste przemieszczenia bażantów w poszukiwaniu pokarmu, ukrycia i spokoju. Ponownie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pojawia się tendencja do dalszych wędrówek. Równocześnie dochodzi do grupowania się
ptaków na zarośniętych rowach, w remizach, szuwarach itp. Tam też należy zapewnić
bażantom ochronę przed drapieżnikami oraz ewentualnym kłusownictwem.

W diecie bażantów wzrasta w tym okresie udział karmy pochodzenia roślinnego. Zjadają

one coraz częściej pączki, łodygi, liście, korzonki, bulwy, owoce i nasiona wielu roślin, w tym
również uprawnych. Na przełomie września i października wskazane jest rozpoczęcie
dokarmiania pod podsypami. Wykładanie w tym okresie niewielkich ilości, ale za to
atrakcyjnej karmy przyzwyczaja bażanty do miejsc dokarmiania w danym łowisku. W zimie
bażanty przechodzą prawie wyłącznie na pokarm roślinny.

W Polsce poluje się jedynie na koguty. Warunkiem etycznego, a zarazem efektywnego

polowania jest posiadanie dobrego psa myśliwskiego – wyżła lub płochacza. Zadaniem psa
jest odnalezienie i wypłoszenie ptaków, co umożliwia strzał myśliwemu, a także aportowanie
(przynoszenie) ustrzelonych kogutów oraz odnajdywanie postrzałków. (Biały K. 1994)

Kuropatwa (Perdix perdix) (rys. 12) jest najliczniejszym naszym ptakiem z rodziny

bażantowatych. Trudno ją pomylić z innymi gatunkami. Jest większa od przepiórki,
a mniejsza i o innej sylwetce niż bażant. Nazywana jest także kuropatwą szarą, ale szara
wydaje się być tylko z daleka. Starki (ptaki dorosłe) mają bowiem misterny rysunek z barw:
popielatej, brązowej, czarnej, białej, ceglastej. Czoło, policzki i podgardle są rude. Brzuch jest
biały, a na granicy brzucha i piersi u kogutów występuje duża kasztanowa plama w kształcie
podkowy. Jest ona obecna, chociaż zwykle mniejsza, także u części kur. Podkowa nie jest
więc pewną cechą dla określenia płci kuropatw. Najłatwiej odróżnić kurę od koguta na
podstawie rysunku na piórach, zwanych barkówkami. które położone
są u nasady skrzydeł. Barkówki koguta mają pojedynczą jasną pręgę
biegnącą wzdłuż osi pióra. U kury poza tą pręgą występują jeszcze 2–3
poręczne paski. Młódki (ptaki młode) są brązowo-szare, jednak już we
wrześniu przechodzą pierzenie uzyskując stopniowo ubarwienie
podobne do starek. Stąd już w końcu września część młódek,
a w październiku większość, jest na pierwszy rzut oka taka jak starki.
Młódki mają cieki (nogi) żółtoszare, podczas gdy u starek są one
niebieskoszare. Na przełomie lata i jesieni także starki przechodzą
wymianę wszystkich piór.

Rys. 12. Kuropatwa [7, s. 59]

Kuropatwa jest typowym ptakiem terenów otwartych, szczególnie krajobrazu -rolniczego.

U nas występuje prawie w całym kraju, poza obszarami typowo lesistymi i górskimi. Mniej
liczna jest w zachodniej i północnej części Polski.

Wiosna. Ta pora roku zaczyna się dla kuropatw z chwilą ustąpienia mrozów i śniegu,

kiedy to odbywają się toki i ptaki łączą się w pary. Ma to miejsce w lutym tub marcu. Koguty
odłączają się wtedy od stadek i szukają partnerek w okolicy, przemieszczając się czasami do
kilku kilometrów. Zachodzi więc naturalne mieszanie się ptaków pomiędzy stadkami. Starki,
jeśli przeżyły, łączą się ponownie w parę o partnerem z poprzedniego roku. Utworzone pary
wybierają sobie teren, najchętniej w miejscach z naturalną roślinnością, jak skrawki
nieużytków, zarośnięte rowy, pasy krzewów, szersze miedze. Są to bowiem miejsca, gdzie
kuropatwy najchętniej zakładają gniazda. W razie braku wystarczającej liczby takich miejsc,
gniazda zakładane są w zielonkach, jak łąki, lucerny, koniczyny, a czasami także w innych
uprawach. Sezon zakładania gniazd trwa od końca kwietnia do lipca. Liczba składanych jaj
jest bardzo zróżnicowana, a najczęściej wynosi 12–20 sztuk. Wysiadywanie lęgu zaczyna się
od ostatniego jaja. Wysiaduje wyłącznie samica, co trwa 23–25 dni. Duża część gniazd
kuropatw ulega zagładzie. Samotne parki obserwowane w czerwcu to właśnie ptaki, które
utraciły gniazda. Lęgi mogą być niszczone przez wrony i sroki, które chętnie odżywiają się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jajami. Na wysiadujące samice polują lisy i drapieżniki łasicowate, a śmierć wysiadującej
samicy oznacza także stratę lęgu. Poważną przyczyną strat lęgów kuropatw jest koszenie
zielonek. Skoszenie uprawy, w której znajdowało się gniazdo kuropatwy, powoduje jego
porzucenie, a nowoczesne kosiarki często zabijają także twardo wysiadującą samicę. Po
zniszczeniu gniazda samice mogą przystąpić do ponownego lęgu, jeżeli wysiadywanie
poprzedniego nie było mocno zaawansowane. Powtarzane lęgi zawierają mniejszą liczbę jaj
niż pierwsze. Straty gniazd istotnie wpływają na liczbę młodych, a przez to na ogólną
liczebność kuropatw. Są one zwykle większe w terenach, gdzie jest dużo drapieżników i mało
dogodnych miejsc do założenia gniazda.

Lato. Pisklęta kuropatw klują się jednocześnie i krótko potem opuszczają gniazdo.

Wodzone i ogrzewane są zarówno przez kurę. jak i koguta, żerują samodzielnie. Już w wieku
ok. 10 dni potrafią przelecieć kilka metrów, a po trzech tygodniach latają już całkiem dobrze.
Czynią to jednak w ostateczności, a przy zagrożeniu, np. ze strony drapieżnika lub człowieka,
przywarowują wśród roślinności. W tym czasie starki starają się odwieść intruza od piskląt,
często udając zranienie. W wieku 8–10 tygodni pisklęta dorastają do wielkości dorosłych.
Podczas pierwszych 2–3 tygodni życia pisklęta kuropatw odżywiają się prawie wyłącznie
owadami i dopiero potem przechodzą stopniowo na pokarm roślinny, którym odżywiają się
kuropatwy dorosłe. Znaczna część piskląt ginie, najczęściej w pierwszych tygodniach życia.
Straty te związane są w dużym stopniu ze sposobem ich odżywiania się, ponieważ
w niektórych warunkach pisklęta mają trudności ze znalezieniem odpowiedniej ilości
pokarmu. W okresach z niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, np. zimnem
i deszczami, owady są trudniej dostępne, a i pisklęta mają mało czasu na żerowanie, ponieważ
muszą szukać ciepła pod skrzydłami rodziców. Nowoczesne rolnictwo, wskutek stosowania
chemicznych środków ochrony roślin, nie sprzyja pisklętom kuropatw. Wprawdzie
bezpośrednie zatrucia tymi środkami występują rzadko, ale ograniczają one istotnie liczbę
owadów na polach, niszcząc zarówno same owady, jak i chwasty, na których wiele z nich
ż

yje. Straty piskląt mają duży wpływ na liczebność kuropatw.

Jesień. Od lata do następnej wiosny kuropatwy przebywają w stadkach. Są to głównie

stadka rodzinne. Starki, które nie wyprowadziły młodych, pod koniec lata również łączą się
w małe stadka lub przyłączają się do stadek rodzinnych. Stadka przebywają najczęściej
w wyższych uprawach, jak ziemniaki i buraki, z których wychodzą, zwłaszcza rano
i wieczorem, żerować na ścierniskach. Zasadniczym składnikiem diety dorosłych kuropatw
jest przez cały rok pokarm roślinny, a tylko wiosną – latem uzupełniają go owadami. Ptaki te
zjadają ziarno zbóż, nasiona chwastów oraz zielone części roślin, np. w zimie najczęściej
oziminy.

Zima. Jest to pora roku, w której ma miejsce największa śmiertelność kuropatwy. Wynosi

ona średnio 50% pogłowia jesiennego. Czasami jednak, w przypadku ostrych zim,
zdarzających się u nas od czasu do czasu, może ginąć nawet 80–90% kuropatw. Ptaki te mają
w zimie dwa zasadnicze problemy. Pierwszy to zdobycie dostatecznej ilości pokarmu
(głównie ozimin) w czasie krótkiego zimowego dnia. A przecież w tej zimnej porze roku
potrzebują go więcej niż w lecie. Toteż kuropatwy żerują w zimie prawie przez cały dzień,
chętnie się też zaśnieżają, zagrzebując w warstwie śniegu całą sylwetkę. Drugi problem to
uchronienie się przed drapieżnikami na ogołoconych z wyższej roślinności polach. Kuropatwy
radzą sobie nieźle w okresach bezśnieżnych, a nawet wtedy, gdy śnieg jest niezbyt głęboki
i sypki. Duże straty występują szczególnie wtedy, kiedy śnieg jest zlodowaciały i trwają silne
mrozy. (Biały K. 1994)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Głuszec (Tetrao urogallus) (rys.13) należy do

rodziny głuszcowatych. Obie płci różnią się od siebie
zarówno barwą, jak i rozmiarami. Kogut jest wielkości
domowego indyka. Ma czarne upierzenie z różnymi
odcieniami, plamkami i prążkami. Głowa i dziób są dość
duże w stosunku do reszty ciała. Ogon po rozłożeniu ma
kształt wachlarza. Kura jest znacznie mniejsza od
koguta. Upierzenie ma brązowe, z czarnymi prążkami
i plamami.

Głuszec występuje obecnie w niewielu miejscach

w Polsce. Zamieszkuje rozległe lasy iglaste z udziałem
drzew liściastych oraz lasy górskie. śywi się głównie
pokarmem roślinnym, zjadając owoce i części zielone
runa leśnego, pędy drzew iglastych oraz pączki
i kwiatostany drzew liściastych.

Rys. 13. Kogut głuszca [7, s. 59]

Toki odbywają się w marcu i kwietniu. Tokowisko jest stałe i zajmuje znaczną

powierzchnię starego lasu. Koguty przylatują na tokowisko wieczorem i zasiadają na
drzewach z głośnym łopotem. Są to zapady. Śpiew tokowy rozpoczynają jeszcze w nocy.
Tokują na drzewie i na ziemi rozkładając przy tym skrzydła i ogon. Pieśń głuszca składa się
z czterech części, zwanych klapaniem, trelowaniem, korkowaniem i szlifowaniem. W czasie
ostatniej fazy pieśni głuszec nie słyszy, co jest wykorzystywane przy podchodzie tego ptaka.
W czasie tokowiska następuje zapłodnienie kur. Kogut nie bierze udziału w wysiadywaniu ani
w wychowie młodych. Kura gnieździ się na ziemi.

Współczesna sytuacja tego ptaka wygląda bardzo niekorzystnie. Jest go mało, tak mało,

e budzi to uzasadnione obawy o jego przyszłość. Co gorsza, przyczyny tego stanu nie są

znane i w tej sytuacji trudno podjąć środki zaradcze. (Biały K. 1994)

Cietrzew (Lyrurus tetrix)
Cietrzew (rys. 14) należy do rodziny głuszcowatych. Kogut i cieciorka (samica) różnią się

wyraźnie między sobą ubarwieniem i wielkością. Kogut jest granatowoczarny, tylko na
skrzydłach ma białe lusterko oraz białe pióra podogonowe. Wygięte na zewnątrz pióra ogona
(sterówki) tworzą charakterystyczną lirę. Nad oczami kogut ma czerwone róże, które
w okresie tokowym są silnie nabrzmiałe. Nogi opierzone do palców. Cieciorka jest znacznie
mniejsza od koguta. Upierzenie ma płowe z brunatnym prążkowaniem i plamami. Ogon bez
liry. Nogi opierzone do palców.

Cietrzew występuje we wschodniej Polsce oraz na południu – w górach. Jest ptakiem

osiadłym, związanym z lasami i rozległymi łąkami. Lubi szczególnie zakrzaczone,
niezagospodarowane łąki, doliny rzek oraz zróżnicowane lasy z dużym udziałem terenów
podmokłych i gatunków liściastych. Na pokarm cietrzewia składają się przede wszystkim
rośliny. Zjada części zielone runa, owoce roślin leśnych, pączki i młode pędy drzew
liściastych i iglastych. W okresie wiosenno – letnim pobiera również pokarm zwierzęcy
w postaci owadów i innych bezkręgowców.

Toki cietrzewi są najlepiej znanym okresem z życia tego ptaka. Odbywają się one od

marca do maja. Tokowisko jest stałym miejscem położonym na otwartym terenie, takim jak
łąki lub zręby. Koguty przylatują na tokowisko jeszcze w nocy. Rozpoczynają od czuszykania
połączonego z podfruwaniem i głośnym trzepotem skrzydeł. Potem kogut zaczyna bełkotać,
co przypomina bulgotanie wody w garnku. Jest to główna część śpiewu tokowego, która trwa
przez długi czas. Kogut rozpościera w tym czasie lirę i przyjmuje różne pozy siedząc na
ziemi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tokowanie trwa, zależnie od pogody, do wczesnych lub późnych godzin rannych. Pod

koniec toku kogut często siada na drzewie i jeszcze trochę śpiewa. Potem ptaki odlatują do
dziennych ostoi. Śpiewające koguty można spotkać również w innych porach roku. Cietrzew
jest gatunkiem poligamicznym. W otoczeniu tokującego ptaka gromadzą się cieciorki. Kogut
nie uczestniczy w gniazdowaniu i wychowie młodych. cieciorka zakłada gniazdo na ziemi
w lesie lub w krzakach. W zimie cietrzewie potrafią się zaśnieżać oraz tworzą jednopłciowe
stada, obsiadając grupowo pojedyncze drzewa.

Liczebność cietrzewi w Polsce w ostatnich kilkudziesięciu latach spada z nieznanych

przyczyn. Zmniejsza się liczba ich stanowisk, jak również liczba tokujących kogutów. Jeśli ta
tendencja się utrzyma, to ptak ten – już dziś bardzo rzadki – może nawet zaniknąć. (Biały K.
1994)

Rys. 14. Tokujące cietrzewie [1, s. 62]

Jarząbek (Tetrastes bonasia) (rys. 15) należy do rodziny głuszcowatych. Jest ptakiem

wielkości gołębia. Sylwet typowa dla kuraków. Szata płowo-brunatno-szara. W ubarwieniu
wiele plam i prążków. Szata samca różni się od samicy drobnymi szczegółami. Na głowie
mały czubek. Ogon poprzecznie prążkowany.
Jarząbek występuje we wschodniej i północnej Europie. W Polsce przede wszystkim
w górach i na wschodzie. Prowadzi skryty tryb życia i dlatego informacje o jego
występowaniu są skąpe. Jest to ptak typowo leśny i osiadły. śywi się pokarmem roślinnym
zjadając nasiona, a w zimie pączki drzew i krzewów liściastych. Gnieździ się na ziemi.

W Polsce polowanie na jarząbki jest obecnie prawie nieznane, wielu myśliwych nawet

nie zdaje sobie sprawy z występowania jarząbka w ich łowiskach i z możliwości bardzo
atrakcyjnego polowania na tego kuraka. Polować można używając wabika, którym naśladuje
się głos ptaka. Jarząbek, który pilnuje swojego terytorium, przylatuje, ażeby przepędzić
intruza. W sprzyjającym terenie można polować na niego również z podchodu, ponieważ
zrywa się blisko i można znaleźć go powtórnie siedzącego na drzewie (Biały K. 1994).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Jarząbek [1, s. 63]

Ptaki wodno-błotne
Kaczka Krzyżowka (Anas platyrhynchos) (rys. 16) Areał lęgowy krzyżówki rozciąga

się na ogromnym terenie półkuli północnej. Obejmuje on prawie całą Europę, północną
i środkową Azję oraz prawie całą północną część Ameryki Północnej. W Polsce krzyżówka
jest najliczniej występującą dziką kaczką i określona jest jako średnio liczny ptak lęgowy
całego kraju.

Krzyżówka jest gatunkiem wykorzystującym niezwykle szeroki wachlarz różnych

rodowisk podmokłych. Biotopem lęgowym tego ptaka są stawy, bagna, podmokłe łąki, małe

zbiorniki śródpolne, starorzecza i tereny zalewowe, jeziora, płytkie zbiorniki nadmorskie,
stawy rybne, zbiorniki retencyjne, wreszcie parki miejskie. Krzyżówki występują zarówno na
terenach dzikich, jak i zagospodarowanych, otwartych i zadrzewionych, w pobliżu wsi
i w granicach miast. Te ogromne możliwości przystosowawcze są cechą charakterystyczną
tego gatunku. Zimuje na niezamarzających wodach, najczęściej na rzekach i na wybrzeżu
morskim, a ostatnio również w miastach.

Krzyżówki żerują najczęściej zanurzając głowę i szyję lub zanurzając cały przód

i unosząc pionowo tylną część ciała. Zbierają również pokarm z powierzchni wody, pływając
z wyciągniętą szyją i przecedzając wodę. Krzyżówki często żerują w nocy, co spowodowane
jest prawdopodobnie intensywną penetracją ludzką żerowisk w ciągu dnia. Skład ich pokarmu
zmienia się zależnie od zbiornika, pory roku i kraju. Podstawą pokarmu jest żer roślinny
w postaci nasion, części zielonych i korzeni roślin. Jednakże są okresy (wiosna) i miejsca,
gdzie stwierdzono odżywianie się głównie pokarmem zwierzęcym w postaci owadów,
skorupiaków i mięczaków. Krzyżówki żerują również na polach uprawnych, szczególnie
w lecie i na jesieni. Zjadają tam pozostałe po mechanicznym sprzęcie ziarno zbóż, zwłaszcza
jęczmień, pszenicę i kukurydzę. Przeloty na żerowiska polne mogą przybierać masowy
charakter. Podczas pobytu na lądzie zjadają również żołędzie, ziemniaki, owady i nasiona
różnych roślin. Obserwowano również żerowanie na kopcach kiszonki, na odpadkach przy
cukrowniach oraz na ściekach komunalnych. Młode w pierwszych tygodniach odżywiają się
pokarmem zwierzęcym stopniowo przechodząc na roślinny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 16. Para kaczek krzyżówek [1, s. 67]

Gniazdo krzyżówka zakłada najczęściej na ziemi w pobliżu wody. Jest to gatunek bardzo

plastyczny w wyborze miejsc gniazdowych i lęgi tego ptaka można znaleźć na drzewach,
w dziuplach, na stogach, w gniazdach innych ptaków (wrony, gęsi). Krzyżówka chętnie
wykorzystuje sztuczne miejsca lęgowe w postaci koszy i budek. Bywa, że niekiedy znajduje
się gniazdo krzyżówki daleko od wody, co w części wiąże się prawdopodobnie
z wyschnięciem wody po założeniu gniazda. Sezon gniazdowy jest bardzo rozciągnięty, od
końca marca do pierwszych dni czerwca. Gniazdo stanowi płytkie zagłębienie, które samica
wygniata obracając się w miejscu. Czasami buduje bardzo proste gniazdo używając materiału
z bezpośredniego otoczenia. Samica znosi najczęściej 6–9 jaj. Okres wysiadywania waha się
od 23 do 29 dni. W przypadku utraty lęgu samica najczęściej zakłada lęg ponowny. Udatność
lęgów w Polsce waha się ona od 20 do 30%. Główną przyczyną strat są drapieżniki skrzydlate
(wrona siwa i sroka) oraz czworonożne (lis, łasicowate i jenot). Tak jak u innych kaczek
w populacji krzyżówek występuje przewaga liczbowa kaczorów nad kaczkami.

Cyraneczka (Anas crecca)
Należy do kaczek właściwych. Jest jedną z najmniejszych dzikich kaczek spotykanych

w naszym kraju. Kaczor w szacie godowej ma głowę czekoladowo – brązową
z niebieskozielonym szerokim pasem z boku głowy Lusterko ma dwudzielne, zielono-czarne
o bardzo wyraźnych kolorach. Kaczka w upierzeniu godowymi i spoczynkowym jest
brązowo-szaro-płowa, lusterko ma także dwudzielne, zielono-czarne. Kaczor w szacie
spoczynkowej i młode są podobne do samicy. Wiosła cyraneczki są szare z piaskowymi
smugami.

Cyraneczki żerują na płyciznach. Na ich pokarm składają się nasiona roślin wodnych

i znajdowany w wodzie pokarm zwierzęcy. Gnieździ się na brzegach zbiorników wodnych,
często na terenach leśnych lub zadrzewionych.

Sytuacja cyraneczki jest korzystna i w ostatnich latach jej liczebność z podniosła się.

Sprzyjają temu rozległe północne lęgowiska słabo przekształcone przez człowieka oraz
regulacje polowań w zachodniej Europie. (Biały K. 1994)

Czernica (Nyroca fuligula.)
Czernica należy do rodziny kaczkowatych i do grupy kaczek nurkujących. Kaczor

w szacie godowej jest ogólnie czarno-biały. Czarną ma głowę wole i grzbiet. Białe są pierś,
brzuch i boki ciała. Na głowie kaczor ma zwisający czubek z czarnych piór. Lusterko białe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozciągnięte prawie na całe skrzydło. Dziób niebiesko-czarny, wiosła stalowo-czerwone.
W szacie spoczynkowej kaczor podobny jest do kaczki. Kaczka w obu szatach jest
ciemnobrunatna, tylko pierś, brzuch ciała są jasnobrunatne. Na głowie słabo zaznaczony
czubek. Wokół dzioba występuje często biały pasek różnej szerokości, lusterko białe jak
u kaczora. Dziób ciemnoszary, wiosła koloru stalowego.

W połowie ubiegłego wieku nie było jeszcze lęgowych czernic ani na ziemiach polskich,

ani w zachodniej Europie. Stopniowo gatunek ten zajął nowe tereny i w chwili obecnej
czernica jest drugim po głowience gatunkiem kaczki nurkującej w Polsce. Czernice pojawiają
się również licznie w naszym kraju w czasie przelotów.

Czernica gnieździ się najczęściej na stawach rybnych i na jeziorach. śywi się głównie

pokarmem zwierzęcym, który zdobywa nurkując na dno zbiornika.

Wraz ze wzrostem liczebności czernica jest spotykana coraz częściej w pozyskaniu

myśliwskim, a jego wysokość jest już bliska pozyskaniu głowienki. (Biały K. 1994)

Głowienka (Aythya ferina) (rys. 17)

należy do rodziny kaczkowatych i jest naszą

najpospolitszą kaczką nurkującą. Wielkością przypomina krzyżówkę, ale ma bardziej krępy
wygląd. Kaczor w szacie godowej wyróżnia się brązowo-rudą głową i szyją, czarnym wolem
oraz biało-stalową. marmurkowaną resztą upierzenia. Lusterko stalowoszare, częściowo
marmurkowane. Dziób czarny z szarym pasem, wiosła szaroczarne z piaskowym, odcieniem.
Oko czerwone. Szata spoczynkowa podobna, ale nie tak kontrastowa. Kaczka w obu szatach
jest ogólnie płowobrązowa. Lusterko jasnoszare. Dziób czarny z jaśniejszą przepaską. Wiosła
koloru stalowego

Tereny lęgowe głowienki w Europie rozciągają się szerokim pasem w strefie klimatu

umiarkowanego. W Polsce jest średnio licznym ptakiem lęgowym. Zimowiska rozciągają się
w Europie zachodniej i w basenie Morza Śródziemnego. Teren występowania lęgowej
głowienki w Europie powiększył się znacznie w czasie ostatnich stu lat, jak również wzrosła
jej liczebność.

Głowienki gnieżdżą się na stawach rybnych, płytkich i zarośniętych jeziorach i na

sztucznych zbiornikach o zarośniętych brzegach. śerują nurkując na niewielką głębokość.
Zbierają przede wszystkim pokarm roślinny.

Poluje się na nie najczęściej z naganką lub na przelotach stając na grobli między dwoma

zbiornikami. Po krzyżówce głowienka należy do kaczek, które strzelane są najczęściej. (Biały
K. 1994)

Rys. 17. Głowienka: a- kaczka, b- kaczor [1, s. 71]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gęś białoczelna (Anser albifrons) (rys.18) Białoczółka jest drugim co do liczebności

gatunkiem dzikiej gęsi wśród spotykanych w Polsce. Rozpoznać ją można po dziobie
i wiosłach (nogach). Dziób u osobników dorosłych jest różowy, a nad dziobem jest wyraźna
biała plama. Ptaki młode nie mają plamy nad dziobem. Wiosła pomarańczowe. Szata ogólnie
jest szarobrązowa. Na brzuchu u osobników dorosłych występują ciemne poprzeczne pasy.
Brzuch osobników młodocianych jest jasny, bez plam. Obie płci wyglądają podobnie.
Białoczółka należy do rodziny kaczkowatych.

Tereny lęgowe gęsi białoczelnej, którą spotykamy w Polsce, rozciągają się wzdłuż

arktycznej części Rosji. Białoczółka należy do
ptaków wędrownych. Daleką Północ opuszcza
wczesną jesienią i stopniowo przemieszcza się
w kierunku zimowisk. W tym czasie pojawia się
bardzo licznie nad Polską i część osób
zatrzymuje się tutaj. Najwięcej białoczółek
spotyka się na terenach przyległych do wybrzeża
morskiego. Ptaki przelatujące przez Polskę
zimują na zachodzie Europy, przede wszystkim
w Holandii. W czasie łagodnych zim część
ptaków zimuje w Niemczech i w północno-
zachodniej Polsce. Wiosenny przelot przez
Polskę jest krótszy od jesiennego, na dłużej
ptaki te zatrzymują się na trasie wędrówki
w Rosji. (Biały K. 1994)

Rys. 18. Gęś białoczelna [1, s. 79]

Gęś zbożowa (Anser fabalis). Najczęściej spotykana w Polsce dzika gęś. Można ją

rozpoznać po dziobie wiosłach. Dziób zbożówka ma pomarańczowy lub żółto-
pomarańczowy, z czarną obwódką na końcu i przy nasadzie. Wiosła ma żółto-pomarańczowe.
Szata (upierzenie) ogólnie brązowo-szara. Brzuch jest jasny, bez plam. Wygląd obu płci
jednakowy. Gatunek ten należy do rodziny kaczkowatych.

Zbożówka jest ptakiem wędrownym. Gnieżdżą się w dalekiej tundrze w północnej części

Rosji. Na jesieni stopniowo wędruje do terenów zimowiskowych, które znajdują się przede
wszystkim na Węgrzech, w Holandii, w Niemczech i w Polsce. W naszym kraju pierwsze tabuny
(stada) pojawiają się we wrześniu, ale główna fal wędrujących ptaków napływa w październiku
i listopadzie. Polska leży na główne trasie przelotu tego gatunku. Zbożówki zatrzymują się
u nas na dłużej w północno-zachodniej części kraju. W latach o łagodnej zimie zostają tam aż do
wiosny. Przelot powrotny do terenów lęgowych ma miejsce w marcu i kwietniu. W tym okresie
wędrujące ptaki zatrzymują się jedynie na krótko.

W czasie pobytu w Polsce gęsi nocują na otwartym lustrze wody dużych zbiorników,

najczęściej jezior i zalewów rzecznych. Wczesnym rankiem ptaki te przelatują na żerowiska
polne, często znacznie oddalone od noclegowiska. Ruch między żerowiskiem a noclegowiskiem
może trwać przez cały dzień i zostaje zakończony masowym powrotem na nocleg późnym
wieczorem. Zbożówki żerują najczęściej na ścierniskach po kukurydzy, na świeżych jesiennych
zasiewach zbóż, a później na oziminach.

W polowaniu na te ptaki wykorzystuje się fakt regularnych przelotów na żerowiska.

Umiejętna zasadzka na żerowisku lub na trasie przelotu, zwłaszcza w czasie złej pogody, kiedy
gęsi lecą nisko, jest najczęściej stosowanym sposobem polowania. Ptaki te są jednak bardzo
ostrożne i skuteczne polowanie na nie wymaga dobrej kondycji i odpowiednich umiejętności.
Należy pamiętać również, że do gęsi powinno się strzelać na dystans nie większy niż 35 metrów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i że dalsze strzały mają niewiele sensu, ponieważ ranią te duże ptaki bez możliwości ich
późniejszego podniesienia. (Biały K. 1994)

Gęś gęgawa (Anser anser) (rys. 19) Jest to jedyna dzika gęś, która gnieździ się w Polsce.

Można ją rozpoznać przede wszystkim po dużym, różowym lub pomarańczowo-różowym
dziobie i różowych wiosłach. W locie rzuca się w oczy bardzo jasny, szaro-niebieski wierzch
skrzydeł. Tonacja reszty szaty (upierzenia) jest szara. Samiec nie różni się zewnętrznie od
samicy, a charakter upierzenia nie zmienia się w ciągu roku. Osobniki dorosłe mają na brzuchu
ciemne okrągłe plamy o średnicy 2–3 cm. Osobniki młode nie mają plam.

Rys. 19.

Gęś gęgawa [1, s. 81]

W Europie gnieździ się wyspowo w strefie umiarkowanej. W Polsce najwięcej paków

tego gatunku gnieździ się w zachodniej i północno-zachodniej części kraju, a w ostatnim
dziesięcioleciu ptaki te pojawiły się na lęgowiskach prawie wszędzie.

Gęgawy przylatują z zimowisk bardzo wcześnie, w lutym lub w marcu. Gniazda zakładają

najczęściej w trzcinie. Można je spotykać wszędzie nad jeziorami, rzekami, stawami rybnymi
i nawet na małych dołach śródpolnych. Gęgawy żywią się zielonymi częściami roślin. śerują
najczęściej na brzegach zbiorników, czasem n łąkach lub na oziminie z dala od wody.
Odlatują w październiku i listopadzie do zimowisk położonych w Hiszpanii i w północnej
Afryce. Czasami część gęsi zimują w Polsce.

W naszym kraju nie ma tradycji polowania na gęgawy, pada więc ona na polowaniu

najczęściej przypadkowo. W odróżnieniu od innych gęsi (rys. 20), jej przeloty na żerowiska
polne nie są tak regularne i masowe. Na gęgawy można polować już w sierpniu i wrześniu,
kiedy większość myśliwych nie myśli jeszcze o gęsiach. Późną jesienią, kiedy tradycyjnie
rozpoczyna się polowanie na dzikie gęsi gęgaw najczęściej nie ma już w Polsce.

Gęgawa, po wielu latach bardzo niskiego stanu, wzrasta liczebnie bardzo szybko w Polsce

i w wielu krajach Europy. Właśnie ze względu na szybki wzrost liczby lęgowych gęgaw
wstrzymano polowania wiosenne na dzikie gęsi Gęgawa ma szanse stać się pospolitym
gatunkiem w Polsce. (Biały K. 1994)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Głowy gęsi: a – gęgawy, b – zbożowej, białoczelnej [1, s. 82]

Inne ptaki łowne to:

−−−−

Gołąb grzywacz,

−−−−

Słonka

Drapieżniki
Jenot (Nyctereutes procyonoides) Odżywia się głównie pokarmem pochodzenia

zwierzęcego, choć pobiera także, zwłaszcza jesienią, znaczne ilości pokarmu roślinnego.
Jenot przeciętnie żyje w stanie dzikim od 1,5–2,0 lat, maksymalnie 10–11 lat. Jenoty są
aktywne nocą, tylko w czasie lata można je spotkać rano i wieczorem. Zachowują się bardzo
ostrożnie. Dnie spędzają w norach lub legowiskach w gęstych trzcinach czy zaroślach.
W czasie żerowania przeszukują brzegi zbiorników wodnych, chodzą po płyciznach.
Doskonale i chętnie pływają. Węch mają doskonały, wzrok i słuch dość słaby. Nory kopią nie
dalej jak 500–800 m od brzegów wód. Są one proste, zazwyczaj z jedną komorą i jednym
wyjściem długości 3–6 m. Za komorą znajduje się jeszcze krótki odcinek ślepej nory. Częściej
jednak korzystają z opuszczonych nor borsuczych czy lisich. Latryny ukryte są często pod
nawisami świerków. Nory zajmują w październiku po uformowaniu par i przebywają w nich
z krótką wiosenną przerwą do lipca, tj. do usamodzielnienia się szczeniąt. W lecie korzystają
z nor doraźnie, częściej spędzają dnie w legowiskach usłanych w trzcinach lub gęstych
zaroślach, pod wykrotami, nawisami świerków czy też stogami siana. Część zimy jenoty
przesypiają, mniej więcej od końca grudnia do końca stycznia, czasem lutego. Sen ten nie jest
jednak głęboki. W ciepłe pogodne noce jenoty wychodzą z nory do miejsc oddawania kału
i na krótkie poszukiwanie żeru, nie oddalając się więcej jak na 150–200 m. Jesienią jenoty
tyją, zwierzęta, które nie zgromadziły dostatecznego zapasu tłuszczu nie zasypiają na zimę
i zazwyczaj giną. W końcu lutego wzrasta aktywność jenotów, powoduje ją głód i sezon
godowy. W czasie godów samce wydają głos w postaci skowytu i głuchego mruczenia. Jenoty
linieją wiosną najpierw gubiąc włos puchowy, a następnie ościsty. Proces zmiany włosa
kończy się w zależności od płci i stanu fizjologicznego od października do grudnia. Jenot jest
wszystkożerny. Zjada jagody, owoce, myszy, ptaki, drobną zwierzynę, zające, króliki, ptaki
wodne, a także ryby, gdyż jenot potrafi nurkować. Odżywia się głównie pokarmem
pochodzenia zwierzęcego, choć pobiera także, zwłaszcza jesienią, znaczne ilości pokarmu
roślinnego. Młode jenoty osiągają dojrzałość płciową w wieku 8–10 miesięcy. Są to zwierzęta
monogamiczne. Pary formują w październiku, listopadzie. Sezon godowy rozpoczyna się
w początkach lutego i w zależności od klimatu i pogody w różnych strefach geograficznych
trwa do końca kwietnia. Kopulacja ma miejsce w nocy lub wczesnym rankiem i trwa od 6–7
do 20 min. Cieczka u suk trwa od kilku godzin do 6 dni. W czasie cieczki dochodzi do 2–3
(maksymalnie 5) kopulacji. Ciąża trwa 59–70 dni. W ciągu roku bywa tylko 1 miot –

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w kwietniu i maju. W miocie rodzi się zazwyczaj 6–7 szczeniąt, maksymalnie 15–16.
Laktacja trwa 45–60 dni, lecz młode już w wieku 1 miesiąca zaczynają korzystać z pokarmu
dostarczonego przez dorosłe zwierzęta. Młode rodzą się ślepe, pokryte krótkim, gęstym,
ciemnobrunatnym włosem puchowym. Dwumiesięczne jenoty mają już umaszczenie zbliżone
do dorosłych.

Tchórz (Mustela putorius) jest największym przedstawicielem rodzaju Mustela

w Polsce. Występuje w Eurazji. Brak go na Islandii, w większości krajów skandynawskich
i na greckich wyspach Morza śródziemnego. W Polsce jest pospolity w całym kraju.
Biotopem tchórza, są śródpolne laski, tereny pokryte krzewami, blisko zbiorników wodnych,
także tereny rolnicze. Jako zwierzę synantropijne zamieszkuje także stodoły, szopy, sterty
zboża, stosy kompostowe lub nawozu i inne obiekty osad ludzkich. Podstawowym pokarmem
tchórza są gryzonie myszowate, w tym także szczury, oraz żaby i ropuchy. Przy okazji nie
gardzi także chomikami, piżmakami, żmijami, rakami, ptakami i ich zniesieniami, królikami,
owadami i padliną. Na wolności tchórze żyją średnio około 4–5 lat. Tchórze dojrzałość
płciową osiągają w dziewiątym miesiącu życia. Cieczka rozpoczyna się w marcu i trwa do
początku maja. Kopulacja trwa około godziny. Ciąża trwa 41–42 dni. Po niej samica rodzi od
3 do 9 sztuk młodych. Ma to miejsce w maju i czerwcu. Młode tchórze otwierają oczy dopiero
po 23–24 dniach. Laktacja trwa 4 do 5 tygodni. Samodzielność młode tchórze uzyskują po
około 3 miesiącach życia. Podobnie jak borsuk tak i tchórz prowadzi rodzinny tryb życia.
Starsze tchórze biorą udział w zabawach młodych, wspólnie także polują. Dopiero od jesieni
zaczynają prowadzić samotny tryb życia. Tchórz wykazuje aktywność przede wszystkim
nocną. Tchórze mają dobrze rozwinięty słuch i wzrok, gorzej węch. Potrafią także kopać nory
o zwykle jednym korytarzu i komorze, ale na terenach gdzie występują chomiki i króliki,
adaptują nory swoich ofiar. Głos tchórza jest bardzo urozmaicony. Od odgłosu podobnego do
“ćwierkania” przy gnieździe, przez ochrypłe pomrukiwania, aż po głośne wrzaski
i skrzeczenia w sytuacji zagrożenia. Tchórz linieje dwukrotnie w ciągu roku, na wiosnę
i w jesieni. Rola tchórza w ekosystemie jest bardzo duża, podobnie zresztą jak i innych
drapieżników żywiących się głównie gryzoniami myszowatymi. Na szczególną uwagę zwraca
fakt, iż w pobliżu osiedli ludzkich chętnie zjada szczury. W łowiectwie, powodowane przez
niego szkody są minimalne, natomiast jego działalność może być bardzo dotkliwa
w kurnikach i gołębnikach.

Kuna leśna (Martes martes) zwana także tumakiem zamieszkuje prawie całą Europę

zachodnią i północną Azję aż po Ob i Irtysz. W Polsce występuje prawie wszędzie, ale jest
bardzo nieliczna. śyje w lasach całego kraju, najchętniej w gęstych lasach mieszanych.
Trzyma się stale obranej przez siebie części lasu. Urządza legowisko w dziuplach starych
drzew, najchętniej dębów, w opuszczonych gniazdach lub zarośniętych kamionkach – czyli
przepustach pod drogami. Kuna leśna żywi się głównie złowionymi drobnymi zwierzętami
i ptactwem. Zjada również jaja ptasie, jagody i owoce leśne (szczególny jej przysmak to
jagody jarzębiny). Tumak łapie zarówno myszy, jak i zające, króliki, a nawet małe sarniątka.
Kuny leśne, czyli tumaki są aktywne głównie nocą, tylko głodne polują jeszcze w godzinach
rannych. Kuny prowadzą życie koczownicze. Za kryjówkę służą im dziuple, opuszczone
gniazda ptaków drapieżnych i wiewiórek. Terytorium zajmowane przez tumaka znakowane
jest wydzieliną gruczołów zapachowych i odchodami. Kuna leśna znakomicie wspina się na
drzewa i przeskakuje z jednego na drugie, nie ustępując w tej sztuce wiewiórce, na którą
zresztą zawzięcie poluje. Zdecydowanie najczęściej kuna leśna, poluje jednak na ziemi, jest
bardzo zwinna i szybka. Idąc po ziemi często staje słupka, by ogarnąć wzrokiem większą
przestrzeń przed sobą. Drapieżnik ten ma znakomicie rozwinięte zmysły wzroku, słuchu
i węchu. Tumak osiąga dojrzałość płciową w wieku około 15 miesięcy. Cieczka rozpoczyna
się z końcem czerwca i trwa do 1 sierpnia. Kopulacja trwa średnio do 50 minut i jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powtarzana od 5 do 7 razy. Ciąża jest przedłużona i trwa od 260 do 305 dni. Młode
przychodzą na świat w marcu i kwietniu. Kuna leśna ma w ciągu roku tylko jeden miot z 3
czasami 5 młodymi. Młode tumaki otwierają oczy po 34–38 dniach. Pierwszy raz młode kuny
opuszczają swoje gniazdo po około 44 dniach. Okres laktacji trwa około dwóch i pół
miesiąca. Co prawda rozpad rodziny u kun następuje już na koniec lata i na początku jesieni,
ale młode tumaki osiągają samodzielność dopiero po 6 miesiącach życia. Termin linki, czyli
zrzucania sierści, zachodzącego okresowo u zwierząt, regulowanego hormonalnie (u ssaków,
przystosowanie do warunków klimatycznych), u tumaka jest przedmiotem dyskusji
naukowców i badaczy tego gatunku. Jedni (Feriancova i Hanzak 1965) twierdzą, że tumaki
mają dwie linki – na wiosnę i na jesień, inni (Hurrell 1968), ze całkowita linka przebiega
tylko raz w roku – na wiosnę. Włos zimowy wyrasta we wrześniu i w połowie października
tumak już ma futro zimowe.

Borsuk (Meles meles) jest największym przedstawicielem rodziny łasicowatych.

Zamieszkuje lasy całej strefy umiarkowanej Europy. Występuje zarówno w górach jak i na
niżu, nigdzie nie jest liczny ale wszędzie spotykany. Borsuk występuje w lasach, przeważnie
na słonecznych stokach pokrytych lasem pagórków w pobliżu pól, czasem nawet na
niezalesionych skłonach w środku pól. Należy do zwierząt nieufnych, prowadzi samotny tryb
ż

ycia. Chód ma ociężały. Dzień spędza w norze, jedynie w bardzo spokojnych lasach

opuszcza norę już po południu. Borsuk jest wszystkożerny, zjada korzenie, bukiew, żołędzie,
spadłe owoce, grzyby, jagody, a także ślimaki, owady, myszy, krety, żaby, węże (w tym
i żmiję zygzakowatą), jaja i pisklęta ptaków gniazdujących na ziemi, młode króliki i zające,
nie gardzi także padliną. Nora borsuka jest zawsze czysto utrzymana, leży w ustronnym
miejscu, czasami wykopana jest przez samego borsuka, czasami zaś borsuki zasiedlają inne
wcześniej wykopane nory, np. lisie. Norę stanowi system korytarzy rozległy często na 20–30
metrów, z wejściem głównym, kilkoma wyjściami zapasowymi, otworami wentylacyjnymi
oraz leżącą od 2 do nawet 5 metrów pod ziemią przestronną komorą i z osobną jamą, w której
borsuk zagrzebuje odchody. Borsuk żyje od 10–12, a nawet 15 lat. Dzień borsuk spędza
zazwyczaj w norze. Jedynie w lasach bardzo spokojnych, o minimalnej penetracji ze strony
człowieka, wychodzi z nory już po południu i penetruje okolicę, lub też wygrzewa się
w słońcu przed norą. Prawdziwą aktywność wykazuje jednak dopiero nocą, kiedy to udaje się
na poszukiwanie pokarmu. Zimą borsuk śpi długo w swoim podziemnym domostwie,
korzystając z zapasów tłuszczu zgromadzonych w ciele. To zimowe ograniczenie aktywności,
nie jest jednak prawdziwym snem zimowym, ponieważ borsuk zachowuje wysoką
temperaturę ciała, jest ruchliwy i od czasu do czasu wychodzi z nory by zaspokoić głód
i pragnienie. Borsuk kopie nory samodzielnie, posługując się w tym celu przednimi łapami,
ewentualnie zasiedla nory wykopane przez inne zwierzęta. Ruja, podczas której samiec – czyli
pies mieszka wraz z samicą suką przypada na okres lipca i sierpnia. Dodatkowo może
odbywać się także wczesną zimą. U borsuka podobnie jak u sarny występuje zjawisko ciąży
utajonej. Suka rodzi w legowisku troskliwie wymoszczonym mchem, liśćmi, paprociami
i długimi trawami, w lutym lub marcu, 3–5 ślepych młodych, które otwierają oczy dopiero po
upływie 4 do 5 tygodni. Pozostają one z matką aż do jesieni, po czym rodzina rozchodzi się.
Dojrzałość płciową borsuki osiągają w wieku 1,5 do 2 lat.

Lis (Vulpes vulpes) należy do rodziny psowatych. śyje zarówno w lesie jak i na polu.

W miejscach swoich ostoi, lisy kopią rozległe nory, z wieloma wylotami. Centrum nory
stanowi główna komora, gdzie lisy odbywają cieczkę i gdzie szczeni się suka. Oprócz tego
w norze znajduje się wiele bocznych korytarzy. Lisy mają wiele nor przy czym jedne służą za
siedzibę, a inne tylko za doraźne schronienie. Lis nazywany jest leśnym sanitariuszem, gdyż
zjada wszystkie zbędne i groźne ze zdrowotnego punktu widzenia odpady leśne takie jak
np. padlina. śywi się przede wszystkim myszami, żabami, ptakami, jajami ptasimi. Niestety

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zbyt liczna ostatnimi czasy populacja lisów wyrządza spore szkody w zwierzynie drobnej.
Dzieje się tak z dwóch przyczyn. Po pierwsze, w trosce o człowieka i jego zdrowie, szczepi
sie lisy przeciwko wściekliźnie, podając szczepionkę w sztucznej karmie. Wyeliminowano w
ten sposób największego wroga lisiej populacji – wściekliznę. Z drugiej strony zmiany jakie
zaszły w ostatnim czasie w krajobrazie polnym, likwidacja miedz i remiz śródpolnych,
doprowadziła do zubożenia miejsc naturalnego schronienia zwierzyny drobnej i ptactwa. W
efekcie populacja lisa powiększyła się do poziomu wymagającego radykalnego zwiększenia
odstrzału tego drapieżnika. Pokazuje to najlepiej jak skomplikowanym zespołem wzajemnych
zależności jest ekosystem i jak każda w niego ingerencja potrafi przynieść zupełnie
nieoczekiwane i niepożądane skutki. Cieczka lisów odbywa się w styczniu i lutym. Liszka
znaczy swój teren zapachem i przegania z niego inne liszki oraz młode lisy. Sam akt
kopulacyjny odbywa sie przeważnie w norze. Po okresie cieczki, psy odchodzą od suki.
Liszka rodzi od 4 do 7 szczeniąt w kwietniu lub maju. Suka jest bardzo troskliwą i opiekuńczą
matką, a pies dbałym ojcem. Początkowo młode są ślepe. Dopiero w końcu lipca, liszka
z młodymi wychodzi z nory i przenosi się w pole. Młode opuszczają rodzeństwo
i rozpoczynają samotne życie na jesień. Lis jest zwierzęciem bardzo inteligentnym, ostrożnym
i przebiegłym. Uwaga! zabrania się dotykania znalezionego martwego lisa. Należy również
bardzo uważać na lisa, który nie okazuje objawów strachu przed człowiekiem. Są to
najczęściej lisy chore na wściekliznę. O spotkaniu takiego lisa należy niezwłocznie
poinformować służbę leśną, myśliwych lub miejscowego weterynarza.

Szkodniki łowieckie są to wałęsające się psy i koty oraz ptaki okresowo żerujące na

ptasich jajach i pisklętach, jak wrona i sroka.

Zwierzęta chronione:

−−−−

Drop (Otis tarda)

−−−−

Batalion (Philomacghus pugnax)

−−−−

Wydra (Lutra lutra)

−−−−

ubr (Bison bonaus)

−−−−

Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos)

−−−−

bik (Felis silvestris)

−−−−

Kozica (Rupicarpa rupicarpa)

−−−−

wistak (Marmota marmota)

−−−−

Bóbr (Castor fiber)

−−−−

Ptaki drapieżne

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak nazywa się okres godowy jelenia?

Jak nazywa się okres godowy łosia?

Jak nazywa się okres godowy sarny?

Jak nazywa się okres godowy daniela?

Czym się różni locha od odyńca?

Jak nazywa się okres godowy lisa?

Czym żywi się jenot?

Jakie szkody może wyrządzać zwierzyna płowa w drzewostanach?

Czym żywi się dzik, jakie to ma znaczenie dla biocenoz leśnych?

10.

Gdzie gniazduje krzyżówka?

11.

Jak określa się ranną kaczkę?

12.

Jak odróżnić kaczora od kaczki czernicy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Czy bażant jest monogamistą?

14.

Czy kuropatwa jest monogamistą?

15.

Jak nazywamy stado jeleni?

16.

Z jakich osobników składa się stado jeleni?

17.

Co to jest wataha i kto jej przewodzi?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie eksponatów i fotografii rozpoznaj gatunki zwierzyny łownej (płowej

i czarnej). Określ płeć i stadium rozwojowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące morfologii gatunków
łownych,

na podstawie dostępnych atlasów i kluczy określić cechy niezbędne do rozpoznania płci
i wieku osobników z danego gatunku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlasy, klucze i przewodniki do rozpoznawania zwierząt łownych,

−

eksponaty poroża,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie eksponatów i fotografii rozpoznaj gatunki ptactwa łownego (wodno-

błotnego i kuraków leśno-polnych). Określ płeć i stadium rozwojowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące morfologii ptactwa
łownego,

określić na podstawie dostępnych atlasów i kluczy cechy niezbędne do rozpoznania płci
i wieku osobników z danego gatunku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlasy, klucze i przewodniki do rozpoznawania zwierząt łownych,

−

eksponaty piór,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na podstawie eksponatów i fotografii rozpoznaj tropy gatunków zwierzyny płowej

i czarnej. Określ tempo poruszania się zwierzyny oraz płeć.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące rozpoznawania tropów,

określić na podstawie dostępnych atlasów i kluczy cechy niezbędne do rozpoznania
gatunku, tempa poruszania się i płci.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

poradnik dla ucznia,

−−−−

odlewy gipsowe tropów podstawowych gatunków łowieckich,

−−−−

atlasy, klucze i przewodniki do rozpoznawania tropów zwierząt łownych.

Ćwiczenie 4

Określ różnicę w biologii kuropatwy i bażanta. Jakie są główne przyczyny ograniczania

wzrostu ich liczebności? Czym różni się samiec od samicy poszczególnych gatunków?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacji dotyczących morfologii kuropatwy
i bażanta,

określić różnice w wyglądzie samca i samicy poszczególnych gatunków,

rozpoznać czynników ograniczających rozwój populacji,

scharakteryzować nisze ekologiczne tych gatunków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlasy, klucze i przewodniki do rozpoznawania zwierząt łownych,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Określ nazwy i terminy okresów godowych zwierzyny łownej. Jak w gwarze łowieckiej

nazywane są samce, samice i młode poszczególnych gatunków?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacji dotyczących ćwiczenia,

zebrać informacje w formie tabelarycznej,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

atlasy, klucze i przewodniki do rozpoznawania zwierząt łownych,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

nazwać okresy godowe zwierzyny płowej, czarnej i drobnej?

określać, jak przebiega ruja głównych gatunków łowieckich?

przeanalizować przebieg rozwoju głównych gatunków łowieckich?

określić rolę dzika w ekosystemie leśnym?

scharakteryzować biologię kaczki krzyżówki?

omówić biologię lisa?

określić znaczenie lisa w ekosystemie leśnym?

scharakteryzować biologię bażanta?

przedstawić biologię kuropatwy?

10)

scharakteryzować biologię jelenia?

11)

określić, z jakich osobników może składać się chmara jeleni?

12)

określić, z jakich osobników może składać się wataha i kto jej
przewodzi?

13)

określić, czy borsuk zasypia na zimę?

14)

prawidłowo nazywać pierwsze młode zające ?

15)

omówić, czym się różni licówka od samury?

16)

określić, w jakim wieku zające osiągają zdolność płciową?

17)

wymienić gatunki zwierząt chronionych?

18)

identyfikować gatunki których liczebność spada z nieznanych
przyczyn?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Hodowla

4.2.1. Materiał nauczania

Hodowla zwierzyny łowieckiej w dużym stopniu zależy od łowiska. Jej rodzaj i ilość

w łowisku zależy od rodzaju terenu, roślinności i opieki myśliwych. Ilość zwierzyny, jaka
może bytować na danym terenie, jest obliczana i określana jako pojemność łowiska. Jest to
podstawa gospodarki łowieckiej. Przekroczenie progu pojemności łowiska wiąże się ze
szkodami w drzewostanach i uprawach rolnych.

Utrzymanie zwierzyny na określonym poziomie odbywa się przez planowany odstrzał.

Podstawą do określenia ilości jest ocena liczebności w łowisku. Z reguły ocenę liczebności
przeprowadza się u schyłku zimy, aby na jej wynikach, przyjmowanych potem w planach
łowieckich do kalkulacji przyrostu, nie zaważyła naturalna śmiertelność zimowa.
Ocena liczebności zwierzyny grubej

Metoda tropienia polega na liczeniu. Metodą – oficjalnie uznaną i zalecaną do szerokiego

praktycznego zastosowania dla inwentaryzacji zwierzyny grubej – jest metoda tropienia.
Polega ona na liczeniu tropów zwierzyny na wytyczonych trasach inwentaryzacji, obejmuje
pewne części łowiska, po świeżym opadzie śniegu. Różnica w liczbie tropów wejściowych
i wyjściowych daje nam w rezultacie liczbę zwierzyny w otropionej części łowiska. Dla
uzyskania możliwie rzeczywistego stanu zwierzyny należy jednak bezwzględnie spełnić kilka
warunków, a mianowicie:

−

sieć tras inwentaryzacyjnych powinna być możliwie gęsta, aby uchwycić nawet
stosunkowo niewielkie przemieszczenia się zwierzyny,

−

tropienia należy dokonać ściśle w tym samym terminie na terenie całej ostoi populacji
zwierzyny,

−

wyniki uzyskane przez poszczególnych tropicieli powinny być szczegółowo
przeanalizowane i skoordynowane w ramach całej ostoi populacji.
Najwięcej uwagi wymaga właściwe rozplanowanie tras inwentaryzacyjny. Objęcie

tropieniem każdego oddziału jest niemożliwe ze względów praktycznych, gdyż wymaga
zaangażowania dużej liczby tropicieli lub rozciągnięcia inwentaryzacji w czasie, co wypacza
jej wyniki. Mimo trudności technicznych tropienie należy przeprowadzić na trasach
w możliwie dużym stopniu zagęszczonych, tak aby uchwycić dobowe przemieszczenia
wszystkich chmar i watah. Nawet jednak przy uwzględnieniu wszystkich powyższych
wymogów na podstawie wyników tropienia otrzymujemy stan zwierzyny nieco zaniżony
w stosunku do rzeczywistego.

Wobec braku innej lepszej metody oceny liczebności jeleni i dzików, należy

bezwzględnie dążyć do jej szerokiego i właściwego stosowania. Praktyka dotychczas, niestety,
daleko odbiega od omawianych zaleceń.
Struktura płciowa

Dla właściwego planowania łowieckiego konieczna jest znajomość nie tylko ogólnej

liczebności zwierzyny, lecz również struktury płciowej i choćby uproszczonej struktury
wieku. Szansę taką stwarza metoda tropienia, pod warunkiem dobrego opanowania jej
techniki i znajomości tropów

U dzików rozróżnienie płci na podstawie tropu jest niemożliwe. Można natomiast ustalić,

czy dany trop należy do warchlaka, przelatka, czy do osobnika starszego.

Płeć jeleni rozróżnimy na podstawie wielkości i kształtu tropu. U byków przednie

krawędzie racic stępiają się silniej i szybciej niż u łani – stąd odbitki byka są –

bardziej

zaokrąglone.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oszacowanie liczebności saren w lesie jest właściwie niemożliwe na podstawie

bezpośrednich obserwacji, prowadzi bowiem do kilkakrotnego zaniżenia pogłowia.

Ocena liczebności zwierzyny drobnej

Taksacja pasowa zajęcy. Jest to metoda liczenia obejmująca część łowiska. Powierzchnię

próbną stanowi pas szerokości 100 metrów i długości kilkunastu kilometrów. Pas powinien
obejmować przekrój środowisk występujących w obwodzie. Siedmiu ludzi rozstawionych na
szerokość pasa porusza się wzdłuż niego i notuje zające zrywające się z powierzchni pasa.
Odpowiednie przeliczniki, jak również szczegóły stosowania metody można znaleźć
w literaturze. Taksację pasową można przeprowadzić tuż przed sezonem polowań na zające
i w ten sposób zdobyć najświeższe dane o ich stanie.

Liczenie kuropatw. Dobrze jest posłużyć się dwiema uzupełniającymi się metodami.

Ogólną liczebność można ocenić najlepiej licząc kuropatwy na śniegu pod koniec zimy.
Są one wtedy najlepiej widoczne, a stwierdzona liczebność będzie podstawą do wiosennej
rozmnoży tych ptaków. Można przy tym stosować zasadę powierzchni próbnych i liczyć
starannie tylko na wybranych częściach obwodu, reprezentujących charakterystyczne
krajobrazy łowiska. Przed sezonem polowań, w sierpniu i wrześniu, należy przeprowadzić
liczenie wielkości stadek. Jeżeli rok był korzystny dla rozmnoży kuropatw, to przeważają
stadka duże, a udział stadek małych, składających się ze sztuk dorosłych bez młodych, jest
niewielki. W latach niekorzystnych jest odwrotnie. Daje to dodatkową wskazówkę, ile
kuropatw można w danym roku odstrzelić.

Liczenie krzyżówki. Stan lęgowych krzyżówek ustalamy na wiosnę w kwietniu poprzez

liczenie kaczorów siedzących na wodzie. W tym celu należy obejść interesujące nas zbiorniki
i starając się nie płoszyć ptaków, policzyć kaczory. Przy ładnej i bezwietrznej pogodzie pary
i pojedyncze kaczory siedzą na otwartej wodzie lub na brzegu trzciny. Część kaczek siedzi już
w tym czasie na gniazdach, jednak kaczory, które nie uczestniczą w wysiadywaniu, trzymają
się w pobliżu na otwartej wodzie, co ułatwia ich policzenie. Kaczorów jest więcej niż kaczek,
ale ten nadmiar jest stały i stosując odpowiedni przelicznik można ocenić liczbę par
lęgowych. O udatności lęgów można sądzić na podstawie składu ugrupowań krzyżówki
w pierwszej połowie maja. Duży udział par wśród liczonych ugrupowań wskazuje na duże
straty w lęgach. i odwrotnie, mały udział par świadczy o udanych lęgach.

Organizacja i urządzanie łowisk

Zagospodarowanie łowisk leśnych polega: na zapewnieniu zwierzynie dogodnych

warunków żerowych, na kształtowaniu właściwego zagęszczenia i struktur populacji.
W zakresie kształtowania środowiska celem jest przede wszystkim wzbogacenie wydolności
ż

erowej łowiska, racjonalne dokarmianie oraz wprowadzenie do łowiska urządzeń

technicznych umożliwiających wykonanie wszystkich zadań hodowlanych

Poletka klasyczne mają za zadanie wzbogacenie bazy żerowej o atrakcyjną dla zwierzyny

roślinność rolniczą. Są najbardziej znanym rodzajem poletek łowieckich. Lokalizowane są
wewnątrz kompleksu leśnego, często w pobliżu dziennych ostoi i żerowisk zwierzyny.
Ponieważ wymagają wyłączenia pewnych produkcyjnych powierzchni drzewostanów, ich
liczba w łowisku jest ograniczona. W dobrze zagospodarowanym łowisku leśnym ich ogólna
powierzchnia nie powinna być mniejsza niż 0,2% powierzchni leśnej. W praktyce oznacza to
4 poletka po 0,50 ha na każde l000ha drzewostanu. Poletka powinny być rozmieszczone w
łowisku możliwie równomiernie, by nie powodowały nadmiernej koncentracji zwierzyny.
Łowieckie poletka rolnicze powinny konkurować pod względem atrakcyjności płodów z
położonymi przy lesie polami uprawnymi. W tym celu przy ich uprawie konieczne jest
spełnienie poniższych warunków: ścisłe przestrzeganie terminów i jakości wykonania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zabiegów agrotechnicznych, stosowania odpowiedniego płodozmianu. Poletko może spełniać
zadanie jedynie pod warunkiem jego trwałego i solidnego ogrodzenia. Uprawa poletek nie
grodzonych stwarza co najwyżej pozory dobrego gospodarowania. Tylko mocny, zwarty od
dołu płot żerdziowy, obity z zewnątrz siatką (do wysokości ok. 1 m) zapewnia możliwość
kilkuletniej trwałości

Zakładanie pólek pędowych (ogryzowo-zgryzowe) niewiele odbiega od stosowanej

zazwyczaj techniki zakładania upraw leśnych. Przy dokonaniu orki pełnej lub pasowej
najkorzystniej jest wprowadzać sadzonki wieloletnie, w dwukrotnie zagęszczonej więźbie w
stosunku do normalnie stosowanej na uprawach leśnych. Dobór gatunków w dużej mierze
determinują warunki siedliskowe. Należy jednak uwzględnić przy tym ich atrakcyjność
ż

erową dla zwierzyny oraz odporność na zgryzanie, polegającą na dużej sile regeneracji i

wytwarzaniu znacznej ilości pędów. Z powyższych względów wskazane jest preferowanie
takich gatunków, jak dęby, lipa, jarząb, osika, wierzby (zwłaszcza iwa i łoza), kasztanowiec,
grab, buk, grochodrzew. Dużą atrakcję stanowią również sumaki oraz moszeniec południowy.
Większe powierzchniowo pólka powinny być czasowo ogrodzone. Po właściwym
ukorzenieniu się sadzonek (ok. 3 lata) i dokonaniu niezbędnych uzupełnień pólka
udostępniamy zwierzynie. Dalsza ich pielęgnacja polega na okresowym (co 2–3 lata)
nawożeniu oraz przycinaniu przestarzałych i zbyt wyrośniętych pędów.

Łączki łowieckie. Rola w łowisku leśnym najczęściej bywa niedoceniana, choć stanowią

one niezwykle cenny i atrakcyjny element bazy żerowej, silnie w pewnych okresach
koncentrujący zwierzynę. Łąki śródleśne najczęściej, niestety, występują na słabych lub
zabagnionych siedliskach. Wymagają one zatem szczególnie intensywnych zabiegów
agrotechnicznych i melioracyjnych, a zwłaszcza uregulowania stosunków wodnych,
intensywnego (lecz rozsądnie dawkowanego) nawożenia, corocznego wykaszania.
Zabagnienie łąk sprzyja rozwojowi niektórych chorób inwazyjnych zwierzyny, wymagają one
zatem obniżenia poziomu wody, najlepiej drogą jej zmagazynowania (niewielki zbiornik
wodny). Na łąkach powinno być niewiele traw wysokich, które dają wprawdzie dużą masę,
lecz szybko twardnieją i przestają być atrakcyjne jako żer. Przeważać powinny zdecydowanie
miękkie trawy podszytowe (często zimozielone) z ok. 30% domieszką koniczyny. Utrzymane
w dużej kulturze łąki stanowią niezwykle atrakcyjne żerowiska, silnie koncentrując
zwierzynę. W celu uniknięcia szkód na skutek zgryzania wskazane jest obsadzenie ich
obrzeży atrakcyjną roślinnością krzewiastą, zapewniającą żer pędowy.

Poletka zielone, to wszelkiego rodzaju powierzchnie z trwale zieloną roślinnością, są to

powierzchnie nasłonecznione, względnie dobrze naświetlone, jak halizny, płazowiny, pasy
przeciwpożarowe, linie wysokiego napięcia, a nawet lepiej naświetlone miejsca w starszych
przerzedzonych drzewostanach. Uprawa tego rodzaju poletek tylko w niektórych sytuacjach
wymaga podsiewu odpowiednich roślin (traw, motylkowych), zazwyczaj wystarcza
nawożenie mineralne, w tym wapnowanie, oraz wykaszanie starej, niewykorzystanej przez
zwierzynę roślinności. Liczne rozrzucone w terenie, choć niewielkie powierzchniowo, poletka
zielone w wydatnym stopniu wzbogacają bazę żerową bez uszczuplenia powierzchni
produkcyjnej drzewostanów, wzmagają ruch zwierzyny i umożliwiają korzystanie z żerowisk
nawet w porze dziennej.

Poletka produkcyjne, choć ujmowane w planach zagospodarowania łowieckiego,

w zasadzie nie są poletkami łowieckimi w pełnym tego słowa znaczeniu. Są to powierzchnie,
na których produkuje się karmę lub składniki do przyrządzania karmy (np. kiszonek) i które
nie muszą być zlokalizowane w głębi kompleksu leśnego. Znacznie lepiej, jeśli ich lokalizacja
jest od lasu oddalona, gdzie spotykamy z reguły znacznie lepsze warunki glebowe (gleby
leśne są często zakwaszone, uniemożliwiające uzyskanie wyższych plonów). Płodozmian
zależy od warunków glebowych, a agrotechnika nie odbiega od normalnej produkcji rolnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Specyficzny może być tylko w pewnej mierze płodozmian; gdy zamierzamy np. pozyskiwać
łubin i mieszanki w okresie jesiennego sporządzania kiszonek dla dzików, kosimy mieszanki
zbożowo-motylkowe w okresie mlecznej dojrzałości do sporządzania karmy itp.

W terenie polnym wskazane jest zakładanie schronisk zwierzyny w postaci zadrzewień,

zakrzewień, remiz. W pełni wykorzystywane przez zwierzynę są tylko schroniska o gęstym
podszyciu. Gdy pozwalają na to lokalne warunki, to tworząc nowe schroniska, trzeba zakładać
ich kilka o małej powierzchni (maks. do 1,5 ha) w miejsce jednego o dużej powierzchni. Pod
względem kształtu korzystniejsze są zadrzewienia wydłużone (nie szersze jednak jak 50m) niż
zwarte. Najchętniej jednak zwierzyna korzysta ze schronisk w formie pasowej (szerokości do
kilku metrów).

Wszelkie remizy powinny się charakteryzować dużą gęstością pokrycia. Niekoniecznie

muszą być zbudowane z roślinności drzewiastej. Dla zwierzyny wystarczają zwarte
zakrzewienia. W wypadkach, gdy jest brak oraz gdy nie ma możliwości zakładania nowych
trwałych schronisk, można wprowadzać – o ile pozwalają na to: lokalne warunki – tzw.
schroniska jednoroczne. Można je tworzyć poprzez obsiewanie pewnych powierzchni kapustą
pastewną, kukurydzą czy też innymi roślinami i pozostawienie ich przez okres zimy „na
pniu”. Zwierzyna znajduje tutaj w okresie zimowym doskonałe warunki zarówno osłonowe,
jak i karmowe.

Karma przygotowywana przez myśliwych:

−−−−

siano, wysuszone trawy i zioła, koniczyna lucerna itp.

−−−−

kiszonka, zielonka z żyta i kukurydzy, mieszanka traw, kapusta pastewna, ulistnione
pędy, roślinność runa leśnego,

−−−−

liściarka, jednoroczne ulistnione pędy drzew i krzewów w okresie do pierwszej dekady
czerwca.

−−−−

ołędzie,

−−−−

rośliny okopowe (buraki, ziemniaki).

Podstawowe urządzenia łowieckie

W prawidłowo zagospodarowanym łowisku leśnym powinny funkcjonować różnego

rodzaju urządzenia, które zaliczyć można do trzech zasadniczych grup:
1)

Urządzenia służące do przygotowania i przechowywania karmy, można do nich zaliczyć
m.in.:

−

brogi, służą do magazynowania paszy objętościowej w ilości od kilku do kilkudziesięciu
m³,

−

wiata do przechowywania liściarki zabezpieczająca przed deszczem zapewniająca pełną
wartość odżywczą,

−

doły lub rowy do przechowywania karmy soczystej (rośliny okopowe),

−

kopce do przechowywania żołędzi,

−

silosy do przygotowywania kiszonek,
Urządzenia służące do dokarmiania zwierzyny.

−

paśniki, do podawania karmy zwierzynie,

−

karmniki,

−

lizawki (rys. 21),

−

poidła,

−

podsypy dla bażantów,

−

budki dla kuropatw (rys. 22).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 21. Lizawki

[1 ,s. 130]

Rys. 22. Budki dla kuropatw [1, s. 135]

Rys. 23. Urządzenia ułatwiające odstrzał zwierzyny a i b – ambony , c – wyżka [7, s. 11]

Dokarmianie zimowe

Znaczenie dokarmiania zimowego zwierzyny jako zabiegu hodowlanego jest przeważnie

wyolbrzymiane. Nasze rodzime gatunki są dobrze przystosowane do przetrwania warunków
zimowych. O znacznych stratach w pogłowiu niektórych gatunków w czasie trudnych
warunków zimowych decyduje nie tylko brak karmy, ale również wiele innych czynników, na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

które nie mamy wpływu. Prowadząc rozsądne dokarmianie, myśliwi mogą wpłynąć na lepsze
przetrwanie przez zwierzynę krytycznego okresu.

Celem właściwego urządzenia łowiska powinno być stworzenie takiej bazy żerowej, by

w warunkach normalnie przebiegających zim uzupełnianie jej karmą sztuczną było całkowicie
zbędne. Stan zagospodarowania naszych łowisk odbiega jednak daleko od doskonałości.
W tych warunkach zimowe dokarmianie staje się koniecznością, zwłaszcza przy obecnym
wysokim na ogół zagęszczeniu zwierzyny grubej. Należałoby jednak uwzględnić wiele
warunków, by zimowe dokarmianie spełniło dwie zasadnicze funkcje, tj. uzupełnienie ubogiej
w okresie zimowym bazy żerowej i tym samym ułatwienie przetrwania zwierzynie
niekorzystnego okresu bez większych ubytków naturalnych oraz zmniejszenie rozmiaru szkód
wyrządzanych przez zwierzynę w tym okresie w drzewostanach i na polach.

W zakresie dokarmiania popełniamy jednak często wiele błędów na tle nieracjonalnego

lub zbyt obfitego karmienia (nieodpowiednią karmą), co powoduje koncentrację zwierzyny,
wzrost zapotrzebowania na żer pędowy i korę, i w rezultacie obserwujemy wzrost nasilenia
szkód łowieckich w uprawach i młodnikach.

Tradycyjnie karmę dzielimy na objętościową i treściwą. Karma objętościowa to karma

sucha, a więc siano łąkowe, siano z koniczyn, lucerny, seradeli, słoma zbóż i liściarka, oraz
soczysta, jak okopowe, kapusta, jarmuż i kiszonki. Do karmy treściwej zalicza się ziarna zbóż
łącznie z kukurydzą, roślin strączkowych, owoce i nasiona drzew leśnych oraz stosowaną na
razie w małym zakresie karmę syntetyczną w postaci granulatów, śruty, wytłoków itp.

Zwierzynę płową dokarmiamy karmą objętościową, soczystą, odśnieżamy powierzchnie

pokryte borówką czernicą. Poddajemy liściarkę, kiszonkę, w drzewostanach dokonujemy
ś

cinki osiki, sosny i innych drzew chętnie spałowanych.

Dziki dokarmiane są na pasach zaporowych gdzie wykładana jest karma treściwa,

ołędzie, kasztany, ziemniaki. Dla warchlaków buduje się wiaty zapobiegające przysypywaniu

karmy śniegiem co polepsza dostęp do poddanej karmy.

Zając jest dokarmiany poprzez wykładania karmy treściwej i liściarki.
Bażant i kuropatwa dokarmiana jest zbożem sypanym do budek i podsypów

zabezpieczających przed zasypywaniem śniegiem. Ziarna zbóż najlepiej aby były wraz
z pośladem.
Ochrona zwierząt łownych i ich ostoi

Zimą zwierzynie powinniśmy zapewnić jak najwięcej spokoju. Nie powinna być płoszona

ponieważ podczas przemieszczania się traci dużo energii. Zagrożone są w tym przypadku
zwierzęta młode i osłabione. Ostoja powinna być gęsta, zapewniać małą widoczność jak
i ograniczać przenikalność silnych wiatrów.

W okresie rozrodu wprowadzane są dla poszczególnych gatunków okresy ochronne

(kalendarz łowiecki), zapewniają one spokojny wychów młodego pokolenia. Na okres rozrodu
zakazany jest wstęp do ostoi zwierzyny.

Do czynników szczególnie niebezpiecznych oddziaływujących bezpośrednio na zwierzęta

zaliczamy pożary, trasy komunikacyjne, maszyny rolnicze, chemiczna ochrona roślin,
wałęsające się psy i koty, a także kłusującego człowieka.

Na niektóre czynniki myśliwi nie mają wpływu. Wypadki komunikacyjne z udziałem

zwierząt są bardzo częste i wyrządzają dużo szkody w populacji. Zapobieganie polega na
grodzeniu tras szybkiego ruchu, budując sztuczne przejścia, mimo wszystko jest to duży
problem zarówno dla kierowców jak i myśliwych. Wszechobecny postęp również zbiera
ż

niwo, zatruta woda, gleba, rośliny zatruwają organizmy, ograniczając przy tym liczebność

populacji gatunków bardzo wrażliwych. Mechanizacja rolnictwa wyrządza ogromne szkody
wśród zwierzyny drobnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Myśliwi

mogą

edukować

społeczeństwo

uświadamiając

znaczenie

zwierząt

w ekosystemie, lecz zmiany postępujące w środowisku są nieodwracalne. Mogą natomiast
walczyć z szkodnictwem łowieckim, czyli kłusownictwem i szkodnikami łowieckimi
(psy, koty). W celu zwalczania kłusownictwa organizuje się okresowo przegląd łowisk, celem
jest zebrania sideł z miejsc najbardziej zagrożonych. Z kłusownictwem walczą nie tylko
myśliwi ale i powołana przez PZŁ Straż Łowiecka. Straż kontroluje również prawidłowe
wykonywanie polowań, zwłaszcza indywidualnych.

Gospodarka Łowiecka opera się o rocznym planie łowieckim. Jego wykonanie jest

rozliczane. W przypadku niewykonania płaci się karę. Roczny plan łowiecki obejmuje:

–

informacje na temat zagospodarowania obwodu łowieckiego,
a)

liczba osób zatrudnionych w celu wykonywania zadań z zakresu gospodarki
łowieckiej,

urządzeń związanych z prowadzeniem gospodarki łowieckiej (paśniki, lizawki,
ambony, woliery, inne),

poletka łowieckie stanowiące żer dla zwierzyny na pniu,

pasy zaporowe,

zagospodarowanie łąk śródleśnych i przyleśnych,

karma i sól,

powierzchnia zredukowana upraw rolnych uszkodzonych przez zwierzęta łowne,

–

informacje o przychodach ze sprzedaży tusz zwierzyny płowej, (wartość tusz: łosi, jeleni,
saren),

–

dane dotyczące zwierząt łownych,
a)

liczba zwierząt pozyskanych w drodze odstrzałów i odłowów w roku gospodarczym,

liczba ubytków powstałych w roku poprzedzającym rok sporządzenia planu,

liczba zasiedlonych zwierząt wg. stanu na 15.03.

liczebność zwierzyny wg. stanu na 15.03.

planowana liczebność zwierzyny przed okresem polowań,

liczba zwierząt zaplanowanych do pozyskania w roku gospodarczym (zwierzyna
gruba, zwierzyna drobna),

–

opinię wójta.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest pojemność łowiska i od czego zależy?

W jaki sposób możemy zwiększyć pojemność łowiska?

Jak polepszamy warunki bytowania zwierzyny?

Co to jest lizawka?

Co to jest pas zaporowy?

Co to jest poletko łowieckie?

W jaki sposób określamy liczebność zwierzyny metodą tropień?

Jak liczymy zająca?

Jak określamy liczebność krzyżówki?

10.

Jakie budujemy urządzenia do dokarmiania zwierzyny?

11.

Jakie budujemy urządzenia ułatwiające odstrzał zwierzyny?

12.

Na czym polega dokarmianie zwierzyny?

13.

Jak dokarmiamy zwierzynę płową?

14.

Na czym polega szkodnictwo łowieckie?

15.

Jak walczymy z szkodnikami leśnymi?

16.

Na czym polega sporządzanie planu łowieckiego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj działania mające na celu polepszenie warunków bytowania dzika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

poznać biologię dzika,

przeczytać treść działu – Hodowla zwierzyny łownej,

zaplanować budowę obiektów poprawiających warunki bytowania,

zastosować zabiegi agromelioracyjne polepszające warunki bytowania najlepiej pasujące
do tego gatunku,

zastosować odpowiednią technikę dokarmiania,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj liczenia zwierzyny metodą tropień.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ustalić oddział który będzie poddany liczeniu,

policzyć tropy wchodzące do oddziału,

policzyć tropy wychodzące z oddziału,

określić stan zwierzyny w danym rewirze,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

klucz do rozpoznawania tropów,

−

poradnik dla ucznia,

−

papier, flamaster,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj działania mające na celu polepszenie warunków bytowania jelenia. Zwróć

uwagę na działania zapobiegające szkodom u uprawach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

poznać biologię jelenia,

przeczytać treść działu – Hodowla zwierzyny łownej,

zaplanować budowę obiektów poprawiających warunki bytowania,

zastosować zabiegi agromelioracyjne polepszające warunki bytowania najlepiej pasujące
do tego gatunku,

zastosować odpowiednią technikę dokarmiania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj działania mające na celu polepszenie warunków bytowania kuropatwy oraz

ochrony przed szkodnictwem łowieckim. Poznać metody poprawy warunków bytowania
zwierzyny. Zapoznać się z zagrożeniami na jakie jest narażona kuropatwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

poznać biologię kuropatwy,

przeczytać treść działu – Hodowla zwierzyny łownej,

zaplanować budowę obiektów poprawiających warunki bytowania i ochrony,

zastosować zabiegi agromelioracyjne polepszające warunki bytowania najlepiej pasujące
do tego gatunku,

zastosować odpowiednią technikę dokarmiania,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Wypełnij arkusz rocznego planu łowieckiego na podstawie danych dotyczących obwodu

łowieckiego, działalności koła i informacji zebranych podczas inwentaryzacji zwierzyny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypełnić formularz zgodnie ze wskazówkami

zaprezentować wykonane zadanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz rocznego planu łowieckiego,

−

dane dostarczone przez nauczyciela,

−

tekst prowadzący,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 6

Określ czynności, jakie należy wykonać aby założyć poletko łowieckie, a następnie jakie

czynności przeprowadzamy aby spełniło swoją funkcję.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać informacje zawarte w dziale – Hodowla zwierzyny łownej,

określić, czym jest poletko łowieckie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zaplanować płodozmian upraw,

wskazać czynności niezbędne do wykonania przy zakładaniu poletka łowieckiego,

przedstawić czynności jakim należy poddać poletko aby spełniło swoją rolę po
osiągnięciu plonu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tekst prowadzący,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określać metody zagospodarowania poletek?

scharakteryzować rodzaje karmy?

wyjaśnić znaczenie pojęcia liściarka i lizawka?

wymienić urządzenia łowieckie do dokarmiania?

objaśniać znaczenie pasa zaporowego?

dobierać odpowiednie metody liczenia w stosunku do
inwentaryzowanej zwierzyny?

wyjaśnić, co to jest szkodnictwo łowieckie?

określać zasady sporządzania planu łowieckiego?

wskazywać zalety i wady liczenia zwierzyny metodą tropień?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Polowanie

4.3.1. Materiał nauczania

Obowiązujący w Polsce „Regulamin polowań” dopuszcza następujące sposoby polowania,

które są przedstawione poniżej:

Polowanie indywidualne – wykonywane przez jednego myśliwego, działającego

niezależnie od innych myśliwych znajdujących się w tym samym obwodzie łowieckim i bez
użycia naganki, mogącego korzystać z jednego pomocnika, jednak nie w charakterze
naganiacza;

Polowanie zbiorowe – organizowane na zasadzie pędzeń, w których naganka składająca

się z jednej lub więcej osób wypłasza zwierzynę na linię myśliwych, lub też pędzeń na
ptactwo, w których myśliwi poruszają się równocześnie z naganką lub bez niej, równoległe do
siebie;

Polowanie z ptakiem łowczym – może być indywidualne lub też zbiorowe i którym

rządzą inne prawidłowości, bez potrzeby uwzględniania warunków bezpieczeństwa
uczestników, gdyż nie jest używana broń palna.

Zasiadka – jest to polowanie polegające na zasadzaniu się, czyli czatowaniu na zwierzynę

w wybranych miejscach, bądź to na ziemi, bądź też na specjalnie zbudowanych
podwyższonych stanowiskach, zwanych ambonami. W ten sposób poluje się indywidualnie na
jelenie, daniele, sarny, dziki, wilki, lisy i inne drapieżniki oraz ptactwo wodno-błotne,
cietrzewie i słonki. Ambony do zasiadki na grubą zwierzynę ustawia się głównie na granicy
pól, na brzegu zrębów i upraw leśnych, przy łąkach śródleśnych itp., czyli w miejscach, gdzie
można się spodziewać wychodzenia zwierzyny na otwarte powierzchnie. Na takie czaty
zasiada się przeważnie o świcie lub o zmierzchu, albo w księżycową noc. Wówczas jednak
wolno jest polować tylko na dziki i drapieżniki. Polowanie z ambony ma tę zaletę, że nie
wprowadza zbytniego niepokoju w łowisku i zwierzyna trudniej zwietrzy obecność
myśliwego, ten z kolei ma możliwość jej obserwacji i spokojnego strzału do wybranej sztuki;
w dodatku strzelanie z pewnej wysokości jest bezpieczniejsze niż z ziemi.

Czaty na dzikie kaczki i dzikie gęsi odbywają się zazwyczaj rano lub wieczór, na ciągach

oraz, na zlotach. Kaczki bardzo często dzień spędzają na zbiornikach wodnych, a dopiero
wieczorem odbywają przeloty na żerowiska, by rano powrócić do dziennej ostoi. Gęsi z kolei
podczas dnia przebywają na żerowiskach na otwartych polach, a na noc ciągną do zbiorników
wodnych. Po ustaleniu szlaku przelotów lub też miejsca siadania, myśliwy wstawia się
w dobrze ukrytym miejscu i strzela do przelatujących ptaków.

Polując na słonki, czatuje się również na trasie ich wiosennych lotów godowych,

zwanych ciągami. Ciągi te odbywają się wieczorem i rankiem, przy czym wieczorem są one
intensywniejsze.

Typową zasiadką jest też polowanie na cietrzewie na wiosennych tokach. W jakiś czas

przed ich rozpoczęciem stawia się na znanych już z lat ubiegłych tokowiskach budki. Są one
zbudowane z gałęzi świerkowych, trzciny lub też podobnego materiału i muszą w środku
pomieścić myśliwego siedzącego na małej ławeczce lub w wykopanym dołku. Świtem koguty
przylatują na tokowisko i odprawiają swój fascynujący ceremoniał tokowy.

Podchód. Jest to również typowe polowanie indywidualne, choć nieraz odbywa się

w dwójkę, z przewodnikiem obeznanym w danym terenie. Polega on na tym, że myśliwy
odnajduje zwierzynę i podchodzi do niej na odległość strzału. Tym sposobem poluje się
głównie na zwierzynę grubą. Taki rodzaj polowania stawia przed myśliwym szczególne
wymagania w zakresie znajomości życia i obyczajów zwierzy, umiejętności poruszania się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w terenie, czytania tropów itd., a równocześnie dając zwierzynie równe szanse. Człowiek
znajduje się w ustawicznej walce ze zmysłami zwierząt. W każdej chwili może go zdradzić
nieostrożny ruch, trzask gałązki pod butem, powiew wiatru lub inne, czasami zupełnie
niespodziewane przyczyny. Chodzić trzeba powoli i ostrożnie, unikając gwałtownych ruchów.
Rzecz w tym, by myśliwy wcześniej dostrzegł zwierzynę niż ona jego. Bardzo ważne
w czasie podchodu jest pamiętanie o kierunku wiatru. „Dobry" wiatr to taki, który wieje od
strony zwierzyny w kierunku myśliwego; „zły”, gdy dmucha odwrotne. Przy złym wietrze
podchód jest zupełnie bezcelowy.

Podjazd. Jelenie, daniele i sarny, a nieraz i lis, znacznie lepiej „dotrzymują”

przejeżdżający w pobliżu pojazd konny niż pieszego człowieka. Właściwość tę wykorzystać
można do zbliżenia się do zwierzyny na odległość strzału. Podjazd odbywa się w ten sposób,
ż

e myśliwy i towarzyszący mu woźnica objeżdżają powozem atrakcyjne miejsca w łowisku.

Gdy zobaczą zwierzynę, woźnica stara się podjechać pod nią na odległość strzału, po czym
myśliwy, bez zatrzymania wozu, zeskakuje z niego w odpowiednio osłoniętym miejscu.
Zwierzyna skupia uwagę na odjeżdżającym pojeździe, co ułatwia myśliwemu przygotowanie
się do strzału. Nie wolno mu jednak strzelać zanim pojazd nie zniknie z pola widzenia
zwierzyny. Jeżeli bowiem zwierzę tylko zaczyna się orientować, że ze zbliżającym się
pojazdem konnym związane jest niebezpieczeństwo, to koniec z „dotrzymywaniem”.
Samochód do polowania z podjazdu nie powinien być używany. Jest w nim coś zupełnie
obcego i nienaturalnego, a względy techniczne pozwalają właściwie tylko na strzał z wnętrza
samochodu przez otwarte okno, a tego „Regulamin polowań” słusznie zabrania.

Polowanie na wab. Ten rodzaj polowania polega na przywabieniu zwierzyny na odległość

strzału. Naśladując odpowiednim instrumentem lub też ustami głosy niektórych zwierząt,
można spowodować, że podążają one w kierunku myśliwego, sądząc, iż jest to rywal, osobnik
płci odmiennej tego samego gatunku lub też potencjalna zdobycz. Polowanie na wab wymaga
dużych umiejętności w zakresie samej techniki wabienia oraz znajomości obyczajów
zwierzyny. Naśladując na kupnym instrumencie w rodzaju rury plastikowej, na odpowiedniej
długości kawałku pustej w środku tyki rośliny o nazwie Heracleum, na rogu, szkle od lampy
naftowej lub na specjalnie obciętej muszli morskiej ryk byka – można go w czasie rykowiska
wywabić z gąszczu na otwartą powierzchnię. Naśladować trzeba głos byka nieco młodszego
niż ten, który się odzywa, co sprowokuje go do zbliżenia się w celu przepędzenia
domniemanego intruza. Kozła w czasie rui można przywabić przez naśladowanie głosu kozy,
czyli tzw. mikotanie. Mikotać można na listku bukowym lub podobnym, na źdźble trawy
naciągniętym między palcami lub też na specjalnym instrumencie, tzw. wabiku. I tu ważna
jest sama technika wabienia. Wabić trzeba wydając kilka piśnięć w odstępach sekundowych.
Potem wabienie przerywa się na kilkanaście minut, pilnie wypatrując, czy rogacz się zbliża.
Najlepszym okresem do polowania na wab jest druga połowa rui, czyli okres pierwszej
połowy sierpnia. Najkorzystniejszą porą dnia do wabienia są godziny popołudniowe. Jest
zasadą, że w upalne dnie ruja jest znacznie żywsza, a więc i kozły reagują chętniej na wab.
Naśladowaniem kniazienia zająca można przywabić lisa, który spodziewa się łatwego żeru.
Służą do tego wabiki fabryczne. Najprędzej lis daje się skusić w mroźne i śnieżne dnie
zimowe, kiedy mu trudno o zdobycz. Najlepszą porą dnia do wabienia są godziny
przedwieczorne, kiedy głodny lis jest już na chodzie. Wab można z ambon lub też z ukryć na
ziemi. Naśladowany głos trwogi zająca powinien rozbrzmiewać z jednego miejsca nie więcej
niż dwa razy w odstępach 30 minut. Zdarza się, że lis zbliża się, lecz jest poza zasięgiem
skutecznego strzału śrut. Wtedy naśladowaniem pisku myszy można go nieraz przywabić na
odpowiednią odległość. Na wab można także polować na cietrzewie, naśladując z budki
czuszykanie koguta, jeśli grające na tokowisku kogutki znajdują się w zbyt dużej odległości.
Także i jarząbki można przywabić, naśladując specjalną świstawką głos samca lub samicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Słysząc wabienie, jarząbek odpowiada głosem, po czym przylatuje lub też pieszo przybiega,
by nawiązać kontakt z domniemanym rywalem lub też partnerką. Również i słonka na
wiosennym ciągu zbacza z drogi i zbliża się do miejsca, z którego myśliwy ją wabi,
naśladując świstawką jej psykanie.

Polowanie spod psa. Na ptactwo łowne poluje się głównie indywidualnie lub w kilku

myśliwych przy pomocy psa – wyżła. Gdy obiektem polowania są kuropatwy lub bażanty na
otwartych polach, myśliwy udaje się tam w celu ich poszukiwania. Wyżeł biegając przed
swym panem okłada pole, a gdy zwietrzy zwierzynę, robi stójkę, oznajmiając tym miejsce jej
przebywania. Myśliwy podchodzi wtedy na odległość strzału, a na jego rozkaz wyżeł
wypłasza wystawianą zwierz; i po skutecznym strzale pies aportuje zdobycz. Jeżeli teren jest
bardziej zakryty lub gdy chodzi o polowanie na dzikie kaczki w zatrzcinionych zbiornikach
wodnych, wyżeł nie wystawia zwierzyny, lecz ją wypłasza i zmusza do poderwania się do
lotu. Do ptactwa łownego strzela się bowiem wyłącznie w locie. Po strzałach do zadań psa
należy również poszukiwanie ewentualnych postrzałków.

Polowanie z norowcami. Norowcami są psy myśliwskie – jamniki lub teriery – które

wpuszcza się do nor lisów, borsuków i jenotów. Psy te atakują zwierzę w

norze i zmuszają je

do wyskoczenia na powierzchnię. Tam czeka jeden lub też kilku myśliwych z gotowymi do
strzału strzelbami, by ubić uciekającego z nory drapieżnika. Poluje się z jednym lub też
z kilkoma norowcami, wpuszczając je jednak raczej pojedynczo do nory. Gdy układ nor jest
bardzo rozległy albo też drapieżnik mocno stawia i nie chce opuścić nory, wtedy w akcji mogą
być też dwa psy jednocześnie. Polowanie to jest szczególnie wydajne w czasie cieczki lisów,
tj. w styczniu i lutym, kiedy zwierzęta te szczególnie często przebywają w norach.

Polowanie pędzeniami. Pędzenia mogą być polne – na zające, kuropatwy i bażanty lub

leśne – na grubą zwierzynę, lisy i zające. Bierze w nich udział od kilku do dwudziestu kilku
myśliwych (w polowaniu na zające nie miej niż sześciu) oraz odpowiednia liczba naganiaczy.
Poluje się w tzw. miotach, to jest na powierzchniach wielkości od kilkunastu do
kilkudziesięciu hektarów. W pędzeniach na zające myśliwi tworzą na jednym z boków miotu
linię, stając jeden: bok drugiego w odległości 60–80 m. Na skrzydłach pędzenia może
zajmować stanowiska najwyżej dwóch myśliwych. W pędzeniach leśnych na zwierzynę grubą
objawiać myśliwymi można również ściany boczne oraz tylną ścianę miotu. Myśliwi zajmują
stanowiska wskazane im przez osobę rozprowadzającą i ustawiają się pod ścianą pędzonego
miotu. Na przeciwnej od linii myśliwych stronie miotu ustawia się nagankę, która na
umówiony sygnał rusza w kierunku tej linii. Gdy zbliży się ona na odległość 150 m (w lesie
100 m), powinien rozlegać się drugi sygnał, zakazujący strzelania w miot. Trzeci sygnał zaś
oznajmia zakończenie pędzenia i obowiązek rozładowania broni. Dopiero w tym momencie
myśliwi mogą opuścić swe stanowiska, by pozbierać strzeloną zwierzynę i udać się do
miejsca zbiórki. Psy biorące udział w polowaniu na zające mogą być spuszczone dopiero po
zakończeniu miotu, by wówczas zajęły się aportowaniem. W polowaniu na dziki psy małych
ras mogą wziąć udział w pędzeniach i posłużyć do wyprowadzenia zwierzyny na linię
myśliwych.

Na zwierzynę płową poluje się też tzw. cichymi pędzeniami, polegającymi na tym, że do

obstawionego przez myśliwych na przesmykach miotu wchodzi jeden lub dwóch naganiaczy,
którzy bez hałasu starają się ruszyć zwierzynę. Ze względów bezpieczeństwa dozwolony jest
tu jednak tylko strzał poza miot.

Do polowań zbiorowych należą też pędzenia na ptactwo łowne, przy których grupa

myśliwych, wspomagana psami płochaczami, a ewentualnie jeszcze naganiaczami, porusza
się w równej linii po terenie polnym lub podmokłym i strzela do podrywających się bażantów,
kuropatw lub kaczek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Polowanie z fladrami. Jest to pewna odmiana pędzeń, stosowana przy polowaniu na wilki

i ewentualnie lisy. Po otropieniu wilków na śniegu, otacza się miejsca ich zalegania sznurem,
na którym w bliskich odstępach przymocowane są czerwone chorągiewki długości ok. 40cm.
Fladry zawiesza się na niewielkiej wysokości na krzewach i drzewach. Myśliwych cicho
ustawia się na przesmykach, zdejmując fladry w pobliżu tych stanowisk. Teraz 2–3
naganiaczy wchodzi w miot i rusza wilki. Te, bojąc się powiewających czerwonych szmatek,
nie przechodzą przez fladry i próbują wyjść z opresji w miejscach nieofladrowanych; tam
pojawiają się w zasięgu strzału.

Polowanie z ptakami łowczymi. Sokolnictwo uprawiane jest przez bardzo nielicznych

tylko myśliwych, zgrupowanych w Sekcji Sokolniczej PZŁ. Jest to bowiem trudna sztuka
polowania, polegająca na układaniu ptaka drapieżnego tj. oswojeniu go i nauczeniu
współdziałania z człowiekiem, przy wykorzystaniu jego naturalnych predyspozycji do
ś

cigania i pochwycenia zwierząt – ofiar. W Polsce do celów sokolniczych używany jest

prawie wyłącznie jastrząb. Poluje się z nim na zwierzynę drobną oraz na ptaki krukowate.
W polowaniu zazwyczaj uczestniczy jeszcze pies, który wyszukuje i wypłasza zwierzynę.

Do pozyskania zwierzyny myśliwy musi osiadać odpowiednią broń. Broń i amunicja

myśliwska powinna zabijać zwierze jak najszybciej bez zadawania jej zbędnych cierpień.
Dlatego też, regulamin polowań mówi, jaką energię musi mieć pocisk wylatujący z lufy,
w zależności od zwierzyny na jaką polujemy.

Wyróżniamy trzy rodzaje broni, kulową (rys. 24) (o lufach gwintowanych), śrutową

(rys. 25) (o lufach gładkich) i kombinowaną (połączenie dwóch poprzednich).

Broń śrutowa występuje w formie horyzontalnej (dubeltówka) lub o pionowym układzie

luf tzw. „bok”. Spotykany kaliber broni śrutowej to 12, 16, 20 (mówi o liczbie kul o średnicy
przewodu lufy jaką można odlać z jednego angielskie funta czystego ołowiu). Wyróżniamy
dwie długości naboi do broni śrutowej, 70mm i 65mm.

Rodzaj pocisków śrutowych oznaczany jest numeracją od 0 do 8. Spotykane są niższe

i wyższe numery, śrut w tych pociskach jest odpowiednio mniejszy lub większy. np.

0 – średnica śrutu 4mm,
1 – średnica śrutu 3,75 mm,
2 – średnica śrutu 3,5 mm,
Występuje również pocisk kulowy zwany breneką stosowany do polowań na zwierzynę

grubą.

Broń kulowa poprzez gwintowaną lufę nadaje pociskowi lepszą celność. Kaliber mówi

o średnicy pocisku i wielkości łuski 7X65.

Broń kombinowana może składać się z różnego rodzaju luf, ich ilość jest dowolna. Broń

z jedną lufą śrutową i jedną kulową nazywamy kniejówką. Jeśli są dwie śrutowe i jedna
kulową to nazywamy drylingiem.

Czyszczenie i konserwacja broni. Obydwa te zabiegi, tj. czyszczenie i konserwacja, mają

na celu zachowanie sprawności technicznej broni przez możliwie najdłuższy czas.
Czyszczenie ma na celu usuwanie z broni szkodliwych substancji, a więc wody z opadów,
wilgoci z zaparowań oraz kwasu i innych nieczystości, a także pozostałości po spalaniu
prochu i zaołowienia pozostawione przez śruty. Konserwacja natomiast ma na celu ochronę
broni przed nalotem szkodliwych substancji oraz dbałość o sprawność funkcjonowania
wszystkich jej mechanizmów. Przed każdym polowaniem należy oczyścić broń ze smarów
a po polowaniu z prochu i ołowiu. Stosujemy do tego tzw. wyciora określonej średnicy.

Optyka myśliwska jest pomocna w dostrzeganiu a następnie rozpoznawaniu cech

u zwierzyny. Wśród optyki wyróżniamy lornetki i lunety. Lunety są montowane na broni
i służą do celowania, można wśród nich wyróżnić lunety z podświetlanym krzyżem
ułatwiającym celowanie. Oznaczenia optyki są dwuczłonowe np. 10x50, mówi to że obraz jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10 razy przybliżony, 50 oznacza średnice szkła przedniego, jest to tzw. światło. Druga wartość
jest bardzo istotna przy małym świetle zwłaszcza rano, wieczorem lub przy pełni.

Rys. 24. Sztucer (Broń kulowa) [7, s. 19] Rys. 25. Dubeltówka (Broń śrutowa) [7, s. 19]

a-muszka, b- wylot lufy, c-bączek, d-lufa, e- łoże,
f- szczerbinka, g- zamek, h- luneta, i-magazynek,
j- spust z przyśpiesznikiem, k- kabłąk, l-
bezpiecznik, m-szyjka, n- kolba, o-stopka,

a-muszka, b- wylot lufy, c-bączek, d-lufa,
e- czółenko, f- oś, g- hak, h- wyrzutnik, j- klucz,
k- szyjka, l-osada, m-policzek, n- bezpiecznik,

Psy w łowiectwie odgrywają bardzo ważną rolę. Szanujący się myśliwy posiada psa,

który jest towarzyszem polowań ale i pomocnikiem. Do jego zadań należy: tropienie
zwierzyny, wypłaszanie, poszukiwanie ostrzałka i aportowanie. Przez długi okres polowań
powstało wiele ras o swoistym charakterze i użyteczności. Ze względu na walory użytkowe
rasy psów myśliwskich podzielono na następujące grupy:

−

Tropowce – są to psy o szczególnie czułym węchu, których zadaniem jest doprowadzanie
myśliwego do postrzelonej zwierzyny, która zdołała ujść po strzale, ale jest ranna. Psy te
odróżniają trop zdrowej zwierzyny od tropu zwierzyny postrzelonej, i szczekaniem głoszą
miejsce, w którym zwierzyna ta padła lub zaległa ranna. Do tej grupy psów można
zaliczyć między innymi Posokowca bawarskiego i hanowerskiego.

−

Legawce – są to psy, które należą do grupy psów wszechstronnych, tzn aportują strzeloną
zwierzynę, pracują w lesie, w polu i w wodzie, są też posokowcami czy tropowcami. Do
tej grupy należą wyżły, setery

−

Płochacze – to psy których zadaniem jest ruszenie zwierzyny z jej ostoi – np. Spaniel

−

Gończe – sa to psy, których zadaniem jest pogoń za zdrową zwierzyną i głoszenie
(szczekaniem) jej obecności, przykładem rasy może być Gończy polski.

−

Norowce – są to psy układane do polowań w norach – szczególnie dotyczy to polowań na
lisy i borsuki. Do tej grupy należą Jamniki i Foksteriery

−

Dzikarze – jest to odmiana gończych, których zadaniem jest prowadzenie i oszczek
dzików w kierunku lini myśliwych należą tu jagdteriery, foksteriery i mieszańce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Kiedy nie polujemy?

Co to jest mikotanie?

Jakie wyróżniamy polowania indywidualne?

Na czym polega polowanie zbiorowe?

Jak odbywa się polowanie z zasiadki?

Dlaczego w polowaniu z podchodu bardzo ważny jest wiatr?

Na jakie zwierzęta możemy polować z psem?

W jakich polowaniach wykorzystuje się psa?

Na jakie zwierzęta można polować z fladrami?

10.

Czym różni się broń gładkolufowa o gwintowanej?

11.

Co oznacza kaliber 12 w broni śrutowej?

12.

Co to jest broń kombinowana?

13.

Co to jest Bok?

14.

Co to jest breneka?

15.

Kiedy czyścimy broń?

16.

Co to jest wycior?

17.

Jaką funkcję w polowaniach pełnią psy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Omów budowę sztucera.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział – Polowanie,

scharakteryzować właściwości i zastosowanie tej broni,

wskazać na planszy lub modelu poszczególne elementy sztucera.

scharakteryzować optykę myśliwską.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

broń lub plansza z szkicem sztucera.

Ćwiczenie 2

Omów budowę dubeltówki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział – Polowanie,

wskazać na planszy lub modelu poszczególne elementy

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

broń lub plansza z szkicem dubeltówki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj technikę polowania na wabia. W stosunku do jakich gatunków możemy ją

zastosować?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział – Polowanie,

określ zasady polowania na wabia,

ustalić gatunki, na które możemy polować tą techniką,

ustalić, kogo naśladujemy wabiąc zwierzynę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

modele wabików,

−

odgłosy naśladowanych zwierząt,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj technikę polowania zbiorowego. W stosunku do jakich gatunków możemy

ją zastosować?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział – Polowanie,

określ zasady polowania zbiorowego,

ustalić gatunki, na które możemy polować tą techniką,

ustalić, jakie zwyczaje obowiązują podczas tego polowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

film dydaktyczny przedstawiający Polowanie Hubertowskie,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Określ funkcję, jaką mogą pełnić podczas polowania psy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział Polowanie,

wyróżnić rodzaje psów użytkowych,

określić, do jakich zadań najbardziej się nadają poszczególne rasy,

określić, jakie polowania mogą odbywać się przy ich udziale.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

film z elementami użytkowania psa,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 6

Określ, jakie rodzaje polowań organizuje się w warunkach księżyca i małym

zachmurzeniu. Jakie są metody polowania na lisa?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział materiał nauczania Polowania,

ustalić, jakie warunki panują przy pełni księżyca i małym zachmurzeniu,

ustalić, na jakie polowanie umożliwiają warunki pogodowe,

ustalić, w jaki sposób można polować na lisa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

Regulamin wykonywania polowań,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia naganka, miot, wiatr ?

rozróżnić elementy broni śrutowej?

rozróżnić elementy broni gwintowanej?

określić znaczenie psów łowieckich w polowaniach?

wyjaśnić, na czym polega polowanie z fladrami?

określić, na czym polega polowanie na wabia?

stopniować ze względu na wielkość śrutu rodzaje nabojów śrutowych?

wytłumaczyć w jaki sposób ustalamy kaliber broni śrutowej?

nazwać wszystkie elementy broni śrutowej?

10)

nazwać wszystkie elementy broni gwintowanej?

11)

wyjaśnić, na czym polega polowanie z podchodu?

12)

określić, na czym polega polowanie z norowcami?

13)

wymienić, na jakie gatunki zwierzyny polujemy z zasiadki?

14)

określić, kiedy mamy zakaz strzału w miot?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Prawo łowieckie

4.4.1. Materiał nauczania

W Europie zarejestrowanych jest ponad 7mln. myśliwych, z czego w Polsce około 101tys.

Tabela 1. Liczba myśliwych w Polsce

Państwo pow. 1000

liczba
myśliwych

ludność
w mln

%
myśliwych

Ludność
na/km

Myśliwi /
ludność

Polska

313

101.000

0,3

123

1:380

W Polsce myśliwi są zrzeszeni w Polskim Związku Łowieckim, którego Zarząd Główny

mieści się w Warszawie, a okręgowe w miastach wojewódzkich. PZŁ posiada swój statut
którego przestrzeganie jest wymagane od jego członków. Członkowie PZŁ mogą należeć do
kół łowieckich lub też być członkami nie zrzeszonymi w kole. Statutowym obowiązkiem
każdego członka zrzeszenia jest:
1)

dbać o dobre imię łowiectwa polskiego i Zrzeszenia;

przestrzegać Prawa łowieckiego, Statutu, uchwał władz i organów Zrzeszenia oraz zasad
etyki i tradycji łowieckiej;

sumiennie wykonywać zadania Zrzeszenia;

ochraniać mienie Zrzeszenia i zwalczać marnotrawienie tego mienia;

terminowo uiszczać składki członkowskie i inne opłaty uchwalone przez uprawnione do
tego władze lub organy Zrzeszenia;

brać czynny udział w zwalczaniu kłusownictwa i szkodnictwa łowieckiego;

doskonalić umiejętności strzeleckie;

podnosić wiedzę łowiecką.
(Statut PZŁ str.10)

Polowaniem rządzą “Zasady wykonywania polowania”, jest to regulamin zawierający

wytyczne odbywania polowań indywidualnych i zbiorowych. Został on stworzony
z uwzględnieniem zagrożeń wynikających z użycia broni palnej. Najważniejszą zasadą użycia
broni jest strzał do rozpoznanego celu. Ten element może wspomagać optyka ale nie
noktowizyjna.

Polowania indywidualne, polegają na tym, że myśliwy poluje sam, bez pomocy innych

osób, ale często z pomocą psa myśliwskiego. Polowania indywidualne odbywają się na
podstawie imiennego zezwolenia zwanego popularnie odstrzałem. Każde zezwolenie ma swój
numer i zawiera wyszczególnienie gatunków, płci i wieku zwierzyny, jaką myśliwy na jego
podstawie ma prawo pozyskać. Na dokumencie znajduje się także data, po której traci on
ważność. Odstrzał wydaje łowczy koła łowieckiego, a myśliwy po jego wykorzystaniu lub po
upływie daty ważności zwraca go z odpowiednią adnotacją. Prócz tego, istnieje obowiązek
zgłoszenia osobiście faktu wykonywania polowania na danym terenie, we wcześniej
ustalonym miejscu – najczęściej u łowczego koła, co gwarantuje bezpieczeństwo polującego
i nie przeszkadzanie sobie wzajemnie myśliwych w danym rewirze. Strzał w rewirze,
w którym nie ma nikogo zapisanego oznacza kłusownictwo.

Zadania Państwowej Straży Łowieckiej:

prowadzenia na terenach obwodów łowieckich działań mających na celu ochronę
zwierzyny oraz mienia dzierżawców i zarządców, zwalczanie przestępstw i wykroczeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w zakresie szkodnictwa łowieckiego popełnianych w obwodach łowieckich polnych
i leśnych, na zasadach określonych w kodeksie postępowania karnego i kodeksie
postępowania w sprawach o wykroczenia,

legitymowanie osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia w celu
ustalenia ich tożsamości,

nakładanie i ściąganie grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia popełniane
na terenach obwodów łowieckich w zakresie szkodnictwa łowieckiego,

dokonywanie w obwodach łowieckich oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie kontroli
ś

rodków transportu w celu sprawdzenia ich ładunku i przeglądania zawartości bagaży

w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia
na zasadach określonych w kodeksie postępowania karnego i kodeksie postępowania
w sprawach o wykroczenia,

podejmowanie działań mających na celu ujęcie sprawcy przestępstwa lub wykroczenia na
gorącym uczynku lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa
i doprowadzenie do jednostek Policji,

odbieranie za pokwitowaniem przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub
wykroczenia oraz narzędzi i środków służących do ich popełnienia,

prowadzenie dochodzeń oraz wnoszenie i popieranie aktu oskarżenia w postępowaniu
uproszczonym, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest zwierzyna, w trybie i na zasadach
określonych w kodeksie postępowania karnego,

prowadzenie postępowań w sprawach o wykroczenia oraz udział w rozprawach
w charakterze oskarżyciela publicznego przed sądami oraz przygotowanie wniosków
zaskarżenia od rozstrzygnięć tych sądów do sądów wyższej instancji w sprawach
zwalczania wykroczeń w zakresie szkodnictwa łowieckiego,

dokonywanie kontroli podmiotów prowadzących skup i przerób dziczyzny w zakresie
sprawdzania źródeł jej pochodzenia,

10)

wykonywania na terenach obwodów łowieckich zadań określonych odrębnymi
przepisami (stosownie do art. 39 ust. 8 ustawy prawo łowieckie) odnoszących się do:
Straży Ochrony Przyrody w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie przyrody;
Państwowe Straży Rybackiej w zakresie kontroli legalności dokonywania połowu;
Strażników leśnych w zakresie zwalczania szkodnictwa leśnego.
W gospodarce łowieckiej dużym problemem są szkody łowieckie. Zgodnie

z obowiązującymi przepisami zarządca obwodu łowieckiego musi wypłacić odszkodowanie
za zniszczoną uprawę rolną. Do szacowania szkód powołana jest komisja badająca procent
powierzchni uszkodzonej uprawy. Szacuje się również przewidywalny plon z ha. Jest to
podstawa do ustalenia odszkodowania dla właściciela uprawy. Z czynności tych sporządza się
protokoły: oględzin wstępnych i szacowania ostatecznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA

z dnia 15 lipca 2002 r.

w sprawie sposobu postępowania przy szacowaniu szkód oraz wypłat odszkodowań za

szkody w uprawach i płodach rolnych.

[Dz.U.02.126.1081 z dnia 9 sierpnia 2002 r.]

Na podstawie art. 49 ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie (Dz. U. z 2002 r.

Nr 42, poz. 372 i Nr 113, poz. 984) zarządza się, co następuje:

§ 1. 1. Dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego informuje właściwy miejscowo zarząd
gminy o osobach uprawnionych do przyjmowania zgłoszeń szkód wyrządzonych przez dziki,
łosie, jelenie, daniele i sarny w uprawach i płodach rolnych.
2. Właściciel lub posiadacz gruntu, na którym wystąpiła szkoda, zwany dalej "poszkodowanym",
zgłasza szkodę w formie pisemnej osobie, o której mowa w ust. 1, w terminie 7 dni od dnia jej
powstania.
3. Dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego jest obowiązany do prowadzenia ewidencji
zgłoszeń, o których mowa w ust. 2.

§ 2. 1. Wstępnego szacowania, zwanego dalej "oględzinami", i ostatecznego szacowania szkód
dokonują upoważnieni przedstawiciele dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego, zwani dalej
"szacującymi", przy udziale poszkodowanego lub jego pełnomocnika oraz na żądanie jednej ze
stron przedstawiciela właściwej terytorialnie izby rolniczej.
2. Pełnomocnikowi, o którym mowa w ust. 1, pełnomocnictwa udziela się na piśmie.
3. Dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego zawiadamia poszkodowanego o terminie
oględzin lub ostatecznego szacowania szkody.
4. Nieobecność zawiadomionego poszkodowanego nie wstrzymuje dokonania oględzin lub
ostatecznego szacowania szkody.
5. Z oględzin oraz ostatecznego szacowania szkody szacujący sporządza protokół, który podpisuje
szacujący, poszkodowany lub jego pełnomocnik oraz przedstawiciel właściwej terytorialnie izby
rolniczej, jeżeli uczestniczył w oględzinach lub ostatecznym szacowaniu szkody.
6. W przypadku gdy poszkodowany jest nieobecny lub odmawia podpisania protokółu, szacujący
zamieszcza o tym informację w protokóle, z podaniem przyczyny braku podpisu.
7. Poszkodowany może wnieść zastrzeżenia do protokołu.
8. Wzór protokółu, o którym mowa w ust. 5, stanowi załącznik do rozporządzenia.

§ 3. 1. Ostateczne szacowanie i ustalenie szkody w uprawach i płodach rolnych poprzedza się
dokonaniem oględzin.
2. Oględzin, o których mowa w ust. 1, dokonuje się w terminie 7 dni od dnia zgłoszenia szkody.
3. Podczas oględzin ustala się:
1) gatunek zwierzyny, która spowodowała szkodę,
2) rodzaj i jakość uprawy,
3) obszar całej uprawy,
4) przybliżony obszar uprawy, która została uszkodzona.

§ 4. 1. Ostatecznemu szacowaniu podlegają straty ilościowe i jakościowe powstałe w wyniku
uszkodzenia, zniszczenia uprawy lub płodów rolnych.
2. Ostatecznego szacowania oraz określenia wysokości odszkodowania dokonuje się najpóźniej na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dzień przed sprzętem uszkodzonej lub zniszczonej uprawy lub płodu rolnego.
3. O terminie planowanego sprzętu uszkodzonych upraw lub płodów rolnych poszkodowany jest
obowiązany powiadomić szacującego, w sposób określony w § 1 w ust. 2, w terminie 7 dni przed
zamierzonym sprzętem.
4. Podczas ostatecznego szacowania ustala się:
1) gatunek zwierzyny, która spowodowała szkodę,
2) rodzaj uprawy,
3) obszar całej uprawy,
4) obszar uprawy, który uległ uszkodzeniu,
5) procent zniszczenia uszkodzonej uprawy,
6) wysokość odszkodowania.
5. Obliczenia rozmiaru szkody dokonuje się poprzez pomnożenie wielkości uszkodzonego obszaru
uprawy i procentu jej zniszczenia (powierzchnia zredukowana) oraz ustalonego plonu.
6. Wysokość odszkodowania oblicza się, mnożąc rozmiar szkody przez cenę skupu danego
artykułu rolnego, a w przypadku gdy nie jest prowadzony skup – cenę rynkową, obowiązującą
w okresie szacowania i rejonie występowania szkody, pomniejszoną o nieponiesione koszty
zbioru, transportu i przechowywania, z zastrzeżeniem ust. 7.
7. Wysokość odszkodowania za szkody wyrządzone przez dziki na łąkach i pastwiskach ustala się
na podstawie ostatecznego szacowania, uwzględniając wartość utraconego plonu (masy zielonej
lub siana) w danym sezonie wegetacyjnym oraz koszty doprowadzenia uszkodzonej powierzchni
do stanu pierwotnego; koszty te wylicza się na podstawie aktualnych cen prac agrotechnicznych
oraz wartości rynkowej niezbędnych do wysiania nasion.
8. Jeżeli szkoda powstała i została zgłoszona bezpośrednio przed sprzętem lub w jego trakcie,
dokonuje się jedynie ostatecznego szacowania.
9. Nieuprzątnięcie płodów z uszkodzonej uprawy po dokonaniu ostatecznego szacowania
wyklucza możliwość ponownego szacowania, w przypadku dalszego zwiększenia się szkody.

§ 5. Przy ostatecznym szacowaniu szkód wyrządzanych w uprawach rolnych wymagających
zaorania odszkodowanie ustala się, jeżeli szkoda powstała:
1) w okresie do dnia 15 kwietnia – w wysokości 25%,
2) w okresie od dnia 16 kwietnia do dnia 20 maja – w wysokości 40%,
3) w okresie od dnia 21 maja do dnia 10 czerwca – w wysokości 60%,
4) w okresie od dnia 11 czerwca – w wysokości 85%
kwoty obliczonej w sposób określony w § 4 ust. 6.

§ 6. Wypłaty odszkodowań dokonują dzierżawcy lub zarządcy obwodów łowieckich w terminie
trzydziestu dni od dnia sporządzenia protokółu ostatecznego szacowania szkody.

§ 7. Traci moc rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
z dnia 22 maja 1997 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad i trybu szacowania szkód oraz
wypłaty odszkodowań za szkody w uprawach i płodach rolnych (Dz. U. Nr 57, poz. 359).

§ 8. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZAŁĄCZNIK

WZÓR

Protokół nr ...

oględzin lub ostatecznego szacowania szkody w uprawach i płodach rolnych

Województwo ..............................
Powiat ...........................
Obwód łowiecki nr ........ – dzier

awca/zarz

dca*:

Gmina .................... Wie

/Miasto* ......................

Poszkodowany (imi

i nazwisko, miejsce zamieszkania) .........

...................................
Data zgłoszenia szkody ............

I. Ogl

dziny uszkodzonej uprawy

Dnia ........ upowa

niony przedstawiciel dzier

awcy/zarz

dcy*:

....................., w obecno

ci poszkodowanego/pełnomocnika

poszkodowanego*
- Pana(i) ....................................................
przeprowadził ogl

dziny uszkodzonej uprawy i stwierdza, co

nast

puje:

1. Szkoda wyrz

dzona została przez (gatunek zwierzyny) .......

2. Rodzaj i jako

ść

uprawy ....................................

3. Obszar całej uprawy (ha) ..................................
4. Przybli

ony obszar uprawy uszkodzonej przez zwierzyn

(ha)

.................................
5. Uwagi sporz

dzaj

cego protokół (opis stanu uprawy) ........

..............................................................
..............................................................
..............................................................
6. Na

żą

danie dzier

awcy/zarz

dcy/poszkodowanego* w ogl

dzinach

wzi

ł udział przedstawiciel Izby Rolniczej w ..............

...................... Pan(i) .............................

................. ........................ ................
(podpis (podpis przedstawiciela (podpis
poszkodowanego) Izby Rolniczej) sporz

dzaj

cego

protokół)

II. Ostateczne szacowanie szkody
Dnia ......... upowa

niony przedstawiciel dzier

awcy/zarz

dcy*

....................., w obecno

ci poszkodowanego/pełnomocnika

poszkodowanego*
- Pana(i) ....................................................
dokonał ostatecznego szacunku szkody na gruncie poszkodowanego
i ustalił, co nast

puje:

1. Data zgłoszenia terminu zbioru plonu ......................
na dzie

..................................................

2. Szkoda wyrz

dzona została przez (gatunek zwierzyny) .......

3. Rodzaj uprawy .............................................
4. Obszar całej uprawy (ha) ..................................
5. Obszar uprawy, który uległ uszkodzeniu (ha) ...............
6. Procent zniszczenia uprawy uszkodzonej (%) ................
7. Powierzchnia zredukowana (poz. 5 x 6) (ha) ................
8. Przewidywany plon (q) z 1 ha ..............................
9. Cena rynkowa/skupu* za 1 q plonu ..........................
10. Uwagi sporz

dzaj

cego protokół ...........................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Kwota odszkodowania do wypłaty (poz. 7 x 8 x 9) ..........
12. Zgadzam si

z powy

szymi ustaleniami/nie zgadzam si

powy

szymi ustaleniami w zakresie*

...............................................................

................. ................ ........................
(podpis (przedstawiciel (podpis sporz

dzaj

cego

poszkodowanego) Izby Rolniczej) protokół i wyliczaj

cego

wysoko

ść

odszkodowania

13. Na

żą

danie dzier

awcy/zarz

dcy/poszkodowanego* w szacowaniu

szkody oraz ustalaniu wysoko

ci odszkodowania wzi

ł udział

przedstawiciel Izby Rolniczej w ................... Pan(i)
.............................

III. Wypłata odszkodowania
Odszkodowanie w kwocie ...........
(słownie złotych: ...........................................)
otrzymałem dnia ..................

............................ ..............................
(podpis poszkodowanego) (podpis dokonuj

cego wypłaty)

________________________
* Niepotrzebne skre

Minister Środowiska

Etyka i polskie tradycje łowieckie
W łowiectwie posługujemy się specjalnym językiem łowieckim. Język ten zwany gwarą

łowiecką, jest jedynym w swoim rodzaju sposobem komunikacji i plastycznego opisu
zwierząt i sytuacji związanych z polowaniem, a bogactwo jego określeń, dowodzi fantazji i
wyobraźni jego twórców, czyli myśliwych. Język ten jest trwałym i nierozerwalnym
składnikiem polskiej kultury łowieckiej, pełen prasłowiańskich słów jest typowym językiem
ś

rodowiskowym. Używanie gwary łowieckiej jest więc podstawowym elementem kultury

łowieckiej, należy do obowiązków każdego myśliwego. Oto kilka przykładów łowieckiej
gwary:

−

Ambona – czatownia myśliwska na słupach lub drzewie,

−

Badyle – nogi jelenia,

−

Basior – dojrzały rosły samiec wilka,

−

Biała stopa – teren okryty śniegiem, ułatwiający tropienie,

−

Biegi – nogi dzika,

−

Chyb – pas długiej szczeciny na grzbiecie dzika,

−

Cieki – nogi kuraków,

−

Farba – krew zwierzyny,

−

Grandle – szczątkowe kły w górnej szczęce jelenia – trofeum myśliwskie,

−

Huczka – okres godowy u dzików,

−

Karawan – na polowaniu zbiorowym, pojazd służący do transportu ubitej zwierzyny,

−

Kniazienie – odgłos wydawany przez przestraszonego zająca,

−

Komora – klatka piersiowa zwierzyny grubej, Kufa – pysk wyżła,

−

Locha – samica dzika,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Lustro lub talerz – biała plama na zadzie zwierzyny płowej,

−

Miękkie – żołądek i wnętrzności zwierzyny grubej,

−

Myłkus – samiec sarny – rogacz, lub jeleń byk o porożu wyraźnie zniekształconym
w wyniku choroby czy uszkodzenia ciała,

−

Nemrod – żartobliwe określenie myśliwego,

−

Pokot – ogół zwierzyny ubitej na polowaniu, którą układa się wedle ustalonych zasad
łowieckich,

−

Ponowa – świeży śnieg,

−

Przelatek – dzik zrodzony w poprzednim roku,

−

Siuta – samica sarny inaczej koza,

−

Stawka – noga lisa lub borsuka,

−

Strzyże – wąsy zająca,

−

Suknia – sierść zwierzyny,

−

cinka – obcięta kulą sierść zwierzęcia,

−

wiece – oczy zwierzyny płowej i dzika,

−

Warchlak – młody dzik w pierwszym roku życia,

−

Wiatr – węch zwierzyny i psa myśliwskiego,

−

Złom – ułamana (nigdy odcięta) gałązka drzewa lub krzewu występującego w łowisku,
umoczona w farbie ubitej zwierzyny, a wręczona myśliwemu, który strzelił sztukę
zwierzyny grubej. Cześć złomu jako ostatni kęs wkładana jest do pyska martwego
zwierza,
Posługiwanie się bronią myśliwską, którego konsekwencją jest zabijanie zwierząt, jest

z punktu widzenia moralności, zadaniem bardzo odpowiedzialnym. Dlatego, pomimo
w 100 % udowodnionej konieczności prowadzenia przez człowieka gospodarki łowieckiej,
której odstrzał jest naturalnym elementem, należy stwierdzić, iż zwierzynie ze strony
myśliwego należy się pełen szacunek, troska i ochrona. Dlatego, w przeciągu wieków, polskie
łowiectwo wykształciło szereg postaw i zachowań, które z czasem stały się prawem
łowieckim, a niektóre pozostały zwyczajami i obyczajami myśliwskimi. Dotyczy to dla
przykładu takich spraw jak: uwzględnianie panujących warunków atmosferycznych
i zaniechania polowania gdy powodują one utrudnienia w poruszaniu się zwierzyny czy
uniemożliwiają ucieczkę, celnym, pewnym strzelaniu i doskonaleniu na strzelnicy swoich
umiejętności strzeleckich, po to by nie kaleczyć i nie przysparzać cierpień zwierzynie,
w przypadku poranienia zwierzyny, zawsze długotrwałe prowadzenie poszukiwań przy użyciu
szkolonych w tym celu psów, tak by nie dopuścić do męczarni rannego zwierzęcia, strzelanie
wyłącznie na takie dystanse, aby zapewnić pewność i bezpieczeństwo strzału, bezwzględne
przestrzeganie okresów ochronnych dla zwierzyny, ochrona matek prowadzących, gniazd,
legowisk i ostoi itd. itp.

Myśliwi, okazują szacunek pokonanej zwierzynie, układając po zakończeniu polowania

tzw. pokot (rys. 26). Jest to plac pozbawiony gałęzi, na którym według ściśle określonej
hierarchi, układa się w ściśle określony sposób strzeloną na polowaniu zwierzynę. Myśliwi
w czasie pokotu, mają odkryte głowy. Nie wolno przekraczać leżącej na pokocie zwierzyny.
Trębacz myśliwski, gra sygnały łowieckie, oznaczające śmierć poszczególnych gatunków
zwierząt. Sygnały myśliwskie grane przez sygnalistów, stanowią kolejny piękny element
tradycji łowieckiej. Oprócz sygnałów pokotu, istnieje cała gama sygnałów uroczystych, takich
jak powitane, apel na łowy, darz bór, król polowania, koniec polowania czy pożegnanie, oraz
sygnały porządkowe, które pozwalają myśliwym zorientować się jaka jest obecnie sytuacja na
polowaniu: naganka naprzód, zakaz strzału w miot, rozładuj broń, posiłek.

Oprócz sygnałów myśliwskich istnieje także muzyka myśliwska, obejmująca tzw. mszę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

hubertowską i marsze myśliwskie. Tradycyjny jest również strój myśliwego, koniecznie
utrzymany w kolorach zieleni i brązu, z kapeluszem myśliwskim.

Do tradycji myśliwskich należy także kult Św. Huberta – patrona myśliwych, i organizowanie

w dniu jego imienin, uroczystych polowań zbiorowych, zakończonych wspólną – myśliwych
i ich rodzin biesiadą. Tradycyjne jest również polowanie wigilijne i noworoczne.

Oprócz stosunku do samej zwierzyny, łowiectwo i polskie obyczaje myśliwskie, uczą

także pomocy i kulturalnych zachowań w stosunku do innych myśliwych, pomocników,
naganiaczy. Objawia się to min. poprzez losowanie stanowisk podczas polowania
zbiorowego, tak aby nikt nie był wyróżniony, specjalne prawa jakimi obdarza się gościnnie
polującego myśliwego, wzajemną pomoc i szacunek względem siebie, otoczenie opieką
starszych myśliwych, zapewnienie im transportu podczas długich i męczących wędrówek ze
stanowiska na stanowisko, wspólną pracę na rzecz łowiectwa i zwierzyny. Wreszcie
pozdrowienie myśliwskie darz bór, które oznacza życzenie, aby innym bór darzył tym czego
pragną.

Rys. 26. Przykład uroczystego pokotu [7, s. 91]

Trofea łowieckie, trudno jest sprecyzować jednoznaczną i pełną definicję trofeum

łowieckiego, ale najogólniej można przyjąć, że jest to część ciała ubitego zwierza, zachowana
po jej spreparowaniu przez myśliwego jako pamiątka sukcesu myśliwskiego.

Sposób preparowania trofeum i dbałość o nie jest dowodem kultury myśliwego – zdobywcy

i dziś w dużym stopniu świadczy również o jego etycznym stosunku do zwierzyny i przyrody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trofeami od zwierzyny występującej w naszym kraju są poroża łosi, jeleni, danieli i saren,

rogi żubrów, muflonów i kozic. Porożem w języku łowieckim nazywamy rogi samców –
pełnorożców, rogi zaś mają samce i samice pustorożce. Trofeum dzika jest oręż tzn. kły;
dolne – długie, łukowato wygięte i ostro zakończone nazywamy szablami, górne – krótkie
i mocno zakrzywione – fajkami.

Za trofeum uważa się skóry zwierzyny grubej, a wśród nich szczególną wartość mają skóry

dużych drapieżników: wilków i rysi.

Cennymi i dziś coraz rzadszymi trofeami są wachlarze głuszców i liry cietrzewi

uformowane z piór ogonów tych ptaków.

Za trofeum uważa się również grandle (szczątkowe kły) jeleni będące cennym

tworzywem dla biżuterii myśliwskiej. Trofeum myśliwskie może być również spreparowany
cały ptak lub ssak bądź ich głowa z częścią szyi, przymocowana do tarczki dla zawieszenia na
ś

cianie. Wielu myśliwych za trofeum uważa również ciekawe barwne lub charakterystyczne

pióra niektórych ptaków (kaczor, słonka) lub długie włosy ze skóry (sukni) dzika lub kozicy.

W zależności od liczby uzyskanych punktów trofeum kwalifikuje się do medalu

brązowego, srebrnego lub złotego, a ponadto na wielu wystawach organizatorzy przyznawali
Grand Prix. Trofea z różnych względów przez polskich myśliwych kolekcjonowane są
sporadycznie i nie są przedstawiane do wycen. Natomiast liczby pozyskiwanych tych
zwierząt, oraz jakość innych drapieżników w Polsce wskazują, że w tej grupie powinny być
też trofea medalowe i wzorem innych państw należałoby je wyceniać, prezentować na
wystawach i ujmować w katalogach. Trofea wyceniają biegli korzystając z specjalnych norm
dotyczących punktowania cech trofeów.

Tabela 2. Liczba punktów do zdobycia na trofeum medalowe [8, s. 542]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Ilu myśliwych jest w Polsce?

Co to jest PZŁ?

Z jakimi dokumentami powinien być zapoznany członek zrzeszenia PZŁ?

Jakie są obowiązki członka PZŁ?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jaki dokument mówi o zasadach wykonywania polowań?

Jaka jest główna zasada oddania strzału?

Na podstawie jakich dokumentów może legalnie polować myśliwy?

Jakie czynności poprzedzają polowanie indywidualne?

Kto może być nazwany kłusownikiem?

10.

Jakie ma zadania straż łowiecka?

11.

W jaki sposób możemy pomóc sobie rozpoznać cel?

12.

Co to jest pokot?

13.

Jakie elementy kultury i tradycji łowieckiej poznałeś?

14.

Co to jest trofeum łowieckie?

15.

Co to są grandle?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Omów elementy tradycyjnego polowania zbiorowego. Jakie ma obowiązki prowadzący

polowanie?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział materiał nauczania – Polowanie,

określić uczestników polowania zbiorowego,

określić rolę, zadania i zachowanie poszczególnych grup uczestników,

określić zadania prowadzącego polowanie,

wyjaśnić pojęcia: miot, naganka, stanowisko, flanka, karawan, pokot, ostatni kęs,

wyjaśnić, jak powinno wyglądać zakończenie polowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film dydaktyczny na temat tradycji w łowiectwie,

−

poradnik ucznia,

−

Regulamin wykonywania polowań,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ drogę postępowania administracyjnego dotyczącego szacowania szkód łowickich.

Wypełnij załącznik dotyczący protokółu oględzin lub ostatecznego szacowania szkody
w uprawach i płodach rolnych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział materiał nauczania – Prawo łowieckie,

ustalić tok postępowania szacowania szkód łowieckich,

wypełnić wzór protokołu oględzin lub ostatecznego szacowania szkód w uprawach
i płodach rolnych

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dane dotyczące wyrządzonej szkody przygotowane przez nauczyciela,

−

protokołu oględzin lub ostatecznego szacowania szkód w uprawach i płodach rolnych,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Nazwij wszystkie części ciała jelenia byka według gwary myśliwskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział materiał nauczania – Prawo łowieckie,

przeczytać literaturę podaną w punkcie 6,

na przygotowanym rysunku umieść nazwy w gwarze łowieckiej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

rysunek jelenia byka formatu A4,

−

ołówek,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Wymień dokumenty które regulują funkcjonowanie PZŁ. Określ prawa i obowiązki

członków zrzeszenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział materiał nauczania – Prawo łowieckie,

przeczytać literaturę podaną w punkcie 6,

określ prawa i obowiązki członków zrzeszenia,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

statut PZŁ,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Na podstawie „Zasad wykonywania polowań” określ warunki w jakich można dokonać

polowania. Szczególną uwagę zwróć na: bezpieczne odległości strzału, porę polowań,
bezpieczeństwo na polowaniu zbiorowym i indywidualnym, zasady przenoszenia oraz
przechowywania broni i amunicji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział materiał nauczania – Prawo łowieckie,

przeczytać literaturę podaną w punkcie 6,

określić bezpieczne odległości strzałów,

wyjaśnić, jak w języku łowieckim określa się długość dnia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

broszura „Zasady wykonywania polowań”,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 6

Określ zadania Straży Łowieckiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział materiał nauczania – Prawo łowieckie,

przeczytać literaturę podaną w punkcie 6,

wymienić w punktach zadania Straży Łowieckiej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

akty prawne dotyczące działalności Straży Łowieckiej.

Ćwiczenie 7

Wyceń przy pomocy dostępnych katalogów wieniec jelenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uważnie rozdział materiał nauczania –

Prawo łowieckie, zagadnienia

dotyczące wyceny trofeów,

korzystając z dostępnych katalogów ocenić wieniec jelenia,

zsumować liczbę punktów,

określić klasę trofeum,

porównać na tle klasy oceniany wieniec.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

katalogi służące do wyceny trofeów,

−

wieniec jelenia,

−

arkusz papieru i przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcia: polowanie indywidualne i zbiorowe?

omówić zasady obowiązujące podczas polowania?

wyjaśnić pojęcie kłusownik?

określić zadania straży łowieckiej?

wymienić prawa i obowiązki członków PZŁ?

wyjaśnić, komu przysługują odszkodowania łowieckie?

wyjaśnić, w jaki sposób należy ubiegać się o odszkodowania
łowieckie?

wyjaśnić, kim był św. Hubert?

wyjaśnić, w jaki sposób należy kończyć polowanie zbiorowe?

10)

określić nazwy poszczególnych części ciała zwierząt łownych
w gwarze myśliwskiej?

11)

określić, do czego służy sygnałówka myśliwska?

12)

określić rodzaj trofeów myśliwskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Zadania 1, 2, 4, 10, 14, 17, 18, 20, 23 są z poziomu ponadpodstawowego.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

10.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Bekowisko to okres rui u

jelenia.

daniela.

sarny.

łosia.

Cewki to nogi

sarny.

łosia.

lisa.

kuropatwy.

Do zwierzy czarnej należy

łoś.

dzik.

jarząbek.

jeleń.

Rudel to stado

jeleni.

saren.

dzików.

gęsi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ciąża utajona występuje u

lisa.

jelenia.

sarny.

dzika.

Poród młodych jeleni następuje

czerwiec – lipiec.

maj – czerwiec.

kwiecień – maj.

marzec- kwiecień.

Do zwierząt chronionych zaliczamy

wydra.

czapla.

cyranka.

borsuk.

Podstawą do sporządzenia planu łowieckiego jest

zapotrzebowanie na dziczyznę.

ilość zwierzyny pozyskanej w poprzednim roku.

ilość zwierzyny na dzień 15.03.

ilość zwierzyny na dzień 15.05.

Na podstawie tropu nie stwierdzimy

gatunku zwierzyny.

tempa poruszania się.

płci.

kondycji zwierzyny.

10.

Zające liczymy poprzez

metodę tropień.

taksację pasową.

pędzenia próbne.

ciche pędzenia.

11.

Poletek klasyczne powinny być zakładane na

0,2% powierzchni leśnej.

0,3% powierzchni leśnej.

0,4% powierzchni leśnej.

0,5% powierzchni leśnej.

12.

Urządzenia służące do dokarmiania kuraków to

lizawki.

paśniki.

podsypy.

pasy zaporowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Dokarmianie jest najbardziej potrzebne

przez całą zimę.

w dni mroźne.

na przedwiośniu.

przez cały rok, gdyż zwiększa się pojemność łowiska.

14.

Struktura płciowa populacji nie ma wpływy na

szkody wyrządzane w uprawach rolniczych.

ilość zwierzyny na wiosnę.

ilość zwierzyny do odstrzału.

ilość zużytej zimą karmy.

15.

Zagospodarowanie łowisk leśnych polega na

zapewnieniu dogodnych dojazdów do ambon.

zapewnieniu dogodnych warunków żerowych zwierzynie.

oznaczeniu ostoi zwierzyny.

gromadzeniu liściarki.

16.

Ostoja to miejsce
a)

karmienia zwierzyny.

gdzie zwierzyna przebywa i wychowuje swoje potomstwo.

zakończenia polowania.

gdzie jest dużo pożywienia dla zwierzyny.

17.

Urządzenia służące do przygotowania i przechowywania karmy to

brogi.

paśniki.

podsypy.

lizawki.

18.

Do dokarmiana warchlaków stosuje się wiaty, po to aby karma

była dostępna tylko dla dzików.

nie była przesuszona.

nie była pobierana przez zwierzynę płową.

nie była przysypywana przez śnieg.

19.

Lęgi ptaków łownych są niszczone najczęściej z powodu

kłusownictwa.

chorób.

wypadków komunikacyjnych.

szkodników łowieckich.

20.

W dziale zagospodarowanie obwodu łowieckiego, rocznego planu łowieckiego, nie
uwzględniamy
a)

poletek łowieckich stanowiących żer dla zwierzyny na pniu.

pasów zaporowych.

karmy i soli.

liczby zwierząt pozyskanych w drodze odstrzałów i odłowów w roku gospodarczym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21.

Pas zaporowy to

ogrodzony pas, przez który zwierzyna nie może przejść.

przeorany pas ziemi na którym jest rozsypana karma zwabiająca dziki.

teren zabezpieczony repelentem zapachowym.

fladry przez które nie mogą przejść lisy i wilki.

22.

Polowania na wab nie wykorzystuje się na

jelenia.

słonkę.

lisa.

dzika.

23.

Polowanie spod psa wykorzystuje się na

dzika.

jelenia.

bażanta.

lisa.

24.

Nabój śrutowy o numerze 4, ma śrut o średnicy

4 mm.

3,5 mm.

3 mm.

2,5 mm.

25.

Do trofeum myśliwskiego zaliczamy granule. Są to

kły dzika.

kły lisa.

kły jelenia.

pióra cietrzewia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...........................................................................................................................

Prowadzenie gospodarki łowieckiej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

14.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Biały K. Podstawy łowiectwa Wydawnictwo Łowiec Polski Warszawa 1994

Bouchner M. tłumaczenie Zaborowska U. Przewodnik śladami zwierząt. Mulico,
Warszawa 1992

Jóźwiak Z. Biały K. Słownik podstawowych terminów łowieckich i ekologicznych
Wydawnictwo Łowiec Polski Warszawa 1994

Krupa J. (red.): Łowiectwo. PWRiL, Warszawa 1990.

Statut Polskiego Związku Łowieckiego

Zasady wykonywania polowań

eromski H.B. Słownik Łowiecki. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1993

Praca zbiorowa, Mała Encyklopedia Leśna. PWN Warszawa 1991

Czasopisma
1.

Brać Łowiecka

Łowiec Polski

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
15 Prowadzenie gospodarstwa ogrodniczego
[7]Podstawy prowadzeniadziałalności gospodarczej Wykład 7
Formy prowadzenia gospodarki komunalnej
Instrukcja prowadzenia gospodarki sprzętem informatyki i oprogramowaniem w RON
16 Zakladanie gospodarstwa ogro Nieznany (2)
16 Prowadzenie geodezyjnej obsl Nieznany
Historia gospodarcza, [R] Historia Gospodarcza 1-16 (4), Historia gospodarcza
Zmiany zasad prowadzenia gospodarki finansowej przez jednostki samorządu terytorialnego w
20 Prowadzenie gospodarstwa les Nieznany (2)
WYKŁAD [7]Podstawy prowadzeniadziałalności gospodarczej Wykład 7
Prowadzenie gospodarstwa ryback Nieznany
Prowadzenie gospodarki odpadami
10 Prowadzenie gospodarki nasie Nieznany
Gospodarka Łowiecka spr 2, STUDIA SGGW Wydział Leśny leśnictwo, Semestr 3, Gospodarka łowiecka, Ćwic
,gospodarka łowiecka, polowanie indywidualne
15 Prowadzenie gospodarstwa ogrodniczego

więcej podobnych podstron