Poznań, 30 XI 2006

Aleksandra Lorenc – Steinmec

Alicja Zaremba

CENTRUM CBT KRAKÓW

KRAKOWSKI OŚRODEK TERAPII

„NAWET JAŚ ZROBIŁBY TO LEPIEJ...”

czyli o agresji nie wprost w relacji

dorosły - dziecko

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Agresja (łac. aggresio – napaść) -

-

w psychologii określenie na

zachowanie ukierunkowane

na zewnątrz lub do wewnątrz,

mające na celu

spowodowanie szkody

fizycznej lub psychicznej

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Każde działanie przynoszące

szkodę innej żywej istocie jest

agresją. Jest to wyrządzanie

krzywdy (intencjonalne lub nie)

fizycznej bądź psychicznej.

A. H. Bus (1961)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Dorośli często krzywdzą dzieci

niezamierzenie, nie zdając

sobie z tego nawet sprawy, a

nieraz – paradoksalnie –

uważając, że robią to dla ich

dobra.

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Prawda oczywista

Przebieg relacji dorosły –

dziecko zależy i może być

modelowany przez dorosłego.

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Krzywdzenie dzieci niejako

„przy okazji” jest tym co

rozumiemy pod pojęciem

agresji „nie wprost”.

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Dlaczego

tak się dzieje?

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

FRUSTRACJA

Stan emocjonalny powstający w

sytuacji utrzymującej się

niemożności zaspokojenia potrzeb,

zrealizowania celu, piętrzenia się

trudności, zagrożenia; nasilenie

frustracji może prowadzić do

agresywnych zachowań.

Słownik Psychologiczny 1979

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Definicja agresji z Encyklopedycznego

Słownika Psychiatrii (1978)

wiąże agresję z pojawieniem

się takich stanów

emocjonalnych jak:

rozdrażnienie
niezadowolenie
napięcie
gniew

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

i rzadziej:

zagrożenie
strach
lęk

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Praktyka terapeutyczna wskazuje,

że można tu jeszcze dodać:

zniecierpliwienie
złość
bezradność
zawiść / zazdrość
rozczarowanie
poczucie winy

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Agresja nie wprost w relacji

dorosły – dziecko to

nieumiejętnie wyrażona

frustracja istotnych dla

dorosłego potrzeb

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Agresja:

fizyczna
słowna

Agresja:

bezpośrednia
przemieszczona

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Agresja fizyczna -

- obejmuje zachowania

napastliwe i destrukcyjne,

mające za przedmiot rzeczy lub

osoby, które wskutek ataku

ulegają uszkodzeniu /

zniszczeniu lub doznają szkody

/ krzywdy

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Agresja słowna (werbalna)

przybiera formę wypowiedzi

napastliwych, szkodzących lub

poniżających, skierowanych do

osoby będącej przedmiotem

agresji i występujących w jej

obecności (grożenie, straszenie,

odpędzanie)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Agresją werbalną są też

wypowiedzi mające wyrządzić

przykrość lub szkodę osobie

stanowiącej przedmiot agresji,

skierowane do osób trzecich, a nie

bezpośrednio do osoby, której

dotyczą (wypowiedzi napastliwe,

krzywdzące, poniżające,

„poza plecami”)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Agresja bezpośrednia –

skierowana na osobę lub rzecz

wywołującą uczucie wrogości.

Agresja przemieszczona – skierowana

na obiekt zastępczy. Może być

skierowana na siebie – autoagresja.

Słownik Psychologiczny 1979

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

KOMUNIKACJA

INTERPERSONALNA

Jest to nawiązywanie i utrzymywanie

kontaktów międzyludzkich,

porozumiewanie się ze sobą, wymiana

poglądów i informacji. Proces ten

zachodzi nieustannie, każda sytuacja

społeczna wyzwala nadawanie

i odbieranie różnych informacji

i komunikatów.

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Komunikacja pełni funkcje:

informacyjną
kontrolną
motywacyjną

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Ciekawostki na temat

komunikacji:

Odbieranie informacji

7% informacji czerpiemy ze słów (treść)
38 % to głos (barwa, siła, intonacja)
55% to ekspresja mimiczna

Karol Darwin jako pierwszy zwrócił

uwagę na występowanie i

znaczenie komunikacji

niewerbalnej także w świecie

zwierząt

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

KOMUNIKACJA

werbalna (słowna)
niewerbalna (bezsłowna)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Słowa i zwroty, które ranią:

inwektywy:

głupi, leń, oferma, osioł

porównania:

Nawet Jaś zrobiłby to lepiej
Tylko idioci tak postępują
Grzeczne dziewczynki tak nie robią

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Słowa i zwroty, które ranią:

groźby

Spotkamy się na języku polskim!
Porozmawiamy jak wróci ojciec!
Zobaczysz, ja ci pokażę!

oskarżenia

Jestem pewna, że to ty ukradłeś
No, jak zwykle Jaś Kowalski
Bo ty zawsze...
Bo ty nigdy...

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Słowa i zwroty, które ranią:

pouczenia i kazania

Ja w twoim wieku
Z takimi ocenami to się nigdzie nie

dostaniesz

szyderstwa

Co ty robisz w tej klasie (szkole), w

ogóle co ty robisz w liceum?

No, ale się dzisiaj ubrałeś – chyba

wszyscy cię będą podziwiać

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Słowa i zwroty, które ranią:

rozkazy:

Mów ciszej!
Stój spokojnie!
Nie pchaj się!
Milcz teraz!

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Słowa i zwroty, które ranią:

żarty

Nie musisz zamykać okien, w tej

klasie nie ma orłów

Masz czoło nieskażone myślą
Masz oczy tęskniące za rozumem
Widzę jak się gonią twoje dwie szare

komórki i nie mogą się spotkać

Typowa blondynka

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

„Mowa ciała”, czyli

komunikacja pozawerbalna:

mimika
spojrzenie
gesty
pozycja ciała
układ przestrzenny
dotyk

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Nośniki agresji w komunikacji

niewerbalnej

mimika

brak wyrazu mimicznego,

„twarz – maska”

lekceważące wygięcie ust
gniewne zmarszczenie brwi

wydymanie policzków

marszczenie czoła
brak uśmiechu

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Nośniki agresji w komunikacji

niewerbalnej

spojrzenie

tzw. „zimne spojrzenie”
unikanie kontaktu wzrokowego
lub przeciwnie: „świdrujące

spojrzenie”

wznoszenie oczu „ku niebu”

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Nośniki agresji w komunikacji

niewerbalnej

gesty

wzruszanie ramionami

lekceważące machnięcie ręką

(jakby odpędzać natrętną muchę)

„stop” dłonią – ucinanie kontaktu

wymachiwanie palcem przed

nosem (grożenie palcem)

spoglądanie na zegarek
tupanie nogą

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Nośniki agresji w komunikacji

niewerbalnej

pozycja ciała

sposób stania lub siedzenia podczas

rozmowy

odwracanie się bokiem do

rozmówcy

napieranie na rozmówcę, zmuszanie

go do cofania się

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Nośniki agresji w komunikacji

niewerbalnej

dotyk

wpijanie palców w ramię

rozmówcy

dotykanie wskazującym

palcem w pierś (kłucie w pierś

rozmówcy)

niecierpliwe poklepywanie

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Nośniki agresji w komunikacji

niewerbalnej

układ przestrzenny

pochylanie się nad siedzącym

napieranie całym ciałem
przekraczanie granic

zagarnianie terytorium

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Sygnały niewerbalne mogą

wzmacniać przekaz słowny,

sprzyjają też lepszemu i

pełniejszemu zrozumieniu

przekazu. Pozwalają

dookreślić treść przekazywaną

słowami

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Jasność komunikacji zależy

od zgodności pomiędzy

przekazem słownym i

bezsłownym. Zgodność

komunikatów powoduje

wzmocnienie przekazu

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Komunikacja to wymiana

różnorodnych treści:

informacji
pojęć
idei
emocji

za pomocą symboli tworzonych przez:

słowa
dźwięki
obrazy
dotyk
inne (np. zapach)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Agresja jest przeważnie

zachowaniem wyuczonym,

które powstaje poprzez

obserwację agresywnych form

zachowań, naśladowanie,

bezpośrednie doświadczanie i

powtarzanie

(A. Bandura, R. Walters, 1968)

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Trzy „szkoły agresji”:

dom rodzinny
szkoła
media

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Agresja pośrednia (cicha) –

– będąca brakiem reakcji w

sytuacji agresywnej lub

brakiem wzmocnienia wtedy,

gdy powinno ono być; jest

równie bolesna jak każda inna,

ponieważ nie można się

włączyć, współdziałać, ani

bronić w interakcji

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Agresja relacji –

– polegająca na wykluczeniu

kogoś z grupy, przedstawieniu

siebie w lepszym świetle,

narzucaniu swojej woli,

budowaniu swojego poczucia

wartości kosztem innych

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Dzieci ze specyficznymi

problemami edukacyjnymi są

przewrażliwione i szczególnie

wyczulone na zachowania

dorosłego. „Potknięcie”

dorosłego odbierają zawsze

personalnie do siebie

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

Jak sobie radzić z

emocjami

prowadzącymi do

agresji nie wprost?

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

szybka, realistyczna ocena

sytuacji

naturalny opis w miejsce

pejoratywnej oceny

asertywność
samoświadomość
„zaczarowane czynności”

na

opanowanie gniewu i złości

Zapobieganie agresji w szkole

Poznań, 30 XI 2006

używanie języka „ja”
unikanie słów „nie”, „ty zawsze”,

„ty nigdy”, „ty jak zwykle”

wyrażanie oczekiwań (pozytywny

wzorzec), a nie zakazów

wsparcie