FILM D’ART:

FILM d'ART, franc. wytwórnia film., zał. 1907 przez braci Lafitte (atelier w Neuilly k. Paryża);
przeznaczona do produkcji filmów na wyższym poziomie, pozbawionych anonimowości, w celu
przyciągnięcia do coraz okazalszych iluzjonów i kinoteatrów zamożnej publiczności; powstały filmy
upodobnione do spektaklu teatr., z udziałem aktorów i scenografów gł. z Comédie Française, przy
współpracy z pisarzami (A. France, E. Rostand) i kompozytorami (C. Saint-Saëns); pierwszym filmem
było Zabójstwo księcia Gwizjusza (1908), w reżyserii aktora Ch. de Bargy; teatr. formuła widowiska
kinowego, przejęta w Czechach, Danii, Włoszech i USA (A. Zuckor), stworzyła film artyst., przerwała
jednak na kilka lat poszukiwania oryginalnej ekspresji filmowej.

FILM D'ART wg. A. JACKIEWICZ: MOJA HISTORIA KINA. TOM 1. KINO

PRYMITYWNE.

Prób przenoszenia teatru na ekran było od początku istnienia kina we Francji wiele.

Najbardziej udaną próbą okazał się Film d'Art. Jeanne i Ford w swojej Historii filmu twierdzą, że
słowo „sztuka" („1'art") po raz pierwszy zostało użyte w produkcji filmowej właśnie w wymienionej
przed chwilą nazwie. Tak ochrzczono wytwórnię założoną w 1907 roku przez paryskiego wydawcę
Pierre'a Lafitte'a i jego brata, przy udziale członków Komedii Francuskiej — Charlesa Le Bargy'ego,
aktora, oraz Andre Calmettes'a, reżysera teatralnego. Jej celem było nie tylko upo wszechnianie
dobrego teatru, lecz też tworzenie kina artystycznego na jego wzór. To znaczy robionego według
scenariuszy z prawdziwego zda rzenia, reżyserowanych przez wybitnych reżyserów i granych
przez zna nych aktorów sceny. Przedsięwzięciu — które zresztą miało na celu suk cesy zarówno
artystyczne, jak i komercyjne — patronowały tak poważne instytucje, jak wspomniana Komedia
Francuska, a także Akademia Fran cuska.

Pierwszym filmem wytwórni było Zabójstwo księcia Gwizjusza. Rzecz miała długości około

300 metrów. Scenariusz napisał członek Akademii, dramatopisarz Henri Lavedan; reżyserował
Andre Calmettes przy współ pracy Le Bargy'ego, który to aktor zagrał też główną rolę. Muzykę skom
ponował Camille Saint-Saens.

Zabójstwo księcia Henryka I, członka sławnego lotaryńskiego rodu Gwizjuszów (de Guise),

dokonane na rozkaz króla Francji, Henryka III, jest głośne w historii. Książę Gwizjusz, zwany „Le
Balafre" (dosłownie: „Szramowaty", z powodu szramy na twarzy), był zagorzałym przeciwni kiem
protestantów podczas walk katolików z hugenotami, jednym z inic jatorów nocy św. Bartłomieja, i
zyskał sobie taką popularność wśród pa ryskiego ludu, że obwołano go królem. Musiał zapłacić za to
głową.

Obraz tytułowego wydarzenia przedstawia się w filmie Calmettes'a i Le Bargy'ego nader

skromnie. Jerzy Toeplitz w Historii sztuki filmowej streszcza rzecz następująco: „Ks. Gwizjusz żegna
się z Małgorzatą de Noirmoutier, by udać się na wezwanie króla na zamek Blois. Król francu ski
Henryk III rozdaje broń dworzanom, przygotowuje ich do zabójstwa. Kiedy książę Gwizjusz wchodzi
do apartamentu króla — osiem rąk uz brojonych w sztylety i szpady zadaje mu cios. Rycerz broni się,
ale ulega przemocy i pada martwy. Król sprawdza, czy książę już nie żyje, a nastę pnie każe odnieść
zwłoki i spalić. Widzimy płonące zwłoki".

Czy Zabójstwo jest jeszcze teatrem, czy jednak już kinem? Wydaje się, że znalazło się ono w

strefie pogranicznej. Trochę jak zresztą znacznie późniejsi Komedianci Carne — w kręgu pantomimy,
ruchomego obrazu plastycznego, trochę baletu; zwłaszcza jeżeli będziemy pamięta li, że filmowi
towarzyszyła muzyka Saint-Saensa, twórcy poematów sym fonicznych. Jest wreszcie czysty moment
kina w tym filmie. Mówię o roli Henryka III w wykonaniu Le Bargy'ego, o jej ostatniej partii. Po
zabiciu ofiary przez siepaczy król skrada się do trupa. Jakby się bał, że ten jesz cze może powstać.
Kiedy zaś przekonuje się, że tamten nie żyje, prawie omdlewa z ulgi, radości czy znużenia, a może
także, że śmierć — cudza, swoja — była tak blisko... Widzę ślad fizjologii w tym momencie.

Premiera Zabójstwa księcia Gwizjusza, która odbyła się 17 listopada 1908 roku, „stała się

wydarzeniem w życiu paryskim — piszą Jeanne i Ford. — Dziennikarze, artyści, ludzie światowi
nie ukrywali zdziwienia i satysfakcji, że oto jeden z owych ekranów, szafarzy prymitywnej rozryw

1

ki, przed którymi zasiadali nie bez uczucia, że się postponują, pozwolił im oglądać ich ulubionych
aktorów z Domu Moliere'a, a także słuchać or kiestry, która wykonywała partyturę towarzyszącą
filmowi, podpisaną przez Camille'a Saint-Saensa". Po premierze właściciel sławnej wytwór ni,
Charles Pathe, miał powiedzieć do twórców Film d'Art: „Ach! panowie jesteście mocniejsi od
nas!", i chętnie powtarzał, że dzięki Zabójstwu księcia Gwizjusza kino osiągnęło swoje apogeum.
Trzeba pamiętać — podkreślają cytowani historycy — iż Pathe produkował koniec końców fil my
prymitywne i Zabójstwo mogło rzeczywiście zrobić na nim wrażenie. Ktoś inny natomiast dodaje, że
niewykluczone, iż doświadczony produ cent zadrwił z nich sobie po prostu.

FILM D’ART:

●

Prób przenoszenia teatru na ekran było od początku istnienia kina we Francji wiele. Najbardziej
udaną próbą okazał się Film d'Art.

●

Francuska wytwórnia filmowa, założona w 1907 przez braci Lafitte - przeznaczona do
produkcji filmów na wyższym poziomie, pozbawionych anonimowości.

●

W celu przyciągnięcia do coraz okazalszych iluzjonów i kinoteatrów zamożnej publiczności
powstały filmy upodobnione do spektaklu teatralnego, z udziałem aktorów i scenografów
głównie z Comédie Française, przy współpracy z pisarzami (A. France, E. Rostand)
i kompozytorami (C. Saint-Saëns)

●

Jej celem było nie tylko upo wszechnianie dobrego teatru, lecz też tworzenie kina
artystycznego na jego wzór. To znaczy robionego według scenariuszy z prawdziwego zda
rzenia, reżyserowanych przez wybitnych reżyserów i granych przez zna nych aktorów sceny.
Przedsięwzięciu patronowały tak poważne instytucje, jak wspomniana Komedia Francuska, a
także Akademia Fran cuska.

●

17 listopada 1908 odbyła się uroczysta premiera pierwszego filmu nowej wytwórni Film d'Art,
której kierownikiem literackim był Henri Lavedan. Film Zabójstwo księcia Gwizjusza ukazał
się na ekranie specjalnie w tym celu wynajętej wytwornej Salle Charres w obecności śmietanki
towarzyskiej Paryża. Autorem scenariusza był sam Lavedan, współreżyserem i wykonawcą roli
Henryka III - znany aktor Le Bargy, autorem ilustracji muzycznej -Camille Saint-saens. U boku
Le Bargy'ego grali wybitni artyści z Comedie Francaise - Albert Lambert i Berthe Bovy. Zespół
nazwisk imponujący. Nic też dziwnego, że prasa poświęciła filmowi ciepłe wzmianki, a także
dłuższe artykuły analityczne. Na łamach poważnego dziennika "Le Temps" zabrał głos krytyk
teatralny Alfred Brisson nazywając Zabójstwo księcia Gwizjusza wspaniałą lekcją historii.

●

Po Zabójstwie wytwórnia wyprodukowała wiele taśm w podobnym du chu.

●

Niestety, od po czątku sukces wytwórni był ograniczony. Odbiorcę jej filmów stanowiła
dość wybredna, a więc niezbyt liczna publiczność. Wreszcie i tę publicz ność zaczęły
męczyć „wydumane" dzieła.

●

Krok jednak w kierunku uszlachetnienia kina został zrobiony. Wytwórni Film d'Art
pozazdrościły ambicji inne wytwórnie. Także zaczęły się przy mierzać do sztuk starszych,
zwłaszcza do literatury. Może rzeczywiście Charles Pathe nie drwił, kiedy chwalił Gwizjusza,
gdyż właśnie w jego wytwórni powstały jedne z ciekawszych ówcześnie adaptacji dzieł lite
rackich, filmy Alberta Capellaniego.

●

Filmy te były doskonałe pod względem oprawy, ale ich język był parodią języka teatru (krok
wstecz w sztuce filmowej)

●

André Calmettes – główny reżyser

●

Inne filmy: (przeróbki literatury)

●

Don Carlos

●

Arlezjanka

●

Król się bawi

●

W matni

●

Król Edyp

●

Powrót Ulissesa

●

Pocałunek Judasza

●

Toska

●

Dama Kameliowa

●

Królowa Elżbieta z Sarą Bernhardt

1

●

Działał w obrębie wytwórni Pathé

●

Film d'Art. umarł śmiercią naturalną.

●

Teatr nauczył kino być sztuką i rzemiosłem

ZABÓJSTWO KSIĘCIA GWIZJUSZA:

Reżyseria: Charles Le Bargy, Andre Calmette
Scenariusz: Henri Lavedan
Muzyka: orkiestra symfoniczna – specjalnie na tę okazję partyturę skom ponował Camille Saint-
Saens
Scenografia: Emile Bertin
Na podstawie: wydarzeń historycznych
Produkcja: Francja
Rok produkcji: 1908
Obsada: Charles Le Bargy, Albert Lambert, Gabrielle Robinne, Berthe Bovy

●

Premiera miała miejsce 17 listopada 1908

●

Pierwszy film towarzystwa Film d’art.

●

Na film zwrócić mają uwagę znakomite nazwiska : Główną rolę gra Charles Le Bargy, aktor
Comedie Francaise, autorem scenariusza jest dramatopisarz Henri Lavedan

●

Film opowiada w sposób teatralny o podstępnym zamachu króla na swego rycerza, księcia
Gwizjusza, a zamiast kurtyny między aktami pojawiają się napisy

●

Zrezygnowano ze środków filmowych takich, jak zmiana ujęć, montaż czy ruch kamery.

●

Egzaltowana, przesadna gra aktorów powoduje wiele sytuacji komicznych

●

Film ten ma istotne znaczenie dla historii kina: nowym medium zaczynają się interesować
artyści i intelektualiści

●

Zabójstwo księcia Henryka I, członka sławnego lotaryńskiego rodu Gwizjuszów dokonane
na rozkaz króla Francji, Henryka III, jest głośne w historii. Książę Gwizjusz, zwany był
zagorzałym przeciwni kiem protestantów podczas walk katolików z hugenotami, jednym z
inic jatorów nocy św. Bartłomieja, i zyskał sobie taką popularność wśród pa ryskiego ludu, że
obwołano go królem. Musiał zapłacić za to głową.

●

W filmie król francu ski Henryk III rozdaje broń dworzanom, przygotowuje ich do zabójstwa.
Kiedy książę Gwizjusz wchodzi do apartamentu króla — osiem rąk uz brojonych w sztylety i
szpady zadaje mu cios. Rycerz broni się, ale ulega przemocy i pada martwy. Król sprawdza, czy
książę już nie żyje, a nastę pnie każe odnieść zwłoki i spalić. Widzimy płonące zwłoki"

●

Film ten nie był pierwszą wersją Zabójstwa. Wcześniejsze powstały w wytwórniach Lumiere'ów
(1897) i Pathe (1902).

●

Aktorzy grają tu w dekoracjach, a nie przed dekorac jami, jak dotychczas bywało. Akcja zaś, w
przeciwieństwie do ówczes nych filmów „obrazkowych", jest płynna. Na przykład: Henryk III,
przygo towawszy spiskowców do napaści, wycofuje się za kotarę, kiedy przyby wa Gwizjusz i
zza niej, z sąsiedniej sali, niby z kolejnej sekwencji obroto wej sceny w teatrze, śledzi przebieg
zabójstwa..

●

Strefa pograniczna między teatrem a kinem

●

Sukces Księcia Gwizjusza spowodował rozwój kina arty stycznego w Stanach Zjednoczonych i
w całej Europie, zwłaszcza we Włoszech.

1