Jak się wiąże koniec z końcem

07:48 11.02.2005

piątek

Prawie 5 milionów Polaków żyje w skrajnym ubóstwie. Prawie 7,7

mln mieszka w rodzinach, które na swoje wydatki mają mniej niż

wynosi tzw. ustawowa granica ubóstwa. Aż 23 miliony Polaków

musi przeżyć miesiąc za sumę mniejszą od minimum socjalnego.

Te przerażające dane przedstawił Główny Urząd Statystyczny.

Bieda w Polsce rośnie w tempie zastraszającym. Niestety, między

Polakami pogłębia się też rozwarstwienie. Bogaci mają się coraz lepiej, a

ubodzy nie są w stanie przeżyć od pierwszego do pierwszego.

W Katowicach główną przyczyną, z powodu której mieszkańcy korzystają z

pomocy społecznej jest bezrobocie. Zjawisko to, stale narastające,

obserwujemy od połowy lat 90. – mówi Krystyna Birnbach, zastępca

dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach. Droga do

opieki Podobnie jest w innych miastach. O przyznaniu pomocy społecznej

decyduje kryterium dochodowe oraz szereg innych okoliczności np.

choroba, niepełnosprawność, które wymienia ustawa o pomocy społecznej

z maja ubiegłego roku. Jest to nie tylko pomoc finansowa, cały

rozbudowany system zasiłków, ale też praca socjalna, w tym programy

skierowane do uzależnionych i bezrobotnych. Kto otrzyma świadczenia,

musi współpracować z opieką społeczną, m.in. uczestnicząc w

programach. Brak współpracy może skutkować ograniczeniem, a także

cofnięciem wsparcia, co niestety, wcale nie należy do rzadkości.

Uzależnieni od biedy

W Polsce nie powstaje na tyle nowych miejsc pracy, by biedę ograniczyć.

Bieda rodzi patologie, jest dziedziczna, rodzą się nowe pokolenia

uzależnione od opieki państwa, pozbawione wiary w zmianę swojego losu.

Rozrasta się underclass, czyli podklasa, a zatem potężna grupa

odrzuconych i postawionych poza nawiasem tzw. normalnego

społeczeństwa. Oni nie mają nic do stracenia.

To taka pełzająca rewolucja – ocenia socjolog Krzysztof Łęcki z

Uniwersytetu Śląskiego. – Jej efektem będzie dezorganizacja życia

społecznego w różnych wymiarach. Przede wszystkim skutki odczuje

rodzina, nasze miasta będą coraz brzydsze, bardziej zdewastowane,

powstaną dzielnice nędzy, z powybijanymi szybami w oknach,

dewastowanymi samochodami, wałęsającymi się grupkami młodych,

niebezpiecznych ludzi. Jedyną receptą jest stworzenie i konsekwentne

wdrażania polityki socjalnej. Niestety, nie znam polityka, który

zajmowałby się tym problemem. Propozycja Leszka Millera, który

zaproponował, by każdy członek władz SLD wziął pod opiekę jakąś biedną

rodzinę jest groteskowa i kompromitująca.

Nic za darmo

Zdaniem Łęckiego pomoc społeczna nie może polegać na prostym

rozdawnictwie, bo efekty bywają odwrotne. Darmowa zupa nigdy nie jest

darmowa, bo zawsze ktoś za nią płaci – mówi socjolog. Prowadzę wykłady

dla pracowników socjalnych. Często jest tak, że osoby korzystające z

pomocy chcą jedynie pieniędzy. Bardziej martwi mnie jednak sytuacja

dzieci tych ludzi. One muszą wiedzieć, że nauka jest dla nich jedyną

szansą wyrwania się z zaklętego kręgu.

Z badań, póki co amerykańskich, wynika, że aż 60 proc. potomków

biednych rodzin ma problemy ze znalezieniem i utrzymaniem pracy, a

prawie 37 proc. wchodzi w konflikt z prawem. Socjologowie obawiają się,

że może dojść do buntów odrzuconych, skierowanych nie tylko przeciwko

bogatym, ale przeciwko wszystkim.

Z perspektywy biedaka, którego w oczy łupią reklamy, że dany model

auta staniał o 10 tysięcy złotych i warto go kupić, buła i talerz grochówki,

nie są szczytem marzeń – twierdzi Łęcki.

Kto przyznaje i wypłaca świadczenia rodzinne?

Ustawa o pomocy społecznej przewiduje, że docelowo od 1 września 2006

r. świadczenia rodzinne będą przyznawać i wypłacać gminy, a tylko w

sprawach dotyczących obywateli państw Unii Europejskiej i Europejskiego

Obszaru Gospodarczego – samorządy województwa. Jednak przejmowanie

tych zadań przebiega etapami.

W pierwszym etapie – do 31 sierpnia 2005 r. podmiotami wypłacającymi

świadczenia rodzinne są:

* gminy; * pracodawcy zatrudniający w dniu 31 marca 2004 r. co

najmniej 5 pracowników; * właściwe jednostki organizacyjne podległe

MON, ministrowi właściwemu ds. wewnętrznych, szefowi AW, szefowi ABW

oraz Ministrowi Sprawiedliwości; * KRUS; * ZUS; * rolnicze spółdzielnie

produkcyjne; * organy emerytalne lub rentowe inne niż ZUS i KRUS.

Wnioski o przyznanie zasiłku

Do 31 sierpnia 2005 r. świadczenia rodzinne przyznają i wypłacają

wcześniej wymienione instytucje. Osoba ubiegająca się o przyznanie

zasiłku rodzinnego z dodatkami składa wniosek o ustalenie prawa do

zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego. Wzór wniosku

oraz wykaz koniecznych załączników dostępne są w instytucjach

uprawnionych do wypłaty świadczeń.

Wysokość zasiłku rodzinnego

W okresie do 31 sierpnia 2005 r. wysokość miesięcznego zasiłku

rodzinnego wynosi odpowiednio:

* 43,00 zł na pierwsze i drugie dziecko; * 53,00 zł na trzecie dziecko; *

66,00 zł na czwarte i każde następne dziecko.

Rodzina na zasiłku

Ustawa o świadczeniach rodzinnych weszła w życie 1 maja 2004 r.

Wprowadziła nowy system pomocy rodzinie. Zredukowano liczbę różnych

zasiłków tylko do dwóch rodzajów świadczeń rodzinnych: zasiłków

rodzinnych z dodatkami oraz świadczeń opiekuńczych. Podstawowym

świadczeniem pozostaje zasiłek rodzinny zróżnicowany w pierwszym

okresie w zależności od liczby dzieci w rodzinie. Od 1 września 2005 r.

jego wysokość będzie jednak podlegała zróżnicowaniu w zależności od

wieku dziecka.

Dodatki do zasiłku rodzinnego nie funkcjonują jako osobne świadczenia,

ale mogą je otrzymać osoby pobierające zasiłek rodzinny. Są to dodatki

przyznawane na przykład z tytułu urodzenia dziecka czy samotnego

wychowywania dziecka, ale też może to być dodatek na częściowe

pokrycie wydatków rodziny związanych z rozpoczęciem nowego roku

szkolnego i inne.

Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku przysługuje

rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka,

opiekunowi faktycznemu dziecka oraz osobie uczącej się.

Zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na

osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 504,00 zł lub

kwoty 583,00 zł, gdy członkiem rodziny jest dziecko z orzeczeniem o

niepełnosprawności lub z orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym

stopniu niepełnosprawności. Zasiłek rodzinny przysługuje do ukończenia

przez dziecko: * 18. roku życia (niezależnie od tego, czy chodzi do szkoły

czy nie); * nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21. roku

życia albo * 24. roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole

wyższej i ma orzeczenie o umiarkowanym albo o znacznym stopniu

niepełnosprawności. Zasiłek rodzinny nie przysługuje, jeżeli dziecko

przebywa w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, a także

wtedy, gdy dziecko pozostaje w związku małżeńskim.

Jedyną – jak do tej pory – propozycję pracy Katarzyna dostała

kilka miesięcy temu. Ale sprzątanie nocnego klubu od poniedziałku

do niedzieli za trzy złote za godzinę, ze wstawaniem o czwartej

nad ranem po głębokim namyśle odrzuciła.

Kazimierz do niedawna pracował jako goniec, wcześniej w sklepie za ladą,

a na samym początku w kopalni, z której został zwolniony. Jako ofiara

restrukturyzacji od paru lat szuka stałego zajęcia. Bez skutku. Z dawnych

dobrych czasów Marciniakom został 24- calowy telewizor oraz wieża

stereofoniczna. Taka odrobina luksusu. Mają jednak szóstkę dzieci, które

trzeba nakarmić i ubrać oraz 1700 złotych miesięcznie zasiłku rodzinnego

oraz zapomogi z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej.

Na połowę

Ala ma 4 lata, Marcinek – 3, Krysia – 6, Zuzia – 11, Wojtek – 12 i

najstarsza Urszula – 14. Jakby na wszystkich podzielić pieniądze, wyjdzie

dziennie 7,073 zł na osobę. Tak wylicza się według przepisów poziom

ubóstwa. Z tym, że Marciniakowie to nie żadne tam przepisy, ale

prawdziwe życie.

Zaraz po odebraniu pieniędzy Katarzyna, która w rodzinie pełni rolę

ministra finansów, dzieli całą kwotę. Łatwo mi planować, bo dochód mam

zawsze ten sam i trzeba tak liczyć, żeby go nie przekraczać – wyjaśnia.

410 złotych odlicza natychmiast, bo to na czynsz, gaz i światło, a 1290

dzieli na połowę. Za 600 złotych w supermarkecie kupuję cukier, ryż,

makaron, mleko i masło na cały miesiąc oraz mięso na targu w Będzinie,

bo tam jest najtaniej – wyjaśnia Katarzyna. Za pozostałe 600 złotych

dokupuję chleb i inne produkty.

To są wydatki bieżące. Zawsze szuka promocji i produktów najtańszych.

Wszystko kupuje z ołówkiem w ręku. Bywają jednak miesiące, że nie

starcza jej od pierwszego do pierwszego i wtedy musi pożyczać. Najwięcej

zdarzyło się jej pożyczyć 300 złotych, z reguły jednak są to kwoty

mniejsze.

Na obiad jest albo drugie danie, albo treściwa zupa. Np. dzisiaj mamy

gulasz z nerek, a na jutro zaplanowałam fasolową. Zresztą cały jadłospis

mam rozpisany szczegółowo na każdy dzień. Bez tego łatwo przesadzić i

wpaść w długi – wyjaśnia.

Dzieci są przyzwyczajone, że nie mogą grymasić i trzeba zjadać wszystko,

co znajdzie się na talerzach. Trójka zjada obiady w szkole. Są finansowane

przez opiekę, ale i tak potem jedzą dokładkę w domu.

Katarzyna zawsze wygospodaruje kilka groszy na jakieś słodycze np.

pierniczki, czy sok. Sok w rodzinie Marciniaków liczony jest na szklanki.

Każde dziecko ma swoją, przeznaczoną specjalnie do tego celu.

Stany wyjątkowe

Stan podwyższonej gotowości w domu Marciniaków panuje na początku

roku szkolnego, kiedy trzeba kupić książki i zeszyty oraz różne przybory.

Kończymy kompletować zestaw na przełomie listopada i grudnia –

wyjaśnia Katarzyna. 110 złotych wyprawki starczy na połowę potrzebnych

rzeczy, a gdybym chciała kupić książki do gimnazjum, to musiałabym

wydać aż 350 złotych. W czasie roku szkolnego nadprogramowe opłaty np.

za wycieczki płacą w ratach.

Co pół roku każdy z członków rodziny dostaje z opieki po 40 złotych na

nowe ubranie. Katarzyna zwykle jednak kupuje je w ciucholandach.

Ostatnio „ubraniówkę” przeznaczyli na paczki mikołajowe dla dzieci.

Sukcesem Marciniaków jest wyremontowanie malutkiej łazieneczki. 500

złotych otrzymali ze swojej parafii, która w ten właśnie sposób postanowiła

wesprzeć wielodzietne rodziny. Za ciężką kotarą stoi mała wanna,

prysznic. Duma pani Katarzyny. Wszystko zrobiliśmy sami – wspomina

kobieta.

Stan wyjątkowy oznacza chorobę w domu. Wiadomo, chorowanie

kosztuje. Maluchy często się przeziębiają. Recepty są refundowane przez

opiekę do 90 złotych. Każda recepta jest wnikliwie kontrolowana przez

MOPS.

Biznesplany

Zimą na ogrzewanie Marciniakom musi starczyć tona węgla. Palą więc co

dwa dni. W malutkim mieszkanku od samych oddechów jest ciepło. Kiedy

przed familokiem służby miejskie ścinały drzewo, dzieci Marciniaków

zbierały gałęzie na opał. To taki żelazny zapas na wielkie mrozy.

Żyjemy z dnia na dzień, bez planów, bo i co można zaplanować? - pyta

Katarzyna. Kazimierz co tydzień melduje się w MOPS-ie. Mają tam

szkolenia z pisania podań, rozmowy, a wykładowcy cały czas namawiają

ich do stworzenia... biznesplanu. My skończyliśmy podstawówki. Nie ma

dla nas specjalnego wyboru – ocenia Katarzyna. Kiedy mąż znajdzie

pracę, to następnego dnia natychmiast idę do opieki i żyjemy już na

własny rozrachunek – mówi kobieta.

PS. Marciniakowie mieszkają w Katowicach, ale naprawdę nazywają się

inaczej. Prosili o zmianę personaliów ze względu na dzieci, które mogłyby

mieć w szkole przykrości.

Agata Pustułka