X. GÓRNICTWO

1. FORMY WYSTĘPOWANIA ZŁÓŻ.

Przez formę złoża rozumie się geometryczny sposób jego wykształcenia.

1. Pokład - złoże zalegające na dużej powierzchni, ograniczone od góry i dołu stosunkowo
równoległymi płaszczyznami, o zróżnicowanym kącie zalegania. Skałę leżącą bezpośrednio
nad pokładem nazywa się stopem , a pod pokładem – spągiem. Charakteryzuje się w
przybliżeniu stałą grubością i stałą zawartością składników użytecznych. Pokład jest bardzo
korzystną formą zalegania złoża. Stwarza dogodne warunki do jego udokumentowania pod
względem zalegania i oszacowania wielkości zasobów. Forma regularna.
Pokład charakteryzują grubość, kąt nachylenia, rozciągłość, upad i wznios.

2. Gniazda - są niewielkimi skupieniami, w przybliżeniu kulistymi, o małych wymiarach. W
takiej formie występują np. niektóre złoża rud cynkowo-ołowiowych. W rzucie poziomym
gniazda posiadają małe wymiary (kilka hektarów) i na ogół są rozproszone zarówno w
kierunku poziomym jak i pionowym. Złoża trudne do udokumentowania otworami
poszukiwawczymi drążonymi z powierzchni. Forma nieregularna.

3. Soczewka - złoże zajmujące niewielką przestrzeń w górotworze, którego miąższość jest
największa w części centralnej i stopniowo maleje we wszystkich kierunkach aż do zaniku. (R)

4. Żyły - powstały w wyniku wypełnienia szczelin w skorupie ziemskiej substancją mineralną.
Żyły mogą mieć duże wymiary w kierunku rozciągłości, są na ogół strome i posiadają małą
grubość. Wyróżniamy:
- żyły proste- żyły pojedyncze, rzadko występujące (regularne),
- żyły złożone- częściej występująca sieć żył (nieregularne).

5. Słupy - złoża, które w rzucie poziomym mają kształt kołowy lub eliptyczny o małej
powierzchni i dużym zasięgu w kierunku pionowym. W formie słupów często występują złoża
soli kamiennej, które z uwagi na sposób ukształtowania w górotworze nazywa się wysadami.

6. Masywy- olbrzymie nagromadzenia kopalin, sięgające na duże głębokości. W takich
formach występują granity, porfiry, bazalty, andezyty i inne skały pochodzenia
wulkanicznego, które na ogół są wydobywane sposobem odkrywkowym i dostarczają
wysokiej jakości kamieni do celów drogowych, rzeźbiarskich i dekoracyjnych.

7. Sztokwerki - nieregularne skupienia kopaliny w postaci cienkich żyłek przecinających się
wzajemnie. W tych formach zalegają niektóre polimetaliczne złoża rud pochodzenia
metamorficznego. Żyłek kopaliny nie można oddzielić od skał płonnych, dlatego urabia sie
cały masyw, a metal odzyskuje się na powierzchni.

Poza wymienionymi podstawowymi formami złóż występują również inne nieregularne
skupienia kopalin, których nazwy odzwierciedlają w przybliżeniu ich kształt, np. korzenie,
pnie, itd.

2. ZABURZENIA W ZALEGANIU ZŁÓŻ.

Zaburzenia dzielimy na:
a) pierwotne:
- powstają równocześnie z tworzeniem się złóż,
- są to zaburzenia sedymentacyjne,
- zalicza się: ścienienie, wyklinienie, rozszczepienie, przyrosty,
b) wtórne (ciągłe i nieciągłe):
- powstają po utworzeniu złoża,
- są wynikiem procesów górotwórczych lub niszczącego działania wody, lodowców lub
atmosfery (erozja),
- zalicza się: fałdy, uskoki, nasunięcia, zgrubienia, wymycia.

Złoża osadowe zalegały pierwotnie zalegały poziomo i na ogól posiadały stałą grubość na
dużych obszarach. Przed uformowaniem się tych złóż lub w czasie ich powstawania
występowały w skałach podzłożowych i w złożu pewne zaburzenia sedymentacyjne, w wyniku
których nastąpiły ich: wyklinienia, zgrubienia, ścienienia, rozszczepienia i przerosty.
Zaburzenia pierwotne stanowią utrudnienie głównie na etapie robót eksploatacyjnych.

W wyniku ruchów tektonicznych poziome warstwy uzyskały pewne kąty nachylenia i uległy
zaburzeniom wtórnym, ciągłym lub nieciągłym. Najczęściej występującym zaburzeniem
nieciągłym są uskoki. Uskok to przerwanie ciągłości zalegania złoża w wyniku pionowego
przemieszczenia warstw. Następujące po sobie uskoki o zgodnym kierunku zrzutu tworzą
kaskady. Gdy dwie kaskady przebiegają równolegle i mają przeciwne kierunki zrzutów to
wówczas tworzą rów tektoniczny, którego przeciwstawieniem jest zrąb nazywany również
horstem. Uskoki należą do zaburzeń stwarzających ciągłe zagrożenie dla kopalni w postaci
wypływu wód z powierzchni lub zawodnionych warstw skalnych.
Zaburzenia o charakterze ciągłym powstają w wyniku pionowych ruchów górotworu bez
przerywania ciągłości warstw. Najprostszym przypadkiem takiego zaburzenia jest fleksura.
Zaburzenia ciągłe w skali regionalnej występują w formie fałdowań, których elementami są
siodła, niecki, skrzydła. Pofałdowania mają najczęściej kształt niesymetryczny.

3. STRUKTURY UDOSTĘPNIENIA KOPALŃ PODZIEMNYCH.

Struktura udostępnienia złoża - rozmieszczenie wyrobisk udostępniających względem siebie i
względem złoża. Jest to przestrzenny układ geometryczny wyrobisk udostępniających w
obszarze górniczym.
Wyróżnia się dwie podstawowe struktury : strukturę złożową i strukturę kamienną. W
rozwiązaniach praktycznych zależnie od sytuacji geologiczno – górniczej stosuje się również
rozwiązania pośrednie, posiadające elementy obu struktur. Nazywa się je strukturą mieszaną.

1. STRUKTURA ZŁOŻOWA

Zastosowanie:
- do pokładów cienkich i średniej grubości zalegających regularnie,
- do pokładów nie wykazujących skłonności do samozapalenia i tąpań,
- przy upadzie większym niż 5⁰ i gdy skały otaczające charakteryzują się dobrymi własnościami
mechanicznymi,
- dla kopalń małych i średnich.

Zalety:
-niski koszt udostępnienia,
-mała ilość wyrobisk drążonych w skałach,
- krótki czas udostępnienia.

Wady:
-duże koszty utrzymywania chodników podstawowych w węglu,
- ograniczenie możliwości przygotowania większej ilości niezależnych pól eksploatacyjnych,
- mała pewność ruchu,
- mała izolacja w razie pożaru.

Na poziomie wydobywczym udostępnia się złoże z szybu wydobywczego przecznicą, która
przecina wszystkie pokłady na danym poziomie. W miejscu przecięcia się przecznicy z każdym
pokładem wykonuje się w nim chodnik transportowy (podstawowy), a z niego pozostałą część
wyrobisk przygotowawczych (pochylnie, chodniki piętrowe). Dla odprowadzenia zużytego
powietrza wykonuje się na poziomie wentylacyjnym w pokładach chodniki wentylacyjne.
Chodniki te łączy się bezpośrednio z szybem wentylacyjnym lub drąży się przecznicę
wentylacyjną łączącą szyb z chodnikami wentylacyjnymi.

2. STRUKTURA KAMIENNA

Zastosowanie:
- w pokładach słabo nachylonych o znacznej grubości,
- w pokładach metanowych i skłonnych do samozapalenia,
- dla wiązki pokładów zalegających blisko siebie,
- w kopalniach głębokich,
- dla złóż zaburzonych tektonicznie.

Zalety:
- bezpieczeństwo ze względu na pożary i tąpania,
- większa pewność ruchu,
- tworzenie wielu niezależnych pól eksploatacyjnych,
- niski koszt utrzymywania wyrobisk,
- duża koncentracja wydobycia.

Wady:
- duża ilość robót kamiennych,
- duże nakłady inwestycyjne.

Od szybu wydobywczego wykonuje się przecznicę transportową, z której następnie drąży się
przekop kierunkowy transportowy. Przekop drąży się w skałach spągowych złoża w odległości
ok. 20 m pod złożem. Z przekopu kierunkowego drąży się przekopy (przecznice) polowe w
odstępach 400 - 1200 m. Z przekopów polowych udostępnia się złoże szybikami, głębionymi w
odstępach 250-500m. Najniższe piętro w poziomie można udostępnić z przekopu polowego
pochylnią wykonaną w skałach. Ułatwia to transport ciężkich maszyn i urządzeń do rejonów
eksploatacyjnych. W miejscach przebicia złoża szybikami wykonuje się chodniki piętrowe, a z
nich dalsze wyrobiska przygotowawcze. Dla odprowadzenia zużytego powietrza wykonuje się
na poziomie wentylacyjnym, w odległości ok. 20 m nad złożem , przekop kierunkowy
wentylacyjny. Przekop wentylacyjny ma bezpośrednie połączenie z szybem wentylacyjnym
lub poprzez przecznicę wentylacyjną. Z przekopu kierunkowego wentylacyjnego wykonuje się
nad złożem w kierunku upadu pochylnie kamienne wentylacyjne w tych samych
płaszczyznach pionowych, co przekopy polowe transportowe. Z pochylni tych głębi się szybiki
wentylacyjne do złoża w takich samych odstępach jak szybiki na poziomie transportowym.

4. ZAGROŻENIA NATURALNE WYSTĘPUJĄCE W KOPALNIACH PODZIEMNYCH.

1. Zagrożenie tąpaniami i zawałami
Tąpnięcie jest to zaburzenie struktury skał pod wpływem ciśnienia przekraczającego ich
wytrzymałość, objawiające się nagłym zruszeniem skał z równoczesnym przemieszczeniem się
w stronę wyrobiska. W wyniku tąpnięcia następuje całkowita albo częściowa utrata jego
funkcjonalności lub bezpieczeństwa użytkowania.
Zawał w wyrobisku to niezamierzone, grawitacyjne przemieszczenie się do niego mas
skalnych lub kopaliny ze stropu albo ociosu w stopniu powodującym niemożność
przywrócenia pierwotnej funkcji wyrobiska w czasie krótszym niż osiem godzin.

2. Zagrożenie pożarowe
Zagrożenie pożarowe ze względu na rozprzestrzeniające się w czasie pożaru gazy i dymy może
stwarzać niebezpieczeństwo dla dużej liczby pracowników. W kopalniach węgla kamiennego
najczęściej występowały pożary endogeniczne, będące efektem samozapalenia się węgla.
Pożary egzogeniczne mają przyczynę zewnętrzną. Zwalczanie: woda, piasek, piany, tamy.

3. Zagrożenie metanowe
Zagrożenie metanowe związane jest przede wszystkim z obecnością metanu w górotworze i
jego uwalnianiem się w wyniku prowadzonej działalności górniczej. Zagrożenie to wzrasta
wraz z głębokością prowadzenia eksploatacji, metanonośnością oraz malejącą
przepuszczalnością skał. Granica wybuchowości: 5-15% metanu w powietrzu.

Stopnie zagrożenia wybuchem metanu wyrobisk w polach metanowych:

1) Ze stopniem „a” niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli nagromadzenie metanu powietrzu

powyżej 0,5% jest wykluczone

2) Ze stopniem „b” jeśli w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu

powietrzu powyżej 1% jest wykluczone

3) Ze stopniem „c” gdy nawet w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu

powietrzu może przekroczyć 1%

Zwalczanie zagrożeń metanowych:
- właściwe przewietrzanie wyrobisk podziemnych
- odmetanowanie górotworu
- niedopuszczenie do zapłonu metanu
- niedopuszczenie do zapłonu wybuchowej mieszaniny
-kontrola stężenia metanu w powietrzu kopalnianym

4. Zagrożenie wybuchem pyłu węglowego
Zagrożenie to występuje we wszystkich kopalniach węgla kamiennego. Do wybuchu pyłu
węglowego przyczyniają się: obecność metanu, wąskie wyrobiska, roboty strzałowe, ilość pyłu
zalegającego w wyrobisku, inicjał wybuchu. Granica wybuchowości 50-100 g/m³.
Pokład węgla zagrożony wybuchem pyłu to pokład węgla, w którym stwierdzono zawartość
części lotnych w węglu większą niż 10% w bezwodnej i bezpopiołowej subst. węglowej.
Pył kopalniany zabezpieczony zawiera co najmniej 70% części niepalnych stałych w polach
niemetalowych , co najmniej 80% w polach metanowych , wodę przemijającą
uniemożliwiającą przenoszenie wybuchu i całkowicie pozbawiającą ten pył kopalniany
lotności.

Klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego:

A- Pokłady węgla, w których występuje pył węglowy zabezpieczony w sposób naturalny lub nie

ma odcinków z pyłem niezabezpieczonym dłuższych niż 30m przy czym odległość między
odcinkami nie może być mniejsza niż 100m.

B- Pokłady węgla, w których pył nie jest zabezpieczony w sposób naturalny lub są odcinki z

pyłem niezabezpieczonym dłuższe niż 30m lub odległości są mniejsze niż 100m.

Zwalczanie zagrożenia:
- ograniczenie ilości wytworzonego pyłu i zmniejszenie jego lotności
- zapobieganie możliwości zapoczątkowania wybuchu
- nawilgocenie pokładów węgla przez wtłaczanie wody do calizny węglowej
- odpowiednio prowadzone roboty strzałowe
- urządzenia zraszające przy urabianiu i załadunku
- przewietrzanie wyrobisk i kontrola zawartości metanu
- opylanie pyłem kamiennym

5. Zagrożenie wyrzutami gazów i skał
Zagrożenie wyrzutami gazów i skał to naturalna skłonność do występowania zjawisk gazo-
geodynamicznych w postaci wyrzutu gazów i skał lub nagłego wypływu gazów z górotworu do
wyrobiska. Jest to nagłe wyniesienie rozdrobnionej masy skalnej z calizny do wyrobisk za

pomocą gazu wydzielonego z tej calizny (metan, azot, CO2). Przeciwdziałanie: odgazowanie
górotworu poprzez wiercenie otworów.

6. Zagrożenie wodne
Zagrożenie wodne – to możliwość wdarcia lub niekontrolowanego dopływu wody, solanki,
ługów albo wody z luźnym materiałem do wyrobisk, stwarzająca niebezpieczeństwo dla ruchu
zakładu górniczego lub jego pracowników. W ostatnich dziesięciu latach wdarcia wody w
zakładach górniczych miały charakter incydentalny. Są trzy stopnie zagrożenia wodnego.

7. Zagrożenia gazowe
Związanie z występowaniem w powietrzu kopalnianym toksycznych gazów. Ich dopuszczalne
stężenia to:
-O2 - min. 19%,
- CO2 - 1,0 %
- CO - 0,002 %
- H2S - 0,0007 %

- N2O - 0,00025 %
- SO2 - 0,0007 %
- CH4 - 0,75- 1,0 %

8. Zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia
Występowanie na stanowisku pracy pyłu wdychanego lub respirabilnego o stężeniu
przekraczającym najwyższą dopuszczalną wartość.

Kategorie zagrożenia:
- A - zalicza się stanowiska pracy w wyrobiskach, gdzie występują stężenia pyłu o wartościach
wymagających stosowania masek KLASY P1 (do 4 NDS).
- B - zalicza się stanowiska pracy w wyrobiskach, gdzie występują stężenia pyłu o wartościach
wymagających stosowania masek KLASY P2 (4-10 NDS) lub P3 (10-20 NDS) .
- C - zalicza się stanowiska pracy w wyrobiskach, gdzie stosowanie masek KLASY P1, P2 lub P3
nie zapewnia skutecznej ochrony pracowników.

5. DEFINICJA POKŁADU I JAKIE PARAMETRY CHARAKTERYZUJĄ

POKŁAD POD WZGLĘDEM BUDOWY.

Pokład jest złożem o zalegającym na dużej przestrzeni i ograniczony jest od dołu i od góry
dwiema mniej więcej równoległymi płaszczyznami. Górną powierzchnią ograniczającą pokład
lub inne złoże nazywa się stropem, a dolną spągiem.

Pod względem budowy pokład charakteryzują:
- grubość
- kąt nachylenia
- rozciągłość
- upad
- wznios

Grubość jest to najkrótsza odległość między stropem a spągiem.
W górnictwie węglowym można wyróżnić trzy rodzaje pokładów ze względu na grubość:
a) pokłady cienkie (o grubości do 1,5m)
b) pokłady średnie (o grubości od 1,5 do 4m)
c) pokłady grube (o grubości powyżej 4m)

Kąt nachylenia pokładu - kąt, jaki tworzy płaszczyzna spągu lub stropu pokładu z płaszczyzną
poziomą. Z uwagi na wielkość kąta nachylenia pokłady zalicza się do następujących grup:
a) pokłady poziome lub prawie poziome (0-5 stopni)
b) pokłady słabo nachylone (5-30 stopni)
c) pokłady silnie nachylone (30-45 stopni)
d) pokłady strome (powyżej 45 stopni)

Rozciągłością pokładu - krawędź przecięcia płaszczyzny stropu lub spągu pokładu z
płaszczyzną poziomą.
Upad - kierunek prostopadły do rozciągłości, leżący w płaszczyźnie stropu lub spągu
skierowany w dół.
Wznios - kierunek prostopadły do rozciągłości, leżący w płaszczyźnie stropu lub spągu
skierowany w górę.

6. SYSTEMY EKSPLOATACJI ZŁÓŻ.

System eksploatacji - sposób planowego wybierania złoża za pomocą wyrobisk
eksploatacyjnych o określonych wymiarach, z ustalonym kierunkiem przesuwania się
przodków eksploatacyjnych i ustalonym sposobem likwidacji przestrzeni poeksploatacyjnych
(zrobów).

1. Ubierkowe (długofrontowe) – systemy, w których wyrobisko wybierkowe zwane ścianą lub

ubierką zajmuje całe pole wybierania pomiędzy dwoma wyrobiskami przyścianowymi lub
przybierkowymi i charakteryzuje się znaczną długością przodka; kierunek przemieszczania się
czoła przodka jest zgodny z kierunkiem frontu eksploatacji, a wybrana przestrzeń jest
sukcesywnie likwidowana za przesuwającym się przodkiem.



system ścianowy podłużny z zawałem stropu – stosowany w złożach typu pokładowego o
kącie nachylenia od 0 do 30 stopni; system szczególnie przydatny przy eksploatacji złóż
cienkich i średnich; posiada najdłuższe wybiegi i najdłuższe okresy ciągłego wybierania;
zalety to stosunkowo łatwe prowadzenie wyrobisk eksploatacyjnych, niskie koszty
eksploatacji oraz mało skomplikowany system robót przygotowawczych.



system ścianowy poprzeczny z zawałem stropu – mniej rozpowszechniony od systemu
podłużnego; posiada mniejsze długości ścian i mniejsze wybiegi; ściany prowadzi się
najczęściej w kierunku wzniosu; głównie przy wybieraniu pokładów grubych na warstwy;



system ścianowy z podsadzką hydrauliczną – w odmianie poprzecznej jest stosowany
aktualnie w kilku polskich kopalniach, przeważnie do wybierania pokładów grubych na

warstwy, ale również do wybierania pokładów na całą grubość w obszarach
wymagających ochrony powierzchni;



system ścianowy z podsadzką suchą – stosowany w warunkach wymogów ochrony
obiektów powierzchniowych, gdy kopalnia nie posiada urządzeń do podsadzki
hydraulicznej oraz istnieje konieczność lokalizowania skały płonnej pochodzącej z robót
górniczych i przeróbki mechanicznej.

2. Zabierkowe (krótkofrontowe) – systemy, których czoło przodka wyrobiska wybierkowego

zwanego zabierką posiada szerokość nie większą niż 10 m; kierunek przemieszczania się czoła
przodka jest prostopadły do kierunku frontu eksploatacji, a wybrana przestrzeń jest okresowo
likwidowana po wybraniu zabierki; wyrobisko zabierkowe wykonuje się zawsze z jednego
wyrobiska korytarzowego na ogół prostopadle do niego i może być prowadzone w kierunku
do drugiego wyrobiska przygotowawczego.

3. Komorowo-filarowe – złoże wybiera się wyrobiskami eksploatacyjnymi nazywanymi

komorami; między komorami pozostawia się filary oporowe ciągłe, prostokątne lub kołowe,
których zadaniem jest stałe bądź okresowe utrzymanie stateczności stropu; stosowane do
wybierania grubych złóż; wymiary komór projektuje się tak, aby nie dopuścić do spękania
otaczającego górotworu.

4. Blokowe – stosowane do wybierania grubych złóż, w przypadku występowania skał

stropowych o niskich parametrach wytrzymałościowych lub jeżeli strop został naruszony
wcześniejszą eksploatacją górniczą; ogólnie są to systemy z zawałem stropu i powodują duże
deformacje powierzchni; cechą charakterystyczną tych systemów jest brak dostępnej pustej
przestrzeni poeksploatacyjnej przez cały okres eksploatacji.

7. PODSTAWOWE SPOSOBY EKSPLOATACJI ZŁÓŻ.

Udokumentowane zasoby złóż mogą zostać eksploatowane przy zastosowaniu określonego
sposobu i systemu eksploatacji. Wyróżnia się trzy podstawowe sposoby eksploatacji:

1. eksploatacja odkrywkowa – polega na wybieraniu kopaliny użytecznej bezpośrednio z
powierzchni lądu lub dna akwenu albo kopaliny zalegającej pod powierzchnią terenu lub dna
akwenu po wcześniejszym usunięciu nadkładu;

2. eksploatacja podziemna – polega na wybieraniu kopaliny na obszarze lądów i akwenów
zalegających pod większym nadkładem skał; złoże jest udostępniane, przygotowywane i
wybierane wyrobiskami górniczymi podziemnymi przy pomocy ludzi i maszyn pracujących w
tych wyrobiskach;

3. eksploatacja otworowa – polega na wybieraniu kopaliny spod powierzchni ziemi albo dna
akweny przez otwory wiertnicze wykonane na obszarach lądów lub mórz; wydobywanie
kopaliny odbywa się bez pracy ludzi w wyrobiskach podziemnych.

8. CZYNNIKI DECYDUJĄCE O SPOSOBIE EKSPLOATACJI ZŁOŻA.

Charakter złoża i warunki jego zalegania:

1. Głębokość zalegania złoża
2. Grubość złoża
3. Nachylenie złoża
4. Urabialność złoża
5. Własności fizykomechaniczne
6. Charakter skał spągowo- stropowych
7. Zaburzenia w zaleganiu złoża

Warunki geologiczno-górnicze :

1. Kolejność wybierania
2. Zaszłości eksploatacyjne
3. Zagrożenia naturalnie
4. Ochrona powierzchni

Środki organizacyjno – techniczne:

1. Przewidziane wydobycie
2. Sposób urabiania
3. Środki obudowy
4. Mechanizacja i automatyzacja
5. Organizacja procesów technologicznych

Uwarunkowania społeczno- ekonomiczne:

1. Rentowność ekonomiczna
2. Minimalizacja strat
3. Ciągłość produkcji
4. Ochrona środowiska
5. Liczba i jakość pracowników

9. NAZEWNICTWO I PODZIAŁ POZIOMYCH WYROBISK UDOSTĘPNIAJĄCYCH

W KOPALNIACH PODZIEMNYCH.

Wyrobiska udostępniające na terenie obszaru górniczego mają za zadanie otworzyć dostęp do
złoża lub jego części. Charakterystyczne jest dla nich to, że najczęściej wykonane są w skałach
poza złożem. Udostępnienie złoża lub jego części dla eksploatacji podziemnej polega na
wykonaniu zespołów podziemnych wyrobisk górniczych łączących złoże lub jego część z
powierzchnią ziemi, służących głównie do założenia dróg transportowych i wentylacyjnych.

Poziome wyrobiska udostępniające to:
- przecznice
- przekopy
- sztolnie

 sztolnia – jest to wyrobisko korytarzowe poziome mające jedno ujście na powierzchni;

stosowane w terenach górzystych, gdy pokłady są nachylone; drąży się je ze zbocza góry w
kierunku prostopadłym do rozciągłości pokładów; sztolniom nadaje się niewielki spadek w
kierunku ujścia dla zapewnienia grawitacyjnego odpływu wód podziemnych bez stosowania
pomp; ujście musi być usytuowane powyżej spodziewanego maksymalnego poziomu rzek i
potoków powierzchniowych w celu wyeliminowania możliwości zatopienia kopalni.

 przecznice – wyrobisko korytarzowe poziome lub prawie poziome wykonane w kamieniu (tzn.

w skałach płonnych) prostopadle do rozciągłości złoża, często wykonane bezpośrednio od
szybu; wyróżnia się przecznice: polowe (łączące przekop kierunkowy z pokładami pola
eksploatacyjnego), poziomowe (udostępniają pokłady danego poziomu), odstawowe (służące
do odstawy urobku), oddziałowe (łączące pokłady jednego oddziału kopalnianego).

 przekop – wyrobisko korytarzowe poziome lub prawie poziome wykonane w kamieniu w

kierunku nieprostopadłym i nierównoległym do rozciągłości; przekop kierunkowy to
wyrobisko równoległe do rozciągłości; wyrobisko wykonane z przekopu kierunkowego w
kierunku innym niż prostopadle do niego nazywa się przekopem polowym.

10. RODZAJE OBUDÓW STOSOWANYCH W KOPALNIACH PODZIEMNYCH.

Wybór rodzaju obudowy uzależniony jest od następujących czynników:
-warunków górniczo-geologicznych (rodzaj skał, ciśnienie górotworu, głębokość)
-wymiarów poprzecznych wyrobiska
-przeznaczenia wyrobiska (np. transportowe, wentylacyjne, itp.)
-czasu trwania (istnienia) wyrobiska
-warunków ekonomicznych

Kryteria podziału obudów wyrobisk korytarzowych:
a) ze względu na sposób oddziaływania obudowy na górotwór:



obudowy podpierające



obudowy podtrzymujące



obudowy odgradzające



obudowy izolujące



obudowy kotwiące



obudowy sklejające

b) ze względu na sposób współpracy z górotworem:



obudowa sztywna (monolityczna lub złożona z elementów sztywnych, pozbawiona
elementów upodatniających, wykazująca podatność na obciążenia jedynie w granicach
odkształceń materiałowych)



obudowa podatna (w której na skutek działania określonego obciążenia występuje
wzajemne przemieszczenie jej elementów konstrukcyjnych, ale bez trwałych
odkształceń)



obudowa podatna o ograniczonej podporności (obudowa podatna o złożonej
granicznej wartości wzajemnego przemieszczania się jej elementów konstrukcyjnych,
po osiągnięciu której obudowa pracuje jako sztywna)



obudowa sztywna upodatniona (obudowa sztywna wyposażona w elementy
upodatniające, wykonane z materiału o odkształcalności znacznie większej od
odkształcalności nośnej elementów konstrukcyjnych obudowy).

c) ze względu na czas istnienia obudowy:



tymczasowa (obudowa zabezpieczająca wyrobisko w czasie jego drążenia i usuwana
przed wykonaniem obudowy ostatecznej, np. obudowa przecinek ścianowych)



wstępna (wykonywana w przodku wyrobiska i stanowiąca część obudowy ostatecznej,
np. obudowa kotwiowa w obudowie mieszanej)



uzupełniająca (wykonana poza przodkiem wyrobiska i stanowiąca część obudowy
ostatecznej)



ostateczna (przeznaczona do zabezpieczenia wyrobiska górniczego podczas całego
okresu jego użytkowania)

d) ze względu na rodzaj materiału, z którego wykonano obudowę oraz konstrukcję obudowy:



obudowę drewnianą



obudowę murową (z cegły lub betonitów)



obudowę betonową



obudowę torkretową



obudowę stalową prostą



obudowę stalową łukową



obudowę kotwiową



obudowę mieszaną (murowo-stalowa, stalowo-betonowa, stalowo-drewniana)



obudowę kombinowaną

Obudowa drewniana
Stosowana jest w coraz mniejszym zakresie (Jako samodzielna obudowa) ze względu na
szereg wad, jak: palność, szybke butwienie i pruchnienie, stosunkowo (w porównaniu z
innymi materiałami) niska wytrzymałość drewna oraz duży koszt jak również z uwagi na
ochronę środowiska.
Znajduje zastosowanie jako obudowa wzmacniająca inne typy obudów.
Zalety: lekka, łatwa obróbka drewna, obciążona trzeszczy dzięki temu ostrzega o
niebezpiczeństwie zawału.

Obudowa murowa (kamienna)
Część ważniejszych wyrobisk korytarzowych udostępniających o długim czasie istnienia jak:
przekopy, przecznice, komory oraz połączenia tych wyrobisk wykonuje się w obudowie
kamiennej murowanej z cegły lub betonitów lub obudowie betonowej.
Obudowy te posiadają sztywną konstrukcję, najlepiej współpracują z górotworem
nienaruszonym eksploatacją lub z górotworem odprężonym.
W wykonaniu są bardzo pracochłonne, są jednak bardzo trwałe oraz szczelne.

Obudowa stalowa
Obudowa metalowa jest obudową najczęściej stosowaną w kopalniach węgla kamiennego.
Wykonana jest z elementów stalowych lub ze stopów metali lekkich.
Z uwagi na charakter pracy obudowy te możemy podzielić na:



podwieszane,



odrzwiowe: sztywne, podatne, przegubowe,



kotwiowe,



zmechanizowane.

Do jej zalet należą:



duża wytrzymałość,



trwałość i możliwość wielokrotnego stosowania,



łatwość oraz szybkość montażu i demontażu,



mała pracochłonność wykonywania,



możliwość regeneracji,



niepalność.

Do jej wad należą: duża waga, brak odporności na korozję, brak szczelności.

Obudowa mieszana (kombinowana)
Obudową mieszaną nazywa się obudowę wykonaną z różnego rodzaju materiału np.
stropnice metalowe i stojaki drewniane lub mury wykonane z cegły. Stosuje się ją w
warunkach dużych ciśnień stropowych, przy większych szerokościach wyrobisk lub w
miejscach wykonania skrzyżowań wyrobisk.

Do ważniejszych typów obudowy zaliczamy:
- obudowę stalowo-drewnianą
- obudowę stalowo – murową

Obudowa kombinowana jest odmianą obudowy mieszanej. Wykonana jest zazwyczaj z więcej
niż dwóch rodzajów materiałów (obudów) i stosowana jest w bardzo trudnych warunkach
górniczo-geologicznych. Przykładem jest obudowa podporowo - kotwiowa.