398

Joanna KIJOWSKA-LASEK
Szkoła Podstawowa Nr 12 w Elblągu

BEZPIECZNIE Z PSEM – ZAJĘCIA PROFILAKTYCZNE W SZKOLE

W PERCEPCJI RODZICÓW I NAUCZYCIELI

W ostatnich latach na terenie całego kraju słyszy się coraz więcej o pogryzie-

niach, czy zagryzieniach dzieci przez psy. Znaczna liczba zdarzeń nie jest zgłasza-
nych na policję, ani innym służbom, gdyż dotyczy domowników lub sąsiadów. Na
ogół w takich sytuacjach odpowiedzialnością obarcza się psy i to one są karane,
zamykane w klatkach, usypiane. „A przecież istnieją jakieś motywy postępowania –
czy to człowieka czy psa. Należy ich szukać w dotychczasowych doświadczeniach
zwierzęcia, warunkach, w jakich jest trzymany, relacjach z opiekunem, w braku za-
spokajania jego potrzeb, błędach lub zaniechaniu wychowania czy funkcjonowaniu
układu nerwowego. Kontrolę nad tym wszystkim ma człowiek. Jeśli więc bierze pod
opiekę czworonoga, który ma wśród wrodzonych zachowań także agresję, odpowia-
da za to, co on robi i wynikające z tego konsekwencje.”

1

Agresja wśród zwierząt
Wiele mówi się o agresywnych psach, wiele też prowadzi się badań na temat

agresji u zwierząt. J. Vetulani stwierdza, że „zachowanie agresywne, definiowane
jako zachowanie celowe mające wywołać szkodę innemu osobnikowi, tak przedsta-
wicielowi własnego, jak i obcego gatunku, jest zjawiskiem obecnym w całym króle-
stwie zwierząt”.

2

Wyodrębnia on także dwa typy agresji: atak łowczy (morderczy)

oraz atak afektywny (emocjonalny). Pierwszy typ agresji charakterystyczny jest dla
zwierząt drapieżnych, w sytuacji zdobywania pokarmu, natomiast drugi – afektywny,
obserwowany jest u wszystkich zwierząt, stanowi, bowiem zachowanie obronne.

3

Istnieje wiele teorii wyjaśniających zachowania agresywne zwierząt. Można

wśród nich wyróżnić następujące:

- Pierwsza mówi, że agresja jest wrodzona (Biel-Eibesfeldt, badania na szczu-

rach ), istnieje wrodzony popęd agresji, jednak może być uruchamiany sytu-
acyjnie (K. Lorenz );

4

- Kolejna mówi, że podłożem agresji są uwarunkowania neurobiologiczne –

J. Vetulani twierdzi, że istnieją odpowiednie struktury mózgu odpowiedzialne
z uruchomienie agresji typu łowczego (boczne podwzgórze), a inne w przy-
padku agresji typu afektywnego (przyśrodkowe podwzgórze); jak również
poziom neuroprzekaźników wpływa na występowanie różnego natężenia za-
chowań agresywnych;

5

- Ostatnia, która wprawdzie nie została właściwie zweryfikowana mówi,

że agresja jest wyuczona. Eksperyment Zing Yang Kuo (zaprzyjaźnienie się
kota ze szczurem wychowywanych w jednej klatce) bardziej udowodnił,

1

A. Kłosiński: Niewinna krew, „Mój Pies” 2008, nr4, s. 64

2

J. Vetulani: Agresja, strona internetowa http://www.if-pan.krakow.pl/ptp/1.html, dn. 7.03.08

3

Ibidem

4

H. Hamer: Psychologia społeczna. Teoria i praktyka. Warszawa 2005, s.186

5

J. Vetulani, op. cit.

399

że „instynkt agresji może być skutecznie wygaszany we wczesnym dzieciń-
stwie”.

6

K. Gromisz-Kałkowska zwraca uwagę, że częściowo tylko uwarunkowania ge-

netyczne odgrywają rolę w uruchamianiu zachowań agresywnych psów, bowiem
w większym stopniu wytworzenie psa agresywnego wynika z oddziaływań człowieka,
jego podejścia do hodowli, opieki, szkolenia.

7

Badacze zjawiska agresji u zwierząt zwracają także uwagę na fakt, iż istnieją

czynniki wzbudzające agresję, tzw. bodźce wyzwalające, które mają charakter we-
wnętrzny (głód), jak i zewnętrzny (w przypadku psów może to być, np.: drażnienie
zwierząt, izolacja od środowiska

8

– brak kontaktu z ludźmi, trzymanie psów na łań-

cuchu, nieczytelne zachowania człowieka wobec psa – ruchy szybkie, nerwowe,
zbyt wolne- niepewne)

Istotnym jest, by pamiętać, że zachowanie psa jest efektem jego wyszkolenia

przez człowieka A. Kłosiński wskazuje na analogię dotyczącą predyspozycji osób,
które chcą mieć psa (nie tylko obronnego) i osób, które zakupują broń. Zwraca uwa-
gę, że człowiek kupujący pistolet musi być zrównoważony psychicznie, musi znać
zasady bezpiecznego obchodzenia się z bronią i okoliczności, w jakich można jej
użyć.

9

Podobnie powinno być w przypadku zakupu psa. To właściciel psa winien

zdobyć podstawową wiedzę o zasadach, treningu, szkoleniu swego czworonoga,
powinien go nauczyć jak ma reagować na różne wydawane przez człowieka polece-
nia. Z badań przeprowadzonych, przez K. Gromisz-Kałkowską i E. Szubertowską
wynika, że tylko 46% psów podporządkowuje się właścicielowi (swemu panu). We-
dług etologów agresywne zachowanie psa wynika z utraty zaufania do człowieka.
Zatem, należy położyć szczególny nacisk także na edukowanie ludzi, którzy pragną
mieć swoje czworonogi, jak socjalizować swoje zwierzę.

10

Często spotykanym rodzajem agresji typu afektywnego jest agresja „bojaźliwa”,

u podłoża której jest lęk. Z kolei agresja typu atak łowczy jest agresją o charakterze
dominującym. Różnie można zaobserwować ich występowanie u psów. U 35% psów
występuje agresja afektywna.

11

Z przytoczonych wyników badań i podanych koncepcji teoretycznych wynika, że

psy reagują agresywnie z różnych powodów. Może to być agresja wywołana domi-
nacją, przyczyną zachowań agresywnych może być irytacja, czy gniew, a także bar-
dzo często lęk. To od człowieka zależy czy, kiedy i z jakich przyczyn psy reagują
agresywnie

12

.

W pierwszej kolejności winę za agresywne zachowanie zwierząt ponoszą wła-

ściciele czworonogów źle dobierając sobie rasę psa, często sugerując się jego wy-
glądem, nie zwracając w ogóle uwagi na cechy charakteru. Pewne rasy, które celo-
wo zostały wyhodowane do walki, nawet po najlepszym, najbardziej naturalnym (bez
używania przemocy) szkoleniu, w nietypowych dla nich sytuacjach reagować będą
agresywnie.

13

Jest to wpisane w ich naturę, a reakcje takie są instynktowne. Są oso-

6

H. Hamer, op. cit., s.187

7

M. Karwowski: Badania naukowe, strona internetowa: http://wwwforumakad.pl/archiwum/2003/11-

12/artykuly/26-bn-agresja_psow.htm, 7.03.2008

8

A. Kłosiński: Niewinna krew, „Mój Pies”, kwiecień 2008, nr 4, s. 64

9

Ibidem, s. 65

10

M. Karwowski, op. cit.

11

Ibidem

12

S. Coren: Jak rozmawiać z psem. Łódź 2004

13

J. Fennell: Zapomniany język psów w praktyce. Łódź 2006

400

by, które kupują sobie psa uważając, że jest to stworzenie, które ma po prostu być.
Dla zwierząt jest to jednak za mało! Każdy pies chce mieć także jakieś zadanie –
jeden będzie tańczył na pokazach, inny będzie psem ratowniczym, czy też psem
przewodnikiem niepełnosprawnych, jeszcze inny będzie pracował w policji. Często
nawet nieświadomie, dajemy mu jakieś zadanie, później karcąc dotkliwie, gdy je
wykonuje po swojemu. Szczeniak, który nie był uczony pewnych postaw i zachowań,
może być bardzo niebezpieczny nawet dla domowników. Dlatego należy pomóc psu
żyć w świecie ludzi bez strachu, pomóc mu zrozumieć, czego oczekują od niego
ludzie, nauczyć podporządkowywania się bez przymusu, bez krzyku, kolczatki i ka-
gańca.

14

W drugiej grupie ludzi wzmacniających reakcje agresywne czworonogów znaj-

dują się Ci wszyscy, którzy panicznie boją się psów. Spotykając jakiegoś na swojej
drodze robią tyle dziwnych, nieskoordynowanych, czy też wręcz wywołujących agre-
sję (atakujących) ruchów, że nawet najspokojniejszy pies może zareagować agre-
sywnie. Nie wie, co się dzieje, co ten człowiek robi i co zaraz może zrobić. W takim
momencie pies czuje się zdezorientowany, wystraszony i wówczas ostro reaguje.
Strach powoduje, że pies czuje się bardziej zestresowany. Stres natomiast aktywizu-
je mechanizmy obronne, które wzmagają owo uczucie strachu, przez co powstaje
błędne koło i w końcu u psa wywołuje zachowanie agresywne.

15

W kolejnej, trzeciej grupie ludzi wyzwalających zachowania agresywne psów są

osoby, które „niczego się nie boją”, czyli tak naprawdę ludzie bezkrytyczni i bez wy-
obraźni. Podbiegają do psa z wyciągnięta ręką, próbują łapać za głowę, przytulać
się. Wygląda to jak klasyczny napad na psa. Niestety w ten sposób najczęściej re-
agują dzieci, kompletnie nie zdając sobie sprawy z tego, co robią. I to właśnie one
najczęściej padają ofiarą pogryzienia przez psa. Winić za to można przede wszyst-
kim ich rodziców, którzy często nie zwracają uwagi na takie zachowanie wobec
zwierzęcia lub wręcz przeciwnie próbując uchronić swoją pociechę przed pogryzie-
niem izolując ją w ogóle od psów, nie pozwalając podchodzić, głaskać, nawet nie
chodząc do znajomych, którzy posiadają psy. Gdy takie dziecko żądne poznawania
świata wyrwie się na spacerze, z ręki mamy, zajętej rozmową z drugą osobą,
np. sąsiadką, to od razu podleci sprawdzić, co to jest ten zakazany owoc.

Można by jeszcze mnożyć przykłady niebezpiecznych zachowań prowokują-

cych psy i wszystkie one prowadzą do jednego wniosku: to znowu człowiek zawinił,
to przez niego to wszystko się stało!

Wszystkie te sytuacje prowadzą do budowania opinii społecznej przedstawiają-

cej psy, jako straszne, agresywne, nieprzewidywalne i niebezpieczne zwierzęta, do
których nie należy się zbliżać. A przecież zwierzęta wzbogacają rozwój dzieci, bar-
dzo często stymulują do wykonywania różnych zdań, pomagając w nauce, czy ra-
dzeniu sobie z codziennymi obowiązkami. Pies potrafi wysłuchać, gdy ma się zły
dzień, da się przytulić, gdy chcemy wypłakać się komuś na ramieniu, a przy tym nie
będzie oceniał przyczyn naszego samopoczucia. Daje mam towarzystwo, oparcie
i radość, zawsze wysłucha, pobawi się z dziećmi. Dobrze wyszkolony i ułożony pies
może być naprawdę świetnym przyjacielem, pomagającym wszystkim domownikom
w różnych sytuacjach.

16

14

Z. Krzewińska: Jak rozmawiać z psem. Warszawa, 2002

15

T. Rugaas: Sygnały uspokajające. Łódź 2005

16

B. Pawlik-Popielarska: Terapia z udziałem psa. Gdańsk 2005

401

W obawie o bezpieczeństwo młodego pokolenia, a także mając na uwadze los

porzucanych i niezrozumianych przez ludzi psów, przygotowałam program zajęć
profilaktycznych dla dzieci i młodzieży, pt. „Bezpiecznie z psem”. Zależało mi na
opracowaniu programu profilaktycznego, gdyż, jak stwierdza Z. Gaś „profilaktyka to
proces, który wspiera człowieka w prawidłowym rozwoju i zdrowym życiu, przez
zapewnienie pomocy potrzebnej mu w konfrontacji ze złożonymi, stresującymi wa-
runkami życia, a w efekcie umożliwienie mu osiągania subiektywnie satysfakcjonują-
cego, społecznie akceptowanego, bogatego życia.”

17

Postanowiłam, więc zbadać,

a następnie w opracowanym programie uwzględnić stanowisko nauczycieli oraz
rodziców w tej kwestii, bowiem oni mają najczęstszy kontakt z dziećmi i młodzieżą
oraz wpływ na kształtowanie postaw i zachowań dzieci wobec zwierząt. Celem two-
rzonych zajęć profilaktycznych jest nauczenie dzieci, już od najmłodszych lat, co
zrobić, aby nasz domownik był bezpieczny dla wszystkich, co zrobić, aby nie stać się
ofiarą ataku psa i wreszcie, jak zachować się w przypadku spotkania z agresywnym
psem?

Dotychczas zajęcia takie przeprowadzane są przez różne Fundacje Kynotera-

peutyczne w miejscowościach, w których fundacje owe się znajdują. Przykładem
może tu być Fundacja Dogtor z Gdyni, czy Fundacja Właśnie Tak z Bydgoszczy.
W Elblągu podobne zajęcia przeprowadzała Policja. Nie były to jednak typowe zaję-
cia mówiące o bezpiecznym zachowaniu wobec psów, lecz zajęcia o bezpieczeń-
stwie w ogóle. Pies był tam jedynie jednym z poruszanych tematów.

Wyniki badań sondażowych
Badania przeprowadziłam metodą sondażu diagnostycznego, techniką ankiety

z wykorzystaniem kwestionariusza.

Badaniami objęłam grupę 156 nauczycieli pracujących w przedszkolach, szko-

łach podstawowych oraz w ośrodkach szkolno – wychowawczych i warsztatach te-
rapii zajęciowej w Elblągu i Kętrzynie oraz 109 rodziców dzieci uczęszczających do
przedszkoli i szkół podstawowych. Rozkład ilościowy badanych zilustrowano na
rysunku 1.

109

156

rodzice

nauczyciele

Rysunek nr 1. Rozkład ilościowy badanych

17

Z.B. Gaś: Szkolny program profilaktyki: istota, konstruowanie, ewaluacja. Poradnik metodyczny. Lublin

2004, s. 19

402

Badani nauczyciele zatrudnienie byli w różnych placówkach edukacyjnych.

Rozkład ilościowy i procentowy respondentów z uwagi na ich miejsce pracy zawarto
w tabeli 1.

Tabela nr 1. Miejsce pracy nauczycieli

Przedszkole

Szkoła podsta-

wowa

OSW i WTZ

Razem

Razem

6 osób
3,8%

94 osoby
60,3%

56 osób
35,9%

156 osób
100%

Z zaprezentowanych danych wynika, że największą grupę nauczycieli, bo aż

60,3%, stanowiły osoby pracujące w szkole podstawowej. Natomiast najmniej liczną
grupę stanowili nauczyciele pracujący w przedszkolu – 3,8% i w tej grupie nie zna-
lazł się żaden mężczyzna.

Wśród badanych były 133 kobiety, co stanowiło 85,3% ogółu badanych i 23

mężczyzn, co stanowiło 14,7% ogółu badanych

Badane osoby miały różne doświadczenia zawodowe, w tym różny staż pracy.

Tabela nr 2. Staż pracy nauczycieli

Staż pracy

do 3 lat

3 – 10 lat

10 – 20 lat

20 – 30 lat

powyżej 30lat

Razem

7,1%

23,1%

34,6%

28,6%

6,4%

Najwięcej badanych, bo aż 34,6% znalazło się w grupie nauczycieli z 10-20 let-

nim stażem pracy. Najmniej zaś osób było w grupach z bardzo długim stażem
(6,4%) oraz z bardzo krótkim stażem (7,1,%).

Z kolei wśród badanych rodziców znalazły się osoby w różnym wieku, rozkład

procentowy przedstawiono w tabeli nr 3.

Tabela nr 3. Wiek rodziców

do 25 lat

25 – 30 lat

30 – 35 lat

35 – 40 lat

powyżej 40lat

Razem

0,9%

7,3%

32,1%

32,5%

27,5%

Wyraźnie z informacji zawartych w tabeli wynika, że najwięcej osób było w wie-

ku od 30 do 40 lat, zaraz po nich najliczniejszą grupę stanowili rodzice powyżej 40
lat.

W pierwszej kolejności zapytałam, czy zajęcia profilaktyczne dotyczące bez-

piecznego zachowania się dzieci wobec psa powinny być prowadzone w szkole
(rysunek 2).

403

92,3

89,9

1,3

4,6

0

20

40

60

80

100

%

Tak

Nie

Nauczyciele

Rodzice

Rysunek nr 2. Czy zajęcia profilaktyczne powinny być organizowane w szkole?

Większość osób, bo 92,3% nauczycieli i 89,9% rodziców opowiada się za prze-

prowadzeniem zajęć w szkołach Jedynie 1,3% nauczycieli i 4,6% rodziców było
przeciwnych tego typu zajęciom.

Kolejne pytanie dotyczyło adresatów zajęć. Zaproponowałam 4 grupy: dla chęt-

nych dzieci, dla całych klas, dla dzieci i ich rodziców oraz dla nauczycieli. Rozkład
procentowy uzyskanych odpowiedzi ilustruje tabela 4.

Tabela nr 4. Dla kogo powinny być prowadzone zajęcia profilaktyczne?

Adresaci zajęć

Badani

Tak

Nie

Nauczyciele

22,40%

2,60%

Dla chętnych dzieci

Rodzice

34,90%

0,90%

Nauczyciele

56,40%

0,60%

Dla całych klas

Rodzice

61,50%

0,90%

Nauczyciele

50,00%

0,00%

Dla dzieci i ich rodziców

Rodzice

23,90%

1,90%

Nauczyciele

27,60%

0,60%

Dla nauczycieli

Rodzice

16,50%

0,00%

Z danych zawartych w tabeli wynika, że zarówno nauczyciele, jak i rodzice naj-

bardziej zdecydowani byli, by adresatami zajęć były całe klasy (56,4% - nauczyciele,
61,5% - rodzice). Tylko 0,6% badanych nauczycieli i 0,9% rodziców kategorycznie
stwierdziło, że nie powinny one obejmować całej klasy. Dokładnie połowa badanych
nauczycieli stwierdziła również, że zajęcia powinny być organizowane dla dzieci i ich
rodziców. Dość zadziwiająca była odpowiedź dotycząca samych nauczycieli jako
adresatów takich zajęć. Ponad ¼ badanych wskazała tę grupę jako osoby wymaga-
jące także przeszkolenia w omawianym zakresie. Przy czym 1 osoba wyraźnie za-
negowała ten pomysł. Najmniej, bo 22,4% badanych nauczycieli odpowiedziało, że
zajęcia profilaktyczne dotyczące bezpiecznego zachowania wobec psów powinny

404

być realizowane dla chętnych dzieci. Poza pierwszą opisaną grupą odpowiedzi ro-
dziców nieco różniły się od odpowiedzi nauczycieli. 34,9% badanych rodziców
wskazało w drugiej kolejności jako adresatów - chętne dzieci. Nieco mniejszy pro-
cent badanych, bo 23,9% rodziców stwierdziło, że zajęcia takie powinny być prze-
prowadzane dla dzieci i ich rodziców. W tej grupie było również najwięcej odpowie-
dzi na nie, choć stanowiły one bardzo znikomy procent – 1,9%. Według 16,5% ro-
dziców nauczyciele byli także grupą wymagającą przeszkolenia w tym zakresie.

Jednym z najbardziej interesujących mnie aspektów było poznanie opinii bada-

nych na temat grup wiekowych adresatów takich zajęć. Zaproponowałam 6 grup
wiekowych, w tym dwie w wieku przedszkolnym, dwie na poziomie szkoły podsta-
wowej i dwie grupy młodzieży. Były to następujące grupy wiekowe:

1) 3 i 4-latki.
2) 5 i 6-latki.
3) Klasy I-III.
4) Klasy IV-VI.
5) Gimnazja.
6) szkoły ponadgimnazjalne.
Dane zawarte w tabeli 5 ilustrują rozkład procentowy udzielonych odpowiedzi

Tabela nr 5. Grupy, w których powinny być prowadzone zajęcia

Najwięcej ankietowanych stwierdziło, że zajęcia takie powinny być prowadzone

kolejno w szkołach podstawowych, przedszkolach, gimnazjach i na samym końcu
w szkołach ponadgimnazjalnych. W szkołach podstawowych 82,7% nauczycieli
i 73,4% rodziców wskazało grupę uczniów z klas I-III oraz 66% nauczycieli i 45,9%
rodziców - grupę uczniów z klas IV-VI. Kolejnymi grupami cieszącymi się poparciem
ze strony badanych były młodsze dzieci. W grupie 5 i 6-latków za takimi zajęciami
opowiedziało się 53,8% badanych nauczycieli i 49,5% badanych rodziców, a w gru-
pie 3 i 4-latków – 42,3% nauczycieli i 28,4% rodziców. Wśród starszej grupy wieko-
wej jedynie 31,4% badanych nauczycieli oraz 21% badanych rodziców było za zaję-

Grupy wiekowe dzieci i młodzieży

Badani

Tak

Nie

Nauczyciele

42,30%

1,30%

3 i 4-latki

Rodzice

28,40%

2,80%

Nauczyciele

53,80%

0,00%

5 i 6-latki

Rodzice

49,50%

0,90%

Nauczyciele

82,70%

0,00%

Klasy I-III

Rodzice

73,40%

0,00%

Nauczyciele

66,00%

0,60%

Klasy IV-VI

Rodzice

45,90%

1,80%

Nauczyciele

31,40%

1,90%

Gimnazja

Rodzice

21,10%

1,80%

Nauczyciele

24,40%

3,20%

Szkoły ponadgimnazjalne

Rodzice

13,80%

2,80%

405

ciami w gimnazjum, a 24,4% nauczycieli i 13,8% rodziców za zajęciami w szkołach
ponadgimnazjalnych.

Ze względu na specyfikę pracy z dziećmi, jak również na tematykę zajęć, która

nie dla każdego może być prosta i oczywista, kolejne pytanie dotyczyło osoby prze-
prowadzającej takie zajęcia. Poruszany przeze mnie temat nie jest jasny i oczywisty
dla wszystkich, co widać również w odpowiedziach badanych nauczycieli dotyczą-
cych prowadzącego zajęcia, w których wyraźnie pokazują oni, że adresatami takich
zajęć powinni być również nauczyciele – 27,6% oraz rodzice dzieci – 50% (tabela nr
4.). Świadczyć to może o tym, iż badani sami nie są przekonani, co do wiedzy
i świadomości swojej, swoich znajomych, jak i rodziców swoich wychowanków
w proponowanym temacie. Rozkład procentowy udzielonych odpowiedzi ujęto
w tabeli nr 6.

Tabela nr 6. Kto powinien prowadzić zajęcia?

Osoba prowadząca zajęcia profilaktyczne

Badani

Tak

Nie

Nauczyciele

13,50%

1,90%

Nauczyciele

Rodzice

14,70%

6,40%

Nauczyciele

93,60%

0,00%

Kynoterapeuta

Rodzice

80,70%

0,00%

Nauczyciele

0,60%

4,50%

Wszystko jedno kto

Rodzice

2,80%

11,00%

Nauczyciele

4,50%

4,50%

Dowolne osoby, które posiadają psy

Rodzice

5,50%

7,30%

Większość badanych stwierdziło, że zajęcia takie prowadzić powinni kynotera-

peuci – 93,6% nauczycieli oraz 80,7% rodziców. Niepokojący jest fakt, iż w przypad-
ku proponowanych przeze mnie odpowiedzi takich jak: nauczyciele, wszystko jedno,
kto, czy dowolne osoby posiadające psa, większość ankietowanych uznała, że nie
ma zdania nie podając żadnej odpowiedzi (tak lub nie). A przecież nie jest obojęt-
nym kto edukuje dzieci i młodzież i wydawać by się mogło, że fakt ten jest oczywisty
dla wszystkich.

W pierwszej części referatu wspomniano o wielości i bardzo zróżnicowanych

czynnikach wywołujących agresję u psów. Sytuacja taka spowodowana może być
ich uwarunkowaniami genetycznymi, rasą, sposobem wychowania i szkolenia tych
zwierząt (lub właśnie ich braku), nieumiejętnością odczytywania sygnałów ostrze-
gawczych, które wysyłają psy, czy też lęk czworonoga wywołany przez nadmierny
lęk człowieka, który w wyniku doświadczanego niepokoju wykonuje wiele dziwacz-
nych ruchów. W związku z tak dużą różnorodnością przyczyn wywołujących agresję
u psów zapytałam ankietowanych o tematykę zajęć profilaktycznych. Zaproponowa-
łam następujące zagadnienia:

1) Podstawy szkolenia psa.
2) Odczytywanie sygnałów ostrzegawczych wysyłanych przez psy.
3) Zachowania ludzi wobec sygnałów ostrzegawczych wysyłanych przez psy.
4) Zachowania wobec agresywnego psa.
5) Zachowania wywołujące agresję u psa.
W wyborze tematyki zajęć badani byli w większości zgodni (tabela 7).

406

Tabela nr 7. Tematyka zajęć profilaktycznych

Tematyka zajęć

Badani

Tak

Nie

Nauczyciele

41,00%

8,30%

Podstawy szkolenia psa

Rodzice

36,70%

7,40%

Nauczyciele

87,90%

0,00%

Odczytywanie sygnałów ostrzegawczych

Rodzice

79,80%

0,00%

Nauczyciele

90,40%

0,00%

Zachowania wobec sygnałów

ostrzegawczych

Rodzice

78,00%

0,90%

Nauczyciele

91,70%

0,00%

Zachowania wobec agresywnego psa

Rodzice

78,00%

0,00%

Nauczyciele

89,70%

0,00%

Zachowania wywołujące agresję u psa

Rodzice

67,00%

0,00%

Widać tu również spore zdecydowanie w udzielaniu odpowiedzi. Największą

popularnością wśród nauczycieli cieszyły się tematy dotyczące zachowania wobec
agresywnego psa (91,7%) oraz zachowania wobec sygnałów ostrzegawczych
(90,4%). Podobnie znacząca ilość nauczycieli wskazała konieczność realizowania
tematów dotyczących zachowania wywołujące agresję u psa – 89,7% oraz w przy-
padku odczytywania sygnałów ostrzegawczych wysyłanych przez psa – 87,9%. Sto-
sunkowo najmniejszą popularnością, a zatem i potrzebą wprowadzenia zajęć do
programu, cieszył się temat 1 – podstawy szkolenia psa. Tu 41% badanych stwier-
dziło, że należałoby go realizować (znalazły się w tym odpowiedzi typu: zdecydowa-
nie tak – 23,6% oraz typu „raczej tak” – 14,7%). Pojawiły się tu również odpowiedzi
„nie” – 8,3%. Odpowiedzi te są zaskakujące, ponieważ właśnie od nauczycieli, któ-
rzy nauczają i wychowują dzieci, należałoby oczekiwać, że znając przebieg procesu
wychowania i jego wpływ na kształtowanie osobowości i zachowań człowieka będą
umieli dostrzec związek między szkoleniem (wychowanie, tresura) a jego zachowa-
niem, zarówno zwierząt wobec innych, jak i innych szkolących się wobec zwierząt.

Nauczyciele nie proponowali innych tematów wartych omówienia na zajęciach

profilaktycznych.

Wśród rodziców zauważyć można podobne poparcie co do proponowanych te-

matów, widać tu jednak znacznie mniejsze zdecydowane przy udzielaniu odpowiedzi
niż w przypadku nauczycieli. Rodzice na pierwszym miejscu wskazali temat doty-
czący odczytywania sygnałów ostrzegawczych – 79,8%. Zachowanie wobec sygna-
łów ostrzegawczych oraz zachowanie wobec agresywnego psa uzyskało niewiele
mniejsze poparcie od rodziców, bo po 78% badanych opowiedziało się za tymi tema-
tami. Za tematem dotyczącym zachowań wywołujących agresję u psa opowiedziało
się 67% badanych rodziców. Również wśród grupy rodziców najmniejszym popar-
ciem cieszył się temat dotyczący podstaw szkolenia psa. Odpowiedzi te są niepoko-
jące, gdyż świadczą o olbrzymim braku wiedzy i świadomości społeczeństwa na
temat wpływu wychowania i socjalizacji zwierzęcia na jego późniejsze zachowania.

Znając adresatów

oraz tematykę zajęć, bardzo ważnym pozostaje pytanie jak

często powinny być przeprowadzone takie zajęcia. Jest to dosyć obszerne zagad-
nienie, trzeba jednak dostosować ilość przedstawionych treści do ilości zajęć oraz

407

do możliwości percepcyjnych dzieci. Tu zdania nauczycieli były dużo bardziej po-
dzielone niż rodziców (tabela 8).

Tabela nr 8. Jak często powinny odbywać się zajęcia profilaktyczne?

Raz w

tygodniu

Raz w

miesiącu

Raz w

semestrze

Raz w

roku

Nie mam

zdania

Inne

W ogóle

nie po-

winno

ich być

Nauczyciele 15,40%

30,10%

33,30%

15,40%

3,20%

1,90%

0,60%

Rodzice

17,40%

44,00%

18,30%

11,00%

8,30%

0,00%

0,90%

Największy procent badanych nauczycieli, bo 33% osób stwierdziło, że raz

w semestrze, nieco mniej, bo 30,1% badanych stwierdziło, że zajęcia takie powinny
odbywać się raz w miesiącu. Dokładnie taki sam procent badanych (15,4%) stwier-
dziło, że zajęcia takie powinny odbywać się raz w tygodniu i raz w roku. 3,2% bada-
nych nie miało zdania na ten temat, 1,9% zaproponowało inne rozwiązanie – było to
przede wszystkim w zależności od potrzeb, a tylko jedna osoba, co stanowi 0,6%
badanych stwierdziła, że zajęć takich w ogóle nie powinno być. Wśród badanych
rodziców było znacznie mniej wątpliwości, gdyż prawie połowa – 44% zdecydowanie
opowiedziała się za zajęciami raz w miesiącu, kolejną odpowiedzią było raz w se-
mestrze – 18,3%, raz w tygodniu – 17,4%, raz w roku – 11%. 8,3% badanych rodzi-
ców nie miało zdania na ten temat, a 0,9% odpowiedziało, że nie powinno ich być.
Wśród nauczycieli nie padła żadna inna propozycja dotycząca częstotliwości zajęć.

Od dawna wiadomo, że zarówno metody aktywizujące, jak i właściwie dobrane

pomoce edukacyjne

są atrakcyjniejsze dla dzieci. Łatwiej jest przyswoić im

pozna-

waną na takich zajęcia wiedzę, a środki dydaktyczne im bardziej rzeczywiste i real-
ne, tym bardziej wiarygodne dla dzieci. Stąd moje ostatnie pytanie dotyczyło wyko-
rzystania żywego zwierzęcia na zajęciach (tabela 9).

Tabela nr 9. Czy zajęcia powinny odbywać się z udziałem żywego zwierzęcia?

Tak

Nie mam zdania

Nie

Nauczyciele

91,70%

6,40%

1,90%

Rodzice

82,60%

7,30%

10,10%

Tu też większość pytanych osób – 91,7% nauczycieli i nieco mniej – 82,6% ro-

dziców zdecydowanie odpowiedziało „tak”. Tylko 6,4% spośród badanych nauczy-
cieli i 7,3% spośród badanych rodziców nie miało zdania na ten temat. Zarówno
wśród nauczycieli, jak i rodziców znalazły się osoby, które uważały, że pies nie po-
winien być wykorzystywany na zajęciach, przy czym zdecydowanie więcej negatyw-
nych odpowiedzi w tym zakresie udzielili rodzice – 10,1%.

Wnioski
Na podstawie przeprowadzonych badań należy stwierdzić, że:
1) Zajęcia profilaktyczne z zakresu zachowań dzieci i młodzieży wobec zwie-

rząt są potrzebne. Większość ankietowanych potwierdziła potrzebę prze-
prowadzania takich zajęć wśród dzieci i młodzieży w wieku szkolnym

408

i przedszkolnym, z największym naciskiem na dzieci w szkołach podstawo-
wych.

Znaczny procent badanych wyraża potrzebę przeprowadzenia podobnych zajęć

także wśród osób dorosłych, co ujawnia brak wiedzy społeczeństwa w proponowa-
nym przez mnie temacie Stanowisko to jest spójne z apelami behawiorystów i trene-
rów psów.

2) Zajęcia takie przeprowadzać powinni przede wszystkim kynoterapeuci. Jest

to niewątpliwie najlepszy wybór, bowiem jednym z elementów pracy kyno-
terpaeuty powinno być adekwatne przygotowanie psa do pracy z dziećmi,
jak i prowadzenia zajęć edukacyjnych „mających na celu usprawnienie sfery
intelektualnej i poznawczej dziecka.

Zajęcia zwykle odbywają się w przed-

szkolach i szkołach. Pies używany jako „pomoc naukowa”, motywuje do na-
uki i poprzez stworzenie przyjaźniejszych warunków zwiększa możliwości
przyswojenia wiedzy. Dziecko chętniej zapamiętuje treści, których bohate-
rem jest jego nowy przyjaciel – pies.”

18

W związku z odpowiedzialnością za

przygotowanie psa do zajęć spadającą na kynoterapeutę, jest on odpowied-
nią osobą do przekazania wiedzy z zakresu pielęgnacji psa, szkolenia pod-
stawowego psa, czy też wielu innych zagadnień związanych z obcowaniem
z psem, na co dzień i od czasu do czasu.

3) Bardzo wyraźnie zaznaczona została tematyka zajęć profilaktycznych doty-

cząca przede wszystkim odczytywania sygnałów ostrzegawczych wysyła-
nych przez psy, zachowań ludzi wobec sygnałów ostrzegawczych wysyła-
nych przez psy, zachowań wobec agresywnego psa oraz zachowań wywołu-
jących agresję u psa. W dużo mniejszym stopniu stwierdzono, że na zaję-
ciach takich poruszony powinien być temat podstaw szkolenia psa. Jest to
jednak niezbędna część zajęć, gdyż jak pisałam we wstępie to od wyszkole-
nia zależy zachowanie psa, a właściwe zachowanie zwierzęcia kształtuje się
w zależności od tego jaką wiedzę w tym zakresie ma jego właściciel. Zatem
należy położyć szczególny nacisk także na edukowanie ludzi, którzy pragną
mieć swoje czworonogi, jak socjalizować swoje zwierzę.

4) Zajęcia takie powinny być przeprowadzane systematycznie, z zachowaniem

cykliczności, uśredniając wyniki – ok. 4 spotkań w roku.

5) Korzystnym byłoby, gdyby w zajęciach uczestniczył żywy pies, co z pewno-

ścią uatrakcyjni zajęcia i spowoduje większą wiarygodność przekazującego
nowe treści, jak również ułatwi zapamiętanie poznanych wiadomości.

Wyniki niniejszych badań stanowiły podstawę do utworzenia programu „Bez-

piecznie z psem”, który aktualnie jest w trakcie realizacji.

18

Polskie Towarzystwo Kynoterapeutyczne; http://www.kynoterapia.eu/kynoterapia.html